Nierowna walka

Nierówna walka
Dzięki dużej zasłudze mediów wiedza na temat niepełnosprawności -staje się coraz
pełniejsza. Człowiek, który jedzie na wózku, czy maszeruje z białą laską po ulicy, to nie tylko
sensacja, ale przede wszystkim dobry pracownik, szczęśliwy ojciec, czy piękna kobieta. Choć
niestety nadal są obecne uprzedzenia, zwykle nieuzasadnione, ale tak silne że paraliżują
wrażliwość na ludzkie potrzeby. Pragnieniem każdej osoby niepełnosprawnej jest to, aby to
ona była zauważona, a nie jej kalectwo. Oczywiście taka czy inna ułomność determinuje
życie człowieka nią obarczonego, a tym samym nie uchodzi ona uwadze otoczenia, które albo
przyjmie wartość tej osoby i potraktuje jako pełnowartościowego partnera, albo znajdzie się
na marginesie cywilizowanego społeczeństwa.
W Polsce żyje blisko 5,5 miliona osób niepełnosprawnych, przy tym szacuje się, że od 45 do
60% tej grupy to osoby w wieku produkcyjnym. Tylko 17% tej liczby osób pozostaje
czynnych zawodowo, choć szczytnym założeniem strategii Unii Europejskiej wobec
niepełnosprawnych jest zaangażowanie 60% nich w działalność ekonomiczną. W związku z
barierami w dostępie do edukacji niepełnosprawni zatrudniani są w zawodach, które nie
wymagają wysokich kwalifikacji. Konsekwencją tego są dużo niższe wynagrodzenia niż u
pozostałej części społeczeństwa, a to niesie za sobą ich izolację i postępujące wykluczenie.
Co na temat niepełnosprawności mówi Unia Europejska?
Jeszcze do niedawna w polityce wspólnotowej problematyka niepełnosprawności nie była
obecna. Nie było w Traktacie Europejskim odpowiednich zapisów, które dałyby prawne
podstawy do podejmowania konkretnych działań w tym zakresie. W latach 1980-1990
przyjmowano różnego rodzaju rezolucje i deklaracje. Wśród nich należy zwrócić uwagę na
rezolucje Rady Unii Europejskiej z 1981 roku w Sprawie Integracji Społecznej Osób
Niepełnosprawnych na Szczeblu Wspólnotowym. Rekomendacje Rady z 1986 roku w
sprawie zatrudniania osób niepełnosprawnych, rezolucje Rady z 1990 r. w sprawie integracji
dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w systemie szkolnym oraz rezolucje Rady
„Równouprawnienie i Możliwości dla Osób Niepełnosprawnych – Nowa Strategia Rozwoju
Wspólnoty”. Problematyka niepełnosprawności dominowała w takich programach
wspólnotowych jak: „Helios”, „Horizon”. Była także elementem programów dotyczących
edukacji: „Sokrates”, „Leomardo da Vinci” i innych. Przez wiele lat polityka UE wobec
niepełnosprawnych związana była z wypłacaniem różnorakich zasiłków finansowych, bądź
świadczeniem specjalistycznych usług w izolowanych miejscach, czy realizowanych
programach. W ostatnich latach góruje przekonanie, że takie działania są niewystarczające.
Nie prowadzą bowiem one do integracji i niezależności.
Zakaz dyskryminacji
Na szczeblu Wspólnoty zdefiniowano cel, którym jest identyfikacja i eliminacja wszelkich
barier stanowiących przeszkody w równym dostępie do praw i w pełnym uczestnictwie we
wszystkich dziedzinach życia. Chociaż problematyka niepełnosprawności pozostaje w
domenie działalności poszczególnych państw, to od chwili wejścia w życie Traktatu
Amsterdamskiego w 1999 r. powstały prawne podstawy zobowiązujące instytucje Wspólnoty
do pracy na rzecz tej grupy osób. Zapis artykułu 13. Traktatu - zakazuje wszelkiej
dyskryminacji, upoważnia Komisję Europejską do przygotowania i przedstawienia Radzie i
Parlamentowi projektów konkretnych działań w tym obszarze. Po raz pierwszy
niepełnosprawność została wprost wymieniona w Traktacie wraz ze wskazaniem na potrzebę
przeciwdziałania dyskryminacji. Na tej podstawie Komisja przygotowała projekt dyrektywy
dotyczącej równego traktowania w zatrudnianiu. Zakazuje ona bezpośredniej i pośredniej
dyskryminacji. Dyskryminacja pośrednia dotyczy sytuacji, kryteriów, lub działań, które
uchodząc za neutralne, stawiają osoby niepełnosprawne w pozycji gorszej od innych.
Pracodawca zobowiązany jest do podjęcia działań mających usunąć skutki takich sytuacji.
Zapewnienie pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych oraz włączenie tej problematyki
w główny nurt polityk UE to najważniejsze elementy strategii Wspólnoty wobec osób
niepełnosprawnych. Kwestia niepełnosprawności jest znacząco obecna we wspólnotowej
strategii zatrudnienia.
Programy i inicjatywy - pieniądze
Istotną rolę w polityce państw UE odgrywają programy i inicjatywy wspólnotowe. W ramach
samego programu „Horizon” finansowanych było 1700 projektów. Obecnie najważniejsze
inicjatywy dotyczące osób niepełnosprawnych: Wspólnotowy Program Przeciwdziałania
Społecznemu Wykluczeniu – 75 milionów Euro na lata 2002-2006, WSPÓLNOTOWY
Program Przeciwdziałania Dyskryminacji – niemal 100 mln Euro na lata 2001-2006.
Inicjatywa Wspólnotowa IQOR - 3 nld Euro na lata 20000-2006, Pobudzanie do Zatrudnienia
- w roku 2003 było przeznaczone na ten cel 10 nln Euro. Europejska Strategia Zatrudnienia
finansowana jest z Europejskiego Funduszu Społecznego, którego budżet na lata 2000-2006
wynosi 60 mld Euro. Należy pamiętać, że uczestnictwo w programach wymaga własnego,
państwowego, lokalnego, prywatnego wkładu finansowego.
Ratujmy budżet …kosztem niepełnosprawnych?
Pomimo tego, że Unia Europejska postrzegana jest jako obszar powszechnego dostatku, nie
omijają ją również zagrożenia, które bagatelizowane mogą stać się początkiem kryzysu.
Polska dotknięta wysokim bezrobociem nie jest w stanie sprostać dużym nakładom na
ochronę zdrowia, zabezpieczenia socjalne. Doniesienia prasowe podają, że liczba osób
pobierające renty, emerytury, czy inne świadczenia jest już równa liczbie tych, którzy płacą
podatki zabezpieczając właśnie te cele. System staje się niewydolny, stąd rządowe pomysły,
aby zmiejszając wydatki na niepełnosprawnych ratować państwo.
Niedawne protesty w Krakowie uczestników Warsztatów Terapii Zajęciowej miały
uświadomić decydentom, że obcięcie środków do wysokości 50% obecnej wysokości
wydatków na organizację ich często jedynego miejsca samorealizacji, to zamach na te
placówki. Również trudno jest się zgodzić na obniżenie możliwości zarobkowania przez
osoby niepełnosprawne, bowiem takie działanie będzie zmierzało do dalszego zubożenia tego
środowiska. Renty otrzymywane przez zatrudnionych niepełnosprawnych są niewielkie i wynoszą średnio 500
- 600 zł miesięcznie. Również zarobki tych co pracę znaleźli nie są wysokie. W opinii organizacji działających
na rzecz inwalidów panuje przekonanie, ze nie da się uratować budżetu kosztem najsłabszych, a skutki takich
działań mogą stać się zarzewiem buntu społecznego.
Tomasz Wojakowski