Monika Kuhnke PORTRET KS. JÓZEFA PONIATOWSKIEGO
Transkrypt
Monika Kuhnke PORTRET KS. JÓZEFA PONIATOWSKIEGO
THE RECOVERED PORTRAIT OF PRINCE JÓZEF PONIATOWSKI One of the most famous depictions of Prince Józef Poniatowski is the portrait that has been ascribed to Marcello Baciarelli and is part of the Royal Castle in Warsaw collection. According to some scholars, e.g. Hanna Małachowicz, this masterpiece was painted on the basis of another portrait, one by Józef Grassi, which no longer remains extant. That portrait, painted soon after the prince’s death in the battle of Lipsk in 1813, was copied by many artists, including the French miniaturist Jean-Henri Benner. It was on his work (from around 1815–1816) that an artist who is not known by name in turn modelled his portrait. The unknown artist’s work had been lost, but was restituted from a private owner in the USA and is now in the collection of the Polish embassy in Washington. It differs from the ones by either Bacciareli or Grassi by the order of precedence of two medals on the uniform of the Prince General: the Great Star for the Order of Virtuti Militari is fastened over the Great Cross of the Legion of Honour Order. This could mean that the painting was made in Poland or was ordered by a Pole. Monika Kuhnke portret ks. Józefa Poniatowskiego 10 Śmierć księcia Poniatowskiego w wodach Elstery podczas bitwy pod Lipskiem w 1813 r. zainicjowała jego kult jako bohatera narodowego − polskiego generała i Naczelnego Wodza Wojsk Polskich Księstwa Warszawskiego. Książę generał stał się wzorem dla Polaków walczących w kolejnych zrywach powstańczych, a posiadanie wizerunku księcia postrzegane było jako obowiązek w każdym polskim domu szanującym tradycje patriotyczne. Do tego typu wizerunków należy portret odzyskany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Stanach Zjednoczonych. K portretach powstałych za jego życia występuje w polsięcia Józefa Poniatowskiego sportretowaskim mundurze generalskim z trzema gwiazdkami na no w ujęciu do pasa, z zachmurzonym nieepoletach (…)”. Dalej autorka zauważa, że takie „skrzybem w tle, w ulubionej wielbłądziej burce na żowane regimenty bywają wprawdzie interpretowane prawym ramieniu i lewą dłonią wspartą na także jako oznaki funkcji wodza naczelnego, jednakże – rękojeści szabli. Książę nosi mundur paradzgodnie z tradycją polską – powinny być to raczej skrzyny generała dywizji Księstwa Warszawskiego, z Gwiazżowane buławy”. Takie buławy widnieją na epoletach dą do Krzyża Wielkiego Orderu Legii Honorowej oraz znajdujących się w zbiorach Muzeum Książąt Czartoryz Gwiazdą do Krzyża Orderu Virtuti Militari na czarnoskich w Krakowie. Uważane są one za epolety noszone -czerwonej wstędze. przez księcia właśnie w bitwie pod Lipskiem. Nieznany autor tego obrazu oparł się pośrednio na Portret księcia odnaleziony w Stanach Zjednoczonych wcześniejszym i wielokrotnie powtarzanym wizerunku księpowstał zapewne w Polsce lub na zamówienie Polaka. cia, przypisywanym Marcello Bacciarellemu (1731−1818), Przemawia za tym odwrócona precedencja gwiazd ora przechowywanym dziś w zbiorach Zamku Królewskiego derowych: Gwiazda do w Warszawie. Zdaniem Wielkiego Krzyża Orderu Hanny Małachowicz, histoLegii Honorowej powinna ryka sztuki, Bacciarelli nie być wpięta powyżej – jako był jednak autorem pierwoorder cesarski – Gwiazdy wzoru, lecz powtórzył pordo Krzyża Wielkiego Virtuti tret księcia PoniatowskieMilitari (oba ordery nadago namalowany wcześniej no w 1809 r.). Jak podaje przez Józefa Grassiego Hanna Małachowicz, wła(1757−1838), austriackiego ściwa hierarchia orderów malarza, czynnego m.in. „zachowana jest na portrew Warszawie. Obraz Grastach powstałych po 1809, siego, niezachowany do a przed 1813, lub krótki dziś, rozpowszechniony zoczas po śmierci księcia. stał dzięki dużej liczbie poW portretach z lat następwtórzeń graficznych, jak nych, do których należy choćby autorstwa Amalii wiele powtórzeń, zapewKalter (litografia z 1818 r.). ne na fali rosnącego kultu Warto tu wspomnieć o inksięcia jako bohatera naronym olejnym wizerunku dowego, bardziej ekspoksięcia (tyle że o przeciwnowany jest order polski”. nym zwrocie portretowaObraz może zatem stanonego), namalowanym takwić powtórzenie portreże przez Józefa Grassiego. tu opartego na wizerunku Powstał on po bitwie pod pędzla Grassiego, a wykotwierdzą Šabac w 1788 r., nanego przez francuskiew wojnie austriacko-turecgo miniaturzystę Jean-Henri kiej, w której brał udział Bennera (1776−po 1833), w stopniu pułkownika 25namalowanego w War-letni Poniatowski, i w któszawie ok. 1815−1816, na rej został ranny. Obraz którym malarz jako pierwznajdował się w zbiorach sze wyeksponował właśPotockich, ale wszystko nie polskie odznaczenie wskazuje na to, że został (zaginiony; dziś znany spalony w czasie II wojny Jean Henri Benner, Książę Józef Poniatowski (na podstawie obrazu z miedziorytu Friedricha światowej. Dziś znany jest Marcello Bacciarellego); miedzioryt; wym. 38,8 x 27 cm. Fot. ze zbiorów Biblioteki Narodowej Teodora Johna). m.in. z mezzotinty Johanna W jakiej kolekcji obraz się znajdował − nie wiadoPetera Pichlera. mo. Do Stanów Zjednoczonych trafił już po wojnie. Portret odnaleziony w Stanach Zjednoczonych naw 1965 r. pewien Polak z Gdańska zamierzał go sprzedać leży do serii wizerunków księcia wykonanych po jego w Stanach za pośrednictwem znajomego Amerykanina, śmierci. Zdaniem Hanny Małachowicz „wskazują na to jako obraz autorstwa Jean-Henri Bennera. Ze sprzedadwa skrzyżowane regimenty na epoletach, podobne do ży nic nie wyszło i portret pozostał w jego posiadaniu. tych, których używano w armii francuskiej. Nominację Być może taka atrybucja była, słusznie zresztą, kwestiona marszałka Francji książę Józef Poniatowski otrzymał nowana. Po wielu latach jego córka uznała, że portret 15 października 1813, a więc na cztery dni przed śmierksięcia Poniatowskiego powinien trafić w polskie ręce cią w bitwie pod Lipskiem, ale już od maja tego roku koi postanowiła przekazać go do Konsulatu Generalnego rzystał ze świadczeń i uprawnień związanych z tą funkw Nowym Jorku. Obraz był w bardzo złym stanie, ale cją. Jest jednak mało prawdopodobne, aby dystynkcje dzięki prywatnemu sponsorowi udało się przeprowate były przedstawiane na portretach powstałych przed dzić konserwację. Obecnie zdobi salon w Ambasadzie nominacją. Książę używał zresztą przede wszystkim RP w Waszyngtonie. tytułu Naczelnego Wodza armii Wojsk Polskich, a na 11