Czytaj fragment - Publikatornia.pl

„Gen Władysław Anders w propagandzie komunistycznej.”
Autor: Dariusz Matecki
Przesłanie Pana Cogito1
Idź dokąd poszli tamci do ciemnego kresu
po złote runo nicości twoją ostatnią nagrodę
idź wyprostowany wśród tych co na kolanach
wśród odwróconych plecami i obalonych w proch
ocalałeś nie po to aby żyć
masz mało czasu trzeba dać świadectwo
bądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny
w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy
a Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze
ilekroć usłyszysz głos poniżonych i bitych
niech nie opuszcza ciebie twoja siostra Pogarda
dla szpiclów katów tchórzy - oni wygrają
pójdą na twój pogrzeb i z ulgą rzucą grudę
a kornik napisze twój uładzony życiorys
i nie przebaczaj zaiste nie w twojej mocy
przebaczać w imieniu tych których zdradzono o świcie
strzeż się jednak dumy niepotrzebnej
oglądaj w lustrze swą błazeńską twarz
powtarzaj: zostałem powołany - czyż nie było lepszych
strzeż się oschłości serca kochaj źródło zaranne
ptaka o nieznanym imieniu dąb zimowy
światło na murze splendor nieba
one nie potrzebują twego ciepłego oddechu
są po to aby mówić: nikt cię nie pocieszy
czuwaj - kiedy światło na górach daje znak - wstań i idź
dopóki krew obraca w piersi twoją ciemną gwiazdę
powtarzaj stare zaklęcia ludzkości bajki i legendy
bo tak zdobędziesz dobro którego nie zdobędziesz
powtarzaj wielkie słowa powtarzaj je z uporem
jak ci co szli przez pustynię i ginęli w piasku
a nagrodzą cię za to tym co mają pod ręką
chłostą śmiechu zabójstwem na śmietniku
idź bo tylko tak będziesz przyjęty do grona zimnych czaszek
do grona twoich przodków: Gilgamesza Hektora Rolanda
obrońców królestwa bez kresu i miasta popiołów
Bądź wierny Idź
1 Zbigniew Herbert, wiersz z tomiku „Pan Cogito”, Warszawa 1974
2
Spis treści
I. Uwagi wstępne ................................................................................................................ 5
II. Biografia generała Władysława Andersa .................................................................. 8
1. Pochodzenie .................................................................................................................. 8
2. Dzieciństwo ................................................................................................................... 8
3. Młodość ......................................................................................................................... 8
4. Armia Rosyjska .......................................................................................................... 10
5. Armia Polska – początki. ........................................................................................... 10
6. Powstanie Wielkopolskie. ........................................................................................... 10
7. Wojna z bolszewikami. ............................................................................................... 11
8. Studia we Francji. ...................................................................................................... 11
9. Dalsza kariera w Polsce. ............................................................................................. 12
10. Przewrót Majowy. .................................................................................................... 12
11. Generał. .................................................................................................................... 13
12. Kawalerzysta. ........................................................................................................... 14
13. Kampania Wrześniowa. ........................................................................................... 15
14. Więzienie sowieckie. ................................................................................................. 15
15. Formowanie Armii Polskiej w Związku Radzieckim. ............................................. 18
16. Wyprowadzenie „Armii Andersa” ze Związku Radzieckiego. ............................... 21
17. Armia Polska na Wschodzie. ................................................................................... 24
18. Włochy. Monte Cassino. ........................................................................................... 26
19. Dalsze działania zbrojne, zakończenie wojny. ......................................................... 27
20. Mała Polska we Włoszech. ....................................................................................... 30
21. Demobilizacja. .......................................................................................................... 31
22. Wódz Naczelny. ........................................................................................................ 33
23. Stosunek żołnierzy do generała Andersa. ................................................................ 33
24. Działalność po wojnie. .............................................................................................. 34
25. Rodzina. .................................................................................................................... 37
26. Śmierć i pogrzeb. ...................................................................................................... 39
III. Gen. Władysław Anders w propagandzie komunistycznej. ............................... 43
Wstęp. ............................................................................................................................. 44
1. Odebranie obywatelstwa. ........................................................................................... 45
3
2. Pogrom kielecki. ......................................................................................................... 50
3. Adiutant Jerzy Klimkowski. ...................................................................................... 52
4. Śmierć generała Andersa. .......................................................................................... 56
5. Poeci na usługach propagandy................................................................................... 57
6. Komunistyczna propaganda we Włoszech. ............................................................... 60
7. Komunistyczna propaganda w Wielkiej Brytanii. .................................................... 62
8. Komunistyczna propaganda żydowska. .................................................................... 63
9. „Baron Anderson”...................................................................................................... 65
10. Historiografia komunistyczna. ................................................................................. 67
11. Zygmunt Berling. ..................................................................................................... 71
12. Propaganda w Rosji Sowieckiej. .............................................................................. 76
13. Komunistyczna prasa. .............................................................................................. 77
14. Pułkownik Kazimierz Sidor. .................................................................................... 79
15. Stanisław Strumph–Wojtkiewicz, śmierć gen. Sikorskiego. ................................... 81
16. Wspieranie Narodowych Sił Zbrojnych. ................................................................. 85
IV. Wywiady. .................................................................................................................... 87
1. Piotr Stasiak. .............................................................................................................. 87
2. Marian Szpak. ............................................................................................................ 92
3. Major Romuald Kowalski. ....................................................................................... 102
V. Zakończenie. .............................................................................................................. 136
VI. Bibliografia. .............................................................................................................. 138
4
I. Uwagi wstępne
Nie przypadkowo wstęp mojej pracy rozpocząłem wierszem Zbigniewa Herberta
„Przesłanie Pana Cogito”. Analizując to jedno z najistotniejszych dzieł polskiej poezji przed
oczyma mam postać, której poświęcona jest ta praca – gen. Władysława Andersa. To właśnie
On przez całe swoje życie szedł „wyprostowany wśród tych co na kolanach”, nigdy się nie
poddawał, miał swoje cele i do ich realizacji dążył. Jakże dalsze słowa wiersza doskonale
pasują do życiorysu Andersa... „ocalałeś nie po to aby żyć, masz mało czasu trzeba dać
świadectwo”. Cudem wyszedł On z sowieckiego więzienia, a następnie swoją nieprzejednaną
postawą do końca życia bronił dobra swojej ojczyzny i podległych mu rodaków. Dał
wspaniałe świadectwo realizując myśl2 Józefa Becka3. Zawsze dbał przede wszystkim o
honor, tak własny jak i całego narodu. W czasie kiedy dawni sojusznicy oddali Polskę pod
panowanie „czerwonej zarazy” gen. Anders pozostawał na obczyźnie skazany na oglądanie
cierpiącej ojczyzny... „a Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze ilekroć usłyszysz głos
poniżonych i bitych”. Nie wiem, czy ktokolwiek interpretował ten wiersz pod kątem
życiorysu Władysława Andersa, niemniej ośmielę się stwierdzić, że autor – Zbigniew
Herbert4, tworząc go miał na uwadze właśnie postać Generała. Nawet tytułowa
komunistyczna propaganda została ukazana w wierszu... „pójdą na twój pogrzeb i z ulgą
rzucą grudę, a kornik napisze twój uładzony życiorys”, „a nagrodzą cię za to tym co mają
pod ręką, chłostą śmiechu zabójstwem na śmietniku”. Czy można trafniej opisać współczesną
„legendę” gen. Andersa, mówiącą o Nim jako o bohaterze, któremu życie zawdzięczały
dziesiątki tysięcy Polaków, jak w tych słowach: „idź bo tylko tak będziesz przyjęty do grona
zimnych czaszek, do grona twoich przodków: Gilgamesza Hektora Rolanda” - gen. Anders z
całą pewnością do tego grona przyjęty został.
Celem tej pracy jest ukazanie metod propagandy komunistycznej stosowanych w celu
zniekształcania wizerunku wybitnego polskiego patrioty – generała Władysława Andersa.
Jest to niewątpliwie trudne zadanie, ponieważ badania nad propagandą minionej epoki oraz
powojennymi losami samego gen. Andersa są jeszcze nieporównywalnie bardziej szczątkowe
2 „Pokój jest rzeczą cenną i pożądaną. Nasza generacja skrwawiona w wojnach na pewno na pokój zasługuje.
Ale pokój, jak prawie wszystkie sprawy tego świata ma swoją cenę wysoką, ale wymierną. My w Polsce nie
znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę. Jest jedna tylko rzecz w życiu ludzi, narodów i państw, która jest
bezcenna. Tą rzeczą jest honor.”: Słynna mowa sejmowa z 5 maja 1939
3 Józef Beck - (1894–1944), polski polityk, dyplomata, wojskowy (pułkownik dyplomowany), bliski
współpracownik Józefa Piłsudskiego, Minister Spraw Zagranicznych RP.
4 Zbigniew Herbert - (1924 - 1998), polski poeta, eseista, dramatopisarz, autor słuchowisk; kawaler Orderu
Orla Białego. Z wykształcenia ekonomista i prawnik. W czasie wojny był żołnierzem AK. Nieprzejednany w
walce z komunizmem.
5
niż np. problematyka dwudziestolecia międzywojennego. Wynika to z faktu, iż dopiero „4
czerwca 1989 roku skończył się w Polsce komunizm” 5 jednakże, od tej symbolicznej daty
musiało minąć jeszcze kilka lat, aby wolność i niezależność autorów historycznych prac
naukowych była pełna. Dopiero od 1998 roku, kiedy to powołany został Instytut Pamięci
Narodowej6 prace nad wieloma zagadnieniami historycznymi tzw. „białymi plamami” nabrały
tempa. Między innymi problematyka propagandy komunistycznej stała się przedmiotem
badań historyków, którzy wydali nawet publikację: „Propaganda PRL – konferencje IPN”.
Sama komunistyczna propaganda z dzisiejszego punktu widzenia jest wręcz zabawna.
Współczesne wydawnictwa prześcigają się w wydawaniu kolejnych absurdalnych wymysłów
PRLu. Współczesną młodzież śmieszy mobilizacja do walki ze stonką ziemniaczaną, czy
ówczesna walka ze „spekulantami”, jednakże często nie dostrzegają oni w niej ówczesnego
jej charakteru, a mianowicie tego, że jeszcze kilkanaście lat temu ludzi poddawano tej
manipulacji i nie było to dla nich śmieszne, ale tragiczne.
Pisząc o propagandzie komunistycznej wobec generała Andersa, byłem więc
zmuszony przedstawić Jego życiorys. Korzystałem przy tym z książek takich jak: „Generał
Anders, życie i chwała” pod redakcją Mariana Hemara, „Anders spieszony” Ewy Berberyusz,
„Zdobywcy Monte Cassino, Generał Anders i jego żołnierze” Herveya Sarnera, czy „Bez
ostatniego rozdziału” samego Władysława Andersa, a także czasopism historycznych oraz
stron internetowych.
Przechodząc do omówienia wizerunku gen. Andersa w propagandzie komunistycznej,
korzystałem głównie z książek oraz gazet propagandowych z czasów komunistycznych np:
„Byłem Adiutantem Gen. Andersa” Jerzego Klimkowskiego, „Wspomnienia – z lagrów do
Andersa” Zygmunta Berlinga, czy „Wbrew Rozkazowi” Stanisława Strumpha. Licznych
informacji dotyczących owej propagandy doszukałem się również w Internecie oraz w
gazetach wydawanych po drugiej wojnie światowej na terytorium Polski, których archiwa
znajdują się w Książnicy Pomorskiej. W przybliżeniu sylwetki gen. Andersa oraz poznaniu
działań propagandowych stosowanych nie tylko przeciwko samemu generałowi, ale również
jego żołnierzom, przeprowadziłem wywiady z dwoma byłymi żołnierzami 2. Korpusu, którzy
wraz gen. Andersem przeszli cały szlak od Związku Radzieckiego po Wielką Brytanię:
Majorem Romualdem Kowalskim i panem Marianem Szpakiem, a wywiady te zamieściłem
na końcu pracy.
Pisząc tę pracę obcowałem bezpośrednio z „żywą historią”. Poza wywiadami z byłymi
5 Joanna Szczepkowska, Dziennik Telewizyjny, 28 październik 1989
6 Instytut Pamięci Narodowej (IPN), instytucja naukowa o uprawnieniach śledczych powołana na mocy
ustawy z dnia 18 grudnia 1998 roku w gromadzenia dokumentów organów bezpieczeństwa państwa,
sporządzonych od 22 lipca 1944 do 31 grudnia 1989, prowadzenia śledztw w sprawie zbrodnii nazistwoskich
i komunistycznych oraz prowadzenia działalności edukacyjnej.
6
żołnierzami gen. Andersa, udałem się również na dwie wystawy organizowane w związku z
Rokiem Generała Władysława Andersa 7: do Krośniewic, miejscowości, niedaleko której
urodził się przyszły generał do Muzeum im. Jerzego Dunin-Borkowskiego oraz do
Warszawy, gdzie w Muzeum Wojska Polskiego eksponowano pamiątki po Andersie.
W Krośniewicach przeprowadziłem bardzo ciekawy wywiad z kustoszem muzeum,
bezpośrednio odpowiedzialnym za wystawę o gen. Andersie – panem Piotrem Stasiakiem,
którego zapis również znajduje się w tej pracy.
Także czytanie dawnych, komunistycznych gazet dało mi możliwość bezpośredniego badania
przeszłości i dokonywania własnych analiz źródeł historycznych. Jednakże zdecydowanie
najciekawsze z punktu widzenia ucznia były rozmowy z byłymi żołnierzami 2. Korpusu,
którzy wszystko to, o czym można dziś przeczytać w podręcznikach do historii przeżyli i
pamiętają z własnych doświadczeń.
Z reguły we wstępie należy wyjaśnić sens tematu, zatem: propaganda wg. „Słownika
wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych” Władysława Kopalińskiego, oznacza:
„rozpowszechnianie, szerzenie, wyjaśnianie (idei, poglądów itd.); rozsiewanie, szerzenie idei,
informacji a. pogłosek w celu dopomożenia a. zaszkodzenia instytucji, sprawie a. osobie;
doktryny,
idee,
argumenty,
doniesienia
o
prawdziwych
a.
rzekomych
faktach,
rozpowszechniane dla poparcia własnej sprawy a. zaszkodzenia sprawie przeciwnika;
działalność publiczna mająca na celu poparcie jakiejś sprawy a. zaszkodzenie jej.”8.
Dalsza część tematu mówi o generale Andersie jako żołnierzu i polityku. Należy zaznaczyć,
że Władysław Anders był żołnierzem z wyboru, natomiast politykiem z przymusu, co
wynikało z jego sytuacji po drugiej wojnie światowej.
7 Senat RP ogłosił rok 2007 Rokiem Generała Władysława Andersa.
8 http://www.slownik-online.pl/kopalinski/
7
II. Biografia generała Władysława Andersa
1. Pochodzenie
Rodzina Władysława Andersa miała pochodzenie niemiecko – szwedzko – węgierkie.
Od stuleci zamieszkała jednak w Polsce i stała się na „wskroś polska”. Przodkowie jego
walczyli o niepodległość Polski w 1863 roku.9 Ojciec Władysława Andersa był
dyplomowanym rolnikiem i utrzymywał się z administrowania majątkami ziemskimi, dlatego
też zmieniał miejsce zamieszkania w zależności od pracy. 10 Zaś matka przyszłego generała –
Elżbieta z Taucherów zajmowała się domem. 11
2. Dzieciństwo
Władysław Anders urodził się 11 sierpnia 1892 roku w Błoniu, w dawnym powiecie
kutnowskim. Miejscowość ta znajduje się ok. 120 km na zachód od Warszawy, na terenach
należących wówczas do Imperium Rosyjskiego. Tam uczęszczał do prywatnej szkoły pani
Wiśniewskiej dla dzieci rodzin zamożnych. 12
3. Młodość
W wieku 8 lat rodzice wysłali go do szkoły realnej w Warszawie. Mieszkał tam u
kuzynostwa. W Warszawie ukończył również gimnazjum. W październiku 1910 roku uzyskał
świadectwo maturalne. Początkowo nie wiązał swej przyszłości z wojskiem. 13
9 Ewa Berberyusz, Anders spieszony, Londyn 1992, str. 9
10 Harvet Sarner, Zdobywcy Monte Cassino Generał Anders i jego żołnierze, Poznań 2006, str. 25
11 Szymon Morawski, Generał na białym koniu. Opowieść o Władysławie Andersie [w] Mówią Wieki,
www.mowiawieki.pl
12 Rozmowa, przeprowadzona przeze mnie, z kustoszem muzeum w Krośniewicach. Informacja zawarta
również na stronie internetowej: www.w-anders.pl
13 www.klubmontecassino.abc.pl
8
Władysław Anders na studiach w Rydze w roku 1914
14
Władysław Anders jako poddany zaboru rosyjskiego zgłosił się na ochotnika tzw.
Jednorocznego, celem odbycia służby wojskowej w kawalerii armii rosyjskiej. Został
skierowany do szkoły podoficerskiej, gdzie 23 kwietnia 1911 roku awansowany został na
kaprala, a 6 listopada przed komisją egzaminacyjną 3. Dywizji Kawalerii zdał egzamin na
chorążego rezerwy.15 W 1911 roku ojciec Andersa zmienił pracę: objął w zarząd dobra w
Taurogach w Kurlandii. Wiązało się to z koniecznością przeprowadzki całej rodziny.
Następnie studiował na politechnice w Rydze na wydziale mechaniki. 16 Jako student należał
do korporacji Arkonia17 oraz pół konspiracyjnej organizacji polskiej Sokół.
Władysław Anders w kawalerii rosyjskiej, rok 1912
14
15
16
17
18
18
Fotografia [w] Generał Anders życie i chwała, Londyn 1997, str. 82
Juliusz S. Tym [w] Mówią Wieki – Magazyn Historyczny Nr 11/07, str. 29
Ewa Berberyusz, Anders spieszony, Londyn 1992, str. 227
Korporacja akademicka Arkonia powstała 9 maja 1879 roku w Rydze, skupiała polskich studentów.
Fotografia [w] Generał Anders życie i chwała, Londyn 1997, str. 17
9
4. Armia Rosyjska
Po wybuchu I wojny światowej Władysław Anders powołany został do czynnej
służby wojskowej. We wrześniu 1914 roku znalazł się w szeregach 3. Noworosyjskiego Pułku
Dragonów. 25 października 1915 roku za męstwo w walce został awansowany na
podporucznika, a w roku następnym na porucznika. Następnie został wysłany na wojenny
kurs Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu, który ukończył z najlepszą lokatą. W
trakcie kursu został mianowany podrotmistrzem. W lutym 1917 roku trafił do 7. Dywizji
Strzelców i walczył na froncie rumuńskim. W czasie walk był trzykrotnie ranny.
5. Armia Polska – początki.
W 1917 roku, po rewolucji lutowej młody Anders wstąpił do powstającego na terenie
Rosji – Polskiego Korpusu, którym dowodził gen. Dowbor – Muśnicki. W latach 1917 – 1918
Władysław dowodził szwadronem w 1. Pułku Ułanów Polskich. W lutym 1918 roku
przeniesiony został na stanowisko szefa sztabu 1. Dywizji Strzelców I Korpusu. W polskim
wojsku przysługiwał mu tytuł majora (odpowiednik rotmistrza w wojsku rosyjskim), a
następnie uzyskał rangę podpułkownika. Po przymusowym rozwiązaniu (za sprawą
Niemców) Korpusu, młody Anders udał się do Warszawy i oddał do dyspozycji Rady
Regencyjnej. Następnie został przyjęty do Polskiej Siły Zbrojnej. 19
6. Powstanie Wielkopolskie.
Na początku roku 1919 za sprawą gen. Józefa Dowbora – Muśnickiego, Władysław
Anders stanął na czele działu operacyjnego Dowództwa Głównego Sił Zbrojnych w b.
zaborze pruskim, a następnie 9 lutego 1919 roku został szefem sztabu. Brał on czynny udział
w walce o polskość Wielkopolski. W tym czasie opracował on swój pierwszy wielki plan
operacyjny zakładający opanowanie Pomorza Gdańskiego, który jednak nie mógł być
zrealizowały, ze względu na nie sprzyjającą Polsce postawę polityków brytyjskich. Przez to
właśnie wydarzenie, Anders poprosił o przeniesienie z dotychczas pełnionego stanowiska.
Gen. Dowbor – Muśnicki w kwietniu 1919 roku przyznał Andersowi komendę 1. Pułku
Ułanów Wielkopolskich (późniejszego 15. Pułku Ułanów Poznańskich).
19 Juliusz S. Tym [w] Mówią Wieki – Magazyn Historyczny Nr 11/07, str. 29
10
Ppłk Anders na czele 1. Pułku Ułanów Wielkopolskich w 1920 roku
20
7. Wojna z bolszewikami.
Na czele 15. Pułku Ułanów Wielkopolskich wziął udział w działaniach wojennych w
latach 1919 – 1920. W czasie walk został ciężko ranny i odesłany do szpitala. Na polu walki
dał się poznać jako dzielny żołnierz i dobry organizator działań bojowych. Był on bardzo
troskliwy o podległych mu żołnierzy. Za męstwo w walce, on sam jak i sztandar jego pułku
zostali udekorowali najwyższym orderem wojennym Virtuti Militari przez Marszałka Józefa
Piłsudskiego. Na bankiecie z tej okazji w Poznaniu Marszałek Piłsudski tak określił postawę
pułku:
„Tam gdzie byliście, byliście doskonali i historia lwią część zwycięstw wam przypisać musi.
W tej dziedzinie jesteście najlepszym pułkiem, jaki znam, mówię to wam szczerze i otwarcie.
Toteż, gdy przyszło mi mówić o jednostkach, na których przyszłość jazdy polskiej oprzeć się
może, zatrzymałem się na 15. Pułku Ułanów bez wahania.”21
8. Studia we Francji.
W armii zauważono niezwykłe zdolności młodego żołnierza co zadecydowało o
skierowaniu go w 1921 roku na wyższe studia wojenne do Francji (na Ecole Superieure de
20 Fotografia [w] Mówią Wieki – Magazyn Historyczny Nr 11/07, str. 30
21 Stefan Benedykt [w] Generał Anders życie i chwała, Londyn 1997, str. 71
11