KOMENTARZ DO MAPY HYDROGRAFICZNEJ W SKALI 1:50 000

BU DO WA GEO LOG IC ZNA I LI T OLOGI A
K O M E N T A R Z
DO MAPY HYDROGRAFICZNEJ
W SKALI 1:50 000
ARKUSZ N- 34- 122- D
IZBICA KUJAWSKA
Opracował:
Zbigniew Ziętkowiak
OG ÓLNA
CHA RA K TERY ST YKA
O BS ZA RU
P RZY RO DN IC ZA
Obszar objęty arkuszem mapy Izbica Kujawska, według
podziału Polski na jednostki fizycznogeograficzne (J. Kondracki,
1998), położony jest
na pograniczu dwóch podprowincji:
Pojezierza Południowobałtyckie (315) i Niziny Środkowopolskie
(318). W skład wymienionych podprowincji wchodzą:
 makroregion
Pojezierze
Wielkopolskie
(315.5)
z
mezoregionem Pojezierze Kujawskie (315.57)
 makroregion Nizina Południowowielkopolska (318.1) z
mezoregionem Wysoczyzna Kłodawska (318.15).
Według podziału geomorfologicznego Niziny Wielkopolskiej
(B. Krygowski, 1961) opracowywany obszar znajduje się w
zasięgu regionu Wysoczyzna Kłodawska (XI), z subregionami:
Pagórki Modzerowskie (XI2), Równina Sompolneńska (XI 3),
Pagórki Orleckie (XI4) i Równina Kłodawska (XI5).
Powierzchnia utworów podczwartorzędowych zbudowana
jest z osadów paleozoiku, mezozoiku oraz kenozoicznych
utworów miocenu i pliocenu. Utwory starsze od kenozoiku,
występujące bezpośrednio pod czwartorzędem, budują wąski
grzbiet rozciągający się wzdłuż linii łączącej miejscowości Izbica
Kujawska – Przedecz. Grzbiet ten jest fragmentem największej
struktury solnej (Izbica - Łęczyca) występującej na Niżu
Polskim, posiadającej kształt wydłużonej wąskiej antykliny,
przebiegającej zgodnie z przebiegiem kutnowskiego odcinka
Wału Kujawskiego. Najstarsze utwory występujące w kulminacji
tego grzbietu, nawiercone w Przedeczu, należą do paleozoiku
reprezentowanego przez anhydryty permskie (cechsztyn). W
pozostałej części wyniesienia pod utworami czwartorzędu
zalegają utwory jury (malm) wykształcone w postaci margli,
wapieni i dolomitów oraz utwory kredy dolnej, wykształcone w
postaci iłów, piasków i margli. Utwory kredy budują strop
mezozoiku na całej pozostałej części obszaru objętego
opracowaniem. Powierzchnia utworów przedkenozoicznych jest
mało urozmaicona. Przeważają obszary o wysokości 0 m
n.p.m., z tendencją do obniżania tej wartości w kierunku NNW.
Na utworach kredy otaczających strukturę Izbica – Łęczyca
zalegają mioceńskie piaski kwarcowe z lignitem przykryte
plioceńskimi iłami pstrymi. Piaski miocenu kontaktują się
bezpośrednio z utworami czwartorzędu w wąskim pasie
przylegającym do wyniesienia Izbica Kujawska – Przedecz.
Miąższość utworów czwartorzędowych zmniejsza się od około
100 m w rejonie Izbica – Przedecz, do 60-70 m w części
wschodniej obszaru objętego arkuszem mapy Izbica Kujawska.
Wśród utworów czwartorzędowych dominującą pozycję zajmują
gliny zwałowe oraz piaski i żwiry akumulacji wodnolodowcowej
zlodowacenia bałtyckiego. W rzeźbie terenu najsilniej
zaznaczają się moreny czołowe stadiału leszczyńskiego oraz
przebiegające w niewielkiej od nich odległości moreny czołowe
stadiału poznańskiego. Nieregularnie rozrzucone pagórki
morenowe poprzedzielane są rynnami jezior polodowcowych
oraz dolinami rzecznymi. Wśród utworów powierzchniowych
dominują piaski gliny zwałowe moren czołowych. W dolinach
rzecznych i rynnach jeziorowych znaczne powierzchnie zajmują
torfy.
TO P OG RA FIC ZNE D ZIA ŁY W OD NE
Przez omawiany obszar przebiega dział wodny I rzędu
oddzielający dorzecza Odry i Wisły. Części: północnowschodnia, centralna i północno-zachodnia, należące do
dorzecza Wisły, odwadniają dopływy Zgłowiączki - Chodeczka,
Kocięca, Niwka. Pozostały obszar, należący do dorzecza Warty,
odwadniany jest w większości przez górną Noteć i w niewielkim
stopniu przez Strugę Dąbrowicką i Kiełczewską Strugę,
prowadzące swe wody przez Rgilewkę do Warty. Bramy w
działach wodnych są efektem przeprowadzonych prac
hydrotechnicznych
mających na celu przerzucenie wód z
obszarów podmokłych zagłębień bezodpływowych do pobliskich
cieków.
Liczne
drobne
zagłębienia
bezodpływowe
(ewapotranspiracyjne i chłonne) występują głównie w strefach
pagórków morenowych.
OPA DY
Obszar opracowania charakteryzuje się dość urozmaiconą
rzeźbą terenu. W krajobrazie ze względu na znaczne
zróżnicowanie hipsometryczne zaznaczają się wyraźnie wzgórza
okolic Izbicy Kujawskiej, tereny dość intensywnej rzeźby
drobnopromiennej Pagórków Orleckich i Modzerowskich oraz
otoczenie fragmentu doliny Chodeczki. Charakterystyczne w
rzeźbie terenu są także obniżenia rynien jeziornych, o
generalnym
przebiegu
północ
południe.
Najwyżej
wyniesionym punktem, do wysokości 137,7 m n.p.m., jest
wzgórze położone w pasie Pagórków Modzerowskich, na zachód
od miejscowości Błenna. Punkt najniżej położony, poniżej 80 m
n.p.m., znajduje się w dnie doliny Zgłowiączki.
W podziale Polski na regiony rolniczo-klimatyczne (R.
Gumiński, 1948) obszar opracowania należy do dzielnicy
środkowej (VIII), w części obejmującej swym zasięgiem górną
Noteć oraz dorzecza środkowej Warty i Wisły. Opady wynoszą
w tym rejonie średnio rocznie około 550 mm. W ciągu roku
występuje przeciętnie od 140 do 160 dni z opadem powyżej 0,1
mm oraz od 35 do 40 dni z opadem śnieżnym. Czas trwania
pokrywy śnieżnej mieści się w granicach od 65 do 70 dni.
Średnia roczna temperatura powietrza wynosi około 8 0C. Dni z
temperaturą średnią dobową poniżej 00C jest od 95 do 75, a z
temperaturą średnią dobową powyżej 150C ponad 100. Długość
okresu wegetacyjnego wynosi od 210 do 220 dni.
Rozpatrywany obszar leży w strefie największych deficytów
wodnych. Niedobór wody, mierzony różnicą sum opadowych i
rocznej wartości parowania z wolnej powierzchni wody, wynosi
około 300 mm. Cechą charakterystyczną warunków
klimatycznych jest wyższe prawdopodobieństwo występowania
lat suchych niż lat normalnych i wilgotnych. Dla wzrostu roślin
najbardziej optymalne warunki wilgotnościowe występują w
okresie wiosennym. W miesiącach letnich, najczęściej już od
czerwca, potrzeby wodne roślin pokrywane są przez opady
atmosferyczne, cechujące się dużą nieregularnością.
W regionalizacji klimatycznej Polski A. Wosia (A. Woś,
1995: Zarys klimatu Polski) obszar objęty arkuszem mapy Izbica
Kujawska znajduje się w zasięgu Regionu Środkowopolskiego
(XVII). Warunki klimatyczne w regionie silniej nawiązują do
warunków klimatycznych terenów położonych na wschód od
tego regionu, niż do klimatu obszarów położonych na zachód od
niego. Na tle innych regionów, omawiany region wyróżnia się
znaczną liczbą dni z pogodą bardzo ciepłą i jednocześnie
pochmurną, których jest średnio w roku prawie 60, wśród nich
38 cechuje brak opadów. Omawiany region wyróżnia się także
znaczną frekwencją dni przymrozkowych bardzo chłodnych,
często z opadami. Średnio w roku dni przymrozkowych bardzo
chłodnych jest blisko 40, w tym prawie 20 dni z opadem.
Obszar mieszczący się w granicach arkusza Izbica Kujawska
jest typowo rolniczym, ze znaczną przewagą gruntów ornych.
Wśród gruntów ornych największą powierzchnię zajmują
wytwarzane na piaskach gliniastych i glinach piaszczystych
gleby płowe, odgórnie oglejone oraz gleby płowe bielicowane,
lokalnie czarne ziemie. Są to gleby dobre, należące do 2-go, 4go i 5-go kompleksu glebowego. W dnach dolin rzecznych i
rynien jeziornych zajętych przeważnie przez łąki i pastwiska,
pojawiają się mady rzeczne, obok których występują gleby
mułowo-torfowe, torfowo-mułowe czy murszaste.
Lasy, głównie suche bory sosnowe, występują w postaci
nielicznych, izolowanych od siebie płatów rozrzuconych na
całym obszarze opracowania.
W granicach opracowania, na południowy - wschód od
jeziora Karaśnia, pojawiają się fragmenty głównych zbiorników
wód podziemnych (GZWP), którymi są:
 czwartorzędowy zbiornik międzymorenowy Chodcza – Łanięta
(nr 225, QM) występujący w rejonie miejscowości Przedecz,
zaliczany do obszarów najwyższej ochrony (ONO),
 jurajski, szczelinowo-krasowy zbiornik Krośniewice – Kutno
(nr 226, J3), (A. Kleczkowski i inni, 1990: Mapa obszarów
głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce
wymagających szczególnej ochrony).
Tabela 1. Zestawienie opadów normalnych (N), roku wilgotnego
(W) i suchego (S)
Posterunek
opadowy
H m n.p.m.
(lata)
Miesięczne sumy opadów w mm
Ro
XI
XI
II
VI VI
I II
IV V VI
IX X
I
I
I II
4
2
6
1
4
8
4
1
6
0
5
4
Izbica
Kujawska
N
120
(1980) W
(1961-2000)
(1989) S
2
9
1
8
1
3
2
9
2
2
2
9
3
1
1
7
1
1
3
2
3
5
2
2
4
5
1
2
2
8
6
6
2
0
1
5
4
7
9
1
6
9
2
4
6
3
1
1
3
2
2
4
6
3
6
8
k
3 54
8 1
4 78
1 5
3 34
0 3
Izbica Kujawska
stanów wód pierwszego poziomu uwidacznia się sezonowość ich
zasilania. Ma ono miejsce głównie w okresie roztopów
wiosennych.
Tabela 2. Zestawienie jezior lub zbiorników wodnych
P.z. m
nad Kr.
Posterune
(m)
XI
VI VI
Ro
k
Wys. zn. XI I I II III IV V VI I II IX X k
Dorzecze
miern.
Lata
nad ter.
(cm)
Powierzchnia (ha)
Nazwa jeziora
Lp. lub zbiornika
wodnego
z
plani- Obj. Głęb. Głęb.
śred. maks
IMG metr (tys.
IRŚ KJP
m3) (m) . (m)
oW
wani
a
1. Modzerowskie 231, 220,
7
0
+Długie
-
224, 7729,
1
4
3,3
8,1
2. Borzymowskie
-
162, 7358
1
,6
84,5 851,
3
4,2
10,5
0,9
1,9
3. Przedeckie
(Przedecz)
17
5,0
94,
7
19
0,0
83,
5
-
80
67,
4. Ługowskie
(Szczytnowskie 7
)
62,
5
-
5. Krukowskie
47,
0
42,
6
-
42,
6
40,
0
21,
0
-
25,
3
9. Lubienieckie
15,
1
10. zbior. powyrob. na E od m.
Jarzmowo
23,
5
13,
0
-
6. Karaśnia
7. Chotelskie
(Komorowskie)
8. Grójeckie
47,0 1406
,7
41,2 1065
,1
32,5 27,8 260,
02
3,3
5,6
2,5
4,4
260
0,82
1,42
280
4,1
7,1
3,7
7,6
-
-
-
24,0 1029
,6
12,7 555,
5
12,4
-
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
10,0
-
-
-
12. Niemiec1
-
-
-
6,9
-
-
-
13. bez nazwy na S
od m. Łąki
Zwiastowe
-
4,7
-
5,4
-
-
-
14. bez nazwy na
NW od
J.
Lubienieckiego
-
3,0
-
3,4
-
-
-
15. bez nazwy na
W od
m. Szczytno
-
2,5
-
2,7
-
-
16. bez nazwy na
3,5
2,6
NW od
Lubomina
1
– nazwa z mapy topograficznej
2
– dane morfometryczne IMGiW
IRŚ – Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
KJP – Katalog jezior Polski A. Choińskiego. cz. III, 1992
IMGW – Atlas jezior Polski J. Jańczaka, 1996
-
-
C H A RA KT E RY ST Y KA H Y DR OLOG I C ZN A
Charakterystykę hydrologiczną wód powierzchniowych ze
względu na brak posterunków wodowskazowych IMGW
opracowano na podstawie danych z terenów przylegających do
obszaru opracowania.
Główne
cieki
odwadniające
obszar
opracowania
charakteryzują się śnieżno–deszczowym reżimem zasilania z
jednym maksimum i jednym minimum w ciągu roku. Po
maksimum wiosennym stany wody i przepływy w ciekach
zmniejszają się wyraźnie. Stany niżówkowe pojawiające się po
kulminacji wiosennej są niekiedy przerywane letnim
wezbraniem deszczowym. W sezonie zimowym zdarzają się
także niżówki związane z długookresowym występowaniem
ujemnych temperatur powietrza. Niżówki te mogą być głębokie
i długotrwałe. Na podstawie danych z terenów przyległych
obszar opracowania można zaliczyć do strefy najniższych
odpływów w Polsce. Orientacyjna średnia roczna wartość
spływu jednostkowego jest niższa, podobnie jak na Rgilewce w
Grzegorzewie, od wartości q = 2,0
dm 3s-1m-2.
Dla określenia rzędu wielkości przepływów w ciekach
płynących na obszarze opracowania, w czasie kartowania
przeprowadzonego w czerwcu 2003 roku, wykonano pomiary
przepływów na Chodeczce i Noteci. Wyniki pomiarów
przedstawiono w tabeli 3.
Rzeka
Profil
Chodeczka
Noteć
Zapust
Lucynowo
Wartość
objętości
przepływu
[m3s-1]
0,71
0,14
X
Data
pomiaru
17.06.20
03
17.06.20
03
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
Rys. 2. Średnie miesięczne sumy opadów w wieloleciu
WO DY P OW IE RZC H NI OWE
Przeważająca część obszaru odwadniana jest przez dopływy
Zgłowiączki, prowadzącej swe wody do Wisły. Z pozostałego
obszaru wody powierzchniowe odprowadzane są przez do
system górnej Noteci oraz dopływy Rgilewki do Warty.
Podstawowe cieki (Zgłowiączka, Chodeczka, Kocięca, Niwka)
mają wyraźnie wykształcone doliny. W rzeźbie terenu najsilniej
zaznacza się wąska, głęboko wcięta dolina Chodeczki oraz
widoczny w części północno – zachodniej obszaru opracowania
fragment doliny Zgłowiączki. Do naturalnych systemów
rzecznych, przez sieć rowów melioracyjnych włączone zostały
wszystkie większe zagłębienia bezodpływowe. Pozostałe,
drobne, często wypełnione wodą zagłębienia bezodpływowe,
występują najliczniej w rejonie Pagórków Orleckich i
Modzerowskich. Na obszarze wysoczyznowym, zbudowanym z
glin zwałowych, drobne, płytko wcięte, cieki mają charakter
cieków okresowych. Znaczna część obszarów wysoczyznowych
oraz gruntów organicznych w dolinach jest zdrenowana. Na
terenach torfowisk, w wyniku eksploatacji torfów, powstały
bardzo liczne, drobne zbiorniki wodne. Największe ich
zagęszczenie widoczne jest na terenach położonych na północ
od Izbicy Kujawskiej, w rejonie Sarnowa, Pasieki, Wiktorowa, w
okolicach miejscowości Otunianowo-Szczytno, a także w
II
Izbica Kujawska
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
220
-
0
XII
I
25 25 25 24 23 22 22 23 23 24 24 25 24
6 4 1 6 8 7 7 1 3 0 7 2 2
18,6
5,0
1.
2.
XI
H [cm p.p.t.]
XI
XII
9,2
-
40
20
Średnie miesięczne stany wód podziemnych
Izbica
121,40
Kujawska
Zgłowiącz SSW
ka
72
19612000
61,0 6226
,9
11. bez nazwy na
NW od Wólki
Komorowskiej
Lp
.*
60
Tabela 4.
200
Tabela 3. Zestawienie pomiarów przepływów chwilowych
100
P[mm]
Rys. 1.
Podstawą oceny warunków opadowych w obszarze
opracowania są dane z posterunku opadowego IMGW w Izbicy
Kujawskiej. W zestawieniu tabelarycznym przedstawiono dla
tego posterunku sumy opadów miesięcznych i rocznych w roku
przeciętnym (N), wilgotnym (W) i suchym (S), a na rysunku
sumy opadów miesięcznych roku normalnego (N).
Opad średni wyliczony dla posterunku w Izbicy Kujawskiej
(541 mm) mieści się między wartościami opadów średnich
wyznaczonych dla posterunków położonych na wschód
(Chodecz – 561 mm) i na zachód (Sompolno 514 mm) od
granic omawianego arkusza mapy. Najwyższe średnie opady
miesięczne występują w czerwcu, lipcu i sierpniu, a najniższe w
okresie od stycznia do kwietnia. W tych samych miesiącach, w
okresie wielolecia, zaznaczają się także największe różnice w
sumach opadów. W poszczególnych latach daje się zauważyć
znaczna zmienność sum opadowych. Maksymalne odchylenia
sum opadów rocznych od wielkości opadu przeciętnego w Izbicy
Kujawskiej osiągają 145% w latach wilgotnych i stanowią około
63% ich wartości w latach suchych. W Chodeczu i Sompolnie
wartości te wynoszą odpowiednio 138 i 61% oraz 165 i 61%.
Najwyższe
zanotowane
sumy
opadów
miesięcznych
przekraczają 200% wartości opadów przeciętnych.
sąsiedztwie Jeziora Chotelskiego i jeziora Karaśnia. Na obszarze
objętym arkuszem mapy Izbica Kujawska znajduje się wiele
jezior. W większości są to zbiorniki rynnowe rozciągające się
wzdłuż osi północ – południe. Podstawowe parametry jezior
przedstawiono w niżej zamieszczonej tabeli.
WO DY P O DZIE MNE
Głębokość zalegania pierwszego poziomu wód podziemnych
w obszarze opracowania jest znacznie zróżnicowana. W
dolinach rzecznych oraz w sąsiedztwie jezior występują na ogół
wąskie strefy, w których głębokość zalegania zwierciadła wód
podziemnych jest mniejsza niż 1 metr lub mieści się w
przedziale od 1 do 2 m p.p.t. Na pozostałym obszarze dominują
wartości z przedziału od 2 do 5 metrów. W częściach
wysoczyzny czołowomorenowej oraz w partiach terenu
przylegających do głęboko wciętych dolin zwierciadło wody
zalega na głębokości większej niż 5 metrów. Na obszarach
zbudowanych z glin zwałowych daje się zauważyć brak
zgodności
przebiegi
hydroizobat
z
układem
wód
powierzchniowych. Zagłębienia bezodpływowe mają w takiej
sytuacji charakter zagłębień ewapotranspiracyjnych, a sieć
drobnych rowów i kanałów melioracyjnych pozbawiona jest
kontaktu z śródglinową warstwą wodonośną.
Rytm wahań stanów wód podziemnych w obszarze
opracowania ilustrują dane z posterunku obserwacyjnego IMGW
w Izbicy Kujawskiej, przedstawione w postaci wartości średnich
miesięcznych i wartości średniej rocznej (tab. 4, rys. 3). W
przebiegu zmian stanów wód podziemnych widoczny jest jeden
okres wznosu i jeden okres niżówki. Amplituda stanów średnich
w Izbicy Kujawskiej jest mało zróżnicowana, wahania stanów
średnich miesięcznych są niższe niż 0,4 metra. W przebiegu
240
Rys. 3. Średnie miesięczne stany wód podziemnych na tle stanu
średniego rocznego z wielolecia 1961-2000
W dolinach rzecznych, ze względu na brak lub słabą izolację
od powierzchni, pierwszy poziom wód podziemnych jest
zagrożony przez zanieczyszczenia antropogeniczne wnoszone
do niego przez infiltrujące wody opadowe. Poza obszarem dolin
rzecznych pierwszy poziom wodonośny związany jest z
naglinowymi
lub
międzyglinowymi
utworami
wodnolodowcowymi, a jego odporność na zanieczyszczenia
zależy od głębokości zalegania zwierciadła wody i litologii
utworów powierzchniowych.
Na Mapie Hydrogeologicznej Polski w skali 1:200 000 arkusz
Konin, obszar objęty arkuszem Izbica Kujawska znajduje się w
obrębie regionu pomorsko-kujawskiego (III), w części zaliczonej
do podregionu kujawskiego (III 3). W podregionie, w granicach
opracowania, główne użytkowe poziomy wodonośne występują
w utworach czwartorzędu, lokalnie trzeciorzędu. W granicach
podregionu kujawskiego (III 3), na obszarach wysoczyznowych,
głównym poziomem użytkowym jest poziom czwartorzędowy,
podrzędnym
poziom
trzeciorzędowy.
Główny
poziom
wodonośny występuje na tym obszarze generalnie na
głębokości 20-40 metrów, przy głębokościach mniejszych niż 20
metrów w części północno-zachodniej i głębokościach
większych w częściach: północno-wschodniej – 40-80 metrów i
południowo-zachodniej
–
30-50
metrów.
Wydajności
potencjalne z poszczególnych otworów są zróżnicowane od
kilkunastu do 70 m3h-1. Braki użytkowych poziomów
wodonośnych w utworach czwartorzędowych notowane są tylko
w
sąsiedztwie
Jeziora
Modzerowskiego
i
Jeziora
Borzymowskiego.
CHA RA KTE RY S TY KA O K RE SU BA DA Ń
Terenowe zdjęcie hydrograficzne wykonano w czerwcu
2003 roku. Przepływy wód w ciekach i stany wód podziemnych
pierwszego poziomu mieściły się w tym czasie w górnej części
strefy stanów niskich.
świadczące o dużej zawartości związków mineralnych w wodach
zbiornika. Stan sanitarny odpowiadał II klasie czystości. Jakość
wody Jeziora Borzymowskiego w stosunku do wcześniejszych
badań (1994 rok) uległa poprawie.
Jezioro Krukowskie jest bardzo podatne na degradację
(poza kategorią). Przeprowadzona ocena stanu czystości wód
zbiornika wskazywała na III klasę. Jakość wód w stosunku do
badań z 1994 roku nie uległa zmianie. Wiosną 2000 roku
zaobserwowano wysoką wartość przewodności elektrolitycznej
właściwej, latem natomiast pozaklasowe stężenia osiągnęły
związki biogenne i organiczne. Stan sanitarny wód akwenu
odpowiadał II klasie czystości. Jezioro Krukowskie zanieczyszcza
spływ obszarowy z pól uprawnych zajmujących prawie 100%
powierzchni zlewni bezpośredniej.
Obniżoną z przyczyn naturalnych jakość wody mają także
cieki (np. Niwka) odwadniające tereny podmokłe (barwa,
zwiększona ilość zawiesin i substancji rozpuszczonej).
Istotnym
źródłem
zagrożenia
dla
jakości
wód
powierzchniowych w obszarze opracowania są zanieczyszczenia
pochodzenia rolniczego. Ułatwieniem dla spływu związków
biogennych są urządzenia drenarskie na terenach wyżej
położonych oraz gęsta sieć rowów melioracyjnych w dolinach
(np.: dolina Niwki, Kanału Długie-Zagrodnica). Wskutek
zwiększonej ilości związków biogennych następuje szybka
eutrofizacja wód powierzchniowych.
Ponadto, za intensywnym wodociągowaniem wsi nie nadąża
budowa sieci kanalizacyjnej. Ścieki gromadzone w szambach
często zrzucane są w sposób niekontrolowany do gruntu lub
wód powierzchniowych. Trafiają tam również zrzuty
niedostatecznie oczyszczonych wód pościekowych.
Warunkiem poprawy jakości wód powierzchniowych na
omawianym obszarze jest uporządkowanie gospodarki wodnościekowej. Dotyczy to również rekreacyjnie użytkowanych
terenów w bezpośrednim otoczeniu jezior. Ścieki z kanalizacji
sanitarnej i z terenów nie objętych kanalizacją muszą jednak
trafiać do oczyszczalni zapewniających wysoką redukcję
zanieczyszczeń,
do
poziomu
zapewniającego
ochronę
jakościową wód w ciekach i jeziorach. Konieczne jest również
takie zmodernizowanie systemu melioracyjnego, aby ilość wody
odprowadzanej ze zlewni rolniczej do wód powierzchniowych
była jak najmniejsza.
Tabela 5. Stan czystości badanych cieków i jezior (PIOŚ)
Punkt
pomiarowokontrolny
1. Chodeczk Do Jeziora
a
Ługowskiego
2.
Chodeczk Pomiędzy
a
jeziorami:
3.
Ługowskim i
Krukowskim
Jezioro
4. Lubieniec
kie
Lp
.
Rzeka
Jezioro
5. Ługowski
e
-
Rok Klasa
Główne
bada czysto
zanieczyszczenia
ń
ści
200 non związki biogenne,
miano Coli
0
non
200
miano Coli
0
non
związki biogenne,
200
związki organiczne
0
non
związki biogenne,
związki organiczne
(tlen
200
0
III rozpuszczony),
chlorofil „a”
6. Jezioro
Borzymo
wskie
200
0
III
200
0
Jezioro
Krukowsk
ie
ST AN CZY ST OŚCI W Ó D P OWIE RZC HN I OWYC H
Badania
stanu
czystości
wód
powierzchniowych,
prowadzone przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska,
objęły rzekę Chodeczkę oraz jeziora – Lubienieckie, Ługowskie,
Borzymowskie, Krukowskie, Przedeckie i Modzerowskie-Długie.
Ocenę jakości wód powierzchniowych przedstawiono w
oparciu o dane zawarte w: „Raportach o stanie środowiska w
Wielkopolsce w latach: 1999, 2000, 2001” (PIOŚ – Poznań
2000, 2001 i 2002); „Raportach o stanie środowiska
województwa kujawsko-pomorskiego w roku 1999 i 2000”
(PIOŚ – Bydgoszcz 2000 i 2001).
Chodeczka,
w
2000
roku,
prowadziła
wody
ponadnormatywnie zanieczyszczone (klasa „non”). Do wpływu
do Jeziora Ługowskiego decydowały o tym stężenia związków
biogennych i skażenie bakteriologiczne, wyrażone wskaźnikiem
miano Coli. Na jakość wód cieku wpływ miały zrzuty ścieków z
miejscowości Chodecz (poza obszarem opracowania) oraz spływ
obszarowy z rolniczo użytkowanej zlewni. Pomiędzy jeziorami:
Ługowskim, Borzymowskim i Krukowskim wody Chodeczki były
pozaklasowe ze względu na stan sanitarny. Stężenia związków
biogennych zmniejszyły się, w efekcie czego wody te poprawiły
swą jakość z klasy „non” do III.
Jezioro Przedecz jest zbiornikiem bardzo podatnym na
degradację (poza kategorią). W 1999 roku jego wody były
mocno zanieczyszczone (III klasa). Źródłem zanieczyszczeń
wód akwenu są spływy powierzchniowe z pól uprawnych, które
zajmują około 68% powierzchni zlewni bezpośredniej oraz
zrzuty wód pościekowych z oczyszczalni ścieków w Przedeczu
(poza omawianym obszarem). W zestawieniu z badaniami
przeprowadzonymi w 1991 roku jezioro pozostaje w tej samej,
wypadkowej III klasie czystości. Zaobserwowano jednak
zwiększenie stężeń substancji organicznych i suchej masy
sestonu w wodach akwenu.
Jezioro Modzerowskie-Długie, w 1998 roku, zawierało wody
zanieczyszczone (III klasa), było zbiornikiem silnie podatnym na
degradację (III kategoria).
W 2000 roku badaniami objęto, leżące w dolinie rzeki
Chodeczki, jeziora: Lubienieckie, Ługowskie, Borzymowskie oraz
Krukowskie.
Jezioro Lubienieckie jest zbiornikiem o niekorzystnych
cechach morfometrycznych i zlewniowych, dlatego też jego
podatność na degradację wykracza poza kategorię. W 2000
roku zbiornik zawierał wody nadmiernie zanieczyszczone
związkami biogennymi i organicznymi (klasa „non”). W warstwie
naddennej wód jeziora stwierdzono obecność siarkowodoru, a
stężenie fosforanów 30-krotnie przekraczało dopuszczalną
wielkość. Stan sanitarny wód akwenu odpowiadał III klasie
czystości. Do jezioro za pośrednictwem rzeki Chodeczka,
kierowane są ścieki i wody pościekowe z oczyszczalni w
Chodeczu. Wylot ścieków zlokalizowano około 3 km powyżej
jeziora (poza omawianym obszarem).
Jezioro Ługowskie (Szczytnowskie) charakteryzuje się dobrą
odpornością na czynniki antropogeniczne (II kategoria). Wody
jeziora oceniono jednak jako pozaklasowe. Zadecydowały o tym
stężenia związków biogennych, chlorofilu „a” oraz niska
zawartość tlenu rozpuszczonego w wodach zbiornika. Stan
sanitarny wód jeziora oceniony na podstawie miana Coli,
odpowiadał III klasie. Poważne zagrożenie dla jakości wód
akwenu stanowi zabudowa letniskowa bez uregulowanej
gospodarki ściekowej.
Jezioro Borzymowskie jest zbiornikiem podatnym na
degradację (III kategoria). W 2000 roku jego wody były silnie
zanieczyszczone (III klasa), zawierały znaczne ilości związków
biogennych i organicznych. W okresie wiosennym stwierdzono
bardzo wysokie przewodnictwo elektrolityczne właściwe,
związki biogenne,
związki
organiczne,
przewodność
elektrolityczna
właściwa
związki biogenne,
związki
organiczne,
przewodność
elektrolityczna
właściwa
non- nie odpowiada normom
Tabela 6. Ważniejsze zrzuty ścieków
N Miejsco
r* wość
Zakład
Niemoje UG
1.
wo
Choceń
Ilość
Urządze
ścieków
nie
Rodzaj
m3d-1
do
ścieków
maks/akt oczyszcz
ualna
.
komunal
ne
30/20
Kierunek
zrzutu
rowem do
mech.- J.
biol. Borzymow
skiego
*numeracja zgodna z numeracja na mapie
PRZE O BRAŻE NIA ST OSUN KÓW W ODNYC H
Przeprowadzone na obszarze objętym arkuszem Izbica
Kujawska prace hydrotechniczne doprowadziły do odwodnienia
większości obszarów podmokłych. Drobne cieki i rowy
melioracyjne mają wyprostowane biegi, umocnione i na wielu
odcinkach podwyższone brzegi. System rowów stworzył na
wielu obszarach nowe warunki krążenia wód i utrudnił niekiedy
jednoznaczne określenie przebiegu działów wodnych.
Na terenach występowania gruntów organicznych (torfów)
utworzone zostały liczne zbiorniki wodne, powstałe w miejscach
dołów powyrobiskowych. Najwięcej, jednocześnie największych,
znajduje się na północ od Izbicy Kujawskiej. Na pozostałym
terenie, praktycznie we wszystkich obniżeniach wypełnionych
torfami, są to zbiorniki bardzo drobne.
Wody
powierzchniowe
są
przeważnie
mocno
zanieczyszczone. Powodem tego jest niedostateczna ilość
oczyszczalni ścieków oraz brak dostatecznej kontroli w zakresie
gospodarki ściekowej. Na zwodociągowanych terenach
wiejskich prawie cała ilość ścieków gromadzona jest w
szambach, często nieszczelnych. Ścieki z szamb częściowo
zrzucane są w sposób niekontrolowany do gruntu lub wód
powierzchniowych. Trafiają tam również zrzuty niedostatecznie
oczyszczonych wód pościekowych z oczyszczalni położonych
poza obszarem opracowania (Przedecz, Chodecz). Na obniżenie
efektywności pracy oczyszczalni ma wpływ brak rytmiczności w
dostawach
ścieków.
Ścieki
dowożone
szambowozami
charakteryzuje wysoka koncentracja zanieczyszczeń, często
rozwinięte procesy gnilne, a to nie wpływa dobrze na proces
oczyszczania ścieków.
Nazewnictwo dotyczące sieci hydrograficznej zostało
zaczerpnięte z: Choiński A.,1992: Katalog jezior Polski,
część trzecia, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań;
Podział hydrograficzny Polski 1983: praca zbiorowa pod
red. Haliny Czarneckiej, IMiGW, Warszawa
© Copyright by Zbigniew Ziętkowiak
Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu