Parametry analizy tekstów specjalistycznych

NOTA BIBLIOGRAFICZNA
Lukszyn J., 2003, Parametry analizy tekstów specjalistycznych, [w:] M. Kornacka [red.], Języki
Specjalistyczne. Lingwistyczna identyfikacja tekstów specjalistycznych, KJS, Warszawa.
STRESZCZENIE
W badaniach nad pojęciem tekstu można wyróżnić trzy podejścia: 1) lingwistyczne (zajmuje się
spójnością semantyczną poprzez analizę zdań, konektorów tekstowych, progresji tematycznej) 2)
semiotyczne (zgłębia makrostrukturę w oparciu o dominanty semantyczne tekstu, typy znaczeń
jednostek tekstowych, tekstowe pole semantyczne, jednostki składowe tekstu) 3) proceduralne
(kontekst komunikacyjny, scenariusz, intencjonalność, informatywność określają świat tekstu). Analiza
tekstu skupia się na jednostkach ponadfrazowych (znormalizowanych konstrukcjach tekstowych) w
płaszczyznach formalno-gramatycznej, semantycznej, pragmatycznej i normatywnej. Tekst
specjalistyczny pełni funkcję gromadzenia, przekazu i doskonalenia wiedzy specjalistycznej.
Charakteryzuje go spójność, podzielność i całościowość. Na spójność semantyczną składają się:
dominanta semantyczna, jednostki ponadfrazowe i łańcuchy konektorów. Rezultaty analizy tych
obiektów to odpowiednio typ myślenia zawodowego (relacje semantyczne łączące jednostki
konceptualne w paradygmaty terminologiczne), styl dyskursywny (organizacja dyskursu
odzwierciedlająca stosunek nadawcy do odbiorcy) i typ składni logicznej (związki między jednostkami
budującymi spójny tekst). Spójność formalno-gramatyczną osiąga się dzięki koordynacji
paradygmatycznej wyrazów, werbalnym znakom rekurencji, szykowi, elipsie, wtrąceniom.
Całościowość rozumiana jako niepodzielność w warstwie semantycznej i odtwarzalność struktury,
zależy od rytmicznej organizacji szeregu syntagmatycznego (schemat intonacyjny zdania),
występowania zdań inicjalnych i granicznych, formalnych oraz leksykalnych konektorów. Podzielność
jak również normę tekstową analizuje się na podstawie modułów tekstowych – struktur
porządkujących tekst i optymalizujących zawarte w nim informacje. Tekst specjalistyczny można
poddać analizie 1) lingwistycznej (bada frekwencje klas wyrazów, struktur składniowych, modeli
derywacyjnych, by wyznaczyć uniwersalne narzędzia jednoznacznej identyfikacji tekstów oraz określić
typ morfologiczny i syntaktyczny tekstu) 2)logicznej (rekonstruuje składnię logiczną – system reguł
określających wiedzę naukową – co pozwala ocenić wartość informacyjną tekstu) 3) kognitywnej
(odtwarza style myślenia zawodowego; rezultatem analizy typów jednostek konceptualnych jest styl
kognitywny – sposób przeprowadzania operacji intelektualnych na obiekcie) 4) stylistycznej (analizuje
stylistykę tekstu, co ma zastosowanie w typologii tekstów, oraz typ składni ponadzdaniowej na
podstawie szeregu syntagmatycznego tekstu) 5) terminologicznej (przedstawia strukturę
paradygmatów terminologicznych, a zatem potencjał informacyjny tekstu; frekwencja terminów określa
typ tekstu) 6) semantycznej (bada koherencję w oparciu o progresję tematyczną, powtórzenia, znaki
podzielności i spójności tj. anaforę i kataforę tworzące strukturę ideograficzną i tematyczną tekstu).
Analizy parametryczna tekstów specjalistycznych umożliwia czytelną i klarowną identyfikację tekstów
dla celów automatycznej obróbki tekstów, przekładu maszynowego i pracy tekstologicznej.
SŁOWA KLUCZOWE
analiza parametryczna, całościowość, dominanta semantyczna, jednostka ponadfrazowa, łańcuch
konektorów, moduł tekstowy, norma tekstowa, podzielność, progresja tematyczna, schemat
intonacyjny, spójność formalno-gramatyczna, spójność semantyczna, struktura ideograficzna,
struktura tematyczna, styl dyskursywny, styl kognitywny, szereg syntagmatyczny, typ morfologiczny,
typ myślenia zawodowego, typ składni logicznej, typ składni ponadzdaniowej, typ syntaktyczny, znaki
podzielności, znaki spójności