tradycje orężne garnizonu leszno

Tradycje orężne 4.Zielonogórskiego Pułku Przeciwlotniczego
TRADYCJE ORĘŻNE GARNIZONU LESZNO
Miasto dyslokacji 1 i 3 Dywizjonu Przeciwlotniczego - LESZNO, położone
na południowym krańcu Wysoczyzny Leszczyńskiej, na wysokości 95 m n.p.m., liczy
ponad 64 tys. mieszkańców i zajmuje powierzchnię 31,9 km. 2 Jest ważnym węzłem
komunikacji kolejowej i drogowej. Krzyżują się tutaj szlaki kolejowe: z Poznania
i Wrocławia, Wschowy i Głogowa, Wolsztyna i Zbąszynia, oraz Gostynia i Jarocina.
Główną drogą jest międzynarodowy szlak drogowy wiodący z Gdańska, przez
Bydgoszcz – Poznań – Rawicz i Wrocław, do przejścia granicznego w Jakuszycach,
koło Szklarskiej Poręby. Drogi lokalne prowadzą do Wschowy i Głogowa, Wolsztyna,
Góry, Gostynia i Śremu, Krotoszyna i Ostrowa Wielkopolskiego. W wydanej w 1847
roku ,,Małej Encyklopedii Polskiej’’1 czytamy: Leszno (po niemiecku Lissa, a raczej
Polnisch-Lissa dla rozróżnienia od Deutsch-Lissa w Szląsku).(...) Są w Lesznie dwa
kościoły protestanckie, jeden katolicki, synagoga.(...). Założone w szesnastym wieku
od przechodzących do Polski Hussytów i innych Protestantów, Niemców; tychże
przemysłem wzniosło się w krótkim czasie, i w połowie siedemnastego wieku
uczęszczane już posiadało szkoły 2. Oblicze miasta do 1918 roku ukształtowali bracia
czescy oraz luteranie i kalwini. Dzięki tolerancji i otwartości mieszkańców miasta
możliwe było pokojowe współistnienie wielu narodowości, wyznań i kultur.
Ta różnorodność przyczyniła się do okresu świetności Leszna w XVI i XVII wieku,
ale również do utraty w znacznym stopniu polskiej tożsamości, tożsamość tą miasto
zaczęło odzyskiwać po 1918 roku.
W okresie międzywojennym ostoją i symbolem Polskości były
przedwrześniowe leszczyńskie pułki które swój rodowód miały w Powstaniu
Wielkopolskim. Stworzyły one tradycję orężną Ziemi Leszczyńskiej od Powstania
Wielkopolskiego poprzez udział w wojnie polsko – bolszewickiej, wojnie obronnej
1939 roku i działalności Armii Krajowej w okresie okupacji hitlerowskiej kończąc.
Znaczenie tradycji wojskowych w dziejach miasta podkreślali w licznych publikacjach
tacy autorzy jak: Paweł Anders, Piotr Bauer, Krzysztof Handke, Waldemar Handke
oraz Grzegorz Gołębiewski.
Współczesny rodowód Garnizonu Leszno należy upatrywać w wydarzeniach
związanych z wydarzeniami ostatnich miesięcy 1918 roku. Pod koniec 1918
w Lesznie stacjonował pruski garnizon z pododdziałami 50 pułku piechoty, 37 pułku
piechoty oraz 56 pułk artylerii polowej i Grenzschutzu. Wobec zaostrzającej się
sytuacji w okresie bezpośrednio poprzedzającym Powstanie Wielkopolskie Niemcy
zaczęli szykanować i internować Polaków oraz wzmacniać pruski garnizon. 3
Po wybuchu powstania w styczniu 1919 roku ogłoszono w mieście stan wojenny
i wprowadzono obowiązek służby w niemieckiej Straży Obywatelskiej dla
mieszkańców miasta. W sytuacji zagrożenia: wcielenia do obcej formacji lub
aresztowania Polacy (zwłaszcza młodzi) masowo uciekali z miasta i szukali
oddziałów powstańczych, m.in. z tych uciekinierów zorganizowana została
powstańcza Grupa ,,Leszno”- z ppor. Bernardem Śliwińskim na czele. Działania tej
W roku 1847 ukazała się w Lesznie nakładem i drukiem Ernesta Gunthera „Mała Encyklopedia
Polska". Autor tej encyklopedii określony jest inicjałami "S.P.". Wydanie obejmowało dwa tomy: tom
I z hasłami od A do K i tom II od L do Z. Cenzorem wydawnictwa był Czarnecki. Wśród wielu haseł
w encyklopedii, znajdują się także hasła opisujące niektóre miasta ziemi leszczyńskiej.
2
S.P., Mała Encyklopedia Polska, Nakładem i drukiem Ernesta Gunthera, Leszno i Gniezno 1847.
3
P Anders, Szlakiem Powstania Wielkopolskiego, Wydawnictwo Amos, Poznań 1993,s. 100-101.
1
Strona 1 z 5
Tradycje orężne 4.Zielonogórskiego Pułku Przeciwlotniczego
grupy , a w szczególności ,,Bitwa pod Wiatrakami’’ (Bitwa pod Osieczną) są
powodem szczególnej dumy mieszkańców miasta i regionu - było to największe
starcie Powstania Wielkopolskiego w okolicach Leszna. Bitwa stoczona 11 stycznia
1918 pod Osieczną nie miała decydującego wpływu na wyzwolenie miasta spod
panowania pruskiego. Spowodowała jednak, że miejscowi Niemcy nie czuli się
pewnie i bezpiecznie, a Polacy zaczęli odzyskiwać poczucie wspólnoty i tożsamości
narodowej.
Układ zawarty w Wersalu postanowił, iż Ziemia Leszczyńska powróci
w granice państwa polskiego. W piątek 16 i w sobotę 17 stycznia 1920 roku na
leszczyńskim Rynku odbyły się pożegnania Niemców z miastem. Ostatnia defilada
wojsk niemieckich na leszczyńskim rynku miała miejsce 17 stycznia o godzinie 9.00.
Na krótko przed godziną 12 do miasta wkroczyły dwie kompanie 12 pułku strzelców
oraz szwadron 2 pułku ułanów. O godz.12 rozległ się z wieży Ratusza hejnał,
zawierający fragmenty hymnu narodowego i Roty. W niedzielę 18 stycznia, na Rynku
nastąpiło uroczyste przejęcie miasta i Ziemi Leszczyńskiej przez administrację
polską. Na uroczystość przybyli gen. Józef Dowbor - Muśnicki, wojewoda poznański
dr Witold Celichowski oraz przedstawiciele misji koalicyjnej z pułkownikiem Marguet
na czele4.
Miastu przypadła rola miasta przygranicznego. Z tego też względu wynikła
konieczność zorganizowania go, jako ośrodka stacjonujących tutaj jednostek
wojskowych.
W okresie międzywojennym w garnizonie Leszno stacjonowały: 55 Poznański
Pułk Piechoty i 17 Pułk Ułanów Wielkopolskich im. Króla Bolesława Chrobrego, które
w składzie Armii Poznań walczyły i sławiły się męstwem na polach bitew polskiego
września 1939 roku. W czasie okupacji hitlerowskiej w Lesznie żołnierze Armii
Krajowej tworzyli struktury polskiego państwa podziemnego.
W okresie powojennym od maja 1945 roku po przejściu szlaku bojowego
w składzie 3 DAPlot II Armii Wojska Polskiego w leszczyńskim garnizonie
stacjonował min.69 paplot (do 1948 r.) i 80 paplot (od 1967 roku 69 paplot).
Pod koniec 1955 roku w ramach reorganizacji z 11 Dywizji Artylerii
Przeciwlotniczej wydzielony został 80 pułk artylerii przeciwlotniczej, który
podporządkowano dowódcy Śląskiego Okręgu Wojskowego. Pułk zmienił garnizon.
W grudniu 1955 przybył do leszczyńskich koszar, gdzie zajął miejsce po 119 pułku
artylerii lekkiej. Znamiennym jest fakt, że już w 1958 roku mieszkańcy powiatów
leszczyńskiego i górowskiego ufundowali pułkowi sztandar. Ceremonia wręczenia
sztandaru odbyła się na Rynku miejskim w Lesznie. Tak o tym fakcie napisał
kronikarz pułku: ,,Ulice miasta i koszary toną w czerwieni flag. Jest 20 lipca 1958
roku. Na leszczyńskim rynku w zwartych szeregach stoi pułk. Następuje uroczysta
chwila-społeczeństwo miasta Leszna, miasta Góra Śląska i powiatów wręcza
sztandar’’5. Dla upamiętnienia tego faktu na zabytkowym miejskim ratuszu
wmurowano pamiątkową tablice. Na podstawie rozkazu Ministra obrony Narodowej
Nr 025 z 30 września 1967 roku, 80 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej otrzymał
dziedzictwo tradycji, historię i numer 69 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej. Od
następnego roku pułk obchodził swoje święto pułkowe 16 kwietnia, w dniu wejścia do
walki w 1945 roku6.W kolejnych latach następowały reorganizacje i przezbrojenia
pułku w 1955-utworzenie dwóch dywizjonów armat 85 mm i jednego armat plot 37
4
B. Świderski, Ilustrowany opis ..., s. 110-112..
Kronika 80/69 pplot, t.1. Cyt.za K. Handke, Sztandary leszczyńskich pułków.80 Pułk Artylerii
Przeciwlotniczej 69 Pułk Przeciwlotniczy, ,,Grot. Zeszyty Historyczne’’ 2001, nr 10, s. 66.
6
K. Handke, Zarys historii wojennej 69 pułku ..., s. 28 .
5
Strona 2 z 5
Tradycje orężne 4.Zielonogórskiego Pułku Przeciwlotniczego
mm, 1962-utworzenie jednego dywizjonu armat plot 57 mm i jednego dywizjonu
armat plot 85 mm, 1970-wycofanie armat 85 mm i utworzenie sześciu baterii armat
57 mm, 1979-1980-przezbrojenie pułku z armat na rakiety plot typu „KUB” oraz
sprawdziany podczas strzelań rakietowych na poligonach w byłym Związku
Radzieckim i w kraju na poligonie Wicko Morskie.
W wyniku przebudowy
i modernizacji polskiej armii w 2001 roku, Pułk został rozbudowany o dywizjon
przeciwlotniczy zestawu ,,OSA’’7 Za swoje osiągnięcia pułk był wielokrotnie
wyróżniany w rozkazie Ministra Obrony Narodowej oraz szefa Sztabu Generalnego
Wojska Polskiego i dowódcę Śląskiego Okręgu Wojskowego, w tym: m.in.: medalem
pamiątkowym,, Za osiągnięcia w służbie wojskowej” (1982, 1983 i 1986), ,,Znakiem
Honorowym Sił Zbrojnych RP’’ (w 1995 r.,- szef SG WP, w 1999 r.,- MON). Ponadto
pułk odznaczony został dwukrotnie ,,Medalem za zasługi dla SOW” (1974,1984 r.),
,,Krzyżem Zasługi dla ZHP’’ (1990r.) oraz szeregiem innych wyróżnień 8. Dokonania
Pułku były zawsze przedmiotem dumy dla mieszkańców miasta Leszna, dlatego też
już od 1989 roku rozpoczęto starania dla podkreślenia szczególnych więzi Pułku
z miastem i tradycją orężną nie tylko broni przeciwlotniczej, ale również
leszczyńskich Pułków z dwudziestolecia międzywojennego. Inicjatorem tych
przedsięwzięć był płk dypl. Mirosław Rochmankowski. W 1989 rok ustanowiona
została odznaka pułkowa9. Na niej w centrum umieszczony został herb Leszna. Był
to pierwszy krok w kierunku nadania pułkowi wyróżniającego go miana ,,leszczyński”.
Później staraniem dowódcy pułku, oficerów i byłego wojewody leszczyńskiego, przed
koszarami stanął obelisk ku czci gen. Stefana Roweckiego ,,Grota”. Wtedy po raz
pierwszy wspomniano, by pułk przyjął, jako patrona legendarnego ,,Grota”. Gdy
w 1993 roku ustanowiona została przez sejm ustawa o znakach Sił Zbrojnych,
zapadła decyzja o szybkim zorganizowaniu grupy osób do prac organizacyjnych w
celu nadania pułkowi, w roku jego jubileuszu 50-lecia, sztandaru. Ta inicjatywa
spotkała się z szerokim poparciem Przyjaciół pułku. Zbiegła się z propozycją
porucznika w st. spocz. Henryka Sadowskiego z 17 pułku ułanów, który
zaproponował ufundowanie 69 pułkowi kopii znaku swojego 17 pułku ułanów ,jako
dowód uznania za kultywowanie tradycji oręża pułków stacjonujących w okresie
międzywojennym w garnizonie. W czerwcu 1993 roku 69 Pułk Przeciwlotniczy
uroczyście przyjął ten dar10.
Od czerwca 1994 roku podjęto dalsze działania w celu podkreślenia więzi
łączących pułk ze społeczeństwem miasta i regionu.16 czerwca 1994 roku pod
przewodnictwem Eugeniusza Matyjasa rozpoczął prace Społeczny Komitet
Fundatorów Sztandaru. Komitet również rozpoczął starania o nadaniu pułkowi
patrona generała Stefana Roweckiego ,,Grota” oraz nazwy wyróżniającej
,,Leszczyński’’. Honorowym jego przewodniczącym został Henryk Sadowski 11. 4 lipca
7
Na podstawie Decyzji Ministra Obrony Narodowej Nr 80/MON z dnia 27 marca 2002 r., w sprawie
przejęcia sztandaru, dziedzictwa tradycji, nazwy wyróżniającej oraz odznaki pamiątkowej
i rozpoznawczej 5 Kresowego Pułku Artylerii Przeciwlotniczej w Gubinie Dywizjon otrzymał
oznaczenie i nazwę wyróżniającą: 5 Kresowy Dywizjon Przeciwlotniczy.
8
Leszczyński Garnizon (szkic historyczny), pod red. K. Handke, 69 Lpplot, Leszno 1999, s. 22.
9
Autorzy projektu: płk dypl. Mirosław Rochmankowski oraz mjr Krzysztof Handke
10
K. Handke, Sztandary leszczyńskich pułków. Sztandar 69 Leszczyńskiego Pułku Przeciwlotniczego
im. gen. dyw. Stefana Roweckiego ,,Grota’’, ,,Grot. Zeszyty Historyczne’’ 2001, nr 1(8), s.30.
11
Por. w st. spocz. Henryk Sadowisk były żołnierz 17 pułku ułanów. Za udział w kampanii wrześniowej
1939 roku odznaczony krzyżem Virtuti Militarii V klasy. W okresie okupacji hitlerowskiej przebywał
na Lubelszczyźnie. Żołnierz polski podziemnej. Uczestnik Powstania Warszawskiego. Po wojnie
związany z Polskim Stronnictwem Ludowym. W 1960 opuścił Polskę i emigrował do USA. Zob. H.
Sadowski, Krótkie dzieje rodu Sadowskich z Sadowia w województwie kaliskim w Polsce, Nowy Jork
1992.
Strona 3 z 5
Tradycje orężne 4.Zielonogórskiego Pułku Przeciwlotniczego
córka generała Irena Rowecka-Mielczarska przekazała dowódcy pułku zgodę na
nadanie pułku imienia swojego ojca:
,,Prośbę Pana oraz mjr. Tadeusza Krząstka z Zespołu ds. Upowszechniania
Tradycji Orężnych w sprawie nadania 69 Leszczyńskiemu Pułkowi Artylerii
Przeciwlotniczej imienia mojego Ojca, Komendanta Głównego Armii Krajowej, gen
.dyw. Stefana Roweckiego-Grota przyjęłam z satysfakcją. Wyrażam zgodę, aby pułk
nosił jego imię...’’12.
We wrześniu 1994 roku podczas uroczystości na leszczyńskim rynku nastąpiło
wręczenie pułkowi nowego sztandaru.
W imieniu Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej sztandar wręczał zastępca
dowódcy Śląskiego Okręgu Wojskowego generał brygady Aleksander Topczak.
,,W
imieniu
Prezydenta
Rzeczpospolitej
Polskiej
przekazuje
sztandar
69 pułkowi artylerii przeciwlotniczej ufundowany przez porucznika Sadowskiego
i społeczeństwo ziemi leszczyńskiej’’13.
Po przekazaniu pułkowi sztandaru odczytano decyzję MON o nadaniu pułkowi
sztandaru:
,,...na wniosek Ministra Obrony Narodowej nadaje 69 Leszczyńskiemu Pułkowi Artylerii
Przeciwlotniczej im. gen. dyw. Stefana Grota-Roweckiego
SZTANDAR
Jako znak uosabiający Rzeczpospolitą Polską symbol najwyższych wartości, sławy wojennej
i tradycji oraz wierności, honoru i męstwa, których Ojczyzna wymaga od swych
żołnierzy...’’14.
oraz patrona i miana wyróżniającego:
,,Dla podkreślenia więzi 69 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej z Ziemią Leszczyńską
oraz upamiętnienia związków gen dyw. Stefana Grota-Roweckiego z garnizonem
Leszno (...)
POLECAM:
1. 69 Pułkowi Artylerii Przeciwlotniczej przyjąć nazwę wyróżniającą
,,Leszczyński” oraz imię gen. dyw. Stefana Grota-Roweckiego.
2. Doroczne Święto obchodzić w dniu 16 kwietnia.’’15.
Po odczytaniu decyzji Ministra obrony Narodowej prezydent miasta Leszna
Edward Szczucki wręczył dowódcy pułku pułkownikowi dyplomowanemu Miłosławowi
Rochmankowskiemu flagę miasta16, na znak szczególnych więzi łączących pułk
i społeczeństwo.
Tożsamość historyczną Pułku oraz jego szczególną pozycję
w uwarunkowaniach (specyfice) lokalnej społeczności należy oceniać
w kontekście dziejów miasta.
12
Zgoda I. Roweckiej-Mielczarskiej na nadanie 69 pplot patrona gen. Stefana Roweckiego ,,Grota”.
Cyt. za K. Handke, Sztandary leszczyńskich pułków. Sztandar 69 Leszczyńskiego Pułku
Przeciwlotniczego im. gen. dyw. Stefana Roweckiego ,,Grota’’, ,,Grot. Zeszyty Historyczne’’ 2001,
nr 1(8), s.39.
13
K. Handke, Sztandary leszczyńskich pułków. Sztandar 69 Leszczyńskiego Pułku Przeciwlotniczego
im. gen. dyw. Stefana Roweckiego ,,Grota’’, ,,Grot. Zeszyty Historyczne’’ 2001, nr 1(8), s. 35.
14
Akt nadania sztandaru 69 pplot. Cyt. za K. Handke, Sztandary leszczyńskich pułków. Sztandar
69 Leszczyńskiego Pułku Przeciwlotniczego im. gen. dyw. Stefana Roweckiego ,,Grota’’, ,,Grot.
Zeszyty Historyczne’’ 2001, nr 1(8), s. 42.
15
Decyzja nr 73/MON Ministra obrony Narodowej z dnia 4 sierpnia 1994r.(Dz. Rozk. MON 1994r.
poz.76).
16
Flaga żółto czerwona, po środku widnieje herb Leszna. Od tego czasu flaga miasta wciągana jest
na maszt w czasie świąt wojskowych, państwowych i miejskich w koszarach i przed obeliskiem
patrona Pułku gen. ,,Grota”
Strona 4 z 5
Tradycje orężne 4.Zielonogórskiego Pułku Przeciwlotniczego
Wojsko Polskie było i jest postrzegane w regionie, jako symbol Polski,
a żołnierz, jako kontynuator tradycji orężnej Wojska Polskiego i Ziemi
Leszczyńskiej. Polskość jest tutaj wartością samą w sobie, a pojęcia:
patriotyzm i obowiązek mają nadal taką wartość i znaczenie jak dla
Powstańców, Ułanów i Strzelców z 17 i 55 Pułku.
Z tymi wartościami w pełni utożsamiają się wszyscy żołnierze,
a w szczególności Przeciwlotnicy z 4. Pułku.
opracowanie: Dariusz PODSIADŁY
Strona 5 z 5