Pobierz PDF

Bartłomiej Opaliński1
Wolność wyborów parlamentarnych i jej gwarancje
na gruncie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
I.
Podstawowym narzędziem umożliwiającym suwerenowi sprawowanie władzy w ramach tzw. demokracji przedstawicielskiej są wybory parlamentarne. Konsekwencją ich przeprowadzenia jest dokonanie przez naród elekcji
swych reprezentantów, którzy na skutek uzyskania mandatów parlamentarnych z woli tegoż narodu piastują władzę ustawodawczą. Należy jednak wyraźnie podkreślić, że deputowani zasiadający w parlamencie w ramach powierzonej im funkcji przedstawicielskiej są jedynie wykonawcami władzy
suwerena, instrumentami, przy pomocy których naród władzę tę sprawuje2.
Nie można ich utożsamiać z podmiotem władzy zwierzchniej, w rękach którego władza ta stale i niezmiennie pozostaje3.
Autor jest adiunktem w Katedrze Prawa Administracyjnego Wydziału Prawa i Administracji Uczelni Łazarskiego w Warszawie.
2
W zakresie prowadzonych rozważań odnotowania wymaga koherencja kilku przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.): art. 4
ust. 2 – ustanawiającego zasadę demokracji przedstawicielskiej i demokracji bezpośredniej;
oraz art. 104 ust. 1 i art. 108, w świetle których posłowie i senatorowie są przedstawicielami
narodu. Należy wyjaśnić, że źródłem władzy w państwie jest naród, zaś przytoczona regulacja wskazuje na jego samoistność i samodzielność jako zbiorowego podmiotu tej suwerennej
władzy. Por. K. Działocha, Uwaga nr 4 do art. 4 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej
Polskiej. Komentarz, t. V, red. L. Garlicki, Warszawa 2007, s. 6–7.
3
W tej kwestii kilkakrotnie wypowiedział się również Trybunał Konstytucyjny. W wyroku z dnia 31 maja 2004 r. Trybunał rozważał zagadnienie przeprowadzanych w Polsce
wyborów do Parlamentu Europejskiego: przeprowadzane w Polsce są aktami wykonywania
1
56
PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2
Na polskim gruncie ustrojowym regulacje determinujące zasady i funkcjonowanie systemu wyborczego zostały rozproszone w kilku aktach normatywnych. Fundamentem owych regulacji są przepisy Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. Badanie systemu wyborczego wyłącznie
z perspektywy regulacji konstytucyjnych należałoby jednak uznać za przedsięwzięcie niewystarczające. Ustawodawca konstytucyjny zwykł bowiem
określać jedynie wybrane, najważniejsze zasady tego systemu stanowiące
podstawę jego prawnej regulacji. Niemniej ich formalne oraz prawne znaczenie jest niebagatelne i bynajmniej nie może pozostawać niedocenione.
Konstytucyjne zasady prawa wyborczego stanowią punkt wyjścia do dalszych prawnych regulacji tej problematyki, wyznaczając – niekiedy stosunkowo szerokie i elastyczne – ustrojowe ramy dla zwyczajów i procedur politycznych, czasem będących nawet preater legem. Są jednocześnie istotnym
kryterium służącym ocenie ich konstytucyjnej legalności. Argumenty te
w sposób wystarczający uzasadniają, że konstytucyjne zasady prawa wyborczego mogą bez wątpienia stanowić przedmiot wyodrębnionej refleksji teoretycznej4. Stosownie do tytułu niniejszego opracowania, dalsze uwagi zostaną poświęcone ustanowionym na gruncie Konstytucji Rzeczypospolitej
gwarancjom zapewniającym poszanowanie jednej z istotnych zasad funkcjonujących w polskim systemie wyborczym – wolności wyborów. Funkcjowładzy zwierzchniej. Stwierdzono w nim, że „wybory do jako jednego z przejawów uczestnictwa Polski w Unii Europejskiej, o którym to uczestnictwie naród polski – zgodnie z art.
4 Konstytucji RP – zadecydował w trybie określonym przez art. 90 Konstytucji. Wybory te
nie stanowią procedury realizowanej w celu wykonywania władzy zwierzchniej w Rzeczypospolitej Polskiej”. Zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 maja 2004 r., K 15/04,
OTK 2004, seria A, nr 5, poz. 47. Z kolei w wyroku z dnia 12 stycznia 2005 r. Trybunał zwrócił uwagę na przedstawicielski charakter Senatu przy okazji orzekania w sprawie tzw. ustawy kooperacyjnej, tj. ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o współpracy Rady Ministrów z Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii
Europejskiej (Dz.U. Nr 52, poz. 515 ze zm.). Jak wywiódł Trybunał, „zasadnicze znaczenie
ma fakt, że uprawnienia i sam charakter Senatu wynikają wprost z zasady przedstawicielstwa, a pośrednio również z suwerenności Narodu. Jak stanowi art. 4 Konstytucji, władza
zwierzchnia w Rzeczypospolitej należy do Narodu – to on jest suwerenem, sprawującym swą
władzę bezpośrednio (referendum, obywatelska inicjatywa ustawodawcza) lub przez swoich
przedstawicieli, zgromadzonych w Sejmie i Senacie Rzeczypospolitej. Wynika stąd, że obowiązkiem i prawem Senatu jest reprezentowanie Narodu”. Zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 stycznia 2005 r., K 24/04, OTK 2005, seria A, nr 1, poz. 3.
4
Zob. W. Sokolewicz, Podstawowe zasady prawa wyborczego i ich ujęcie w konstytucji,
„Państwo i Prawo” 1987, z. 10, s. 77.
Bartłomiej Opaliński • Wolność wyborów parlamentarnych i jej gwarancje...
57
nowanie tej zasady zostanie omówione na tle wyborów do organów przedstawicielskich suwerena – Sejmu i Senatu5.
II.
W zakresie regulacji systemu wyborczego Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. nie wyróżnia się na tle uregulowań ustrojowych innych krajów. Formułuje bowiem – jak już wzmiankowano – fundamentalne zasady
dotyczące wyborów i prawa wyborczego, określając również podstawowe reguły systemu wyborczego do Sejmu i Senatu6. Reguły te choć dotyczą tej samej problematyki, nie zostały jednak ujęte w ramy jednego rozdziału ustawy
zasadniczej. Rozproszono je, sytuując zarówno w rozdziale II, traktującym
o wolnościach, prawach i obowiązkach człowieka i obywatela7, jak również
w rozdziale IV poświęconym problematyce Sejmu i Senatu8.
Podobnie jak we wcześniejszych polskich regulacjach rangi konstytucyjnej9, również współczesne przepisy ustrojowe określają elekcję do parlamen5
Szerzej na temat wolnych wyborów i różnych jego aspektach zob. G. Kryszeń, Standardy prawne wolnych wyborów parlamentarnych (na tle sporu o zarząd komisaryczny w Warszawie – sprawa II SA 2115/00), Białystok 2007; E. Łętowska, Uwagi o prawie do wolnych
wyborów jako prawie politycznym jednostki, [w:] Konstytucja i władza we współczesnym świecie.
Doktryna – prawo – praktyka, red. M. Kruk, J. Trzciński, J. Wawrzyniak, Warszawa 2002,
s. 158 i n.
6
Zob. S. Gebethner, Prawo i system wyborczy w świetle realizacji postanowień Konstytucji,
[w:] Parlament. Model konstytucyjny a praktyka ustrojowa, red. Z. Jarosz, Warszawa 2006, s. 9.
7
W szczególności należy wskazać przepis art. 62 Konstytucji, przyznający obywatelom
pośród licznych praw wyborczych uprawnienie do dokonania elekcji swych przedstawicieli
zasiadających w parlamencie.
8
Na marginesie wymaga odnotowania, że zasada wolnych wyborów znajduje również
zastosowanie w wyborach prezydenckich oraz w wyborach do organów samorządu terytorialnego. Z tego względu można ją wyinterpretować także z przepisów rozdziału V oraz
rozdziału VII Konstytucji RP. Niemniej, stosownie do problematyki zakreślonej tytułem
niniejszego opracowania, dalsze uwagi zostaną poświęcone wyłącznie zagadnieniu wolności
wyborów parlamentarnych.
9
Zob. art. 36 i 37 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 marca 1921, (Dz.U.
Nr 44, poz. 267); art. 32 i 47 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 23 kwietnia 1935 r. (Dz.U. Nr 30,
poz. 227); art. 94 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r.
w brzmieniu wprowadzonym nowelą z dnia 7 kwietnia 1989 r. (Dz.U. Nr 19, poz. 101); art. 3
ust. 1 i 2 ustawy konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach
między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie
terytorialnym, (Dz.U. Nr 84, poz. 426).
PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2
58
tu, posługując się przewodnimi zasadami uznanymi za kanon demokratycznych wyborów, stanowiącymi warunek demokracji w państwie w postaci
tzw. przymiotników wyborczych. Reguły te określono w art. 96 i 97 Konstytucji, osobno w stosunku do każdej z izb parlamentu. Na tej podstawie ustalono, że wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie, proporcjonalne i przeprowadzane w głosowaniu tajnym. Natomiast wybory do Senatu
określono jako powszechne i bezpośrednie, odbywające się również przy zachowaniu tajności głosowania.
W zakresie analizowanej problematyki regulacja konstytucyjna może
wzbudzać uzasadnione wątpliwości. W warstwie słownej nie uwzględniono w niej bowiem jednej z naczelnych zasad określających jakościową różnicę pomiędzy elekcją reprezentantów w państwach demokratycznych i modelach niemających takiego charakteru – wspomnianej już zasady wolności
wyborów10. Powstaje w związku z tym istotne pytanie, czy pominięcie owej
zasady ma znaczenie merytoryczne, czy należy je traktować wyłącznie w kategoriach redakcyjnych. Udzielenie w tym zakresie miarodajnej odpowiedzi
implikuje uprzednie wyjaśnienie istoty owej zasady.
W płaszczyźnie politycznej wolne wybory różnicują proces wyłaniania
przedstawicieli w państwach demokratycznych oraz w państwach totalitarnych (autorytarnych). W krajach Europy Środkowo-Wschodniej wprowadzenie tej zasady stanowiło wyraz odseparowania się od – funkcjonujących
w warunkach realnego socjalizmu – wyborów plebiscytarnych, w których
ograniczano konkurencję wyborczą, uprzywilejowując wybrane ugrupowanie bądź ugrupowania polityczne11. Nieco więcej trudności napotyka jednoznaczne określenie zasady wolnych wyborów w płaszczyźnie prawnej.
Reguła ta ma bowiem charakter do pewnego stopnia elastyczny, bardziej
„rozciągliwy” aniżeli pozostałe zasady prawa wyborczego. Z tego względu
W stosunku do pozostałych zasad ustrojowych wolność wyborów ma stosunkowo
krótką tradycję w polskim prawie wyborczym. Po raz pierwszy wprowadzono ją w ordynacji
wyborczej do Sejmu z 1991 r. (Dz.U. Nr 59, poz. 252). Jej ustanowienie w polskim systemie
prawnym należy uzasadniać w dwojaki sposób. Z jednej strony stanowiło to wyraz dokonywanych na przestrzeni tamtych lat, intensywnych zmian ustrojowych. Z drugiej strony
chciano w ten sposób podkreślić nowy charakter w pełni wolnych i demokratycznych wyborów parlamentarnych. Por. A. Kulig, Zasady prawa wyborczego w wyborach do Sejmu, Senatu i wyborach na urząd prezydenta, [w:] Prawo konstytucyjne, red. P. Tuleja, Warszawa 1995,
s. 116.
11
Zob. K. A. Wojtaszczyk, Współczesne systemy polityczne, Warszawa 1996, s. 100.
10
Bartłomiej Opaliński • Wolność wyborów parlamentarnych i jej gwarancje...
59
mogą być w nią odziewane odmienne – nieco szersze bądź węższe – treści
znaczeniowe12.
W państwach Europy Zachodniej zasadę wolnych wyborów interpretuje
się, akcentując trzy podstawowe jej elementy. Pierwszy z nich to występowanie w wyborach rywalizacji kandydatów reprezentujących odmienne opcje
i programy polityczne. Drugi element polega na swobodzie wyrażania przez
wyborców swej woli w sposób nieskrępowany i wolny od nacisków. Wreszcie
wybory wolne należy utożsamiać z uczciwym przeprowadzeniem procedury wyborczej, co ściśle wiąże się z rzetelnym ustaleniem wyników głosowania13. Wynika z tego, że analizowana reguła znajduje zastosowanie zarówno
w stosunku do czynnego, jak i biernego prawa wyborczego.
W zasadniczo podobny sposób zasada wolnych wyborów określana jest
w rodzimej doktrynie prawa konstytucyjnego. Przez wolne wybory rozumie
się dostosowanie systemu wyborczego do wymagań demokracji pluralistycznej, w szczególności poprzez umożliwienie udziału w wyborach wszystkim
ugrupowaniom i orientacjom politycznym, nawet gdyby miało to oznaczać dojście do władzy aktualnej opozycji parlamentarnej14. Zakazane jest
więc stosowanie wszelkich form monopolu. Wolność wyborów gwarantuje każdemu wyborcy możliwość korzystania z przysługującego mu czynnego i biernego prawa wyborczego, bez stosowania jakiegokolwiek – fizycznego
czy psychicznego – przymusu ani ograniczeń, a więc zapewniając swobodę
wyrażenia woli15. Z regułą tą wiąże się również obowiązek zachowania przez
państwo odpowiedniego dystansu wobec procesu wyborczego oraz możliwość prowadzenia nieskrępowanej politycznie kampanii wyborczej umożliwiającej wyborcom zapoznanie się z programami poszczególnych ugrupowań i kandydatów na deputowanych16.
Por. J. Buczkowski, Istota i gwarancje „wolnych wyborów”, Przemyśl 1998, s. 16–17.
Zob. A. Jamróz, Demokracja współczesna – wprowadzenie, Białystok 1993, s. 43; Z. Jarosz, Nowa ordynacja wyborcza do Sejmu RP, „Państwo i Prawo” 1993, z. 7, s. 14.
14
Zob. L. Garlicki, Uwaga nr 10 do art. 97 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej
Polskiej. Komentarz, t. I, red. L. Garlicki, Warszawa 1999, s. 8.
15
Zob. M. Chmaj, Zasady polskiego prawa wyborczego, [w:] System wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej, red. M. Chmaj, W. Skrzydło, Warszawa 2008, s. 36.
16
Zob. idem, System wyborczy do Sejmu, [w:] Państwo, ustrój, samorząd terytorialny, red.
M. Chmaj, Lublin 1997, s. 112; L. Garlicki, K. Gołyński, Polskie prawo konstytucyjne – wykłady, Warszawa 1996, s. 81.
12
13
PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2
60
Mając na względzie całokształt prawnoustrojowych regulacji odnoszących
się do analizowanego zagadnienia, uznać należy, że pominięcie przez ustrojodawcę pośród przymiotników wyborczych „wolności” wyborów nie eliminuje tej zasady z polskiego systemu prawnego. Polityczny aspekt owej zasady
wyrażający się w położeniu akcentu na odmienności wyborów przeprowadzanych w III Rzeczypospolitej był już wielokrotnie podkreślany i jest powszechnie znany. Zbędne wydaje się zatem jego ponowne wyraźne zaznaczanie17. Ponadto regułę wolnych wyborów można bez trudu wyinterpretować z innych
norm Konstytucji. Wynika ona w szczególności z art. 2, określającego Rzeczpospolitą Polską jako demokratyczne państwo prawne, z art. 11 statuującego
zasadę pluralizmu politycznego, z art. 54 ust. 1, formułującego wolność obywateli w wyrażaniu swoich poglądów oraz pozyskiwaniu i rozpowszechnianiu
informacji, art. 58, gwarantującego wolność zrzeszania się, oraz art. 100, określającego podmioty uprawnione do zgłaszania kandydatów na parlamentarzystów. Wobec zasady tej koherentny pozostaje również art. 96 ust. 2 Konstytucji, ustanawiający regułę tajności głosowania18.
Warto również odnieść się do genezy leksykalnego zaniechania ustrojodawcy. Jak już wzmiankowano, zasadę wolnych wyborów określono po raz
pierwszy w ordynacji wyborczej do Sejmu z 1991 r. Powtórzono ją następnie
w Małej Konstytucji z 1992 r., charakteryzując w ten sposób jedynie tryb wyłaniania Senatu, pomijając ją natomiast w odniesieniu do wyborów sejmowych. Ponadto również w art. 1 ust. 1 ówczesnej ordynacji wyborczej do Sejmu z dnia 28 maja 1993 r.19, stanowiącym de facto wierne powtórzenie treści
art. 3 ust. 1 MK, nie uwzględniono omawianej tu zasady. Przyczyną takiego
stanu rzeczy nie była świadoma decyzja ustawodawcy konstytucyjnego tylko
napotkane trudności o charakterze legislacyjnym. Zalążek owych trudności
należy upatrywać na etapie projektowania treści Małej Konstytucji, w okresie funkcjonowania Sejmu I kadencji. W art. 2 pkt 26 projektu Małej Konstytucji przedłożonego Komisji Konstytucyjnej, oznaczonego jako druk 403,
określono, że Sejm składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach rów Por. J. Buczkowski, Podstawowe zasady prawa wyborczego III Rzeczypospolitej, Lublin
1998, s. 220.
18
Zob. A. Szmyt, Wprowadzenie do prawa wyborczego, [w:] Konstytucja. Ordynacje wyborcze do Sejmu i Senatu, Gdańsk 1991, s. 18; J. Galster, [w:] Prawo konstytucyjne – zarys instytucji w okresie transformacji ustrojowej, red. W. Szyszkowski, Z. Witkowski, Z. Galster, Toruń
1993, s. 9.
19
Dz.U. Nr 45, poz. 205 ze zm.
17
Bartłomiej Opaliński • Wolność wyborów parlamentarnych i jej gwarancje...
61
nych, powszechnych, bezpośrednich i proporcjonalnych oraz w głosowaniu
tajnym. W art. 26 stwierdzono natomiast, że Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych w województwach na okres kadencji Sejmu. W takim też
brzmieniu Sejm uchwalił proponowane mu treści. Wśród modyfikacji zaproponowanych przez Senat w druku nr 464 znalazł się natomiast postulat wprowadzenia zasady wolnych wyborów w stosunku do Senatu oraz zastąpienia
analogiczną zasadą reguły proporcjonalności w wyborach sejmowych. Sejm
zaakceptował wyłącznie pierwszą ze wskazanych poprawek, toteż przymiotnikiem „wolnych” wyborów określono jedynie elekcję do Senatu20.
Funkcjonowanie zasady wolności wyborów w prawie polskim znajduje również gwarancję i uzasadnienie w licznych aktach o charakterze międzynarodowym, stanowiących dorobek prawny okresu powojennego21. W tym kontekście
osobnego wymienienia wymagają dwa międzynarodowe systemy prawne regulujące problematykę wolności wyborów: system prawny Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz system prawny Rady Europy. Po raz pierwszy zasada
wolności wyborów została określona w systemie prawnym Organizacji Narodów Zjednoczonych. Jak wynikało z art. 21 ust. 3 Powszechnej deklaracji praw
człowieka z dnia 10 grudnia 1948 r.22: „Wola ludu jest podstawą władzy rządu;
wola ta wyraża się w przeprowadzanych okresowo rzetelnych wyborach, opartych na zasadzie powszechności, równości i tajności, lub na innej równorzędnej
Zob. L. Garlicki, Sejm i Senat, [w:] Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
t. I, red. L. Garlicki, Warszawa 1995, s. 14. Warto również odnotować, że w toku drugiego
czytania projektu ordynacji wyborczej do Sejmu z 1993 r. reprezentant Klubu Parlamentarnego Ruchu dla Rzeczypospolitej – poseł Janusz Choiński, zaproponował uzupełnienie
przymiotników określających wybory do Sejmu o regułę wolności (zob. sprawozdanie stenograficzne z 40 posiedzenia Sejmu RP w dniach 18–20 i 31 marca 1993, Warszawa 1993, s. 106
i 267). Wniosek ten nie był jednak rozpatrywany z powodu wzmiankowanej rezygnacji przez
Sejm z przeprowadzenia postulowanych przez izbę drugą zmian konstytucyjnych.
21
Przyczyną tego zjawiska były – jak sądzę – liczne zamachy na podstawowe prawa
i wolności człowieka i obywatela dokonywane w okresie II wojny światowej. Wykształciły
one w świadomości społeczności międzynarodowej potrzebę stworzenia instrumentarium
zapobiegającego groźbie powtórzenia tego typu sytuacji. Zob. W. Skrzydło, Prawa wyborcze obywateli, [w:] M. Chmaj, W. Orłowski, W. Skrzydło, Z. Witkowski, A. Wróbel, Wolności
i prawa polityczne, Kraków 2002, s. 116.
22
Deklaracja stanowi podstawę systemu ochrony praw człowieka w ramach ONZ. Niemniej pierwotnie została ona uchwalona jako – nieposiadająca mocy prawa obowiązującego – rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ, określająca jedynie pewne standardy postępowania. Współcześnie Deklarację uznaje się za prawo zwyczajowe, z którego wywodzi się
powszechny charakter jej obowiązywania.
20
PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2
62
procedurze, zapewniającej wolność wyborów”. W podobny sposób zasada wolności wyborów została określona w Międzynarodowym Pakcie praw obywatelskich i politycznych z dnia 19 grudnia 1966 r.23 Na gruncie europejskim wolność wyborów została zagwarantowana w systemie prawnym Rady Europy24.
Podstawowym narzędziem, przy pomocy którego organizacja ta realizuje wyznaczone jej cele, są konwencje poświęcone prawom i wolnościom człowieka25.
Poczesne miejsce w tym systemie zajmuje Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności26. W samej Konwencji nie zawarto jednak regulacji poruszających wprost problematykę prawa wyborczego i wolności wyborów.
Pierwszorzędnym celem Konwencji nie jest bowiem określanie funkcjonowania konstytucyjnych instytucji, tylko zapewnienie ochrony przed naruszeniami ze strony władz publicznych27. Zasada wolnych wyborów pojawiła się dopiero w art. 3 Protokołu dodatkowego nr 1 do Konwencji28.
Traktat ten został uchwalony w wyniku konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku na mocy rezolucji Zgromadzenia Ogólnego nr 2200A (XXI) z dnia
16 grudnia 1966 r. Zgodnie z art. 25 tegoż aktu: „Każdy obywatel ma prawo i możliwość, bez
żadnej dyskryminacji, o której mowa w artykule 2, i bez nieuzasadnionych ograniczeń: (...)
b) korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego w rzetelnych wyborach, przeprowadzanych okresowo, opartych na głosowaniu powszechnym, równym i tajnym, gwarantujących wyborcom swobodne wyrażenie woli (...)”.
24
Należy jednak podkreślić, że spośród 47 państw członkowskich do Rady Europy należą również kraje spoza naszego kontynentu, m.in. Armenia czy Azerbejdżan. Por. A. Bisztyga, Ochrona praw człowieka w systemie Rady Europy, [w:] B. Banaszak, B. Bisztyga, K. Complak, M. Jabłoński, R. Wieruszewski, K. Wójtowicz, System ochrony praw człowieka, Kraków
2005, s. 117.
25
Zob. A. Cassese, A new Approach to Human Rights: the European Convention for the
Prevention of Torture, “British Journal of International Law” 1989, No. 1, s. 130.
26
Zob. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r., (Dz.U. Nr 61, poz. 284–285).
27
Ponadto w pracach nad Konwencją wyrażono obawę, iż zbyt szerokie sformułowanie
zasady wolności wyborów zagrozi rozwiązaniom tradycyjnie przyjmowanym w tym zakresie
przez państwa członkowskie Rady Europy. Z tych względów nie osiągnięto w tej płaszczyźnie
porozumienia. Niemniej w preambule do Konwencji zawarto istotne wskazania odnoszące
się do pojęcia demokracji, której jedną z podstaw – stosownie do wcześniejszych wyjaśnień –
stanowi zasada wolności wyborów. Zob. A. Gołuch, Zasada wolnych wyborów w orzecznictwie
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, „Przegląd Sejmowy” 2007, nr 2, s. 241; L. Garlicki,
Komentarz do protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, [w:] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Tom II. Komentarz
do artykułów 19–59 oraz Protokołów dodatkowych, Warszawa 2011, s. 567.
28
Zob. Protokół nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzony w Paryżu dnia 20 marca 1952 r., (Dz.U. Nr 35, poz. 175), Protokół dodatkowy.
23
Bartłomiej Opaliński • Wolność wyborów parlamentarnych i jej gwarancje...
63
III.
Jak ustalono w toku wywodu, zasada wolnych wyborów wynika implicite z przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Jej funkcjonowanie w polskim systemie wyborczym stwarza po stronie ustawodawcy konstytucyjnego powinność
stworzenia odpowiednich prawnoustrojowych regulacji zabezpieczających jej
realizację. W tym celu na gruncie ustawy zasadniczej wprowadzono kilka reguł o charakterze gwarancyjnym. Należy jednak uznać, że reguły te nie odnoszą
się bezpośrednio do zasady wolności wyborów. Ich pierwszorzędnym celem jest
zapewnienie prawidłowości wyborów jako takich poprzez stworzenie gwarancji przeprowadzenia procesu wyborczego na zasadzie uczciwości i rzetelności,
zapewniając swobodę rywalizacji kandydatów i ugrupowań politycznych oraz
możliwość nieskrępowanego wyrażenia woli przez wyborców. Zapewniają więc
poszanowanie wszystkich tych wartości, które powszechnie uznaje się za substraty wolnych wyborów, w sposób pośredni stwarzając gwarancje urzeczywistnienia tej zasady w polskim systemie wyborczym.
Jedną z podstawowych gwarancji wolnych wyborów parlamentarnych
stanowi – inkorporowana do polskiego systemu ustrojowego nowelą z dnia
29 grudnia 1989 r., zaś współcześnie określona w art. 2 Konstytucji – zasada demokratycznego państwa prawnego29. Nie wdając się w szersze refleksje teoretyczne nad tą regułą ustrojową – zajmującą wszak poczesne miejsce
pośród zasad podstawowych Konstytucji RP – należy podkreślić jej organiczny związek z zasadą wolnych wyborów. Obok wolności myśli, prasy,
zgromadzeń czy zrzeszania się to właśnie wolność wyborów stanowi jedną
z fundamentalnych podstaw ustroju demokratycznego, gwarantując demokratyczną legitymizację wybieralnych organów władzy30. I odwrotnie, tylko
demokracja jest w stanie zagwarantować funkcjonowanie każdej ze wskazanych wolności, w tym również wolności wyborów31.
Por. T. Chauvin, J. Winczorek, P. Winczorek, Wprowadzenie klauzuli państwa prawnego do porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej, [w:] Zasada demokratycznego państwa prawnego w Konstytucji RP, red. S. Wronkowska, Warszawa 2006, s. 22.
30
Podkreślono to również w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Zob. Wyrok ETPC z dnia 8 lipca 2008 r. w sprawie Yumak i Sadak przeciwko Turcji, par. 105.
W orzeczeniu tym wyjaśniono, że demokracja stanowi „fundamentalny składnik «europejskiego porządku publicznego»”.
31
Zob. D. Nohlen, Prawo wyborcze i system partyjny. O teorii systemów wyborczych, Warszawa 2004, s. 24; por. J. Jasiernia, Międzynarodwe obserwowanie wyborów jako czynnik de29
64
PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2
Obok demokratycznego charakteru państwa polskiego istotną gwarancją wolności wyborów jest wzmiankowana już zasada pluralizmu politycznego (art. 11 Konstytucji). Najogólniej ujmując, pod pojęciem tym rozumie
się swobodę tworzenia i funkcjonowania partii politycznych32. Pluralizm polityczny przejawia się w zapewnieniu wyborcom możliwości dokonania faktycznego wyboru, nawet gdyby miało to oznaczać dojście do władzy aktualnej opozycji parlamentarnej. Jest to równoznaczne z wolnością w wyrażeniu
opinii – jak wspomniano – nawet wbrew poglądom aktualnych klas rządzących. Zasada pluralizmu politycznego łączy się z funkcjonowaniem systemu wielopartyjnego i zapewnieniem wszystkim partiom równoprawnego
udziału w wyborach33.
Nie można by mówić o wolności wyborów parlamentarnych bez prawnie
zdeterminowanego nakazu przeprowadzania owych wyborów periodycznie,
w określonych odstępach czasu. Pozostaje to ściśle powiązane z kadencyjnością pracy parlamentu, tj. czasem trwania pełnomocnictw Sejmu i Senatu –
okresem, na który izby te zostały wybrane34. Parlament jest przeto organem
przedstawicielskim suwerena. Jego faktyczna reprezentatywność znajduje
urzeczywistnienie tylko wtedy, gdy jego skład zostaje poddany sztywnym
procedurom i terminom odnawialności35. Pozostaje to również koherentne
mokratyzacji procesów wyborczych, [w:] Z zagadnień współczesnych społeczeństw demokratycznych, red. A. Jamróz, S. Bożyk, Białystok 2006.
32
Niekiedy jednak zasadzie tej nadaje się szersze znaczenie, wskazując, iż dotyczy ona
swobody tworzenia wszelkich form zrzeszania się jednostek w państwie, w szczególności
tworzenia stowarzyszeń, związków zawodowych czy organizacji pracodawców, jak również
zagwarantowania wyrażania poglądów, wolności zgromadzeń, sumienia i wyznania oraz istnienia prawa do udziału w życiu politycznym. Zob. P. Uziębło, Pluralizm polityczny – partie
polityczne, [w:] Leksykon prawa konstytucyjnego. 100 podstawowych pojęć, red. A. Szmyt, Warszawa 2010, s. 347; por. M. Chmaj, Restytucja i petryfikacja zasady pluralizmu politycznego
w Polsce, [w:] Dwadzieścia lat transformacji ustrojowej w Polsce. 51. Ogólnopolski Zjazd Katedr
i Zakładów Prawa Konstytucyjnego, Warszawa 19–21 czerwca 2009 r., red. M. Zubik, Warszawa 2010, s. 355 i n.
33
Podobna konstatacja wynika z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, zob. wyrok ETPC z dnia 30 stycznia 1998 r. w sprawie United Communist Party i inni
przeciwko Turcji, par. 43–44; wyrok ETPC z dnia 31 lipca 2001 r. w sprawie Refah Partisi i inni
przeciwko Turcji, par. 98.
34
Por. A. Gwiżdż, Sejm PRL, Warszawa 1975, s. 268.
35
W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego akcentuje się trzy najważniejsze substraty konstruujące zasadę kadencyjności. Pierwszy z nich to nakaz nadania pełnomocnictwom danego organu z góry określonych ram czasowych. Po drugie, owe ramy czasowe nie
mogą przekraczać pewnych rozsądnych granic. Po trzecie, kadencyjność implikuje ustano-
Bartłomiej Opaliński • Wolność wyborów parlamentarnych i jej gwarancje...
65
wobec wspomnianego wcześniej demokratycznego charakteru państwa polskiego i wynikającego z niego demokratyzmu prawa wyborczego36. Kadencje Sejmu i Senatu zostały przy tym ukształtowane w oparciu o trzy zasady:
jednakowości, jednolitości i jednorodności. Wyrazem pierwszej zasady jest
regulacja określona art. 98 ust. 1 Konstytucji. Na podstawie tego przepisu
ustrojodawca podporządkował kadencję Senatu – kadencji Sejmu. Kadencja
Senatu rozpoczyna się bowiem w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu i kończy
się wraz z zakończeniem kadencji tej izby37. Druga z zasad odnosi się do sytuacji prawnej posłów i senatorów. Ich pełnomocnictwa rozpoczynają i kończą swoją aktywność w tym samym czasie38. Trzecia z wymienionych zasad
dotyczy natomiast określonego w art. 109 ust. 1 Konstytucji systemu permanencji działania polskiego parlamentu. Nie uwzględniono zatem – określonej w noweli kwietniowej – zasady sesyjności funkcjonowania Sejmu i Senatu, przez co wyeliminowano niekorzystne zjawisko zawężenia spektrum
działania parlamentu w tzw. okresie międzysesyjnym.
Pewnym odstępstwem od zasady kadencyjności funkcjonowania parlamentu jest konstytucyjnie zdeterminowana możliwość skrócenia kadencji Sejmu (a w konsekwencji również Senatu) we wskazanych przez ustrojodawcę przypadkach39. Należy jednak uznać, iż są to wyjątki od generalnie
wienie stosownych regulacji prawnych gwarantujących ukonstytuowanie się nowo wybranego organu w taki sposób, aby mógł on rozpocząć wykonywanie funkcji bez zbędnej zwłoki po zakończeniu poprzedniej kadencji. Zob. wyrok TK z dnia 26 maja 1998 r., sygn. akt
K. 17/98, OTK ZU 1998, nr 4, poz. 48, s. 270.
36
Zob. L. Garlicki, Uwaga nr 2 do art. 98 Konstytucji..., s. 2.
37
Warto jednak nadmienić, że możliwe są w tym zakresie różnorodne rozwiązania. Tytułem przykładu: niemiecki Bundesrat składa się z przedstawicieli rządów poszczególnych
Landów. Jego skład personalny ulega więc zmianie wraz ze zmianami w tych rządach. Natomiast brytyjska Izba Gmin w ogóle nie jest organem kadencyjnym, co stanowi zapewne wyraz szacunku względem rodzimej tradycji ustrojowej. por. idem, Uwaga nr 3 do art. 98..., s. 3.
38
Polska regulacja ustrojowa nie zna bowiem – praktykowanej wszak w wielu innych
krajach, m.in. w Republice Czeskiej czy w Stanach Zjednoczonych – instytucji okresowego
odnawiania części składu parlamentu.
39
W Konstytucji ustanowiono trzy tego typu przypadki. Pierwszy z nich to nieudzielenie nowo wybranej Radzie Ministrów wotum zaufania przez Sejm kolejno w trzech przepisanych procedurach. Stosownie do art. 155 ust. 2 w takiej sytuacji na prezydencie RP spoczywa konstytucyjny obowiązek skrócenia kadencji Sejmu. Po drugie, prezydent ma możliwość
skrócenia kadencji Sejmu, jeżeli – stosownie do art. 225 Konstytucji – w ciągu 4 miesięcy
od przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona prezydentowi do podpisu. Jest to więc uprawnienie głowy państwa o charakterze względnym
zależne od jej woli. Trzeci przypadek to określona w art. 98 ust. 3 możliwość autonomiczne-
66
PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2
ukształtowanej reguły. Sztywne ramy czasowe określające kadencję parlamentu mają bowiem stanowić gwarancję służącą ochronie jego istnienia
i funkcjonowania, a w konsekwencji zapewnienia wolności elekcji do tegoż
organu40.
Jak już wzmiankowano, pełnomocnictwa udzielone parlamentarzystom
przez suwerena pozostają ważne w ściśle określonych ramach czasowych.
Ustrojodawca przewidział, że kadencja Sejmu i Senatu trwa cztery lata. Jest
to rozwiązanie charakterystyczne dla polskiego prawa wyborczego, konsekwentnie stosowane w kolejnych regulacjach ustrojowych, począwszy od
1952 r.41 Nie wzbudzało ono w zasadzie większych emocji w toku prac nad
Konstytucją RP. Również w piśmiennictwie przeważa pogląd, iż czteroletnia
kadencja stanowi optymalny czas dla pełnienia funkcji przez deputowanych
przedstawicieli narodu. Pogląd ten uzasadnia się, wskazując, że wprowadzenie krótszej kadencji mogłoby utrudnić perspektywiczne realizowanie woli
narodu przez deputowanych. Dłuższa kadencja mogłaby natomiast doprowadzić do utrzymywania składu parlamentu pozbawionego związku z aktualnie dominującą wolą elektoratu42.
Jedną z zasadniczych przesłanek legitymizacji parlamentu jest prawidłowa kontrola aktu wyborczego. Pośród regulacji normatywnych gwarantujących wolność wyborów parlamentarnych ważną funkcję pełni przeto instytucja stwierdzenia ważności dokonanej elekcji43. Stosownie do art. 101
Konstytucji, funkcję tę powierzono Sądowi Najwyższemu44. Jest on jedynym
go skrócenia przez Sejm swej kadencji uchwałą podjętą większością 2/3 głosów ustawowej
liczby posłów.
40
Zob. Z. Czeszejko-Sochacki, Prawo parlamentarne w Polsce, Warszawa 1997, s. 130.
41
Warto jednak wspomnieć, że obie konstytucje międzywojenne oraz Mała Konstytucja z 1947 r. przewidywały pięcioletnią kadencję parlamentu. Zob. art. 11 Konstytucji marcowej z 1921 r., art. 32 ust. 2 oraz art. 47 ust. 3 Konstytucji kwietniowej z 1935 r., art. 6 Małej
Konstytucji z 1947 r.
42
Zob. L. Garlicki, Uwaga nr 4 do art. 98..., s. 5; idem, Komentarz do protokołu..., s. 576;
A. Gwiżdż, op.cit., s. 268.
43
Pojęcie ważności wyborów nie znajduje legalnej definicji w przepisach prawa. Należy
przez nie rozumieć sytuacje, gdy zostały spełnione wszelkie prawem określone pozytywne
przesłanki do nabycia mandatów parlamentarnych przy jednoczesnym braku którejkolwiek
z przesłanek negatywnych. Szerzej na temat przesłanek pozytywnych i negatywnych ważności wyborów zob. L. Garlicki, Uwaga nr 5 i 6 do art. 101 Konstytucji, [w:] Konstytucja..., s. 3–4.
44
Współczesne państwa regulują to zagadnienie na różne sposoby. Osobnego potraktowania wymagają dwa modele kontroli prawidłowości aktu wyborczego. Pierwszy model
(tzw. model parlamentarny), odwołujący się do zasady autonomii izb, powierza tę kompeten-
Bartłomiej Opaliński • Wolność wyborów parlamentarnych i jej gwarancje...
67
podmiotem uprawnionym do stwierdzenia ważności aktu wyborczego45.
Rozwiązanie to należy przyjąć z pełną aprobatą. Przymiot wolności można
bowiem przypisać jedynie wyborom, które zostały przeprowadzone zgodnie z przepisanymi procedurami, a więc przy zaistnieniu wszelkich prawem
określonych pozytywnych przesłanek niezbędnych dla nabycia mandatów
przez osoby kandydujące, przy jednoczesnym braku przesłanek negatywnych, stanowiących ku temu przeszkodę.
Celem weryfikacji ważności wyborów jest ustalenie, czy skład parlamentu został ukształtowany zgodnie z wolą elektoratu w prawem określonych
ramach. Sąd Najwyższy nie bada więc wszelkich możliwych naruszeń, odcję samemu parlamentowi (odpowiedniej jego izbie). Tego typu konstrukcję przyjęto m.in.
w Stanach Zjednoczonych czy we Włoszech. Kontestatorzy tej regulacji jako podstawowy
argument przywołują łacińską paremię, zgodnie z którą nikt nie może być sędzią we własnej
sprawie (nemo iudex in causa suo). W konsekwencji wywodzą oni, że nie jest dopuszczalne,
aby parlament orzekał w sposób autorytatywny w istotnych kwestiach związanych z prawidłowym jego umocowaniem do działania. Na tej podstawie wykształcił się drugi (tzw. jurysdykcyjny) model, przewidujący, iż stosowne uprawnienie wykonywać będzie upoważniony
do tego organ sądowy. Niektóre państwa – m.in. Francja, Hiszpania czy Grecja – przyjęły
w tym względzie wariant mieszany. Wprawdzie to parlament wypowiada się odnośnie do
ważności wyborów, jeżeli jednak na tym tle pojawią się spory, ostateczna decyzja należeć
będzie do organów sądowych. Szerzej na ten temat zob. J. Repel, Weryfikacja wyborów parlamentarnych w polskim prawie konstytucyjnym, [w:] Przeobrażenia we współczesnym prawie konstytucyjnym, red. K. Działocha, Wrocław 1995, s. 124 i n.; B. Banaszak, Porównawcze prawo
konstytucyjne współczesnych państw demokratycznych, Kraków 2004, s. 388.
45
Na polskim gruncie ustrojowym rozwiązanie to wprowadzono po raz pierwszy w art.
5 Małej Konstytucji z 1992 r. Należy je ocenić aprobująco. Na podstawie art. 10 Konstytucji
ustawodawca konstytucyjny wprowadził do polskiego systemu ustrojowego zasadę podziału i równowagi władzy. Niemniej na podstawie art. 173 Konstytucji władza sądownicza pozostaje odrębna i niezależna od egzekutywy i judykatywy. Z tej perspektywy powierzenie
kontroli prawomocności postępowania wyborczego ex definitione bezstronnemu organowi,
nieuwikłanemu w bieżącą grę polityczną wydaje się zabiegiem dalece bardziej korzystnym,
nakierowanym na dokonanie obiektywnych ustaleń. Istnieje bowiem wysoki stopień prawdopodobieństwa, że rozstrzygnięcie w tym przedmiocie zostanie podjęte wyłącznie o przesłanki natury prawnej, po dokonaniu obiektywnej analizy stanu faktycznego. Zob. Ł. Buczkowski, Stwierdzenie ważności wyborów parlamentarnych i prezydenckich na gruncie kodeksu
wyborczego, [w:] Kodeks wyborczy. Wstępna ocena, red. K. Skotnicki, Warszawa 2011, s. 209.
Niemniej w toku debaty nad ostatecznym kształtem Konstytucji RP wysuwano w tym zakresie rozmaite propozycje, niekiedy lansując również koncepcję kontroli parlamentarnej. Zob.
Biuletyn Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego nr X, s. 189, nr XL, s. 30 i n.;
nr XLII, s. 38 i n.; por. A. Patrzałek, W. Skrzydło, Cele i zasady kodyfikacji prawa wyborczego
w Polsce, „Przegląd Sejmowy” 1997, nr 2, s. 15; R. Chruściak, Sejm i Senat w Konstytucji RP
z 1997 r., Warszawa 2002, s. 78–83.
PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2
68
nosząc się jedynie do tych zagadnień, które w sposób bezpośredni miały
wpływ na przebieg i prawomocność postępowania wyborczego, ergo mogły
naruszyć zasadę wolnych wyborów46. Ustrojodawca wprowadził przy tym
domniemanie ważności wyborów. Ich unieważnienie wymaga przeprowadzenia stosownego postępowania, w efekcie którego zostaną potwierdzone
naruszenia przepisów mające wpływ na wynik elekcji.
Przepisy art. 101 ust. 2 i 129 ust. 2 Konstytucji wprowadzają do polskiego prawa wyborczego instytucję tzw. protestu wyborczego skierowanego
przeciwko prawomocności przeprowadzonego postępowania, na zasadach
określonych przez ustawę47. Ustrojodawca przewidział więc dwie drogi postępowania – pierwszą dotyczącą stwierdzenia ważności wyborów jako takich i drugą polegającą na rozpatrywaniu protestów przez podmioty uprawnione do ich zgłoszenia48. Z konstytucyjnej formuły w sposób jednoznaczny
wynika, że kontrola przebiegu prawidłowości procesu wyborczego ma charakter obligatoryjny. Dla jej przeprowadzenia nie ma więc znaczenia, czy
uprawnione podmioty złożyły protest przeciwko ważności wyborów49. Finalnym etapem tego postępowania jest wydanie przez Sąd Najwyższy orzeczenia, które może przybrać dwojaką postać. Może ono stwierdzać ważność
wyborów, stanowiąc deklaratoryjne potwierdzenie istniejącego stanu rzeczy.
Może również przybrać charakter konstytutywnego rozstrzygnięcia o nieważności wyborów, czego skutkiem jest wygaśnięcie mandatów tych deputowanych, których wybór okazał się nieważny. Bez względu jednak na treść
Zob. Ł. Buczkowski, op.cit. s. 209.
Szczegółowa regulacja tego zagadnienia została dokonana w ustawie z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. Nr 21, poz. 112 ze zm.). Intencją autora jest jednak
analiza gwarancji wolnych wyborów ustanowionych na gruncie Konstytucji RP. W konsekwencji materie, które nie należą do zakresu ustawy zasadniczej, stosownie do ustaleń poczynionych na wstępie, nie mieszczą się w przyjętym spektrum wywodu.
48
Na marginesie tych rozważań warto zauważyć, że prawo zgłoszenia protestów przyznano w Konstytucji RP „wyborcom”. Należy przyjąć, że takie sformułowanie wskazuje
jedynie niezbędny zakres podmiotowy prawa do protestu. Niedopuszczalne jest przyjęcie
w tym zakresie wykładni a contrario, wykluczające możliwość zgłoszenia protestu przez inne
podmioty, np. grupy wyborców czy komitety wyborcze. Nie ma wszak podstaw, aby przyjąć,
że ustawodawca zwykły został pozbawiony możliwości rozszerzenia zakresu podmiotowego
tego prawa.
49
Por. na tle wcześniejszych polskich uregulowań ustrojowych: K. Gołyński, Artykuł
6 ordynacji wyborczej do Sejmu RP w orzecznictwie SN, „Przegląd Sejmowy” 1995, nr 1, s. 35
i n.; J. Mordwiłko, Protesty wyborcze w świetle ordynacji wyborczej z 1993 r. do Sejmu RP oraz
praktyka ich rozpoznawania, „Państwo i Prawo” 1995, z. 1, s. 37 i n.
46
47
Bartłomiej Opaliński • Wolność wyborów parlamentarnych i jej gwarancje...
69
orzeczenie Sądu Najwyższego ma charakter ostateczny. Przepisy prawa nie
przewidują w tym zakresie jakiejkolwiek procedury odwoławczej.
W odniesieniu do biernego prawa wyborczego gwarancję wolności wyborów stanowi również możliwość zrzeczenia się przez parlamentarzystę
uzyskanego mandatu przedstawicielskiego. Niemniej przepisy ustawy zasadniczej odnoszą się w tej kwestii wyłącznie do początkowego etapu pracy deputowanego, tj. rozpoczęcia sprawowania mandatu. Stosownie bowiem
do art. 104 ust. 3 Konstytucji, równoznaczna ze zrzeczeniem się mandatu
jest odmowa złożenia ślubowania. Na tej podstawie ślubowanie uczyniono prawnym obowiązkiem parlamentarzysty50. Nieco dalej idący charakter
ma regulacja przewidziana w Kodeksie wyborczym, w którym stanowi się
wprost o zrzeczeniu się mandatu jako jednej z przesłanek jego wygaśnięcia
(art. 247 § 1 pkt 4).
IV.
Zasada wolności wyborów parlamentarnych stanowi jedną z podstawowych
dyrektyw ustrojowych w demokratycznych systemach wyborczych. Na podstawie dotychczasowej analizy w ramach wniosków de lege frenda uzasadnione wydaje się pytanie, czy wyodrębnianie tej reguły w przepisach konstytucyjnych jest potrzebne, czy nie ma takiej konieczności. Na podstawie
całokształtu dokonanej analizy uznać należy, iż wprowadzanie do ustawy zasadniczej explicite przymiotnika „wolnych” wyborów nie jest zabiegiem niezbędnym. Nie są wprawdzie pozbawione racji poglądy, że reguła
ta wzbogaca normatywne podstawy charakteru wyborów, czyniąc zadość
oczekiwaniom społecznym. Niemniej jednak, jak wykazano w toku wywodu, pomimo braku wyraźnego przepisu konstytucyjnego można ją bez trudu wyinterpretować z wielu postanowień polskiej ustawy zasadniczej. Ustrojodawca przewidział również stosowne gwarancje zapewniające rzeczywiste
Ustrojodawca wyeliminował więc możliwość zasiadania w parlamencie osób nieuznających doniosłych wartości wyrażonych w rocie ślubowania, a zatem – stosownie do art.
104 ust. 2 Konstytucji – rzetelnego i sumiennego wykonywania obowiązków wobec Narodu,
stania na straży suwerenności i interesów Państwa, czynienia wszystkiego dla pomyślności
Ojczyzny i dobra obywateli oraz przestrzegania Konstytucji i pozostałych praw Rzeczypospolitej Polskiej. Por. L. Garlicki, Uwaga nr 20 do art. 104 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. II, red. L. Garlicki, Warszawa 2001, s. 17–18.
50
70
PRZEGLĄD PRAWA KONSTYTUCYJNEGO 2012/2
jej funkcjonowanie. Na tej podstawie należy uznać, że zasada wolności wyborów parlamentarnych nawet bez wyraźnego wyodrębnienia normatywnego jest pojęciem zastanym, trwale wpisanym do polskiego systemu wyborczego.
Summary
Freedom of the parliamentary election in the Constitution
of Republic of Poland
In the article there is presented the issue of the freedom of the parliamentary
election in the Polish Constitution from 2nd April 1997. In the beginning there
was explained the comprehending of freedom of parliamentary election in the
legal and political plain. There was established that analysed principle wasn’t directly determined amongst constitutional rules of voting rights. On the basis of
quoted argumentation there was explained that it isn’t tantamount to its elimination from the electoral system. Even without distinct distinguishing this principle is a found notion, permanently written down to the Polish electoral system.
Its functioning is finding expression in numerous guarantee rules.