Monografia-WÄ™giel-b.. - Katedra Górnictwa Odkrywkowego AGH
Transkrypt
Monografia-WÄ™giel-b.. - Katedra Górnictwa Odkrywkowego AGH
o. .k g w w w h. ag pl u. ed ed u. Wgiel brunatny pl Komitet Górnictwa Polskiej Akademii Nauk h. – oferta dla polskiej energetyki. ag Moliwoci rozwoju dziaalnoci o. górnictwa wgla brunatnego w w w .k g w Polsce do 2050 roku Kraków 2014 1 Autorzy: Prof. dr hab. in. Antoni Tajdu – AGH Akademia Górniczo-Hutnicza Mgr in. Jacek Kaczorowski – PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Prof. dr hab. in. Zbigniew Kasztelewicz – AGH Akademia Górniczo-Hutnicza Prof. dr hab. in. Piotr Czaja – AGH Akademia Górniczo-Hutnicza Dr hab. in. Marek Caa prof. nadzw. AGH – AGH Akademia Górniczo-Hutnicza Mgr in. Zbigniew Bryja – PAK Kopalnia Wgla Brunatnego Adamów S.A., PAK Kopalnia Wgla Brunatnego Konin S.A. oraz PAK Górnictwo Sp. z o.o. Mgr in. Stanisaw uk – PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. pl Recenzenci: ed u. Prof. dr hab. in. Eugeniusz Mokrzycki Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi PAN, Kraków Dr hab. in. Leszek Jurdziak prof. nadzw. PW Instytut Górnictwa Politechnika Wrocawska, Wrocaw ag h. Wszelkie prawa zastrzeone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie caoci lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metod kserograficzn, fotograficzn, a take kopiowanie ksiki na noniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. o. Wspówydawca: .k g Zwizek Pracodawców Porozumienie Producentów Wgla Brunatnego 59-916 Bogatynia 3, ul. Górników Turowa 1 w Fundacja Nauka i Tradycje Górnicze z siedzib Wydzia Górnictwa i Geoinynierii Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisawa Staszica w Krakowie w Redaktor wydawnictwa: w Dr in. Mariusz Sierpie Opracowanie techniczne i skad: ART-TEKST Wydawca: ISBN 978-83-7783-084-0 2 Spis treci 7 Introduction ................................................................................................. 9 u. pl Sowo wstpne ............................................................................................. ed Wprowadzenie .................................................................................. 11 15 1.2. Wgiel brunatny ................................................................................... 22 1.3. Efektywno produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego w wybranych pastwach UE w 2012 r. ................................................. 27 1.4. Stan elektroenergetyki opartej na wglu brunatnym w wybranych pastwach UE ................................................................. 29 .k g o. h. 1.1. Wgiel kamienny .................................................................................. ag 1. Rola wgla w energetyce wiata i Europy ........................................ 15 29 1.4.2. Polska ....................................................................................... 30 1.4.3. Grecja ....................................................................................... 31 1.4.4. Czechy ...................................................................................... 31 1.4.5. Rumunia ................................................................................... 32 1.4.6. Bugaria .................................................................................... 32 1.4.7. Wgry ....................................................................................... 32 1.5. Podstawowe dane krajowej energetyki .................................................. 33 w w w 1.4.1. Niemcy ..................................................................................... 2. Walka o dobro klimatu: emisja CO2 – prawda czy fasz ................. 45 2.1. Emisja CO2 ........................................................................................... 46 2.2. Walka o czysto klimatu ...................................................................... 49 2.3. Polityka klimatyczna, czyli co jest czyste a co nie .................................. 51 2.4. Droga niemiecka, czyli ostrzeenie dla Polski ........................................ 53 3 3. Czysty wgiel – przyszo polskiej energetyki ............................... 57 3.1. Zmiana wizerunku wgla ...................................................................... 57 3.2. Czyste technologie wglowe – polskie dowiadczenia ........................... 58 4. Podstawowe dane brany wgla brunatnego w Polsce ................... 61 5. Gospodarka gruntami i rekultywacja terenów pogórniczych w brany wgla brunatnego ............................................................. 77 80 5.1.1. Kierunek rolny .......................................................................... 81 5.1.2. Kierunek leny .......................................................................... 85 5.1.3. Kierunek wodny ........................................................................ 89 5.1.4. Kierunek rekreacyjny ................................................................. 95 ed u. pl 5.1. Przykady rekultywacji terenów pogórniczych w poszczególnych kierunkach ............................................................... 5.1.5. Kierunek specjalny .................................................................... 102 ag h. 5.1.6. Stan terenów pogórniczych po zakoczeniu dziaalnoci górniczej ....................................... 104 o. 6. Zaplecze naukowo-badawcze oraz projektowo-techniczne polskiego górnictwa wgla brunatnego ........................................... 109 6.1. Dowiadczenia brany wgla brunatnego .............................................. 109 .k g 6.2. Zaplecze naukowo-badawcze ............................................................... 110 6.3. Zaplecze projektowo-techniczne .......................................................... 111 w w 6.4. Przykady maszyn zbudowanych dla górnictwa wgla brunatnego przez polskie firmy .............................. 113 w 7. Przegld metod, technologii oraz ukadów wydobywczych w kopalniach wgla brunatnego w Europie .................................... 135 7.1. Ukady o ruchu cigym ........................................................................ 137 7.2. Ukady o ruchu cyklicznym ................................................................... 146 8. Scenariusze strategii rozwoju górnictwa wgla brunatnego w I poowie XXI w. ............................................................................. 151 8.1. Pesymistyczny scenariusz strategii rozwoju dziaalnoci górnictwa wgla brunatnego w Polsce ................................................... 152 8.1.1. Zagbie adamowskie ................................................................ 152 4 8.1.2. Zagbie bechatowskie ............................................................. 155 8.1.3. Zagbie koniskie .................................................................... 157 8.1.4. Zagbie turoszowskie ............................................................... 159 8.1.5. Kopalnia Sieniawa ..................................................................... 161 8.1.6. Podsumowanie ......................................................................... 161 8.2. Realny scenariusz strategii rozwoju dziaalnoci górnictwa wgla brunatnego w Polsce ................................................... 164 8.2.1. Zagbie adamowskie ................................................................ 166 8.2.2. Zagbie bechatowskie ............................................................. 166 pl 8.2.3. Zagbie koniskie .................................................................... 168 8.2.4. Zagbie turoszowskie ............................................................... 170 ed u. 8.2.5. Zagbie gubiskie – nowa kopalnia wgla brunatnego Gubin ................................. 171 8.2.6. Podsumowanie ......................................................................... 179 h. 8.3. Optymistyczny scenariusz strategii rozwoju górnictwa wgla brunatnego w Polsce ................................................... 183 ag 8.3.1. Zagbie adamowskie w aspekcie zagbia koniskiego ................................................ 183 8.3.2. Zagbie koniskie .................................................................... 188 .k g o. 8.3.3. Legnicki rejon wystpowania wgla brunatnego ............................................... 190 8.3.4. Podsumowanie ......................................................................... 197 w 8.4. Scenariusze zagospodarowania niektórych pozostaych zó wgla brunatnego w Polsce ........................ 201 8.4.1. Region lubuski .......................................................................... 202 w 8.4.2. Region wielkopolski .................................................................. 204 w 8.4.3. Region ódzki ............................................................................ 205 8.4.4. Podsumowanie ......................................................................... 208 8.5. Scenariusz optymistyczny plus .............................................................. 210 9. Uwarunkowania rozwoju górnictwa wgla brunatnego w I poowie XXI w. w Polsce ............................................................. 213 9.1. Cienie i blaski wydobycia wgla brunatnego ......................................... 214 9.1.1. Negatywne skutki dziaalnoci kopal wgla brunatnego na otoczenie ...................................... 215 5 9.1.2. Pozytywne skutki dziaalnoci kopal wgla brunatnego na otoczenie ..................................... 225 9.1.3. Sabe i mocne strony górnictwa wgla brunatnego Polsce .......... 248 9.2. Czynniki determinujce rozwój górnictwa wgla brunatnego w Polsce ................................................... 251 ag h. ed u. pl 9.2.1. Zmiana polityki gospodarczej w odniesieniu do brany wglowej a szczególnie do wgla brunatnego ................. 9.2.2. Bdy w górnictwie – przykadami dla przeciwników górnictwa ................................ 9.2.3. Dialog spoeczny w zakresie blasków i cieni dziaalnoci brany wgla brunatnego w Polsce .......................... 9.2.4. Stan obecnych prac nad zabezpieczeniem niezagospodarowanych zó .................... 9.2.5. Wsparcie wadzy wykonawczej na szczeblach lokalnym, wojewódzkim i krajowym dla rozwoju górnictwa wglowego ............................................. 9.2.6. Polityka unijnej dekarbonizacji – wyzwanie trudne i kosztowne ................................................. 9.2.7. Opracowanie nowej Polityki Energetycznej Polski do 2050 r. ..... 251 253 253 254 255 256 259 o. 10. Podsumowanie .................................................................................. 267 10.1. Scenariusz pesymistyczny ................................................................... 267 .k g 10.2. Scenariusz realny ................................................................................ 270 10.3. Scenariusz optymistyczny ................................................................... 272 w 10.4. Scenariusze zagospodarowania niektórych pozostaych zó wgla brunatnego w Polsce ...................... 275 w 10.5. Scenariusz optymistyczny plus ............................................................ 277 w 10.6. czna ocena scenariuszy ................................................................... 279 Wniosek kocowy ............................................................................. 285 Final conclusion ................................................................................ 287 Literatura ...................................................................................................... 289 Spis rysunków ............................................................................................... 295 Spis tabel ...................................................................................................... 305 6 u. pl Sowo wstpne w w w .k g o. ag h. ed Monografia pt. „Wgiel brunatny – oferta dla polskiej energetyki – moliwoci rozwoju dziaalnoci górnictwa wgla brunatnego w Polsce do 2050 roku” przedstawia bran, która zapewnia obecnie produkcj 35% najtaszej energii elektrycznej w kraju i omawia uwarunkowania rozwoju wydobycia wgla brunatnego w I poowie XXI w., a w tym: – rol wgla w energetyce wiata, Europy i w Polsce; – metody i technologi wydobycia wgla brunatnego; – efektywno produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego oraz stan elektroenergetyki w wybranych pastwach UE; – podstawowe dane o krajowej energetyce; – uwarunkowania klimatyczne UE; – rozwój czystych technologii wglowych jako sposób na ograniczenie emisji gazów i szans na zmian wizerunku wgla; – dotychczasowe osignicia produkcyjne i ekologiczne w zakresie rekultywacji rewitalizacji terenów pogórniczych w krajowych kopalniach wgla brunatnego; – górnictwo wgla brunatnego jako polsk specjalno wiatow a tym moliwoci zaplecza naukowo-projektowego i technicznego; – scenariusze rozwoju górnictwa wgla brunatnego w oparciu o zoa w czynnych kopalniach jak i na zoach perspektywicznych: x pesymistyczny, x realny, x optymistyczny, x scenariusz dodatkowy na wybranych zoach nie objtych wczeniejszymi scenariuszami, x scenariusz optymistyczny plus; 7 – – – moliwoci w zakresie wydobycia wgla brunatnego i produkcji energii elektrycznej w kadym ze scenariuszy do poowy XXI w.; uwarunkowania rozwoju wgla brunatnego na tle cieni i blasków dziaalnoci górniczo-energetycznej brany wgla brunatnego w Polsce; czynniki determinujce rozwoju dziaalnoci górnictwa wgla brunatnego w Polsce do 2050 r. w w w .k g o. ag h. ed u. pl Monografia w znakomity sposób wypenia luk w zakresie obiektywnej informacji o brany wgla brunatnego w Polsce i Europie. Omawia osignicia i zoone uwarunkowania w zakresie wydobycia wgla i produkcji energii elektrycznej w obecnym okresie i w nastpnych dekadach XXI w. Wyniki opracowanych scenariuszy mog stanowi przesanki do podjcia decyzji gospodarczych i politycznych dla opracowania nowej polityki gospodarczej a w tym nowej polityki energetycznej kraju do 2050 r. opierajcej w pierwszej kolejnoci na wykorzystaniu krajowych surowców energetycznych dla zagwarantowania bezpieczestwa energetycznego i miejsc pracy przy zapewnieniu zrównowaonego rozwoju kraju. Perspektywiczny rozwój czystych technologii wglowych moe zapewni optymalne zaprojektowanie systemu paliwo-energetycznego naszego kraju, by energia elektryczna bya dostpna w sposób cigy i stabilny – energetyka oparta w pierwszej kolejnoci o krajowe surowce nie podlegajce wpywom zewntrznym – a systemy energetyczne byy niedrogie i moliwie najmniej uciliwe dla rodowiska przyrodniczego. W sytuacji kryzysu, zarówno najwiksze kraje Unii Europejskiej jak i Polska, potrzebuj taniej i niezawodnej energii. O koniecznoci reindustrializacji Europy mówi si ju powszechnie, a jak realizowa j lepiej ni przy pomocy kontynuacji dziaalnoci brany górniczej? Z tego punktu widzenia nasza gospodarka nie moe pozwoli sobie na blokowanie rozwoju górnictwa, dostarczajcego taniego i rodzimego surowca energetycznego, z którego moemy produkowa tasz energi ni z innych róde. 8 Antoni Tajdu, Jacek Kaczorowski, Zbigniew Kasztelewicz, Piotr Czaja, Marek Caa, Zbigniew Bryja, Stanisaw uk pl Introduction w w w .k g o. ag h. ed u. Monograph entitled “Brown coal – an offer for Polish power industry – development possibilities for brown coal mining functioning in Poland by the year 2050”, presents the branch of industry, which presently supplies 35% of the cheapest electric energy in the state, and discusses the conditions of the development of brown coal mining in 1st half of 21st century, including: – role of coal in the world power industry, in Europe and Poland, – methods and production technology of brown coal mining, – effectiveness of electric energy production from brown coal, and state of electrical power engineering in chosen EU countries, – basic data of national power industry, – climatic conditions in EU, – development of clean coal production technologies as the way of limitation of gas emission, and the chance to change the image of coal, – up to now production and ecological achievements within the range of reclamation and restoration of post-mining land/areas in national brown coal mines, – brown coal mining as Polish world specialization and including possibilities of scientific-design and technical background, – scenarios of brown coal mining development based on the deposits in operative mines as well as on perspective ones; x pessimistic, x real, x optimistic, x additional scenario based on chosen deposits, which were not included in the previous scenarios, x optimistic scenario plus, 9 – – – possibilities within the range of brown coal mining and electric energy production in each scenario till 1st half of 21st century, conditions for brown coal development against a background of the light and dark side of mining-power engineering industry in brown coal branch in Poland, factors determining the development of functioning of brown coal mining, in Poland, till the year 2050. w w w .k g o. ag h. ed u. pl The monograph excellently fills the gap within the range of objective information about brown coal branch in Poland and Europe. It discusses the achievements and complex conditions within the range of brown coal mining and electric energy production at present and in the next decades of 21st century. The results of the prepared scenarios can pose premises for making economic and political decisions to work out new economic policy, including new power industry policy for the state till 2050, which is, first of all, based on making use of national energy raw materials in order to guarantee electric power safety and employment to ensure balanced development of the state. Perspective development of clean mining technologies can ensure an optimal design of our own fuel-energy system for Poland, so that electric energy would be accessible in a continuous and stable way – power industry, first of all, based on national raw materials not being affected by outside influences – energy systems would not be expensive and possibly the least arduous for the environment. In the situation of a crisis, both the biggest EU countries and even such as Poland, need cheap and reliable energy. It has already been commonly said about the re-industrialization of Europe, but how to do it better than by means of continuation of mining branch functioning? From this viewpoint our economy cannot afford to block the development of mining, which supplies cheap and native energy raw material, from which we can produce the cheapest energy than from other raw materials. 10 Antoni Tajdu, Jacek Kaczorowski, Zbigniew Kasztelewicz, Piotr Czaja, Marek Caa, Zbigniew Bryja, Stanisaw uk pl Wprowadzenie w w w .k g o. ag h. ed u. Nasz kraj historycznie bazuje na wglu i nie mona w sposób szybki i radykalny zmieni tej sytuacji. Jest to nasza odrbno gospodarcza w stosunku do innych krajów Unii Europejskiej. Do dzisiaj nie ma przekonujcych dowodów, e emisja CO2 powoduje zmiany klimatu. Od pewnego czasu sytuacja gospodarcza i finansowa na wiecie i w Europie bardzo si komplikuje. Zaduenie naszego kraju staje si graniczne wobec wymogów UE. Równoczenie obserwuje si denia niektórych krajów UE do zwikszenia udziau wasnych noników produkcji energii elektrycznej, do ochrony wasnych bran gospodarczych, a tym samym miejsc pracy. Polskie górnictwo wgla reprezentuje wiatowy poziom. To jedna z najlepszych specjalnoci gospodarczych, jakie Polska posiada. Polskie górnicze uczelnie techniczne, instytuty naukowe i projektowe oraz fabryki zaplecza technicznego ze swoimi technologiami i maszynami znane s na caym wiecie. Polska jako jeden z nielicznych krajów na wiecie posiada wszystkie atuty do kontynuacji wydobycia wgla, a w przypadku wgla brunatnego nawet do podwojenia jego wydobycia w okresie nastpnych 20–30 lat. Jego zasoby, te zagospodarowane i niezagospodarowane, stanowi bardzo cenny skarb gospodarki Polski. Brana górnictwa wglowego, wydobywajc obecnie 78 mln ton wgla kamiennego i 64 mln ton wgla brunatnego zapewnia niezaleno energetyczn, dajc jednoczenie ponad 150 tys. miejsc pracy. Przeliczajc powysze wyniki na liczb zatrudnionych w firmach zaplecza technicznego i usugach, to górnictwo wglowe daje zatrudnienie dla ponad 500 tys. pracowników [Bednarczyk 2008, 2010; Kasztelewicz 2012, 2013; uk 2010]. Górnictwo wgla kamiennego i brunatnego moe i powinno by przez wiele dekad XXI w. gwarantem energetycznym Polski, a z nonika tego mona dalej produkowa najtasz energi elektryczn, nie tylko teraz, ale take w przyszoci. Fakt niedocenienia roli tego surowca w przyszoci kraju jest zupenie niezrozumiay. Nasilajcym si w ostatnich latach zjawiskiem jest brak akceptacji spoecznej 11 w w w .k g o. ag h. ed u. pl dla inwestycji górniczych i energetycznych, a kopal odkrywkowych w szczególnoci. Win za to ponosi w znacznym stopniu „czarny PR”, zwizany z brakiem rzetelnej informacji na temat charakteru i oddziaywa tej metody eksploatacji na rodowisko otaczajce. To powoduje, e obecnie energia elektryczna z wgla, a szczególnie z wgla brunatnego, postrzegana jest przez spoeczestwo i organizacje ekologiczne jako najbardziej nieprzyjazne rodowisku oraz powoduje negatywne odbierane zmiany krajobrazu. W polemice na temat górnictwa wglowego ze strony organizacji ekologicznych, samorzdowych czy innych grup nacisku brakuje oficjalnego stanowiska ze strony osób odpowiedzialnych za polityk gospodarcz kraju. Temat bezpieczestwa energetycznego Polski winien by dyskutowany ponad podziaami politycznymi. Za bezpieczestwo energetyczne odpowiedzialne s firmy górniczo-energetyczne, ale na równi z nimi odpowiedzialna jest te wadza ustawodawcza i wykonawcza, na poziomie gminnym, wojewódzkim i krajowym [Dubiski 2011, 2012; Badera 2009; Kasztelewicz 2013; Naworyta 2010]. Górnictwo wgla brunatnego posiada prawie 70 lat dowiadcze zdobytych gównie podczas eksploatacji odkrywkowej. W pocztkowym okresie niewielkie iloci wgla brunatnego wydobywano równie metod podziemn w KWB Sieniawa, która zostaa zaniechana pod koniec lat 90. ubiegego stulecia. Wspomniane dowiadczenia obejmuj rónorodne obszary zwizane z wydobyciem i przeróbk wgla brunatnego, w tym metody wydobycia, projektowanie kopal, sposoby odwadniania zoa, zdejmowanie nadkadu i eksploatacj wgla, zasady doboru umaszynowienia i transportu, gospodarki remontowej, przeróbki – brykietowania wgla, jak i te ochrony rodowiska. Dowiadczenie zdobyto w rónych warunkach geologicznych i górniczych oraz technologicznych w poszczególnych kopalniach i elektrowniach. Dotycz one zarówno kopal jednoodrywkowych, jak i wieloodkrywkowych. T wiedz uzyskay zarówno zaogi poszczególnych kopal czy elektrowni, jak te projektanci i naukowcy w biurach projektowych i na uczelniach w Polsce i na wiecie. Wielki baga dowiadcze uzyskali te projektanci i budowniczy oraz uytkownicy rónych maszyn i urzdze górniczych i energetycznych. Brana wgla brunatnego produkuje obecnie okoo 35% najtaszej energii elektrycznej w Polsce. Niestety, wikszo eksploatowanych dzisiaj zó zacznie si wyczerpywa po 2020 r. Dla krajowego bilansu energetycznego konieczne jest wic co najmniej utrzymanie obecnego udziau produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego. Polska, jako jeden z nielicznych krajów na wiecie posiada wszystkie atuty dla rozwoju brany wgla brunatnego w I poowie XXI w. Zalety wgla brunatnego i opracowana strategia rozwoju stanowi wkad, jaki brana wgla brunatnego wnosi dla zapewnienia stabilnych dostaw najtaszego paliwa dla krajowej energetyki. 12 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Wgiel brunatny, to paliwo lokalne i najmniej podatne na koniunkturalne, due wahania cen, majce znaczenie w utrzymywaniu bezpieczestwa energetycznego Polski. Istotn cech zó wgla brunatnego w Polsce jest ich rozoenie na znacznej przestrzeni, w oddaleniu od zó wgla kamiennego, co umoliwia budow kompleksów energetycznych i ich zrównowaony rozkad w skali caego kraju. Dziki temu uzyskuje si zwikszone bezpieczestwo dostaw energii elektrycznej. Rola wgla w zapewnianiu bezpieczestwa energetycznego jest doceniana w Unii Europejskiej, a dziaania dla opanowania technologii niskoemisyjnego pozyskiwania energii elektrycznej z wgla Rada Europejska uznaa za sztandarowy program, bdcy najbardziej istotnym wkadem UE w globalne przeciwdziaanie zmianom klimatu [Gabry 2012; Jankowski 2012]. Przewiduje si, e w niedugim czasie czyste technologie wglowe zdecydowanie zmieni metody przetwarzania tego paliwa na bardziej efektywne i przyjazne rodowisku naturalnemu. Stwarza to szanse na wykorzystanie tych technologii w zagospodarowaniu szeregu nowych zó perspektywicznych wgla brunatnego i utrzymanie jego znaczcej roli w polskiej gospodarce. Nasz kraj posiada bardzo bogate zasoby wgla brunatnego. Celem dziaa brany, jak i decydentów zwizanych z kreowaniem optymalnej Polityki Energetycznej Polski na nastpne dekady XXI w., jest umoliwienie optymalnego wykorzystania zó legnickich, gubiskich i zó zalegajcych w okolicach Zoczewa, Rawicza, Rogóna, Turku i Konina, które mog docelowo zastpi obecne zagbia górniczo-energetyczne. Moc elektrowni moe wynie nawet ponad 15 000 MW. Sprawno elektrowni planowana jest na blisko 46%. Elektrownie bd produkowa tani i czyst energi elektryczn wykorzystujc najnowsze wiatowe rozwizania w zakresie czystych technologii wglowych. Dodatkowe iloci wydobytego wgla umoliwiaj poddanie tego paliwa przeróbce chemicznej i rozpoczcie produkcji paliw pynnych i gazowych oraz wodoru. W przyszoci mona rozpatrywa uruchomienie wydobycia w innych regionach naszego kraju, gdzie zalegaj due zasoby wgla brunatnego. Aby mona byo kontynuowa wydobycie wgla brunatnego w XXI w. naley ju dzi zabezpiecza zoa jako baz zasobow surowca do produkcji energii elektrycznej dla spoeczestwa. Zapewnienie w pierwszej kolejnoci produkcji energii elektrycznej z rodzimych surowców energetycznych jest zasad stosowan we wszystkich krajach na wiecie, które posiadaj wasne zasoby. 13 o. .k g w w w h. ag pl u. ed pl ag h. ed u. 1. Rola wgla w energetyce wiata i Europy w w w .k g o. W 2012 r. na wiecie wydobyto 7166 mln ton wgla kamiennego i ponad 1040 mln ton wgla brunatnego. Natomiast w samej Europie eksploatacja wgla kamiennego wynosia 129 mln ton i ponad 420 mln ton wgla brunatnego. W naszym kraju wydobycie wgla kamiennego wynioso 78 mln ton, a wgla brunatnego 64 mln ton. Na wiecie brana wglowa zatrudnia kilka milionów pracowników, a w Europie – okoo 300 tys. pracowników. Szacuje si, e w elektrowniach opalanych wglem pracuje dalsze 200 tys. osób. 1.1. Wgiel kamienny Jak ju wspomniano, na wiecie w 2012 r. brana wgla kamiennego wydobya ponad 7 mld ton tego paliwa. Liderem w wydobyciu wgla kamiennego s Chiny. Na przestrzeni ostatnich 12 lat wydobycie wgla w tym kraju wzroso o ponad 2,5 mld ton i wynosi 3,366 mld ton, co oznacza wzrost o ponad 200%. Najwikszy wzrost wydobycia w tym samym czasie nastpi w Indonezji i wynosi on ponad 400%. Dane dotyczce wgla kamiennego na wiecie przedstawiono w tabeli 1 i na rysunkach 1 i 2. Wynika z nich, e wydobycie wgla kamiennego na przestrzeni 12 lat 15 wzroso na wiecie o prawie 100%. Paradoksalnie, w Polsce która jest liderem wydobycia w Europie, wydobycie w tym czasie spado a o 24%. Tabela 1. Porównanie wydobycia wgla kamiennego w latach 2000–2012 na wiecie Table 1. Comparison of coal output in the years 2000–2012 in the world 2000, [mln ton] Kraj 2012, [mln ton] Dynamika 2012/2000 [2000 = 100%] 102 78 76,5 RPA 225 260 115,6 1 171 3 660 Australia 238 366 Indie 310 580 Rosja 169 USA 899 3 641 187,1 208,9 922 102,6 386 503,9 7 166 196,8 o. wiat ogóem u. ed 76,6 153,8 353 ag Indonezja 312,6 h. Chiny pl Polska w w w .k g ródo: [Dubiski 2012; Kasztelewicz 2013] Rysunek 1. Dynamika wzrostu wydobycia wgla kamiennego w 2012 i 2000 r. Figure 1. Growth dynamics of coal output in the years 2012 and 2000 ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 16 pl u. Rysunek 2. Dynamika wzrostu wydobycia wgla kamiennego w 2012 i 2000 r. Figure 2. Growth dynamics of coal output in the years 2012 and 2000 ed ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz o. ag h. W tabeli 2 przedstawiono dane dotyczce wiatowego handlu wglem kamiennym. Z danych wynika, e z ogólnej wielkoci wydobytego wgla kamiennego w 2012 roku, tj. 7166 mln ton wgla kamiennego – ponad 1160 mln ton podlega wiatowemu handlu – co stanowi 16%. Rok 2009, [mln ton] w w Kraj .k g Tabela 2. wiatowy handel wglem kamiennym w latach 2009–2012 Table 2. World trade of coal in the years 2009–2012 Rok 2012, [mln ton] Dynamika 2012/2000, [2000 = 100%] 273 316 115,8 Indonezja 230 304 132,2 Rosja 100 127 127,0 USA 53 114 215,1 Kolumbia 66 81 122,7 RPA 63 76 120,6 9 7 77,8 916 1 164 127,1 w Australia Polska Ogóem ródo: [Fabian 2013] 17 Najwikszymi importerami wgla kamiennego w skali wiata s Chiny, a nastpnie Japonia, Indie i Korea Poudniowa – tabela 3 i rysunek 3. Kraje UE importoway w 2012 r. ponad 212 mln ton wgla kamiennego. Rok 2009, [mln ton] Rok 2012, [mln ton] Chiny 127 235 Japonia 162 185 59 129 103 126 Tajwan 59 66 111,9 Niemcy 37 45 Wielka Brytania 38 h. 121,6 45 118,4 Rosja 25 30 120,0 Wochy 22 ag Tabela 3. Dziesitka krajów o najwyszym imporcie wgla kamiennego na wiecie w 2009 i 2012 r. Table 3. Top ten countries of the highest coal import in the world in the years 2009–2012 29 131,8 18 21 116,7 911 140,2 o. Korea Poudniowa Razem „dziesitka” w Import UE w Udzia w obrocie wiatowym, [%] .k g Hiszpania w Udzia w obrocie wiatowym, [%] 650 pl 185,0 114,2 u. Indie Dynamika 2012/2009, [2009 = 100%] ed Kraj 218,6 122,3 71 72,3 +1,3 189,5 212,4 112,1 20,7 18,2 –2,5 ródo: [Fabian 2013] Wydobycie wgla kamiennego w Europie oraz w krajach UE w okresie od 2009 do 2012 r. przedstawiono w tabeli 4. Dane pokazuj stan wydobycia wgla kamiennego w tych latach tak w Europie jak i krajach UE. Porównanie roku 2012 do 2009 pokazuje obnienie wydobycia w UE o zaledwie 7 mln ton – co stanowi 5%, natomiast wzrost w Europie o ponad 53 mln ton – co stanowi 11,6% – rysunek 4. 18 pl ed u. Rysunek 3. Dziesitka krajów o najwyszym poziomie importu wgla kamiennego w 2009 i 2012 r. Figure 3. Ten countries with the highest level of coal import in the years (2009 and 2012) h. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz o. ag Tabela 4. Stan wydobycia wgla kamiennego w Europie i w krajach UE za okres 2009, 2011 i 2012 r. wraz z dynamik produkcji 2009/2012 r. Table 4. State of coal output in Europe and EU counties in the years 2009, 2011 and 2012 with the dynamics of production in 2009/2012 2009, [mln ton] 2011, [mln ton] 2012, [mln ton] 136,2 130,0 129,0 94,7 78,0 75,7 78,1 100,1 Wielka Brytania 18,4 18,3 16,8 91,3 Niemcy 15,0 13,0 11,6 77,3 11,0 11,3 11,4 103,6 Hiszpania 9,5 6,6 6,1 64,2 Bugaria 2,1 2,4 2,3 109,5 Rumunia 2,2 2,2 1,9 86,4 300,0 336,0 353,0 117,7 72,0 82,0 85,0 118,1 508,0 548,0 567,0 111,6 Unia Europejska w w Polska .k g Kraj w Republika Czeska Dynamika 2012/2009, [2009 = 100%] Kraje poza UE: – Rosja – Ukraina Razem kraje europejskie ródo: [Fabian 2013] 19 Wyniki w tabeli 5 przedstawiaj rzeczywiste zmiany zachodzce w Unii Europejskiej dotyczce wykorzystania wgla kamiennego do produkcji gównie energii elektrycznej. Tabela 5. Import wgla kamiennego przez kraje Unii Europejskiej w 2009 i 2012 r. Table 5. Coal import by EU countries in the years 2009 and 2012 2011, [mln ton] 2012, [mln ton] Dynamika 2012/2009, [2009 = 100%] Niemcy 36,8 44,2 44,9 122,0 Wielka Brytania 38,1 31,7 44,8 Wochy 22,0 24,0 25,9 Hiszpania 17,1 15,3 21,4 Francja 16,2 15,3 Holandia 10,8 11,7 Polska 10,0 15,5 Portugalia 3,1 Dania 4,4 117,6 125,1 108,6 12,4 114,8 10,1 101,0 3,6 5,0 161,3 6,1 4,0 90,9 ag 17,6 h. ed u. 117,7 o. Finlandia pl 2009, [mln ton] Kraj 6,0 7,0 4,0 66,7 3,2 3,4 4,0 125,0 4,1 4,0 3,5 85,4 4,0 3,8 3,2 80,0 3,5 3,3 2,3 65,7 2,4 2,7 2,1 87,5 2,3 1,9 2,1 91,3 Republika Czeska 1,7 2,4 1,5 88,2 Wgry 1,4 1,5 1,5 107,1 Rumunia 1,2 1,2 1,3 108,3 Pozostae kraje Unii 1,2 1,3 0,8 66,7 189,5 199,9 212,4 112,1 .k g Sowacja Belgia w Austria Szwecja w Irlandia w Bugaria Ogóem import UE ródo: [Fabian 2013; Dubiski 2012] 20 .k g o. ag h. ed u. pl W okresie obowizywania Pakietu Klimatycznego 3 x 20, dziesi krajów UE zwikszyo import. Spalanie wgla kamiennego w okresie 4 lat wzroso z poziomu 189,5 mln ton do 212,4 mln ton, tj. o ponad 22,0 mln ton, co stanowi wzrost importu o 7%. Najwicej ilociowo import wgla kamiennego zwikszyy Niemcy o ponad 8 mln ton. Interesujcy jest te wynik za lata 2012/2011, wówczas to 10 krajów UE zwikszyo import wgla kamiennego w porównaniu do roku poprzedniego o ponad 12 mln ton. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz w w Rysunek 4. Import wgla kamiennego przez kraje Unii Europejskiej w 2009 i 2012 r. Figure 4. Coal import by EU countries in the years 2009 and 2012 w W tabeli 5 i na rysunku 4 przedstawiono wielko importu wgla kamiennego w krajach UE. Z powyszych danych wynika, e najwikszym importerem s Niemcy, a na dalszych miejscach Wielka Brytania, Wochy, Francja i Holandia. Niemcy importuj okoo od 40 do 45 mln ton wgla kamiennego rocznie. W porównaniu do 2009 r. zwikszyli import o prawie 9 mln ton – co stanowi wzrost a o 22%. Polska w tym okresie nie zwikszya ani wydobycia ani importu. Z danych przedstawionych w tabeli 5 wynika, e wymienione powyej kraje zwikszyy import wgla kamiennego w stosunku do 2011 r. a o 25 mln ton. Jest to sprzeczne z oficjaln doktryn goszon przez te kraje, e chcc chroni klimat naley zmniejsza spalanie „brudnego” wgla. 21 1.2. Wgiel brunatny h. ed u. pl Na wiecie wydobycie wgla brunatnego w 2012 r. wynioso ponad 1 mld ton i z tego nonika energii wyprodukowano okoo 3% energii elektrycznej. Natomiast w Unii Europejskiej wydobycie ksztatuje si na poziomie 420–440 mln ton. Liderem w skali wiata i Europy s Niemcy, które wydobywaj ponad 180 mln ton tego nonika rocznie. Polska z wydobyciem ponad 60 mln ton plasuje si na 7 miejscu na wiecie i na drugim w UE [Bednarczyk 2010; Kasztelewicz 2007, 2013]. W krajach UE zauwaa si tendencj wzrostow w produkcji wgla brunatnego tak w porównaniu do lat 2012/2008 – 2,7%, jak i do 2012/2011 – 1,7%. Natomiast ilociowo najwikszy wzrost obserwuje si w Niemczech, bo a prawie o 9 mln ton w porównaniu do lat 2012/2011. W porównaniu do 2008 r. wzrost ten wyniós ponad 10 mln ton wgla brunatnego. Wielko wydobycia wgla brunatnego i produkcj energii elektrycznej oraz dynamik produkcji w latach 2012/2008 i 2011/2012 na wiecie przedstawiono w tabeli 6 oraz na rysunkach 5–6. ag Tabela 6. Wydobycie wgla brunatnego na wiecie Table 6. Brown coal output in the world Wydobycie wgla brunatnego, [mln ton] .k g o. Kraj Niemcy Udzia wgla brunatnego w produkcji energii elektrycznej w danym kraju, [%] 185,4 25,0 136,3 bd 78,0 7,0 73,0 bd 72,0 bd Turcja 70,0 14,5 Polska 64,3 35,0 Grecja 63,2 55,8 Republika Czeska 43,5 43,4 Indie 43,0 3,0 Serbia 37,5 70,4 Rumunia 32,1 42,5 Rosja w USA w Australia w Chiny* Bugaria 22 30,4 46,4 Tabela 6. cd. Table 6. cont. Kraj 21,3 4,0 Bonia i Hercegowina 12,6 67,0 Kanada* 9,7 bd Wgry 9,3 17,9 Kosowo 8,9 Kazachstan* 8,4 1 043,0 433,8 bd 3,0 15,0 ag dane za 2011 r. u. Ogóem wiat* bd ed 45,1 bd h. Pozostae kraje* pl Tajlandia w tym UE 27* w w .k g o. ródo: Opracowanie na podstawie danych Eurostat i Euracoal w * Udzia wgla brunatnego w produkcji energii elektrycznej w danym kraju, [%] Wydobycie wgla brunatnego, [mln ton] * dane za 2011 r. Rysunek 5. Wydobycie wgla brunatnego na wiecie w 2012 r. Figure 5. Brown coal output in the world in 2012 ródo: Opracowanie na podstawie danych Eurostat i Euracoal 23 pl u. h. ed Rysunek 6. Produkcja energii elektrycznej z wgla brunatnego dla danych krajów na wiecie za 2012 r. Figure 6. Electricity production from brown coal for given countries in the world in 2012 ag ródo: Opracowanie na podstawie danych Eurostat i Euracoal w w w .k g o. Wielko wydobycia wgla brunatnego i produkcj energii elektrycznej oraz dynamik produkcji w latach 2012/2008 i 2011/2012 w krajach UE przedstawiono w tabeli 7 oraz na rysunkach 7–10. Rysunek 7. Wydobycie wgla brunatnego w UE w 2008, 2010 i 2012 r. Figure 7. Brown coal output in EU in the years 2008, 2010 and 2012 ródo: Opracowanie na podstawie danych Eurostat i Euracoal 24 25 o. .k g w w w h. ag pl u. ed pl u. h. ed Rysunek 8. Wydobycie wgla brunatnego w UE w 2008, 2010, 2011 i 2012 r. Figure 8. Brown coal output in EU in the years 2008, 2010, 2011 and 2012 w w w .k g o. ag ródo: Opracowanie na podstawie danych Eurostat i Euracoal Rysunek 9. Dynamika zmian wydobycia wgla brunatnego w UE w latach 2008/2012 i 2011/2012 Figure 9. Dynamics of changes in brown coal output in EU in the years 2008/2012 and 2011/2012 ródo: Opracowanie na podstawie danych Eurostat i Euracoal 26 pl u. ed ag h. Rysunek 10. Dynamika zmian wydobycia wgla brunatnego w UE w latach 2008/2012 i 2011/2012 Figure 10. Dynamics of changes in brown coal output in EU in the years 2008/2012 and 2011/2012 o. ródo: Opracowanie na podstawie danych Eurostat i Euracoal w .k g 1.3. Efektywno produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego w wybranych pastwach UE w 2012 r. w w O przyszoci energetyki opartej na wglu brunatnym w krajach UE bdzie decydowaa, oprócz oczywicie spenienia wymogów Dyrektywy IED (Dyrektywy w sprawie emisji przemysowych), efektywno produkcji energii elektrycznej z tego paliwa. Zaley ona generalnie od dwóch czynników. Jednym z nim jest sprawno zainstalowanych bloków energetycznych natomiast drugim jako wgla brunatnego (jego warto opaowa). Zarówno jeden jak i drugi czynnik jest bardzo zrónicowany w poszczególnych krajach czonkowskich. Naley take zaznaczy, e efektywno ma bezporednie przeoenie na wielko emisji CO2 z procesu spalania wgla, a co za tym idzie i cen energii elektrycznej. W tabeli 8 przedstawiono wska nik efektywnoci produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego w poszczególnych pastwach UE w 2012 r. Przedstawione 27 w tabeli dane pochodz z publikacji Euracoal [Coal across Europe 2012], jednak na etapie weryfikacji tych danych zauwaono pewne niecisoci. Dlatego te niektóre wielkoci skorygowano zgodnie z raportami rocznymi publikowanymi przez koncerny energetyczne w poszczególnych krajach UE. Tabela 8. Efektywno produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego w pastwach UE w 2012 r. Table 8. Effectiveness of energy production from brown coal in EU countries in 2012 159,0 Polska 64,1 55,6 Czechy 42,5 Rumunia 32,1 Bugaria 30,4 Wgry 10,5 Grecja 62,0 0 0,87 –9 35,2 h. 0,83 –13 24,0 0,75 –22 19,9 0,65 –32 5,7 0,54 –43 27,6 0,45 –53 o. ag 0,96 .k g Niemcy Zmiana wzgldem najlepszego wyniku, [%] pl 166,3 Pastwo Wskanik efektywnoci produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego, [MWh/ton] u. Ilo wyprodukowanej energii elektrycznej, [TWh] ed Konsumpcja wgla brunatnego do produkcji energii elektrycznej, [mln ton] w ródo: Coal across Europe 2012 w w Najwiksz efektywnoci w produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego charakteryzuj si Niemcy. W 2012 r. wyprodukowano 159 TWh ze 166,3 mln ton wgla przeznaczonego do elektrowni. Daje to wska nik na poziomie 0,96 MWh/ ton. Osignicie tego poziomu byo moliwe dziki oddaniu do eksploatacji w 2012 r. trzech nowoczesnych bloków (2 x 1100 MW w NIEDERAUSEM i 1 x 635 MW w BOXBERG). Na drugim miejscu znajduje si Polska, która osigna wska nik na poziomie 0,87 MWh/ton, co jest o 9% mniejsz wartoci ni w Niemczech. Wysoka pozycja Polski jest efektem budowy dwóch nowoczesnych bloków (1 x 858 MW w BECHATOWIE i 464 MW w PTNOWIE). Niewiele mniejsz efektywnoci charakteryzuje si sektor elektroenergetyczny w Czechach. Tutaj, w 2012 r. osignito poziom 0,83 MWh/ton, co jest o 13% mniejsz wartoci ni w Niemczech. W najbli28 ag h. ed u. pl szych latach naley spodziewa si wzrostu tego wska nika po ukoczeniu modernizacji elektrowni nalecych do CEZ AS. Znacznie nisz efektywnoci charakteryzuj si kraje lece na poudniu Europy, gównie za spraw niskiej jakoci wgla brunatnego, jak równie dopiero zainicjonowanym procesem modernizacji posiadanych elektrowni. Najlepiej na tym tle wypada Rumunia (0,75 MWh/ton), która postanowia unowoczeni swoj energetyk wglow w oparciu o inwestycje chiskie w swoim kraju. Na tym tle, najgorzej wypada Grecja, która osiga wska nik efektywnoci na bardzo niskim poziomie, zaledwie 0,45 MWh/ton, co oznacza ponad dwa razy gorsz efektywno ni w przypadku najlepszych pod tym wzgldem Niemców. Powodem tego s sabej jakoci zoa wgla brunatnego. rednia warto opaowa greckiego wgla wynosi okoo 5200 kJ/ton. Dla porównania, w Polsce wgiel brunatny o takiej kalorycznoci kwalifikowany jest jako zasoby pozabilansowe. Dodatkowo, skomplikowana sytuacja gospodarcza Grecji, powoduje, e kraj ten stoi przed najwikszymi wyzwaniami zwizanymi z koniecznoci unowoczenienia swojej elektroenergetyki w przyszoci. Ju dzisiaj wiadomo, e cz bloków energetycznych bdzie musiaa zosta zamknita z uwagi na Dyrektyw IED, co moe doprowadzi do kryzysu energetycznego w tym kraju. .k g o. 1.4. Stan elektroenergetyki opartej na wglu brunatnym w wybranych pastwach UE w w Poniej przedstawiono krótk charakterystyk obecnego stanu elektroenergetyki opartej na wglu brunatnym w pastwach czonkowskich UE. Z uwagi na niewielkie wydobycie tego surowca na Sowenii i Sowacji pominito te pastwa w dalszych analizach. w 1.4.1. Niemcy Niemiecka energetyka oparta na wglu brunatnym, skupia si w trzech rejonach. Najwikszym z nich jest rejon reski, gdzie swoj dziaalno prowadzi najwiksze przedsibiorstwo górniczo-energetyczne na wiecie oparte na wglu brunatnym – RWE POWER. Kolejnym rejonem s uyce, gdzie produkcja energii elektrycznej prowadzona jest przez koncern VATTENFALL oraz rodkowo-niemiecki region, gdzie dziaaj elektrownie takich firm jak: E.ON, VATTENFALL oraz EnBW. Niemiecka energetyka oparta na wglu brunatnym naley do najnowoczeniejszych na wiecie. To tutaj buduje si bloki okrelane mianem BAT (Best Available 29 .k g 1.4.2. Polska o. ag h. ed u. pl Technology). Ju w 1996 r. oddano do uytku w SCHKOPAU pierwszy blok energetyczny o sprawnoci brutto powyej 40%. Od tego czasu wybudowano 12 bloków o jeszcze wyszej sprawnoci (>40%) o cznej mocy 8363 MW. Najwiksz elektrowni spalajc wgiel brunatny w Niemczech jest NEURATH o mocy 4414 MW, z oddanymi do eksploatacji w 2012 r. nowymi blokami (2 x 1100 MW). Drug, co do wielkoci, elektrowni jest NIEDERAUSSEN o mocy 3669 MW. W 2003 r., w elektrowni tej, oddano do uytku blok 1012 MW oraz planuje si budow kolejnego bloku 1100 MW. W zagbiu uyckim najwiksz elektrowni jest JANSCHWALDE o mocy 3000 MW (6 x 500 MW). Elektrownia ta nie posiada jednak nowoczesnych bloków energetycznych o sprawnoci >40%. Bloki takie wybudowano w niewiele mniejszej elektrowni BOXBERG o mocy 2575 MW, w której w 2000 r. oddano do uytku blok 907 MW oraz w 2012 r. blok 675 MW. W zagbiu tym istnieje take trzecia, co do wielkoci elektrownia SCHWARZE PUMPE o mocy 1600 MW, skadajca si z 2 bloków po 800 MW oddanych do eksploatacji pod koniec XX w. W tym samym czasie uruchomiono take elektrowni LIPPENDORF o mocy 1840 MW (2x920 MW) zlokalizowan w regionie rodkowo-niemieckim. Wymienione powyej bloki energetyczne o sprawnoci >40%, jak równie planowana budowa bloku 1100 MW w elektrowni NIEDERAUSSEN oraz 660 MW w elektrowni PROFEN, stanowi bd o obliczu energetyki niemieckiej opartej na wglu brunatnym w najbliszych kilkudziesiciu latach. w w w Polska energetyka oparta na wglu brunatnym, skupia si w trzech rejonach: bechatowskim, turoszowskim oraz konisko-adamowskim. W przypadku dwóch pierwszych rejonów, pracujce kopalnie i elektrownie wchodz w skad PGE S.A., natomiast w pozostaym rejonie do ZE PAK S.A. Najwiksz elektrowni opalan wglem brunatnym jest elektrownia BECHATÓW o mocy 5298 MW (12 x 370 MW, 1 x 858 MW). W 2011 r. oddano do eksploatacji najnowoczeniejszy w Polce blok energetyczny o mocy 858 MW zgodny z BAT o sprawnoci netto 42%. Starsze bloki poddawane s sukcesywnej modernizacji majcej na celu wyduenie ich ywotnoci do roku (2030–2035). Drug, co do wielkoci elektrowni jest elektrownia TURÓW o mocy 1488 MW (3 x 235 MW, 3 x 261 MW). W najbliszej przyszoci planuje si budow nowego bloku o mocy 450 MW. W skad ZE PAK S.A. wchodz trzy elektrownie: PTNÓW o mocy 1664 MW (6 x 200 MW, 1 x 464 MW), ADAMÓW o mocy 600 MW (5 x 120 MW) oraz KONIN o mocy 143 MW (1 x 65 MW, 1 x 50 MW, 1 x 28 MW). Blok 464 MW o spraw30 noci netto 41,0% oddany w 2008 r. by pierwszym w Polsce blokiem o sprawnoci powyej 40%. Obecnie planuje si przeprowadzenie modernizacji piciu bloków 200 MW w elektrowni PTNÓW i podwyszenie ich mocy do 222 MW. Do roku 2017 zamknite maj zosta elektrownie ADAMÓW i KONIN pracujce na wglu brunatnym. 1.4.3. Grecja .k g 1.4.4. Czechy o. ag h. ed u. pl Grecka energetyka oparta na wglu brunatnym, skupia si w dwóch rejonach: zachodniej Macedonii oraz Megalopolis. Wszystkie elektrownie na to paliwo nale do PUBLIC POWER CORPORATION, podobnie zreszt jak i kopalnie tego surowca. Najwiksz elektrowni w Grecji jest AGIOS DIMITRIOS o mocy 1586 MW (2 x 300 MW, 2 x 310 MW, 1 x 366 MW), nastpnie KARDIA 1260 MW (2 x 300 MW, 2 x 330 MW) i MEGALOPOLIS o mocy 850 MW (2 x 125 MW, 2 x 300 MW). Najnowszym blokiem energetycznym, oddanym do eksploatacji w 2002 r. jest blok 330 MW w elektrowni MELITIS oraz blok z 1997 r. o mocy 366 MW w elektrowni AGIOS DIMITRIOS. Pozostae elektrownie pochodz z lat 60 i 70 ubiegego wieku i nale do starej generacji mocy wytwórczych, które nie zostay poddane modernizacji. W najbliszej przyszoci planowane jest wyczenie w caoci elektrowni PTOLEMAIDA (620 MW). Na jej miejsce planowana jest budowa nowego bloku o mocy 660 MW. Rozpoczcie budowy tego bloku ma nastpi w 2015 r. w w w Czeska energetyka oparta na wglu brunatnym, w gównej mierze skupia si w pónocnej czci Czech, przy granicy z Niemcami. Wgiel wydobywany jest tam przez trzy przedsibiorstwa górnicze: SEVEROESKE DOLY, CZECH COAL GROUP i SOKOLOVSKA UHELNA. Wgiel dostarczany jest do 15 elektrowni, jak równie do kilkunastu elektrociepowni o mocach nie przekraczajcych 200 MW. Najwikszy udzia w rynku energii elektrycznej maj elektrownie nalece do CEZ A.S. Firma ta jest wacicielem najwikszych elektrowni na wgiel brunatny w Czechach, którymi s: elektrownia PRUNEROV o cznej mocy 1490 MW (4 x 110 MW, 5 x 210 MW), elektrownia POCERADY 1000 MW (5 x 200 MW) oraz elektrownia TUSIMICE 800 MW (4 x 200 MW). Obecnie trwaj intensywne prace nad kompleksow modernizacj elektrowni PRUNEROV oraz TUSIMICE, jak równie budow nowego bloku 660 MW w elektrowni LEDVICE. Kolejn, du elektrowni na wgiel brunatny, jest elektrownia CHVALETICE o mocy 800 MW (4 x 200 MW), która naley do CZECH COAL GROUP. 31 1.4.5. Rumunia ag 1.4.6. Bugaria h. ed u. pl Rumuska energetyka oparta na wglu brunatnym, skupia si w dwóch rejonach: Otlenia i Ploiesti. Za wydobycie i produkcj energii elektrycznej w tym kraju odpowiada utworzona w 2009 r. firma OLTENIA ENERGY COMPLEX, do której nale 4 elektrownie oraz 18 kopal wgla brunatnego. Najwiksz elektrowni na to paliwo w Rumunii jest elektrownia TURCENI o mocy 2640 MW (8 x 330 MW). Obecnie, w elektrowni tej, dwa bloki zostay poddane modernizacji i prowadzone s prace modernizacyjne dla dwóch nastpnych bloków. Kolejn du jednostk wytwórcz jest elektrownia ROVINARI o mocy 1720 MW (2 x 200 MW, 4 x 330 MW). W przyszym roku zakoczy si modernizacja dwóch bloków 330 MW, jak równie rozpoczto ju prace nad budow nowego bloku 600 MW w kooperacji z chiskim wykonawc. Trzeci pod wzgldem wielkoci jest elektrownia Minti-Deva o mocy 1260 MW (6 x 210 MW). Podobnie jak w przypadku nowego bloku w elektrowni ROVINARI, ten sam chiski partner jest wykonawc modernizacji dwóch bloków w tej elektrowni. Wan na mapie energetycznej Rumunii jest take elektrownia ISALNITA o mocy 930 MW, z czego na wglu brunatnym pracuj bloki 2 x 315 MW. w w w .k g o. Bugarska energetyka oparta na wglu brunatnym, w gównej mierze skupia si w zagbiu MINI MARITSA IZTOK, skd pochodzi okoo 96% wydobycia wgla brunatnego. Wgiel ten dostarczany jest do kilku elektrowni, z których najwiksz jest elektrownia MARITSA IZTOK-2, o mocy 1590 MW. Elektrownia skada si z 8 bloków, z których najwiksze posiadaj moc 232 MW. Drug, co do wielkoci elektrowni na to paliwo w Bugarii, jest MARITSA IZTOK-3, o mocy 908 MW (4 x 227 MW). Jednak najnowoczeniejsz elektrowni, poddan cakowitej modernizacji i uruchomion w 2011 r., jest elektrownia AES GALABOVO, o mocy 670 MW, skadajca si z dwóch bloków 335 MW. Realizacja tej inwestycji bya moliwa dziki przejciu starej elektrowni Maritsa Iztok-1 przez amerykask firm AES Corp. Inwestycja ta, bya najwiksz inwestycj zagraniczn w Bugarii ostatnich lat. Te trzy elektrownie stanowiy bd o obliczu energetyki opartej na wglu brunatnym w najbliszych kilkudziesiciu latach w Bugarii. 1.4.7. Wgry Wgierska energetyka oparta na wglu brunatnym w caoci skupiona jest w zagbiu, gdzie swoj dziaalnoci prowadzi MATRAI EROMU ZRT. Wgiel brunatny wydobywany jest w dwóch kopalniach: VISONTA I BUKKABRANY, a wydobywany 32 wgiel spalany jest w elektrowni MÁTRAI ERM o mocy 950 MW (2 x 100 MW, 2 x 232 MW, 1 x 220 MW oraz 2 x 33 MW zasilane gazem ziemnym). Pierwotnie waciciel przedsibiorstwa (55% udziaów naley do niemieckiego RWE AG) planowa budow nowego bloku o mocy 440 MW. Jednak w 2010 r. oficjalnie zarzucono ten projekt i obecnie nie ma planów modernizacji lub rozbudowy tej elektrowni. 1.5. Podstawowe dane krajowej energetyki ed u. pl W 2012 r. krajowe zuycie energii elektrycznej brutto wynioso 157 013 GWh i byo nisze o blisko 0,6% ni w 2011 r. Za gówn przyczyn spadku krajowego zuycia energii elektrycznej naley uzna pogorszenie si koniunktury gospodarczej przejawiajce si spadkiem tempa wzrostu PKB w 2012 r., które to wedug wstpnych szacunków GUS za 2012 r. wynioso 2%. ag h. Tabela 9. Produkcja i zuycie energii elektrycznej w Polsce w 2011 i 2012 r. Table 9. Production and consumption of electric energy in Poland in the years 2011 and 2012 Struktura wytwarzania, [%] Wyszczególnienie o. Wytwarzanie, [GWh] 2012 Dynamika 2012/2011, [2011 = 100%] 163 153 159 853 97,98 151 319 146 835 97,04 92,75 91,86 148 790 155 571 97,16 91,20 90,44 – na wglu kamiennym 90 811 84 493 93,04 55,65 52,86 – na wglu brunatnym 53 623 55 593 103,67 32,87 34,74 4 355 4 485 102,99 2,67 2,81 b) elektrownie wodne 2 529 2 265 89,56 1,55 1,42 2. Elektrownie przemysowe 9 000 8 991 99,90 5,52 5,62 3. Elektrownie wiatrowe i inne odnawialne 2 833 4 026 142,11 1,74 2,52 Krajowe zuycie energii elektrycznej brutto 157 910 157 013 99,43 – – .k g 2011 w Produkcja energii elektrycznej brutto w kraju 1. Elektrownie zawodowe: w w a) elektrownie cieplne: – gazowe 2011 2012 100,00 100,00 ródo: Biuletyn URE 2–2013 33 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Dla porównania wzrost PKB za 2011 r. wyniós 4,3%. W rezultacie spadku zapotrzebowania wolumen krajowej produkcji energii elektrycznej brutto w 2012 r. uksztatowa si na poziomie 159 853 GWh i by niszy, od wolumenu za poprzedni rok, o ponad 2%. Nadwyka produkcji energii elektrycznej nad jej krajowym zuyciem to rezultat koniunktury sprzyjajcej polskim podmiotom zajmujcym si wytwarzaniem energii elektrycznej w handlu zagranicznym energi elektryczn. W cigu 2012 r. nadwyka eksportu nad importem energii wyniosa 2840 GWh, przy nadwyce w 2011 r. na poziomie 5243 GWh. Struktura produkcji energii elektrycznej nie ulega wikszym zmianom. Nadal zdecydowane znaczenie maj dwa gówne paliwa í wgiel kamienny i brunatny, a udzia produkcji z tych paliw w 2012 r. wyniós 88,6%. Przy czym w 2012 r. zwikszy si udzia wgla brunatnego w procesie wytwarzania energii elektrycznej. Spowodowane byo to spadkiem opacalnoci produkcji energii elektrycznej w oparciu o nonik energii, jakim jest wgiel kamienny. Na uwag zasuguje utrzymujcy si od kilku lat systematyczny wzrost produkcji energii elektrycznej ze róde odnawialnych – rysunek 13 [Biuletyn URE 2-2013]. W 2012 r. z wgla kamiennego wytworzono 52,86% a z wgla brunatnego 34,74%. Szczegóowe dane produkcyjne przedstawiono w tabeli 9 i na rysunku 11. Rysunek 11. Produkcji energii elektrycznej w Polsce z podziaem na elektrownie cieplne, wodne, przemysowe oraz wiatrowe i inne odnawialne Figure 11. Energy production in Poland divided into thermal power stations, water-power plants, industrial and wind power plants, and others renewable ródo: Biuletyn URE 2–2013 34 ed u. pl Dynamika zmian wytwarzania energii elektrycznej w Polsce w 2012 r. pokazano na rysunku 12, natomiast dynamik zmian ilociowych mocy zainstalowanej w energetyce odnawialnej pokazano na rysunku 13. h. Rysunek 12. Dynamika zmian wytwarzania energii elektrycznej w Polsce w 2012 r. Figure 12. Dynamics of changes in electricity production in Poland in 2012 w w w .k g o. ag ródo: Biuletyn URE 2–2013 Rysunek 13. Zmiany ilociowe zainstalowanej mocy z odnawialnych róde energii w latach 2010–2012 Figure 13. Quantitative changes in the installed power in renewable sources of energy in the years 2010–2012 ródo: Biuletyn URE 2–2013 35 W 2012 r. moc zainstalowana w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym (KSE) zwikszya si o 3% w stosunku do 2011 r. i wyniosa 35 216 MW. W porównaniu z 2011 r. w 2012 r. przybyo w KSE 1032 MW. rednie roczne zapotrzebowanie na moc uksztatowao si na poziomie 21 814 MW przy maksymalnym zapotrzebowaniu – na poziomie 25 845 MW (co oznacza odpowiednio: wzrost o 0,3 i o 4,2% w stosunku do 2011 r.). Relacja mocy dyspozycyjnej do osigalnej w 2012 r. nieznacznie spada w stosunku do roku 2011 z 73,45 do 71,68%. Wybrane dane dotyczce mocy i obcienia produkcji energii elektrycznej przedstawiono w tabeli 10 na rysunku 14. 34 184 Obcienie 21 148 4 479 u. Dynamika 2012/2011, [2011 = 100%] 35 216 103,0 21 129 99,9 4 481 100,0 ag Rezerwy ed Moc osigalna 2012, [MW] h. Wyszczególnienie 2011, [MW] pl Tabela 10. Elektrownie zawodowe – moc osigalna i obcienia w 2011 i 2012 r. Table 10. Industrial power plants – attainable power and loads in the years 2011 and 2012 w w w .k g o. ródo: Biuletyn URE 2–2013 ** Dane na podstawie rednich rocznych wartoci ze szczytu wieczornego z dni roboczych Rysunek 14. Stan rezerwy mocy w krajowym systemie energetycznym w 2011 i 2012 r. Figure 14. State of power reserve in national power system in the years 2011 and 2012 ródo: Biuletyn URE 2–2013 36 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Obecna struktura podmiotowa sektora energetycznego i stopie koncentracji dziaalnoci energetycznej zostay uksztatowane przez proces konsolidacji poziomej, a nastpnie pionowej przedsibiorstw energetycznych nalecych do Skarbu Pastwa, który jest wynikiem realizacji „Programu dla elektroenergetyki” (przyjtego przez Rad Ministrów w 2006 r.). Udzia w rynku poszczególnych grup energetycznych, jak równie struktura tych podmiotów nie ulega wikszym zmianom w 2012 r. Najwikszy udzia w podsektorze wytwarzania ma nadal grupa kapitaowa PGE Polska Grupa Energetyczna S.A., a na rynku sprzeday do odbiorców kocowych – TAURON Polska Energia S.A. Produkcj energii elektrycznej w 2012 r. przez poszczególne grupy energetyczne w ujciu ilociowym i procentowym przedstawiono na rysunku 15 i 16. Natomiast rozmieszczenie producentów energii elektrycznej wedug zainstalowanej mocy pokazano na rysunku 17. Saldo wymiany transgranicznej w roku 2012 wynosio 2837 GWh. Polska bya eksporterem netto. Najwikszy wolumen rzeczywistych przepywów kierowany by z KSE do Czech oraz do Sowacji, natomiast wikszo fizycznych przepywów energii pochodzia z Niemiec. Wymian midzysystemow oraz import i eksport energii elektrycznej przedstawiono w tabeli 11 oraz na rysunkach 18, 19 i 20. Rysunek 15. Produkcja ilociowa energii elektrycznej w 2012 r. przez poszczególne grupy energetyczne Figure 15. Quantitative energy production in 2012 by individual energy groups ródo: Biuletyn URE 2–2013 37 pl ed u. Rysunek 16. Produkcja procentowa energii elektrycznej w 2012 r. przez poszczególne grupy energetyczne Figure 16. Energy production in percentage in 2012 by individual energy groups w w w .k g o. ag h. ródo: Biuletyn URE 2–2013 Rysunek 17. Rozmieszczenie krajowych elektrowni wedug mocy zainstalowanej Figure 17. Layout of national power plants according to the installed power ródo: Biuletyn URE 2–2013 38 39 o. .k g w w w h. ag pl u. ed pl u. ed h. Rysunek 18. Eksport i import energii elektrycznej w Polsce Figure 18. Export and import of electricity in Poland w w w .k g o. ag ródo: Biuletyn URE 2–2013 Rysunek 19. Rzeczywisty eksport energii elektrycznej z Polski Figure 19. Real export of electricity from Poland ródo: Biuletyn URE 2–2013 40 pl u. ed Rysunek 20. Rzeczywisty import energii elektrycznej do Polski Figure 20. Real import of energy to Poland w w w .k g o. ag h. ródo: Biuletyn URE 2–2013 Rysunek 21. Jednostkowy koszt techniczny wytwarzania energii – za trzy kwartay 2013 r. Figure 21. Unit technical cost of energy production – for three quarters of 2013 ródo: Gabry 2013 41 pl u. ed h. Rysunek 22. Jednostkowy koszt sprzedanej energii – za trzy kwartay 2013 r. Figure 22. Unit cost of the sold energy – for three quarters of 2013 ag ródo: Gabry 2013 w w w .k g o. Na zakoczenie skrótowej analizy danych na temat stanu polskiej elektroenergetyki przestawiono koszt techniczny wytwarzania energii elektrycznej i jednostkowy koszt sprzedanej energii elektrycznej wedug rodzajów producentów – paliw (za trzy kwartay 2013 r. – jednostkowy koszt sprzedanej energii (wg ARE S.A.). Jeeli chodzi o koszt techniczny wytworzenia energii elektrycznej, to liderem pod wzgldem najtaszej energii jest energia z wgla brunatnego, nastpnie z elektrowni wodnej i z wgla kamiennego, a najwikszy koszt jest z elektrowni wiatrowych i elektrowni gazowych – rysunek 21. Natomiast analiza jednostkowych kosztów sprzedanej energii elektrycznej, to ukad producentów jest podobny. Najmniejszy koszt sprzedanej energii jest z wgla brunatnego i energii wodnej, a najwikszy z elektrowni gazowych i wiatrowych – rysunek 22. Podsumowanie Krajowa produkcja energii elektrycznej w 2011 i 2012 roku wyniosa okoo 160 TWh. W 2012 r. moc zainstalowana w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym (KSE) zwikszya si o 3% w stosunku do 2011 r. i wyniosa 35 216 MW. 42 w w w .k g o. ag h. ed u. pl W 2012 r. z wgla kamiennego wytworzono 52,86%, a z wgla brunatnego 34,74%. Pozostaa produkcja to elektrownie przemysowe – 5,62%, elektrownie gazowe – 2,91% i elektrownie wiatrowe i inne odnawialne – 2,52%. Najwikszy udzia w podsektorze wytwarzania ma nadal grupa kapitaowa PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. z produkcj 37,8%, a nastpnie na rynku TAURON Polska Energia S.A. z produkcj 13,2%. Jeeli chodzi o koszt techniczny wytworzenia energii elektrycznej to liderem w 2012 r. w produkcji najtaszej energii jest wgiel brunatny. Najwikszy koszt miay elektrownie wiatrowe i elektrownie gazowe. Natomiast analiza jednostkowych kosztów sprzedanej energii elektrycznej w 2012 r. prowadzi do podobnego ukadu. Najmniejszy koszt sprzedanej energii elektrycznej osignito z wgla brunatnego – 154 z/MWh i energii wodnej – 165 z/MWh a w dalszej kolejnoci z wgla kamiennego – 222 z/MWh, z elektrowni gazowych – 398 z/MWh i wiatrowych – 420 z/MWh. 43 o. .k g w w w h. ag pl u. ed ed u. pl 2. Walka o dobro klimatu: emisja CO2 – prawda czy fasz w w w .k g o. ag h. Do dzi brak jest jednoznacznych dowodów, które przekonayby wszystkich naukowców i badaczy klimatu, e to wanie emisja antropogenicznego dwutlenku wgla do atmosfery powoduje globalne ocieplenie. Geologiczna historia naszej planety dostarcza wielu przykadów na to, e zmiany klimatyczne maj swoje naturalne cykle, niezalene od dziaalnoci czowieka. A jednak dua cz spoecznoci midzynarodowej, uporczywie ignoruje fakty, forsujc teori antropogenicznych zmian klimatu, liczc najwyra niej, e notoryczne jej powtarzanie uczyni z niej prawd. W tym gronie od dawna znajduje si te niestety Unia Europejska. Co wicej – jest w jej awangardzie, produkujc kolejne dyrektywy klimatyczne, którymi samodzielnie chce zawróci nurt rwcej rzeki zmian klimatu. Naiwno albo raczej doskonay interes, bowiem ów „potop ustawodawczy” wspierany jest przez grupy interesu, które z polityki klimatycznej uczyniy doskonay biznes. Poprawno polityczna od lat nie pozwala publicznie pyta, czy to faktycznie czowiek, emitujc CO2 do atmosfery, ponosi odpowiedzialno za globalne ocieplenie? Ostatnie lata to czas w którym sycha róne pytania dotyczce przyczyn zmian klimatu i wpywu dziaa w obronie klimatu na gospodarki wiata, Europy i Polski. Wane stao si zadawanie tych pyta nie przez ekologów, a przez ludzi przemysu, poniewa zatrzymanie zmian klimatycznych jest wyzwaniem bardzo trudnym i kosztownym. Wedug szacunków na sumaryczne koszty zwizane z redukcj CO2 i zmniejszenie udziau wgla w bilansie energetycznym, skada si bd koszty zakupu droszych technologii produkcji energii elektrycznej i koszty zakupu uprawnie emisyjnych. Wpynie to na znaczne zwikszenie jednostkowych kosztów produkcji energii elektrycznej, a tym samym kosztów produkcji towarów i usug. W szczególnoci ucierpi 45 na tym brana wglowa i energetyka oparta na tym paliwie, ale take przemys cementowy, wapienniczy, hutniczy, stalowy, chemiczny i szklarski oraz szereg innych tak w Polsce, jak i na wiecie. 2.1. Emisja CO2 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Globalna emisja CO2 osigna w 2012 r. poziom 34,5 mld ton, jednak ich wzrost spowolni si – wyniós 1,1% w porównaniu do redniego rocznego wzrostu w wysokoci 2,9% w ostatnich dziesiciu latach. Z owych 34,5 mld ton CO2 tylko 33% wytwarza energetyka. Reszt – inne dziay produkcji i ycia na Ziemi, w tym: 28% transport, 20% przemys, 11% mieszkania i usugi oraz 8% rolnictwo. Za emisj dwutlenku wgla odpowiada ponad 200 krajów. Na pastwa UE przypada okoo 10% wiatowych emisji. Polska zajmuje 22. miejsce w wiecie z iloci 326 mln ton emisji dwutlenku wgla – co stanowi zaledwie 1% emisji wiatowej. Biorc to pod uwag naley zada pytanie; czemu zatem za emisj CO2 odpowiedzialna jest tylko polska energetyka? Liderem s Chiny – ponad 9 mld ton, USA – prawie 6 mld oraz Rosja i Indie, których emisja siga prawie 2 mld ton CO2. W Europie najwicej CO2 wytwarzaj Niemcy (7. miejsce na wiecie), które produkuj prawie trzy razy wicej CO2 ni Polska, bo a 815 mln ton CO2. Przed Polsk s jeszcze takie kraje UE jak: Wielka Brytania, Wochy, Francja i Hiszpania. W przeliczeniu na jednego mieszkaca: Niemcy emituj 9,9 ton, a Polska 9,1 ton CO2. W dodatku u nas wska nik maleje, a u naszych zachodnich ssiadów ronie [Gabry 2012; Jankowski 2012; Jele, Caa 2012, Tajdu 2010 i 2011]. Czemu wic to my – Polska, a nie Niemcy, nazywani jestemy „Coalandem” Europy? Dlaczego tylko nam „dostaje” si za korzystanie z wgla w energetyce? Na rysunku 23 przedstawiono zestawienie krajów o najwikszej emisji gazów cieplarnianych na wiecie w 2012 r. Niemcy zuywaj ponad dwa razy wicej wgla ni Polska i wcale nie zmniejszaj iloci energii produkowanej z tego surowca, a wrcz przeciwnie. Do produkcji energii wykorzystuj zarówno wgiel kamienny; rodzimy (okoo 13 mln ton/rok) i importowany (okoo 40–45 mln ton/rok) zuywajc go na poziomie podobnym jak Polska. Dodatkowo zuywaj a trzy razy wicej wgla brunatnego ni Polska, bo 184 mln ton wobec 64 mln ton w kraju w 2012 r. W przeoeniu na produkcj energii elektrycznej ksztatuje si, to nastpujco: w 2012 r. z wgla brunatnego wyprodukowano w Niemczech 161,1 TWh energii, czyli wicej ni w tym samym czasie w Polsce ze wszystkich róde (wedug danych 46 .k g o. ag h. ed u. pl PSE wynika, e wyprodukowano u nas 159,8 TWh energii elektrycznej). Produkcja energii z wgla kamiennego wyniosa za w Niemczech w 2012 r. 116,1 TWh. Wynika z tego, e w 2012 r. w Niemczech z wgla cznie wyprodukowano 277,2 TWh energii. Wedug danych PSE w 2012 r. w Polsce elektrownie zawodowe na wglu brunatnym wyprodukoway 55,5 TWh, a elektrownie zawodowe na wglu kamiennym 84,4 TWh. cznie daje to 139,9 TWh – czyli blisko dwukrotnie mniej ni w Niemczech. Rysunek 23. Kraje o najwikszej emisji gazów cieplarnianych – dane dla 2012 r. Figure 23. Countries with the highest emission of greenhouse gas – data from 2012 w ródo: [Dubiski 2013; Kasztelewicz 2013] w w Niemcy zwikszaj w ostatnich latach udzia wgla w energetyce gównie z powodu powanego mylenia o gospodarce – energia wglowa bya i wci jest pewna oraz najtasza. Nasi zachodni ssiedzi wykorzystuj równie zoa wgla brunatnego pooone tu za nasz granic (okolice Gubina). Roczne wydobycie siga tylko tam okoo 60 mln ton. To dokadnie tyle, ile wynosi cae polskie wydobycie tego surowca. Paradoks jest zatem nastpujcy: Niemcy mog i opaca im si wydobywa wgiel brunatny oraz maj program wydobywczy dla wgla brunatnego na nastpne 40 lat, a w Polsce si to nie opaca, nie mamy te dugoterminowych planów wydobycia i zagospodarowania licznych zó. Co wicej, wedug informacji niemieckich mediów, obecnie buduje si w Niemczech jedenacie duych systemowych elektrowni wglowych. A u nas s tylko zapowiedzi ich budowy. 47 Jednoczenie na zakoczenie tych rozwaa naley postawi pytanie czy na pewno emisja dwutlenku wgla jest tak za jak to si obecnie przedstawia? Najbardziej pobieny rachunek wykazuje, e rocznie Ludzko zuywa grubo ponad 25 mld ton surowców i przetworów niezbdnych do ycia, które w caoci powstaj wycznie w procesie asymilacji CO2 z powietrza atmosferycznego lub z morskiego poywienia powstajcego midzy innymi w wyniku fotosyntezy. Z informacji publikowanych przez FAOSTAT w tabeli 12 zestawiono najwaniejsze produkty spoywcze i surowce niezbdne do ycia wspóczesnej populacji ziemi na obecnym poziomie. pl Tabela 12. Przyblione zapotrzebowanie ludzkoci na surowce powstajce z CO2 Table 12. Approximate demand of mankind for raw materials coming from CO2 Roczna produkcja, [mln ton] u. Artyku 2 280,0 ed Zboa – ziarno Zboa – soma 3 192,0 h. Ry, ziarno Kukurydza, ziarno Ziemniaki o. Buraki/trzcina cukrowa ag Soja .k g Warzywa 772,6 262,0 885,2 373,2 1 800,0 800,0 Roliny oleiste 149,0 Owoce 669,0 w Mleko 614,6 60,0 Ryby 96,5 w w Jaja kurze Miso z drobiu 90,0 Miso woowe 63,0 Miso wieprzowe Drewno Pasza zielona dla byda Pasza dla owiec Razem w roku 108,6 3 150,0 10 074,0 536,0 25 975,7 ródo: [Alexandratos, Bruinsma 2012, Witryna internetowa FAOSTAT-2012] 48 ed u. pl Z prostego przeliczenia wynika, e dla wikszoci pokazanych w tabeli 12 surowców masa potrzebnego dwutlenku wgla jest znaczco wiksza od mas tam wykazanych. Przykadowo. dla wzrostu 1 tony drewna (celulozy i ligniny) konieczna jest asymilacja co najmniej 1,46 tony CO2 czyli 1,46 raza wicej. Dla tuszczów i biaka wska nik ten ronie do 2,8. Wedug pracy (Alexandratos N, Bruinsma J. 2012) do roku 2050 konieczne bdzie zwikszenie iloci ywnoci na Ziemi wagowo o okoo 60%. Gdyby chcie jednak wyrówna szanse ywieniowe i dostarczy kademu mieszkacowi Ziemi rednio po 2500 kcal dziennie to do 2050 r. naley zwikszy produkcj ywnoci prawie 3 krotnie. Czy w tej sytuacji istotnie ograniczanie zasobów CO2 w atmosferze – gównym magazynie surowca do produkcji ywnoci – jest rozsdne? h. 2.2. Walka o czysto klimatu w w w .k g o. ag Poniej przedstawiono dane, które s bardzo wymowne w walce z klimatem. Na bazie tych danych mona miao t walk nazwa „hipokryzj”, bowiem niektóre kraje UE co innego gosz na sztandarach w ochronie klimatu a co innego robi. Polska bya uczestnikiem Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r. i jednym z pastw, które przyjy Ramow Konwencj Narodów Zjednoczonych dotyczcej Zmian Klimatycznych Terytorium i podpisaa protokó z Kioto. Dlatego mona i naley porównywa poziom emisji CO2 z 1988 r., tj. roku bazowego dla naszego kraju i na tym tle ocenia efekty walki o czysto klimatu na wiecie, Europie i w Polsce. Dokonania naszego kraju na tle wiata, a szczególnie na tle UE w zakresie zmniejszenia emisji CO2 przedstawiono na rysunku 24. Pokazuje on procentow zmian wielkoci emisji tego gazu w rónych krajach w okresie pomidzy rokiem 1988 a 2012. Szczególnie istotny jest ostatni okres obejmujcy lata 2012/2011 (rys. 34). Wida, bowiem, które kraje „walcz” z emisj CO2 jedynie w mediach, a które realizuj to faktycznie. Polska, okrelana przez wielu jako „hamulcowy procesu” wzgldem 1988 obniya emisj o 32,8% wypeniajc przyjte zobowizania ze Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro, a w stosunku do roku poprzedniego o 5,1%. Z danych na rysunku 25 wynika, e nasz kraj w okresie od 1988 do 2012 r. obniy emisj o prawie 33%, a kraje UE tylko o 14%. Mniej ni Polska obniyy emisj CO2 takie kraje unijne jak: Dania, Niemcy, Wochy, Szwecja czy Francja, a takie kraje jak: Belgia, Holandia, Austria, Grecja, Irlandia, Portugalia czy Hiszpania zwikszyy emisj od roku bazowego 1988. 49 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Bardzo ciekawie wypada porównanie osigni Polski ze zmianami emisji w wielu krajach UE. Okazuje si, e Polska na przestrzeni 2012 roku obniya emisj o 5,1%, wszystkie kraje UE jedynie o 2,1%. Szereg krajów unijnych, które wysoko trzymaj sztandary walki o ochron klimatu emisj t w tym okresie zwikszyy [Gabry 2013, Jankowski 2012, Kasztelewicz 2013]. Na czele listy tych krajów mieszcz si: Niemcy i Wielka Brytania! Czy nie jest to przejaw hipokryzji z ich strony? Rysunek 24. Zmiana emisji CO2 w latach 1988–2012 Figure 24. The change in CO2 emission in the years 1988–2012 ródo: Opracowanie na podstawie danych The BP Statistical Review of World Energy 50 pl u. ed h. ag o. .k g w w Rysunek 25. Zmiana emisji CO2 w latach 2011–2012 Figure 25. The change in CO2 emission in the years 2011–2012 w ródo: Opracowanie po podstawie danych The BP Statistical Review of World Energy 2.3. Polityka klimatyczna, czyli co jest czyste a co nie Mona te zapyta, dlaczego to akurat energetyka wglowa jest a tak krytykowana? Dlaczego to z CO2 zrobiono wiatowego „przestpc” numer jeden? I dlaczego tak wiele osób podpisuje si pod populistycznymi hasami? Niestety problem dwutlenku wgla ju dawno sta si kwesti nie naukow a polityczn. I to politycy 51 .k g o. ag h. ed u. pl wykorzystuj go do wasnych potrzeb. Nie zawsze takich, którymi chcieliby si chwali. Ochrona rodowiska nie jest dla nich celem, tylko narzdziem do realizacji swoich zamierze. Oto przykady: 1) Finansowanie dla sektora energii odnawialnej w 2012 r. wynioso: w Chinach ponad 65 mld dolarów, w USA ponad 35 mld, w Niemczech prawie 24 mld dolarów. 2) W samych Niemczech firmy produkcyjne i usugowe, dziaajce w segmencie dostaw towarów i usug sucych ochronie klimatu, uzyskay w 2011 r. 45,5 mld euro przychodów ze sprzeday. Dziaalno gospodarcz w sektorze na rzecz ochrony rodowiska prowadzi (jest zarejestrowanych) w Niemczech 9000 przedsibiorstw. Segment ochrony klimatu obejmuje szczególnie produkcj wyrobów i instalacji do wykorzystania odnawialnych róde energii, zwikszenia efektywnoci energetycznej oraz oszczdnoci energii, jak równie towary i usugi, które bezporednio su do zmniejszenia lub uniknicia emisji gazów cieplarnianych. 3) Wiele krajów europejskich – Niemcy, Francja, Anglia, Dania czy Holandia – od lat rozbudowyway przemys nastawiony na produkcj urzdze OZE oraz energetyk atomow i wymusza teraz, poprzez sterowan przez siebie polityk klimatyczn UE, aby Polska i inne kraje wglowe zamkny kopalnie i elektrownie oraz cay przemys pracujcy na ich rzecz i zaczy kupowa urzdzenia do produkcji OZE. Zainwestowane pienidze musz si przecie zwróci. w w w Dlatego mówienie, i wielk korzyci dla krajów takich jak Polska, bdzie zmiana „brudnej” energetyki wglowej na „czyst” z OZE, to zwyka manipulacja. W produkcji urzdze na rzecz energetyki odnawialnej czy dla energetyki atomowej nasz kraj jest „Kopciuszkiem”, korzy wic bdzie, i owszem, ale dla dostawców technologii OZE. Szybkie odejcie od wgla spowoduje te likwidacj potnego i uznanego na wiecie przemysu nastawionego na produkcj maszyn i urzdze dla górnictwa i energetyki wglowej. Czyli: zamiast eksportu, import, a wic kolejny krok do wzrostu zaduenia publicznego Polski. Na koniec tych rozwaa naley powiedzie, e europejskie lobby odnawialnych róde energii nie przewidziao, i tasze i lepsze technologie zwizane z energetyk odnawialn czy te energetyk atomow bd rozwijane w Chinach, USA, Japonii bd Korei Poudniowej, jak to ma miejsce teraz. Z tego powodu szereg firm z pastw UE zwizanych z energetyk odnawialn bankrutuje, poniewa nie wytrzymuj wiatowej konkurencji. 52 2.4. Droga niemiecka, czyli ostrzeenie dla Polski w w w .k g o. ag h. ed u. pl Autorzy publikacji uwaaj, e zmiana proporcji paliwowej w energetyce w XXI wieku jest nieunikniona. Ju dzi w zwizku z pakietem energetyczno-klimatycznym Polska zobowizana jest do osignicia 15% udziau OZE do 2020 r. Kada zmiana miksu energetycznego musi by jednak bardzo wywaona – bez niepotrzebnych przyspiesze i dokonana w oparciu o analiz surowcowego potencjau kraju. „Droga niemiecka” powinna by dla nas ostrzeeniem, bowiem „modna” zmiana z energetyki atomowej na odnawialn nie do, e kosztuje miliardy euro z niemieckiego budetu, to spowodowaa dodatkowo znaczny wzrost cen energii. Minister ochrony rodowiska Niemiec, Peter Altmaier, ostrzeg (wywiad z lutego 2013 r.), e wdraana obecnie reforma energetyczna w Niemczech moe do koca lat 30. XXI w. pochon w Niemczech nawet bilion euro dopat, jeeli rzd nie podejmie kroków zaradczych. Chodzi o coraz wysze koszty subwencji dla elektrowni wiatrowych i sonecznych. Altmaier stwierdzi, e jeeli Niemcy pozostan bierni, to koszty poszybuj do gigantycznego poziomu i wylicza, e ju do 2022 r. suma tych kosztów moe osign puap 680 mld euro. Niemiecki minister gospodarki Philipp Roesler zaproponowa te w lutym 2013 r. wprowadzenie „hamulca cen energii” – propozycja przewiduje zamroenie w 2014 r. na obecnym poziomie (5,28 eurocentów) dopaty do kadej kilowatogodziny uzyskanej z energii odnawialnej. Obaj ministrowie chc ponadto ograniczy subwencje dla nowych elektrowni produkujcych „zielony prd”. Due elektrownie wiatrowe i soneczne miayby w przyszoci podlega zasadom rynkowym. Plan Altmaiera i Roeslera przewiduje te ograniczenie ulg dla zakadów przemysu cikiego, które obecnie korzystaj z taniego prdu. Pytanie, dlaczego Niemcy zderzaj si z tym problemem w tak radykalny sposób? Ceny energii na giedach energetycznych spadaj, ronie wysoko subwencji dla producentów, a tym samym rosn równie ceny prdu dla konsumentów. W tym miejscu naley powiedzie, e ceny za prd w Niemczech s ju jednymi z najwyszych w Europie i wynosz ponad 15,0 UScent/ KWh, podczas gdy w Polsce 9,0 UScent/ KWh, a w Chinach tylko 7,0 UScent/KWh. Niemcy ostrzegaj, e ceny za prd dziki energetyce odnawialnej doszy tam ju do maksimum. Wiedz te, e drogi prd to drogi produkt, który nie bdzie konkurencyjny na przykad z towarem chiskim. Komisarz ds. Energii Unii Europejskiej Guenther Oettinger chce podjcia kroków hamujcych wzrost cen energii elektrycznej. “Nie moe tak by, e nakada si coraz wicej podatków i dopat na cen prdu” oraz „nie ma sensu, sytuacja, w której energochonne przedsibiorstwa opuszczaj Europ, eby w innych rejonach 53 ag h. ed u. pl wiata, gdzie nakady rodowiskowe s mniejsze, tworzy nowe miejsca pracy i paci tam podatki”, podkreli Oettinger w gazecie „Westfalenpost”. Droga „niemiecka” powinna by dla nas ostrzeeniem. Zmiany w miksie energetycznym winne by dokonywane z przeliczeniem kosztów, „zysków i strat” dla samego sektora energetyki, jak i te skutków dla caej gospodarki narodowej. Mona ubolewa, e rzdzcy nie brali pod uwag takiego wyliczenia, kiedy w 2007 r. negocjowany by pakiet energetyczno-klimatyczny 3 x 20. Osobnym tematem jest rozproszenie centrów decyzyjnych z zakresu górnictwa i energetyki w kilku resortach i urzdach centralnych. Naley kontynuowa rozpoczt dyskusj, aby utworzy jeden resort odpowiedzialny za kompleksow gospodark górniczo-energetyczn w Polsce. W prawie wszystkich krajach sprawy te s uporzdkowane – energetyka i resort surowcowy s w jednym centrum zarzdzania. Gospodarka energetyczna w Polsce winna by tematem ponad podziaami politycznymi. Powinnimy si zastanowi w narodowej debacie publicznej, czy chcemy i dalej np. „drog niemieck” i doprowadzi do ucieczki energochonnych gazi przemysu za granic, tam gdzie jest tani prd. Konsekwencj bdzie bowiem zwikszenie bezrobocia i spowolnienie wzrostu, a moe nawet spadek PKB. Czy warto podj to ryzyko, tylko w imi walki o ograniczenie emisji CO2? w w w .k g o. Czy wybierzemy wasn, „polsk drog”, wykorzystujc w pierwszej kolejnoci surowce energetyczne tj. wgiel kamienny i brunatny? W przyszoci moe zwikszymy udzia gazu w sektorze energetycznym m.in. w oparciu o wasny gaz upkowy. Jednoczenie, w sposób naturalny bdziemy wymienia stare wyeksploatowane energochonne bloki energetyczne na wysokosprawne technologie wglowe? A take w sposób rozwany zmienimy miks energetyczny – racjonalnie zwikszajc ilo energii produkowanej z OZE czy energetyki atomowej – przy jednoczesnej „twardej” postawie rzdu polskiego, blokujcej dalsze jednostronne zwikszanie zobowiza redukcyjnych w zakresie CO2. Od tych decyzji zaley nasza przyszo. To nie s zbyt wielkie sowa. Bo wanie od sektora energetycznego uzalenione jest prawidowe funkcjonowanie gospodarki pastwa. Musimy zrobi wszystko, by chroni nasz wspólny interes, jakim jest Polska. Dwa skrajne warianty rozwoju brany wglowej w Polsce pokazane s na rysunkach 26 i 27. Wykresy pokazuj moliwe scenariusze rozwoju wydobycia wgla kamiennego i brunatnego. Przy braku nowych inwestycji w brany wgla kamiennego nastpuje powolny ale konsekwentny spadek wydobycia. Podobny scenariusz jest moliwy w przypadku braku budowy nowych kopal wgla brunatnego (Gubin, Legnica, Poniec–Krobia czy Zoczew). 54 pl u. ed Rysunek 26. Moliwe zmiany wielkoci wydobycia wgla kamiennego w I poowie XXI w. w Polsce Figure 26. Quantitative capabilities of coal mining in the 1st half of the 21st century in Poland w w w .k g o. ag h. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz Rysunek 27. Scenariusz minimalnego i maksymalnego wydobycia wgla brunatnego w I poowie XXI w. w Polsce Figure 27. Scenario of brown coal minimum and maximum output in the 1st half of the 21st century in Poland ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 55 56 o. .k g w w w h. ag pl u. ed ed u. pl 3. Czysty wgiel – przyszo polskiej energetyki w w w .k g o. ag h. Nie ma wtpliwoci, e w XXI w. surowce energetyczne wci bd najwaniejszymi nonikami energii, umoliwiajcymi rozwój gospodarki zarówno polskiej, jak równie europejskiej i wiatowej. Zagadnienie to zostao opisane m.in. w ostatnim World Energy Outlook Midzynarodowej Agencji Energetyki. Kraje, które bd posiaday i eksploatoway wasne surowce, zagwarantuj sobie bezpieczestwo energetyczne i gospodarcz niezaleno. Surowce energetyczne s narzdziem geopolityki i specyficzn broni, której bogate w surowce kraje nie zawahaj si uy do realizacji swoich celów. W ostatnim czasie wiele byo dobitnych przykadów, e jest to dziaanie skuteczne. Dlatego, majc to na uwadze, naley radykalnie zmieni sposób mylenia o wglu. Naley wykorzystywa wgiel do produkcji energii, konsekwentnie wprowadzajc rozwizania, które spowoduj, e bdzie on przyjazny dla rodowiska. 3.1. Zmiana wizerunku wgla W ostatnich latach na skutek dziaa rodowisk górników i energetyków, zdecydowanie poprawia si efektywno wykorzystania wgla. Mona przewidywa, e w nastpnych najbliszych dwudziestu latach nastpi dalsza istotna poprawa efektywnoci spalania wgla. Bdziemy budowa elektrownie o sprawnoci spalania wgla znacznie powyej 45%. Wymaga to rewolucyjnych rozwiza technologicznych, zwaszcza w dziedzinie materiaów dla energetyki. Jednake te niewtpliwe sukcesy nie znajduj zainteresowania mediów nad czym ubolewamy. 57 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Orodki badawczo-rozwojowe na wiecie jak równie w Polsce, od wielu lat intensywnie pracuj nad wdroeniem aplikacji zwizanych z nowoczesnymi, efektywnymi i czystymi technologiami wytwarzania energii elektrycznej na bazie staych surowców energetycznych (przede wszystkim wgla), okrelanych mianem „Czystych Technologii Wglowych”. Ju dzi znaczco zmniejszaj one uciliwo gospodarki wglowej dla rodowiska przyrodniczego (m.in. poprzez zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery), a w przyszoci za mog j prawie cakowicie wyeliminowa [Dubiski 2013; Kasztelewicz 2013]. Koncepcja wzrostu efektywnoci produkcji energii elektrycznej znajduje powszechne uznanie i akceptacj, gdy dy do oszczdnoci paliwa. Zwikszenie efektywnoci w elektrowniach o niskiej sprawnoci moe doprowadzi do duych oszczdnoci w zuyciu wgla, a co za tym idzie – do znacznej redukcji emisji dwutlenku wgla. Wedug rónych danych mona oszacowa, e dziesicioprocentowy wzrost sprawnoci bloku energetycznego ogranicza emisj CO2 o okoo 20%. W Polsce rednia sprawno tzw. „starych” bloków wynosi okoo 33%. Ju dzi wymiana „starych” bloków na nowe o sprawnoci 46% w zupenoci pozwoliaby na spenienia wymogów obnienia emisji o 20% w obowizujcym do dzisiaj pakiecie klimatycznym 3 x 20. Do tych nowych technologii tzw. „Czystych Technologii Wglowych”, które poprawiaj znacznie sprawno bloków energetycznych naley zaliczy: – suszenie wgla brunatnego; – upowszechnienie bloków pracujcych przy parametrach nadkrytycznych, zastosowanie bloków pracujcych przy ultra-nadkrytycznych parametrach pary; – wytwarzanie energii elektrycznej w technologii spalania wgla w tlenie; – wytwarzanie energii elektrycznej w technologii IGCC; – niskotemperaturowa konwersja wgla w wglowych ogniwach paliwowych; – technologie wychwytywania i skadowania CO2; – instalacja do przetwarzania CO2. 3.2. Czyste technologie wglowe – polskie dowiadczenia Na uczelniach i w instytutach naukowo-badawczych w Polsce od paru lat trwa wycig nad rozwojem czystych technologii wykorzystywania wgla. Dla realizacji tych zamierze od 2010 r. realizowane jest „Zadanie badawcze nr 3 pt. „Opracowanie 58 w w w .k g o. ag h. ed u. pl technologii zgazowania wgla dla wysoko efektywnej produkcji paliw i energii elektrycznej” finansowane przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju w ramach strategicznego programu bada naukowych i prac rozwojowych zatytuowanego „Zaawansowane technologie pozyskiwania energii”. Liderem konsorcjum jest Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisawa Staszica w Krakowie. Ponadto w skad konsorcjum jako partnerzy naukowi wchodz: Gówny Instytut Górnictwa w Katowicach, Instytut Chemicznej Przeróbki Wgla z Zabrza i Politechnika lska w Gliwicach. Jako partnerzy przemysowi: Katowicki Holding Wglowy S.A., KHGM Polska Mied S.A., Tauron Polska Energia S.A., Poudniowy Koncern Energetyczny, Poudniowy Koncern Wglowy S.A. i ZAK S.A. Jednym z ewidentnych osigni realizacji tego projektu jest midzy innymi opracowana w AGH i zgoszona do opatentowania propozycja hybrydowej szybowo-wiertniczej metody zgazowania podziemnego wgla kamiennego [Czaja, Klich, Tajdu, 2013]. Czyste technologie bd te rozwijane w ramach otwartego 2013 roku Centrum Czystych Technologii Wglowych (CCTW). Jest to wspólne przedsiwzicie inwestycyjne Gównego Instytutu Górnictwa w Katowicach oraz Instytutu Chemicznej Przeróbki Wgla z Zabrza. Naley w tym miejscu wspomnie o powstajcym w Krakowie na AGH Centrum Energetyki w którym bdzie pracowao kilkadziesit laboratoriów zajmujcymi si tymi technologiami. Celem jego budowy jest stworzenie w Polsce wiodcego w Unii Europejskiej orodka badawczego oraz rozwoju know-how dla komercjalizacji innowacyjnych czystych technologii wglowych. Rozwój nowych technologii korzystania z wgla ma umoliwi korzystanie z zasobnych zó tego surowca w Polsce w warunkach restrykcyjnej polityki klimatycznej forsowanej przez Uni Europejsk. Czyste technologie wglowe potrzebuj kompleksowych bada. Na przykad w Kopalni Dowiadczalnej Barbara w Mikoowie bdzie doskonalona technologia produkcji paliw pynnych z wgla kamiennego oraz uytkowania gazu powstajcego po zgazowaniu podziemnym wgla kamiennego. Eksperyment z zakresu zgazowania wgla kamiennego bdzie te realizowany w kopalni Wieczorek, gdzie przeprowadzona zostanie próba podziemnego zgazowania wgla w skali 10-krotnie wikszej ni w kopalni dowiadczalnej Barbara. To skala, która w przypadku powodzenia próby i potwierdzenia zaoe, upowani do wykonania projektu technologicznego instalacji demonstracyjnej, tj. na tyle duej, by wykorzysta j w przemyle. Dziki zgazowaniu podziemnemu wgla kamiennego mona bdzie zagospodarowa np. zasoby trudne do wydobycia metod tradycyjn. Na Akademii Górniczo-Hutniczej i w Gównym Instytucie Górnictwa ocenia si, e technologia pod59 .k g Podsumowanie o. ag h. ed u. pl ziemnego zgazowania wgla kamiennego powinna by gotowa do zastosowania na skal przemysow okoo roku 2020, a technologie spalania w tlenie pod wysokim cinieniem uda si wdroy w przemyle w latach 2020–2025. W niedugim czasie powinien zosta uruchomiony podziemny generator zgazowania wgla kamiennego na kopalni Wieczorek. Trwaj tam dziaania prowadzone przez Katowicki Holding Wglowy wspólnie z Akademi Górniczo-Hutnicz i Gównym Instytutem Górnictwa. Holding i inne kopalnie maj znaczne zasoby wgla kamiennego w pokadach zalegajcych na gbokoci 1500 m. S to warunki, w jakich nie da si obecnie wydoby go metodami klasycznymi. Podobnie w przyszoci mona wykorzysta nieeksploatowane odkrywkowo pokady wgla brunatnego. Wgiel ten mona „wydoby” wanie przy zastosowaniu nowych metod eksploatacji, czyli przez jego podziemne zgazowanie. Prace rozpoznawcze w tym zakresie prowadzone s te przez Poltegor-Instytut we Wrocawiu, jak te przez KGHM Polska Mied w Legnicy czy AGH Kraków. Pozwol one okreli uwarunkowania geologiczno-górnicze jakie musz spenia te zoa. Wstpne warunki okrelane na podstawie literatury wiatowej s bardzo restrykcyjne: brak zawodnienia, dua gboko, brak zbiorników z wodami podziemnymi, brak zabudowa nad zoem i itp.). W Polsce do obecnego okresu (2014 r.) nie przeprowadzono bada na nawet skal na póprzemysow. Duo bardziej obiecujc jest metoda naziemnego zgazowanie wgla brunatnego wydobytego metod odkrywkow. w w w Krajowe prace badawcze daj niepowtarzaln szans na prawdziwy technologiczny skok, który pozwoli, by Polska staa si europejskim liderem w dziedzinie czystych technologii wglowych. Naley dooy wszelkich stara, w szczególnoci na poziomie stabilnego finansowania tych przedsiwzi, aby rozwój czystych technologii wglowych nie zosta zahamowany. Wane jest te, aby brana energetyczna w Polsce w wikszym zakresie wczya si tak w finansowanie jak i w prace nad tymi nowymi technologiami. Da to Polsce wymienite argumenty na arenie UE i ONZ przeciwko lobbowaniu nieracjonalnych technologii OZE. Pozwoli take na rozwój nowoczesnego polskiego przemysu energetycznego i górniczego, umoliwiajc czerpanie zysków z eksportu wypracowanych tutaj technologii. Jednak najwaniejsza korzy to zagwarantowanie Polsce na dugie dziesiciolecia niezalenoci i bezpieczestwa energetycznego, co da stabilno i przewag konkurencyjn caej naszej gospodarce. 60 pl ag h. ed u. 4. Podstawowe dane brany wgla brunatnego w Polsce w w w .k g o. Obecnie brana wgla brunatnego w Polsce skada si z piciu odkrywkowych kopal wgla brunatnego i piciu elektrowni opalanych tym paliwem. Poszczególne kopalnie wgla brunatnego rozpoczy zdejmowanie nadkadu i wydobycie wgla w nastpujcych latach: – PAK KWB Adamów S.A. – nadkad w 1959 r., wgiel w 1964 r. Obecnie czynne s odkrywki: Adamów i Ko min. Na odkrywkach Bogdaów i Wadysawów eksploatacja zostaa zakoczona; – PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów – nadkad w 1977 r., wgiel w 1980 r., Obecnie eksploatacja prowadzona jest na Polu Bechatów i Polu Szczerców; – PAK KWB Konin S.A. – nadkad w 1945 r., wgiel w 1947 r. Obecnie eksploatacja prowadzona jest na odkrywce: Jó win IIB, Drzewce i Tomisawice. Na odkrywkach Morzysaw, Niesusz, Gosawice, Ptnów, Kazimierz Poudnie, Kazimierz Pónoc, Lubstów i Jó win zostaa zakoczona; – PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Turów – nadkad w 1947 r., wgiel w 1947 r.; – KWB Sieniawa Sp. z o.o. – pocztek wydobycia wgla okoo 1853 r. po wojnie wydobycie wznowiono w 1950 r. systemem podziemnym, zakoczono w 1997 r., od 1979 r. równolegle wydobycie systemem odkrywkowym – trwa do dzisiaj. 61 Natomiast elektrownie opalane wglem brunatnym, o cznej obecnie mocy okoo 9660 MW, rozpoczy prac w nastpujcych okresach: – ZEPAK Elektrownia Konin S.A. – 1958 r., o mocy 600 MW, obecnie 143 MW; – ZEPAK Elektrownia Adamów S.A. – 1964 r., o mocy 600 MW; – ZEPAK Elektrownia Ptnów S.A. – 1967 r., o mocy 1200 MW w Ptnów I i 464 MW w Ptnów II; – PGE GiEK S.A. Oddzia Elektrownia Turów – 1962 r., o mocy 1488 MW; – PGE GiEK S.A. Oddzia Elektrownia Bechatów – 1981 r., o mocy 5298 MW. u. pl Kopalnie wgla brunatnego w 2012 roku wydobyy ponad 64,0 mln ton wgla brunatnego, a od pocztku swojej dziaalnoci ponad 2,6 mld ton wgla. Charakterystyk brany wgla brunatnego omówiono w tabeli 13 i 14. ed Tabela 13. Charakterystyka geologiczno-górnicza kopal za 2012 r. Table 13. Geological-mining characteristic of mines in the year 2012 3 611 40 161 Konin 10 117 Turów 36,34 106 988 2,66:1,0 6,17 70 712 6,99:1,0 11,52 h. 8,79:1,0 10 317 45 979 4,46:1,0 1,83 73,0 371,0 5,11:1 0,00 5,60:1,0 11,17 w Sieniawa 64 279 255 792 w cznie 31 742 .k g Bechatów redni wskanik zawodnienia, [m3/ton] o. Adamów Wskanik N:W (objtociowy), [m3/ton] Nadkad, [mln m3] ag Wgiel, [mln ton] Kopalnia w ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal Najwikszym producentem wgla brunatnego jest PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów. Wydobycie z tej kopalni to ponad 60% caego wydobycia tego surowca w Polsce – rysunek 28. Na drugim miejscu jest PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Turów z prawie 20% udziaem. Te dwie kopalnie wchodz w skad przedsibiorstwa PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Pozostaa ilo wydobycia wgla brunatnego przypada na PAK KWB Konin S.A. i PAK KWB Adamów S.A. z odpowiednio 16,6 i 7,7% udziaem w rynku tego surowca, które nale do podmiotu Zespó Elektrowni Ptnów – Adamów – Konin S.A. Kopalnia Wgla Brunatnego Sieniawa Sp. z o.o. ze znacznie mniejszym wydobyciem w porównaniu do przedstawionych 62 ed u. pl czterech kopal nie odgrywa wikszej roli w elektroenergetyce kraju [Kasztelewicz 2012, 2013; Tajdu 2011; uk 2009, 2012]. ag h. Rysunek 28. Procentowy udzia wydobycia wgla brunatnego w poszczególnych rejonach eksploatacji w 2012 r. Figure 28. Percentage quota of brown coal output in particular regions in 2012 o. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal redni wskanik zawodnienia, [m3/ton] Nadkad, [mln m3] Adamów 194,9 1 285,4 6,59 17,22 Bechatów 959,2 3 913,2 4,08 8,51 Konin 572,1 3 043,6 5,32 8,35 Turów 882,0 2 013,2 2,28 1,12 7,0 3,50 0,00 10 262,4 4,35 7,04 w w Kopalnia Wgiel, [mln ton] redni wskanik N:W (objtociowy), [m3/ton] w .k g Tabela 14. Charakterystyka geologiczno-górnicza kopal od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. Table 14. Geological-mining characteristic of mines from the start of running business till the end of the year 2012 Sieniawa 2,0 (plus 5,0 podziemnym) cznie 2 615,2 ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal 63 pl u. ed h. Rysunek 29. Panorama odkrywki Wadysawów w kopalni Adamów Figure 29. Panorama of Wadysawów open pit in Adamów mine w w w .k g o. ag Fot. PAK KWB Adamów S.A. Rysunek 30. Widok Kopani i Elektrowni PGE GiEK S.A. Oddzia Bechatów Figure 30. View of PGE GiEK Co. Mine and Power Plant, Bechatów Branch Fot. digart.pl 64 pl u. ed h. Rysunek 31. Widok odkrywki Jó win IIB w kopalni Konin Figure 31. View of Józwin IIB open pit in Konin mine w w w .k g o. ag Fot. P. Ordan Rysunek 32. Panorama kopalni Turów Figure 32. Panorama of Turów mine Fot. M. Szelest 65 pl u. ed Rysunek 33. Panoramy odkrywki w kopalni Sieniawa Figure 33. Panorama of an open pit in Sieniawa mine ag h. Fot. Z. Kasztelewicz w w w .k g o. Na rysunkach od 34 do 37 przedstawiono odpowiednio ilo wydobytego wgla brunatnego oraz zdjtego nadkadu od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. przez polskie kopalnie. Najmodsza, ale zarazem najwiksza kopalnia Bechatów wydobya okoo 960 mln Mg wgla i zdja blisko 4 mld m3 nadkadu. Natomiast na koniec 2013 r. ilo wydobytego wgla w PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów przekroczya 1 mld ton. Panoramy kopal przedstawiono na rysunkach 29 do 33. Rysunek 34. Wydobycie wgla brunatnego przez poszczególne kopalnie od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. Figure 34. Brown coal output by individual mines from the start of running business till the end of 2012 ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal 66 pl u. ed Rysunek 35. Wydobycie wgla brunatnego w Polsce od pocztku dziaalnoci do 2012 r. Figure 35. Brown coal output in Poland from the start of running business till 2012 w w w .k g o. ag h. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal Rysunek 36. Ilo nadkadu zdjtego od pocztku dziaalnoci kopal do koca 2012 r. Figure 36. Quantity of overburden mined from the start of running business by mines till the end of 2012 ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal 67 pl Rysunek 37. Ilo zdjtego nadkadu przez poszczególne kopalnie od pocztku dziaalnoci kopal do koca 2012 r. Figure 37. Quantity of mined overbourden by individual mines from the start of running business till the end of 2012 ed u. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal w w w .k g o. ag h. Rysunki 38 i 39 charakteryzuj parametry geologiczno-górnicze polskich kopal wgla brunatnego; redni wska nik N/W (Nadkad/Wgiel) dla poszczególnych kopal (rys. 38) w caym okresie i w roku 2012 oraz redni wska nik zawodnienia w caym okresie i za rok 2012 (rys. 39). Rysunek 38. redni wska nik N:W dla poszczególnych kopal do koca 2012 r. i za 2012 r. Figure 38. Mean overburden to coal index for individual mines for the whole period of running business till the end of 2012 and for the year 2012 ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal 68 pl ed u. Rysunek 39. redni wska nik zawodnienia dla poszczególnych kopal od pocztku ich dziaalno do koca 2012 r. i za 2012 r. Figure 39. Mean index of water-flooding for individual mines from the start of running business till the end of 2012 and for the year 2012 h. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal w w w .k g o. ag Przez cay okres dziaalnoci, to kopalnia Adamów boryka si z najbardziej niekorzystnym zaleganiem pokadów wgla, gdzie wska nik N/W przekracza 6,50 za cay okres i prawie 9,0 za 2012 rok. Odkrywki adamowskie s równie najbardziej zawodnione w przeliczeniu na jedn ton wgla. Wska nik ten osign 17,22 m3 wody przypadajcych na 1 ton wgla za cay okres i prawie 40 m3 wody przypadajcych na 1 ton wgla za 2012 r., gdzie w kopalni Turów wska nik ten nieznacznie przekracza 1 m3/ton. W 2012 r. wielko wydobycia osigna 64,2 mln ton wgla. Tak dobrego wyniku nie udao si osign od 18 lat. (1994 r. – 66,3 mln Mg). Mimo to w polskich kopalniach wci spada liczba zatrudnionych osób. Spowodowane jest to sprawniejszym dziaaniem ukadów technologicznych maszyn. Zaimplementowanie nowoczesnych systemów automatyki oraz centralne zarzdzanie procesami technologicznymi eliminuje kolejne stanowiska pracy, kiedy niezbdne do prawidowego funkcjonowania kopalni. Innym z czynników jest outsourcing tj. oddanie do realizacji innym podmiotom gospodarczym zada niezwizanych z podstawow dziaalnoci kopal. Efektem tego jest spadek zatrudnienia na przestrzeni caej dziaalnoci kopal o okoo 50%. W tabeli 15 oraz na rysunkach 40 i 41 przedstawiono spadek zatrudnienia w stosunku do najwyszego osignitego w danej kopalni a na rysunku 50 stan zatrudnienia od pocztku pracy brany do 2012 r. 69 Tabela 15. Spadek zatrudnienia w stosunku do najwyszego osignitego w danej kopalni. Stan koniec 2012 r. Table 15. Decrease in employment in proportion to the highest achieved one in an individual mine. Balance at the end of 2012 Zatrudnienie na koniec 2012 r. Maksymalne zatrudnienie Kopalnia Spadek zatrudnienia, [%] liczba osób Adamów 1988 3 299 1 646 50,1 Bechatów 1987 12 448 6 604 46,9 Konin 1989 8 335 3 459 58,5 Turów 1995 6 551 3 447 47,4 30 633 u. ed Razem liczba osób pl w roku 15 156 50,7 w w w .k g o. ag h. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal Rysunek 40. Spadek zatrudnienia w stosunku do najwyszego osignitego w danej kopalni Figure 40. Decrease in employment in proportion to the highest achieved one in an individual mine ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal 70 pl u. ed Rysunek 41. Zatrudnienie w polskich kopalniach od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. Figure 41. Employment in Polish mines from the start of running business till the end of 2012 h. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal .k g o. ag Analizujc wydajno pracy za ostatnie (prawie) 30 lat na 1 zatrudnionego w wydobytego wgla, mona zauway sta tendencj wzrostow. Wielko tego wzrostu w poszczególnych kopalniach jest róna. Caa brana w ostatnich latach zwikszya wydajno pracy na jednego zatrudnionego o ponad 100% – tabela 16. Tabela 16. Wydajno pracy na jednego zatrudnionego w tys. ton wydobytego wgla/osob Table 16. Productivity on a one employed in thousands of tons of mined coal/person w w Kopalnia Rok 1990 1995 2000 2009 2012 Adamów 1,35 1,29 1,77 1,64 2,60 2,19 Bechatów 1,59 2,97 3,03 3,37 4,40 6,08 Konin 1,70 1,65 1,86 1,73 2,51 2,92 Turów 3,38 2,62 1,83 1,75 2,95 2,93 bd bd bd bd 3,29 1,46 1,99 2,35 2,31 2,41 3,46 4,24 w 1985 Sieniawa Razem ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal 71 Analizujc natomiast wydajno pracy za ostatnie (prawie) 30 lat na 1 zatrudnionego wydobytego urobku, mona zauway sta tendencj wzrostow we wszystkich kopalniach. Caa brana w ostatnim badanym okresie zwikszya wydajno pracy na jednego zatrudnionego prawie o 100% – tabela 17. Tabela 17. Wydajno pracy na jednego zatrudnionego w tys. m3 wydobytego urobku/osob Table 17. Productivity on a one employed in thousands of m3 of mined winning/person Rok 1990 1995 2000 Adamów 11,03 9,43 15,06 14,92 Bechatów 11,30 12,59 12,64 14,92 Konin 11,87 8,24 11,57 Turów 9,32 8,56 9,27 bd bd 10,995 19,38 21,11 20,65 21,27 13,74 17,02 22,96 9,87 13,40 15,83 bd 13,74 8,86 13,43 16,40 20,38 ed bd 10,182 11,784 ag Brana 2012 h. Sieniawa 2009 u. 1985 pl Kopalnia o. Urobek obliczono wedug zalenoci: urobek w m3 = nadkad w m3 + wgiel w tonach / 1,2 ton/m3, gdzie 1,2 ton/m3 – gsto objtociowa wgla brunatnego .k g ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal w Tabela 18. Zuycie energii elektrycznej w kopalniach wgla brunatnego do 2012 r., MWh Table 18. Electricity consumption in brown coal mines till the year 2012, MWh 2011 2012 5 669 100 142 548 134 542 157 664 6 103 854 Bechatów 26 550 584 996 716 1 074 609 1 052 039 29 673 948 Konin 13 201 035 316 337 341 598 376 628 14 235 598 Turów 12 878 971 317 323 311 975 297 046 13 805 315 bd 465 949 940 bd 58 299 690 1 773 389 1 862 724 1 883 377 63 818715 w 2010 cznie od pocztku dziaalnoci do 2012 r. Do 2009 r. w Kopalnia Adamów Sieniawa Razem ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal 72 73 o. .k g w w w h. ag pl u. ed Innym porównaniem kopal wgla brunatnego jest analiza energochonnoci procesu wydobycia wgla. Porównania dokonano w caym okresie pracy kopal i w 2012 r. Do porównania energochonnoci wydobycia wgla w tabeli 18 zestawiono zuycie energii elektrycznej przez poszczególne kopalnie. Z danych w tabeli 18 zauwaa si may wzrost zuycia energii elektrycznej w ostatnich trzech latach. Natomiast w tabelach 19 i 20 dokonano wyliczenia wska nika energochonnoci na wydobyt mas, urobek, ilo wydobytego wgla oraz na cznie mas plus wypompowan wod w kopalniach za 2012 r. i w caym badanym okresie tj. od pocztku dziaalnoci kopal do 2012 r. ed u. pl Tabela 20. Energochonno urabiania w kopalniach wgla brunatnego od pocztku dziaalnoci do 2012 r. Table 20. Energy-consumption of mining in brown coal mines from the start of running business till the year 2012 h. Bechatów 4,36 Konin 4,22 31,32 1,22 6,31 31,00 2,31 2,77 4,04 24,88 1,72 3,53 5,02 15,6 3,70 4,90 25,70 2,24 w Turów 3,38 w Razem ag 2,87 .k g Adamów o. Kopalnia Wskanik energochonno Wskanik Wskanik Wskanik na jednostk: energochonnoci energochonnoci energochonnoci masa + woda na wgiel, na mas, na urobek, wypompowana [kWh/ton] [kWh/m3] [kWh/Mg] w kopalni, [kWh/Mg] w ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal Analizujc wska niki energochonnoci za 2012 r. to najlepszy z nich na jednostk masy i na urobek uzyskaa kopalnia Adamów. Najmniej korzystny kopalnia Bechatów. Natomiast najlepszy wska nik energochonnoci na jednostk wydobytego wgla uzyskaa kopalnia Bechatów, a najmniej korzystny kopalnia Adamów. Inne wyniki uzyskano przy badaniu wska nika energochonnoci na jednostk: masa + woda wypompowana w kopalni – wówczas najlepszy wynik uzyskaa kopalnia Adamów, a najmniej korzystny kopalnia Turów. Porównujc wska niki energochonnoci za cay okres dziaalnoci kopal – na przykad na ilo wydobytej masy czy na urobek, najlepszy wynik uzyskuje kopalnia 74 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Konin, a najmniej korzystny kopalnia Bechatów. Cakiem odmienne pozycje uzyskuj kopalnie przy analizie wska nika energochonnoci tylko na ilo wydobytego wgla. Wówczas najlepszy wynik posiada kopalnia Turów, a najmniej korzystny wska nik kopalnia Adamów. Natomiast przy badaniu wska nika energochonnoci na jednostk: masa + woda wypompowana w kopalni – wówczas najlepszy wynik uzyskaa kopalnia Adamów, a najmniej korzystny kopalnia Turów. Energochonno urabiania opisuje róne uwarunkowania eksploatacji w poszczególnych kopalniach jak: gboko prowadzonej eksploatacji i wysoko zwaowania, energochonno ukadów KTZ, ilo wydobytej masy, ilo wypompowanej wody, ale i te dbao o optymalizacj pracy poszczególnych ukadów (procesów) skadajcych si na proces wydobycia wgla. Cige obnianie energochonnoci wydobywania wgla w kopalniach jest kwesti duej wagi, poniewa udzia kosztów energii elektrycznej w cznych kosztach operacyjnych wynosi rednio 25%. 75 o. .k g w w w h. ag pl u. ed h. ed u. pl 5. Gospodarka gruntami i rekultywacja terenów pogórniczych w brany wgla brunatnego w w w .k g o. ag Rekultywacja terenów pogórniczych jest tym etapem dziaalnoci górniczej, która z jednej strony rekompensuje niekorzystne zmiany powodowane dziaalnoci górnicz, a z drugiej w wielu przypadkach, jest pocztkiem nowego, czsto bardziej atrakcyjnego sposobu zagospodarowania terenu. W dzisiejszych czasach, w dobie wikszej ni kiedykolwiek dbaoci o rodowisko przyrodnicze, kopalnie nie mog pozwoli sobie na pozostawienie po sobie niezrekultywowanych terenów poeksploatacyjnych. Nawet mae zalegoci w tych pracach s niedopuszczalne. Wielkoprzestrzenne kopalnie wgla brunatnego, które powoduj drastyczne przeksztacanie krajobrazu, od wielu lat s najwikszym poligonem dowiadczalnym w tym zakresie. Polskie górnictwo wgla brunatnego od koca lat 70. XX w. do dzisiaj, poprzez zrealizowane projekty rekultywacji zebrao wystarczajco duo dowiadczenia, aby kolejne tego typu przedsiwzicia zostay wykonane na wysokim poziomie. Fakt uiszczania przez kopalnie wysokich opat z tytuu podatku od nieruchomoci gruntowej jest kolejnym motywatorem i motorem napdowym do bezzwocznej rekultywacji terenów poeksploatacyjnych. Obecnie górnicy w polskich kopalniach odkrywkowych systematycznie i zgodnie z kanonami sztuki górniczej dokonuj rekultywacji i zagospodarowania terenów „odzyskiwanych” w miar przesuwania si frontów eksploatacyjnych. W tabeli 21 oraz na rysunku 42 przedstawiono dane dotyczce gospodarki gruntami w poszczególnych kopalniach, uwzgldniajc ilo nabytych i zbytych gruntów 77 oraz ilo nabytych gruntów przypadajcych na 1 mln Mg wydobytego wgla od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. (tab. 21, rys. 43). Tabela 21. Ilo nabytych gruntów, stan posiadania i ilo gruntów zbytych od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. Table 21. Quantity of purchased land, holding and quantity of sold land from the start of running business till the end of the year 2012 3 452 Bechatów 10 907 3 866 Konin 13 882 8 321 Turów 5 289 cznie 36 246 31,65 7 041 11,37 5 560 24,26 1 718 3 580 6,00 17 357 18 897 13,90 ag h. 2 716 o. Adamów Ilo nabytych gruntów przypadajca na 1 mln Mg wydobytego wgla od pocztku, [ha/mln Mg] pl 6 168 Kopalnia Stan posiadania gruntów na koniec 2012 r., [ha] u. Zbycie gruntów od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r., [ha] ed Nabycie gruntów od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r., [ha] w w w .k g ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal Rysunek 42. Procentowy podzia nabycia gruntów przez poszczególne kopalnie od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. Figure 42. Percentage division of land purchased by individual mines from the start of running business till the end of 2012 ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal 78 pl Rysunek 43. Ilo nabytych gruntów przypadajca na 1 mln ton wydobytego wgla od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. Figure 43. Quantity of purchased land on 1 m tons of mined brown coal from the start of running business till the end of 2012 u. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal h. ed W tabeli 22 przedstawiono dane dotyczce gruntów przekazanych lub sprzedanych przez poszczególne kopalnie z uwzgldnieniem gruntów nieprzeksztaconych i zrekultywowanych [Kasztelewicz 2010, 2012, 2013]. Konin Turów w Grunty, [ha] w Sprzeda i przekazanie ogóem, w tym: 3 866 8 321 1 718 17 357 w – nieprzeksztacone 260 2 292 2 334 267 5 153 – zrekultywowane 3 192 1 574 5 988 1 451 12 205 Stan posiadania na koniec 2012 r. 2 716 7 041 5 560 3 580 18 897 Razem Bechatów 3 452 .k g Kopalnia Adamów o. ag Tabela 22. Sprzeda i przekazanie gruntów przez kopalnie od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. Table 22. Sale and settlement of land by mines from the start of running business till the end of the year 2012 ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal Liderem w powierzchni zrekultywowanych gruntów jest kopalnia PAK KWB Konin S.A., która wykonaa blisko 50% prac rekultywacyjnych wykonanych w caej brany. Na drugim miejscu jest PAK KWB Adamów S.A., a nastpnie kopalnie PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów i Turów. Na rysunku 44 pokazano ilo terenów 79 ag h. ed u. pl oddanych – zrekultywowanych w poszczególnych kopalniach od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. Czoowe miejsca kopalni Konin i Adamów wynikaj gównie z faktu, e s one typowymi kopalniami wieloodkrywkowymi, eksploatujcymi mae zoa wgla brunatnego. W tych kopalniach nowe odkrywki „pomagaj” w rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych starych odkrywek poprzez lokowanie mas nadkadowych, czy wód z wkopów udostpniajcych do wyrobisk zamykanych odkrywek. .k g o. Rysunek 44. Procentowy podzia zbycia gruntów przez poszczególne kopalnie od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. Figure 44. Percentage division of land sale by individual mines from the start of running business till the end of 2012 w w ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal w 5.1. Przykady rekultywacji terenów pogórniczych w poszczególnych kierunkach Kopalnia Konin i kopalnia Turów jako pierwsze w brany wgla brunatnego podjy próby rekultywacji terenów pogórniczych. Ju na przeomie lat 50. i 60. XX w. rozpoczto prace badawczo-wdroeniowe. Szczegóowe wytyczne organizacji bazy dowiadczalnej w zakresie rekultywacji rolnej opracowaa Katedra Gruntoznawstwa AGH w Krakowie w 1960 r. W Koninie w 1970 r. Zakad Ochrony rodowiska Rejonów Przemysowych PAN w Zabrzu uruchomi Stacj Dowiadczaln Rekultywacji Terenów Pogórniczych. Od 1991 r. prace badawcze prowadzone s przez pow80 ag h. ed u. pl sta w Koninie Katedr Gleboznawcz i Rekultywacji Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Natomiast dla kopal PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów i Turów nadzór naukowy, szczególnie dla rekultywacji lenej, sprawuje prof. Wojciech Krzaklewski z Uniwersytetu Rolniczego (dawniej Akademii Rolniczej) z Krakowa. Poltegor-projekt we Wrocawiu i czciowo Poltegor-Instytut z Wrocawia jest gównym wykonawc koncepcji i projektów technicznych z tego zakresu. Górnictwo wgla brunatnego systematycznie i zgodnie z kanonami sztuki górniczej dokonywao i dokonuje rekultywacji i zagospodarowania terenów „odzyskiwanych” w miar przesuwania si frontów eksploatacyjnych. Kopalnie nie posiadaj zalegoci w rekultywacji terenów poeksploatacyjnych. Prace rekultywacyjne zapewniaj wykorzystanie terenów pogórniczych w kierunku rolnym, lenym lub te innej dziaalnoci, w tym rekreacyjnej. Kopalnie Turów prowadzi prace rekultywacyjne tylko w kierunku lenym, a kopalnia Bechatów prowadzi rekultywacj przede wszystkim w kierunku lenym, z jedynie niewielkimi odstpstwami. Natomiast w kopalniach wieloodkrywkowych Adamów i Konin struktura rekultywacji jest znacznie bardziej zrónicowana. W tabeli 23 przedstawiono udzia procentowy poszczególnych kierunków rekultywacji w polskich kopalniach wgla brunatnego. .k g o. Tabela 23. Udzia poszczególnych kierunków rekultywacji w polskich kopalniach wgla brunatnego Table 23. Share in the particular ways of reclamation in Polish brown coal mines Kopalnia Kierunek rekultywacji, [%] leny wodny specjalny rekreacyjny 50 31 8 9 2 59 17 24 1 – Bechatów – 95 – 4 1 Turów – 96 – 4 – Konin w w Adamów w rolny ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal 5.1.1. Kierunek rolny Rekultywacj w kierunku rolnym realizuj przede wszystkim kopalnie Adamów i Konin. W pozostaych dwóch polskich kopalniach eksploatujcych wgiel brunatny po przeprowadzeniu kilku prób zrezygnowano z tego sposobu zagospodarowa81 w .k g o. ag h. ed u. pl nia terenów pogórniczych. Dziki procesom rekultywacyjnym, które zachodz na terenach poeksploatacyjnych grunty, które zostay w danym miejscu umieszczone podczas zwaowania, zyskuj status gruntów rolnych i mog by pó niej sprzedawane w przetargach. Pod dziaalno górnicz zajmowano tereny o niskiej klasie bonitacyjnej (V i VI), które po skomplikowanych zabiegach rekultywacyjnych i agrotechnicznych mieciy si ju w wyszych klasach – III i IV. Na nowopowstaych gruntach rolnych uprawia si m.in. kukurydz, lucern, zboa, soneczniki, buraki, ale równie tworzy pastwiska. w w Rysunek 45. Zbiór lucerny na zwaowisku zewntrznym odkrywki Lubstów w PAK KWB Konin S.A. Figure 45. Lucerne crop on external dump of Lubstów open pit in PAK KWB Konin Co. Fot. Z. Kasztelewicz Dotychczas w PAK KWB Adamów S.A. w kierunku rolnym zrekultywowano ponad 2200 ha, a w PAK KWB Konin S.A. liczby te s jeszcze wiksze, co wynika z faktu wikszej skali dziaalnoci. W kierunku rolnym zrekultywowano w kopalni Konin ponad 3950 ha terenów pogórniczych – przykady pokazano na rysunkach od 45 do 50. 82 pl u. ed h. Rysunek 46. Uprawa buraków na terenach pogórniczych odkrywki Jó win Figure 46. Beet growing on post-mining area of Józwin open pit w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 47. Rekultywacja o kierunku rolnym – pszenica na zwaowisku wewntrznym na odkrywce Adamów Figure 47. Reclamation for agriculture – wheat on internal dump on Adamów open pit Fot. Z. Kasztelewicz 83 pl u. ed h. Rysunek 48. Rekultywacja o kierunku rolnym – soneczniki na terenach pogórniczych odkrywki Jó win Figure 48. Reclamation for agriculture – sunflowers on post-mining areas of Józwin open pit w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 49. Uprawa rzepaku na terenach pogórniczych odkrywki Jó win Figure 49. Oilseed rape growing on post-mining areas of Józwin open pit Fot. Z. Kasztelewicz 84 pl u. ed ag h. Rysunek 50. Droga publiczna i rekultywacyjna o kierunku rolnym na zwaowisku wewntrznym odkrywki Jó win Figure 50. Public highway and reclamation for agriculture on internal dump of Józwin open pit o. Fot. P. Ordan, PAK KWB Konin S.A. .k g 5.1.2. Kierunek leny w w w Kierunek leny jest najszerzej wykorzystywany, biorc pod uwag powierzchni rekultywowanych terenów pogórnicznych. Stosuj go wszystkie kopalnie wgla brunatnego w Polsce, ale najbardziej spektakularne przykady pochodz z duych kopal – Bechatowa i Turowa. Kopalnie te przeprowadziy rekultywacj len obejmujc przede wszystkim ich zwaowiska zewntrzne. W sumie te dwa obiekty zajmuj ponad 4200 ha. Ich rekultywacja bya procesem skomplikowanym i przeprowadzanym sukcesywnie przez wiele lat w trakcie rozwoju frontów eksploatacyjnych i zwaowych. Niewiele mniejsz powierzchni (ponad 3300 ha) w kierunku lenym zagospodaroway kopalnie Adamów i Konin [Kasztelewicz 2010] – przykady na rysunkach od 51 do 57. Rekultywacja lena polega na wysadzeniu ustalonej iloci drzew i krzewów. Na 1 ha wysadza si ok. 5000 szt. drzew (db, jesion, klon, jawor i in.) oraz ok. 2500 szt. krzewów (karagana syberyjska, jarzb pospolity, rokitnik, lipa, akacja, czeremcha amerykaska i inne). Model ten, opracowany jest przez jednostki naukowe zajmujce si rekultywacj len. 85 pl u. ed h. Rysunek 51. Widok ze zwaowiska zewntrznego w kierunku elektrowni Turów Figure 51. View from external dump in the direction of Turów power plant w w w .k g o. ag Fot. PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Turów Rysunek 52. Zalesione poudniowe zbocze zwaowiska zewntrznego w kopalni Turów z systemem komunikacyjnym i trasami rowów sprowadzajcych wod Figure 52. Forested southern slope of external dump in Turów mine with transport system and the routes of ditches draining water Fot. M. Szelest PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Turów 86 pl u. ed h. Rysunek 53. Widok z lotu ptaka na tereny zrekultywowane w kopalni Sieniawa Figure 53. Bird’s eye view over the reclaimed area in Sieniawa mine w w w .k g o. ag Fot. KWB Sieniawa Sp. z o.o. Rysunek 54. Tereny zalesione przy drodze Kleczew – Sawoszewek odkrywki Jó win IIA kopalni Konin Figure 54. Forested areas by the side of Kleczew – Sawoszewek road of Józwin IIA open pit in Konin mine Fot. P. Ordan, PAK KWB Konin S.A. 87 pl u. ed h. Rysunek 55. Zalesiona skarpa zwaowiska zewntrznego Pola Bechatów jesieni Figure 55. Forested slope of external dump of Bechatów Field in autumn w w w .k g o. ag Fot. PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów Rysunek 56. Wieloletnie nasadzenia na zwaowisku zewntrznym odkrywki Lubstów w kopalni Konin Figure 56. Long-term plantings on external dump of Lubstów open pit in Konin mine Fot. Z. Kasztelewicz 88 pl u. ed h. Rysunek 57. Widok zwaowiska zewntrznego kopalni Bechatów Figure 57. View of external dump in Bechatów mine 5.1.3. Kierunek wodny ag Fot. Z. Kasztelewicz w w w .k g o. W kopalniach Turów i Bechatów rekultywacja wodna dotychczas sprowadzaa si jedynie do niewielkich oczek wodnych na zwaowiskach zewntrznych. Inaczej wyglda sytuacja w kopalniach Adamowie i Koninie. W tej pierwszej kopalni wykonano trzy redniej wielkoci zbiorniki – Bogdaów, Przykona i Janiszew, które su obecnie mieszkacom jako miejsca wypoczynku w czasie letnich upaów. Najwikszym dowiadczeniem w zakresie rekultywacji wodnej moe pochwali si PAK KWB Konin S.A. Do tej pory wykonano 5 zbiorników wodnych o powierzchni prawie 600 ha tj. po dawnych wyrobiskach odkrywek: Morzysaw, Niesusz, Gosawice, Ptnów, Jó win IIA i Kazimierz Poudnie a dalsze dwa zbiorniki na terenie wyrobisk kocowych odkrywki Lubstów i Kazimierz Poudnie s w trakcie wykonania. Zbiornik w odkrywce Ptnów jest obecnie najwikszym jeziorem powstaym w górnictwie wgla brunatnego o powierzchni okoo 350 ha i pojemnoci blisko 90 mln m3 wody. W odkrywce Lubstów, której eksploatacja zakoczya si w 2010 r., trwaj prace rekultywacyjne przy wykonywaniu najwikszego w Polsce zbiornika powstaego w wyrobisku poeksploatacyjnym – o powierzchni lustra wody ponad 480 ha i pojemnoci blisko 150 mln m3. Przykady rekultywacji o kierunku wodnym pokazano na rysunkach od 58 do 65. 89 pl u. ed h. Rysunek 58. Zbiornik kocowy odkrywki Morzysaw w Koninie Figure 58. The last water reservoir of Morzysaw open pit in Konin w w w .k g o. ag Fot. P. Ordan, PAK KWB Konin S.A. Rysunek 59. Pomost na zbiorniku kocowym odkrywki Morzysaw w Koninie Figure 59. Platform over the final water reservoir of Morzysaw open pit in Konin Fot. Z.Kasztelewicz 90 pl u. ed ag h. Rysunek 60. Najwikszy zbiornik wodny w brany wgla brunatnego po odkrywce Ptnów w kopalni Konin Figure 60. The biggest water reservoir in brown coal mining industry after Ptnów open pit in Konin mine w w w .k g o. Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 61. Pomost na zbiorniku wodnym Przykona w kopalni PAK KWB Adamów S.A. Figure 61. Platform over Przykona water reservoir in the mine PAK KWB Adamów Co. Fot. PAK KWB Adamów S.A. 91 pl u. ed ag h. Rysunek 62. Widok na plae na zbiorniku wodnym Przykona w kopalni PAK KWB Adamów S.A. Figure 62. View over the beach at Przykona water reservoir in the mine PAK KWB Adamów Co. w w w .k g o. Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 63. Zabudowa domków rekreacyjnych przy zbiorniku wodnym Przykona Figure 63. Development of recreational bungalows at Przykona water reservoir Fot. Z. Kasztelewicz 92 pl u. ed h. Rysunek 64. Plaa przy zbiorniku po odkrywce Kazimierz Poudnie Figure 64. The beach at the water reservoir after Kazimierz Poudnie open pit w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 65. Rekultywacja wodna w kopalni Sieniawa – Jeziorko Ciche Figure 65. Water reclamation in Sieniawa mine – Jeziorko Ciche Fot. Z. Kasztelewicz 93 pl u. ed h. ag o. .k g w w w Rysunek 66. Koncepcja poczenia szeciu zbiorników wodnych w PAK KWB Adamów S.A. z rzek Wart i zbiornikiem Jeziorsko Figure 66. The idea of confluence of six water reservoirs in PAK KWB Adamów Co. with the Warta river ródo: Opracowanie PAK KWB Adamów S.A. 94 h. 5.1.4. Kierunek rekreacyjny ed u. pl Na rysunku 66 przedstawiono mapk hydrograficzn regionu tureckiego z szecioma zbiornikami wodnymi zbudowanymi przez kopalni Adamów wraz z sieci kanaów czcych te zbiorniki z rzek Wart a nastpnie ze zbiornikiem Jeziorsko. Wymienione zbiorniki s niezwykle cenne dla mieszkaców okolicznych terenów, gdy zapewniaj miejsce do wypoczynku, jak równie tworz nowe miejsca pracy zwizane z rekreacj i turystyk, jak równie zwikszaj atrakcyjno ssiadujcych dziaek budowlanych. Przykadem wspomagajcym wojewódzkie programy maej retencji jest opracowanie koncepcji docelowego poczenia szeciu zbiorników zbudowanych na terenach pogórniczych kopalni Adamów z rzek Wart. Koncepcja ta jest pozytywnym przykadem dbaoci kopalni Adamów o popraw warunków wodnych w rejonie prowadzonej dziaalnoci górniczej. Stosunki te ulegy pogorszeniu w wyniku dziaalnoci przemysowej oraz w wyniku zanionych opadów atmosferycznych w ostatnich dekadach XX i na pocztku XXI w., co spowodowao tzw. stepowienie wschodniej Wielkopolski. w w w .k g o. ag Przykadem zagospodarowania terenów pogórniczych o kierunku rekreacyjnym jest zwaowisko zewntrzne odkrywki Bechatów nazywane Gór Kamiesk, które stao si centrum wypoczynkowo-sportowym w rejonie Bechatowa (rys. 67). Rysunek 67. Widok wycigu i toru saneczkowego na Górze Kamiesk Figure 67. View of the ski/chair lift and the toboggan run on Kamiesk Mountain Fot. Z. Kasztelewicz 95 ag h. ed u. pl Na zboczu znajduje si pisetmetrowy tor saneczkowy, a u podnóa zwaowiska zainstalowano obiekty suce zabawie dzieci i modziey (tor gokartowy, hutawki, trampoliny) – przykady przedstawiaj rysunki o numerach od 68 do 76. o. Rysunek 68. Tor saneczkowy na Górze Kamiesk na zwaowisku zewntrznym kopalni Bechatów Figure 68. Luge track on Kamiesk Mountain on external dump in Bechatów mine w w w .k g Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 69. Hotel i restauracja przy dolnej stacji wycigu na Górze Kamiesk Figure 69. Hotel and restaurant at the lower station on the Kamiesk Mountain Fot. Z. Kasztelewicz 96 pl u. ed h. Rysunek 70. Sprzt rekreacyjny dla wypoczywajcych na Górze Kamiesk Figure 70. Recreational equipment for tourists resting on Kamiesk Mountain w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 71. Zaplecze gastronomiczno-hotelowe u podnóa Góry Kamiesk Figure 71. Catering-hotel background area at the foot of Kamiesk Mountain Fot. PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów 97 pl u. ed h. Rysunek 72. Farma wiatraków na tle nartostrady na Górze Kamiesk na zwaowisku zewntrznym w kopalni Bechatów Figure 72. Farm of windmills with the ski track in the background on Kamiesk Mountain in Bechatów mine on the external dump in Bechatów mine w w w .k g o. ag Fot. PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów Rysunek 73. Widok trasy narciarskiej na Górze Kamiesk Figure 73. View of ski track on Kamiesk Mountain Fot. PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów 98 pl u. ed h. Rysunek 74. Widok wycigu narciarskiego na Górze Kamiesk noc Figure 74. View of ski/chair lift on Kamiesk Mountain at night w w w .k g o. ag Fot. PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów Rysunek 75. Zima w peni na Górze Kamiesk Figure 75. Lully winter on the Kamiesk Mountain Fot. PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów 99 pl u. ed h. Rysunek 76. Zimowa sceneria trasy narciarskiej Góry Kamiesk Figure 76. Winter scenery of ski slope on the Kamiesk Mountain ag Fot. PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów w w w .k g o. Od kilku lat na pónocnym zboczu zwaowiska zewntrznego du popularnoci cieszy si trasa zjazdowa dla mioników sportów zimowych – nartostrada, z nowoczesn infrastruktur w postaci wycigów narciarskich i zapleczem gastronomiczno-hotelarskim (rys. 71–76). Powierzchnia trasy narciarskiej wraz z jej infrastruktur wynosi okoo 10 ha, a dugo ponad 800 metrów. Doskonaa lokalizacja (6 kilometrów od trasy szybkiego ruchu Warszawa – Katowice i 18 kilometrów od Bechatowa) sprawia, e w sezonie zimowym na stok przyjedaj tumy amatorów biaego szalestwa. Innym przykadem zagospodarowania terenów pogórniczych o kierunku komunalnym s zbudowane lotniska na terenach pogórniczych w kopalniach Bechatów i Konin. Lotnisko w kopalni Konin zbudowane jest na terenie zwaowiska wewntrznego odkrywki Kazimierz Poudnie – jest ono przede wszystkim lotniskiem szkolcym adeptów pilotau. Obecnie lotnisko Aeroklubu Koniskiego wymaga modernizacji dla umoliwienia przyjmowania i startu wikszych maszyn. Koncepcja zakada, e lotnisko Aeroklubu Koniskiego, znajdujce si w Kazimierzu Biskupim, po modernizacji mogoby przyjmowa awionetki i mae samoloty pasaerskie. Lotnisko w Kazimierzu Biskupim jest jedynym lotniskiem w subregionie koniskim, ley we wschodniej Wielkopolsce – co gwarantuje sukces temu przedsiwziciu. 100 h. ed u. pl Projekt to przede wszystkim unowoczenienie infrastruktury lotniska i przebudowa i wyduenie pasa startowego – przykad na rysunkach 77 i 78. ag Rysunek 77. Szybowce na Lotnisku Aeroklubu Koniskiego na zwaowisku wewntrznym odkrywki Kazimierz Poudnie Figure 77. Gliders at the airfield of Koniski Flying Club on internal dump of Kazimierz Poudnie open pit w w w .k g o. Fot. P. Ordan, PAK KWB Konin S.A. Rysunek 78. Pas startowy – moment startu samolotu i szybowca na zwaowisku wewntrznym odkrywki Kazimierz Poudnie Figure 78. Runway – the moment of the plane and glider’s take-off on internal dump of Kazimierz Poudnie open pit Fot. P. Ordan, PAK KWB Konin S.A. 101 5.1.5. Kierunek specjalny Wszystkie inne sposoby rekultywacji terenów poeksploatacyjnych oprócz wymienionych powyej mona ogólnie okreli jako kierunek specjalny. Mona tu wyszczególni przykadowo kierunki przedstawione w tabeli 24. Tabela 24. Przykady rekultywacji o kierunku specjalnym Table 24. Examples of reclamation of a special goal budownictwo mieszkaniowe, kampusy, garae, bazy turystyczno-hotelowe parki przemysowe pl Gospodarczy u. usugi: inkubatory przedsibiorczoci, magazyny, sklepy, hurtownie, parkingi, obiekty sportowe itp. ed skadowiska odpadów Kulturowy kontemplacyjny h. dydaktyczny: cieki tematyczne, laboratoria, sale koncertowo-konferencyjne ag artystyczny: muzea, ekspozycje, sale wystawowe i koncertowe, galerie, teatry, sceny, kina itp. .k g o. ródo: Ostrga, 2004 w w w Dotychczas nie stosowano w polskim górnictwie wgla brunatnego kierunku kulturowego, a kierunek gospodarczy jedynie w ograniczonym stopniu – mona tu wymieni np. budow elektrowni wiatrowej na zwaowisku zewntrznym kopalni Bechatów czy budow skadowisk odpadów przemysowych i komunalnych w wyrobiskach i zwaowiskach w niektórych kopalniach wgla brunatnego. Zwaowiska wewntrzne (np. w KWB Bechatów, Konin i Turów) bywaj równie wykorzystywane jako miejsce skadowania popioów z elektrowni, które s w ten sposób unieszkodliwiane – przykady tego rodzaju rekultywacji pokazano na rysunkach 79 do 81. Innym przykadem jest Park Rekreacji Aktywnoci Fizycznej zbudowany na zwaowisku wewntrznym odkrywki Jó win PAK Kopalni Konin S.A. Park ten zosta zaprojektowany i zbudowany staraniem Gminy Kleczew na terenach pogóniczych – stan Parku zosta przedstawiony w dalszej czci monografii rozdziale 9.1.2. Wydaje si, e w zakresie popularyzacji i stosowania innych ni tradycyjne kierunków rekultywacji jest jeszcze wiele do zrobienia w stosunku do np. naszych zachodnich ssiadów. 102 pl u. ed h. Rysunek 79. Skadowisko popioów dla Elektrowni Bechatów na zwaowisku wewntrznym Pola Bechatów Figure 79. Ash storage yard for Bechatów Power Plant on internal dump of Bechatów Field w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 80. Widok hali sportowej na zwaowisku odkrywki Niesusz kopalni Konin Figure 80. View of sports hall on dumping ground of Niesusz open pit in Konin mine Fot. P. Ordan PAK Kopalnia Konin S.A. 103 pl u. ed h. Rysunek 81. Farma wiatraków na tle nartostrady na Górze Kamiesk Figure 81. Farm of windmills with the ski track in the background on Kamiesk Mountain ag Fot. Z. Kasztelewicz .k g o. 5.1.6. Stan terenów pogórniczych po zakoczeniu dziaalnoci górniczej w w w Dziaalno górnicza bya i jest niestety czsto negatywnie postrzegana przez spoeczestwo. Na taki osd miay wpyw poprzednie dekady, w których nie zawsze powicano wiele uwagi zagadnieniom rekultywacji i ochrony rodowiska. Zaniechania z poprzednich okresów s jednak systematycznie likwidowane. Na pocztku XXI w. mona spotka tylko nieliczne negatywne przykady zaniedba z poprzednich dekad. Obecnie górnicy w polskich kopalniach odkrywkowych systematycznie i zgodnie z kanonami sztuki górniczej dokonuj rekultywacji i zagospodarowania terenów „odzyskiwanych” w miar przesuwania si frontów eksploatacyjnych. Wykonywane prace s prowadzone na wysokim europejskim poziomie, zapewniajcym wykorzystanie terenów do produkcji rolnej, lenej lub te innej dziaalnoci, w tym rekreacyjnej. Polskie górnictwo odkrywkowe bardzo konsekwentnie realizuje ide twórcy sozologii, profesora i rektora Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie Walerego Goetla – „Co czowiek zniszczy, czowiek musi naprawi”. Tak jak chirurgia plastyczna, odkrywkowa eksploatacja zoa moe by operacj bolesn dla rodowiska. 104 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Jeli jednak wydobycie jest odpowiednio, wiadomie, dobrze zaplanowane i zrealizowane, wówczas efekty mog zwikszy atrakcyjno otoczenia (Nie, 2010). Odkrywkowa eksploatacja kopalin moe: – wzbogaca krajobraz w nowe formy morfologiczne, harmonijnie we wpisane; – wspomaga ochron przyrody przez tworzenie nowych siedlisk; – wspomaga gospodark len; – stwarza miejsca wypoczynku. Rysunek 82. Kierunki rekultywacji gruntów pogórniczych w PAK KWB Adamów S.A. Figure 82. Ways of post-mining land reclamation in PAK KWB Adamów Co. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PAK Kopalnia Adamów S.A. 105 106 h. ag pl u. ed ródo: [Kasztelewicz Z. i in. 2008] Rysunek 83. Zagospodarowanie terenów pogórniczych w PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów wedug koncepcji AGH Kraków Figure 83. Development of post-mining land in PGE GiEK Co., KWB Bechatów Branch according to the concept by AGH o. .k g w w w w w w .k g o. ag h. ed u. pl Na rysunkach 82 do 85 przedstawiono docelowe koncepcje zagospodarowania terenów poeksploatacyjnych po kopalni Adamów, Bechatów, Konin i Turów. Ju obecnie na terenach byych odkrywek kopalni Adamów czy kopalni Konin – osoby nie znajce tematu maj wielki problem wskaza gdzie poprzednio byy odkrywki. Podobnie za par dekad bdzie na obszarach pogórniczych innych kopal wgla brunatnego w Polsce. Warto w tym miejscu wspomnie o koncepcji zagospodarowania terenów pogórniczych kopalni Bechatów przygotowanej przez AGH, która zakada dalszy rozwój infrastruktury wypoczynkowej, turystycznej i sportowej i przeksztacenie tych terenów (po zakoczeniu eksploatacji wgla) w najwikszy w Polsce orodek sportów i rekreacji [Kasztelewicz i in., 2010]. Rysunek 84. Docelowe kierunki rekultywacji poszczególnych odkrywek w PAK KWB Konin S.A. Figure 84. Target goals of reclamation of individual open pits in PAK KWB Konin Co. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PAK Kopalnia Konin S.A. 107 w w w .k g o. ag h. ed u. pl W ramach kompleksu mog powsta: tor wycigowy, kryty stok narciarski, pole golfowe, cieki rowerowe, park technologiczny z koparkami i zwaowarkami, przystanie motorowe i eglarskie, plae, sztuczny tor wodny oraz oczywicie dwa najwiksze w centralnej Polsce jeziora o powierzchni ponad cztery tysicy hektarów i pojemnoci ponad 3,5 mld m3 wody w poczonych zbiornikach po odkrywce Bechatów i Szczerców. Liczne przykady atrakcyjnoci krajobrazowej, przyrodniczej i kulturowej terenów pogórniczych skaniaj do spojrzenia na górnictwo jako na dziaalno, stwarzajc nowe wartoci rodowiska i nowe warunki dla jego ochrony. Tereny poeksploatacyjne o unikatowym krajobrazie wpisuj si w obraz regionów i nie s postrzegane jako miejsca wczeniejszej eksploatacji. Rysunek 85. Kierunki rekultywacji terenów pogórniczych w PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Turów Figure 85. Ways of post-mining land reclamation in PGE GiEK Co., KWB Turów Branch ródo: Opracowanie PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Turów 108 h. ed u. pl 6. Zaplecze naukowo-badawcze oraz projektowo-techniczne polskiego górnictwa wgla brunatnego w w w .k g o. ag Krajowe górnictwo wgla brunatnego na przestrzeni prawie 70. lat wykorzystao wasne i europejskie dowiadczenia w pracach podstawowych i pomocniczych zwizanych z odwodnieniem zoa i nadkadu, technologii urabiania, transportu, zwaowania nadkadu oraz skadowania wgla, jak i w metodach rekultywacji i rewitalizacji terenów pogórniczych. Zdobyte dowiadczenia i opanowanie „sztuki górniczej eksploatacji wgla brunatnego” plasuj nasze górnictwo w czoówce wiatowej. Mona miao powiedzie, e powstaa „polska szkoa górnictwa wgla brunatnego”. Ta „szkoa” posiada oparcie w wyszych uczelniach, biurach projektowych, zapleczu technicznym tj. w fabrykach maszyn i urzdze górniczych, jak i w kadrach menederów i znakomitych fachowców w kopalniach wydobywajcych wgiel brunatny i w elektrowniach opalanych tym paliwem. 6.1. Dowiadczenia brany wgla brunatnego Polskie górnictwo posiada wszystkie atrybuty niezbdne dla waciwego perspektywicznego rozwoju – zarówno dla zapewnienia bezpieczestwa energetycznego kraju, jak i dostaw surowców mineralnych niezbdnych dla waciwej dziaalnoci wielu gazi gospodarczych. Górnictwo wgla brunatnego posiada dowiadczenie zdobyte gównie podczas eksploatacji odkrywkowej. W okresie powojennym okre109 w .k g o. ag h. ed u. pl lone iloci wgla brunatnego wydobywano równie metod podziemn, która zostaa zaniechana pod koniec lat 90. ubiegego stulecia w KWB Sieniawa Sp. z o.o. Wspomniane dowiadczenia obejmuj rónorodne tematy zwizane z wydobyciem i przeróbk wgla brunatnego, w tym metod wydobycia, projektowania kopal, sposobów odwadniania zoa, zdejmowania nadkadu i eksploatacji wgla, zasad doboru umaszynowienia i transportu, gospodarki remontowej, przeróbki – brykietowania wgla, jak i te ochrony rodowiska. Uzyskano je w rónych warunkach geologicznych i górniczych oraz technologicznych w poszczególnych kopalniach i elektrowniach. Dotycz one zarówno kopal jednoodkrywkowych, jak i wieloodkrywkowych. T wiedz uzyskay tak zaogi poszczególnych kopal czy elektrowni, jak te projektanci i naukowcy w biurach projektowych i uczelniach wyszych. Wielki baga dowiadcze uzyskali te projektanci i budowniczowie oraz uytkownicy rónych maszyn i urzdze górniczych i energetycznych. Dodatkowe informacje i dowiadczenia zdobyte zostay podczas analizy przyczyn szeregu awarii i katastrof górniczych, które zaistniay w poszczególnych kopalniach. Te dowiadczenia s wielkim „skarbem” brany wgla brunatnego i stanowi baz naukowo-techniczn dla projektowania i rozwoju brany w I poowie XXI w. w naszym kraju. Bez tego dowiadczenia nie byoby dzi moliwe kontynuowanie planowania i budowy nowych zakadów górniczo-energetycznych opartych na wglu brunatnym. Oceniajc na podstawie powyszych przykadów osignicia polskiego górnictwa wgla brunatnego naley stwierdzi bez adnej przesady, e rozwój stosowanej w polskich kopalniach techniki i technologii górniczej naley do jednych z najszybszych na wiecie, a stosowane rozwizania stawiaj nasze górnictwo w czoówce wiatowej. w 6.2. Zaplecze naukowo-badawcze w Nasz kraj ma uczelnie techniczne ksztacce na wiatowym poziomie kadry techniczne w rónych specjalnociach, umoliwiajcych kompleksow realizacj caego procesu geologiczno-górniczego: od poszukiwa i dokumentowania zó po projektowanie, budow i eksploatacj kopal – podziemnych, otworowych i odkrywkowych. Do zaplecza naukowego naley zaliczy midzy innymi: Akademi Górniczo-Hutnicz w Krakowie, Politechnik Wrocawsk we Wrocawiu, Politechnik lsk w Gliwicach oraz szereg uczelni technicznych ksztaccych kadr inyniersk dla kopal, wiele placówek i instytutów naukowych pracujcych na rzecz brany wgla brunatnego. Przygotowane kadry pracuj tak w kopalniach, jak równie w placówkach naukowych i projektowych oraz w wielu firmach zaplecza technicznego bran 110 u. 6.3. Zaplecze projektowo-techniczne pl górniczych, maszynowych, elektrycznych i automatyki. Nasi specjalici s cenieni na wiecie i pracuj w kopalniach i biurach projektowych oraz firmach zaplecza górnictwa na wszystkich kontynentach. Na zagranicznych rynkach równie polskie firmy brany górniczej wci postrzegane s jako te o wielkim potencjale i specjalistycznej wiedzy. Sama tylko Akademia Górnicza-Hutnicza w Krakowie, nie liczc Politechniki lskiej i Wrocawskiej, posiada zespó naukowy w postaci ponad 200 profesorów w rónych dziedzinach naukowych zwizanych z geologi, geofizyk, geodezj, geotechnik, wiertnictwem, górnictwem czy maszynami i energetyk oraz inynieri rodowiska, sozologi i ekonomi górnictwa. w w w .k g o. ag h. ed Patrzc na polskie górnictwo wgla brunatnego naley przyzna, e jego atutami – oprócz rozpoznanych zó, dowiadczonej kadry techniczno-inynierskiej, menederów na europejskim poziomie, modych i wyksztaconych pracowników – s równie liczne instytuty badawczo-projektowe oraz przedsibiorstwa pracujce na rzecz przemysu wydobywczego. Jest to rzecz nie do przecenienia w dobie wdraania nowych technologii. O moliwociach projektowych i produkcyjnych polskiego zaplecza brany paliwowo-energetycznej opartej na wglu brunatnym wiadczy fakt, e polscy projektanci i inynierowie wybudowali jedn z najwikszych w Europie kopalni i elektrowni w Bechatowie. Polscy inynierowie projektuj i buduj maszyny i urzdzenia dla przemysu wgla brunatnego, tak dla górnictwa, jak i energetyki. Modernizacje elektrowni, prowadzone pod wzgldem dostosowania bloków energetycznych do wymogów zwizanych z ograniczeniem zapylenia, oraz emisji SO2 i CO2 prowadz polskie firmy (RAFAKO w Raciborzu). Polska posiada wyspecjalizowane zaplecze naukowo-projektowe oraz produkcyjne w zakresie projektowania kopal oraz maszyn i urzdze do eksploatacji odkrywkowej. Do zaplecza technicznego i projektowego w gównej mierze naley zaliczy: Poltegor-projekt i Poltegor-Instytut we Wrocawiu, KOPEX-FAMAGO nalece do Grupy KOPEX, SKW Biuro Projektowo-Techniczne w Zgorzelcu, Gówny Instytut Górnictwa w Katowicach, FUGO S.A. w Koninie, FAMAK S.A. w Kluczborku, SEMPERTRANS S.A. w Bechatowie, Fabryka Tam Transporterowych Stomil Wolbrom S.A., MAAG GEAR ZAMECH w Elblgu, ZRE KWB Bechatów, ELEKTROBUDOWA S.A. Katowice i wiele innych firm produkujcych urzdzenia, ich czci i podzespoy. Przykadem wiadczcym o moliwociach krajowego zaplecza projektowego i technicznego s koparki wielonaczyniowe typoszeregu KWK zaprojektowane i zbu111 w w w .k g o. ag h. ed u. pl dowane przez polskich inynierów. W kopalniach z powodzeniem pracuj koparki zbudowane przez FAMAGO Zgorzelec, tj. koparki KWK 1500s i KWK 1500.1. Ostatnio wprowadzono do eksploatacji kopark do trudno urabialnych ska nadkadowych KWK-910 zaprojektowan i zbudowan przez SKW Zgorzelec, równie pierwsz kopark kompaktow KWK-250L (wyprodukowan przez FUGO S.A.) powsta wedug projektu SKW Zgorzelec i FUGO-Projekt (w czci elektrycznej). Polscy projektanci zaprojektowali bardzo udany typoszereg zwaowarek tamowych ZGOT. Do typoszeregu zwaowarek nale zwaowarki zaprojektowane przez Poltegor-projekt i zbudowane przez FAMAGO czy KOPEX-FAMAGO tj. ARsP-6500, ZGOT 5500, ZGOT-6300, ZGOT-8000, ZGOT-11500 czy zwaowark ZGOT 15400 zaprojektowan przez SKW Zgorzelec i zbudowan przez FAMAK S.A. Kluczbork oraz samojezdne gsienicowe przenoniki obrotowe PGOT-4500 i PGOT-5500 zbudowane przez FAMAGO S.A. Polska myl projektowa i urzdzenia s stosowane i pracuj w wielu krajach wiata. Przykadem moe by ostatnia obecno w Indiach, Bugarii, Grecji i Serbii. W Indiach Poltegor-projekt w ramach konsorcjum z FAMAGO Zgorzelec i indyjsk firm McNally Bharat zaprojektowa i dostarczy dwie koparki BWE 700L i dwie zwaowarki tamowe S-4420,61. Te osignicia s jasnym wiatem, e polska gospodarka korzystajc ze swego potencjau sama moe zbudowa i umaszynowi nowe zagbie górniczo-energetyczne w Gubinie, Zoczewie czy w Legnicy. Nastpn polsk specjalnoci jest projektowanie i budowa kompletnych przenoników tamowych dla rónego przeznaczenia, tak dla kopal jak i innych bran. Polskie przenoniki pracuj w licznych kopalniach w Europie i na wiecie. S to przenoniki od B1400 do B2400. W polskich kopalniach wgla brunatnego pracuje okoo 500 sztuk kompletnych przenoników o cznej dugoci 500 km. Przenoniki te skadaj si ze stacji napdowych, zwrotnych, stoów zaadowczych i wózków zrzutowych oraz tras przenonikowych. Oprócz przeznaczenia do kopal wgla brunatnego – przenoniki tamowe pracuj te w ukadach nawglania w elektrowniach. Liderem w projektowaniu jest Poltegor-projekt, Poltegor-Instytut, FAMAK Kluczbork czy Kopex FAMAGO Zgorzelec, a w budowie FUGO Konin, FAMAK Kluczbork czy Kopex FAMAGO Zgorzelec oraz ZPR w Rogowcu. Polskie przenoniki pracuj w licznych kopalniach w Europie i na wiecie. Przenoniki tamowe wyposaone s midzy innymi w: stacje energetyczne produkcji Elektrobudowy z Katowic i tamy przenonikowe tak z linkami stalowymi jak i tkaninowo-gumowymi produkcji SEMPERTRANS Grupa SEMPERIT z Bechatowa, Fabryki Tam Transporterowych Stomil Wolbrom i w przekadnie napdowe z MAAG GEAR ZAMECH z Elblga i z FUGO Konin. Tamy przenonikowe z polskich fabryk pomylnie konkuruj z naj112 w w w .k g o. ag h. ed u. pl lepszymi fabrykami tam na wiecie. Na przykad SEMPERTRANS Grupa SEMPERIT sprzedaje swoje tamy przenonikowe od B800 do B3200 mm do kilkudziesiciu krajów na caym wiecie. Polska staa si znaczcym producentem transporterów gsienicowych (tzw. wozide) typoszeregu TUR, TC czy TG. Wozida projektuje Poltegor-projekt i SKW Zgorzelec, a buduje gównie FUGO Konin. Transportery wedug polskiej konstrukcji o nonoci do 600 Mg pracuj nie tylko w Polsce, ale take w Serbii, Grecji i Indiach. Poltegor-projekt jest dostawc dokumentacji do produkcji prawie wszystkich typów maszyn przeadunkowych dla materiaów sypkich. Takie maszyny projektuje te FAMAK Kluczbork natomiast dostawcami s FAMAK Kluczbork, KOPEX-Famago i FUGO Konin. Znanym produktem w tak w Polsce jak i w Europie s adowarko-zwaowarki serii ZKS, adowarki portalowe, urawie chwytakowe czy remontowe. adowarki czy urawie projektowane i budowane s gównie przez FAMAK Kluczbork, Kopex FAMAGO Zgorzelec i FUGO Konin. Inn specjalnoci opanowan przez polskich inynierów, uznawan przez specjalistów zagranicznych s kompleksowe modernizacje maszyn podstawowych, tak koparek wielonaczyniowych jak i zwaowarek tamowych. Gównymi biurami projektowymi w tej dziedzinie s SKW Zgorzelec i Poltegor-projekt we Wrocawiu. Dotychczas zmodernizowano szereg koparek koowych typu: SchRs 800, SchRs 1200, SRs 1200 oraz koparek acuchowych typu Rs 400 czy zwaowarek tamowych typu A2RsB 5000 i A2RsB 8800. Jest to innowacyjna specjalno polskich inynierów. O uznaniu naszego podejcia do poprawy parametrów technicznych starszych maszyn wiadcz nastpne modernizacje przeprowadzone w Niemczech, Indiach czy w Bugarii. Zakresy modernizacji byy i s realizowane w zalenoci od okresu pracy maszyn, czyli ich zuycia technicznego jak i perspektywy dalszej pracy poszczególnych maszyn. Przykadem kompleksowej modernizacji s prace wykonane na koparkach SchRs 800 (KWK 800M) i SchRs 1200 (KWK 1200M). 6.4. Przykady maszyn zbudowanych dla górnictwa wgla brunatnego przez polskie firmy Dla zobrazowania moliwoci produkcyjnych polskich firm do utrzymania i rozbudowy naszej brany paliwowo-energetycznej opartej na wglu brunatnym w XXI w., przedstawiono kilka wybranych przykadów – rysunki od 86 do 110, które prezentowane s w tym rozdziale. 113 pl u. ed h. Rysunek 86. Koparka koowa KWK 1500s na odkrywce Tomisawice PAK KWB Konin S.A. Figure 86. Bucket wheel excavator KWK 1500s on Tomisawice open pit in PAK KWB Konin Co. w w w .k g o. ag Fot. P. Ordan PAK Kopalnia Konin S.A. Rysunek 87. Koo urabiajce koparki KWK 1500s na odkrywce Tomisawice PAK KWB Konin S.A. Figure 87. Bucket wheel excavator KWB 1500s on Tomisawice open pit in PAK KWB Konin Co. Fot. P. Ordan PAK Kopalnia Konin S.A. 114 pl u. ed Rysunek 88. Koparka KWK 910 w kopalni Turów podczas transportu z placu montaowego na front roboczy Figure 88. Excavator KWK 910 in Turów mine during transport from assembly site to working front w w w .k g o. ag h. Fot. SKW Zgorzelec Rysunek 89. Koo urabiajce koparki KWK 910 w kopalni Turów Figure 89. Bucket wheel of excavator KWK 910 in Turów mine Fot. SKW Zgorzelec 115 116 h. ag pl u. ed Fot. PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów Rysunek 90. Zwaowarka ZGOT 5500 w kopalni Bechatów Figure 90. Spreader ZGOT 5500 in Bechatów mine o. .k g w w w pl u. ed h. Rysunek 91. Zwaowarka ZGOT 11500 w kopalni Turów Figure 91. Spreader ZGOT 11500 in Turów mine w w w .k g o. ag Fot. PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Turów Rysunek 92. Zwaowarka ZGOT 11500 w kopalni Turów Figure 92. Spreader 11500 in Turów mine spreader ZGOT 11500 Fot. PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Turów 117 118 h. ag pl u. ed Fot. SKW Zgorzelec Rysunek 93. Zwaowarka ZGOT 15400 w Polu Szczerców Figure 93. Spreader ZGOT 15400 in Szczerców Field o. .k g w w w pl u. ed h. Rysunek 94. Zwaowarka ZGOT 15400 w Polu Szczerców Figure 94. Spreader ZGOT 15400 in Szczerców Field w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 95. Koparka KWK 250L w odkrywce Tomisawice w PAK KWK Konin S.A. Figure 95. Excavator KWK 250L on Tomisawice open pit in PAK KWK Konin Co. Fot. Fot. P. Ordan PAK Kopalnia Konin S.A. 119 pl u. ed h. Rysunek 96. Koparka KWK 250L w odkrywce Tomisawice w PAK KWB Konin S.A. Figure 96. Excavator KWK 250L in Tomisawice open pit in PAK KWB Konin Co. w w w .k g o. ag Fot. Fot. P. Ordan PAK Kopalnia Konin S.A. Rysunek 97. Koparka KWK 1500.1 w kopalni Turów Figure 97. Excavator KWK 1500.1 in Turów mine Fot. W. Kleszcz 120 pl u. ed Rysunek 98. Koparka KWK 1500.1 w kopalni Turów Figure 98. Excavator KWK 1500.1 in Turów mine w w w .k g o. ag h. Fot. T. Smolnicki Rysunek 99. Koparka BWE 700L zaprojektowana przez Poltegor-projekt dla kopalni NLC Neyveli w Indiach Figure 99. Excavator BWE 700L designed by Poltegor-projekt for NLC Neyveli mine in Indie Fot. Poltegor-projekt 121 pl u. ed h. Rysunek 100. Zwaowarka S-4420.61 zaprojektowana przez Poltegor-projekt dla kopalni NLC Neyveli w Indiach Figure 100. Spreader S-4420.61 designed by Poltegor-projekt for NLC Neyveli mine in India w w w .k g o. ag Fot. Poltegor-projekt Rysunek 101. Widok przenonika samojezdnego PGOT 4500/5500 w kopalni Bechatów Figure 101. View of self-propelled conveyor PGOT 4500/5500 in Bechatów mine Fot. Z. Kasztelewicz 122 pl u. ed h. Rysunek 102. Wózek kablowy w kopalni Bechatów Figure 102. Cable truck in Bechatów mine w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 103. Wózek kablowy w kopalni Turów Figure 103. Cable truck in Turów mine Fot. Poltegor-projekt 123 pl u. ed h. ag Rysunek 104. Transporter gsienicowy TG 460 w kopalni Kardia w Grecji Figure 104. Crawler transporter TG 460 in Kardia mine in Greece w w w .k g o. Fot. FUGO Konin Rysunek 105. Transporter gsienicowy TG 460 w kopalni Kardia w Grecji Figure 105. Crawler transporter TG 460 in Kardia mine in Greece Fot. FUGO Konin 124 pl u. ed Rysunek 106. Transporter gsienicowy podczas transportu stacji napdowej Figure 106. Crawler transporter while transporting a driving station w w w .k g o. ag h. Fot. Poltegor-projekt Rysunek 107. Transporter gsienicowy podczas przewoenia stacji napdowej w kopalni Turów Figure 107. Crawler transporter while transporting a driving station in Turów mine Fot. Poltegor-projekt 125 pl u. Rysunek 108. adowarko zwaowarka koowo-szynowa ZKS 500.29,5 w kopalni Konin Figure 108. Wheel-rail stacker ZKS 500.29,5 in Konin mine w w w .k g o. ag h. ed Fot. P. Ordan PAK Kopalnia Konin S.A. Rysunek 109. adowarko zwaowarka koowo-szynowa ZKS 500.29,5 w kopalni Konin Figure 109. Wheel-rail stacker ZKS 500.29,5 in Konin mine Fot. P. Ordan PAK Kopalnia Konin S.A. 126 pl ed u. Rysunek 110. adowarko-zwaowarka w placu skadowym w porcie Mundra wedug dokumentacji Poltegor-projekt wykonanej przez MBE Indie Figure 110. Stacker on stacking yard in Mundra harbor according to Poltegor-projekt documentation made by MBE India Fot. Poltegor-projekt h. Przenoniki tamowe w w w .k g o. ag Kompletne przenoniki tamowe skadaj si ze stacji napdowych, zwrotnych, stoów zaadowczych, wózków zrzutowych i tras przenonikowych. Na rysunkach od 111 do 121 przedstawiono ukady przenoników i ich elementy. Rysunek 111. Ukady przenoników w Polu Bechatów kopalni Bechatów Figure 111. Systems of belt conveyors in Bechatów Field in Bechatów mine Fot. PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów 127 pl u. h. ed Rysunek 112. Przenoniki tamowe – widok ukadów przenoników nadkadowo-wglowych w kopalni Bechatów Figure 112. Belt conveyors – view of the systems of overburden – coal conveyors in Bechatów mine w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 113. Przenoniki tamowe – widok ukadów przenoników nadkadowo-wglowych w kopal Bechatów Figure 113. Belt conveyors – view of the systems of overburden – coal conveyors in Bechatów mine Fot. Z. Kasztelewicz 128 pl u. ed h. Rysunek 114. Trasa przenonikowa z obudow przykrywajc w kopalni Bechatów Figure 114. Belt conveyor route with covers in Bechatów mine w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 115. Stacja napdowa w kopalni Bechatów Figure 115. Driving station in Bechatów mine Fot. Z. Kasztelewicz 129 pl u. ed h. Rysunek 116. Stacja napdowa w kopalni Bechatów Figure 116. Driving station in Bechatów mine w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 117. Stacja zwrotna w kopalni Bechatów Figure 117. Return station in Bechatów mine Fot. Z. Kasztelewicz 130 pl u. h. ed Rysunek 118. Wózek zrzutowy na podwoziu szynowym zwaowarki ZGOT 15400 w kopalni Bechatów Figure 118. Tripper car on rail undercarriage of spreader ZGOT 15400 in Bechatów mine w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 119. Wózek zrzutowy na podwoziu gsienicowym zwaowarki A2RsB-12500 w kopalni Bechatów Figure 119. Tripper car on crawler undercarriage of sprader A2RsB-12500 in Bechatów mine Fot. Z. Kasztelewicz 131 pl u. ed Rysunek 120. Tama przenonikowa produkcji SEMPERTRANS Grupa SEMPERIT Figure 120. Conveyor belt produced by SEMPERTRANS Group SEMPERIT w w w .k g o. ag h. Fot. SEMPERTRANS Rysunek 121. Tama przenonikowa produkcji SEMPERTRANS Grupa SEMPERIT Figure 121. Conveyor belt produced by SEMPERTRANS Group SEMPERIT Fot. SEMPERTRANS 132 Przedstawione przykady zaprojektowanych i zbudowanych przez krajowe firmy maszyn i urzdze s potwierdzeniem, e polska gospodarka sama moe zbudowa nowe zagbie górniczo-energetyczne w Gubinie, Zoczewie, Poniec Krobi czy w Legnicy. W zwizku z powyszym naley wykorzysta w XXI w. wieloletni dorobek naukowy i techniczny, który stworzy POLSK SPECJALNO: POLSK SZKO GÓRNICTWA WGLA BRUNATNEGO, w w w .k g o. ag h. ed u. pl która ma wielkie uznanie na caym wiecie – dla dalszego rozwoju brany wgla brunatnego, która pozwoli zapewni bezpieczestwo energetyczne Polski i dziesitki tysicy stabilnych miejsc pracy tak w kopalniach i elektrowniach, jak te w placówkach zaplecza naukowo-projektowego oraz w szeregu firmach produkujcych urzdzenia i maszyny dla tej brany. 133 o. .k g w w w h. ag pl u. ed pl o. ag h. ed u. 7. Przegld metod, technologii oraz ukadów wydobywczych w kopalniach wgla brunatnego w Europie w w w .k g Wydobycie wgla brunatnego realizowane jest rónymi metodami i przez róne ukady technologiczne. Pierwszego podziau dokonano ze wzgldu na metody wydobycia. Wgiel brunatny wydobywany jest metod odkrywkow i podziemn. Metod podziemn wydobywane jest tylko kilka procent wiatowej produkcji. W Europie prawie 100% wgla brunatnego wydobywa si metod odkrywkow. Po 1945 r. w naszym kraju pracowao kilka kopal, które wydobyway wgiel brunatny metod podziemn. W polskich warunkach geologiczno-górniczych ta technologia bya zbyt kosztowna, mao wydajna i niebezpieczna. Ostatnie prowadzone w ten sposób wydobycie wgla brunatnego zakoczono w 1997 r. w kopalni Sieniawa. Metoda odkrywkowa jest masowo stosowana zarówno na wiecie, Europie jak i w Polsce. Metod odkrywkow mona podzieli ze wzgldu na ruch ukadów wydobywczych: – ruch cigy, – ruch cykliczny, – kombinowany. 135 Tabela 25. Ograniczenia i zalety ukadów wydobywczych w górnictwie wgla brunatnego Table 25. Limits and advantages of mining systems in brown coal mining Ukady o ruchu cigym Ograniczenia i zalety Ukady KTZ z koparkami wielonaczyniowymi tradycyjnymi s stosowane na masow skal (posiadaj bardzo du zdolno wydobywcz). Posiadaj ograniczon moliwo zastosowania w zakresie urabiania ska bardzo trudno urabialnych Ukady KTZ – koparki wielonaczyniowe kompaktowe Ukady z koparkami kompaktowymi mog by stosowane dla szerszej palety ska (nadkadowych czy kopaliny) ni w przypadku koparek tradycyjnych. Posiadaj ograniczon zdolno wydobywcz z uwagi na parametry techniczne Ukady koparka – zwaowarka, koparka – zwaowarki oraz ukady koparka – zwaowarka o wyduonym wysigniku Ukady: agregaty koparka – zwaowarka posiadaj ograniczony zakres zastosowania. Zastosowanie tylko dla specjalnych uwarunkowa budowy geologicznej zoa i uwarunkowa technologicznych w zakresie przerzutu nadkadu nad frontem wydobywczym kopaliny Ukady wydobywcze z mostami przerzutowymi Ukady z mostami przerzutowymi posiadaj bardzo ograniczony zakres zastosowania. Stosowane s tylko dla wybranych zó w zakresie ksztatu, zalegania nadkadu nad zoem i w szczególnego rodzaju nadkadu w zakresie przepuszczalnoci wody (dobre warunki dla przesuwania torów) o. ag h. ed u. pl Ukady KTZ – koparki wielonaczyniowe tradycyjne Ukad rzadko stosowany. Ograniczenia w zakresie zdolnoci wydobywczej i wykorzystania czasu pracy Ukad koparka jednonaczyniowa – transport szynowy Ukad rzadko stosowany. Ograniczenia w zakresie zdolnoci wydobywczej i wykorzystania czasu pracy w .k g Ukad koparka wielonaczyniowa – transport szynowy w w Ukad koparka jednonaczyniowa – transport samochodowy Ukad stosowany tylko do urabiania i transportu wgla brunatnego. Wymaga szczególnych warunków technicznych dla budowy dróg transportowych na poziomach eksploatacyjnych Ukad koparki zgarniakowe bezporednio zdejmujce nadkad (kopalin) na zwaowisko (skadowisko) Ukad stosowany masowo w niektórych zagranicznych kopalniach (posiada bardzo du zdolno wydobywcz). Naley w przyszoci rozpatrzy moliwo ich zastosowania w polskich kopalniach. Wymaga nowego podejcia technicznego i logistycznego dla tego typu ukadu wydobywczego Ukad kombajny frezujce – samochody Ukad wydobywczy rzadko stosowany. Posiada ograniczone zdolnoci wydobywcze. Wymaga wprowadzenia na poziomy wglowe transportu samochodowego ródo: [Kasztelewicz 2012] 136 – – – – – – Do ukadów o ruchu cyklicznym naley zaliczy: koparka jednonaczyniowa – transport szynowy, koparka jednonaczyniowa – transport samochodowy, koparki zgarniakowe bezporednio zdejmujce nadkad na zwaowisko. koparka wielonaczyniowa – transport szynowy lub samochodowy, kombajny odkrywkowe – transport samochodowy, koparka jednonaczyniowa – transport tamowy. u. ed – – – pl – Do ukadów o ruchu cigym zalicza si: ukady KTZ – koparki wielonaczyniowe tradycyjne, ukady KTZ – koparki wielonaczyniowe kompaktowe, ukady koparka – zwaowarka, koparka – zwaowarki oraz ukady koparka – zwaowarka o wyduonym wysigniku, ukady wydobywcze z mostami przerzutowymi. o. ag h. W tabeli 25 zestawiono wyniki analizy poszczególnych ukadów wydobywczych pod wzgldem ich ogranicze i zalet w górnictwie wgla brunatnego. Preferowane do stosowania i rozwoju technologie górnicze (ukady wydobywcze) przedstawiono w tabeli 26. Ukady te speniaj wymagania w zakresie wydobycia masowego, a zarazem speniajce wymagania w zakresie ochrony rodowiska. .k g Tabela 26. Kierunki rozwoju technologii górniczej preferowane do stosowania w górnictwie odkrywkowym wgla brunatnego Table 26. Directions of mining engineering development preferred to be used in surface mining of brown coal w Ukady o ruchu cigym w Ukady KTZ – koparki wielonaczyniowe tradycyjne Ukady KTZ – koparki wielonaczyniowe kompaktowe w Ukady koparka – zwaowarka o wyduonym wysigniku Ukady o ruchu cyklicznym Ukad: koparki zgarniakowe bezporednio zdejmujce nadkad (kopalin) na zwaowisko (skadowisko) ródo: [Kasztelewicz 2012] 7.1. Ukady o ruchu cigym – – – Ponisze ukady o ruchu cigym: ukady KTZ – koparki wielonaczyniowe tradycyjne – rysunek 122, ukady KTZ – koparki wielonaczyniowe kompaktowe – rysunek 123, ukady koparka–zwaowarka o wyduonym wysigniku – rysunek 124, 137 u. pl to ukady wydobywcze sprawdzone zarówno w kopalniach polskich, jak i europejskich, pracujce w rónych uwarunkowaniach górniczo-geologicznych. Ukady te osigaj bardzo due zdolnoci wydobywcze. Poza koparkami kompaktowymi szereg koparek wielonaczyniowych byo zaprojektowanych w latach 60., 70. czy 80. XX w. Mao jest rozwiza wspóczesnych. Warunkiem dalszego stosowania ukadów wydobywczych o ruchu cigym w nowych kopalniach jest doskonalenie techniczne – zarówno pod wzgldem wydajnoci, jak i przede wszystkich energooszczdnoci i materiaochonnoci. Osobnym zagadnieniem jest spenianie najwyszych wymaga pod wzgldem ochrony rodowiska. Decydujcym czynnikiem jest poziom haasu, emitowany przez maszyny podczas pracy. Maszyny o ruchu cigym .k g o. ag h. ed Do podstawowych maszyn o ruchu cigym, stosowanych w górnictwie odkrywkowym zalicza si koparki wielonaczyniowe i zwaowarki tamowe. Maszyny te wchodz w skad podstawowego ukadu technologicznego kopalni odkrywkowej, gdzie stanowi jego pierwsze i ostatnie ogniwo. Zadaniem koparek jest urabianie calizny i zaadowanie urobku na rodki transportu, zadaniem zwaowarek jest zwaowanie mas ziemnych dostarczanych na teren zwaowiska. Koparki wielonaczyniowe i zwaowarki tamowe okrela si w górnictwie odkrywkowym jako maszyny podstawowe. Typy maszyn i ukady funkcjonalne w w w Podstawowym ogniwem w procesie produkcyjnym kopalni odkrywkowej jest koparka wielonaczyniowa – maszyna robocza przeznaczona do urabiania calizny i adowania urobku, pracujca w sposób cigy, wyposaona w zespó urabiajcy z wieloma naczyniami urabiajcymi. W zalenoci od rodzaju zespou urabiajcego koparki wielonaczyniowe dziel si na dwie gówne grupy: 1) koparki koowe, 2) koparki acuchowe. W koparkach koowych naczynia urabiajce umieszczone s na obwodzie koa naczyniowego usytuowanego na kocu wysignika urabiajcego, a w koparkach acuchowych naczynia urabiajce przymocowane s do ogniw acucha obiegajcego konstrukcj wysignika urabiajcego na caej jego dugoci. 138 u. pl Ogniwem kocowym w procesie zdejmowania nadkadu jest zwaowarka jako maszyna przeznaczona do usypywania zwaowisk urobionych ska lub odpadów przemysowych za pomoc wysignika zwaujcego. Zwaowarki tamowe w zalenoci od rodzaju transportu, z którym wspópracuj, dziel si na dwie podstawowe grupy: 1) zwaowarki wspópracujce z transportem przenonikowym, pobierajcym zwaowane masy z przenonika poziomego w sposób cigy; zwaowarki tej grupy nazywane s zwaowarkami tamowymi; 2) zwaowarki dostosowane do transportu szynowego, które wyposaone s w naczyniowy zespó pobierajcy; zwaowarki tej grupy nazywane s ogólnie zwaowarkami naczyniowymi lub – w zalenoci od rodzaju zespou naczyniowego – zwaowarkami acuchowymi albo koowymi. w w w .k g o. ag h. ed Pierwsza na wiecie koparka jednonaczyniowa zostaa zaprojektowana i zbudowana przez amerykaskiego mechanika W. Otisa w 1836 r. Bya to maszyna z napdem parowym, o mocy 11 kW i wydajnoci 64 m3/h. Wywodzia si z ówczesnych pogbiarek. Cechowa je napd parowy i zamknity ksztat naczynia urabiajcego. Pierwsza koparka wielonaczyniowa z napdem elektrycznym wesza do eksploatacji w 1898 r. w Reskim Okrgu Wglowym [Kasztelewicz 2012]. Koparki wielonaczyniowe najpierw budowano na podwoziu szynowym z niepenym obrotem. Kopark na podwoziu gsienicowym zbudowano w 1910 r. Natomiast pierwsza koparka z penym obrotem powstaa w firmie Bucyrus w 1925 r. W Europie pierwsze koparki wielonaczyniowe wybudowano w Niemczech w 1904 r., napdzane par. Natomiast w Polsce produkcja pierwszych maych koparek wielonaczyniowych ruszya w 1952 r. rednie koparki wielonaczyniowe koowe rozpoczto budowa w Polsce w latach 80. XX w. Koparki wielonaczyniowe acuchowe z naczyniami otwartymi o pojemnoci 100 dm3 miay zasig urabiania podpoziomowy – 8 m. W latach 30. ubiegego stulecia produkcj koparek koowych podja firma Lauchhammer i LMG, w wyniku czego nastpio wyparcie transportu maszyn z wykorzystaniem torów i zmiana systemu pracy ze cianowego na zabierkowy. W pierwszym okresie rozwoju koparek wielonaczyniowych maszyny te byy budowane jako konstrukcje indywidualne, dlatego w ówczesnych kopalniach odkrywkowych rzadko kiedy pracowao kilka koparek tego samego typu. Konstrukcje koparek wielonaczyniowych i zwaowarek powstay w wyniku wieloletniego dowiadczenia w eksploatacji tych maszyn oraz dostosowywania do rónych warunków pracy. Obecnie nie s budowane maszyny podstawowe na podwoziu szynowym (oprócz koparek wspópracujcych z mostami przerzutowymi), a take jako nieobrotowe. Przewaaj koparki i zwaowarki tamowe na podwoziu gsienicowym. 139 pl u. ed Rysunek 122. Koparka SRs 1800 w kopalni Konin Figure 122. Excavator SRs 1800 in Konin mine w w w .k g o. ag h. Fot. P. Ordan PAK Kopalnia Konin S.A. Rysunek 123. Koparka kompaktowa PE100-1600/1,5 x 20 pracujca w kopalni wgla brunatnego na Wgrzech Figure 123. Compact excavator PE100-1600/1.5 x 20 working in a brown coal mine in Hungary Fot. Z. Kasztelewicz 140 141 h. ag u. ed ródo: Fot. M. Sikora pl Rysunek 124. Agregat koparka koowa – zwaowarka tamowa o wyduonym wysigniku w kopalni Visonta na Wgrzech Figure 124. Unit bucket wheel excavator – spreader with an extension boom in Visonta mine in Hungary o. .k g w w w Podzia koparek wielonaczyniowych ze wzgldu na generacje przedstawiono w tabeli 27. Tabela 27. Podzia koparek koowych na generacje Table 27. Division of bucket wheel excavators into generations Generacja Osigana wydajno efektywna, [tys. m3/dob] I 40 koparki wysuwowe z komorami, ukad adujcy – wysignikowy, pojemno obliczeniowa czerpaków do 1,2 m3 30 60 koparki wysuwowe i bezwysuwowe, bezkomorowe, dostosowane do urabiania ska atwo i rednio urabialnych, pojemno naczy do 2,4 m3 50/60 110 koparki z wysignikami urabiajcymi bezwysuwowymi, koa naczyniowe bezkomorowe lub pókomorowe, nalene ukady adujce o duym zasigu, masa koparki okoo 7500 Mg, pojemno naczy 4–4,5 m3 60 240 koparki z wysignikami urabiajcymi bezwysuwowymi, koa naczyniowe bezkomorowe lub pókomorowe, nalene ukady adujce o duym zasigu, masa koparki okoo 13 tys. Mg, pojemno naczy 6,3 m3 70 pl u. o. IV ag h. III ed II Lata wprowadzenia do produkcji Charakterystyka .k g koparki zwarte (kompaktowe), krótki wysignik, dua rednica koa naczyniowego, due siy kopania, moliwo pracy na wikszych pochyleniach (do 1:10), hydrauliczny mechanizm zwodzenia wysigników koa czerpakowego i przenonika zaadowczego 100 VI 300–500 w w 80 W fazie studiów projektowych w V ródo: [Kozio i in. 2007] Z przedstawionych w tabeli danych wynika jaki duy postp w projektowaniu i budowie koparek wielonaczyniowych nastpi w okresie okoo 50 lat XX w. Pierwsza generacja koparek koowych z lat 30. XX w., to maszyny o wydajnoci efektywnej okoo 40 tys. m3/dob. Druga generacja koparek z lat 50. i 60. XX w. posiadaa wydajno 60 tys. m3/dob, a nastpna trzecia generacja to ju tzw. 100-tysiczniki – rysunek 125. Nastpnie z lat 70. XX w. to ju najwiksze koparki czwartej generacji z wydajnoci ponad 200 tys. m3/dob tzw. 200-tysiczniki – rysunek 126. Do pitej generacji zaliczono koparki zwarte – kompaktowe o wydajnoci dochodzcej do 100 tys. m3/dob. Nastpny okres w górnictwie odkrywkowym, tj. 142 ed u. pl w pierwszej poowie XXI w. pokae czy zastan zaprojektowane i zbudowane koparki szóstej generacji z wydajnoci do 500 tys. m3/dob. h. Rysunek 125. Koparka SchRs 4600.50 w kopalni Bechatów Figure 125. Excavator SchRs 4600.50 in Bechatów mine w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 126. Widok koparki Bagger 293 w kopalni Hambach (RWE) o wadze 14 000 Mg i osiganej wydajno teoretycznej 240 000 [m3/dob] i zdolnoci rocznej okoo 50 mln m3 Figure 126. View of the excavator so-called 200-thousandth Bagger 293 in Hambach mine (RWE) of weight 14 000 Mg and attainable theoretical capacity of 240 000 [m3/24 h] and yearly ability of about 50 m m3 Fot. RWE Power 143 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Obecnie dominuje tendencja budowy koparek seryjnych, ujtych w typoszeregi przy deniu do daleko idcej wymiennoci czci i zespoów. Dzi najwiksze koparki wielonaczyniowe maj wydajno ponad 20 tys. m3/godzin, a ukady wydobywcze z wykorzystaniem mostu przerzutowego (most przerzutowy F60 z trzema koparkami acuchowymi Es 3750/3150) s najwikszymi pod wzgldem wydajnoci ukadami urabiajcymi na wiecie o wydajnoci godzinowej ponad 25 tys. m3. Najwiksz zalet systemu przerzutowego jest bardzo wysoka wydajno oraz niskie koszty transportu uzyskane poprzez maksymalne skrócenie odlegoci transportu nadkadu. Rozdzielenie nitek transportowych wglowych oraz nadkadowych powoduje, e ukad ten jest nieelastyczny i waciwie nie mona go zastosowa do selektywnej eksploatacji zoa. Dlatego te znajduje on zastosowanie jedynie do eksploatacji zó o regularnej, jednorodnej budowie i duej koncentracji wydobycia. Na rysunku 127 przedstawiono ukad frontów oraz widok trójpodporowego mostu przerzutowego w niemieckiej kopalni Welzow. Rysunek 127. Trójpodporowy most przerzutowy F60 w kopalni Welzow; 1, 2, 3 – pitra nadkadowe z transportem przerzutowym, 4 – ukad wglowy KTZ Figure 127. Tri-pillar conveyor bridge F60 in Welzow mine; 1, 2, 3 – overburden benches/conveyance mass transport, 4 – coal system KTZ Fot. Vattenfall Europe Mining AG Zwaowarki, zanim osigny dzisiaj stosowan posta, przeszy znaczn ewolucj. Pierwsza zwaowarka zastosowana w kopalni odkrywkowej do zwaowania ska nadkadowych bya zwaowark zgrzebow zbudowan w 1915 r. przez firm 144 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Lbecker Maschnenbau-Gesellschaft. Zwaowarka miaa zasig zwaowania 4 m. W dalszych konstrukcjach zasig zwaowania uleg zwikszeniu do 10 m. Wydajno tych zwaowarek, bdcych w uyciu do roku 1922, nie przekraczaa jednak 250 m3/h. Zwaowarka naczyniowa zostaa zbudowana w roku 1922 przez firm Backau. Dugo wysignika wynosia 23 m, pojemno naczy 0,5 m3, konstrukcja zwaowarki bya sztywna i nie pozwalajca na obrót wysignika w paszczy nie poziomej. W dalszych konstrukcjach wprowadzono obrotowe nadwozie z moliwoci obrotu okoo 40 stopni, a w dalszych konstrukcjach obrót do 180 lub wicej stopni. Zwaowarka wspópracujca z przenonikiem tamowym zostaa zbudowana przez firm Bayrischen Braunkohlenindustrie AG w 1939 roku. Wprowadzona zostaa do ruchu po przebudowie dopiero w 1951 roku. Zasig zespou zwaujcego wynosi 24 m, szeroko tamy 1000 mm, prdko pocztkowa 2,5 m/s, a nastpnie 6,8 m/s. Przez zwikszenie prdkoci tamy zasig zwaowania wzrós do 31 m. Dzi najwiksze zwaowarki tamowe maj wydajno ponad 20 tys. m3/godzin z zasigiem zwaowania ponad 200 metrów liczc od przenonika poziomowego, a tym zasig przenonika zwaujcego wynosi ponad 130 m – rysunek 128. Rysunek 128. Widok zwaowarki 761 pracujcej w kopalni Hambach (RWE) o wadze 7700 Mg i osiganej wydajno teoretycznej 240 000 [m3/dob] a w roku okoo 50 mln m3 Figure 128. View of the spreader 761 working in Hambach mine (RWE) of weight 7700 Mg and attainable theoretical capacity of 240 000 [m3/24 h], and yearly about 50 m m3 Fot. RWE Power 145 Natomiast zwaowarki z przeduonym wysignikiem maj dugo samego wysignika zwaujcego okoo 260 m. W Polsce pierwsze mae zwaowarki rozpoczto budowa w latach 50. XX w. Natomiast zwaowarki o redniej wydajnoci powstay w latach 80. XX w., a najwiksz zwaowark o wydajnoci ponad 15 tys. m3/godzin zbudowano w naszym kraju na pocztku XXI w. 7.2. Ukady o ruchu cyklicznym w w w .k g o. ag h. ed u. pl Do ukadów technologicznych o ruchu cyklicznym stosowanych w górnictwie odkrywkowym wgla brunatnego zalicza si: koparki zgarniakowe bezporednio zdejmujce nadkad (kopalin) na zwaowisko (skadowisko), ukady urabiajce w postaci koparek jednonaczyniowych i adowarek koowych podajcych urobek na samochody technologiczne oraz kombajny powierzchniowe urabiajce i adujce na samochody. Koparki zgarniakowe do zdejmowania nadkadu czy wydobycia wgla brunatnego s mao wykorzystywane w polskich i europejskich kopalniach wgla brunatnego. Warunkiem moliwoci zastosowania tego typu ukadów wydobywczych jest ich poznanie i zaakceptowanie przez naszych specjalistów – zarówno ze strony górniczej, jak i maszynowej oraz elektrycznej w kopalniach, ale te specjalistów z zaplecza projektowego i technicznego. Poznanie charakteru pracy tych nowych ukadów jest te wane dla uzyskania odpowiedzi na pytanie: czy dla krajowych warunków geologiczno-górniczych ukad z koparkami zgarniakowymi dla zdejmowania nadkadu jest moliwy do zastosowania. Byoby duym sukcesem zbudowanie jednego ukadu w typowej kopalni wgla brunatnego w Polsce z du kopark zgarniakow (z roczn zdolnoci wydobywcz okoo 40 mln m3 nadkadu) dla zebrania dowiadcze i wydania jednoznacznych opinii co do moliwoci masowego zastosowania tych maszyn. Koparki te w opinii specjalistów speniaj wymagania pod wzgldem ochrony rodowiska i mog by w przyszoci stosowane dla zó o nieduych miszociach zarówno do nadkadu jak i kopaliny i z powodzeniem konkurowa z ukadami KTZ – rysunek 129. Innym ukadem cyklicznym stosowanym w kopalniach wgla brunatnego w Grecji urabiajcym nadkad stanowicy utwory trudno urabialne na skal przemysow jest ukad wydobywczy zoony z koparki jednonaczyniowej (adowarki koowej) i samochodu technologicznego (wozida). Nadkad urabiany i adowany jest na samochody po wstpnym rozluzowaniu robotami strzaowymi – rysunek 130 i 131. Dla pokazania zakresu, a zarazem moliwoci pracy tego ukadu przedstawiono wyniki uzyskane w jednej z kopal greckich tj. South Field. 146 pl u. ed Rysunek 129. Koparka zgarniakowa w kopalni w USA Figure 129. Dragline excavator in a mine in the USA w w w .k g o. ag h. Fot. Caterpillar Rysunek 130. Zaadunek nadkadu rozluzowanego poprzez roboty strzaowe kopark jednonaczyniow na samochód technologiczny w kopalniach wgla brunatnego South Field w Grecji Figure 130. Loading of overburden loosened by blasting with a backhoe excavator on a haul truck in South Field brown coal mines in Greece Fot. Z. Kasztelewicz 147 pl u. ed ag h. Rysunek 131. Zaadunek nadkadu rozluzowanego poprzez roboty strzaowe adowarkami koowymi na samochód technologiczny w kopalniach wgla brunatnego South Field w Grecji Figure 131. Loading of overburden loosened by blasting with a wheel loaders on a haul truck in South Field brown coal mines in Greece o. Fot. Z. Kasztelewicz w w w .k g W 2012 r., w kopalni South Field zdjto 14,4 mln m3 nadkadu, stanowicego utwory trudno urabialne, z wykorzystaniem koparek jednonaczyniowych nalecych do kopalni. Wielko ta zostaa osignita gównie przez koparki: P&H BLE 2100 o pojemnoci yki 15 m3 (2 szt.), O&K RH170 o pojemnoci yki 21 m3 (2 szt.), Liebherr 984 o pojemnoci yki 5,5 m3 (3 szt.) oraz CAT 6040 o pojemnoci yki 22 m3 (2 szt.). Urobek pochodzcy z koparek wymienionych powyej transportowany by na zwaowisko wewntrzne za pomoc wozide: Terex 3308 o adownoci 50 Mg (11 szt.), Terex TR 100 o adownoci 90 Mg (10 szt.) i Terex MT 3300 o adownoci 150 Mg (4 szt.) oraz Hitachi EH 3500 (8 szt.) o adownoci 190 Mg. Podstawowymi wozidami s te dwa ostatnie typy, natomiast wozida o adownoci 90 Mg stosowane s w miejscach, gdzie istniej ograniczenia dla wikszych wozide (np. przy przejazdach przez trasy przenoników tamowych). Natomiast wozida o adownoci 50 Mg pracuj gównie jako maszyny pomocnicze (np. do transportu materiau do budowy dróg technologicznych) i wspópracuj z koparkami Liebherr 984. rednia dugo drogi transportowej na zwaowisko wewntrzne waha si od 3,3 do 5,2 km. 148 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Z przeprowadzonych obserwacji mona stwierdzi, e najbardziej ekonomicznym ukadem urabiajcym i transportujcym utwory trudno urabialne by ukad zoony z koparki jednonaczyniowej CAT 6040 o pojemnoci yki 22 m3 i wozida Hitachi EH3500 o adownoci 190 Mg. Widok koparki CAT 6040 i wozida Hitachi EH3500 pracujcych w kopalnia South Field pokazano na rysunku 130. Kolejnym przykadem ukadu cyklicznego jest eksploatacja powierzchniowym kombajnem frezujcym wspópracujcym z transportem oponowym. W greckiej kopalni wgla brunatnego Kardia podobnie jak w kopalniach niemieckich czy polskich testowany jest kombajn powierzchniowy Wirtgen. W tym miejscu naley zaznaczy, e w indyjskich czy australijskich kopalniach wgla brunatnego metoda ta jest stosowana na skal przemysow. Z uwagi na odmienne warunki geologiczno-górnicze panujce w europejskich kopalniach wgla brunatnego eksploatacja ta jest jeszcze w okresie prób. Podczas eksploatacji kombajnem powierzchniowym Wirtgen urabianie i jednoczesne adowanie na podjedajce samochody wykonuje sam kombajn. Wydajno ukadu zaley od typu kombajnu – czyli od jego wydajnoci (najwiksze kombajny maj wydajno teoretyczn okoo 3000 Mg/h), ksztatu frontu roboczego tj. czy kombajn urabia warstw wokó wyrobiska bd urabia warstw liniowo i konieczne jest jego zawracanie lub cofanie oraz od adownoci i liczby samochodów odbierajcych urobek – rysunek 132. Rysunek 132. Urabianie i zaadunek wgla brunatnego na samochody kombajnem Wirtgen 2500SM w kopalni wgla brunatnego Kardia w Grecji Figure 132. Mining and loading brown coal on trucks by surface miner Wirtgen 2500SM in Kardia brown coal mine in Greece Fot. Z. Kasztelewicz 149 Podsumowanie w w w .k g o. ag h. ed u. pl Górnictwo odkrywkowe wgla brunatnego do zdejmowania nadkadu i wydobycia kopaliny wykorzystuje róne metody i róne ukady technologiczne. W Polsce i Europie prawie w 100% stosowana jest metoda odkrywkowa. Metod podziemn wydobywane jest tylko kilka procent wiatowego wydobycia wgla brunatnego. Podobnie jest z ukadami technologicznymi – w Polsce i Europie prawie 100% wydobywa si ukadami cigymi gównie z tradycyjnymi koparkami wielonaczyniowymi. Natomiast na wiecie poza Europ przewaga ukadów cigych jest mniejsza. W Polsce z uwagi na wystpujce trudno urabialne utwory nadkadowe zapocztkowano stosowanie ukadów cyklicznych z uyciem materiaów wybuchowych i spycharek gsienicowych ze zrywakami dla wstpnego rozluzowania mas nadkadowych. Dowiadczenia krajowe i greckie zostan w przyszoci wykorzystane w nowej kopalni w Zoczewie. Nadkad na zou w Zoczewie w znacznej iloci zbudowany jest z trudno urabialnych utworów. 150 ag h. ed u. pl 8. Scenariusze strategii rozwoju górnictwa wgla brunatnego w I poowie XXI w. w w w .k g o. Strategi rozwoju górnictwa odkrywkowego wgla brunatnego w Polsce w I poowie XXI w. opracowano analizujc moliwe scenariusze w czynnych zagbiach górniczo-energetycznych, jak równie w nowych regionach, gdzie wystpuj znaczne zasoby tego paliwa. W tym celu opracowano scenariusze rozwoju górnictwa wgla brunatnego w oparciu o zoa wgla brunatnego w Polsce z umownym podziaem na siedem obszarów: 1) zagbie adamowskie, 2) zagbie bechatowskie, 3) zagbie koniskie, 4) zagbie turoszowskie, 5) region lubuski, 6) region zachodni (legnicki), 7) region centralnej Polski, a tym: – region wielkopolski, – region ódzki. Taki podzia umoliwi uwzgldnienie w pracy wszystkich waniejszych zó tego surowca, obecnie rozpoznanych w Polsce. 151 o. ag h. ed u. pl Opracowane scenariusze rozwoju górnictwa wgla brunatnego w Polsce przedstawiono wariantowo: 1) scenariusz pesymistyczny zakada wykorzystanie jedynie tych zó wgla brunatnego, na które kopalnie posiadaj obecnie koncesje na wydobywanie; 2) scenariusz realny zakada kontynuacj rozwoju tego górnictwa w oparciu o zoa satelickie czynnych obecnie kopal oraz zagospodarowanie zó perspektywicznych regionu ódzkiego (Zoczew) i lubuskiego (Gubin); 3) scenariusz optymistyczny zakada kontynuacj rozwoju tego górnictwa na zoach satelickich w czynnych kopalniach oraz powstanie nowych zagbi górniczych w oparciu o zoa perspektywiczne regionu zachodniego (Legnicy) i regionu wielkopolskiego (Poniec – Krobia, Oczkowice); 4) scenariusz niektórych pozostaych zó w Polsce zakada analiz ewentualnego zagospodarowania niektórych zó regionu lubuskiego: Cybinka, Torzym, Rzepin i Sieniawa i centralnej Polski, a w tym: regionu wielkopolskiego – Trzcianka oraz regionu ódzkiego – Rogó no i Gowaczów. 5) scenariusz optymistyczny plus polega na tym, e oprócz zó zagospodarowanych w scenariuszu optymistycznym – nastpuje dodatkowe zagospodarowanie niektórych zó lubuskich i centralnej Polski lub nastpuje rozszerzenie zagospodarowania wybranych zó w legnickim obszarze wgla brunatnego. w .k g 8.1. Pesymistyczny scenariusz strategii rozwoju dziaalnoci górnictwa wgla brunatnego w Polsce w w Jak ju wspomniano, scenariusz ten zakada wyeksploatowanie tych zó wgla brunatnego, na które kopalnie obecnie posiadaj koncesje na wydobywanie przy jednoczesnym braku zagospodarowania kolejnych zó. Posiadane obecnie zasoby wgla brunatnego umoliwiaj prac tych kopal, przy obecnym poziomie wydobycia (ok. 60 mln ton rocznie), na okoo 10 lat. Po tym terminie rozpocznie si zmniejszanie wydobycia ze wzgldu na sczerpywanie si zasobów wgla w dwóch kopalniach, tj. w kopalni Adamów i Konin. Poniej przedstawiono charakterystyk zagospodarowania zó wgla brunatnego z podziaem na czynne zagbia wgla brunatnego. 8.1.1. Zagbie adamowskie W zagbiu adamowskim znajduje si PAK Kopalnia Wgla Brunatnego Adamów S.A. Jest ona kopalni wieloodkrywkow. Wydobywany wgiel brunatny jest 152 w w w .k g o. ag h. ed u. pl wykorzystywany jako paliwo w pobliskiej Elektrowni Adamów o mocy 600 MW (tworzcej z elektrowniami koniskimi Zespó Elektrowni PAK S.A.). Pierwszy wgiel w tym zagbiu wydobyto w 1964 r., kiedy to rozpoczto eksploatacj odkrywki Adamów. W latach 1977–1978 oddano do eksploatacji dwie kolejne odkrywki: Wadysawów i Bogdaów. W odkrywce Bogdaów zakoczono eksploatacj wgla w 1991 r., zastpujc j jednoczenie uruchomion w tym samym roku odkrywk Ko min Pole Poudniowe (na którym zakoczono eksploatacj w 2008 r.), a nastpnie uruchomiono w 2004 r. odkrywk Ko min Pole Centralne. W 2012 r. zakoczono wydobycie na odkrywce Wadysawów. Obecnie pracuj dwie odkrywki: odkrywka Adamów i odkrywka Ko min Pole Centralne. Pooenie odkrywek w zagbiu adamowskim pokazano na rysunku 133, a stan zasobów bilansowych i przemysowych zestawiono w tabeli 28. Rysunek 133. Pooenie odkrywek w zagbiu adamowskim Figure 133. Location of open pits in Adamów brown coal basin ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PAK Kopalnia Adamów S.A. 153 W zagbiu adamowskim pozostao do wyeksploatowania na zoach czynnych odkrywek 36,3 mln ton zasobów przemysowych i okoo 34,5 mln ton zasobów operatywnych – tabela 28 (wielko zasobów operatywnych przeliczono przyjmujc umownie wielko strat na poziomie 5%). Adamów 32,887 Wadysawów 1,357* Ko min Ko min Pole Centralne 15,379 * – eksploatacja zakoczona w kwietniu 2012 r. 11,00 w trakcie eksploatacji 0,000 o. 11,574 36,328 34,52 .k g Razem w trakcie eksploatacji 24,754 ag Wadysawów 23,52 pl Adamów Uwagi u. Odkrywka Zasoby Zasoby operatywne do przemysowe wyeksploatowania stan na stan na 31 grudnia 2012 r., 31 grudnia 2012 r., [mln ton] [mln ton] h. Zoe Zasoby geologiczne bilansowe, [mln ton] ed Tabela 28. Zasoby wgla brunatnego w PAK Kopalni Wgla Brunatnego Adamów S.A. Stan na 31 grudnia 2012 r. Table 28. Brown coal reserves in PAK Brown Coal Mine Adamów Co. Balance on 31st December, 2012 zasoby wgla brunatnego po zakoczeniu eksploatacji zoa wgla brunatnego Wadysawów w kwietniu 2012 r. w ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PAK Kopalnia Adamów S.A. w w W zwizku z zakoczeniem eksploatacji zoa w celu rozliczenia zasobów zosta wykonany „Dodatek nr 3 do dokumentacji geologicznej zoa wgla brunatnego Wadysawów w kat. B”. W dniu 31 stycznia 2013 r. decyzj Ministra rodowiska (DGKkzk-4741-8139/8/4187/MW) dodatek zosta zatwierdzony. Wielko zasobów obecnie eksploatowanych zó oraz posiadany park maszynowy, pozwalaj na pene pokrycie zapotrzebowania elektrowni na wgiel brunatny do 2020 r. (przy wydobyciu okoo 4,5 mln ton/rok). Natomiast przy mniejszym wydobyciu (na poziomie 3,5 mln ton/rok) czas ten si wyduy do 2022 r. Po tym okresie nastpi zakoczenie dziaalnoci tego zagbia. Wedug obecnej strategii ZE PAK S.A. praca Elektrowni Adamów moe trwa tylko do 2017 r. ze wzgldu na wymogi zwizane z emisj gazów (wybór tej strate154 gii zosta dokonany po wstpieniu Polski do UE). Wgiel z kopalni Adamów bdzie dostarczany do Elektrowni Adamów do 2017 r. – ewentualnie po zgodzie UE na przeduenie dziaalnoci tej elektrowni do 2019 r., a po tym okresie pozosta ilo wgla planuje si przewozi transportem samochodowym do Elektrowni Konin i Ptnów. 8.1.2. Zagbie bechatowskie ag h. ed u. pl W zagbiu bechatowskim znajduje si PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddzia KWB Bechatów. Kopalnia Bechatów zlokalizowana jest w centralnej Polsce, w poudniowej czci województwa ódzkiego. To najmodsza i zarazem najwiksza kopalnia wgla brunatnego w Polsce, wspópracujca z elektrowni Bechatów o mocy zainstalowanej 5298 MW. Zoe Bechatów skada si z trzech pól: Bechatów, Szczerców i Kamiesk. Z odkrywki Bechatów pierwsze tony wgla wydobyto w 1980 r., natomiast z Pola Szczerców pod koniec 2009 r. Stan zasobów przemysowych w zagbiu bechatowskim przestawiono w tabeli 29. Z poniszych danych wynika, e czne zasoby przemysowe wedug stanu na 31 grudnia 2012 r. wynosz okoo 745 mln ton. .k g o. Tabela 29. Stan zasobów wgla brunatnego w czynnych odkrywkach zagbia bechatowskiego. Stan na 31 grudnia 2012 r. Table 29. State of brown coal reserves in working open pits of Bechatów basin. Balance on 31st December, 2012 Odkrywka w w Zoe Zasoby geologiczne bilansowe, [mln ton] Razem * Uwagi Bechatów 200,832 156,522 148,70 w trakcie eksploatacji Szczerców 843,873 588,758* 559,32 w trakcie eksploatacji Kamiesk 132,424 nie ustalono nie ustalono zoe perspektywiczne 745,28 708,02 w Bechatów Zasoby Zasoby operatywne do przemysowe wyeksploatowania stan na stan na 31 grudnia 2012 r., 31 grudnia 2012 r., [mln ton] [mln ton] warto ulegnie zmianie (ulegnie zwikszeniu) z uwagi na dodatek do PZZ, który jest w trakcie zatwierdzania ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów 155 156 h. ag pl u. ed ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów Rysunek 134. Pooenie odkrywek w zagbiu bechatowskim Figure 134. Location of open pits in Bechatów brown coal basin o. .k g w w w Pooenie odkrywek w zagbiu bechatowskim przedstawiono na rysunku 134. Kopalnia Bechatów z obecnie eksploatowanego Pola Bechatów i Pola Szczerców planuje eksploatowa wgiel brunatny do 2038 r., przy rocznym wydobyciu od 35,0 do 41,5 mln ton. Powysza strategia wydobycia podporzdkowana jest w caoci zapewnieniu dostaw wgla dla bloków energetycznych w Elektrowni Bechatów cznie z nowym blokiem 858 MW oddanym w 2011 r. 8.1.3. Zagbie koniskie ag h. ed u. pl W zagbiu koniskim znajduje si PAK Kopalnia Wgla Brunatnego Konin S.A. Kopalnia Konin jest kopalni wieloodkrywkow, dostosowujc swoje wydobycie do zmieniajcego si zapotrzebowania pobliskich elektrowni. W 1945 r., na bazie istniejcej poniemieckiej infrastruktury, uruchomiono eksploatacj odkrywki Morzysaw, pocztkowo dla potrzeb miejscowej ludnoci, a od 1946 r. równie dla potrzeb brykietowni. W 1953 r. rozpoczto eksploatacj odkrywki Niesusz, a nastpnie, po wybudowaniu w 1958 r. Elektrowni Konin i w latach 1967–69 Elektrowni Ptnów, uruchamiano sukcesywnie nastpne odkrywki: Gosawice (1958), Ptnów (1962), Kazimierz (1965), Jó win (1971), Lubstów (1982), Kazimierz Pónoc (1995), Jó win IIB (1999), Drzewce (2005) oraz Tomisawice (2010). w .k g o. Tabela 30. Stan zasobów wgla brunatnego w PAK Kopalnia Wgla Brunatnego Konin S.A. Stan na 31 grudnia 2012 r. Table 30. State of brown coal reserves in PAK Brown Coal Mine Konin. Balance on 31st December 2012 Odkrywka w w Zoe Zasoby operatywne do wyeksploatowania stan na 31 grudnia 2012 r., [mln ton] Uwagi Ptnów IV Jó win II B 31,240 29,678 w trakcie eksploatacji Drzewce Drzewce 19,479 18,505 w trakcie eksploatacji Tomisawice 40,931* 38,884 w trakcie eksploatacji 91,650 87,067 Tomisawice Razem * Zasoby przemysowe stan na 31 grudnia 2012 r., [mln ton] bez czci pónocnej ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PAK KWB Konin S.A. 157 w w w .k g o. ag h. ed u. pl W tabeli 30 zestawiono zasoby przemysowe wedug stanu na 31 grudnia 2012 r. w czynnych odkrywkach zagbia koniskiego. Wydobycie wgla w odkrywce Kazimierz Pónoc zakoczono w 2011 r. W swojej historii w kopalni Konin uruchomiono dziesi odkrywek; obecnie surowiec eksploatowany jest w trzech. Czynne odkrywki to: Jó win, Drzewce oraz Tomisawice. Odkrywka Tomisawice to jedyna odkrywka wgla brunatnego otwarta w Polsce po wejciu naszego kraju do Unii Europejskiej. Pooenie odkrywek w zagbiu koniskim przedstawiono na rysunku 135. Rysunek 135. Pooenie zó i odkrywek w zagbiu koniskim Figure 135. Location of deposits and open pits in Konin brown coal basin ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PAK KWB Konin S.A. 158 W sumie zasoby przemysowe w zagbiu koniskim na pocztek 2013 r. wynosiy okoo 91,6 mln ton a zasoby operatywne okoo 87,1 mln ton. Przy zaoeniu braku budowy nowych odkrywek, wydobycie wgla zakoczy si okoo 2025 r. wedug nastpujcego harmonogramu: zakoczenie wydobycia na odkrywce Drzewce w 2019 r., na odkrywce Jó win IIB w 2019/2020 r. oraz odkrywce Tomisawice okoo 2025–2030 r. (bez powikszenia koncesji o cz pónocn). Data zakoczenia uzaleniona jest od strategii odbioru wgla przez elektrownie koniskie (Elektrownia Konin – ciepo dla miasta Konin oraz wystpi problem ywotnoci nowej Elektrowni Ptnów II). Po tym okresie nastpi zakoczenie dziaalnoci tego zagbia. pl 8.1.4. Zagbie turoszowskie w .k g o. ag h. ed u. W zagbiu turoszowskim znajduje si PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddzia KWB Turów. Kopalnia Turów zlokalizowana jest w zachodniej czci województwa dolnolskiego, w gminie Bogatynia, w tzw. „worku turoszowskim”, na obszarze pomidzy granic pastwow z Niemcami od zachodu oraz z Czechami od poudnia i wschodu. W 1947 r. na bazie istniejcej poniemieckiej infrastruktury uruchomiono odkrywk Turów, któr od 1958 r. sukcesywnie rozbudowywano. W latach 70. ubiegego stulecia, wraz z rozbudow Elektrowni Turów i duym eksportem wgla do Niemiec, osignito maksymalne wydobycie na poziomie 25 mln ton rocznie. Obecnie wydobycie wgla waha si w granicach 10–12 mln ton/rok. Stan zasobów przemysowych i operatywnych zestawiono w tabeli 31. Wspóczynnik wykorzystania zasobów przemysowych dla okrelenia zasobów operatywnych przyjto ze wzgldu na eksploatacj selektywn na poziomie 10%. w w Tabela 31. Stan zasobów wgla brunatnego w zagbiu turoszowskim. Stan na 31 grudnia 2012 r. Table 31.State of brown coal reserves in Turoszów basin. Balance on 31st December 2012 Zoe Turów Odkrywka Zasoby przemysowe stan na 31 grudnia 2012 r., [mln ton] Zasoby operatywne do wyeksploatowania stan na 31 grudnia 2012 r., [mln ton] Uwagi Turów 343,7 309,3 w trakcie eksploatacji ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Turów 159 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Pooenie kopalni w zagbiu turoszowskim pokazano na rysunku 136. Rysunek 136. Pooenie kopalni w zagbiu turoszowskim Figure 136. Location of a brown coal mine in Turoszów coal basin ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Turów 160 Stan zasobów operatywnych na pocztek 2013 r. wynosi okoo 309,0 mln ton. Scenariusz rozwoju eksploatacji zoa Turów, oparty jest o okrelony przez elektrowni wieloletni plan zapotrzebowania wgla, który uwzgldnia planowane modernizacje, wyczanie z eksploatacji niektórych bloków energetycznych oraz planowan budow nowego bloku energetycznego o mocy 450 MW. Prac zagbia turoszowskiego okrela si obecnie do 2044 r. 8.1.5. Kopalnia Sieniawa o. ag h. ed u. pl Na bazie kopalni niemieckiej w latach 1947–1950 zostao zorganizowane przedsibiorstwo pastwowe KWB Sieniawa, prowadzca eksploatacj systemem podziemnym do 1997 r. W 1979 r. uruchomiono eksploatacj systemem odkrywkowym, która jest kontynuowana do dzisiaj. Od 2002 r. kopalnia dziaa jako przedsibiorstwo prywatne o charakterze spóki z ograniczon odpowiedzialnoci. W tym okresie wydobyto 7 mln ton wgla (5 mln Mg systemem podziemnym i 2 mln Mg systemem odkrywkowym) i zdjto 7 mln m3 nadkadu. W zwizku z otrzymaniem 16 pa dziernika 2013 r. koncesji na eksploatacj zoa Sieniawa 2 obecny czny stan zasobów przemysowych zó wynosi 18,13 mln ton, a operatywnych 16,35 mln ton. Eksploatacja bdzie prowadzona do 2050 r. z maksymalnym wydobyciem 0,6 mln ton/rok. .k g 8.1.6. Podsumowanie w w w Stan zasobów przemysowych w czynnych zagbiach wgla brunatnego w Polsce na dzie 01.01.2013 r. wynosi okoo 1 218,3 mln ton, a operatywnych okoo 1 140,1 mln ton. Stan zasobów przemysowych i operatywnych wraz z zakadanymi terminami zakoczenia eksploatacji przedstawiono w tabeli 32. Z przedstawionych danych wynika, e obecny poziom wydobycia wgla brunatnego moe by utrzymany tylko przez nastpne okoo 7 do 10 lat, tj. do 2021 r. W kolejnych latach bdzie ulega stopniowemu obnianiu, a do cakowitego zakoczenia jego eksploatacji po 2040 r. (rys. 137 oraz 138 i tab. 33). W przedstawionym pesymistycznym scenariuszu rozwoju wydobycia wgla brunatnego w Polsce zauwaa si powolne ale konsekwentne ograniczenia dziaalnoci brany wgla brunatnego w Polsce. Wydobycie na obecnym poziomie trwa bdzie do koca obecnej dekady tj. do pocztku lat 20. XXI w., a nastpnie bd zamykane poszczególne kopalnie. Pierwsza zakoczy dziaalno kopalnia Adamów, nastpnie kopalnia Konin. Najdusze wydobycie bdzie w kopalni Bechatów, Turów i Sieniawa. 161 Tabela 32. Stan zasobów przemysowych i operatywnych wgla brunatnego na dzie 31.12.2012 r., w kopalniach posiadajcych obecnie koncesje na wydobywanie Table 32. State of developed brown coal reserves in mines on 31st December 2012 that have licence for mining Stan zasobów przemysowych, [mln ton] Kopalnia 34,52 2017/2022 745,280 708,02 2038 Konin 91,650 87,07 2025 Turów 343,700 309,30 18,130 16,35 1 235,088 1 155,26 Sieniawa* Razem 2050 Kopalnia Sieniawa posiada zasoby wgla brunatnego w obecnym kompleksie zoowym w wielkoci okoo 1,2 mln ton h. * 2044 u. Bechatów pl 36,328 ed Adamów Okres zakoczenia dziaalnoci przy obecnym poziomie wydobycia, [lata] Stan zasobów operatywnych, [mln ton] ag ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal .k g o. Tabela 33. Pesymistyczny scenariusz wydobycia wgla brunatnego ze zó, na które kopalnie posiadaj obecnie koncesje Table 33. Pessimistic scenario of brown coal output from the deposits that mines have licence for Lata Konin Turów 4,5 42,2 10,5 9,0 0,12 66,3 41,5 9,3 8,3 0,15 63,8 w Bechatów 4,5 w 2015 Adamów w 2013 Kopalnia, [mln ton] Sieniawa cznie 2020 3,5 37,3 9,3 10,9 0,45 61,5 2025 – 37,9 2,5 10,9 0,45 51,8 2030 – 35,0 – 11,5 0,45 47,0 2035 – 11,0 – 11,1 0,45 22,6 2040 – – – 4,7 0,45 5,2 2045 – – – – 0,45 0,5 87,07 309,30 16,35 1 155,26 Razem 34,52 708,02 ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z kopal 162 pl u. ed ag h. Rysunek 137. Histogram wydobycia wgla brunatnego ze zó, na które kopalnie posiadaj obecnie koncesje – pesymistyczny scenariusz Figure 137. Histogram of brown coal output mining from the deposits the mines have currently a licence for – pessimistic scenario w w w .k g o. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz Rysunek 138. Pesymistyczny scenariusz wydobycia wgla brunatnego ze zó, na które kopalnie posiadaj obecnie koncesje Figure 138. Pessimistic scenario of brown coal output from the deposits the mines have currently a licence for ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 163 pl u. h. ed Rysunek 139. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza pesymistycznego ze zó, na które kopalnie posiadaj obecnie koncesje Figure 139. Electrical energy production according to a pessimistic scenario from the deposits the mines have currently a licence for ag ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz w w .k g o. Ze spadkiem wydobycia wgla brunatnego bdzie ulegaa obnieniu produkcja energii elektrycznej z tego paliwa – rysunek 139. Do oblicze produkcji energii elektrycznej przyjto wska nik efektywnoci produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego w Polsce za 2012 r. (tab. 8) tj. 0,87 MWh/Mg. Z danych przedstawionych na rysunku 139 wida cige obnienie produkcji energii elektrycznej od okoo 2022 r. do kilku tys. GWh w 2040 r. w 8.2. Realny scenariusz strategii rozwoju dziaalnoci górnictwa wgla brunatnego w Polsce Scenariusz realny rozwoju dziaalnoci górnictwa wgla brunatnego w Polsce zakada, e zostan zagospodarowane kolejne zoa, dziki czemu moe doj do zwikszenia stopnia wykorzystania wgla brunatnego w przyszoci i znacznego przeduenia dziaalnoci brany wgla brunatnego w Polsce. Umoliwi to zagospodarowanie niektórych zó satelickich czynnych kopal oraz uruchomienie nowego zagbia wgla brunatnego. 164 165 o. .k g w w w h. ag pl u. ed W scenariuszu realnym zaoono zagospodarowanie zó wymienionych w tabeli 34. Zoa te zostay przypisane do nastpujcych zagbi: – bechatowskiego: Zoczew; – koniskiego: Ocisowo, Dby Szlacheckie – Izbica Kujawska i Piaski oraz ewentualnie Mkoszyn-Grochowiska; – oraz dodatkowo przewidziano zagospodarowane nowego zagbia wgla brunatnego Gubin w oparciu o zoe: Gubin. pl W dalszej czci podrozdziau przedstawiono analiz strategii rozwoju dziaalnoci górnictwa wgla brunatnego w poszczególnych zagbiach wedug scenariusza realnego. u. 8.2.1. Zagbie adamowskie ag h. ed Praca zagbia adamowskiego przebiega podobnie jak w scenariuszu pesymistycznym. Z obecnie eksploatowanych zó (Adamów i Ko min) wydobycie wgla przewiduje si do 2017/2022 r. z prac Elektrowni Adamów tylko do 2017 (2019) r. – tabela 35. Po tym okresie pozostae iloci wgla bd dostarczone do Elektrowni Konin i Ptnów. Prognoz wydobycia wgla przedstawiono w tabeli 35. 2013 w 2014 Wydobycie z obecnie eksploatowanych zó, [mln ton] .k g Lata o. Tabela 35. Prognozowane wydobycie i dostawy wgla w KWB Adamów Table 35. Forecasting of coal output and delivery in KWB Adamów w 2015 w 2020 4,5 4,5 4,5 3,5 2021 1,5 Razem 34,52 ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PAK KWB Adamów S.A. 8.2.2. Zagbie bechatowskie W zagbiu bechatowskim, z obecnie eksploatowanego Pola Bechatów i Pola Szczerców, istnieje moliwo wydobywania wgla brunatnego do 2038 r., przy maksymalnym wydobyciu rocznym od 35,0 do 41,5 mln ton. 166 o. ag h. ed u. pl W opracowanym realnym scenariuszu, zaplanowano kontynuacj wydobycia wgla w zagbiu bechatowskim ze zoa Zoczew od 2031 do 2055 r. Wydobycie z tego zoa moe ksztatowa si na poziomie okoo 21 mln ton/rok. Powysza strategia podporzdkowana jest zapewnieniu dostaw wgla dla bloków energetycznych w Elektrowni Bechatów. Pooenie kopalni Bechatów wraz z Polami Bechatów i Szczerców oraz zoem perspektywicznym Zoczew przedstawiono na rysunku 140. w .k g Rysunek 140. Pooenie kopalni Bechatów z Polami Bechatów i Szczerców oraz zoem perspektywicznym Zoczew Figure 140. Location of Bechatów mine with Bechatów and Szczerców Fields and provident Zoczew deposit w ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PIG w Prognozowane wydobycie w PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów cznie ze zoem Zoczew przedstawiono w tabeli 36. Obecnie prowadzone s prace w zakresie wielowariantowej analizy wykorzystania wgla ze zoa Zoczew. Warianty uwzgldniaj wykorzystanie wgla w oparciu o bloki energetyczne wybudowane w rejonie Zoczewa, transport wgla do istniejcych bloków w Elektrowni Bechatów lub wariant czony z czciowym transportem wgla do bloku nr 14 w Elektrowni Bechatów i wykorzystaniem wgla w nowych blokach w rejonie Zoczewa. Ostatecznie zostanie wybrany wariant, który wykae najlepsz efektywno przy okrelonych zaoeniach. 167 Tabela 36. Prognozowane wydobycie wgla brunatnego z Pola Bechatów i Szczerców oraz ze zoa Zoczew Table 36. Forecasting of brown coal output from Bechatów and Szczerców Fields and Zoczew deposit Lata Pole Bechatów, [mln ton] Pole Szczerców, [mln ton] Zoe Zoczew, [mln ton] Razem, [mln ton] 28,0 14,2 42,2 2015 22,5 19,0 41,5 2019 4,0 33,2 37,1 2020 37,3 37,3 2025 37,9 2030 35,0 2031 29,7 2035 11,0 2037 5,0 u. 35,0 2,5 32,2 19,5 30,5 21,0 26,0 ed ag 2040 2045 o. 2050 .k g 2051 2052 w w 2053 2055 37,9 h. 2038 2054 pl 2013 148,7 559,3** 21,0 21,0 21,0 21,0 21,0 21,0 21,0 21,0 21,0 16,4 16,4 11,0 11,0 8,5 8,5 5,7 5,7 428,1* 1 136,1 w Razem 21,0 * zasoby po zatwierdzeniu dokumentacji geologicznej zoa Zoczew mog ulec zwikszeniu; ** zasoby zoa w Polu Szczerców mog ulec zwikszeniu po zatwierdzeniu dodatku do PZZ ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów 8.2.3. Zagbie koniskie Z obecnie eksploatowanych zó (Ptnów IV i Drzewce) oraz z nowo otwartego zoa Tomisawice, prac kopalni Konin przy okrelonym wydobyciu okoo 9,0 mln ton przewiduje si do okoo 2025–2030 r. 168 w w w .k g o. ag h. ed u. pl W opracowanym realnym scenariuszu planuje si zagospodarowa nowe zoa: Ocisowo, Mkoszyn-Grochowiska, Dby Szlacheckie lub Piaski oraz powikszy eksploatacj zoa Tomisawice o cz pónocn. Po 2017 r. planuj si te dowóz okoo 10 mln ton wgla z kopalni Adamów do koniskich elektrowni. Umoliwi to czne dostarczenie wgla do elektrowni w iloci okoo 9,0 mln ton/rok do 2030 r., a nastpnie przy zmniejszonym wydobyciu do okoo 2050 r. Rozmieszczenie zó eksploatowanych i perspektywicznych pokazano na rysunku 141, a prognoz wydobycia w zagbiu koniskim przedstawiono w tabeli 37. Rysunek 141. Zoa eksploatowane i perspektywiczne w PAK KWB Konin S.A, PAK KWB Adamów S.A oraz PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów Figure 141. Mined and planned deposits in PAK KWB Konin Co., PAK KWB Adamów Co., and PGE GiEK Co., KWB Bechatów Branch ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PIG 169 Tabela 37. Scenariusz rozwoju eksploatacji wgla brunatnego w zagbiu koniskim Table 37. Scenario of the development of brown coal mining in Konin basin 10,1 2015 9,3 2020 9,3 2025 8,8 2030 8,8 2035 6,2 2040 4,2 2045 3,0 ed 2013 u. Lata pl Wydobycie wgla (zamiennie zoe Piaski lub Dby Szlacheckie), [mln ton] 2,0 h. 2049 Razem 254,6 ag ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PAK Kopalnia Konin S.A. w w w .k g o. W tym scenariuszu mog wystpi inne warianty, przy zaoeniu ogranicze rodowiskowych i spoecznych dla zagospodarowania nowych zó czy te z uwagi na wykonany zakres modernizacji Elektrowni Ptnów I. Warunkiem dalszego rozwoju zagbia koniskiego jest terminowe uruchomienie wydobycia z nowych zó. Harmonogram uruchamiania nowych zó jest bardzo napity – istnieje zagroenie zaamania strategii pracy zagbia koniskiego po zakoczeniu dziaalnoci odkrywki Drzewce i Jówin IIB, to jest po 2019 r. Istniejce bloki energetyczne w Elektrowni Konin o mocy 193 MW nie wymagaj prac modernizacyjnych. Natomiast konieczno modernizacji lub rozbudowy Elektrowni Ptnów I (modernizacja czterech bloków 200 MW z istniejcych szeciu lub budowa nowych bloków) wynika m.in. z ich zego stanu technicznego – pracuj od lat 60. XX w. oraz z coraz ostrzejszych norm emisji, narzuconych Polsce przez dyrektyw 2001/80/WE. Dyrektywa ta zacznie w peni obowizywa od 2016 r. 8.2.4. Zagbie turoszowskie PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Turów eksploatuje zoe Turów. Eksploatacja przewidziana jest w tym przypadku do 2044 r. Z wymienionego zoa planowane 170 jest wydobycie roczne okoo 11–12 mln ton do 2035 r. Po tym okresie wydobycie ulegnie zmniejszeniu do poziomu od 8,9 do 4,4 mln ton/rok – tabela 38. Tabela 38. Scenariusz rozwoju wydobycia wgla w kopalni Turów Table 38. Scenario of the development of brown coal mining in Turów mine czne wydobycie wgla, [mln ton] 9,0 2015 8,3 2020 10,9 2025 10,9 2030 11,5 2035 u. 11,1 4,7 h. 2040 2,0 ag 2044 Po 2040 r. pl 2013 ed Lata 309,3 o. Razem do 2044 r. 24,7 .k g ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Turów w w Powysza strategia wydobycia podporzdkowana jest w caoci zapewnieniu dostaw wgla dla bloków energetycznych w Elektrowni Turów cznie z nowym blokiem 450 MW. w 8.2.5. Zagbie gubiskie – nowa kopalnia wgla brunatnego Gubin Region lubuski to jeden z najbardziej zasobnych obszarów w Polsce jeeli chodzi o zoa wgla brunatnego. W XIX i do poowy XX w. na obszarze tym byo czynnych w sumie ponad 170 kopal odkrywkowych i podziemnych wgla brunatnego. Na przestrzeni ostatnich lat, szereg placówek naukowych opracowao kilka rankingów, których celem bya waloryzacja polskich zó wgla brunatnego oraz ustalenie kolejnoci zagospodarowania tych zó. Zestawienie dotychczasowych rankingów zó wgla brunatnego w Polsce zawarto w tabeli 39, a rozmieszczenie zó lubuskich pokazano na rysunku 142. 171 pl u. ed h. ag Rysunek 142. Lokalizacja zó lubuskich na mapie Polski Figure 142. Location of Lubuskie deposits on the map of Poland ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PIG Piwocki, Kasiski, Mazurek (2006) Kozowski i in. (2008) Mosty Gubin Legnica Zach. w .k g o. Tabela 39. Zestawienie dotychczasowych rankingów zó wgla brunatnego Table 39. Juxtaposition of up to now rankings of brown coal deposits Legnica Wsch. Rogó no Gubin Gubin Legnica Zach. Zoczew Legnica Wsch. Zoczew Gubin Trzcianka Zoczew Legnica Wsch. Rogó no Mosty Rogó no Legnica Zach. Trzcianka Torzym Trzcianka Rogó no Zoczew Legnica Zach. Mosty Torzym Torzym Legnica Wsch. Torzym Piwocki, Kasiski (1994) w KGSM PAN (1982) Trzcianka w Mosty ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie: [Kasiski i in. 2006; Ostrga 2008, Kasztelewicz i in. 2009; Kozowski i in. 2010] 172 u. pl Pomimo tego, i w kadym rankingu poszczególne zoa maj róne pozycje na licie, to jednak na czoowych miejscach powtarza si podobny zbiór zó. Z przedstawionych w tabeli 39 danych mona przyj, e na czele klasyfikacji najlepszych polskich zó wgla brunatnego znajduj si trzy zoa z regionu lubuskiego: Gubin, Mosty i Torzym, dwa zoa z regionu zachodniego: Legnica Zachód i Legnica Wschód, dwa zoa z regionu ódzkiego: Rogó no i Zoczew i jedno z regionu poznaskiego: Trzcianka. Zoa regionu lubuskiego dla celów obecnych rozwaa podzielono na trzy rejony; 1) rejon zó Gubina, 2) rejon zó Cybinki, 3) rejon zó: Torzym, Rzepin i Sieniawa. h. ed Lokalizacj zó: Gubina, Cybinka, Torzym, Rzepin i Sieniawa przedstawiono na rysunku 142. w w w .k g o. ag Do gównych atutów przemawiajcych za podjciem strategicznych decyzji o zagospodarowaniu tych zó oraz budowy nowych kopal i elektrowni opalanych tym paliwem naley zaliczy: – potrzeb zwikszenia produkcji energii elektrycznej w Polsce przy zachowaniu bezpieczestwa energetycznego kraju; – niekorzystny rozkad mocy wytwórczych w zachodniej czci Polski – lokalizacj gównych elektrowni przedstawiono na rysunku 143; – wysok efektywno ekonomiczn produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego; – eksploatacj wgla brunatnego z tej samej platformy zoowej po stronie niemieckiej; – konieczno zapewnienia miejsc pracy po zamkniciu gównych zakadów tych regionów; – w okresie najbliszych dekad nastpi zmniejszenie, a nastpnie likwidacja znacznych iloci miejsc pracy z powodu wyczerpywania si zasobów rud miedzi w KGHM Polska Mied S.A. oraz wgla brunatnego w PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Turów. Zniknicie z rynku tak duych firm moe spowodowa problemy strukturalne z bezrobociem, których nie bdzie mona zaspokoi drobnym przemysem. Stopniowe zmniejszanie produkcji i w kocu zamknicie tych zakadów spowoduje zmniejszenie iloci miejsc pracy take w firmach kooperujcych z tymi gaziami przemysu. 173 pl u. ed h. ag Rysunek 143. Rozmieszczenie gównych elektrowni w Polsce Figure 143. Location of main power plants in Poland o. ródo: [www.energetyka.wnp.pl] w .k g W omawianym scenariuszu przedstawiono charakterystyk i perspektyw zagospodarowania tylko zó rejonu gubiskiego. w w Charakterystyka zó wgla brunatnego w rejonie Gubina (rejon gubiski) Najwikszym zoem obszaru lubuskiego jest zoe Gubin, o cznych zasobach geologicznych bilansowych 1 561 313 tys. ton. Nastpnym, co do wielkoci, jest zoe Mosty o cznych zasobach geologicznych w kat. C2 i D1 – 336 500 tys. ton. Na obszarze zoa Babina – Pustków i Babina – arki czne geologiczne zasoby wgla brunatnego w kat. B-C2 wynosz 352 643 tys. ton, w tym zasoby bilansowe – 163 109 tys. ton (Pustków okoo 21 mln ton; arki okoo 142 mln ton) [Jele 2009; Kasiski 2006, 2011, 2013]. Bardzo zasobny jest take obszar zoowy Gubin – Zasieki – Brody, otaczajcy od wschodu zoe Gubin, o cakowitych zasobach geologicznych wynoszcych 174 pl 2 245 232 tys. ton, w tym zasoby prognostyczne kat. D1 o cechach bilansowych – 1 934 342 tys. ton. Do obszaru zoowego Gubin – Zasieki – Brody przylegaj zoa Chlebowo od pónocy i Lubsko od wschodu. Cakowite zasoby geologiczne wgla brunatnego w zou Chlebowo wynosz 254 903 tys. ton, w tym prognostyczne zasoby bilansowe w kat. Dl – 83 469 tys. ton. Take perspektywiczny obszar zoowy rozciga si midzy zoami Mosty i Lubsko i okrelany jest jako obszar „Na NE od Mostów”. Cakowite zasoby geologiczne wgla brunatnego ocenia si tutaj na 1 965 706 tys. ton, w tym zasoby prognostyczne kat D2 o charakterze bilansowym, które rozpoznano w trzech polach, na 332 616 tys. ton. Podstawowe parametry zó w rejonie gubiskim zestawiono w tabeli 40. Gubin 1 561,3 Mosty 336,5 Babina-Pustków Na pn.-wsch. od Mostów Trzebiel-Tuplice h. 6,7:1 15,62 9 257 0,82 18,1 7,6:1 17,17 9 482 0,90 14,10 9 420 0,70 9,0 bd 18,28 9 332 0,55 18,8 7,2:1 16,62 9 536 1,33 83,5 20,1 8,4:1 19,58 9 344 1,08 152,8 12,3 9,6:1 19,27 9 204 1,09 332,6 16,4 11,7:1 18,37 9 262 1,26 50,0 10,0 – 16,90 9 550 0,76 w w Lubsko Zawarto siarki cakowitej, [%] bd 1 934,3 w Chlebowo Warto opaowa, [kJ/kg] 9,0 142,2 Gubin-ZasiekiBrody Wskanik Zawarto liniowy popiou N:W, Ad, [%] [m/m] 18,9 .k g Babina-arki 21,0 Grubo wgla, [m] ag Zasoby bilansowe, [mln ton] o. Nazwa zoa lub obszaru ed u. Tabela 40. Podstawowe parametry zó w rejonie gubiskim Table 40. Basic parameters of the deposits in Gubin area ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PIG W scenariuszu realnym uwzgldniono eksploatacj zasobów zó w rejonie Gubina. Spóka PGE Gubin Sp. z o.o. naleca do PGE GiEK S.A. planuje zagospodarowanie poprzez budow kompleksu górniczo-energetycznego. Dotychczas wyko175 w w w .k g o. ag h. ed u. pl nano prace koncepcyjne i projektowe. Zagospodarowanie zoa Gubin byo przedmiotem prac koncepcyjnych ju od lat 60. ubiegego wieku jednak dopiero od koca pierwszej dekady XXI w. prowadzone s intensywne prace, majce na celu uzyskanie koncesji i rozpoczcie eksploatacji jego zasobów. Wybór zoa Gubin pod ktem przyszej eksploatacji sporód kilkudziesiciu innych udokumentowanych polskich zó wgla brunatnego by przeprowadzony w zgodzie z ide ekorozwoju. Poprzedziy go analizy, które zostay wykonane z uwzgldnieniem kryteriów geologicznych, górniczych i ekonomicznych. Najbardziej kompleksowy ranking polskich zó wgla brunatnego, w którym zoe Gubin zajmuje pierwsz pozycj (Kasiski i in. 2006) powsta z uwzgldnieniem kryteriów geologicznych, górniczych, ale równie kryteriów ekonomicznych, ekologicznych oraz spoecznych. Wzito pod uwag potencjalny wpyw przyszej kopalni na rodowisko, jak równie uwarunkowania spoeczno-gospodarcze rejonu zoa. Wysoka pozycja w rankingach wynika nie tylko z duych zasobów dobrej jakoci wgla, ale równie z powodu relatywnie niskiej konfliktowoci przyszej eksploatacji ze rodowiskiem przyrodniczym i spoecznym. W planach inwestycyjnych PGE Gubin Sp. z o.o. znajduje si kopalnia i nowa elektrownia o mocy okoo 3000 MW. Zasoby zoa w konturach projektowanej kopalni umoliwiaj 45-letnie funkcjonowanie elektrowni. Zgodnie z planem energia powinna popyn do sieci przed kocem 2030 r. Idea budowy nowego orodka produkcji energii elektrycznej znalaza poparcie w strategicznych dokumentach krajowych takich jak: Polityka energetyczna do 2030 r., Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, jak równie w strategiach i planach zagospodarowania województwa lubuskiego. Biorc pod uwag pooenie zoa na mapie Polski w stosunku do istniejcych i planowanych krajowych elektrowni zawodowych przedsiwzicie to jest wysoce uzasadnione. Oceny ekonomiczne inwestycji potwierdzaj jej opacalno. Zoe Gubin cechuje si duymi zasobami. Umoliwiaj one produkcj energii elektrycznej w projektowanej elektrowni przez okoo 45 lat przy rocznym wydobyciu na poziomie okoo 17 mln ton. Na tle zó krajowych cechuje si wysok wartoci opaow, rednio 9,25 MJ/kg. Planuje si eksploatacj dwóch pokadów. Pierwszy pokad o znaczeniu przemysowym o redniej miszoci ok. 10 m pooony jest relatywnie pytko pod 70 metrow warstw utworów nadkadowych. Drugi, przewidywany do eksploatacji pokad zalega okoo 40 metrów pod pierwszym. To co wyrónia zoe Gubin na tle innych perspektywicznych zó krajowych to relatywnie niska konfliktowo rodowiskowa i spoeczna projektowanej eksploatacji. W okresie kilku dekad trzeba bdzie sukcesywnie przesiedli okoo 2000 osób. 176 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Ze wzgldu na niekorzystne wska niki demograficzne gmin – ujemny przyrost i ujemne saldo migracji mona prognozowa, e na etapie realizacji przedsiwzicia liczba ta bdzie mniejsza. Stan zabudowy mieszkalnej, jak i infrastruktury komunikacyjnej terenów nad zoem jest zy. Przewaaj budynki przedwojenne, niedoinwestowane, czsto niezamieszkae. Na terenie samego zoa brak jest obszarowych form ochrony rodowiska. Teren zoa nie jest wykorzystywany turystycznie i nie stanowi potencjau dla rozwoju turystyki w przyszoci. Poniewa kopalnia Gubin w regionie bdzie inwestycj pioniersk, dla jej realizacji konieczne bdzie zapewnienie nowego parku maszynowego, wybudowanie elektrowni i caego zaplecza technicznego. W okresie udostpnienia zoa konieczna jest budowa zwaowiska zewntrznego. Ze wzgldu na Nys uyck oraz obecno wartociowych przyrodniczo terenów podmokych w otoczeniu przyszej kopalni konieczne bdzie zastosowanie rodków technicznych dla ograniczenia negatywnego wpywu odwodnienia zoa. Przy projektowaniu zasigu eksploatacji kierowano si zasad maksymalnego wykorzystania zasobów zoa i minimalizacji negatywnego wpywu na rodowisko. Ograniczenia dla eksploatacji zoa wynikaj z uwarunkowa przestrzennych tj. wiksze cieki wodne, infrastruktura drogowa i kolejowa ale równie z ssiedztwa obszarów chronionych tj. Obszary Chronionego Krajobrazu: 27-Dolina Nysy, 30A-Zachodnie Okolice Lubska, rezerwat leny Uroczysko Wgliskie, rejon rozrodu i regularnego przebywania bielika oraz obszary Natura 2000 – Jeziora Brodzkie, Mierkowskie Wydmy oraz Uroczyska Borów Zasieckich. Zabezpieczenie wymienionych obszarów chronionych wymagao wyeliminowania z projektowanej eksploatacji sporej czci zasobów zoa. Z tego powodu zrezygnowano z eksploatacji pól Strzegów i Mielno-Brzozów. Zasoby te nie bd jednak tracone i w razie uzasadnionej potrzeby mog by w przyszoci przedmiotem eksploatacji. To wane, bo zoa kopalin s komponentami rodowiska przyrodniczego i w zgodzie z ide ekorozwoju tak jak inne elementy rodowiska wymagaj ochrony i racjonalnego wykorzystania. Zaprojektowanie eksploatacji poza granicami obszarów chronionych tylko czciowo zabezpiecza je przed wpywem kopalni. Dla ochrony cennych i wraliwych terenów przyrodniczych zaprojektowano przedsiwzicia techniczne i organizacyjne majce na celu minimalizacj negatywnych oddziaywa. Wród nich szczególne miejsce maj techniczne metody ograniczenia wpywu odwadniania zoa. Na rysunku 144 pokazano projektowane granice eksploatacji zoa Gubin na tle obszarowych form ochrony przyrody. 177 Tabela 41. Moliwoci wydobycia wgla brunatnego w kopalni Gubin Table 41. Possibilities of brown coal mining in Gubin mine Okres prac przygotowawczych, [lata] (2018 r.) + 2019 + 2020 + 2021 + 2022 + 2023 + u. ed 2025 + + ag 2026 2027 + o. 2028 + 5 + 12 .k g 2029 2030 w w 2031 do 2075 r. Wydobycie wgla, [mln ton/rok] h. 2024 2032 Dochodzenie do docelowej zdolnoci wydobycia wgla, [lata] pl Rok Okres prac zwizanych z budow wkopu udostpniajcego, [lata] w Razem 17 17 17 17 okoo 765 ródo: Opracowanie wedug koncepcji Spóka PGE Gubin Sp. z o.o. Tak okrelony scenariusz rozwoju dziaalnoci górnictwa wgla brunatnego – kopalni Gubin opartego na zou Gubin – przedstawiono w tabeli 41. Na schemacie kolorem brzowym przedstawiono pola zoa wgla brunatnego Gubin, kolorem zielonym – obszary chronionego krajobrazu, na fioletowo – obszary Natura 2000. Czerwon lini pokazano granice zasigu eksploatacji. 178 pl u. ed h. ag .k g o. Rysunek 144. Granica projektowanego zasigu eksploatacji zoa Gubin na tle istniejcych form ochrony przyrody Figure 144. Border of designed range of Gubin deposit mining outlined against present forms of environment protection w ródo: Opracowanie Spóka PGE Gubin Sp. z o.o. w 8.2.6. Podsumowanie w W scenariuszu realnym dziaalno brany wgla brunatnego w Polsce, w porównaniu do scenariusza pesymistycznego, ulega zmianie – nastpuje dodatkowe zagospodarowanie, a tym samym uruchomienie wydobycia na zoach w: – zagbiu bechatowskim na zou Zoczew; – zagbiu koniskim na zoach Ocisowo, Mkoszyn Grochowiska i Dby Szlacheckie lub Piaski oraz na zou Tomisawice Pónoc; – nastpuje budowa nowej kopalni Gubin na zou Gubin. Zagbie adamowskie i turoszowskie w tym scenariuszu s bez zmian. Wydobycie wgla brunatnego w scenariuszu realnym przedstawiono w tabeli 42 i na rysunkach 145 i 146. 179 180 o. .k g w w w h. ag pl u. ed pl u. ed Rysunek 145. Histogram rozwoju wydobycia wgla brunatnego w Polsce wedug scenariusza realnego Figure 145. Histogram of brown coal output development in Poland according to a real scenario w w w .k g o. ag h. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz Rysunek 146. Rozwój wydobycia wgla brunatnego w Polsce wedug scenariusza realnego Figure 146. Development of brown coal output in Poland according to a real scenario ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 181 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Scenariusz realny rozwoju dziaalnoci górnictwa wgla brunatnego w Polsce zakada, e zostan zagospodarowane kolejne satelickie i perspektywiczne zoa, dziki czemu moe doj do zwikszenia wykorzystania wgla brunatnego w przyszoci. Zwikszenie wydobycia moliwe bdzie poprzez zagospodarowanie zó satelickich czynnych kopal (zoa Ocisowo, Mkoszyn Grochowiska, Dby Szlacheckie – Izbica Kujawska lub Piaski, Tomisawice Pónoc) i perspektywicznego (Zoczew) oraz uruchomienie nowego zagbia wgla brunatnego (Gubin). czne wydobycie wgla brunatnego do roku obliczeniowego 2055 wyniesie ponad 2430 mln ton. Natomiast produkcj energii elektrycznej przedstawiono na rysunku 147. Do oblicze produkcji energii elektrycznej przyjto wska nik efektywnoci produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego w Polsce za 2012 r. (tab. 8), tj. 0,87 MWh/Mg w elektrowniach obecnie czynnych, a dla nowych elektrowni w Gubinie przyjto 0,96 MWh/Mg, tj. wielko osignit za 2012 r. w Niemczech. Zaoono, e sprawno nowej elektrowni w Gubinie nie bdzie odbiega od obecnych elektrowni w Niemczech. Z powyszego rysunku zauwaa si niewielkie obnienie produkcji energii okoo 2025 r., a nastpnie wzrost do poziomu okoo 60 tys. GWh w 2035 r. i spadek produkcji do okoo 30 tys. GWh w 2055 r. Rysunek 147. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza realnego Figure 147. Electrical energy production according to a real scenario ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 182 8.3. Optymistyczny scenariusz strategii rozwoju górnictwa wgla brunatnego w Polsce ed u. pl Optymistyczny scenariusz strategii rozwoju dziaalnoci górnictwa wgla brunatnego w Polsce zakada realizacj zaoe scenariusza realnego tj. kontynuowanie rozwoju obecnie czynnych kopal cznie ze zoami satelickimi (Ocisowo, Mkoszyn Grochowiska, Dby Szlacheckie – Izbica Kujawska lub Piaski, Tomisawice Pole Pónoc) i perspektywicznymi (Zoczew i Gubin) oraz dodatkowe zagospodarowanie zó rejonu: – zagbia adamowskiego na zoach Grochowy – Siszyce i Piaski; – koniskiego na zoach perspektywicznych Poniec – Krobia i Oczkowice; – zachodniego (legnickiego) na zoach: Legnica Zachód, Legnica Pónoc i Legnica Wschód. .k g o. ag h. W scenariuszu optymistycznym zaoono zagospodarowanie zó wymienionych w tabeli 43. Zoa te zostay przypisane do nastpujcych zagbi: – adamowskiego: Grochowy – Siszyce i Piaski; – koniskiego: np. Poniec – Krobia oraz ewentualnie Piaski w przypadku nie zagospodarowania przez kopalni Adamów; – nowe zagbie wgla brunatnego w oparciu o zoa legnickie tj.: Legnica Zachód, Legnica Pónoc i Legnica Wschód. w w Poniej przedstawiono scenariusz optymistyczny rozwoju górnictwa wgla brunatnego w poszczególnych zagbiach na przestrzeni I poowy XXI w. w 8.3.1. Zagbie adamowskie w aspekcie zagbia koniskiego Z obecnie eksploatowanych zó (Adamów i Ko min) prac zagbia adamowskiego przewiduje si do 2022 r. Natomiast praca Elektrowni Adamów tylko do 2017 r. (2019 r.). Strategicznym problemem w zagbiu adamowskim jest sczerpywanie si zasobów wgla w obecnie czynnych odkrywkach: Adamów i Ko min przy jednoczesnym braku posiadania nowego zoa perspektywicznego z koncesj na wydobywanie. Zasoby wgla brunatnego czynnych obecnie odkrywek zapewniaj prac kopalni i elektrowni w tym zagbiu na kilka lat. 183 184 o. .k g w w w h. ag pl u. ed ed u. pl Drugim, równie wanym problemem, w przypadku kontynuacji dziaalnoci zagbia adamowskiego jest konieczno zbudowania nowego bloku lub bloków energetycznych z powodu zuycia technicznego, ekonomicznego i ekologicznego bloków w Elektrowni Adamów. Istniejce bloki, pracuj od 1964 r., posiadaj sprawno nie wiksz ni 33% i nie speniaj wymogów zwizanych z emisj spalin. W scenariuszu tym planuje si zagospodarowa nowe zoe Grochowy – Siszyce, z którego mona bdzie wydobywa wgiel od 2021 r. (lub przed t dat) w iloci okoo 3,5 mln ton/rok. Drugim nowym zoem przewidzianym do zagospodarowania przez kopalni Adamów jest zoe Piaski. Wgiel z tych nowych odkrywek moe zasili nowo wybudowany blok energetyczny na terenie Elektrowni Adamów przy decyzji o przedueniu pracy tej elektrowni na wgiel brunatny. Lokalizacj kopalni i elektrowni Adamów wraz ze zoami, na których prowadzona jest obecnie eksploatacja oraz wystpowanie zó perspektywicznych przedstawiono na rysunku 133 w podrozdziale 8.1.1, a prognoz wydobycia wgla w tabeli 35. h. Dlaczego powraca temat przeduenia pracy zagbia adamowskiego? o. ag Zagbie to posiada wszystkie atuty do kontynuacji dziaalnoci, ale pod warunkiem uzyskania w bardzo krótkim czasie koncesji na wydobywanie wgla ze zó Grochowy – Siszyce i Piaski, a nastpnie zbudowania nowego bloku energetycznego o mocy, np. 460 MW. w w w .k g Wniosek kocowy Po analizie rónych rozwaa i aspektów strategicznych dla zagbia adamowskiego i koniskiego stwierdza si, e dalsze starania o uzyskanie koncesji na zoe Grochowy – Siszyce s uzalenione od decyzji korporacyjnych dotyczcych budowy nowego bloku w Elektrowni Adamów. Proces uzyskania koncesji na wydobywanie dla zoa Piaski jest prowadzony niezalenie przez kopalni Konin, traktujc to zoe jako rezerwowe. 1) 2) Atuty zagbia adamowskiego Akceptacja. Akceptacja spoeczna i ekologiczna na zagospodarowanie zó Grochowy – Siszyce i Piaski, a tym samym uzyskanie koncesji na wydobywanie jest duo wiksza ni na zoach koniskich poza zoem Ocisowo, a wic na zou Mkoszyn – Grochowiska i Dby Szlacheckie – Izbica Kujawska. Czas. Uzyskania docelowej zdolnoci wydobywczej jest znacznie krótszy ni na zoach: Ocisowo czy Dby Szlacheckie – Izbica Kujawska, co w przypadku powstania opó nie w ich udostpnieniu moe doprowadzi w zag185 biu koniskim – do okresowego braku wystarczajcej iloci wgla do elektrowni ZE PAK. Transport. Brak koniecznoci transportu koowego wgla przez miasto Konin – co moe mie due znaczenie przy ewentualnych „zakóceniach” spowodowanych przez spoeczno lokaln, a w przypadku braku tych „zakóce” znacznie zmniejszaj si koszty transportu z uwagi na krótszy transport do Elektrowni Adamów ni do koniskich elektrowni. Wyposaenia w maszyny podstawowe. Skraca si czas zwizany z przemieszczeniem maszyn podstawowych – krótka droga transportu – maszyny mona przetransportowa na wasnych podwoziach z odkrywki Adamów i Komin na zoa Grochowy – Siszyce i Piaski. Niestety wystpi konieczno uzupenienia potencjau wydobywczego w postaci dodatkowych nowych ukadów KTZ. Warunki techniczne. Jest infrastruktura techniczna (wyprowadzenie mocy) i przestrze dla wybudowania nowego bloku energetycznego na obszarze obecnej elektrowni Adamów, co w obecnych uwarunkowaniach nie jest bez znaczenia, Zaoga. Jest zaoga górniczo-energetyczna w Adamowie, co jest duym atutem dla realizacji tego wyzwania. 3) u. pl 4) ed 5) ag h. 6) .k g o. Konkluzja kocowa Na koniec rozwaa teoretycznych – naley postawi pytanie strategiczne: co bdzie jeeli nie uda si w bardzo szybkim czasie uzyska koncesji na wydobywanie wgla brunatnego na zoach Mkoszyn – Grochowiska, Dby Szlacheckie – Izbica Kujawska a w normalnym terminie na zou Poniec – Krobia? w w w Odpowied Przejciowym ratunkiem zaistniaej sytuacji moe by kontynuacja wydobycia wgla brunatnego w zagbiu adamowskim. Surowiec ten moe by wykorzystany w nowym bloku energetycznym w Elektrowni Adamów lub moe te zasili bloki energetyczne w Koninie. Wniosek kocowy Po analizie rónych rozwaa i aspektów strategicznych dla zagbia adamowskiego i koniskiego mona stwierdzi, e naley kontynuowa starania o uzyskanie w bardzo krótkim czasie koncesji na wydobycie wgla ze zoa Grochowy – Siszyce i Piaski, a decyzj o kierunkach jego wykorzystania mona podj po uzyskaniu tych strategicznych dokumentów. Podsumowanie teoretycznych rozwaa w zakresie wydobycia wgla przedstawiono w tabeli 44. 186 Tabela 44. Prognozowane wydobycie i dostawy wgla w KWB Adamów Table 44. Forecasting of brown coal output and delivery in KWB Adamów cznie z wydobyciem z Adamowa oraz ze zoa Piaski i Grochowy – Siszyce, [mln ton] Rok Z obecnie eksploatowanych zó, [mln ton] 2013 4,5 4,5 2014 4,5 4,5 2015 4,5 4,5 2020 3,5 1,0 2021 1,5 3,0 3,5 2024 3,5 3,5 ag 2025 2026 .k g 2028 2029 w 2050 w 2030 w 2055 Razem 37,4 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 3,5 120,0 157,4 o. 2027 2040 u. 2023 4,5 ed 3,5 4,5 h. 2022 pl Zoe Piaski i Grochowy – Siszyce, [mln ton] ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PAK Kopalnia Adamów S.A. Zoem które nie jest analizowane w tym scenariuszu jest zoe Rogó no. Zasoby tego zoa mog by w przyszoci wykorzystane przez kopalni Adamów lub kopalni Bechatów. Sposobem wydobycia moe by metoda odkrywkowa z przeznaczeniem wgla bezporednio dla energetyki w caoci lub do naziemnego zgazowania tak wydobytego surowca dla otrzymania paliw ciekych lub gazowych. 187 8.3.2. Zagbie koniskie w .k g o. ag h. ed u. pl Scenariusz optymistyczny zakada wykorzystanie niektórych zó zlokalizowanych z regionie centralnej Polski. Aby przedstawi moliwe scenariusze zagospodarowania zó wgla brunatnego z regionu rodkowej Polski, a wic z wielkopolskiego, ódzkiego i radomskiego naleao wybra zoa, na których potencjalna eksploatacja jest moliwa z punktu widzenia ekonomicznego i ekologicznego. Praca pt. „Waloryzacja i ranking zó wgla brunatnego w Polsce” [Kasiski i in. 2006] podaje klasyfikacj biorc pod uwag szereg czynników wpywajcych na potencjaln eksploatacj zó. Znaczenie pierwszoplanowe ma waloryzacja ekonomiczna, poniewa w warunkach gospodarki rynkowej zoa, w których eksploatacja nie bdzie spenia tego kryterium, spotkaj si z brakiem zainteresowania ze strony inwestorów. Na etapie klasyfikacji ekonomicznej autor podaje 41 zó wgla brunatnego z czego 7 naley do zó centralnej Polski. Wysokie miejsca zajmuj zoa, tj.: – Rogó no, (2 miejsce), – Mosina (3 miejsce), – Zoczew (7 miejsce), – Czempin (8 miejsce), – Gosty (9 miejsce), – Poniec – Krobia (10 miejsce), – Trzcianka (12 miejsce), – Gowaczów (18 miejsce), – Oczkowice (30 miejsce). w w W toku przeprowadzonej kompleksowej waloryzacji, 12 zó odrzucono ze wzgldu na niezwykle wysoki poziom konfliktu potencjalnej eksploatacji ze rodowiskiem. Sporód pozostaych, kolejnych 5 zó zaniechano ze wzgldu na bardzo niski poziom spodziewanej akceptacji spoecznej inwestycji. Z powodu konfliktów rodowiskowych, jak i spoecznych zoa o duych zasobach, tj.: Mosina, Gosty, Czempin, Krzywi czy Szamotuy nie zaliczono do zó perspektywicznych. Ostatecznie, po wszechstronnej analizie przyjto, e zoami umieszczonymi w rankingu przemysowych zó wgla brunatnego w centralnej Polsce nalecymi do regionu wielkopolskiego i ódzkiego s zoa: Poniec – Krobia i Oczkowice, Zoczew, Trzcianka, Rogó no oraz Gowaczów. Lokalizacj wybranych zó przedstawiono na rysunku 148. 188 pl u. ed h. o. ag Rysunek 148. Lokalizacja zó wgla brunatnego w rejonie centralnej Polski poddanych szczegóowej analizie dla ewentualnego zagospodarowania Figure 148. Location of brown coal deposits in the region of central Poland analyzed thoroughly for possible development .k g ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PIG w w w W scenariuszu optymistycznym szczegóowej analizie poddano tylko zoa z okolic Rawicza tj. zoe Poniec – Krobia i Oczkowice. Praca zagbia koniskiego jak w scenariuszu realnym z planem perspektywicznym zagospodarowania zoa Poniec – Krobia i Oczkowice. Lokalizacj zoa Poniec – Krobia przedstawiono na rysunku 149. Podstawowym problemem tego zoa jest jednak wysoce niewystarczajcy poziom rozpoznania. Zoe rozpoznane jest wstpnie w kategorii D1. W celu dokonania dokadniejszego rozpoznania tego zoa Spóka PAK Górnictwo Sp. z o.o. uzyskaa koncesj na poszukiwanie i rozpoznanie zoa wgla brunatnego w obszarze Poniec – Krobia i Oczkowice. Obecnie podstawowym zadaniem Spóki jest udokumentowanie zoa i dlatego nie wykonano analiz zwizanych z przyszociowym wykorzystaniem zasobów tego zoa. Wedug wstpnych szacunków zasoby bilansowe ksztatuj si w wielkoci okoo 700–800 mln ton a zasoby przemysowe okoo 550–600 mln ton przy wska niku przemysowym (m3/Mg) N:W okoo 9,0:1. 189 .k g o. ag h. ed u. pl W przypadku podjcia eksploatacji przez ZE PAK S.A. eksploatowany wgiel moe by dostarczany transportem kolejowym do elektrowni koniskich. Moe by te inny wariant, tj. budowa nowej elektrowni w rejonie zoa lub w dalszej odlegoci od zoa. Rysunek 149. Obszar zoa Poniec – Krobia i Oczkowice Figure 149. The area of Poniec – Krobia and Oczkowice deposits w ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PIG Urbaski w w Rozwizanie z konwencjonalnym wydobyciem wgla (metoda odkrywkowa) i uzyskaniem paliwa poprzez naziemne zgazowanie równie naley bra pod uwag, jako jeden z moliwych scenariuszy zagospodarowania i wykorzystania zasobów tych zó, szczególnie w przypadku braku budowy nowej elektrowni i rozbudowy koniskich bloków energetycznych. 8.3.3. Legnicki rejon wystpowania wgla brunatnego Informacje o wystpowaniu pokadów wgla brunatnego o znacznej miszoci w rejonie legnickim uzyskano w trakcie pierwszych wierce poszukiwawczych rud miedzi w okolicy Lubina i Sieroszowic. W latach 1959–1961 na omawianym terenie przeprowadzono prace poszukiwawcze, wykonujc midzy Lubinem Legnickim 190 w w w .k g o. ag h. ed u. pl a cinaw 121 otworów wiertniczych i udokumentowano due zoe wgla brunatnego cinawa o geologicznych zasobach bilansowych w kategorii C2 okoo 1075 mln ton. Zó wgla brunatnego od strony poudniowej nie okonturowano i w zwizku z tym w latach 1960–1962 Pastwowy Instytut Geologiczny zrealizowa na obszarze od Lubina Legnickiego po Legnic poszukiwania wgla brunatnego, wykonujc dalszych 106 otworów wiertniczych. Geologiczne bilansowe zasoby tej kopaliny oszacowano wstpnie na okoo 2,7 mld ton. Dalsze badania prowadzio Przedsibiorstwo Geologiczne we Wrocawiu w latach 1962–1990. Przedsibiorstwo to wykonao w 1968 r. kompleksow dokumentacj geologiczn zoa Legnica – pola: Pónoc, Wschód i Zachód – w kategorii C1 i C2, a w 1978 r. dokumentacj geologiczn zoa Legnica – pole zachodnie w kategorii B i C1 oraz zaplanowano rozpoznanie zoa Legnica – pole wschodnie w tej samej kategorii. Na podstawie danych pochodzcych z górnictwa miedziowego opracowano take projekt prac geologiczno-poszukiwawczych w obszarze perspektywicznym cinawa – Gogów, pooonym na pónoc od zoa cinawa. Prac tych jednak nigdy nie przeprowadzono. Rozpoznanie obszaru zoa Legnica – pole wschodnie ukoczono w 1990 r. [Bednarczyk 2008; Kasztelewicz 2004, 2007]. W rejonie zoa odwiercono ogóem ponad 1300 otworów badawczych. Ostatnie prace geologiczne dla powikszenia zasobów wgla brunatnego zó kompleksu Legnica – cinawa prowadzi w latach 1963–1991 (z przerwami) na poudnie od Legnicy – na terenie zoa Ruja – Pastwowy Instytut Geologiczny. Na podstawie informacji z ponad 40 otworów wiertniczych, geologiczne bilansowe zasoby wgla brunatnego w kategorii D1 ustalono na okoo 331 mln ton. Zoe Legnica byo ju od 1978 r. przedmiotem zainteresowania górnictwa wgla brunatnego. Ministerstwo Górnictwa oraz Zjednoczenie Przemysu Wgla Brunatnego wraz z Biurem Projektów Górnictwa Odkrywkowego Poltegor przedstawiay kolejne programy zagospodarowania tego zoa. W ssiedztwie zoa projektowano budow duej elektrowni. Powan przeszkod w realizacji inwestycji stanowiy jednak obiekty wojskowe Ukadu Warszawskiego znajdujce si na terenie zoa. Po 1990 r. we wszystkich komentarzach na temat polityki energetycznej pastwa dotyczcych roli wgla brunatnego dla bezpieczestwa energetycznego byy wymieniane zasoby zoa Legnica. Powane zainteresowanie zagospodarowaniem tego obiektu nastpio po 1989 r., take ze strony sfer naukowych i czynników gospodarczych Dolnego lska (Bednarczyk 2008). Kompleksowe prace studialne dla okrelenia moliwoci zagospodarowania kompleksu zoowego Legnica – cinawa zostay podjte przez Pastwowy Instytut Geologiczny we wspópracy z Centralnym Biurem Projektów Górnictwa Odkryw191 w .k g o. ag h. ed u. pl kowego Poltegor w latach 1995–1997. Prace te realizowano na zlecenie KGHM Polska Mied S.A., który by zainteresowany moliwociami pozyskania energii elektrycznej dla potrzeb górnictwa rud miedzi w perspektywie wykorzystania tzw. zoa gbokiego, pooonego poniej 1000 m ppt. Badania te objy swoim zakresem zarówno problematyk budowy geologicznej, wielkoci zasobów i jakoci wgla brunatnego, jak i zagadnienia udostpnienia górniczego zó przy szerokim uwzgldnieniu potrzeb w zakresie ochrony rodowiska przyrodniczego. Pooenie zó legnickich pokazano na rysunku 150. w w Rysunek 150. Rejon legnicki wystpowania wgla brunatnego na tle kopalni Turów i zó lubuskich Figure 150. Legnica region of brown coal occurrence outlined against Turów mine and Lubuskie deposits ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PIG Kolejne opracowanie dotyczce zagospodarowania zó legnickich powstao w 2006 r. przy wspópracy 7 jednostek badawczych oraz 5 podmiotów gospodarczych. Prace byy wspófinansowane przez Uni Europejsk w ramach projektu celowego Foresight. Powoane konsorcjum wykonawcze koordynowa Poltegor-Instytut we Wrocawiu. Efektem tych prac s opracowane róne scenariusze zagospodarowania zó legnickich dla zawodowej energetyki i przeróbki chemicznej czyli zgazowania powierzchniowego. 192 .k g o. ag h. ed u. pl Rozmieszczenie zó w kompleksie zoowym Legnica – cinawa przedstawiono na rysunku 151. ródo: [Kasiski 2006] w w w Rysunek 151. Mapa zasobów wgla brunatnego w kompleksie zoowym Legnica – cinawa Figure 151. Map of brown coal resources in the deposits of Legnica-cinawa complex W 2005 r. powsta take Komitet Sterujcy im. Prof. Adama Stefana Trembeckiego dla Przygotowania Zagospodarowania Legnickiego Zagbia Górniczo-Energetycznego Wgla Brunatnego. Dziaalno spoeczna Komitetu ma na celu przypominanie rzdzcym o celowoci i moliwoci zagospodarowania zó legnickich wgla brunatnego. Obecnie, rzd RP na pocztku 2013 r. wpisa zoa wgla brunatnego rejonu legnickiego do Koncepcji Zagospodarowania Przestrzennego Kraju jako strategiczne zasoby energetyczne Polski. 193 194 o. .k g w w w h. ag pl u. ed o. ag h. ed u. pl Zoa te uznawane s przez przemys górnictwa wgla brunatnego za bardzo wane perspektywiczne zasoby, warunkujce rozwój wydobycia do koca XXI w. Parametry zó w kompleksie zoowym Legnica – cinawa zestawiono w tabeli 45, a ich geologiczne zasoby bilansowe pokazano na rysunku 152. w .k g Rysunek 152. Geologiczne zasoby bilansowe wgla brunatnego ze zó kompleksu Legnica – cinawa Figure 152. Geological resources of brown coal from the deposits of Legnica-cinawa complex w ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PIG [Kasiski 2006] w W tabeli 46 przestawiono jeden z wariantów zagospodarowania wgla ze zó legnickich. Harmonogram wydobycia wgla brunatnego rejonu legnickiego przyjto przy zaoeniu, e prace przygotowawcze trwa bd okoo 5 lat, budowa wkopu 4 lata, a dochodzenie do docelowej zdolnoci wydobywczej to okres kolejnych 6 lat. Przy realizacji powyszego scenariusza realne jest wydobycie w XXI w. ponad 2664 mln ton wgla ze zó legnickich z podziaem na okoo 2231 mln ton dla energetyki konwencjonalnej o mocy bloków 4400 MW oraz okoo 432 mln ton dla zgazowania naziemnego. W przyszoci moliwe jest takie zwikszenie wydobycia, aby uzyska nawet podwojon moc elektrowni rzdu 8800 MW. 195 196 o. .k g w w w h. ag pl u. ed w .k g o. ag h. ed u. pl W tym miejscu naley zaznaczy, e przedstawione proporcje w wydobyciu wgla brunatnego dla energetyki i przeróbki chemicznej s tylko wielkociami teoretycznymi i mog ulec zmianie. Naley stwierdzi, e zoa wgla brunatnego w rejonie Legnicy posiadaj tak due zasoby, e podda je mona w przyszoci podziemnemu zgazowaniu, po przemysowym opanowaniu tej technologii dla tego typu zó jakie wystpuj w Polsce. Tym zoem, na którym KGHM Polska Mied S.A. przygotowuje obecnie wykonanie prób podziemnego zgazowanie, jest zoe cinawa – Gogów. Na rysunku 153 przedstawiono lokalizacj zó wgla brunatnego rejonu Legnicy. w w Rysunek 153. Lokalizacja zó wgla brunatnego rejonu Legnicy Figure 153. Location of brown coal deposits in Legnica region ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PIG 8.3.4. Podsumowanie W scenariuszu optymistycznym dziaalno brany wgla brunatnego w Polsce, w porównaniu do scenariusza realnego, ulega zmianie – nastpuje dodatkowe zagospodarowanie, a tym samym uruchomienie wydobycia na zoach w: – zagbiu adamowskim nastpuje zagospodarowanie zoe Grochowy – Siszyce i Piaski. Wydobyty wgiel moe by podany do nowego bloku energetycznego np. 464 MW w Elektrowni Adamów lub przewieziony do elektrowni koniskich; 197 – zagbiu koniskim na zoach satelickich bez zmian w porównaniu do scenariusza realnego. Natomiast nastpuje zagospodarowanie zoa perspektywicznego; na przykad zoa Poniec – Krobia i Oczkowice; nastpuje zagospodarowanie legnickich zó wgla brunatnego; zagbie bechatowskie i turoszowskie w tym scenariuszu bez zmian; nastpuje kontynuacja budowy nowej kopalni Gubin na zou Gubin. – – – w w w .k g o. ag h. ed u. pl Wydobycie wgla brunatnego w scenariuszu optymistycznym przedstawiono w tabeli 47 i na rysunkach 154 i 155. Przedstawione w niniejszym rozdziale scenariusze pozwalaj na rozpatrzenie wielu wariantów zagospodarowania i wykorzystania zó z satelickich kopal czynnych kopal jak te perspektywicznych zó wgla brunatnego rejonu centralnej, tj. rejonu wielkopolskiego: na przykad zoa Poniec – Krobia i Oczkowice, jak i zachodniego (legnickiego): Legnica Zachód, Legnica Pónoc i Legnica Wschód. Suma zasobów wgla przeznaczonego do eksploatacji w scenariuszu optymistycznym wynosi okoo 3600 mln ton w okresie do poowy XXI w. Zoe perspektywiczne mog zosta zagospodarowane w rónym czasie. Przedstawiony harmonogram zagospodarowania jest tylko jednym z wielu moliwych rozwiza. Równie sposób zagospodarowania zoa nie jest wskazywany jednoznacznie. Obok podstawowego zuycia wgla w elektrowniach, niektóre zasoby mog zosta poddane zgazowaniu naziemnemu, a zoem które jako pierwsze moe zosta poddane zgazowaniu moe by cinawa – Gogów w regionie legnickim – pod warunkiem opanowania tej metody na skal przemysow w polskich warunkach zalegania wgla brunatnego. Zagospodarowanie zó satelickich, jak równie wybranych zó perspektywicznych wgla brunatnego jest uzasadnione i moe stanowi znaczn cz podstawy krajowej energetyki przez kolejne 50 lat. Nowe kopalnie i elektrownie musz by zaprojektowane w sposób najbardziej optymalny oraz opiera si na najnowoczeniejszych ukadach wydobywczych i wytwórczych, tak aby koszty produkcji jednostki energii z tego paliwa byy konkurencyjne z innymi jej nonikami energii. Nowe elektrownie winny wykorzystywa czyste technologie wglowe dla uzyskania wysokiej sprawnoci netto w celu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Natomiast ukady wydobywcze powinny charakteryzowa si du koncentracj wydobycia przy deniu do jak najkrótszego czasu udostpniania poszczególnych pól zoowych. 198 199 o. .k g w w w h. ag pl u. ed pl ed u. Rysunek 154. Histogram rozwoju wydobycia wgla brunatnego w Polsce wedug scenariusza optymistycznego Figure 154. Histogram of the development of brown coal output in Poland according to an optimistic scenario w w w .k g o. ag h. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz Rysunek 155. czne wydobycie wgla brunatnego z czynnych kopal i zó perspektywicznych w scenariuszu optymistycznym Figure 155. Total brown coal output in total from working mines and planned deposits in an optimistic scenario by 2055 ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 200 .k g o. ag h. ed u. pl Wielko produkcji energii elektrycznej w badanym scenariuszu przedstawiono na rysunku 156. Do oblicze produkcji energii elektrycznej przyjto uzyskany wska nik efektywnoci produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego w Polsce za 2012 r. (tab. 8), tj. 0,87 MWh/Mg (jaki wystpuje czynnych obecnie elektrowniach), a dla nowych elektrowni w Gubinie i Legnicy przyjto 0,96 MWh/Mg, tj. wielko osignit za 2012 r. w Niemczech. Zaoono, e sprawno nowej elektrowni w Gubinie i w Legnicy nie bdzie odbiega od sprawnoci obecnych elektrowni w Niemczech. W tym optymistycznym scenariuszu roczna wielko produkcji wzrasta z obecnego poziomu okoo 56 TWh do okoo 60 TWh w 2030 r. i nastpnie ulega zwikszeniu do poziomu okoo 90 TWh w 2040 r. Po tym okresie nastpuje obnia si do poziomu okoo 80 TWh w 2050 r. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz w w w Rysunek 156. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza optymistycznego Figure 156. Electrical energy production according to an optimistic scenario 8.4. Scenariusze zagospodarowania niektórych pozostaych zó wgla brunatnego w Polsce W Polsce oprócz wymienionych i przypisanych do poszczególnych opracowanych scenariuszy zó wgla brunatnego jest jeszcze szereg zasobnych rejonów zoowych, które mog stanowi rezerwow baz zoow do ewentualnego zagospodarowania w I poowie XXI w. 201 Zoa te pogrupowano jako zoa regionu: lubuskiego, wielkopolskiego, ódzkiego. – – – 8.4.1. Region lubuski h. Charakterystyka zó wgla brunatnego w rejonie Cybinki ed u. pl Wród licznych zó wgla brunatnego regionu lubuskiego dla rozwaa o ich ewentualnym przyszym zagospodarowani, poza obszarem gubiskim omówionym w podrozdziale 8.2.5, naley zaliczy zoa: – w rejonie Cybinki, – w rejonie Torzym, Rzepin i Sieniawa. .k g o. ag Zoa wgla brunatnego w rejonie Cybinki znajduj si pomidzy miejscowociami: Cybinka i Krosno Odrzaskie, na poudnie od rzeki Warty. Zoe rozmieszczone jest w kilku polach zoowych. Zasoby zó rejonu Cybinki pokazano w tabeli 48 i na rysunku 142 (podrozdz. 8.2.5). Tabela 48. Podstawowe parametry zó w rejonie Cybinki Table 48. Basic parameters of deposits in the area of Cybinka Grubo wgla, [m] Wskanik liniowy N:W, [m/m] Zawarto popiou Ad, [%] Warto opaowa, [kJ/kg] Zawarto siarki cakowitej, [%] Cybinka 348,6 13,5 9,1:1 17,40 9 475 1,28 Cybinka Wschód 109,3 8,3 12,0:1 15,10 9 596 1,94 Sdów 226,4 12,2 10,2:1 18,80 9 165 1,38 Dobrosuów 190,7 19,3 9,0:1 18,00 9 311 1,84 Chlebowo 83,5 20,1 8,4:1 19,95 9 542 2,04 Bieganów 38,9 11,2 7,2:1 17,17 8 888 1,18 w Zasoby bilansowe, [mln ton] w w Nazwa zoa lub obszaru ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PIG 202 Charakterystyka zó wgla brunatnego w rejonie Torzym, Rzepin i Sieniawa Zoe Torzym wystpuje na zachód od wiebodzina. Przez pónocn cz zoa projektowana jest autostrada A2. Zoe Rzepin zlokalizowane jest na zachód od zoa Torzym. Natomiast zoe Sieniawa na pónocny-wschód od niego, na pónoc od miejscowoci Sieniawa. Podstawowe parametry tych zó przedstawiono w tabeli 49. Zasoby bilansowe, [mln ton] Nadkad rednia miszo, [m] Wgiel rednia miszo, [m] 1 126,7 161,6 19,02 9 454 7,08 Torzym – zasoby pomniejszone o filar autostrady i kolei 784.5 h. pl Tabela 49. Charakterystyka wgla brunatnego rejonu Torzym, Rzepin i Sieniawa Table 49. Brown coal characteristic of the area Torzym, Rzepin and Sieniawa 159,3 20,22 9 525 6,56 Rzepin 249,5 80,8 12,2 43,5 od kilku do 40 10,2–19,0 9 266 3,0 liniowy 150,0 od kilku do 150 10,2–19,0 9 755 2,5 liniowy Sieniawa IX–XVI kategoria C1 w Sieniawa XVII–XXVII kategoria D1 .k g o. u. Warto opaowa, [kJ/kg] ed Torzym – zasoby czne kat. C2 ag Nazwa zoa Wskanik N:W, [m3/tony] 7,9 liniowy w w ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PIG Lubuskie zoa wgla brunatnego posiadaj du zasobno, dobr jako i korzystne parametry geologiczno-górnicze. Niekorzystny element stanowi jednak rozczonkowanie tych zó, powstae w wyniku czwartorzdowych rozmy erozyjnych i przewidywane w zwizku z tym trudnoci hydrogeologiczne oraz geotechniczne. Problemem moe te by wystpowanie obszarów Natura 2000 i obszarów chronionego krajobrazu na niektórych zoach. Pomimo tego, perspektywa wykorzystania zasobów obszaru lubuskiego stanowi du szans dla rozwoju caego regionu, take z uwzgldnieniem uwarunkowa przyrodniczych. 203 u. pl W scenariuszu (obok zaplanowanej wczeniej kopalni Gubin – scenariusz realny) rozwaa si wedug AGH Kraków, e drugie zagbie górniczo-energetyczne bdzie si nazywao Cybinka. Zagbie to równie moe si skada z wieloodkrywkowej kopalni wgla brunatnego, eksploatujcej zoa: Cybinka, Torzym, Rzepin i Sieniawa o cznych zasobach operatywnych okoo 1000 mln ton. Wielko zasobów operatywnych pozwala na szacunkowe okrelenie maksymalnego rocznego wydobycia rocznego w wielkoci okoo 20,0 mln ton i mocy elektrowni w wielkoci 3 x 1100 MW. Praca zespou górniczo-energetycznego moe trwa ponad 45 lat. Z uwagi na brak szczegóowych analiz zagospodarowania tych zó w obecnej analizie zasygnalizowano tylko moliwo wykorzystania w dalszej perspektywie zasobów wymieniowych zó Cybinka, Torzym, Rzepin i Sieniawa bez okrelania harmonogramu wydobycia. ed 8.4.2. Region wielkopolski Zoe Trzcianka ag h. W regionie wielkopolskim oprócz przewidzianych do zagospodarowania zó w scenariuszu optymistycznym Poniec – Krobia, Oczkowice przewiduje si zagospodarowanie zoa Trzcianka. w w w .k g o. Zoe Trzcianka jest najlepiej rozpoznanym zoem regionu wielkopolskiego, w kategoriach od B do D1, a jego zasoby geologiczne szacowane s na 610 mln ton. Wedug opracowania [Bednarczyk 2008, 2010; Kasiski 2011] zasoby do przemysowego wykorzystania wynosz 204 mln ton. Proponuje si budow na zou jednobd dwuodkrywkowej kopalni, z której wydobywane zasoby w wielkoci 6,5 mln ton/rok mogyby zasili jeden nowy blok energetyczny o mocy 1100 MW. Takie tempo eksploatacji zapewnioby dostawy wgla do elektrowni przez ponad 30 lat. Z jednej strony przechodzca przez zoe linia kolejowa znacznie utrudnia swobodne rozcicie zoa, z drugiej za, pozwala zastanowi si nad wprowadzeniem drugiego wariantu. Wariant bez budowy elektrowni znacznie uatwiby procedury i uzyskanie pozytywnych opinii rodowiskowych na budow samej odkrywki oraz zwikszy szans akceptacji spoecznej. Wgiel wydobywany w proponowanym scenariuszu mógby zasili bloki energetyczne oddalonej o niecae 200 km elektrowni ZE PAK S.A. Wgiel transportowany byby istniejcym ju poczeniem kolejowym. Kolejnym moliwym rozwizaniem dla zagospodarowania zoa Trzcianka jest naziemne zgazowanie. 204 o. ag h. ed u. pl Blisko obszarów chronionych, w tym obszarów Natura 2000, skania jednak do zastosowania metody konwencjonalnej, która nie stwarza nieprzewidzianego zagroenia dla otaczajcego rodowiska. Lokalizacj zoa przedstawiono na rysunku 157. .k g Rysunek 157. Lokalizacja zoa Trzcianka na tle zagbia adamowskiego i koniskiego Figure 157. Location of Trzcianka deposit outlined against Adamów and Konin brown coal basins w ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych PIG w 8.4.3. Region ódzki w W regionie ódzkim oprócz przewidzianych do zagospodarowania w scenariuszu realnym zoa Zoczew przewiduje si zagospodarowanie zó Rogóno i Gowaczów. Lokalizacj tych zó przedstawiono na rysunku 158. Zoe Rogóno Zoe zaliczane jest w obecnych rankingach jako jedno z najlepszych zó do perspektywicznego zagospodarowania – rysunek 158. Rozpoznanie w kategorii C1 + D tego obszaru opiera si na 424 otworach rozpoznawczych. Zasoby geologiczne bilansowe ksztatuj si na poziomie ponad 600 mln ton. Warto opaowa jest dobra 205 ag h. ed u. pl i wynosi 9265 kJ/kg, a wspóczynnik liniowy nadkadu do wgla (N:W) wynosi tylko 4,3. Jednym z mankamentów tego zoa to podwyszona zawartoci alkaliów i siarki w dolnym pokadzie. .k g o. Rysunek 158. Lokalizacja zó Rogó no, Gowaczów i Zoczew na tle zagbia górniczo-energetycznego adamowskiego i bechatowskiego Figure 158. Location of Rogóno, Gowaczów and Zoczew deposits in the background of brown coal basins and power industry basin in Adamów and Bechatów ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz na podstawie danych z PIG w w w Dla rozpoznania ewentualnego zagospodarowania tego zoa przeprowadzono analizy dolnego i górnego pokadu wgla brunatnego. Dolny kompleks zalega na podou cechsztyskim, a rednia miszo wgla wynosi 19 m. Jednak dua gboko zalegania wgla, znaczna zawarto alkaliów oraz siarki drastycznie obnia warto energetyczn tego surowca. Dlatego te w przedstawionej strategii wykorzystano zasoby obejmujce tylko górny kompleks wglowy. Jego rednia miszo wynosi 20 m, jednake jest on rozczonkowany do licznymi warstwami przerostów. Zasoby bilansowe w kompleksie górnym obliczono na 408,2 mln ton. Z uwagi na wystpujce w otoczeniu zoa uwarunkowania infrastrukturalne i rodowiskowe do wykorzystania przewidziano 325 mln ton. W skróconej analizie zagospodarowania zoa Rogó no zaoono, e wkop udostpniajcy zlokalizowany byby w pónocno-wschodniej czci zoa. Nadkad z wkopu udostpniajcego transportowany byby na zwaowisko zewntrzne o docelowej objtoci 280 mln m3 znaj206 ag Zoe Gowaczów h. ed u. pl dujce si w bezporednim ssiedztwie wkopu po jego wschodniej stronie. W konturze wyrobiska docelowego znajduje si 1752 mln m3 nadkadu, co daje przemysowy wska nik N:W na poziomie 5,4:1 m3/ton. Strategia eksploatacji wgla pozwala na przyjcie rocznego wydobycia na poziomie okoo 10 mln ton na rok, co okrela prac elektrowni o mocy 1200–1400 MW na ponad 30 lat. Wgiel ze zoa Rogó no moe by spalany w elektrowniach ZE PAK lub w Bechatowie. W tym miejscu mog wystpi warianty, e cz zoa wykorzystywane jest w elektrowni, a cz moe zosta poddane dla celów produkcji paliw pynnych czy gazowych zgazowaniu naziemnemu. Docelow eksploatacj objty zostanie teren o powierzchni 2235 ha pod wyrobiskiem docelowym oraz 570 ha pod zwaowiskiem zewntrznym. Na terenie planowanej eksploatacji wystpuj w gównej mierze grunty orne dobrej i redniej klasy (ok. 90% powierzchni), lasy (ok. 7%) oraz tereny inne (ok. 3%). Cz powierzchni znajduje si take w granicach OChK Centralnego Zespou Krajobrazowego woj. ódzkiego (402 ha) oraz jednego uytku ekologicznego. W zasigu planowanego wyrobiska docelowego znajduje si take 8 miejscowoci, w których wedug stanu na koniec 2012 r. zamieszkiwao okoo 1150 osób. w w w .k g o. Zoe Gowaczów jest najmniejszym zoem regionu ódzkiego, które zostao zarekomendowane jako zoe do potencjalnego przemysowego wykorzystania. Pooone jest ono w rejonie radomskim i posiada zasoby geologiczne o cechach bilansowych w wysokoci 76 mln ton – rysunek 158. Jego zasoby przemysowe nie s znane. Zoe w caoci zlokalizowane jest poza obszarami chronionymi. Mona wic przyj, e ilo wgla nadajcego si do wydobycia moe osign okoo 60 mln ton. Plany eksploatacji wgla ze zoa Gowaczów analizoway kilka lat temu koncern energetyczny Enea S.A. wraz z KWB Konin w Kleczewie S.A. Scenariusz dostarczania wgla po czci do ZE PAK S.A. i Elektrowni Kozienice S.A. byby moliwy tylko w przypadku przynajmniej czciowego przejcia Elektrowni Kozienice na inny rodzaj paliwa tj. z wgla kamiennego na wgiel brunatny. W scenariuszu drugim, przy wybudowaniu nowego bloku w Elektrowni Kozienice o mocy okoo 300–350 MW opalanego wglem brunatnym po okoo 2,0 mln ton/rok, zasoby z tego zoa zapewniyby dostaw paliwa do tego bloku przez ponad 30 lat. Poniewa dua inwestycja grupy Enea zwizana z budow nowych bloków energetycznych bd generaln przebudow starych dla zoa o tak maych zasobach wydaje si by mao prawdopodobna, a dostarczanie wgla do ZE PAK S.A. transportem kolejowym na odlego a 300 km moe generowa zbyt due koszty, 207 racjonalnym rozwizaniem dla wykorzystania wgla ze zoa Gowaczów moe okaza si jego zgazowanie. Niewielkie rozmiary oraz fakt pooenia caoci zoa poza obszarami chronionymi stwarzaj dogodne warunki do przeprowadzenia pierwszej znaczcej z punktu widzenia przemysowego instalacji podziemnego zgazowania wgla brunatnego. Drugim takim zoem w którym w przyszoci mona dokona prób ze zgazowaniem wgla brunatnego moe by Pole Kamiesk w zagbiu bechatowskim. 8.4.4. Podsumowanie w w w .k g o. ag h. ed u. pl Przedstawione w powyszym rozdziale scenariusze pozwalaj na rozpatrzenie wielu wariantów zagospodarowania i wykorzystania zó z rejonu centralnej Polski. Sporód udokumentowanych i prognostycznych zó wgla brunatnego wybrano grup czterech zó, które speniaj wstpne warunki ekonomiczne i rodowiskowe, przez co ich zagospodarowanie w najbliszych latach wydaje si by najbardziej prawdopodobne. Rysunek 159. Suma wydobycia wgla z dodatkowych zó lubuskich i centralnej Polski w proponowanym scenariuszu Figure 159. Coal output in total from Lubuskie deposits and central Poland in a suggested scenario ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 208 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Suma zasobów wgla przeznaczonego do eksploatacji ze zó lubuskich Cybinka, Torzym, Rzepin i Sieniawa to okoo 1000 mln ton, a ze zó centralnej Polski, tj. regionu wielkopolskiego i ódzkiego: Trzcianka, Rogóno i Gowaczów wynosi okoo 590 mln ton. cznie zasoby wymienionych zó wynosz blisko 1600 mln ton wgla brunatnego. Pozostae wybrane zoa z tych regionów zostay omówione w scenariuszu realnym (zoa Gubin i Zoczew) oraz w scenariuszu optymistycznym (zoa Poniec – Krobia i Oczkowice). Na rysunku 159 przedstawiono sumaryczne wydobycie wgla ze wszystkich proponowanych w opracowaniu zó rejonu centralnej Polski. Kade z tych zó moe zosta zagospodarowane w rónym czasie. Przedstawiony wykres jest tylko jednym z wielu moliwych rozwiza, bez podania kolejnoci uruchomienia kolejnych kopal. Równie sposób zagospodarowania zoa nie jest wskazywany jednoznacznie. Zagospodarowanie wybranych zó wgla brunatnego rejonu lubuskiego i centralnej Polski jest uzasadnione i moe stanowi uzupenienie krajowej energetyki opartej na wglu brunatnym przez kolejne 50 lat. Moliw produkcj energii elektrycznej przestawiono na rysunku 160. Do oblicze produkcji energii elektrycznej przyjto wska nik efektywnoci produkcji energii elektrycznej 0,96 MWh/Mg tj. wska nik przyjty jak dla nowych elektrowni. Rysunek 160. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza dla wydobytego wgla z dodatkowych zó lubuskich i centralnej Polski Figure 160. Electrical energy production according to a scenario for additional deposits brown coal from Lubuskie and central Poland ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 209 8.5. Scenariusz optymistyczny plus w w w .k g o. ag h. ed u. pl W podrozdziale dokonano analizy zwikszenia wydobycia wgla brunatnego w porównaniu do scenariusza optymistycznego. Do wydobycia wgla jaki wystpuje w scenariuszu optymistycznym dodano wydobycie z niektórych zó lubuskich i centralnej Polski analizowanych w podrozdziale 8.4 (na tym etapie rozwaa jeszcze nieokrelonych). Scenariusz ten nazwano scenariuszem optymistycznym plus. cznie scenariusz ten realizuje wydobycie jak w scenariuszu optymistycznym tj. ze zó kopalni Adamów, Bechatów, Konin ze zoami perspektywicznym i kopalni Turów oraz z nowych kopal Gubin, Legnica, Poniec – Krobia i Oczkowice oraz z niektórych zó lubuskich i centralnej Polski (nie okrelonych z nazwy), tj.: Cybinka, Torzym, Rzepin i Sieniawa, Trzcianka, Rogóno i Gowaczów. Z wymienionych zó (lubuskich i centralnej Polski) do 2055 r. planuje si wydoby okoo 250 mln ton. Wydobycie wgla rozpoczyna si okoo 2035 r. ze wzrostem wydobycia do poziomu okoo 20 mln ton okoo 2055 r. cznie wydobycie w scenariuszu optymistycznym plus wynosi okoo 3850 mln ton wgla brunatnego. Rysunek 161. czne wydobycie wgla brunatnego w scenariuszu optymistycznym plus do 2055 r. Figure 161. Total brown coal output according to an optimistic plus scenario till 2055 ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 210 o. ag h. ed u. pl Na rysunku 161 dokonano prezentacji scenariusza optymistycznego plus w zakresie wydobycia wgla brunatnego, a na rysunku 162 pokazano produkcj energii elektrycznej w tym scenariuszu. Poziom rocznej produkcji energii elektrycznej wzrasta z obecnego poziomu okoo 56 tys. GWh do okoo 90 tys. GWh w 2038 r., a nastpnie na tym poziomie jest kontynuowana produkcja energii elektrycznej do 2055 r. – rysunek 162. Wska nik efektywnoci produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego: przyjto jak dla nowych elektrowni w wielkoci 0,96 MWh/Mg. .k g Rysunek 162. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza optymistycznego plus Figure 162. Electrical energy production according to an optimistic plus scenario w w w ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 211 o. .k g w w w h. ag pl u. ed ag h. ed u. pl 9. Uwarunkowania rozwoju górnictwa wgla brunatnego w I poowie XXI w. w Polsce w w w .k g o. Uwarunkowania rozwoju górnictwa wgla brunatnego w Polsce s zoone tak pod wzgldem prawnym, ekologicznym i ekonomicznym, a take wizerunkowym. Obecnie wiele osób, grup: spoecznych, ekologicznych i politycznych zbija róny kapita na krytyce górnictwa wglowego, a szczególnie brany wgla brunatnego. Przy tej krytyce brak jest jednoznacznego stanowiska rzdzcych w naszym kraju, co do strategicznej roli górnictwa wglowego, w tym górnictwa i energetyki opartej na wglu brunatnym. Fakt ten wyzwala nastpnie róne dalsze pogldy na szczeblu gminnym, powiatowym i wojewódzkim. Efektem tego s coraz czstsze wypowiedzi na najwyszym szczeblu krajowym, mówice o ograniczeniu czy wrcz likwidacji polskiego górnictwa wglowego. S te róne teoretyczne „rozwaania – marzenia” o zbawiennej roli energetyki odnawialnej, gazowej lub atomowej. Górnictwo wglowe nie jest przeciwne dywersyfikacji naszej energetyki, ale nie mona ulega bdnej tendencji do pochopnego, nadmiernego inwestowania w nowe, budowane od podstaw rodzaje energetyki, a przy tym samym likwidowania najwikszych atutów sprawdzonej energetyki wglowej. Dlatego naley zada pytanie: Dlaczego pojawiaj si negatywne opinie i opracowania dotyczce w pierwszej kolejnoci brany wgla brunatnego? 213 Czy moe dlatego, e: brana wgla brunatnego rozwija si od przeomu gospodarczego, tj. 1989 r. bez zotówki dotacji ze skarbu pastwa! produkowana energia jest najtasza w porównaniu z innymi paliwami, zarówno w Polsce, jak i w innych krajach, gdzie wykorzystuje si to paliwo; posiada realn strategi na I poow XXI w., zarówno w Polsce, jak i w krajach, gdzie s zoa wgla brunatnego; posiada zaplecze naukowe, projektowe i firmy zaplecza maszynowego, które zapewniaj projekty górnicze i niezbdne maszyny i urzdzenia dla kopal czynnych i kopal perspektywicznych; wydobywa wgiel brunatny, stosujc technologi o najwyszym poziomie wiatowym; liczba wypadków miertelnych i innych przy wydobywaniu wgla brunatnego jest najnisza w porównaniu z innymi branami górniczymi; eksploatacja prowadzona jest z najwyszym poszanowaniem rodowiska przyrodniczego, a rekultywacja terenów pogórniczych prowadzona jest na najlepszym poziomie wiatowym. – – – – u. pl – ed – ag h. – w w w .k g o. By moe odpowied powinna brzmie: inne paliwa czy inne rodzaje energetyki szukaj swojego miejsca na mapie energetyczno-gospodarczej Polski, Europy i wiata oraz widz zagroenie od strony sektora górniczego. Obecna sytuacja, tj. okres rónych ataków na bran wgla brunatnego, skania do jednego wniosku: naley wzmocni prowadzon polityk informacyjn dotyczc wyjaniania i propagowania górnictwa wglowego i energetyki opartej na tym paliwie na rónych forach. Dla tego celu powinno si zjednoczy wspólne wysiki, zarówno przez górników wgla kamiennego i brunatnego, jak i energetyków tych paliw. Cel jest jeden: wyjanianie i budowanie przychylnoci w spoeczestwie, u rzdzcych w kraju oraz na arenie UE. 9.1. Cienie i blaski wydobycia wgla brunatnego Podstawow maksym dla uzyskania akceptacji dla dziaalnoci górniczej jest mówienie prawdy o dziaalnoci górnictwa, a szczególnie górnictwa odkrywkowego wgla brunatnego. Górnictwo posiada tak blaski jak i cienie. Naley mówi o negatywnych i pozytywnych skutkach odkrywkowej dziaalnoci kopal wgla brunatnego. Ta prawda powinna by obiektywna i winna si zderzy z „czarnym PR”, zwi214 w w .k g o. ag h. ed u. pl zanym z brakiem rzetelnej informacji na temat charakteru i oddziaywa tej metody eksploatacji na rodowisko, a take z wynikami prac rekultywacyjnych. Montowni samochodów mona zbudowa w dowolnym miejscu. Kopalnie buduje si tam, gdzie wystpuje zoe. Sposób uytkowania ziemi w kadym przypadku odciska trway lad i stanowi o charakterze oraz skali przeksztace jej naturalnych waciwoci. Techniczna ingerencja w rodowisko gruntowe powoduje zamierzone i niezamierzone skutki oraz pozytywne i negatywne zmiany w rodowisku. Od zarania dziejów ludzko wykorzystywaa surowce ziemi, aby wraz z rozwojem specjalistycznych narzdzi sign do gbszych jej warstw. Najprostsz metod stosowan w pozyskiwaniu surowców jest eksploatacja odkrywkowa. W Polsce t metod wydobywanych jest okoo 40 kopalin, m.in. wgiel brunatny, piaski, wiry, iy, kamie budowlany i drogowy, wapienie oraz margle. Wie si to z prawie 7 tys. czynnych kopal pracujcych na powierzchni ponad 26 tys. ha, które cznie wydobywaj okoo 450 mln ton rónych kopalin i dodatkowo okoo 250 mln m3 ska nadkadowych w skali roku. Górnictwo odkrywkowe systematycznie zmniejsza zajmowan powierzchni pod swoj dziaalno. Na pocztku lat 90. XX w kopalnie odkrywkowe zajmoway ponad 32 tys. ha, a w tym wgiel brunatny ponad 22 tys. ha, a obecnie cae górnictwo odkrywkowe zajmuje ponad 26 tys. ha, a w tym kopalnie wgla brunatnego okoo 19 tys. ha. Dane te wiadcz o dbao w sferze rekultywacji i systematyczne wyzbywanie si zbdnych obszarów. Inny obraz przedstawia powierzchni nieuytków w naszym kraju. Ocenia si j jako obszar obejmujcy okoo 2 mln ha. W tym miejscu naleaoby si zapyta: Dlaczego grupy ekologiczne i samorzdowe nie d do poprawy tej sytuacji i nie organizuj konferencji na ten temat. w 9.1.1. Negatywne skutki dziaalnoci kopal wgla brunatnego na otoczenie Kopalnie wgla brunatnego prowadzc swoj dziaalno za pomoc odkrywkowych wyrobisk górniczych, oddziauj negatywnie na rodowisko poprzez: – zmiany w spoeczno-gospodarczej strukturze gminy na skutek przejmowania duych powierzchni terenów z gruntami rolnymi oraz infrastruktur komunaln powodujc zmniejszenie si powierzchni obszaru pod dziaalno rolnicz, kosztem wzrostu popytu na dziaalno usugow na rzecz miejscowego przemysu wydobywczego oraz usugi zwizane z rekultywacj terenów pogórniczych i gospodark len; 215 wielkoprzestrzenne przeksztacenia krajobrazu jak równie zmiany pejzau i mikroklimatu na skutek masowego wydobywania wgla brunatnego oraz przemieszczania znacznych iloci nadkadu czego efektem jest powstawanie zwaowiska zewntrznego powyej pierwotnego uksztatowania terenu oraz wyrobiska eksploatacyjnego poniej pierwotnego uksztatowania terenu; – zmiany stosunków wód powierzchniowych i podziemnych na skutek powierzchniowego oraz wgbnego odwodnienie górotworu, tj. odkrywki oraz zwaowisk; – przeksztacenie jakoci gruntów pod wzgldem rolnym i lenym, trwae i czasowe wyczenie z uytkowania gruntów rolnych i lenych, przeobraenie ziemi i zmiany morfologiczne na skutek przemieszczenia mas ziemnych w procesie górniczym; – niezorganizowan emisj pyów do atmosfery w trakcie urabiania, transportu i zwaowania mas ziemnych oraz wskutek erozji wietrznej powierzchni odkrywki i zwaowiska pozbawionych rolinnoci; – okresowe ale cige róda emisji haasu pochodzce od urzdze ukadu technologicznego kopalni, takich jak: koparki wielonaczyniowe, przenoniki tamowe i zwaowarki, zwaszcza zlokalizowane w peryferyjnych rejonach odkrywki i zwaowiska; – lokalne zmiany klimatyczne powstae na skutek nakadania si szeregu czynników, takich jak: wielkoprzestrzenne zmiany powierzchni terenu (rozlege zwaowisko wewntrzne oraz gbokie wyrobisko odkrywkowe) i brak pokrycia rolinnoci na powierzchni wyrobiska i niezrekultywowanego zwaowiska. .k g o. ag h. ed u. pl – w w w Zakres negatywnych oddziaywa robót górniczych i szkód w poszczególnych skadnikach rodowiska oraz zagospodarowania terenu moe przejmowa rozmiary od znikomego do wikszego, wymagajcego dziaa profilaktycznych, zabezpieczajcych i naprawczych. Poniej szersza analiza „cieni” górnictwa wgla brunatnego. Zajmowanie powierzchni terenu W wyniku dziaalnoci górniczej nastpuj zmiany w spoeczno-gospodarczej strukturze gminy. Zmniejsza si powierzchnia obszaru do dziaalnoci rolniczej, a wzrasta popyt na dziaalno usugow na rzecz miejscowego przemysu wydobywczego oraz usugi zwizane z rekultywacj terenów pogórniczych i gospodark len. Otoczenie kopalni pracuje na rzecz kopalni. Jedno miejsce pracy w kopalni 216 w w w .k g o. ag h. ed u. pl generuje od 4 do 5 w jego otoczeniu. Powstaj nowe firmy o nowym profilu – spoeczestwo ma miejsca pracy i si bogaci. Owszem, niektórzy przeywaj szok w przypadku zmiany miejsca zamieszkania i miejsca pracy. To dotyczy gównie osób w rednim i starszym wieku. Dla modego pokolenia ten problem widziany jest inaczej: dla nich jest to niejednokrotnie szansa na nowe ycie. We wszystkich dziedzinach nastpuje szalony postp techniczny, organizacyjny i technologiczny. Dawniej w gospodarstwach rolnych pracowao wiele osób. Teraz wedug rónych danych (niemieckich i amerykaskich) w specjalistycznych gospodarstwach rolnych o powierzchniach 300–500 ha pracuj 2–3 osoby. Takie gospodarstwa s ekonomicznie opacalne. Taka jest przyszo polskiego rolnictwa w etapie globalizacji wiatowej. A w kopalni i firmach zaplecza technicznego i usugowego tej pojedynczej moe pracowa do kilku tysicy osób w zalenoci od wielkoci, w tym znakomita wikszo osób z terenu dziaalnoci kopalni. Obecni rolnicy, którzy zostaliby wykupieni, a chcieliby dalej pracowa w rolnictwie, mog naby nowe gospodarstwa rolne nie gorsze, a tasze lecz na innym terenie. To jest trud i szok, ale takie s koleje ycia. Wokó nabywania nieruchomoci naroso wiele mitów. Dla nabycia nieruchomoci kopalnie i waciciele tych nieruchomoci prowadz negocjacje. Wykupy na terenach, gdzie obecnie trwa wydobycie wgla brunatnego, przebiegaj bez wikszych problemów. Waciciele nieruchomoci i kopalnie negocjuj i dochodz do ugody. Obecne metody szacowania nieruchomoci, tj. metod odtworzeniow, daj tak zapat, e pozwalaj obecnym wacicielom naby jeszcze lepsze domy lub wybudowa nowe. Podobnie jest z cenami gruntów. Ceny gruntów „kopalnianych” s dwa do trzech razy wiksze ni „hektary” obok kopalni w rynkowym obiegu. Wiele osób na obrzeach kopalni domaga si wykupów nieruchomoci, poniewa widzi szans dla siebie i swoich dzieci. Naley z ca powag zdementowa goszone tezy o krzywdzcych wykupach. Dla wielu wacicieli nieruchomoci jest to szansa na nowe ycie. W tym miejscu kto susznie powie: ja nie chc zmiany miejsca zamieszkania, pracy. Ale to s wyzwania XXI wieku: interesy pojedynczych osób podporzdkowane s wyzwaniu globalnemu. Strategiczne kredo w tym zagadnieniu: obecni waciciele nieruchomoci nie mog by pokrzywdzeni przy szacowaniu wartoci nieruchomoci, musz otrzyma godziw zapat za straty fizyczne i moralne. Wielkoprzestrzenne przeksztacenia krajobrazu Powstaje zwaowisko zewntrzne oraz wyrobisko eksploatacyjne poniej pierwotnego uksztatowania terenu. Powoduje to zmiany krajobrazowe – jest to prawda. Ale te negatywne dziaania s równie szans dla otoczenia. Ochrona powierzch217 .k g o. ag h. ed u. pl ni ziemi realizowana jest poprzez sukcesywn rekultywacj terenów pogórniczych, które nastpnie przekazywane s do zagospodarowania. Do niezbdnego minimum ogranicza si take powierzchni terenów zajmowanych przez odkrywki i obiekty pomocnicze. Jak najwczeniej wprowadza si zwaowanie wewntrzne, aby przeksztaca rodowisko w jak najmniejszym stopniu i moliwie najszybciej oddawa tereny rolnictwu, lenictwu lub pod rekreacj. Rekultywacja prowadzona jest zgodnie z ustalonymi kierunkami okrelonymi w decyzjach poszczególnych starostów. Rekultywacj w górnictwie wgla brunatnego prowadzi si gównie w kierunkach: rolnym, lenym, wodnym i rekreacyjno-sportowym. Mdroci stron (lokalne spoeczestwo i kierujcy kopalniami) jest takie zaprojektowanie kierunków zagospodarowania, aby po kopalni nie powstaa „pustynia”, lecz nowe formy krajobrazowe. Takich przykadów jest wiele, zarówno w kraju, jak i za granic. Mog to by jeziora ze sztucznymi torami wodnymi i obiektami sportowo-rekreacyjnymi, wycigi narciarskie, a nawet kryte caoroczne nartostrady, autodromy i hipodromy. Moe to by te kierunek rolny lub leny na danym terenie. Obiekty te su spoeczestwu, s jakby zapat kopalni za dziaalno górnicz na danym terenie. Wedug znawcy tematu rekultywacji rolnej Pana Profesora Jana Bendera z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, który powici cae ycie zagadnieniom rekultywacji terenów pogórniczych, kopalnie wgla brunatnego prowadz prace rekultywacyjne na poziomie europejskim i wikszo oddanych gruntów pogórniczych po zabiegach rekultywacyjnych posiada o jedn lub dwie klasy wysz bonitacj ni grunty sprzed dziaalnoci górniczej (efekt wykorzystywania glin w warstwie powierzchniowej). w Zmiany stosunków wód podziemnych i powierzchniowych w w Funkcjonowanie kopalni wgla brunatnego oddziauje na ssiadujce tereny, gównie poprzez odwodnienie górotworu. Przekada si ono na okresowe obnianie bd zanik wód podziemnych w granicach leja depresji. Gospodarka wodna prowadzona jest w ramach uzyskanych pozwole wodno-prawnych. Kopalnie ograniczaj iloci wód brudnych i stenia zanieczyszcze w odprowadzanych wodach poprzez rzpia na dnie wyrobisk, które peni rol osadników dla zatrzymania wikszych zawiesin zanieczyszczajcych wod. Wody brudne oczyszczane s w terenowych osadnikach ziemnych poprzez grawitacyjn sedymentacj. Systematycznie prowadzone s analizy fizykochemiczne odprowadzanych wód i cieków. W tym zakresie powstao wiele prawd, póprawd i legend. Niektórzy „znawcy problemu” wyliczyli nawet, e lej depresji kopalni Konin poczy si z lejem depresji kopalni Bechatów. To jest nieprawda, ale s osoby, które w to wierz. Na to zagadnienie naley spoj218 w .k g o. ag h. ed u. pl rze na zimno i przywoa dane rzeczywiste. Prawda o tym zagadnieniu jest bardzo trudna dla „przeciwników” górnictwa w naszym kraju. Teraz par sów na temat oddziaywania odwodnienia odkrywek w rejonie Kleczewa, prowadzonych przez PAK KWB Konin S.A. na poziomy wody w jeziorach pooonych przy wododziale rzeki Noteci i Warty. Autorzy szeregu opracowa z tego zakresu w deniu do celu, jaki sobie wyznaczyli, posunli si m.in. do zaprzeczenia istnienia zjawiska suszy hydrologicznej. Odrzucono take tez o wystpowaniu w Wielkopolsce zjawiska stepowienia, powszechnego na caym niemal kontynencie. Nie stwierdzono te w Wielkopolsce przejawów wystpowania zjawiska, globalnego przecie ocieplenia klimatu. Wzrost rednich rocznych temperatur powietrza, liczby dni upalnych, a take nasilanie si siy wiatrów, powoduj zwikszone parowanie z powierzchni otwartego lustra wody. Parowanie wody w upalne dni moe powodowa kilkucentymetrowy ubytek wody z powierzchni jeziora w cigu doby. w Rysunek 163. rednie opady na obszarze oddziaywania kopalni Konin Figure 163. Average rainfall on the area of Konin mine influence w ródo: [Dane Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Poznaniu] Fakty natomiast si róni od mitów. Naleaoby zada tu pytanie: Czym wytumaczy zanik jezior wzdu pogranicza województw lubuskiego i wielkopolskiego, tj. w Pszczewskim Parku Krajobrazowym, równie na wododziale Warty i Noteci? Dane IMGW mówi, e w Jeziorze Gbokim zwierciado wody obniyo si o 1 m w cigu ostatnich 5 lat. Podobnie w jeziorach Szarcz i Lubikowskim. Pytkie jeziora Rokitno i Goy May po prostu zamieniy si w bagna. Jak twierdz pracownicy IMGW Pozna, parowanie w upalne dni w rejonie Jeziora Gbokiego wynosi 42 litry na minut z jednohektarowej powierzchni lustra wody. Oznacza to, e w cigu doby 219 w w w .k g o. ag h. ed u. pl wskutek parowania moe uby z jeziora ponad 6 mm wody. Odpowied na postawione pytanie nie jest zatem atwa, ale jedno mona stwierdzi: nie ma w okolicy kopalni wgla brunatnego. Czciowe wyjanienie zagadnienia znajduje si w danych na rysunku 163. Rozkad rednich opadów na obszarze oddziaywania kopalni Konin obrazuje skomplikowane zagadnienie dotyczce obnienia poziomu wody w niektórych bez dopywowych jeziorach w rejonie Kleczewa. W latach 70. i 80. ubiegego wieku poziom wody w jeziorach by „normalny” – podobnie byo ze rednimi opadami w tych latach (800–900 mm/rok). Natomiast w latach 90. ubiegego wieku i w I dekadzie XXI w. rednie opady to rzd 300–500 mm/rok – efekt obnienia poziomu wody w jeziorach 1–2 metrów. Rok 2010 by rokiem prawdy – rednie opady wyniosy okoo 800 mm, poziom wody w jeziorach wróci do poziomu normalnego, a nawet woda wystpia z brzegów. Pomimo tych faktów dalej kopalnia pokutuje z pitnem winowajcy za obnienie poziomu wody w jeziorach. Jeszcze inny argument podawany przez „znawców tematu” mówi o tym, e praca systemów odwodnienia kopalni zaabsorbuje wod z ssiednich jezior. Na rysunku 164 pokazano mapk kopalni Konin z odlegociami do ssiednich jezior. Bardzo gboka na warunki koniskie, prawie 100-metrowa odkrywka Lubstów nie wypompowaa wody z Jeziora Lubstowskiego, a odkrywka Ptnów z Jeziora Mikorzyskiego – rysunek 164. Kady taki przypadek naley rozpatrywa indywidualnie. Po wykonaniu analiz budowy geologicznej, analiz wód powierzchniowych i podziemnych, zasilania przypowierzchniowego poziomu wodononego przez opady atmosferyczne, wpywu innych czynników wpywajcych na poziom wód podziemnych, do których naley zaliczy: zbiorowe ujcia wody, kanalizacja zlewni, regulacja rzek, itp. mona dopiero ocenia czy jest wpyw kopalni na rodowisko, a w tym na obnienie poziomu wody w jeziorach, czy tego wpywu brak. Kolejnym oddziaywaniem kopalni jest moliwo zaniku wód w ujciach czy studniach gospodarskich. Kopalnia w profilaktyce zbudowaa sieci wodocigowe w zasigu leja depresji. Jeeli jest udokumentowana szkoda poza sieci, to kopalnia rekompensuje to wypat odszkodowa lub dodatkow budow sieci wodocigowej dla danych gospodarstw. Podobnie jest z plonowaniem: jeeli byy okresy od maja do wrzenia, gdzie opadów byo niewiele, to uprawy bez sztucznego deszczowania byy mizerne. Kto by winien? Oczywicie kopalnia. Dlatego do zagadnienia obnienia plonowania upraw rolnych i upraw sadowniczych naley podchodzi bez emocji. Jednoznaczna ocena wpywu leja depresji w kadym przypadku wymaga indywidualnej oceny rzeczoznawcy. 220 221 h. ag pl u. ed ródo: Opracowa Z. Kasztelewicz Rysunek 164. Odkrywki kopalni Konin i jeziora koniskie Figure 164.Open pits in Konin mine and Konin lakes o. .k g w w w u. Emisja niezorganizowana i emisja zorganizowana pl Kade wystpienie szkody górniczej jest indywidualnie rozpatrywane przez kopalni i zainteresowane podmioty, a wypata rekompensat nastpuje w formie ugody. W przypadku odmowy wypaty odszkodowania przez kopalni sprawa kierowana jest do rozpatrzenia przez waciwe sdy. Bardzo wanym zagadnieniem tak dla kopalni jak i mieszkaców terenów, na których moe wystpi wpyw dziaalnoci eksploatacyjnej, jak równie dla sdów, które prowadz tego typu skargi jest opracowanie tzw. „ta” stanu przyrodniczego terenów przed wejciem kopalni ze swoj dziaalnoci na dany teren. Znany prawdziwy stan przyrodniczy pozwala na obiektywne ocenienie skutków dziaalnoci górniczej. w w w .k g o. ag h. ed Kopalnia wgla brunatnego prowadzc swoj dziaalno, jest ródem dwóch rodzajów emisji: emisji niezorganizowanej i emisji zorganizowanej. W obrbie odkrywek oraz w ich najbliszym otoczeniu wystpuje emisja niezorganizowana. Tworzy j praca maszyn i urzdze funkcjonujcych w kopalni, powodujcych emisj pyów podczas pracy, tj. podczas urabiania kopalin, przesypywania, rozdrabniania i transportu. róda te maj na ogó lokalny zasig oddziaywania bezporedniego, ograniczajcy si praktycznie do wntrza wyrobiska i zwaowiska nadkadu. Ograniczone zasigi emisji ze róde technologicznych uwarunkowane s stosunkowo wysok, sta wilgotnoci urabianych utworów. W zasadzie materia ten dopiero po przesuszeniu moe bra udzia w dalszych emisjach. ródem emisji niezorganizowanej s powierzchnie, w przypadku których czynnikiem sprawczym emisji jest wiatr z zespoem warunków ksztatujcych podatno podoa na pylenie. S to powierzchnie odkryte, pozbawione rolin, wyeksponowane na erozj wietrzn, tj. skarpy, poziomy eksploatacyjne, niezrekultywowane czci zwaowisk nadkadu. Pomiary opadu pyu prowadzone w polskich kopalniach odkrywkowych wgla brunatnego potwierdzaj niewielki wpyw wyrobisk odkrywkowych na jako powietrza w rejonie. Emisja pyu te ma miejsce na polach rolnych: w warunkach suszy, przy braku rolinnoci i niezalenie od woli waciciela nieruchomoci rolniczej. ródem emisji zorganizowanej s procesy technologiczne prowadzone na powietrzu (w odkrywce i na placach montaowych), a przede wszystkim: spawanie, malowanie, klejenie tamy oraz praca silników pojazdów obsugujcych odkrywk. Podczas tych prac oddziaywanie na powietrze ogranicza si take do terenu bezporednio zwizanego z obiektami nalecymi do kopalni, tj. gównie do terenu odkrywki, gdzie te prace s wykonywane. 222 Haas o. ag h. ed u. pl ródem oddziaywania akustycznego na rodowisko s gównie maszyny podstawowe zwizane z eksploatacj nadkadu i jego zwaowaniem, maszyny podstawowe urabiajce wgiel, przenoniki wglowe i nadkadowe oraz sprzt pomocniczy. Maszyny i urzdzenia zwizane z eksploatacj, oprócz zaadowni wgla, nie maj staej lokalizacji, lecz przemieszczaj si wraz z postpem frontów eksploatacyjnych. Przestrzenny rozkad róde haasu, wynikajcy z postpu eksploatacji oraz zmiany pooenia w odkrywce, powoduje zmienne poziomy haasu w jej otoczeniu. Haas emitowany do rodowiska ogranicza si przez odpowiednio prowadzon gospodark remontow i modernizacyjn, umoliwiajc utrzymanie w dobrym stanie technicznym pracujcych urzdze. Przenoniki, które maj przebiega w pobliu zabudowa gospodarskich, wyposaa si w napdy sterowane przemiennikami czstotliwoci z regulowan prdkoci, które zdecydowanie ograniczaj haas. Ponadto stosowane s rodki zaradcze w postaci lokalizowania maszyn i urzdze w wykopach lub osanianie ich waami ziemnymi z rolinnoci, budowy oson d wikochonnych wokó najbardziej haaliwych napdów lub budowy ekranów d wikochonnych. Haas kopalniany jest mniejszy ni haas emitowany przez ruch miejski, drogowy, autostradowy i kolejowy. Praca polowa cigników rolnych niejednokrotnie powoduje wiksze natenie haasu ni pobliska kopalnia. .k g Deformacje terenu czy wstrzsy sejsmiczne w w w Kopalnie prowadz monitoring terenu, szczególnie na obiektach tzw. wanych, takich jak: przebiegajcy rurocig „Przyja ” oraz autostrada A2. Do obecnego okresu nie wystpiy przypadki szkód spowodowanych przez roboty górnicze na tych obiektach. W przypadku pojawienia si uszkodze w obiektach obcych zawierane s ugody, na mocy których poszkodowani sami dokonuj drobnych napraw za zwrotem kosztów. W kopalni Bechatów z racji budowy geologicznej, tj. utworów triasowych, zaburze tektonicznych w postaci licznych uskoków oraz bardzo duego wysadu solnego dzielcego cae zoe na dwa pola (Pole Bechatów i Szczerców), wystpuj wstrzsy sejsmiczne. Wstrzsy te miay miejsce jeszcze przed zagospodarowaniem zoa bechatowskiego w 1925 r. W przypadkach wystpienia szkód zawierane s ugody z poszkodowanymi. Wedug oceny geologów na pozostaych zoach wgla brunatnego w Polsce, przewidzianych do ewentualnego zagospodarowania, tj. zó w okolicy Rawicza, Zoczewa, Gubina i Legnicy, nie przewiduje si wystpowania podobnych wstrzsów sejsmicznych. 223 Emisja CO2 a polityka klimatyczna UE w w w .k g o. ag h. ed u. pl W XXI w. surowce energetyczne bd najwaniejszymi nonikami energii, umoliwiajcymi nowoczesny rozwój wiata i Europy, w tym równie Polski. Nie ma adnych wtpliwoci, e kraj, który bdzie posiada i eksploatowa wasne surowce, bdzie niezaleny gospodarczo, a przede wszystkim bezpieczny energetycznie. Surowce energetyczne s ju dzisiaj specyficzn broni XXI w. i narzdziem geopolityki realizowanej przez bogate kraje surowcowe. W okresie ostatnich 20 lat wydobycie wgla kamiennego na wiecie podwoio si, osigajc poziom ponad 7 mld ton. Globalne prognozy przewiduj, e wiatowe wydobycie wgla do 2030 r. moe wzrosn nawet dwukrotnie. Dzisiaj wiatowa energetyka opiera si w 42% na wglu, a w 2030 r. udzia ten ma si powikszy do 44%. Jak wida, problem emisji CO2 nie jest wyznacznikiem rozwoju górnictwa wglowego dla wiata, tym bardziej wic nie powinien by hamulcem gospodarczym dla rozwoju tego górnictwa w naszym kraju. Obraz charakteryzujcy wiatowe górnictwo wgla i jego wykorzystanie jest zdecydowanie inny ni ten podawany w Unii Europejskiej oraz w naszym kraju. wiat w dalszym cigu bdzie powszechnie wykorzystywa wgiel do produkcji energii elektrycznej i w innych gaziach przemysu. Natomiast Unia Europejska podczas najwikszego w swojej historii kryzysu finansowego, podczas rosncego zagroenia bankructwem pastw czonkowskich, przy zwikszajcym si bezrobociu, cakowicie samotnie prze do przodu w kwestii ograniczania emisji gazów cieplarnianych. Zupenie nie zwaa si na potencjalne zagroenia wynikajce z utraty konkurencyjnoci europejskiego przemysu i gwatownego wzrostu bezrobocia. W tym miejscu naley stwierdzi, e orodki naukowo-badawczo na wiecie, a take w Polsce, od szeregu lat intensywnie pracuj nad wykonaniem i wdroeniem rónych aplikacji zwizanych z nowoczesnymi, efektywnymi i czystymi technologiami wytwarzania energii elektrycznej na bazie staych surowców energetycznych (przede wszystkim wgla), okrelanych mianem „Czystych Technologii Wglowych”. Technologie te mog zapewni ograniczenie uciliwoci gospodarki dla rodowiska przyrodniczego, m.in. poprzez zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery. Fakt ten stwarza wic szanse na ich wykorzystanie w zagospodarowaniu wielu perspektywicznych zó wgla brunatnego, jakie posiada Polska, oraz na zahamowanie spadku wydobycia wgla kamiennego. W przeciwnym razie kraj bdzie si uzalenia od dostawców obcych, kupowa wgiel i prd za granic, a w kraju generowane bezrobocie [Dubiski 2010, 2011; Kasiski 2013; Kasztelewicz 2013]. Czy tak ma wyglda przyszo polskiej gospodarki. 224 u. pl Niezatrzymanie realizacji pomysów UE odnonie nowego elementu pakietu energetyczno-klimatycznego, zwizanego z dokumentem „Mapa drogowa w kierunku gospodarki niskoemisyjnej w 2050 r.” (pomys ten bdzie wymaga rewolucyjnych i bardzo kosztownych zmian zarówno w systemach energetycznych, jak i w caej polskiej gospodarce), spowoduje likwidacj górnictwa i energetyki wglowej w Polsce i Europie, a w tym likwidacj od 500 do 900 tys. miejsc pracy zwizanych drastycznym wzrostem cen prdu (ponad trzy razy), a tym samych wyprowadzenie szeregu bran energochonnych poza granice Polski. W tym miejscu naley stwierdzi, e energetyka atomowa czy odnawialna to w pierwszej kolejnoci miejsca pracy nie generowane w Polsce, ale w znacznym stopniu poza naszym krajem [Jankowski 2012; Kasztelewicz 2012]. ed 9.1.2. Pozytywne skutki dziaalnoci kopal wgla brunatnego na otoczenie w w w .k g o. ag h. Do pozytywnych skutków dziaalnoci kopal wgla brunatnego na otoczenie naley zaliczy: – produkcj z wgla brunatnego najtaszej energii elektrycznej w iloci okoo 35% krajowego zaopatrzenia; – wykorzystywanie wgla brunatnego jako taniego paliwa dla lokalnych kotowni i palenisk domowych; – stworzenie licznych miejsc pracy w kopalniach i elektrowniach oraz firmach zaplecza projektowego, naukowego i technicznego; – stwarzanie moliwoci rozwoju wielu firm z zaplecza technicznego z moliwoci produkcji maszyn i urzdze na rynek krajowy i zagraniczny; – uiszczanie patnoci publiczno-prawnych przez kopalnie wgla brunatnego do sfery publicznej na szczeblu skarbu pastwa i jednostek samorzdu terytorialnego; – stwarzanie – poprzez rekultywacj i rewitalizacj terenów pogórniczych – nowych moliwoci zagospodarowania terenów w danym regionie pod wzgldem gospodarczym i rekreacyjnym; – poprawa klas bonitacyjnych oddawanych terenów pogórniczych dziki selektywnemu zwaowaniu mas nadkadowych; – stworzenie – na podstawie wieloletnich dowiadcze – polskiej szkoy wydobycia wgla brunatnego na wiatowym poziomie. 225 Zakres pozytywnych skutków oddziaywania kopal wgla brunatnego na otoczenie moe przejmowa róne rozmiary w zalenoci od wielkoci zakadu górniczego, czasu trwania eksploatacji i rozmiaru wspópracy kopalni z samorzdami czy organizacjami pozarzdowymi. Poniej szersza analiza „blasków” górnictwa wgla brunatnego. Wydobycie wgla i produkcja taniej energii elektrycznej w w w .k g o. ag h. ed u. pl Wgiel brunatny jest najtaszym ródem energii elektrycznej i wanym czynnikiem stabilizujcym jej ceny w polskim systemie elektroenergetycznym. Koszt techniczny wytworzenia energii elektrycznej z wgla kamiennego jest mniej wicej o 30% wyszy ni z wgla brunatnego, a koszt energii elektrycznej z wiatru lub biomasy jest droszy ponad dwa razy od energii z wgla brunatnego i trzy razy droszy z gazu – dane za 2012 r. Natomiast koszt energii sonecznej jest droszy ponad 5 razy od kosztów energii z wgla brunatnego. W tym miejscu naley powiedzie prawd – energetyka z wiatru, biomasy czy soneczna jest w znacznym stopniu dotowana. Ju wiele krajów z racji kryzysu gospodarczego i finansowego ogranicza dotacje do tej energetyki. Dotychczasowe osignicia polskiej energetyki opartej na wglu brunatnym w zakresie ograniczenia emisji siarki, tlenków azotu, a take pyów naley oceni pozytywnie. Obecnie najwaniejszym wyzwaniem jest – zgodnie z polityk ekologiczn Unii Europejskiej – ograniczenie emisji dwutlenku wgla. Jednym z moliwych rozwiza tego problemu jest budowa elektrowni o co raz wikszej sprawnoci tj. na poziomie 45% sprawnoci netto obecnie, a za dekad nawet 50%. Kade podwyszenie sprawnoci o 10% zmniejsza emisj CO2 o ponad 20%. Wybudowany blok 464 MW w Ptnowie II i blok 858 MW w Bechatowie charakteryzuj si nadkrytycznymi parametrami pary, co umoliwia osignicie ponad 41% sprawnoci netto w Ptnowie i 42% sprawnoci netto w Bechatowie. Natomiast nowe bloki energetyczne na zou Gubin winny mie sprawno netto powyszej 45%. Na rysunkach od 165 do 172 przedstawiono najnowoczeniejsze bloki energetyczne na wgiel brunatny w Polsce, tj. blok o mocy 464 MW w Elektrowni Ptnów II w ZE PAK S.A., który rozpocz prac pod koniec 2007 r. i blok o mocy 858 MW w Elektrowni Bechatów w PGE GiEK S.A., który 2011 r. zosta zsynchronizowany z Krajowym Systemem Elektroenergetycznym. Schemat ideowy bloku 464 MW przedstawiony zosta na rysunku 165, jego podstawowe parametry zestawiono w tabeli 50, natomiast widoki bloku energetycznego 464 MW i elektrowni Ptnów I i Ptnów II pokazano na rysunku 166, 167 i 168. 226 pl u. ed h. ag o. Rysunek 165. Schemat bloku 464 MW Figure 165. Scheme of 464MW block .k g ródo: [ALSTOM, 2007] w w Tabela 50. Podstawowe dane techniczne bloku 464 MW Table 50. Basic technical data of block 464 MW Dane techniczne Wielko 464 Moc bloku netto, [MW] 440 Sprawno netto, [%] 41,0 Sprawno brutto w warunkach nominalnych, [%] 44,0 Produkcja energii elektrycznej brutto, [GWh/rok] ok. 3 155 Produkcja energii elektrycznej netto, [GWh/rok] ok. 2 992 Roczne zuycie wgla brunatnego, [tys. Mg] ok. 3 100 w Moc znamionowa bloku brutto, [MW] ródo: [www.zepak.pl] 227 pl u. ed h. Rysunek 166. Turbozespó 464 MW Elektrowni Ptnów II Figure 166. Turbine set 464 MW of Ptnów II Power Plant w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 167. Widok elektrowni Ptnów I i Ptnów II Figure 167. View of Ptnów I and Ptów II Power Plants Fot. ZE PAK S.A. 228 pl u. ed h. Rysunek 168. Widok elektrowni Ptnów I i Ptnów II Figure 168. View of Ptnów I and Ptnów II Power Plants w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 169. Schemat ideowy bloku 858 MW Figure 169. Schematic diagram of 858 MW block ródo: [ALSTOM, 2007] 229 Schemat ideowy bloku 858 MW w Elektrowni w Bechatów przedstawiono na rysunku 169, jego podstawowe parametry zestawiono w tabeli 51, a widok bloku 858 MW i caej elektrowni Bechatów pokazano na rysunkach 170, 171 i 172. Tabela 51. Podstawowe dane techniczne bloku 858 MW Table 51. Basic technical data of block 858 MW Dane techniczne Wielko 858 Moc bloku netto, [MW] 783 pl Moc znamionowa bloku brutto, [MW] 41,7 Sprawno brutto w warunkach nominalnych, [%] ed Produkcja energii elektrycznej brutto, [GWh/rok] 44,4 u. Sprawno netto, [%] ok. 6 247 ok. 5 900 Roczne zuycie wgla brunatnego, [tys. Mg] ok. 6 488 h. Produkcja energii elektrycznej netto, [GWh/rok] w w w .k g o. ag ródo: [www.elbelchatow.bot.pl] Rysunek 170. Turbozespó 858 MW w Elektrowni Bechatów Figure 170. Turbine set 858 MW of Bechatów Power Plant Fot. Z. Kasztelewicz 230 pl u. ed h. Rysunek 171. Widok bloku 858 MW na tle caej Elektrowni Bechatów Figure 171. View of block 858 MW in the background of the whole Bechatów Power Plant w w w .k g o. ag Fot. PGE GiEK S.A. Oddzia Elektrownia Bechatów Rysunek 172. Panorama Elektrowni Bechatów Figure 172. Panorama of Bechatów Power Plant Fot. PGE GiEK S.A. Oddzia Elektrownia Bechatów 231 Wykorzystywanie wgla brunatnego jako taniego paliwa dla kotowni i palenisk oraz moliwo produkcji paliw pynnych i gazowych h. ed u. pl Kada kopalnia wgla brunatnego posiada zbudowane sortownie wgla dla segregacji tzw. wgla grubego oraz podziarna. Wgiel gruby jest chtnie kupowany przez uytkowników palenisk domowych, a wgiel o rónych klasach ziarnowych spalany jest w kotowniach. Zwikszenia roli wgla brunatnego naley, zatem upatrywa w jego przetwórstwie na paliwa pynne i gazowe, w tym gaz syntezowy i wodór oraz w produkcji brykietu czy pyu wglowego. Dla realizacji tych zamierze, czyli zgazowania wgla w instalacjach naziemnych od kilku lat jest realizowane Zadanie badawcze nr 3 pt.: „Opracowanie technologii zgazowania wgla dla wysokoefektywnej produkcji paliw i energii elektrycznej” finansowane przez Narodowe Centrum Bada i Rozwoju w ramach strategicznego programu bada naukowych i prac rozwojowych pt.: „Zaawansowane technologie pozyskiwania energii” z udziaem Zespou Projektu skadajcego si pracowników AGH Kraków, GIG-u w Katowicach i Instytutu Chemicznej Przeróbki Wgla z Zabrza. ag Zatrudnienie w brany wgla brunatnego w w w .k g o. Kopalnie i elektrownie opalane wglem brunatnym generuj liczne stabilne miejsca pracy. Poza kopalniami i elektrowniami na wgiel brunatny górnictwo stwarza moliwoci nowych miejsc pracy w firmach zaplecza technicznego, projektowego, naukowego i licznych jednostkach usugowych. Brana wgla brunatnego z górnictwem i energetyk to ponad 20 tys. stanowisk pracy. Efekt skali powoduje, e brana generuje obecnie okoo 100 tysicy miejsc pracy tak w firmach górniczo-energetycznych, zapleczu naukowo-projektowo-technicznym, jak i penych usugach na rzecz tej sfery gospodarki. Czy Polska ma te miejsca zlikwidowa poprzez zamknicie kopal i elektrowni, uczelni technicznych (AGH Kraków, Politechnika lska, Politechnika Wrocawska), biur projektowych (Poltegor-Instytut i Poltegor-projekt we Wrocawiu, SKW Zgorzelec), fabryk zaplecza technicznego (KOPEX FAMAGO w Zgorzelcu, FUGO Konin, FAMAG w Kluczborku, Fabryki Tam Przenonikowych w Bechatowie, Bytomiu i Wolbromiu), szeregu firm specjalistycznych dla energetyki na rzecz polityki klimatyczno-energetycznej UE. W tym miejscu naley poda jeden przykad: blok energetyczny 858 MW w Bechatowie budowao ponad 4000 pracowników. A kto zrealizuje ewentualn budow nowych kopal wgla brunatnego? Odpowied: w znacznym stopniu firmy z regionu. 232 A kto bdzie pracowa w tej kopalni? Odpowied: tak jak w dotychczasowych. Tak byo w kadym przypadku budowy nowych kopal. Osoby z otoczenia zostay przeszkolone na licznych kursach i w szkoach. Niewykluczone jest, e inwestor poszerzy istniejce szkoy o specjalnoci górnicze i energetyczne. W kadym zagbiu wgla brunatnego powstaway zespoy szkó zawodowych z profilami nauczania dla przyszych pracowników brany górniczo-energetycznej. Patnoci publiczno-prawne uiszczane przez kopalnie wgla brunatnego u. pl Corocznie kopalnie s ródem ponad 1 mld z przepywów do sfery publicznej na szczeblu skarbu pastwa i jednostek samorzdu terytorialnego – tabela 52. ed Tabela 52. Patnoci publiczno-prawne kopal wgla brunatnego za 2012 r. Table 52. Public-legal liabilities of brown coal mines in the year 2012 2012 r. , [z] Udzia, [%] h. ag Wyszczególnienie Ubezpieczenia spoeczne i zdrowotne 445 532 486 40 27 122 716 2 13 325 575 1 Podatek dochodowy od osób fizycznych 136 338 672 12 Podatek dochodowy od osób prawnych 262 527 0 133 546 229 12 0 0 45 698 259 4 289 912 241 26 0 0 Akcyza 27 157 243 2 Razem 1 119 016 322 100 o. FGP i FP .k g PFRON w VAT w Wypata z zysku przez jednoosobowe Spóki Skarbu Pastwa w Opaty i kary na narodowy i wojewódzki FOIGW (w tym opata eksploatacyjna na rzecz NFOIGW) Podatki, opaty i kary na rzecz gmin (w tym opata eksploatacyjna na rzecz gminy) opata do Skarbu Pastwa Ministerstwo rodowiska – za uytkowania górnicze ródo: [Dane Porozumienia Producentów Wgla Brunatnego] 233 ed u. pl Najwiksz cz tych patnoci stanow zwizane z systemem ubezpiecze spoecznych i systemem suby zdrowia, których udzia w caoci opat stanowi w 2012 r. 40% (cznie 445 mln z). Drug grup stanowi patnoci kopal wgla brunatnego na rzecz gmin, na terenie których one dziaaj. Udzia ten w caoci opat wyniós 26% (289 mln z). Bezporednio do budetu trafia corocznie take (24%) 270 mln z z tytuu nalenego VAT, podatku dochodowego od osób prawnych i fizycznych. Do wpat brany naley dodatkowo uwzgldni cay kompleks zwizany z elektrowniami, poniewa kopalnie wgla brunatnego s bezporednio zalene od elektrowni zasilanych tym paliwem. Elektrownie zlokalizowane s najczciej w najbliszej odlegoci od kopal, przez co wspieraj one take budety lokalnych jednostek samorzdu terytorialnego. Dziaalno caego kompleksu górniczo-energetycznego jest motorem rozwoju firm zwizanych z tym przemysem oraz lokalnych przedsibiorstw wiadczcych usugi dla kopalni lub elektrowni. ag h. Wpyw dziaalnoci kopal wgla brunatnego na budety jednostek samorzdu terytorialnego w w w .k g o. Wpyw dziaalnoci kopal wgla brunatnego na budety gmin przedstawiono na przykadzie 7 gmin, na terenie których prowadzona jest dziaalno tych kopal. W przypadku kopal o skoncentrowanym wydobyciu, wchodzcych w skad PGE GiEK S.A., jest to gównie gmina Kleszczów w powiecie bechatowskim, gdzie wydobycie prowadzone jest przez PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów (dziaalno górnicza prowadzona jest równie na ternie gmin: Rznia, Sulmierzyce, Szczerców i Kieczygów) i gmina Bogatynia w powiecie zgorzeleckim, gdzie dziaa PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Turów. W przypadku zagbia koniskiego i adamowskiego kopalnie tam dziaajce s kopalniami wieloodkrywkowymi, zajmujcymi najwicej powierzchni terenu. PAK KWB Konin w Kleczewie S.A. prowadzi wydobycie wgla na terenie gmin: Kleczew i Kramsk w powiecie koniskim (od roku równie w Wierzbinku), natomiast PAK KWB Adamów S.A. na terenie gmin: Przykona, Wadysawów i Brudzew w powiecie tureckim. Najmniejsza z kopal KWB Sieniawa Sp. z o.o. zajmuje tereny w gminie agów w powiecie wiebodziskim. W tabeli 53 przedstawiono wybrane wska niki charakteryzujce sytuacj gospodarcz na ich terenach. Najlepiej o niej wiadczy wska nik osiganych dochodów biecych na mieszkaca gminy. Najbogatsz gmin w Polsce, gdzie na jednego mieszkaca przypada ponad 40 000 z dochodów biecych, jest gmina Kleszczów. Jest to ewenement w skali kraju. 234 235 o. .k g w w w h. ag pl u. ed w w w .k g o. ag h. ed u. pl Tak wysoki dochód pochodzi z dziaalnoci na jej terenie elektrowni i kopalni zagbia bechatowskiego. Naley jednak zauway, e we wszystkich gminach, na terenie których dziaaj kopalnie odkrywkowe wgla brunatnego, wska nik ten jest znacznie wyszy od redniego wska nika na terenie gmin dla Polski (bez miast na prawach powiatu), który w 2009 r. wyniós 1208,15 z. Równie stopa bezrobocia w tych gminach jest nisza od redniej krajowej. W tym miejscu mona zada pytanie: czy budet roczny gminy Kleszczów, wynoszcy w 2012 r. 236 mln zotych a w nim ponad 200 mln zotych to dochody z dziaalnoci kopalni i elektrowni Bechatów, nie jest najlepszym przykadem, e gmina, a tym samym spoeczno lokalna, otrzymuje godziw zapat za utrudnienia z powodu dziaalnoci kopalni i elektrowni w Bechatowie? Na rysunkach 173–178 przedstawiono Park Zdrowia i Rozrywki SOLPARK w Kleszczowie, tj. w gminie górniczej zwizanej z górnictwem wgla brunatnego w Bechatowie. Rysunek 173. Gówny napis w Parku Zdrowia i Rozrywki SOLPARK w Kleszczowie Figure 173. The main inscription in Health and Entertainment Park, SOLPARK in Kleszczów Fot. Z. Kasztelewicz 236 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Kleszczów najbogatsza gmina w Polsce „zafundowaa” swoim mieszkacom i spoeczestwu spoza gminy znakomicie rozbudowany orodek w skad którego wchodz dwie szkoy (gimnazjum i zespó szkó ponadgimnazjalnych), boisko pikarskie ze sztuczn, podgrzewan muraw i widowni, baseny, lodowisko i SPA. SOLPARK w czci SPA jest obiektem sportowo-rekreacyjno-szkoleniowym gwarantujcy swym gociom doskona zabaw i wypoczynek, a take moliwo skorzystania z bogatego wachlarza usug: – basen sportowy – o wymiarach 16 x 25 m, gbokoci 1,4–1,8 m, z 6 torami pywackimi, widowni na 96 miejsc siedzcych; – basen rekreacyjny – z kaskad wsk i szerok, gejzerem powietrznym, biczami wodnymi oraz siedmioma ókami wodnym; – brodzik okrgy dla dzieci – o powierzchni 33 m2 i gbokoci 0,2–0,4 m, z grzybkiem wodnym; – basen zewntrzny – z zatok do wytwarzania sztucznej fali i gejzerem powietrznym; – brodzik zewntrzny dla dzieci – o powierzchni 18,8 m2 i gbokoci 0,2–0,4 m, w postaci jea wodnego; – zjedalnia wodna – „rura” o dugoci 118 metrów. Rysunek 174. Widok czci wewntrznej parku – z lewej szkoa Figure 174. View of inner part of the park – the school on the left Fot. Z. Kasztelewicz 237 pl u. ed h. Rysunek 175. Boisko pikarskie ze sztuczn, podgrzewan muraw i widowni Figure 175. Football pitch with artificial, heated turf w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 176. Widoki na basen zewntrzny i zjedalnie Figure 176. View over the outer/open air swimming pool and slides Fot. Z. Kasztelewicz 238 pl u. ed h. Rysunek 177. Obiekt orodka sportowego SOLPARK w Kleszczowie – hala gówna Figure 177. Sports center building SOLPARK in Kleszczów – the main hall w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 178. Obiekt orodka sportowego SOLPARK w Kleszczowie – widok szkoy i hali gównej Figure 178. Spots center building SOLPARK in Kleszczów – view of the school and main hall Fot. Z. Kasztelewicz 239 cznie budynki Parku maj 24 tys. m2 powierzchni, a koszt budowy wyniós ponad 200 mln zotych. Miesicznie SolPark odwiedza 20 000 osób, co wiadczy o duym zainteresowaniu mieszkaców i goci spoza Bechatowa. Zwikszenie atrakcyjnoci terenów pogórniczych ed u. pl Jeli wydobycie wgla brunatnego jest odpowiednio, wiadomie, dobrze zaplanowane i zrealizowane, wówczas efekty mog zwikszy atrakcyjno otoczenia. Eksploatacja odkrywkowa moe: – wzbogaca krajobraz w nowe formy morfologiczne, – wspomaga ochron przyrody przez tworzenie nowych siedlisk, – wspomaga gospodark len, – stwarza miejsca wypoczynku. w w w .k g o. ag h. Liczne przykady atrakcyjnoci krajobrazowej, przyrodniczej i kulturowej terenów pogórniczych na terenie dziaalnoci kopal wgla brunatnego skaniaj do spojrzenia na górnictwo jako na dziaalno, stwarzajc nowe wartoci rodowiska i nowe warunki dla jego ochrony. Tereny poeksploatacyjne o unikatowym krajobrazie wpisuj si w obraz regionów ich wystpowania i nie s postrzegane jako miejsca wczeniejszej eksploatacji. Wielkopowierzchniowy obszar terenów pogórniczych i poprzemysowych pozwala na zrealizowanie rónorakich zada, z których cz moe obecnie wydawa si utopijnymi, jak np. caoroczny stok narciarski, samochodowo-motocyklowy tor wycigowy, pole golfowe w Bechatowie. Jednake wraz ze wzbogacaniem si spoeczestwa i skróceniem czasu pracy obiekty takie ju dzisiaj s atrakcj w wielu krajach, a i coraz bardzie popularne w Polsce. Niektóre projektowane i wybudowane obiekty bd miay wyd wik co najmniej regionalny, a ywe muzeum wgla brunatnego co najmniej krajowy. Zaprezentowany sposób rewitalizacji bdzie mia niebagatelny wpyw na atrakcyjno regionu, jego rozwój gospodarczy, a przede wszystkim bdzie swoist wizytówk górnictwa. Takim przykadem obecnie moe si poszczyci gmina górnicza Kleczew budujc Park Rekreacji i Aktywnoci Fizycznej na terenach pogórniczych kopalni Konin. Gmina Kleczew zagospodarowaa teren o powierzchni ponad 40 ha po byej odkrywce Jó win. O sposobie wykorzystania tego obszaru dyskutowano ju w latach 90. ubiegego wieku, kiedy trwaa eksploatacja tej czci odkrywki Jó win. Pocztkowe plany rekultywacji z typowo rolnej zmieniono na kierunek rolny, leny i wodno-rekreacyjny. 240 w w w .k g o. ag h. ed u. pl Zgodnie z yczeniem gminy Kopalnia Wgla Brunatnego Konin w odpowiedni sposób zazwaowaa wyrobisko, ksztatujc teren pod przyszy obiekt rekreacyjny. Wykonaa take obudow biologiczn, w tym nasadzenia licznych drzew i krzewów. W 2010 r. Rada Miejska w Kleczewie przyja program rewitalizacji tego obszaru i wystpia o dofinansowanie ze rodków unijnych. Udao si pozyska fundusze w ramach Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007–2013. Cakowite koszty inwestycji wyniosy 4,6 mln z, dofinansowanie signo 3,2 mln z. Ciekawe uksztatowanie terenu stwarzao wiele moliwoci, co wykorzystali autorzy projektu z koniskiego przedsibiorstwa PROBUD. Wykonawc prac bya firma Danbud z Kleczewa. Park Rekreacji i Aktywnoci Fizycznej zajmuje 40 ha. Nasadzenia drzew i krzewów wykonane wczeniej przez kopalni pozostawiono na miejscu; ukad kompleksu wypoczynkowego zosta wkomponowany w ju istniejc rolinno. Centralny punkt parku stanowi oczko wodne o powierzchni okoo 9 ha, z pywajcymi pomostami, slipem do wodowania odzi i wypoyczalni sprztu wodnego. Przy linii brzegu powstay dwie piaszczyste plae, a w rejonie przystani taras widokowy z ogólnodostpnymi siedziskami. Wokó jeziorka poprowadzono ciek rowerow. W pónocnej czci parku przygotowano dwie trasy treningowe do jazdy quadem – dua – pomylana zostaa dla dorosych uytkowników, a maa dla dzieci. Tory quadowe od strefy wypoczynkowej jeziorka oddzielaj pasy rolinne. Amatorzy mocniejszych wrae maj do dyspozycji park linowy na palach, stosunkowo wysoki i trudny. Zwaszcza drugie pitro zdecydowanie nadaje si dla bardziej zaawansowanych pasjonatów tego sportu, a dzieci, natomiast czeka ogrodzony plac zabaw. Atrakcyjnie prezentuje si amfiteatr, który moe peni m.in. rol zielonej szkoy. Wypoczywajcy mog korzysta take z chaty wyposaonej w ogólnodostpny grill samoobsugowy [Galantkiewicz 2013] – rysunek 179. Oficjalne udostpnienie parku miao miejsce 10 maja 2013 r. Podczas otwarcia przedstawiciele wadz Kleczewa wyrazili przekonanie, e rewitalizacja terenów pokopalnianych da pocztek rozwojowi turystyki w gminie i promowaniu jej walorów kulturowych i przyrodniczo-krajobrazowych. Podkrelali te, e maj ambitne plany wykorzystania parku. Zamierzaj organizowa w nim festyny, pikniki i rónego rodzaju imprezy. Dzieci bd tam uczestniczy w zajciach zielonej szkoy i korzysta z planowanego maego stanowiska geologicznego. Atrakcje parku ju zostay docenione przez organizatorów konkursu Wielkopolski HIT. Kapitua konkursu w 2012 r. przyznaa gminie Kleczew wyrónienie wanie za t inwestycj. 241 pl u. ed h. ag o. .k g w w w Rysunek 179. Plan Parku Rekreacji i Aktywnoci Fizycznej na terenach pogórniczych KWB Konin w Kleczewie Figure 179. Plan of the Recreation and Physical Activity Park on the post-ming areas of KWB Konin in Kleszczów ródo: Opracowanie PROBUD w Koninie Na rysunkach od 180 do 188 przedstawiono obiekty Parku Rekreacji i Aktywnoci Fizycznej na terenach pogórniczych KWB Konin w Kleczewie. Zaprojektowany i wybudowany park na powierzchni okoo 40 ha jest dobrym przykadem jak samorzdy lokalne – gminy winny podchodzi do rewitalizacji terenów po rekultywacji wykonanej przez górników. 242 pl u. ed h. ag Rysunek 180. Tablica informujca o Parku Rekreacji i Aktywnoci Fizycznej na terenach pogórniczych kopalni Konin w Kleczewie Figure 180. Information board about the Recreation and Physical Activity Park on post-mining areas of Konin mine in Kleszczów w w w .k g o. Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 181. Amfiteatr Parku Rekreacji i Aktywnoci Fizycznej Figure 181. Amphitheatre in the Recreation and Physical Activity Park Fot. Z. Kasztelewicz 243 pl u. ed h. Rysunek 182. cieki i oblicowanie zboczy w parku Figure 182. Paths and facing of the slopes in the park w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 183. Park linowy dla modziey Figure 183. Rope park for the youth Fot. Z. Kasztelewicz 244 pl u. ed h. Rysunek 184. Plac zabaw dla dzieci w parku Figure 184. Playground for children in the park w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 185. Widok na zaplecze gastronomiczne – grill Figure 185. View over the catering facilities – grill Fot. Z. Kasztelewicz 245 pl u. ed h. Rysunek 186. Panorama parku od strony jeziora Figure 186. Park panorama from the side of the lake w w w .k g o. ag Fot. Z. Kasztelewicz Rysunek 187. Widok na jezioro od strony play Figure 187. View over the lake from the side of the beach Fot. Z. Kasztelewicz 246 pl u. ed h. Rysunek 188. Alejki spacerowe w parku Figure 188. Paths for walking in the park ag Fot. Z. Kasztelewicz w w w .k g o. Analizujc negatywne i pozytywne skutki dziaalnoci kopal wgla brunatnego w Polsce naley podkreli przewag pozytywnych czynników nad negatywnymi. Brana wgla brunatnego jest kreatorem postpu technicznego i naukowego, pewnych miejsc pracy, a wpywy finansowe z dziaalnoci kopal i elektrowni do budetów lokalnych czyni gminy górnicze najbogatszymi w Polsce. Produkcja najtaszej energii elektrycznej przez elektrownie zlokalizowane w ssiedztwie kopal stwarza gwarancje na pewno jej dostaw. Obecnie duym problemem dla rozwoju górnictwa odkrywkowego jest jego negatywne postrzeganie przez spoeczestwo. Dziaalno górnicza kojarzona jest tylko jako niszczca gleby, powodujca znaczne szkody w krajobrazie, zanieczyszczajca wody. W takich sytuacjach wanie prawidowe prowadzenie rekultywacji i dostosowane do potrzeb lokalnych spoecznoci, moe by szans na zmian tego wizerunku. Górnictwo polskie i europejskie moe poszczyci si wieloma przykadami znakomicie przeprowadzonej rewitalizacji terenów pogórniczych. S one jednak mao znane spoeczestwu. W krajowym obiegu informacyjnym kopalnie odkrywkowe pokazywane s jako „zdewastowane tereny bez adnej przyszoci na zagospodarowanie”. Brana górnicza w polskich kopalniach odkrywkowych systematycznie wykonuje rekultywacj i zagospodarowanie terenów odzyskiwanych w miar przesuwania si frontów eksploatacyjnych. 247 u. 9.1.3. Sabe i mocne strony górnictwa wgla brunatnego Polsce pl Prace te s prowadzone na wysokim poziomie europejskim, zapewniajcym wykorzystanie terenów do produkcji rolnej, lenej lub dziaalnoci rekreacyjnej. Niezbdne jest podjcie dziaa polegajcych na waciwym przedstawianiu górnictwa i problematyki surowcowej w nauczaniu szkolnym, szerszym informowaniu o potrzebach surowcowych oraz roli górnictwa w rozwoju gospodarczym kraju i w tworzeniu nowych miejsc pracy na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. Naley szeroko rozpowszechnia informacje o rzeczywistych skutkach rodowiskowych dziaalnoci górniczej, sposobach ich usuwania oraz promowaniu dziaalnoci górniczej przyjaznej dla rodowiska. h. ed Na zakoczenie analiz na temat aktualnej pozycji górnictwa wgla brunatnego opracowano sabe i mocne strony tej brany w Polsce, które przedstawiono w tabeli 54. MOCNE STRONY o. SABE STRONY ag Tabela 54. Sabe i mocne strony brany wgla brunatnego w Polsce Table 54. Advantages and disadvantages of brown coal branch in Poland Polska posiada jedne z najwikszych zasobów wgla brunatnego w Europie. Jest to brunatne zoto dla naszej gospodarki Prace zwizane z przygotowaniem nowych zó perspektywicznych nie przynosz konkretnych efektów w postaci uzyskania koncesji na wydobywanie wgla brunatnego Technika i technologia stosowana w kopalniach odkrywkowych wgla brunatnego osigna wysoki europejski poziom w w .k g Wyczerpujce si zasoby operatywne wgla brunatnego w niektórych czynnych kopalniach Wysoki poziom bezpieczestwa pracy w polskich kopalniach wgla brunatnego Parametry górniczo-geologiczne nowych zó satelickich i perspektywicznych s mniej korzystne od parametrów zó obecnie eksploatowanych Prace górnicze w krajowych kopalniach wgla brunatnego prowadzone s ze wiadomoci i penym poszanowaniem rodowiska przyrodniczego Niektóre nowe zoa perspektywiczne wystpuj w rejonach o maej akceptacji spoecznej Kopalnie nie posiadaj zalegoci w rekultywacji terenów pogórniczych. Prace zwizane z rekultywacj prowadzone s na bieco i na poziomie europejskim w Brak ustawowej ochrony zó wgla brunatnego przed przeznaczeniem terenów, pod którymi zalegaj zoa na inne cele ni przysza ich eksploatacja wgla 248 MOCNE STRONY Ustawowe uregulowania dotyczce zagadnie formalno-prawnych zwizanych z uruchamianiem nowych zó, czy rozszerzaniem eksploatacji na czynnych kopalniach s bardzo zoone i powoduj wyduanie si procesu dla uzyskania koncesji na wydobywanie od kilku do nawet kilkunastu lat Polska posiada wyspecjalizowane uczelnie techniczne ksztacce pracowników dla przemysu górnictwa wglowego, a w tym górnictwa wgla brunatnego na wysokim wiatowym poziomie Brak wsparcia od niektórych wadz samorzdowych na szczeblu lokalnym czy wojewódzkim dla rozwizywania problemów ze zwikszeniem akceptacji dla otwarcia nowych zó Krajowe zaplecze badawczo-rozwojowe gwarantuje projekty nowoczesnych maszyn i urzdze dla górnictwa wgla brunatnego Wystpuje nadmiar polityki gminnej nad polityk globaln dla wypracowania waciwej strategii energetycznej kraju Zaplecze techniczne brany gwarantuje utrzymanie na wysokim poziomie technicznym ukadów wydobywczych w czynnych kopalniach i gwarantuje wyposaenie nowych kopal w nowoczesne maszyny i urzdzenia u. ed h. Praca w brany to stabilny atrakcyjny system zatrudniania i wynagradzania pracowników .k g o. ag Brak waciwej polityki energetycznej ze strony kolejnych rzdów Polski. Brak koordynatora w zakresie dugoterminowych dziaa w sferze wykorzystania krajowych surowców energetycznych pl SABE STRONY Zaogi kopal wgla brunatnego stanowi zespó bardzo dowiadczonych i wykwalifikowanych pracowników w w w Brak roli operatywnego kreatora brany wgla brunatnego w celu rozreklamowania górnictwa i energetyki opartej o tym paliwie. Gos przeciwników polityki energetycznej wglowej jest lepiej syszalny w Polsce ni gos grupy wglowej Wgiel brunatny jest liderem w emisji CO2 przy produkcji energii elektrycznej Czyste technologie wglowe zapewniaj ograniczenie uciliwoci górnictwa i energetyki opartej na wglu dla rodowiska przyrodniczego, m.in. poprzez zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery Polityka klimatyczno-energetyczna UE bardzo kosztowna dla gospodarki naszego kraju. Nasz kraj opiera swoj energetyk w ponad 90% na wglu kamiennym i brunatnym. Polsk nie sta na szybk zmian obecnej struktury wytwarzania energii elektrycznej Lata 2012 i 2013 to pocztek konsolidacji „przeciwników” polityki klimatyczno-energetycznej w Polsce 249 Tabela 54. cd. Table 54. cont. MOCNE STRONY Brak konsensusu politycznego w Polsce dla denia do zmiany polityki klimatyczno-energetyczna UE Praca orodków naukowo-badawczych w kraju w zakresie czystych technologii wglowych, a tym nad zgazowaniem wgla w zou na powierzchni dla produkcji rónych paliw pynnych i gazowych Posiadany park maszyn podstawowych, tj. koparek wielonaczyniowych i zwaowarek tamowych w czynnych kopalniach jest ju czciowo zdekapitalizowany Obecna wiedza oraz opanowanie „sztuki górniczej” eksploatacji wgla brunatnego plasuj krajowe górnictwo odkrywkowe w wiatowej czoówce. Mona miao powiedzie, e powstaa „polska szkoa górnictwa wgla brunatnego” Brak konkretnych planów dla rozwoju górnictwa i energetyki opartej na wglu brunatnym. Kolejna polityka energetyczna Polski nie jest wdraana do realizacji Energia elektryczna produkowana na bazie wgla brunatnego jest najtasza w porównaniu z innymi nonikami stosowanymi do produkcji energii u. ed h. cisa wspópraca przemysu wgla brunatnego z jednostkami badawczymi sprzyja rozwojowi brany oraz rodzi innowacyjne rozwizania o. ag Coraz gorsze parametry zalegania wgla brunatnego w czynnych kopalniach sprawiaj problemy technologiczne oraz zwikszaj koszty wydobycia pl SABE STRONY w .k g Stosowanie jednolitej technologii eksploatacji od wielu lat skutkuje brakiem dowiadcze w pozostaych technologiach (ukady cykliczne, systemy przerzutowe, koparki kompaktowe) w w Mnogo spóek zalenych powoduje trudnoci w zarzdzaniu i koordynacji pomidzy podmiotami Stosowanie jednolitej technologii eksploatacji (ukad KTZ) nieprzerwanie od wielu lat sprawio, e polskie górnictwo jest wyspecjalizowane i technologicznie zaawansowane w tym rodzaju Zarzdzenie i organizacja pracy w kopalniach wgla brunatnego jest prowadzone na wysokim poziomie ródo: Opracowanie wasne Analizujc powysze dane zauwaa si bran o silnej pozycji na mapie gospodarczej Polski majcej oparcie naukowe i projektowe w licznych placówkach z zapleczem technicznym oraz z dowiadczon kadr z zasobnymi zoami perspektywicznymi, ale jednoczenie z rónym podejciem politycznym, gospodarczym i ekologicznym ze strony krgów zarzdzajcych na szczeblu lokalnym, krajowym, jak i te unijnym do perspektywicznego wykorzystywania wgla brunatnego w przyszoci. 250 9.2. Czynniki determinujce rozwój górnictwa wgla brunatnego w Polsce w w w .k g o. ag h. ed u. pl Polska posiada wszystkie atuty dla kontynuacji rozwoju górnictwa wgla brunatnego w I poowie XXI w. Opracowane scenariusze, a przede wszystkim scenariusz optymistyczny jest moliwy do realizacji pod warunkiem zmiany strategicznego podejcia rzdzcych w kraju i w UE. Poniej przedstawiono strategiczne czynniki determinujce rozwój górnictwa wgla brunatnego w Polsce. Do strategicznych czynników determinujcych rozwój górnictwa wgla brunatnego w Polsce naley zaliczy: – Zmiana polityki gospodarczej w odniesieniu do brany wglowej a szczególnie do wgla brunatnego. – Wspóprac na paszczy nie lokalno-samorzdowej w celu zmiany wiadomoci spoecznoci lokalnych. – Dialog spoeczny w zakresie blasków i cieni dziaalnoci brany wgla brunatnego w Polsce. – Zabezpieczenie niezagospodarowanych zó wgla brunatnego przed powierzchniow zabudow. – Wsparcie wadzy wykonawczej na szczeblu lokalnym, wojewódzkim i krajowym dla rozwoju górnictwa wgla brunatnego. – Podjcie skoordynowanych dziaa orodków górniczo-energetycznych dla obrony wgla w Polsce i w Europie. – Rzetelna informacja o zasobach surowców energetycznych w kraju i nie wpadanie w zauroczenie gazem z upków. – Rzeczowe wyjanienie polityki unijnej dekarbonizacji. – Wyjanienia dla spoeczestwa i rzdzcych w Polsce w kwestii; kto zarobi na polityce klimatyczno-energetycznej UE. – Opracowanie nowej Polityki Energetycznej Polski do 2050 r. 9.2.1. Zmiana polityki gospodarczej w odniesieniu do brany wglowej a szczególnie do wgla brunatnego Dokonujc analizy obecnego stanu górnictwa wglowego, naley stwierdzi, e w Polsce nie traktuje si górnictwa i energetyki wglowej jako narodowego skarbu, ale tylko jako stan przejciowy do niesprecyzowanej energetyki przyszociowej. Od szeregu dekad wgiel uwaany jest przez niektórych decydentów jako przeklestwo dla Polski. Uwaaj, e inne paliwa, a szczególnie energetyka niewglowa, zbawi 251 w w w .k g o. ag h. ed u. pl nasz kraj. Nie zastanawia ich stan energetyki wiatowej oraz fakt, e wszystkie kraje na wiecie w pierwszej kolejnoci opieraj energetyk na rodzimych surowcach. Przeciwników energetyki wglowej w Polsce nie przekonuje argument, e ponad 40% energii elektrycznej na wiecie produkuje si z wgla, a stan ten bdzie ulega zmianie na plus. Nie przemawia te fakt, e przez ostatnie 12 lat wydobycie wgla na wiecie wzroso o prawie 100%, a jedynie w Polsce zmalao o okoo 25%. Jak wida problem emisji CO2 nie jest wyznacznikiem rozwoju górnictwa wglowego dla wiata, wic tym bardziej nie powinien by hamulcem gospodarczym dla rozwoju tego górnictwa w naszym kraju. Do dzisiaj nie ma jednoznacznych i przekonujcych dowodów, e to emisja CO2 powoduje zmiany klimatu, a tym bardziej emisja spowodowana przez dziaalno czowieka. Wielu naukowców twierdzi, e zmiany klimatyczne maj swoje naturalne cykle, niezalene od czowieka i jego dziaalnoci, czego wielokrotnie mielimy dowody w geologicznej historii naszej planety, czsto nie tak odlegej w czasie. Za emisj CO2 na wiecie odpowiada 207 krajów. Na kraje UE przypada okoo 10%. Prawie 90% CO2 emituj kraje, które nie tylko nie nalen do UE, czyli nie zostan objte planowan na 2020 r. dyrektyw unijn, tzw. „3 x 20”, ale niektóre z nich (np. USA) nie ratyfikoway nawet protokou z Kioto – rysunek 189. Rysunek 189. Dziesi najwikszych globalnych emitentów CO2 w sektorze energetycznym w 2012 r. Figure 189. Top ten global CO2 producers in power industry sector in 2012 ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 252 Problem CO2 ju dawno zosta przeniesiony z pola dziaania naukowców do sfery dziaania polityków, którzy wykorzystuj go wycznie we wasnym wiecie gier politycznych, a ochrona rodowiska jest tylko narzdziem do partykularnych celów politycznych. 9.2.2. Bdy w górnictwie – przykadami dla przeciwników górnictwa .k g o. ag h. ed u. pl Górnictwo wglowe nie zawsze w przeszoci dbao o waciwe relacje z otoczeniem. Nie zawsze rekultywacja terenów pogórniczych bya wykonywana waciwie. Dzi przeciwnicy pokazuj te przykady z lat 70. czy 80. ubiegego wieku i mówi o „brunatnej i czarnej zarazie” panujcej w Polsce. S to bardzo krzywdzce stwierdzenia. Dodatkowo górnicy zbyt rzadko chwal si dobrymi osigniciami w zakresie ochrony rodowiska. W wikszoci podrczników szkolnych, mówicych o energii pochodzcej z wgla, znajduj si stwierdzenia dotyczce tylko degradacji otoczenia przyrodniczego. Obecnie duym problemem dla rozwoju górnictwa wglowego jest negatywne postrzeganie przez spoeczestwo dziaalnoci górniczej, dziaalnoci kojarzonej z niszczeniem gleby, powodujcej znaczne szkody w krajobrazie, zanieczyszczajcej wody itd. Wanie w takich sytuacjach prawidowe prowadzenie rekultywacji, dostosowane do potrzeb lokalnych spoecznoci, moe by szans na zmian tego wizerunku. Zarówno górnictwo polskie, jak i europejskie moe poszczyci si wieloma przykadami znakomicie przeprowadzonych rekultywacji i rewitalizacji terenów pogórniczych. S one jednak mao znane spoeczestwu. w w 9.2.3. Dialog spoeczny w zakresie blasków i cieni dziaalnoci brany wgla brunatnego w Polsce w W krajowym obiegu informacyjnym kopalnie wgla brunatnego pokazywane s jako „zdewastowane tereny bez adnej przyszoci na zagospodarowanie”. Prawda jest cakiem inna. Górnicy w polskich kopalniach wgla brunatnego systematycznie i zgodnie z kanonami sztuki górniczej dokonywali i dokonuj rekultywacji i zagospodarowania terenów „odzyskiwanych” w miar przesuwania si frontów eksploatacyjnych. Wykonywane prace s prowadzone na wysokim poziomie europejskim zapewniajcym wykorzystanie terenów do produkcji rolnej, lenej lub te innej dziaalnoci, a w tym rekreacyjnej. Dlatego brana winna dokona gruntownych zmian w zakresie komunikowania si ze spoeczestwem. Dotychczasowy przekaz naley zmieni. W tym celu naley wzmocni przekaz do spoeczestwa dla poka253 zywania i informowania o dziaaniach podejmowanych w zakresie rekultywacji i rewitalizacji terenów pogórniczych w polskich i zagranicznych odkrywkowych kopalniach wgla brunatnego. 9.2.4. Stan obecnych prac nad zabezpieczeniem niezagospodarowanych zó w w w .k g o. ag h. ed u. pl Bardzo wanym, wrcz strategicznym tematem dla górnictwa wglowego jest zabezpieczenie niezagospodarowanych zó przed zabudow powierzchniow dla przyszej eksploatacji [Uberman 2011]. Dokonujc oceny zapisów dotyczcych midzy innymi zabezpieczenia zó w najnowszym dokumencie rzdowym, tj. Polityce Energetycznej Polski do 2030 r., przyjtym w 2009 r., naley stwierdzi, e przyjcie wymienionych dokumentów poprzedzia wieloletnia dyskusja rónych rodowisk w Polsce. Wypracowane zapisy stanowi kompromis przeciwstawnych pogldów, których adresatem dziaa miaa by strona rzdowa. Realizacje poszczególnych zapisanych zada daj wynik raczej skromny. W zapisach Polityki Energetycznej Polski do 2030 r. w dokumencie (zacznik nr 3) pt. „Program dziaa wykonawczych na lata 2010–2012” podano tematy, które winny by zrealizowane dla poprawy dziaalnoci górnictwa na okres obecny i w dalszej perspektywie. Z dziewiciu zapisów dotychczas zrealizowano tylko jeden punkt (punkt 5), mówicy o zaliczeniu zó wgla brunatnego do zó bdcych wasnoci Skarbu Pastwa (wasno górnicza) niezalenie od sposobu ich eksploatacji! Natomiast z zapisów zadania pt.: „Identyfikacja krajowych zasobów strategicznych wgla kamiennego i brunatnego oraz ich ochrona poprzez ujcie w planach zagospodarowania przestrzennego. Zabezpieczenie dostpu do zasobów strategicznych poprzez realizacj przedsiwzi inwestycyjnych, jako inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym” te z terminem dziaania na 2010 r., z szeciu tematów dotychczas zrealizowano czciowo tylko jeden punkt (punkt 3), dotyczcy wprowadzenia do koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju (KZPK) ochron przed dalsz zabudow wskazanych zó wgla kamiennego i brunatnego o strategicznym znaczeniu dla bezpieczestwa energetycznego kraju. Z krótkiej analizy przedstawionych treci dokumentów wynika obraz „osigni” w zakresie zabezpieczenia zó kopalin dla przyszej eksploatacji, który jest bardzo pesymistyczny. Wieloletnie starania o ustawowe zabezpieczenie zó udokumentowanych i perspektywicznych jest dalej na etapie pocztkowym. Brak jest nawet rankingu zó, które winny by zabezpieczone. 254 9.2.5. Wsparcie wadzy wykonawczej na szczeblu lokalnym, wojewódzkim i krajowym dla rozwoju górnictwa wglowego o. ag h. ed u. pl Od szeregu lat brak jest narodowego konsensusu, e górnictwo wglowe stanowi narodowy skarb i przez najblisze dekady bdzie specjalnoci wiatow (Polska ma niewiele specjalnoci o marce wiatowej, a jako polskiego górnictwa wglowego jest mark uznawan na caym globie). Brak jest stwierdzenia, e górnictwo wglowe zapewnia tani i pewn energi elektryczn oraz generuje stabilne miejsca pracy, co w obecnym okresie kryzysów ekonomicznych na wiecie jest skarbem nieocenionym (kady kraj na wiecie dba o wasne miejsca pracy). Brak jednoznacznego stanowiska rzdzcych w naszym kraju w odniesieniu do strategicznej roli górnictwa wglowego wyzwala róne pogldy na szczeblu gminnym, powiatowym i wojewódzkim. Efektem tego s coraz czstsze wypowiedzi na najwyszym szczeblu krajowym, mówice o ograniczeniu, czy wrcz likwidacji polskiego górnictwa wglowego. S róne teoretyczne „rozwaania – marzenia” o zbawiennej energetyce odnawialnej, gazowej lub atomowej. Górnictwo wglowe nie jest przeciwne dywersyfikacji naszej energetyki, ale nie mona ulega bdnej tendencji do pochopnego, nadmiernego inwestowania w nowe, budowane od podstaw rodzaje energetyki, a tym samym do likwidowania najwikszych atutów sprawdzonej energetyki wglowej. .k g Brak skoordynowanych dziaa orodków górniczo-energetycznych dla obrony wgla w w w Dziaania brany wgla kamiennego i brunatnego w kwestii polityki informacyjnej s mao skuteczne. Obie brane winny zjednoczy wysiki do dziaa promocyjnych – tak jak to robi brane innych paliw. Naley bra przykad z obecnej promocji krajowej energetyki odnawialnej i atomowej, a na wiecie z ropy i gazu. Firmy te w sposób legalny wydatkuj znaczne rodki finansowe na polityk informacyjn i promocj swoich noników energetycznych. A u nas due firmy nie maj chci do wydania nawet skromnych kwot na „obron – reklam” swoich produktów. Faktem jest te maa mobilizacja rodowisk górniczych w wyborach do lokalnych samorzdów, parlamentu krajowego lub europejskiego. Skutkuje to bardzo skromnym udziaem górniczych przedstawicieli w tych gremiach. Obecnie wiele osób, grup spoecznych i ekologicznych zbija kapita, w tym finansowy i polityczny, na totalnej krytyce górnictwa. Wniosek z tych rozwaa jest jeden: naley prowadzi cige wyjanienia oraz propagowa górnic255 two i energetyk wglow na rónych forach. Dla tego celu powinno si zjednoczy wspólne wysiki górników wgla kamiennego i brunatnego oraz energetyków tych paliw. Cel jest jeden: budowanie przychylnoci w spoeczestwie, u rzdzcych w kraju oraz na arenie UE. Zauroczenie gazem z upków w w .k g o. ag h. ed u. pl Obecnie wiele uwagi w naszym kraju skupia si na promocji gazu upkowego. Prym w poszukiwaniu niekonwencjonalnego gazu wiod firmy krajowe, tj. PGNiG oraz PKN Orlen. Jest zastanawiajce, e po fali optymizmu jedne spóki zagraniczne si wycofuj (kanadyjski Talisman i amerykaski Exxon sprzedaj swoje koncesje), a inne czekaj! Do koca 2013 r. odwiercono dopiero 55 otworów badawczych, a tylko nieliczne z tzw. szczelinowaniem. A ju podano szereg szacunków ilociowych tych zasobów. Szacunki szokuj, politycy snuj róne wizje, a geolodzy ostrzegaj i mówi, e na ocen zasobów naley jeszcze poczeka par lat. Po odwierceniu nastpnych, kilkuset nowych otworów, bdzie mona oceni wstpne zasoby przemysowe. Natomiast dla ewentualnej „duej” eksploatacji naleao odwierci kolejnych kilka tysicy otworów. Na przykadu w USA i Kanadzie do tej pory odwiercono okoo 1 miliona otworów (rocznie wierconych jest okoo dalszych 10 000 otworów). Górnicy wglowi popieraj dziaania dla udokumentowania zasobów gazu z upków w naszym kraju, ale przypominaj, e udokumentowane zasoby, to jeszcze nie eksploatacja. Naley dokona analizy rodowiskowej, technicznej i ekonomicznej ewentualnej eksploatacji i dopiero wówczas snu wizje przyszociowe. Obecna sytuacja jest gro na dla planów wglowych w Polsce. Wielu „znawców” pyta: po co wgiel, jeeli mamy biliony m3 gazu z upków? Surowiec, który obecnie mamy, si krytykuje, za to, co jeszcze jest tylko na papierze, si lansuje. w 9.2.6. Polityka unijnej dekarbonizacji – wyzwanie trudne i kosztowne Niezrozumiae jest, e nasz kraj przyjmujc Pakiet Klimatyczny, w 2008 r. nie posiada opracowa pokazujcych jego skutki dla krajowej gospodarki. Fakt ten jest jeszcze bardziej bolesny, gdy w 2011 r., w którym UE rozpocza nakanianie do przyjcia Road Map 2050, rzd Polski, czonkowie krajowego i europejskiego parlamentu nie posiadali takiego opracowania. Gdyby nie opracowania organizacji pozarzdowych (firma EnergSys i Spoeczna Rada NPRE, Instytut im. E. Kwiatkowskiego) wspartych pomoc grup górniczo-energetycznych, pokazujce ogromne 256 negatywne skutki przyjcia dla Polski tych dokumentów unijnych, to prawdopodobnie Polska nie zawetowaaby unijnych propozycji dekarbonizacji polskiej gospodarki. Podnosz one ten problem i ostrzegaj o moliwej zapaci gospodarczej w sytuacji rosncego deficytu pastwa i gbokiej technicznej dekapitalizacji infrastruktury. Szkoda, e polscy politycy nie posiadaj jednej rzetelnej informacji z instytucji rzdowej, która by na bieco monitorowaa unijne decyzje „klimatyczne” i wykonywaa analizy spoeczno-gospodarcze o skutkach pakietu klimatycznego na dzi i w duszej perspektywie. w w w .k g o. ag h. ed u. pl Wedug szacunków (przy niepenym rozeznaniu co do kosztów) na sumaryczne koszty dekarbonizacji (ograniczenie emisji CO2 o 80/95%) bd si skada koszty zarówno droszych technologii produkcji energii elektrycznej, jak i koszty zakupów uprawnie emisyjnych (w porównaniu do polityki bez redukcji CO2). Powysze koszty bd skutkoway znacznym zwikszeniem jednostkowych kosztów produkcji energii elektrycznej, a tym samym kosztów produkcji towarów i usug w Polsce. Skutki tej polityki bd rujnujce dla polskiej gospodarki i budetów domowych, co pokazuj wyniki analiz KIG oraz najnowsze opracowania KE. Mechanizmy kompensacyjne, proponowane przez UE, które miay ogranicza koszty wdroenia Pakietu Klimatycznego dla Polski nie dziaaj i dalsze zaostrzanie celów redukcji w obecnej sytuacji nie ma adnego racjonalnego uzasadnienia. Skutek unijnej polityki dekarbonizacji dla Polski w liczbach przedstawia si nastpujco [Gabry 2012, 2013; Jankowki 2012; Kasztelewicz 2012, 2013]: nastpi prawie trzykrotny wzrost hurtowych cen energii elektrycznej i ponad trzykrotny wzrost cen ciepa sieciowego w okresie 2010–2050 (okoo dwukrotnie wyszy ni w scenariuszach bez polityki klimatycznej). Polityka klimatyczna UE ma wpyw nie tylko na górnictwo wglowe i energetyk opart na tym paliwie, ale te na inne energochonne brane. Energochonno polskiej gospodarki jest od 2,5 do 3 razy wiksza ni w krajach wysoko rozwinitych, dlatego wpyw tej polityki, tj. podwyszenie cen energii elektrycznej po wprowadzeniu nowych technologii ograniczania emisji CO2 oraz zakupie praw do emisji, wpynie na podwyszenie kosztów produkcji wielu produktów w szeregu bran. Podwyki te przy istniejcym kryzysie gospodarczo-finansowym wpyn na obnienie konkurencyjnoci wytwarzania produktów w niektórych pastwach europejskich, w tym szczególnie w gospodarce polskiej. Ten stan moe spowodowa zaamanie krajowej gospodarki w nastpnym dekadach XXI w. (zagroenie rentownoci produkcji 10 dziaów przemysu i emigracj produkcji (carbon leakage) poza granice Polski) i znaczne uzalenienie od surowców energetycznych i energii spoza granic 257 .k g o. ag h. ed u. pl naszego kraju. Przeniesienie produkcji energochonnej do krajów rozwijajcych si nie spowoduje zmniejszenie „produkcji” CO2, a jedynie zwikszenie z powodu jednego czynnika: faktu, e stan techniczny i ekologiczny firm w tych krajach jest na niszym poziomie i produkcja towarów w tych krajach spowoduje wiksz emisj CO2 ni w Polsce czy w Europie. Globalnie emisja CO2 wzronie, a u nas gospodarka si bdzie zaamywaa. Doskonaym przykadem jest krajowa brana cementowa, która chocia naley do najnowoczeniejszych w Europie, moe nie sprosta wymaganiom pakietu. Oznacza to w praktyce przeniesienie brany za granic do Europy Wschodniej (Ukraina, Biaoru) i do Azji (Pakistan, Chiny) i jej zanik w naszym kraju. Podobna sytuacja moe wystpi w wielu innych sektorach przemysu, w tym w górniczych, jak równie w przemyle szklarskim, chemicznym i stalowym. W Unii Europejskiej tylko dwa pastwa (Polska i Finlandia) maj udzia przemysów zagroonych carbon leakage w cakowitym zatrudnieniu przemysowym wikszy ni 8,5%, a kolejne trzy udzia wikszy ni 5%. redni udzia w Unii to niecae 3% i tylko 1/3 pastw czonkowskich przekracza ten poziom zagroenia. Trudno wic si dziwi, e pozostae pastwa niespecjalnie przejmuj si takim zagroeniem. Tym bardziej e rekompensat dla nich jest sprzeda know-how i nowoczesnych „zielonych” lub atomowych technologii. Bogate pastwa ju oferuj biedniejszym odpowiednie urzdzenia i usugi eksperckie. Oczywicie nie za darmo. Na przeciwdziaaniu ociepleniu klimatu mona wic nie le zarobi, zwaszcza gdy wprowadzi si obowizujce normy midzynarodowe. Czy wic naprawd chodzi tylko o klimat? w Stan finansów publicznych w Polsce a odpowied na pytanie: Kto ma zarobi na polityce klimatyczno-energetycznej UE? w w Niektóre kraje starej UE mimo kryzysu gospodarczego panujcego zarówno w Europie, jak i na wiecie, od lat usilnie popieraj polityk klimatyczn. Mona zada pytanie: dlaczego jest taka determinacja w tym zakresie? Czy to jest mio do zdrowego rodowiska przyrodniczego czy mio dla wasnych interesów gospodarczo-finansowych? Wedug znawców tematu zdecydowanie zwycia mio do zarobienia duych pienidzy na problemach klimatycznych. Wiele krajów europejskich od lat rozbudowuje przemys nastawiony na produkcj urzdze do OZE oraz energetyki atomowej. Szybko przekonano si, e tasze i lepsze technologie zwizane z energetyk odnawialn s produkowane w Chinach ni wanie w tych krajach europejskich. Przykadem s firmy zwizane z energetyk soneczn w Niemczech i Czechach, które bankrutuj, poniewa nie wytrzymuj konkurencji technicz258 ed u. 9.2.7. Opracowanie nowej Polityki Energetycznej Polski do 2050 r. pl nej i ekonomicznej z Chin. Dlatego mówienie w naszym kraju, e wielkim biznesem bdzie zmiana „brudnej” energetyki wglowej na „inn”, jest zwyk manipulacj. Przecie w produkcji urzdze OZE czy energetyki atomowej kraj nasz nie jest potentatem, ale „kopciuszkiem”. Szybkie odejcie od wgla spowoduje likwidacj potnego i uznanego na wiecie przemysu nastawionego na produkcj maszyn i urzdze dla górnictwa i energetyki wglowej, a dojdzie do importowania maszyn i urzdze do energetyki alternatywnej. Bdzie roso zaduenie finansów publicznych Polski: zaduenie publiczne szybko ronie (jest ju prawie „progowe” wedug zalece unijnych 55% PKB na koniec 2012 r.), w tym te zaduenie zagraniczne (stanowice jedn trzeci zaduenia publicznego). w w w .k g o. ag h. Nasz kraj historycznie bazuje na wglu i nie moe w sposób szybki i radykalny zmieni tej sytuacji. Jest to nasza odrbno gospodarcza w stosunku do innych krajów UE. Do dzisiaj nie ma przekonujcych dowodów, e emisja CO2 powoduje zmiany klimatu. Od pewnego czasu sytuacja gospodarcza i finansowa na wiecie i w Europie bardzo si komplikuje. Zaduenie naszego kraju staje si graniczne wobec wymogów UE. Równoczenie obserwuje si denia niektórych krajów UE do zwikszenia udziau wasnych noników w produkcji energii elektrycznej, do ochrony wasnych bran gospodarczych, a tym samym miejsc pracy. Górnicy, nie s przeciwni energetyce odnawialnej ani atomowej, ale wedug nich naley w pierwszej kolejnoci zapewni stabilno podstawowej konwencjonalnej energetyce, a nastpnie budowa inne nowatorskie struktury. Jest zasada: 1000 MW energetyki odnawialnej wymusza 900–1000 MW energetyki konwencjonalnej podstawowej. Energetyka odnawialna jest dotowana, a energetyka atomowa jest bardzo kosztowna inwestycyjnie. Koszt budowy elektrowni atomowej o mocy 1000 MW jest trzy razy wikszy od kosztów podobnej elektrowni wglowej. Ten zdecydowanie wikszy nakad inwestycyjny spowoduje, e koszty kapitaowe wpyn na efekt finalny: koszt jednostki energii z elektrowni atomowej bdzie wyszy od kosztu takiej samej jednostki z energetyki wglowej, nawet z zakupem uprawnie do emisji CO2 na poziomie 45 euro/ton CO2. Ze wzgldu na pooenie geograficzne naszego kraju potencja energetyki wiatrowej moe by wykorzystany tylko w 20–25% w skali roku, natomiast sonecznej jeszcze mniej tj. 10–15%. 259 pl Std te naley je traktowa jako uzupenienie energetyki podstawowej. Dla przykadu: zamiana Elektrowni „Bechatów” o mocy 5298 MW na elektrownie wiatrowe spowoduje konieczno budowy 18 000 wiatraków o mocy 1 MW lub 9000 sztuk 2 MW na terenie piciu województw (plus rezerwa elektrycznoci w Elektrowni Bechatów na okres braku wiatru). W czasie ciepego lata w 2010 r., w okresie bez wiatru, przy najwikszym zapotrzebowaniu na energi elektryczn – na ponad 1000 MW zainstalowanej energetyki wiatrowej – elektrownie wiatrowe produkoway jedynie 10 MW mocy energii elektrycznej. Jest to dowód na potrzeb zbudowania stabilnej podstawowej energetyki konwencjonalnej w naszym kraju opartej na energetycznych surowcach wasnych. w w w .k g o. ag h. ed u. Temat bezpieczestwa energetycznego Polski winien by ponad podziaami politycznymi. Za bezpieczestwo energetyczne odpowiedzialne s firmy górniczo-energetyczne, ale na równi z nimi odpowiedzialna jest te wadza ustawodawcza i wykonawcza, na poziomie gminnym, wojewódzkim i krajowym. Na postawie powyszych docieka naley w kwestii polityki gospodarczo-energetycznej zawrze w Polsce konsensus polityczny dla opracowania i wdroenia Nowej Polityki Energetycznej Polski do 2050 r. z nastawieniem na wykorzystanie w pierwszej kolejnoci krajowych surowców energetycznych z uzupenieniem brakujcej iloci energii elektrycznej z „innych” róde. Wgiel kamienny, a zwaszcza brunatny do tej pory byy paliwami o stabilnych i niskich cenach, dlatego atwo mona byo przewidzie rentowno inwestycji z nim zwizanych, takich jak budowa kopalni, czy elektrowni. Obecnie rentowno tych inwestycji zaley od poziomu cen pozwole na wykup emisji CO2, których ceny zale nie tylko do si popytu i poday, ale te od „rcznego sterowania” w postaci realnych interwencji w postaci backloadingu, czy coraz wikszego ograniczania poziomu dopuszczalnych emisji (20% redukcji w 2020, 30%, a teraz nawet 40% w 2030 r. i 50%, a moe i 80% w 2050 r.). Przy horyzoncie inwestycji sigajcym 40 i wicej lat trudno wic przewidzie ich rentowno, bo nikt nie jest w stanie przewidzie jaki bdzie poziom cen pozwole oraz czy które z bardzo licznych gosowa w Parlamencie Europejskim, w tym okresie, cakowicie nie wywróci dotychczasowych zaoe i prognoz. W zakresie spraw dotyczcych ochrony klimatu opinia publiczna kieruje si czsto emocjami zamiast wywaon kalkulacj ekonomiczn. Politycy w systemie demokratycznym przynajmniej werbalnie staraj si przypodoba swoim wyborcom dlatego tak atwo szukaj winnych poza swoim krajem obwiniajc Polsk za cae „zo klimatyczne” jednoczenie realizujc interesy firm sponsorujcych ich dziaania. W rzeczywiste mechanizmy rynkowe trudno polity260 w w w .k g o. ag h. ed u. pl kom ingerowa, ale sztuczny rynek „pozwole na emisje” obwarowany i wspierany licznymi „rcznymi regulacjami” majcymi doprowadzi do osignicia „klimatycznie poprawnego” miksu energetycznego wprost zachca do takich interwencji. Kraje pozbawione wasnych zasobów energetycznych (np. Dania, Belgia) lub uzalenione od ich importu (Niemcy, Wielka Brytania) obawiajc si o swoje bezpieczestwo energetyczne zaczy forsowa rozwój odnawialnych róde energii. Aby ten kosztowny eksperyment móg by zrealizowany trzeba znale ródo jego sfinansowania. Najatwiej sign do kieszeni podatnika. Kiedy w wiekach rednich wszyscy obywatele uywali soli, wic królewskie upy solne majce monopol mogy cen soli regulowa dochody królewskie i wpywa na poziom cznego opodatkowania. Podatek ten by ukryty w cenie soli. Obecnie powszechnym produktem zuywanych przez wikszo obywateli bezporednio i porednio jest energia elektryczna. Bezporednio, bo kade gospodarstwo potrzebuje okrelonej iloci energii do ycia i zazwyczaj bogatsze gospodarstwa zuywaj energii wicej ni biedne. Porednio, bo energia elektryczna jest istotnym skadnikiem kosztów wikszoci produktów i usug, których obywatele potrzebuj do ycia. Tematyka jest wana i aktualna. Niemcy na energetyce wglowej oparli swoj gospodark i konsekwentnie j wykorzystuj pomimo oporu rodowisk pseudoekologicznych. Realizowana przez te koncerny polityka faktów dokonanych w obszarze wglowym wspierana bya „zielonym” PRem w mediach i realnymi dziaaniami, by wewntrzny miks energetyczny koncernów nie odbiega od „poprawnego klimatycznie” przyjtego przez rzd. Kierownictwo koncernów energetycznych i ich waciciele nie angaowali si jak dotd w krytyk polityki „klimatycznej” Niemiec i UE. Nie zaniedbywano jednak dziaa marketingowych w postaci lobbowania swojej strategii i konsekwentnie realizowano cele branowe (duo wicej ni w Polsce oddanych nowych bloków wglowych i wiele nowych w trakcie realizacji). Nie mona odmówi jej jednak skutecznoci. Jak dotd pomimo wikszego potencjau zasobowego dla nowych inwestycji ni w Niemczech, nie podjto w Polsce istotnych inwestycji energetycznych – poza decyzj o budowie dwóch bloków energetycznych w Elektrowni Opole. Z drugiej strony bezwolne podanie za coraz bardziej restrykcyjn polityk klimatyczn doprowadzio do nieprzewidzianych konsekwencji. Z europejskiego rynku energetycznego wyparowa „trylion euro”. O tyle bowiem spada rynkowa warto firm energetycznych (The Economist 2012, Jurdziak 2012). Jest to konsekwencja nie tylko forsowania elektrowni gazowych, które przy obecnych cenach gazu i poday „zielonej energii” w szczycie nie maj szansy si zwróci, lecz równie ogromnej niepewnoci zwizanej z wprowadzeniem niestabilnych róde do systemu i niepewnoci, co do przyszego rozwoju. 261 ed u. pl Czy polityk zaniecha niezbdnych inwestycji w sprawdzone, wiarygodne i tanie ródo energii, jakim jest wgiel brunatny, chcemy w Polsce osabi rodzim i jak dotd dochodow bran energetyczn. Czy pozwolimy na wypyw rodków z energetyki do firm zagranicznych i obciymy przysze pokolenia Polaków kosztami rozwoju innej „niewglowej” energetyki, czy sprawimy, e ogromny strumie pienidza w postaci rodków na nowe inwestycje w górnictwo wgla brunatnego i w energetyk wglowej (tylko kilkadziesit miliardów na nowe elektrownie) pozostan w kraju, tworzc i utrzymujc wysokopatne miejsca pracy w energetyce i górnictwie oraz branach wspópracujcych podnoszc pace w regionie i kraju. Najwyszy czas by w Polsce odbya si powana debata na temat przyszoci naszej energetyki zarówno w gronie decydentów jak i ekspertów i w mediach. Omawiana monografia dostarcza konkretnych argumentów, które do tej pory nie przebiy si w mediach i nie s obecne w wiadomoci obywateli. .k g o. ag h. Na zakoczenie rozwaa zawartych w tym rozdziale zamieszczono wybrane cytaty z artykuu zamieszczonego w czasopimie Wgiel Brunatny nr 4 (85) z 2013 r. pt. „Perspektywy dla niemieckiego przemysu wgla brunatnego w 2013 rok. Wgiel brunatny – partner i stymulator” autorów niemieckich z RWE Power AG; Johannes F. Lambertz i Bundesverband Braunkohle (DEBRIV); George Milojcic [Lambertz, Milojcic 2013]. Dyskusje niemieckich specjalistów w szczególny sposób uzupeniaj rozwaania dotyczce uwarunkowa rozwoju brany wgla brunatnego w Polsce. (...) Potrzeba midzynarodowego porozumienia klimatycznego w w w (...) Z drugiej strony, w jaki sposób oszacowa dugofalowe plany rozwoju na lata 2020–2030 i pó niejsze? Przede wszystkim musimy zada pytanie: jak wygldaj struktury wiatowe i europejskie? W tym przypadku, jednym z decydujcych czynników bdzie problem negocjacji porozumienia klimatycznego, które miaoby za zadanie ograniczenie emisji CO2 na caym wiecie. Europa i Niemcy produkuj relatywnie mao CO2 lub GHG w stosunku do reszty wiata. Dlatego te aktywna ochrona klimatu jest tematem, który dotyczy nas wszystkich. Nie jest rozwizaniem istnienie jedynie europejskiej lub niemieckiej polityki rodowiskowej – to nie prowadzi do niczego. (...) (...) Zintegrowany przemys wgla brunatnego kopalnie odkrywkowe i elektrownie (...) Wszystkie firmy w przemyle wgla brunatnego (niemieckie) dokonay przez ostatnie 15 lat duych inwestycji. Poczenie kopal odkrywkowych oraz elektrowni 262 w w w .k g o. ag h. ed u. pl jest finansowo korzystne przy dugoterminowych inwestycjach. W tym miejscu naley odnotowa gbok modernizacj elektrowni w landach niemieckich, która okazaa si wielkim sukcesem. Zaakceptowany przez rzd Pónocnego Landu Rhine-Westphali program renowacji i modernizacji elektrowni dla kopalni odkrywkowej Garzweiler II rozwija si waciwie od pocztku zlecenia BoA 2/3 w 2012 r. Kolejnym krokiem w rozwoju, jak ju wczeniej wspomnielimy bdzie BoAplus. Due inwestycje w elektrownie uzupeniaj równie due inwestycje w kopalnie odkrywkowe. Sytuacje w regionach górniczych znacznie si jednak róni. Zatwierdzone zasoby wgla brunatnego w rejonie Rhinedland wystarcz do poowy wieku, dlatego nowe projekty kopal odkrywkowych nie s problemem. W centralnych Niemczech oraz na uycach, funkcjonowanie kopal odkrywkowych planowane byo na 40–50 lat po zjednoczeniu. W tym momencie, 20 lat po poczeniu, w Regionie Centralnym rozwaa si ponown zmian granic eksploatacji kopal odkrywkowych. W regionie uyc prowadzone s procedury umoliwiajce zatwierdzenie dla kolejnych pól eksploatacji – np. Welzow, Nochten oraz Jänschwalde. (...) (...) Jak wskazuj dotychczas realizowane projekty, proces uzyskiwania zatwierdze dla kopal odkrywkowych jest procesem wieloaspektowym i zoonym. Pierwsz wan rzecz jest wyjanienie waniejszych zagadnie z polityki ochrony rodowiska oraz energetyki. Rzdy landów oraz parlamenty w Brandenburgii oraz Saksonii, jak równie w innych landach z rozwinitym przemysem wgla brunatnego radziy sobie z tymi problemami. Nowe projekty kopal odkrywkowych na uycach – biorc pod uwag elektrownie – s elementem polityki przemysowej i energetycznej Saksonii i Brandenburgii. Przy planowaniu regionalnym podstawy przeprowadzanych procedur dotycz: wytyczania granic obszarów górniczych, sposobu rekultywacji odkrywek, przesiedlania mieszkaców, rozwoju infrastruktury oraz ochrony rodowiska dla terenów otaczajcych. Procedura planowania kopalni jest ustanawiana przez demokratycznie wybrane komisje. Opinia publiczna oraz agencje poytku publicznego posiadaj prawa konsultacyjne. Plany dla kopal wgla brunatnego wybrane przez komisje s pó niej zatwierdzane przez rzdy i rady landów, jako cele planowania regionalnego. Nastpnie przeprowadzane s wielopoziomowe procedury podlegajce pod prawo górnicze. Take w tym wypadku znajdujemy wieloaspektowe opcje konsultacyjne dla osób indywidualnych, jak równie instytucji publicznych. Musimy wspomnie o kontroli prawnej wszystkich przepisów. To krótkie podsumowanie pokazuje, e proces zatwierdzania planów dla kopal wgla brunatnego jest zrozumiay, powtarzalny oraz demokratycznie poprawny. Nasz przemys jest bardzo wdziczny, e przeprowadzanie tych procedur cechuje wielki obiektywizm i wszyscy zaangaowani w te 263 dziaania pracuj razem w celu znalezienia rozwiza. Eksperci w tej dziedzinie maj na uwadze to, e podczas tych procedur nastpuj czsto radykalne zmiany wniosków skadanych przez firmy wydobywcze. Godzimy si na to, poniewa zmiany te zwykle nios ze sob ulepszenia, które pomagaj zdoby akceptacj publiczn. (...) (...) Wgiel brunatny w centrum uwagi .k g o. ag h. ed u. pl (...) Trzeba te wspomnie o kampanii przeciwko przemysowi wglowemu, któr za sznurki pociga oczywicie Greenpeace. To, e Greenpeace nie docenia wgla jest faktem oczywistym i moe zosta zaakceptowane jako opinia. Niedopuszczalna jest jednak sytuacja, w której przemys oraz kierownictwo s oczerniane, a dezinformacja wykorzystywana jest jako prymitywne narzdzie polityczne. Owiadczenia Greenpeace na temat zgonów powizanej z wykorzystywaniem wgla s karygodnymi i niepotwierdzonymi wyolbrzymieniami, które zatruwaj debat. Jest nie do zaakceptowania, aby biorc za podstaw drugorzdny udzia emisji drobnych czstek z pojedynczych elektrowni, wnioskowa na temat zgonów przypisanych do konkretnych lokalizacji lub firm. Potrzebna jest rzeczywista i sprawiedliwa debata. Dla energetyki oznacza to przyjcie rozlegego spektrum kryteriów, do których wlicza si na przykad dostpno surowców, bezpieczestwo dostaw, stan techniczny, potencja technologiczny oraz oczywicie, wpyw na rodowisko. Znaczce dla tej decyzji maj równie tera niejsze i przysze koszta, makroekonomia oraz aspekty dla sektora energetycznego oraz ekonomii regionalnej. Dogbne badania rodowiskowe oraz implikacje zdrowotne s tego czci, jak równie s uznanym skadnikiem w procedurach zatwierdzeniowych dla elektrowni. (...) w (...) Potrzebne jest bardziej systematyczne mylenie w w (...) Dowiadczenie pokazuje, e system energetyczny tworzy coraz silniejsz sie pocze. Konieczne jest rozwaenie rónych priorytetów pod ktem ich realnego potencjau, ale równie wane jest zwracanie uwagi na potencja ekonomiczny, w tym równie na moliwy rozwój w przyszoci energii odnawialnej. Czy „szybciej i szybciej oraz wicej i wicej” jest waciw drog na przyszo? Czy moe jednak bardziej odpowiednie byoby spowolnienie? Kosztowny wycig, który aktualnie obserwujemy jest zasadniczo napdzany interesami dostawców oraz operatorów, jak równie decydentów regionalnych. Musi zosta znaleziona równowaga, która bierze pod uwag interes konsumentów, gównie w zakresie taniej energii, zwaszcza elektrycznej. W kwestii energii odnawialnej istnieje podwójny problem cen. rednie wynagrodzenie za kilowatogodzin energii odnawialnej wzroso ponad dwukrotnie w os264 ed u. pl tatnich 12 latach (wykres 12). Opata wzrosa z 8,5 eurocentów za kWh w 2000 r. do szacunkowych 18,7 eurocentów za kWh w 2012 r. Wynika z tego, e system – jako cao – nie nady za nauk. Powizany z tym jest wzrost wartoci absolutnej patnoci za energi odnawialn z 1,2 miliarda euro w 2000 r. do 20 miliardów euro w 2012 roku. Podajc tym trendem mona zauway, e patnoci wynikajce z Ustawy o ródach Energii Odnawialnej Niemiec (EEG) wynios okoo 2020 roku od 30 do 40 miliardów euro rocznie. Do tego trzeba doda koszta zwizane z rozwojem sieci energetycznych. Pojawi si równie pytania o to, w jaki sposób zostan obliczone zdolnoci rezerwowe. Pozostaje nam czeka, eby przekona si czy decydenci maj wystarczajco duo wytrwaoci, aby poradzi sobie z wyolbrzymianym interesem dostawców i operatorów energii odnawialnej. Pod tytuem „hamulec cen energii elektrycznej”, nieskutecznie zainicjowano próby poradzenia sobie z tym problemem, jednak potrzeba jego rozwizania stale ronie. (...) (...) Streszczenie w w w .k g o. ag h. (...) Niemcy s krajem zindustrializowanym oraz, prawdopodobnie w wikszej skali ni inne kraje, s cile poczone z ssiadujcymi pastwami i zintegrowane z gospodark wiatow. Znaczenie konkurencyjnego przemysu dla naszego dobrobytu i powodzenia zostao potwierdzone w ostatnich latach. Przemys i gospodarka Niemiec zale od konkurencyjnej i zdrowej energii i dostaw energii elektrycznej. W tym wzgldzie system energetyczny oraz produkcja przemysowa nie s elementami samymi w sobie, ale s rodkami zdobywania celów politycznych, które s opisane sowami takimi jak „dobrobyt”, „demokracja” czy „rzdy prawa”. Niemcy i Europa stoj aktualnie przed wielkimi wyzwaniami. Stawk s stabilno finansowa, zmiany demograficzne oraz trwao systemów spoecznych, kryzys euro i kryzys finansowy, oraz finansowanie „zwrotu w energetyce”, jak równie kosztów powstaych po zjednoczeniu. Tym wyzwaniom mona tylko sprosta majc stabiln podstaw gospodarcz jak równie przy osiganiu wzrostu gospodarczego. Wszystko byoby bardzo proste, gdyby wysokie ceny energii lub CO2, wysokie podatki lub wiksze dotacje miay waciwoci generowania wzrostu gospodarczego. Ale to oczywicie nie jest sedno sprawy. Wzrost gospodarczy to bardzo zoone zadanie. Oczywistym jest, e niskie ceny energii maj pozytywny wpyw na konkurencyjno i przyczyniaj sie do wzrostu gospodarczego. Z tego wanie powodu, energia jest tematem, który zasuguje na pragmatyczne i realistyczne traktowanie. W sektorze energetycznym, Niemcy nie bd w stanie zrobi nic, co jest fundamentalnie inne od reszty pastw. Oddalanie si od energii nuklearnej i zamiana 265 ag h. ed u. pl straconych mocy na energi odnawialn jest bardzo trudnym zadaniem samym w sobie, a do 2022 r. spowoduje to bardzo due obcienia gospodarcze Niemiec. Kademu rezygnujcemu z wykorzystania energii nuklearnej, bdzie bardzo ciko w tym samym jednoczenie czasie wycofa si z wykorzystania wgla. Dalszy rozwój wykorzystania energii ze róde odnawialnych w okresie czasowym 2030/40 wymaga zalenoci midzy partnerami, szczególnie gdy w gr wchodz bardzo niepewne dostawy energii z wiatru i z promieniowania sonecznego. Krajowy przemys wgla brunatnego jest w stanie znaczco wpyn na dalszy jej rozwój. Wgiel brunatny jest trwale dostpny przy cenach, które s przewidywalne nawet na dugi czas. Kopalnie odkrywkowe maj wystarczajco due zasoby. Wgiel brunatny jest najlepszym ródem energii z najwyszym poziomem bezpieczestwa w kwestii dostaw. Elektrownie opalane wglem brunatnym s w stanie speni róne wymagania obcieniowe. W tym wzgldzie, wgiel brunatny konkuruje gównie z wglem kamiennym oraz gazem naturalnym. W tym wspózawodnictwie, wgiel brunatny jest w stanie zapewni samemu sobie konkurencyjn pozycj tylko przy zaoeniu cen energii i CO2 które s do przyjcia. Teraz, jak równie w przyszych dekadach, energia pochodzca z wgla brunatnego oraz energia odnawialna nie s przeciwiestwami, ale wzajemnie si uzupeniaj. (...) w w w .k g o. Cytowane kwestie dotyczce obecnej i przyszej sytuacji w energetyce i górnictwie wgla brunatnego w Niemczech autorzy monografii zostawiaj bez komentarza – niech kady czytajcy sam wycignie stosowne wnioski. 266 u. pl 10. Podsumowanie w w w .k g o. ag h. ed Polskie górnictwo wgla brunatnego reprezentuje wiatowy poziom. To jedna z najlepszych specjalnoci gospodarczych, jakie Polska posiada. Polskie górnicze uczelnie techniczne, instytuty naukowe i projektowe oraz fabryki zaplecza technicznego ze swoimi technologiami i maszynami znane s na caym wiecie. Polska jako jeden z nielicznych krajów na wiecie posiada wszystkie atuty do kontynuacji wydobycia wgla brunatnego z moliwoci znacznego jego zwikszenia za 20–30 lat. Zasoby wgla, te zagospodarowane i niezagospodarowane, stanowi bardzo cenny skarb gospodarki Polski. Dla czytelnoci opracowanych scenariuszy w niniejszym rozdziale przedstawiono skrótowo wszystkie trzy scenariusze rozwoju wydobycia wgla brunatnego w I poowie XXI w. w oraz scenariusz pod nazw – scenariusz zagospodarowania niektórych pozostaych zó wgla brunatnego w wraz z dodatkowym scenariuszem – pod nazw scenariusz optymistyczny plus. 10.1. Scenariusz pesymistyczny W pesymistycznym scenariuszu rozwoju wydobycia wgla brunatnego w Polsce zauwaa si powolne, ale konsekwentne ograniczenia dziaalnoci brany wgla brunatnego w Polsce. W tym miejscu naley przypomnie zaoenia scenariusza realnego – w tym wariancie zaoono kontynuacje wydobycia na które obecnie kopalnie posiadaj koncesje na wydobycie. W tym scenariuszu nie jest przewidziane zagospodarowane na przykad zoa Ocisowo w kopalni Konin czy zoa Zoczew w kopalni Bechatów. Wydobycie na obecnym poziomie trwa bdzie do koca 267 w w w .k g o. ag h. ed u. pl obecnej dekady, tj. do pocztku lat 20. XXI w., a nastpnie bd zamykane poszczególne kopalnie. Pierwsza zakoczy dziaalno kopalnia Adamów, nastpnie kopalnie Konin i Sieniawa. Najdusze wydobycie bdzie w kopalniach Bechatów i Turów. Wydobycie wgla brunatnego w scenariuszu pesymistycznym przedstawiono na rysunkach 190 i 191 a produkcj energii elektrycznej na rysunku 192. Patrzc na wykresy wida, e scenariusz pesymistyczny to równia pochya i przyspieszona likwidacja brany w przecigu zaledwie wierwiecza. Obecnie zagroone jest istnienie kwitncej brany, która nigdy wczeniej nie bya dotowana i nadal takich dotacji nie oczekuje i nie potrzebuje. Skala moliwej likwidacji w przypadku energetyki brunatno-wglowej jest znacznie wiksza i konsekwencje bd znacznie dotkliwsze dla caej gospodarki i dziesitków tysicy rodzin yjcych z tej brany i pracujcych na jej rzecz. W sytuacji powszechnie dostpnego, alternatywnego i taniego róda energii i technologii jej wykorzystania stopniowa likwidacja brany wgla brunatnego bdzie naturalnym procesem i trzeba si bdzie z nim pogodzi. Problem polega na tym, e takiego róda nie ma (nie ma te taniej technologii jego wykorzystania jak energia z tego paliwa), a zmiany s wymuszane zewntrzn presj polityczn, a nawet ideologiczn o charakterze pseudo-religijnym. Rysunek 190. Histogram – pesymistyczny scenariusz wydobycia wgla brunatnego ze zó, na które kopalnie posiadaj obecnie koncesje Figure 190. Histogram – pessimistic scenario of brown coal output from the deposits the mines have licence for ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 268 pl u. ed Rysunek 191. Pesymistyczny scenariusz wydobycia wgla brunatnego ze zó, na które kopalnie posiadaj obecnie koncesje Figure 191. Pessimistic scenario of brown coal output from the deposits the mines have licence for w w w .k g o. ag h. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz Rysunek 192. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza pesymistycznego ze zó, na które kopalnie posiadaj obecnie koncesje Figure 192. Electrical energy production according to a pessimistic scenario from the deposits the mines have licence for ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 269 h. 10.2. Scenariusz realny ed u. pl Te wymuszone procesy nie s te w aden sposób rekompensowane przez inicjatorów zmian! Kto i z jakich pienidzy utrzyma zwalnianych pracowników tej brany? Czy UE wyoy na to pienidze? Czy wynegocjowano rekompensaty dla osób dotknitych konsekwencjami walki z globalnym ociepleniem przyjmujc pakiet klimatyczny? Zaamanie brany nastpi po 2022 r., czyli w okresie grocej nam zapaci demograficznej i kryzysu finansów pastwowych. Koszty przejcia na nierentowne róda energii przerzucane s na ubogie pod kadym wzgldem (w wymiarze bezwzgldnym i wzgldnym oraz energetycznym) spoeczestwo, które ju teraz w wymiarze wzgldnym paci tyle co bogaci Niemcy. Ju teraz gospodarstwa domowe przeznaczaj 12,2% budetu na noniki energii [Jurdziak 2012], a dalszy wzrost cen energii na skutek forsowania coraz bardziej restrykcyjnej polityki klimatycznej moe osign poziom 18,7% – stan ten bdzie powodowa dalsze zuboenie spoeczestwa. w .k g o. ag W scenariuszu realnym dziaalno brany wgla brunatnego w Polsce w porównaniu do scenariusza pesymistycznego ulega zmianie – nastpuje zagospodarowanie, a tym samym uruchomienie wydobycia na zoach w: – zagbiu bechatowskim na zou Zoczew; – zagbiu koniskim na zoach Ocisowo, Mkoszyn Grochowiska i Dby Szlacheckie lub Piaski oraz na zou Tomisawice Pónoc; – nastpuje budowa nowej kopalni Gubin na zou Gubin. w w Zagbie adamowskie i turoszowskie w tym scenariuszu s bez zmian. Wydobycie wgla brunatnego w scenariuszu realnym przedstawiono na rysunkach 193 i 194, a wielko produkcji energii elektrycznej pokazano na rysunku 195. Scenariusz realny to utrzymanie obecnego poziomu wydobycia do 2038 r., a po tym okresie nastpuje szybkie obnianie produkcji tak wgla jaki i energii elektrycznej. Jak wida kontynuacja polityki klimatycznej, ju teraz dokadajcej do kocowej ceny energii rónych opat i podatków w kwocie przekraczajcej cen hurtow energii, dalej nie pozwoli gospodarce i obywatelom zdyskontowa niskich kosztów energii z wgla brunatnego. To tania energia z wgla kamiennego, a zwaszcza z upków doprowadzia do oywienia przemysu w USA. Tania energia z udostpnianych nowych zó wgla brunatnego, a pó niej moe i z upków moe doprowadzi do oywienia gospodarcze270 h. ed u. pl go w Polsce na niespotykan skal. Musimy jednak mie odwag pozbycia si garbu polityki klimatycznej i zadba wreszcie o wasny interes polityczny. Czy naprawd trzeba czeka z powanymi decyzjami na zapa gospodarcz? Wtedy moe by ju za pó no. ag Rysunek 193. Histogram – realny scenariusz rozwoju wydobycia wgla brunatnego w Polsce Figure 193. Histogram – real scenario of the development of brown coal output in Poland w w w .k g o. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz Rysunek 194. Realny scenariusz rozwoju wydobycia wgla brunatnego w Polsce Figure 194. Real scenario of the development of brown coal output in Poland ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 271 pl u. ed Rysunek 195. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza realnego Figure 195. Electrical energy production according to a real scenario ag h. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 10.3. Scenariusz optymistyczny w w w .k g o. W scenariuszu optymistycznym dziaalno brany wgla brunatnego w Polsce w porównaniu do scenariusza realnego ulega zmianie – nastpuje dodatkowe zagospodarowanie, a tym samym uruchomienie wydobycia na zoach w: – zagbiu adamowskim nastpuje zagospodarowanie zó Grochowy – Siszyce i Piaski. Wydobyty wgiel moe by przeznaczony do nowego bloku energetycznego np. 464 MW w Elektrowni Adamów lub przewieziony dla elektrowni koniskich; – zagbiu koniskim na zoach satelickich bez zmian w porównaniu do scenariusza realnego. Nastpuje natomiast zagospodarowanie, na przykad zó perspektywicznych Poniec – Krobia i Oczkowice; – nastpuje zagospodarowanie zó legnickich wgla brunatnego; – zagbie bechatowskie i turoszowskie w tym scenariuszu s bez zmian; – nastpuje kontynuacja budowy nowej kopalni Gubin na zou Gubin. Wydobycie wgla brunatnego w scenariuszu optymistycznym przedstawiono na rysunkach 196 i 197, a wielko produkcji energii elektrycznej przedstawiono na rysunku 198. 272 pl ed u. Rysunek 196. Histogram – optymistyczny scenariusz rozwoju wydobycia wgla brunatnego w Polsce Figure 196. Histogram – optimistic scenario of the development of brown coal output in Poland w w w .k g o. ag h. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz Rysunek 197. Optymistyczny scenariusz wydobycia wgla brunatnego z czynnych kopal i zó perspektywicznych w Polsce Figure 197. Optimistic scenario of brown coal output from working mines and perspective deposits in Poland ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 273 pl ed u. Rysunek 198. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza optymistycznego Figure 198. Electrical energy production according to an optimistic scenario h. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz w w w .k g o. ag Linia scenariusza optymistycznego pokazuje, e w przecigu nastpnych 20–30 lat moemy zwikszy wydobycie do poziomu 80–90 mln ton wgla rocznie. Mona zada sobie pytanie, czy inwestycje w udostpnianie nowych zó bd konieczne, bo szybki rozwój kraju bdzie wymaga zwikszonej poday taniej energii, czy te raczej na odwrót – inwestycje górniczo-energetyczne w nowe kopalnie i bloki energetyczne dostarczajce najtaszej obecnie energii elektrycznej pobudz gospodark do szybkiego wzrostu. Kada zotówka wydana na energetyk brunatno-wglow pozostanie w kraju zwikszajc tempo wewntrznego obrotu gospodarczego. Nowoczesne kopalnie i elektrownie jestemy w stanie wybudowa wasnymi siami, a z opat za wyprodukowan i sprzedan energi zasili lokaln spoeczno opatami rodowiskowymi i podatkami, ale przede wszystkim zapewni dziesitki tysicy wysokopatnych miejsc pracy w brany (rednie pace w energetyce i górnictwie przekraczaj prawie dwukrotnie redni w gospodarce) i jej otoczeniu. Co kreuje zwikszony popyt na wiele innych dóbr (mieszkania, ich wyposaenie i inne wydatki konsumpcyjne i usugi) pobudzajc dodatkowo ca gospodark do rozwoju. Impuls prorozwojowy dla gospodarki bdzie osignity wycznie w scenariuszu optymistycznym, gdy tylko w nim uruchomione bd liczne nowe inwestycje w rejonach nieuprzemysowionych. 274 Podsumowanie w w w .k g o. ag h. ed u. pl Przedstawione w powyszym rozdziale scenariusze: realny i optymistyczny (za wyjtkiem scenariusza pesymistycznego – scenariusz ten nie jest rozwojowy) pozwalaj na rozpatrzenie wielu wariantów zagospodarowania i wykorzystania zó z satelickich czynnych kopal, jak te perspektywicznych zó wgla brunatnego rejonu centralnej Polski tj. rejonu wielkopolskiego, na przykad zó Poniec – Krobia i Oczkowice jak i zachodniego (legnickiego): Legnica Zachód, Legnica Pónoc i Legnica Wschód. Suma zasobów wgla przeznaczonego do eksploatacji w scenariuszu optymistycznym wynosi okoo 3600 mln ton w okresie do poowy XXI w. Zoa perspektywiczne mog zosta zagospodarowane w rónym czasie. Przedstawiony harmonogram zagospodarowania jest tylko jednym z wielu moliwych rozwiza. Równie sposób zagospodarowania zoa nie jest wskazywany jednoznacznie. Obok podstawowego zuycia wgla w elektrowniach, niektóre zasoby mog zosta poddane zgazowaniu naziemnemu. Zgazowanie podziemne moe by rozpatrywane pod warunkiem opanowania tej metody na skal przemysow w polskich warunkach zalegania wgla brunatnego. Zagospodarowanie zó satelickich, jak równie wybranych zó perspektywicznych wgla brunatnego jest uzasadnione i moe stanowi znaczn cz podstawy krajowej energetyki przez kolejne 50 lat. Nowe kopalnie i elektrownie musz by zaprojektowane w sposób najbardziej optymalny oraz opiera si na najnowoczeniejszych ukadach wydobywczych i wytwórczych, tak aby koszt produkcji jednostki energii z tego paliwa by konkurencyjny z innymi jej ródami. Natomiast ukady wydobywcze w kopalniach powinny charakteryzowa si du koncentracj wydobycia z nowoczesnymi ukadami wydobywczymi przy deniu do jak najkrótszego czasu udostpniania poszczególnych pól zoowych. Nowe elektronie winny wykorzystywa czyste technologie wglowe dla uzyskania wysokiej sprawnoci netto w celu ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. 10.4. Scenariusze zagospodarowania niektórych pozostaych zó wgla brunatnego w Polsce W Polsce oprócz wymienionych i przypisanych do poszczególnych, opracowanych scenariuszy zó wgla brunatnego, jest jeszcze szereg zasobnych rejonów zo275 w w w .k g o. ag h. ed u. pl owych, które mog stanowi rezerwow baz zoow do ewentualnego zagospodarowania w I poowie XXI w. Sporód udokumentowanych i prognostycznych zó wgla brunatnego wybrano grup czterech zó, które speniaj wstpne warunki ekonomiczne i rodowiskowe, przez co ich zagospodarowanie w najbliszych latach wydaje si by najbardziej prawdopodobne. Suma zasobów wgla przeznaczonego do eksploatacji ze zó lubuskich: Cybinka, Torzym, Rzepin i Sieniawa to okoo 1000 mln ton, a ze zó centralnej Polski, tj. regionu wielkopolskiego i ódzkiego: Trzcianka, Rogóno i Gowaczów wynosi okoo 590 mln ton. cznie zasoby wymienionych zó wynosz blisko 1600 mln ton wgla brunatnego. Na rysunku 199 przedstawiono sumaryczne wydobycie wgla ze wszystkich proponowanych w opracowaniu zó rejonu centralnej Polski, a moliw ilo produkcji energii elektrycznej pokazano na rysunku 200. Kade z tych zó moe zosta zagospodarowane w rónym czasie. Przedstawiony wykres jest tylko jednym z wielu moliwych rozwiza, bez podania kolejnoci uruchomienia kolejnych kopal. Rysunek 199. Suma wydobycia wgla ze zó lubuskich i centralnej Polski w proponowanym scenariuszu Figure 199. Total brown coal output from Lubuskie deposits and central Poland in the suggested scenario ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 276 pl ed u. Rysunek 200. Produkcja energii elektrycznej ze zó lubuskich i centralnej Polski Figure 200. Electrical energy production according to a scenario for additional deposits brown coal from Lubuskie and central Poland h. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz ag 10.5. Scenariusz optymistyczny plus w w w .k g o. W scenariuszu optymistycznym plus dziaalno brany wgla brunatnego w Polsce w porównaniu do scenariusza optymistycznego ulega zmianie – nastpuje dodatkowe zagospodarowanie niektórych zó lubuskich i centralnej Polski, a tym samym wydobycie kontynuowane jest na zoach w: – zagbiu adamowskim jak w scenariuszu optymistycznym; – zagbiu koniskim jak w scenariuszu optymistycznym; – zagbie bechatowskie i turoszowskie w tym scenariuszu s bez zmian; – nastpuje zagospodarowanie zó legnickich wgla brunatnego; – nastpuje kontynuacja wydobycia wgla z kopalni Gubin na zou Gubin; – dodatkowo zostaje uruchomione wydobycie z niektórych zó lubuskich i centralnej Polski wymienionych poniej (ale jeszcze nieokrelonych) tj. Cybinka, Torzym, Rzepin i Sieniawa, Trzcianka, Rogó no i Gowaczów lub nastpuje rozszerzenie zagospodarowania wybranych zó w legnickim obszarze wgla brunatnego. Wydobycie wgla brunatnego w scenariuszu optymistycznym plus przedstawiono na rysunku 201, a wielko produkcji energii elektrycznej – na rysunku 202. 277 pl u. ed h. ag o. Rysunek 201. czne wydobycie wgla brunatnego w scenariuszu optymistycznym plus do 2055 r. Figure 201. Total brown coal output according to an optimistic plus scenario till 2055 w w w .k g ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz Rysunek 202. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza optymistycznego plus Figure 202. Electrical energy production according to an optimistic plus scenario ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 278 .k g o. ag h. ed u. pl Przedstawiony scenariusz optymistyczny plus jest wariantem najwikszym pod wzgldem zagospodarowania perspektywicznych zó wgla brunatnego. Oprócz zó wgla brunatnego wymienionych w scenariuszu optymistycznym moliwe jest rozpatrzenie wielu wariantów zagospodarowania i wykorzystania zó niektórych zó lubuskich i centralnej Polski (ale jeszcze nieokrelonych) tj. Cybinka, Torzym, Rzepin i Sieniawa, Trzcianka, Rogó no i Gowaczów, jak i te niektórych pozostaych legnickich zó wgla brunatnego. Innym wariantem w tym scenariuszu jest moliwo zagospodarowanie niektórych – wybranych zó wgla brunatnego na obszarze legnickich zó (nie zagospodarowanych w scenariuszy optymistycznym) – w tym miejscu naley przypomnie, e czne zasoby geologiczne zó legnickich to ponad 14,5 mld ton wgla brunatnego o bardzo dobrych parametrach chemicznych – warto opaowa tego wgla jest o ponad 20% korzystniejsza ni na zoa w Bechatowie. Dalsze zagospodarowanie wybranych legnickich zó wgla brunatnego moe doprowadzi do znacznego zwikszenia wydobycia w porównaniu do iloci wgla proponowanego w scenariuszu optymistycznym. Ten projekt rozszerzenia zagospodarowania zó legnickich moe sta si faktem za okoo 40 lat – to jest w okresie likwidacji znacznej czci górniczej w KGHM Polska Mied . Suma zasobów wgla przeznaczonego do eksploatacji w scenariuszu optymistycznym plus wynosi okoo 3850 mln ton w okresie do 2055 r., a produkcja roczna energii elektrycznej osiga poziom okoo 90 tys. GWh ostatnich 20 lat pod koniec I poowy XXI w. w 10.6. czna ocena scenariuszy w w Polskie górnictwo wgla reprezentuje wiatowy poziom. To jedna z najlepszych specjalnoci gospodarczych, jakie Polska posiada. Polskie górnicze uczelnie techniczne, instytuty naukowe i projektowe oraz fabryki zaplecza technicznego ze swoimi technologiami i maszynami znane s na caym wiecie. Polska jako jeden z nielicznych krajów na wiecie posiada wszystkie atuty do kontynuacji wydobycia wgla, a w przypadku wgla brunatnego do jego znacznego zwikszenia wydobycia do okoo 80–90 mln ton w okresie nastpnych 20–30 lat. Zasoby wgla, te zagospodarowane i niezagospodarowane, stanowi bardzo cenny skarb gospodarki Polski. Brana górnictwa wglowego, wydobywajc obecnie okoo 64 mln ton wgla brunatnego, zapewnia produkcj okoo 35% najtaszej energii elektrycznej. Koszt techniczny wytworzenia energii elektrycznej z wgla kamiennego jest mniej wicej o 30% wyszy ni z wgla brunatnego, a koszt energii elektrycznej z wiatru lub biomasy 279 w w w .k g o. ag h. ed u. pl jest droszy ponad dwa razy od energii z wgla brunatnego i trzy razy droszy z gazu – dane za 2012 r. Natomiast koszt energii sonecznej jest droszy ponad 5 razy od kosztów energii z wgla brunatnego. W tym miejscu naley powiedzie prawd – energetyka z wiatru, biomasy czy soneczna jest w znacznym stopniu dotowana. Produkcja pewnej i najtaszej energii elektrycznej wnosi bardzo duy wkad w zapewnienie niezalenoci energetycznej Polski, dajc jednoczenie ponad 20 tys. miejsc pracy. Przeliczajc powysze wyniki na liczb zatrudnionych w firmach zaplecza technicznego i usugach, to górnictwo wgla brunatnego daje zatrudnienie dla ponad 100 tys. pracowników. Kontynuacja wydobycia w miejscach, gdzie obecnie s czynne kopalnie tj.: w Bechatowie, Koninie, Turku, Sieniawie czy Zgorzelcu da dalszy impuls dla utrzymanie dynamiki rozwoju tych regionów, a budowa nowych kopal wgla brunatnego w nowych miejscach, to szansa na rozwój lub utrzymanie obecnego rozwoju regionu: Gubina, Legnicy, Poniec – Krobia, Oczkowice czy Zoczewa. Natomiast powolna likwidacja brany wgla brunatnego w przypadku braku budowy nowych odkrywek w czynnych kopalniach i braku budowy nowych kopal, to likwidacja miejsc pracy, tak w kopalniach jak i elektrowniach. To równie likwidacja zaplecza naukowo-projektowego w zakresie projektowania kopal oraz czciowo produkcyjnego w zakresie budowy maszyn i urzdze dla eksploatacji odkrywkowej. Do zaplecza technicznego i projektowego w gównej mierze naley zaliczy: Poltegor-projekt i Poltegor-Instytut we Wrocawiu, KOPEX-FAMAGO nalece do Grupy KOPEX, SKW Biuro Projektowo-Techniczne w Zgorzelcu, FUGO S.A. w Koninie, FAMAK S.A. w Kluczborku, SEMPERTRANS S.A. w Bechatowie, Fabryka Tam Transporterowych Stomil Wolbrom S.A., MAAG GEAR ZAMECH w Elblgu, ZRE KWB Bechatów, ELEKTROBUDOWA S.A. Katowice i wiele innych firm produkujcych urzdzenia, ich czci i podzespoy. Kontynuacji dziaalnoci brany wgla brunatnego, a w tym wdraanie opracowanych scenariuszy, a szczególnie scenariusza optymistycznego (plus) wydobycia wgla brunatnego, Porozumienie Producentów Wgla Brunatnego winno opracowa szczegóowy plan dziaa, który winien by przekazany do Rzdu RP jako wkad brany dla zapewnienia bezpieczestwa energetycznego kraju na I poow XXI w. w Polsce. Dla realizacji zagospodarowania, np. legnickich zó wgla brunatnego, rzd RP winien powoa Grup Polsk zoon na przykad z Firm: PGE S.A. i KGHM S.A. plus INNA firma na wzór powoanych w ostatnim okresie Grup dla innych dziaa energetycznych w kraju. Grupa ta powinna powoa Spók Celow: Spóka Górniczo-Energetyczna Wgiel Brunatny Legnica S.A. Przedmiotowa Spóka powinna rozpocz przygoto280 wanie inwestycji, która w przyszoci moe zapewni prac Elektrowni Legnica o mocy 4 do 8 tys. MW i sprawnoci okoo 50% najtaszej energii elektrycznej na cay XXI w. Utworzy to wiele tysicy miejsc pracy tak w kopalni czy elektrowni w Legnicy, jak i w szeregu firmach zaplecza technicznego w kraju. Powyszy projekt jest najlepsz propozycj na kryzys gospodarczy w Polsce. w w w .k g o. ag h. ed u. pl W ostatnich latach na skutek dziaa rodowisk górników i energetyków, zdecydowanie poprawia si efektywno wykorzystania wgla. Mona przewidywa, e w nastpnych najbliszych dwudziestu latach nastpi dalsza istotna poprawa efektywnoci spalania wgla. Bd budowane elektrownie o sprawnoci spalania wgla znacznie powyej 45%. Wymaga to rewolucyjnych rozwiza technologicznych, zwaszcza w dziedzinie materiaów dla energetyki. Na rysunku 203 przedstawiono zbiorcze zestawienie moliwoci wydobycia wgla brunatnego wedug poszczególnych scenariuszy. Rysunek 203. Wydobycie wgla brunatnego wedug poszczególnych scenariuszy rozwoju do 2055 r. Figure 203. Brown coal output according to individual development scenarios till 2055 ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz 281 pl u. ed h. ag Rysunek 204. Produkcja energii elektrycznej wedug poszczególnych scenariuszy rozwoju Figure 204. Electrical energy production according to individual development scenarios o. ródo: Opracowanie Z. Kasztelewicz w w w .k g Na rysunku 204 produkcj energii elektrycznej do tych scenariuszy. czne maksymalne wydobycie wgla brunatnego ksztatuje si po roku 2035 okoo 95 mln ton na rok a roczna produkcja energii elektrycznej w tym samym czasie z wgla brunatnego przekracza 90 tys. GWh. Orodki badawczo-rozwojowe na wiecie, jak równie w Polsce, od wielu lat intensywnie pracuj nad wdroeniem aplikacji zwizanych z nowoczesnymi, efektywnymi i czystymi technologiami wytwarzania energii elektrycznej na bazie staych surowców energetycznych (przede wszystkim wgla), okrelanych mianem „Czystych Technologii Wglowych”. Ju dzi znaczco zmniejszaj one uciliwo gospodarki wglowej dla rodowiska przyrodniczego (m.in. poprzez zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych do atmosfery), a w przyszoci za mog j prawie cakowicie wyeliminowa. Górnictwo wgla brunatnego moe i powinno by przez wiele dekad XXI w. gwarantem bezpieczestwa energetycznego Polski, a z tego paliwa mona dalej produkowa najtasz energi elektryczn. Zwikszenie roli wgla brunatnego naley upatrywa w jego przetwórstwie na paliwa pynne i gazowe, w tym gaz syntezowy i wodór oraz w produkcji brykietu czy pyu wglowego. 282 Oceniajc wielko wytwarzania energii elektrycznej z wgla brunatnego w scenariuszu o najwikszych moliwociach produkcyjnych – to jest w scenariuszu optymistycznym plus naley stwierdzi, e udzia procentowy produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego jest stay – podobny do obecnego poziomu tj. okoo 35% krajowej produkcji energii elektrycznej. Ocen dokonano dla dwóch okresów tj. 2030 i 2050 r. w w w .k g o. ag h. ed u. pl W 2030 r. wedug rónych ocen specjalistów, zapotrzebowanie na energi elektryczn bdzie wynosio okoo 190–210 tys. GWh a produkcja energii z wgla brunatnego wg badanego scenariusza to wielko 60–70 tys. GWh – co daje okoo 35% udzia produkcji energii z wgla brunatnego. Podobnie byoby w 2050 r. Prognozowane zapotrzebowanie na energi elektryczn ma wtedy wynosi 210–240 tys. GWh, a produkcja energii z wgla brunatnego wg badanego scenariusza to wielko okoo 90 tys. GWh. Zapewnioby równie w tym okresie 35 procentowy udzia energii elektrycznej z wgla brunatnego. 283 o. .k g w w w h. ag pl u. ed ed u. pl Wniosek kocowy w w w .k g o. ag h. Gospodarka Polski, a take kilku innych krajów Unii Europejskiej, oparta jest w znacznej mierze na sektorze przemysowym, w tym take energochonnym. W tych gaziach wypracowywana jest znaczna cz PKB. Sektory te s ponadto znaczcym pracodawc na lokalnym rynku pracy. Zmiany polityki energetycznej proponowane przez Komisj Europejsk, ukierunkowane gównie na zaostrzenie celów redukcji emisji CO2 i zmiany zasad funkcjonowania systemu ETS, przekadaj si na wzrost cen energii elektrycznej, zarówno dla przemysu jak i zwykych gospodarstw domowych. Kierunek ten jest szczególnie niebezpieczny dla Polski, która w przewaajcej czci opiera swoje bezpieczestwo energetyczne na wykorzystaniu rodzimego wgla. Unijna krytyka energetyki wglowej jest niesuszna, krótkowzroczna i nieliczca si z dalekimi konsekwencjami gospodarczymi. Nasz kraj posiada wszystkie atuty dla kontynuacji i efektywnego rozwoju górnictwa wgla brunatnego. Atuty te to midzy innymi: zasoby geologiczne, zdobyte dowiadczenie zaóg, doskonae zaplecze naukowe i projektowe oraz firmy produkujce maszyny i urzdzenia na wiatowym poziomie. Wyniki opracowanych scenariuszy mog stanowi przesanki do podjcia decyzji gospodarczych i politycznych dla opracowania nowej polityki gospodarczej, a w tym nowej polityki energetycznej do 2050 r. opierajcej w pierwszej kolejnoci na wykorzystaniu krajowych surowców energetycznych dla zapewnienia bezpieczestwa energetycznego i zrównowaonego rozwoju kraju a tym samym zapewnieniu stabilnych miejsc pracy. Przyszociowy rozwój czystych technologii wglowych moe zapewni takie zaprojektowanie systemu paliwo-energetycznego Polski, by energia elektryczna bya dostpna w sposób cigy i stabilny – energetyka oparta 285 o. ag h. ed u. pl w pierwszej kolejnoci o krajowe surowce nie podlegajce wpywom zewntrznym – a systemy energetyczne byy niedrogie i moliwie najmniej uciliwe dla rodowiska przyrodniczego. Decyzje o zagospodarowaniu zó perspektywicznych winny zapada w nieodlegym czasie, poniewa bez nowych inwestycji od 2023 r. rozpocznie si zmniejszania zdolnoci wydobycia wgla brunatnego w obecnie czynnych kopalniach wgla brunatnego. Czas jest w górnictwie wiksz wartoci ni pienidz – inwestycje w górnictwie s czasochonne – czasu si nie da „odrobi” a pienidze mona poyczy. Polska winna podj zdecydowane dziaania w rozmowach z Uni Europejsk o roli wgla w energetyce w Europie, a w tym roli europejskiego przemysu gwarantujcego miejsca pracy. Dla rozwoju gospodarczego Europa i Polska potrzebuje taniej energii elektrycznej. Uwaamy, e mona zmieni obecn i proponowan polityk klimatyczno-energetyczn Unii Europejskiej z zasady kar i subwencji na zasad biznesow z uwzgldnieniem polityki konkurencyjnej i niskoemisyjnej a nie tylko niskoemisyjnej. Najwyszy czas by w Polsce odbya si powana debata na temat przyszoci naszej energetyki zarówno w gronie decydentów jak i ekspertów i w mediach. Omawiana monografia dostarcza konkretnych argumentów, które do tej pory nie przebiy si w mediach i nie s obecne w wiadomoci obywateli. w w w .k g Wykorzystajmy zasoby naturalne, którymi obdarzya nas natura poprzez wspieranie realizacji projektów zwikszajcych bezpieczestwo kraju i majcych pozytywny wpyw na polsk gospodark dla zapewnienia bezpieczestwa energetycznego kraju na I poow XXI w. i w dalszej perspektywie. 286 ed u. pl Final conclusion w w w .k g o. ag h. Polish economy, and of some other EU countries as well, is mostly based on industry sector, and also on energy-consuming. In these branches substantial part of GDP is earned. Moreover, these sectors are important employers on local job market. Changes in energy policy proposed by European Commission are mainly focused on tightening the aims at reduction in CO2 emission, changes in ETS system functioning, which means the increase in electric energy prices, for both industry and ordinary households. This direction is particularly dangerous for Poland, which mostly bases its energy safety on using native coal. EU criticism of coal power industry is unfair and short-sighted, and inconsiderate to long-term economic consequences. Our state possesses all trump-cards for continuation and effective brown coal mining development. These trump-cards, among others, are: geological resources, gained experience of staff, excellent scientific and design background, and companies producing machines and equipment on world standard. The results of the prepared scenarios can pose premises for making economic and political decisions to work out new economic policy, including new power industry policy till 2050, which, first of all, is based on making use of national energy materials in order to guarantee electric power safety and balanced development of the state, thus to ensure stable workplaces. Future development of clean mining technologies can ensure such design of our own fuel-energy system, so that electric energy would be accessible in a continuous and stable way – power industry, first of all, based on national raw materials not being affected by outside influences – and energy systems would not be expensive and possibly the least arduous for the environment. 287 h. ed u. pl The decisions about the development of perspective deposits should be made quite soon, because without new investments after the year 2023 brown coal productive capacity will start to decrease in the presently working brown coal mines. Time in mining is of greater value than money – investments in mining are timeconsuming – time cannot be ‘caught up with’, but money can be loaned. Poland should undertake decisive actions during talks to EU about the role of coal in power industry in Europe, the role of European industry that guarantees workplaces. For economic development Europe and Poland need cheap electric energy. We do think that present and proposed climatic-energy power policy of EU can be changed, from the principle of fines and subsidies on a business principle in view of competitive policy and low-emission, but not low-emission only. It is high time a serious debate took place in Poland about the future of our power industry in a group of decision-makers as well as experts and in mass media. The discussed monograph gives solid arguments, which have not got through to mass media and our citizens are not aware of. w w w .k g o. ag Let’s make use of our natural resources given to us by nature by supporting the realization of projects that increase the safety of the state and have positive influence on Polish economy to ensure electric energy safety in 1st half of 21st century and in the long run. 288 pl Literatura ed u. Alexandratos N., Bruinsma J., 2012: World agriculture towards 2030/2050, the 2012 revision. ESA Working Paper No. 12–03, June 2012. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (Available from http://www.fao.org/docrep/016/ap106e/ap106e.pdf). Badera J., 2009: Konflikty spoeczne – nowy aspekt zagospodarowania zó. Konferencja: Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi. IGSMiE PAN Kraków. ag h. Bednarczyk J., 2008: Perspektywiczne scenariusze rozwoju wydobycia i przetworzenia wgla brunatnego na energi elektryczn. Polityka Energetyczna, t. 11, z. 1. o. Bednarczyk J., Nowak A., 2010: Strategie i scenariusze perspektywicznego rozwoju produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego w wietle wystpujcych uwarunkowa. Kwartalnik Górnictwo i Geoinynieria, r. 34, z. 4. .k g Czaja P., Klich J., Tajdu A., 2013: Metoda pozyskiwania pierwotnych noników energii ze zó wgla kamiennego na drodze odmetanowania i zgazowania in situ. Polityka Energetyczna, t. 16, z. 3. w Dubiski J., 2011: Perspektywy górnictwa podziemnego w Polsce w wietle uwarunkowa wiatowych. Prace Naukowe GIG, Górnictwo i rodowisko, nr 2/1/2011. w Dubiski J., 2012. Materiay dotyczce wgla kamiennego. Materia niepublikowany. GIG. Katowice. w Dubiski J., 2013: Kto poniesie polityczn i moraln odpowiedzialno , jeli „wytniemy” w krajach UE wgiel? Biuletyn Górniczy Nr 11–12 (221–222). Fabian G., 2013: Znaczenie wgla dla gospodarki globalnej w wietle prognoz. Biuletyn Górniczy Nr 9–10 (217–218). Gabry H., 2012: Elektroenergetyka w Polsce 2012. Raport z wyników 2011. Sektor i podsektory oraz grupy skonsolidowane w porównaniu kilkuletnich. H.L.G. Doradztwo. Mysowice (praca niepublikowana). Galantkiewicz E., 2013: Rekreacja pokopalniana. Kwartalny Biuletyn Informacyjny Wgiel brunatny, nr 2/83. http://The BP Statistical Review of World Energy. Janicki B., 2013: Zmiana klimatu – czy nas na ni sta? Biuletyn Górniczy, nr 9–10 (217–218). 289 Jankowski B., 2012: Ocena skutków unijnej polityki klimatycznej dla Polski na podstawie Raportu 2050 wykonanego na zlecenie KIG wraz z zarysem dziaa niezbdnych do ograniczenia jej negatywnego wpywu na polsk gospodark. Badania Systemowe „EnergSys” Sp. z o.o. (praca niepublikowana). Jele K., Caa M. (red.), 2009: rozdz.; Caa M., Kasztelewicz Z., Kozio W., Tajdu A.: Wgiel kamienny i brunatny Zarys stanu i perspektyw energetyki polskiej. Studium AGH, Wydawnictwa AGH, Kraków. Jele K., Caa M. (red.), 2012: rozdz.; Caa M., Kasztelewicz Z., Tajdu A.: Wgiel kamienny i brunatny. Zarys stanu i perspektywy energetyki polskiej. Studium AGH 2012. Wydawnictwa AGH. Kraków. pl Jurdziak L., Kawalec W., 2010: Wpyw wzrostu sprawnoci elektrowni oraz polityki CCS na wielko zasobów bilansowych wgla brunatnego w warunkach bilateralnego monopolu kopalni i elektrowni, Polityka Energetyczna, t. 13, z. 2. ed u. Jurdziak L., 2012: Czy grozi nam ubóstwo? Analiza potencjalnych skutków unijnej polityki walki z globalnym ociepleniem dla gospodarstw domowych w Polsce. Polityka Energetyczna, t. 15, z. 3. h. Kasiski J., 2011: Materiay na temat wyników analizy i weryfikacji wybranych zó wgla brunatnego w Polsce (praca niepublikowana). ag Kasiski J., Mazurek S., Piwocki M., 2006: Waloryzacja i ranking zó wgla brunatnego Polsce. Pastwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. .k g o. Kasiski J., 2012/2013: Raport merytoryczny z przeprowadzonych bada i prac technicznych za okres: 2010.07.01–2012.10.31. Zacznik do Sprawozdania kocowego, Cz Tematu Badawczego nr 1.5.2: pt.: „Identyfikacja warunków zoowych wgla brunatnego przy uwzgldnieniu klasycznych kryteriów bilansowoci oraz okrelenie bazy zasobowej w ramach wybranych zó”. Warszawa. w Kasztelewicz Z., 2004: Polskie górnictwo wgla brunatnego. Zwizek Pracodawców Porozumienie Producentów Wgla Brunatnego (red.) „Górnictwo Odkrywkowe”, Bechatów–Wrocaw. w w Kasztelewicz Z., 2007: Wgiel brunatny – optymalna oferta energetyczna dla Polski. Zwizek Pracodawców Porozumienie Producentów Wgla Brunatnego (red.) „Górnictwo Odkrywkowe”, Bogatynia–Wrocaw. Kasztelewicz Z. i in. 2008: Pole Bechatów. Koncepcja rekultywacji i zagospodarowania wyrobisk kocowych Zakadu Górniczego KWB Bechatów – Pole Bechatów i Pole Szczerców. Fundacja dla AGH (praca niepublikowana). Kasztelewicz Z., Ptak M., 2012: Zabezpieczenie niezagospodarowanych zó jako najwaniejszy gwarant istnienia i rozwoju polskiego górnictwa odkrywkowego. Przegld Górniczy, nr 8. Kasztelewicz Z ., Ptak M.: 2009: Dziesi postulatów brany wgla brunatnego w Polsce na tle aktualnych uwarunkowa. Kwartalnik Górnictwo i Geoinynieria, r. 33, z. 2. Kasztelewicz Z., Ptak M., 2009: Wybrane problemy zabezpieczania zó wgla brunatnego w Polsce dla odkrywkowej dziaalnoci górniczej. Polityka Energetyczna, t. 12, z. nr 2/2. 290 Kasztelewicz Z., 2010: Rekultywacja terenów pogórniczych w polskich kopalniach odkrywkowych. Fundacja Nauka i Tradycje Górnicze AGH. Kraków. Kasztelewicz Z., 2011: Wpyw polityki klimatycznej UE na górnictwo i energetyk Polski. Zeszyty naukowe IGSMiE PAN, nr 79. Kasztelewicza Z. (red.), 2011: Uwarunkowania zagospodarowania perspektywicznych zó wgla brunatnego na przykadzie planowanej wieloodrywkowej kopalni Gubin – Mosty – Brody. Wydawnictwa AGH. Kraków. Kasztelewicz Z., 2012: Koparki wielonaczyniowe i zwaowarki tamowe. Technologia pracy. Fundacja Nauka i tradycje górnicze AGH. Kraków. pl Kasztelewicz Z., Kaczorowski J., 2009: Rekultywacja i rewitalizacja kopal wgla brunatnego na przykadzie Kopalni Bechatów. VI Midzynarodowy Kongres Górnictwo Wgla Brunatnego. Kwartalnik Górnictwo i Geoinynieria, r. 33, z. 2. u. Kasztelewicz Z., Kaczorowski Z., Mazurek S., Orlikowski D., uk S., 2009: Stan obecny i strategia rozwoju brany wgla brunatnego w I poowie XXI wieku w Polsce. VI Midzynarodowy Kongres Górnictwo Wgla Brunatnego. Kwartalnik Górnictwo i Geoiynieria, r. 33, z. 2. h. ed Kasztelewicz Z., Kozio W., Kozio K., Klich J., 2007: Energetyka na wglu brunatnym – perspektywy rozwoju. Polski Kongres Górniczy – Polityka Energetyczna, t. 10, z. spec. 1, Wydawnictwo IGSMiE PAN, Kraków. ag Kasztelewicz Z., Kozio W., Zajczkowski M., 2007: Rola wgla brunatnego jako bezpiecznego i taniego róda zaopatrzenia w energi pierwotn w Polsce i Unii Europejskiej. Górnictwo Odkrywkowe, z. 5–6. o. Kasztelewicz Z., Polak K., Zajczkowski M., 2008: Metody wydobycia i przetwórstwa wgla brunatnego w I poowie XXI wieku. Wgiel Brunatny, z. 4(65). .k g Kasztelewicz Z., Ptak M., 2009: Dziesi atutów brany wgla brunatnego w Polsce. Materiay.konferencyjne. XIX Konferencja: Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mineralnymi. Wydawnictwo IGSMiE PAN, Kraków. w w Kasztelewicz Z., Tajdu A., 2009: Wgiel brunatny optymalnym paliwem dla polskiej energetyki w I poowie XXI wieku. Konferencja nr 5: Bezpieczestwo energetyczno-klimatyczne. Izba Gospodarcza Gazownictwa. Wydawnictwo AGH, Kraków. w Kasztelewicz Z., Zajczkowski M., 2010: Wpyw dziaalnoci górnictwa wgla brunatnego na otoczenie. Polityka Energetyczna, t. 13, z. 2. Kasztelewicz Z., 2012: Synteza strategii rozwoju dziaalnoci górnictwa wgla brunatnego wraz z okreleniem perspektywicznych moliwoci zgazowania wgla brunatnego w Polsce w oparciu o zoa zagospodarowane i perspektywiczne oraz wykorzystaniem tego gazu w polskiej gospodarce. AGH Kraków (praca niepublikowana). Kasztelewicz Z., Sikora M., 2013: Scenariusze pracy brany wgla brunatnego w I poowie XXI wieku w Polsce. Polityka Energetyczna, t. 16, z. 4. Kasztelewicz Z., Zajczkowski M., Sikora M., 2013: Perspektywy wykorzystania technologii zgazowania i eksploatacji odkrywkowej w zagospodarowaniu polskich zó wgla brunatnego. Przegld Górniczy, nr 2. Kasztelewicz Z., 2013: Bromy wgla, gdy jeszcze nie jest za pó no! Wgiel Brunatny, nr 1(82). 291 Kasztelewicz Z., 2013: Wgiel brunatny – brunatne zoto! Wgiel Brunatny, nr 1(82). Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. Zacznik do Uchway Nr 239 Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r., Monitor Polski 2012, poz. 252. Kozio W. i in., 2007: Techniczno-ekonomiczne i rodowiskowe uwarunkowania eksploatacji nieprzemysowych zasobów wgla brunatnego. AGH. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne. Kraków. Kozowski Z., Nowak Z., Kasiski J., Kudeko M., Sobociski J., Uberman R., 2008: Techniczno-ekonomiczny ranking zagospodarowania zó wgla brunatnego w aspekcie bezpieczestwa energetycznego Polski. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw. pl Lambertz J.F., Milojcic G., 2013: Perspektywy dla niemieckiego przemysu wgla brunatnego w 2013 rok. Wgiel brunatny – partner i stymulator. Wgiel Brunatny, nr 4(85). ed u. Naworyta W., Mazurek S., 2010: Zastosowanie parametru cenowego jako wstp do projektowania zagospodarowania górniczego zó wgla brunatnego. Polityka Energetyczna, t. 13, z. 2. Portale internetowe od 2010 do 2013 roku. Polityka Energetyczna Polski do 2030: Materiay Ministerstwa Gospodarki z 2009 r. ag h. Projekt Zagospodarowania Zoa wgla brunatnego Gubin. Fundacja dla AGH, Kraków 2012 (praca niepublikowana). Raport; World Energy Outlook 2013. Raport; Coal industry across Europe 2012. .k g o. Sobczyk W., Pawul M., 2012: Rewitalizacja terenów zdegradowanych wskutek dziaalnoci górniczej w wietle bada. Przegld Górniczy, vol. 68, z. 3. Soliski J., 2010: wiatowy i polski sektor energii, historia, tera niejszo, prognoza do 2030 roku. Polski Komitet wiatowej Rady Energetycznej, Warszawa. w Tajdu A., 2008: Wgiel brunatny to bezpieczestwo energetyczne Polski. Wgiel brunatny, nr 1. w Tajdu A., Czaja P., Kasztelewicz Z., 2010: Stan obecny i strategia rozwoju brany wgla brunatnego w I poowie XXI wieku. Kwartalnik Górnictwo i Geoinynieria, t. 5, z. 3. w Tajdu A., Czaja P., Kasztelewicz Z., 2011: Rola wgla w energetyce i strategia polskiego górnictwa wgla brunatnego w I poowie XXI wieku. Kwartalnik Górnictwo i Geoinynieria, r. 35 z. 3. Uberman R., 2010: Prawo wasnoci i wartoci zó wgla brunatnego. Polityka Energetyczna, t. 13, z. 2. Uberman R., 2011: Waloryzacja zó wgla brunatnego dla prawnej ich ochrony. Polityka Energetyczna, t. 14, z. 2. Witryna internetowa FAOSTAT-201265. mijewski K., 2011: Zagroenie problemem carbon leakage w Polsce. Instytut im. E. Kwiatkowskiego, Warszawa. 292 uk S., Kaczorowski Z., Kasztelewicz Z., 2008: Zaoenia nowej Polityki Energetycznej Polski w odniesieniu do sektora wgla brunatnego w XXI wieku. Wgiel Brunatny, nr 4(65). uk S.: 2009. Analiza wyników produkcyjno-ekonomicznych brany wgla brunatnego w roku 2008. Kwartalnik Górnictwo i Geoinynieria, r. 33, z. 2. w w w .k g o. ag h. ed u. pl uk S., 2010: Analiza wyników produkcyjnych polskiej brany wgla brunatnego za lata 2005–2009 oraz przegld obecnej sytuacji w górnictwie wgla brunatnego krajów Unii Europejskiej. Kwartalnik Górnictwo i Geoinynieria. rok 34. zeszyt 4. 293 o. .k g w w w h. ag pl u. ed ed u. pl Spis rysunków 16 Rysunek 2. Dynamika wzrostu wydobycia wgla kamiennego w 2012 i 2000 r. ........ 17 Rysunek 3. Dziesitka krajów o najwyszym poziomie importu wgla kamiennego w 2009 i 2012 r. .......................................... 19 Rysunek 4. Import wgla kamiennego przez kraje Unii Europejskiej w 2009 i 2012 r. ........................................ 21 o. ag h. Rysunek 1. Dynamika wzrostu wydobycia wgla kamiennego w 2012 i 2000 r. ........ 23 Rysunek 6. Produkcja energii elektrycznej z wgla brunatnego dla danych krajów na wiecie za 2012 r. ................................................. 24 Rysunek 7. Wydobycie wgla brunatnego w UE w 2008, 2010 i 2012 r. ................... 24 Rysunek 8. Wydobycie wgla brunatnego w UE w 2008, 2010, 2011 i 2012 r. ......... 26 Rysunek 9. Dynamika zmian wydobycia wgla brunatnego w UE w latach 2008/2012 i 2011/2012 ............................................................ 26 Rysunek 10. Dynamika zmian wydobycia wgla brunatnego w UE w latach 2008/2012 i 2011/2012 ............................................................ 27 Rysunek 11. Produkcji energii elektrycznej w Polsce z podziaem na elektrownie cieplne, wodne, przemysowe oraz wiatrowe i inne odnawialne ............................................................. 34 Rysunek 12. Dynamika zmian wytwarzania energii elektrycznej w Polsce w 2012 r. .................................................................................. 35 Rysunek 13. Zmiany ilociowe zainstalowanej mocy z odnawialnych róde energii w latach 2010–2012 ................................ 35 Rysunek 14. Stan rezerwy mocy w krajowym systemie energetycznym w 2011 i 2012 r. ........................... 36 w w w .k g Rysunek 5. Wydobycie wgla brunatnego na wiecie w 2012 r. ................................ 295 37 Rysunek 16. Produkcja procentowa energii elektrycznej w 2012 r. przez poszczególne grupy energetyczne .................................................. 38 Rysunek 17. Rozmieszczenie krajowych elektrowni wedug mocy zainstalowanej ....... 38 Rysunek 18. Eksport i import energii elektrycznej w Polsce .......................................... 40 Rysunek 19. Rzeczywisty eksport energii elektrycznej z Polski ..................................... 40 Rysunek 20. Rzeczywisty import energii elektrycznej do Polski .................................... 41 Rysunek 21. Jednostkowy koszt techniczny wytwarzania energii – za trzy kwartay 2013 r. ........................................................................ 41 Rysunek 22. Jednostkowy koszt sprzedanej energii – za trzy kwartay 2013 r. .............. 42 pl Rysunek 15. Produkcja ilociowa energii elektrycznej w 2012 r. przez poszczególne grupy energetyczne .................................................. 47 Rysunek 24. Zmiana emisji CO2 w latach 1988–2012 ................................................. 50 Rysunek 25. Zmiana emisji CO2 w latach 2011–2012 ................................................. 51 Rysunek 26. Moliwe zmiany wielkoci wydobycia wgla kamiennego w I poowie XXI w. w Polsce .................................................................... 55 Rysunek 27. Scenariusz minimalnego i maksymalnego wydobycia wgla brunatnego w I poowie XXI w. w Polsce .................................................................... 55 Rysunek 28. Procentowy udzia wydobycia wgla brunatnego w poszczególnych rejonach eksploatacji w 2012 r. .................................. 63 Rysunek 29. Panorama odkrywki Wadysawów w kopalni Adamów ........................... 64 o. ag h. ed u. Rysunek 23. Kraje o najwikszej emisji gazów cieplarnianych – dane dla 2012 r. ........ 64 Rysunek 31. Widok odkrywki Jó win IIB w kopalni Konin ........................................... 65 .k g Rysunek 30. Widok Kopani i Elektrowni PGE GiEK S.A. Oddzia Bechatów ................ 65 Rysunek 33. Panoramy odkrywki w kopalni Sieniawa .................................................. 66 Rysunek 34. Wydobycie wgla brunatnego przez poszczególne kopalnie od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. .............................................. 66 Rysunek 35. Wydobycie wgla brunatnego w Polsce od pocztku dziaalnoci do 2012 r. ........................................................ 67 w w w Rysunek 32. Panorama kopalni Turów ......................................................................... Rysunek 36. Ilo nadkadu zdjtego od pocztku dziaalnoci kopal do koca 2012 r. .................................. 67 Rysunek 37. Ilo zdjtego nadkadu przez poszczególne kopalnie od pocztku dziaalnoci kopal do koca 2012 r. .................................. 68 Rysunek 38. redni wska nik N:W dla poszczególnych kopal do koca 2012 r. i za 2012 r. .................................................................. 68 Rysunek 39. redni wska nik zawodnienia dla poszczególnych kopal od pocztku ich dziaalno do koca 2012 r. i za 2012 r. ....................... 69 Rysunek 40. Spadek zatrudnienia w stosunku do najwyszego osignitego w danej kopalni ................................................................... 70 296 71 Rysunek 42. Procentowy podzia nabycia gruntów przez poszczególne kopalnie od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. .............................................. 78 Rysunek 43. Ilo nabytych gruntów przypadajca na 1 mln ton wydobytego wgla od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. .............................................. 79 Rysunek 44. Procentowy podzia zbycia gruntów przez poszczególne kopalnie od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. .............................................. 80 Rysunek 45. Zbiór lucerny na zwaowisku zewntrznym odkrywki Lubstów w PAK KWB Konin S.A. .............................................. 82 Rysunek 46. Uprawa buraków na terenach pogórniczych odkrywki Jó win ................. 83 Rysunek 47. Rekultywacja o kierunku rolnym – pszenica na zwaowisku wewntrznym na odkrywce Adamów ............. 83 u. pl Rysunek 41. Zatrudnienie w polskich kopalniach od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. .............................................. ed Rysunek 48. Rekultywacja o kierunku rolnym – soneczniki na terenach pogórniczych odkrywki Jó win ........................ 84 84 Rysunek 50. Droga publiczna i rekultywacyjna o kierunku rolnym na zwaowisku wewntrznym odkrywki Jó win ........................................ 85 Rysunek 51. Widok ze zwaowiska zewntrznego w kierunku elektrowni Turów ......... 86 ag h. Rysunek 49. Uprawa rzepaku na terenach pogórniczych odkrywki Jó win .................. 86 Rysunek 53. Widok z lotu ptaka na tereny zrekultywowane w kopalni Sieniawa ......... 87 Rysunek 54. Tereny zalesione przy drodze Kleczew – Sawoszewek odkrywki Jó win IIA kopalni Konin .......................................................... 87 Rysunek 55. Zalesiona skarpa zwaowiska zewntrznego Pola Bechatów jesieni ....... 88 Rysunek 56. Wieloletnie nasadzenia na zwaowisku zewntrznym odkrywki Lubstów w kopalni Konin ......................................................... 88 w w .k g o. Rysunek 52. Zalesione poudniowe zbocze zwaowiska zewntrznego w kopalni Turów z systemem komunikacyjnym i trasami rowów sprowadzajcych wod .................................................. 89 Rysunek 58. Zbiornik kocowy odkrywki Morzysaw w Koninie .................................. 90 Rysunek 59. Pomost na zbiorniku kocowym odkrywki Morzysaw w Koninie ............ 90 Rysunek 60. Najwikszy zbiornik wodny w brany wgla brunatnego po odkrywce Ptnów w kopalni Konin ..................................................... 91 Rysunek 61. Pomost na zbiorniku wodnym Przykona w kopalni PAK KWB Adamów S.A. .......................................................... 91 Rysunek 62. Widok na plae na zbiorniku wodnym Przykona w kopalni PAK KWB Adamów S.A. .......................................................... 92 Rysunek 63. Zabudowa domków rekreacyjnych przy zbiorniku wodnym Przykona ..... 92 Rysunek 64. Plaa przy zbiorniku po odkrywce Kazimierz Poudnie ............................ 93 w Rysunek 57. Widok zwaowiska zewntrznego kopalni Bechatów .............................. 297 93 Rysunek 66. Koncepcja poczenia szeciu zbiorników wodnych w PAK KWB Adamów S.A. z rzek Wart i zbiornikiem Jeziorsko ............ 94 Rysunek 67. Widok wycigu i toru saneczkowego na Górze Kamiesk ........................ 95 Rysunek 68. Tor saneczkowy na Górze Kamiesk na zwaowisku zewntrznym kopalni Bechatów ...................................... 96 Rysunek 69. Hotel i restauracja przy dolnej stacji wycigu na Górze Kamiesk ............ 96 Rysunek 70. Sprzt rekreacyjny dla wypoczywajcych na Górze Kamiesk .................. 97 Rysunek 71. Zaplecze gastronomiczno-hotelowe u podnóa Góry Kamiesk ............... 97 Rysunek 72. Farma wiatraków na tle nartostrady na Górze Kamiesk na zwaowisku zewntrznym w kopalni Bechatów .................................. 98 Rysunek 73. Widok trasy narciarskiej na Górze Kamiesk ............................................ 98 Rysunek 74. Widok wycigu narciarskiego na Górze Kamiesk noc ........................... 99 Rysunek 75. Zima w peni na Górze Kamiesk ............................................................ 99 ed u. pl Rysunek 65. Rekultywacja wodna w kopalni Sieniawa – Jeziorko Ciche ....................... Rysunek 76. Zimowa sceneria trasy narciarskiej Góry Kamiesk .................................. 100 h. Rysunek 77. Szybowce na Lotnisku Aeroklubu Koniskiego na zwaowisku wewntrznym odkrywki Kazimierz Poudnie .................... 101 ag Rysunek 78. Pas startowy – moment startu samolotu i szybowca na zwaowisku wewntrznym odkrywki Kazimierz Poudnie .................... 101 o. Rysunek 79. Skadowisko popioów dla Elektrowni Bechatów na zwaowisku wewntrznym Pola Bechatów ......................................... 103 .k g Rysunek 80. Widok hali sportowej na zwaowisku odkrywki Niesusz kopalni Konin ...................................... 103 Rysunek 81. Farma wiatraków na tle nartostrady na Górze Kamiesk .......................... 104 w Rysunek 82. Kierunki rekultywacji gruntów pogórniczych w PAK KWB Adamów S.A. ....................................................................... 105 w Rysunek 83. Zagospodarowanie terenów pogórniczych w PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów wedug koncepcji AGH Kraków ....................... 106 w Rysunek 84. Docelowe kierunki rekultywacji poszczególnych odkrywek w PAK KWB Konin S.A. .................................. 107 Rysunek 85. Kierunki rekultywacji terenów pogórniczych w PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Turów .................................................... 108 Rysunek 86. Koparka koowa KWK 1500s na odkrywce Tomisawice PAK KWB Konin S.A. ...................................... 114 Rysunek 87. Koo urabiajce koparki KWK 1500s na odkrywce Tomisawice PAK KWB Konin S.A. ...................................... 114 Rysunek 88. Koparka KWK 910 w kopalni Turów podczas transportu z placu montaowego na front roboczy ..................... 115 Rysunek 89. Koo urabiajce koparki KWK 910 w kopalni Turów ................................ 115 298 Rysunek 90. Zwaowarka ZGOT 5500 w kopalni Bechatów ....................................... 116 Rysunek 91. Zwaowarka ZGOT 11500 w kopalni Turów ............................................ 117 Rysunek 92. Zwaowarka ZGOT 11500 w kopalni Turów ............................................ 117 Rysunek 93. Zwaowarka ZGOT 15400 w Polu Szczerców .......................................... 118 Rysunek 94. Zwaowarka ZGOT 15400 w Polu Szczerców .......................................... 119 Rysunek 95. Koparka KWK 250L w odkrywce Tomisawice w PAK KWK Konin S.A. .... 119 Rysunek 96. Koparka KWK 250L w odkrywce Tomisawice w PAK KWB Konin S.A. .... 120 Rysunek 97. Koparka KWK 1500.1 w kopalni Turów ................................................... 120 Rysunek 98. Koparka KWK 1500.1 w kopalni Turów ................................................... 121 pl Rysunek 99. Koparka BWE 700L zaprojektowana przez Poltegor-projekt dla kopalni NLC Neyveli w Indiach ...................... 121 u. Rysunek 100. Zwaowarka S-4420.61 zaprojektowana przez Poltegor-projekt dla kopalni NLC Neyveli w Indiach .................... 122 ed Rysunek 101. Widok przenonika samojezdnego PGOT 4500/5500 w kopalni Bechatów ............................................................................. 122 Rysunek 102. Wózek kablowy w kopalni Bechatów ................................................... 123 h. Rysunek 103. Wózek kablowy w kopalni Turów ......................................................... 123 ag Rysunek 104. Transporter gsienicowy TG 460 w kopalni Kardia w Grecji .................. 124 Rysunek 105. Transporter gsienicowy TG 460 w kopalni Kardia w Grecji .................. 124 Rysunek 106. Transporter gsienicowy podczas transportu stacji napdowej .............. 125 o. Rysunek 107. Transporter gsienicowy podczas przewoenia stacji napdowej w kopalni Turów ...................... 125 .k g Rysunek 108. adowarko zwaowarka koowo-szynowa ZKS 500.29,5 w kopalni Konin .................................................................................... 126 w Rysunek 109. adowarko zwaowarka koowo-szynowa ZKS 500.29,5 w kopalni Konin .................................................................................... 126 w Rysunek 110. adowarko-zwaowarka w placu skadowym w porcie Mundra wedug dokumentacji Poltegor-projekt wykonanej przez MBE Indie ..... 127 w Rysunek 111. Ukady przenoników w Polu Bechatów kopalni Bechatów ................. 127 Rysunek 112. Przenoniki tamowe – widok ukadów przenoników nadkadowo-wglowych w kopalni Bechatów ............... 128 Rysunek 113. Przenoniki tamowe – widok ukadów przenoników nadkadowo-wglowych w kopal Bechatów ................ 128 Rysunek 114. Trasa przenonikowa z obudow przykrywajc w kopalni Bechatów ............................................................................. 129 Rysunek 115. Stacja napdowa w kopalni Bechatów ................................................. 129 Rysunek 116. Stacja napdowa w kopalni Bechatów ................................................. 130 Rysunek 117. Stacja zwrotna w kopalni Bechatów ..................................................... 130 299 Rysunek 118. Wózek zrzutowy na podwoziu szynowym zwaowarki ZGOT 15400 w kopalni Bechatów .................................... 131 Rysunek 119. Wózek zrzutowy na podwoziu gsienicowym zwaowarki A2RsB-12500 w kopalni Bechatów .................................... 131 Rysunek 120. Tama przenonikowa produkcji SEMPERTRANS Grupa SEMPERIT ...... 132 Rysunek 121. Tama przenonikowa produkcji SEMPERTRANS Grupa SEMPERIT ...... 132 Rysunek 122. Koparka SRs 1800 w kopalni Konin ....................................................... 140 Rysunek 123. Koparka kompaktowa PE100-1600/1,5 x 20 pracujca w kopalni wgla brunatnego na Wgrzech ............................ 140 pl Rysunek 124. Agregat koparka koowa – zwaowarka tamowa o wyduonym wysigniku w kopalni Visonta na Wgrzech .................. 141 Rysunek 125. Koparka SchRs 4600.50 w kopalni Bechatów ....................................... 143 ed u. Rysunek 126. Widok koparki Bagger 293 w kopalni Hambach (RWE) o wadze 14 000 Mg i osiganej wydajno teoretycznej 240 000 [m3/dob] i zdolnoci rocznej okoo 50 mln m3 ....................... 143 Rysunek 127. Trójpodporowy most przerzutowy F60 w kopalni Welzow .................... 144 h. Rysunek 128. Widok zwaowarki 761 pracujcej w kopalni Hambach (RWE) o wadze 7700 Mg i osiganej wydajno teoretycznej 240 000 [m3/dob] a w roku okoo 50 mln m3 ...................................... 145 ag Rysunek 129. Koparka zgarniakowa w kopalni w USA ................................................ 147 o. Rysunek 130. Zaadunek nadkadu rozluzowanego poprzez roboty strzaowe kopark jednonaczyniow na samochód technologiczny w kopalniach wgla brunatnego South Field w Grecji ........................... 147 .k g Rysunek 131. Zaadunek nadkadu rozluzowanego poprzez roboty strzaowe adowarkami koowymi na samochód technologiczny w kopalniach wgla brunatnego South Field w Grecji ........................... 148 w Rysunek 132. Urabianie i zaadunek wgla brunatnego na samochody kombajnem Wirtgen 2500SM w kopalni wgla brunatnego Kardia w Grecji ............. 149 w Rysunek 133. Pooenie odkrywek w zagbiu adamowskim ....................................... 153 w Rysunek 134. Pooenie odkrywek w zagbiu bechatowskim .................................... 156 Rysunek 135. Pooenie zó i odkrywek w zagbiu koniskim .................................. 158 Rysunek 136. Pooenie kopalni w zagbiu turoszowskim .......................................... 160 Rysunek 137. Histogram wydobycia wgla brunatnego ze zó, na które kopalnie posiadaj obecnie koncesje – pesymistyczny scenariusz ................................................................... 163 Rysunek 138. Pesymistyczny scenariusz wydobycia wgla brunatnego ze zó, na które kopalnie posiadaj obecnie koncesje ...................................... 163 Rysunek 139. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza pesymistycznego ze zó, na które kopalnie posiadaj obecnie koncesje ...................................... 164 300 Rysunek 140. Pooenie kopalni Bechatów z Polami Bechatów i Szczerców oraz zoem perspektywicznym Zoczew .............................................. 167 Rysunek 141. Zoa eksploatowane i perspektywiczne w PAK KWB Konin S.A, PAK KWB Adamów S.A oraz PGE GiEK S.A. Oddzia KWB Bechatów ........................................ 169 Rysunek 142. Lokalizacja zó lubuskich na mapie Polski ............................................ 172 Rysunek 143. Rozmieszczenie gównych elektrowni w Polsce ..................................... 174 Rysunek 144. Granica projektowanego zasigu eksploatacji zoa Gubin na tle istniejcych form ochrony przyrody ............................................. 179 Rysunek 145. Histogram rozwoju wydobycia wgla brunatnego w Polsce wedug scenariusza realnego .................................................. 181 u. pl Rysunek 146. Rozwój wydobycia wgla brunatnego w Polsce wedug scenariusza realnego .................................................. 181 Rysunek 147. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza realnego ................. 182 ed Rysunek 148. Lokalizacja zó wgla brunatnego w rejonie centralnej Polski poddanych szczegóowej analizie dla ewentualnego zagospodarowania .................................................... 189 h. Rysunek 149. Obszar zoa Poniec – Krobia i Oczkowice ........................................... 190 ag Rysunek 150. Rejon legnicki wystpowania wgla brunatnego na tle kopalni Turów i zó lubuskich .................................................... 192 o. Rysunek 151. Mapa zasobów wgla brunatnego w kompleksie zoowym Legnica – cinawa .......................................... 193 .k g Rysunek 152. Geologiczne zasoby bilansowe wgla brunatnego ze zó kompleksu Legnica – cinawa ................................................... 195 Rysunek 153. Lokalizacja zó wgla brunatnego rejonu Legnicy ................................ 197 w Rysunek 154. Histogram rozwoju wydobycia wgla brunatnego w Polsce wedug scenariusza optymistycznego ...................................... 200 w Rysunek 155. czne wydobycie wgla brunatnego z czynnych kopal i zó perspektywicznych w scenariuszu optymistycznym ...................... 200 w Rysunek 156. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza optymistycznego ..... 201 Rysunek 157. Lokalizacja zoa Trzcianka na tle zagbia adamowskiego i koniskiego .......................................... 205 Rysunek 158. Lokalizacja zó Rogó no, Gowaczów i Zoczew na tle zagbia górniczo-energetycznego adamowskiego i bechatowskiego ......................................................... 206 Rysunek 159. Suma wydobycia wgla z dodatkowych zó lubuskich i centralnej Polski w proponowanym scenariuszu .................................. 208 Rysunek 160. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza dla wydobytego wgla z dodatkowych zó lubuskich i centralnej Polski .................................. 209 301 Rysunek 161. czne wydobycie wgla brunatnego w scenariuszu optymistycznym plus do 2055 r. ..................................... 210 Rysunek 162. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza optymistycznego plus ............................................. 211 Rysunek 163. rednie opady na obszarze oddziaywania kopalni Konin ..................... 219 Rysunek 164. Odkrywki kopalni Konin i jeziora koniskie .......................................... 221 Rysunek 165. Schemat bloku 464 MW ....................................................................... 227 Rysunek 166. Turbozespó 464 MW Elektrowni Ptnów II .......................................... 228 Rysunek 167. Widok elektrowni Ptnów I i Ptnów II ................................................. 228 Rysunek 168. Widok elektrowni Ptnów I i Ptnów II ................................................. 229 pl Rysunek 169. Schemat ideowy bloku 858 MW ........................................................... 229 Rysunek 170. Turbozespó 858 MW w Elektrowni Bechatów ..................................... 230 u. Rysunek 171. Widok bloku 858 MW na tle caej Elektrowni Bechatów ...................... 231 ed Rysunek 172. Panorama Elektrowni Bechatów ........................................................... 231 Rysunek 173. Gówny napis w Parku Zdrowia i Rozrywki SOLPARK w Kleszczowie .... 236 Rysunek 174. Widok czci wewntrznej parku – z lewej szkoa ................................ 237 h. Rysunek 175. Boisko pikarskie ze sztuczn, podgrzewan muraw i widowni .......... 238 ag Rysunek 176. Widoki na basen zewntrzny i zjedalnie ............................................ 238 Rysunek 177. Obiekt orodka sportowego SOLPARK w Kleszczowie – hala gówna .... 239 o. Rysunek 178. Obiekt orodka sportowego SOLPARK w Kleszczowie – widok szkoy i hali gównej ................................................................. 239 .k g Rysunek 179. Plan Parku Rekreacji i Aktywnoci Fizycznej na terenach pogórniczych KWB Konin w Kleczewie .............................. 242 Rysunek 180. Tablica informujca o Parku Rekreacji i Aktywnoci Fizycznej na terenach pogórniczych kopalni Konin w Kleczewie .......................... 243 w Rysunek 181. Amfiteatr Parku Rekreacji i Aktywnoci Fizycznej .................................. 243 w Rysunek 182. cieki i oblicowanie zboczy w parku ................................................... 244 Rysunek 183. Park linowy dla modziey .................................................................... 244 w Rysunek 184. Plac zabaw dla dzieci w parku .............................................................. 245 Rysunek 185. Widok na zaplecze gastronomiczne – grill ............................................. 245 Rysunek 186. Panorama parku od strony jeziora ......................................................... 246 Rysunek 187. Widok na jezioro od strony play .......................................................... 246 Rysunek 188. Alejki spacerowe w parku ..................................................................... 247 Rysunek 189. Dziesi najwikszych globalnych emitentów CO2 w sektorze energetycznym w 2012 r. .................................................... 252 Rysunek 190. Histogram – pesymistyczny scenariusz wydobycia wgla brunatnego ze zó, na które kopalnie posiadaj obecnie koncesje ...................................... 268 302 Rysunek 191. Pesymistyczny scenariusz wydobycia wgla brunatnego ze zó, na które kopalnie posiadaj obecnie koncesje ...................................... 269 Rysunek 192. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza pesymistycznego ze zó, na które kopalnie posiadaj obecnie koncesje ...................................... 269 Rysunek 193. Histogram – realny scenariusz rozwoju wydobycia wgla brunatnego w Polsce .................................... 271 Rysunek 194. Realny scenariusz rozwoju wydobycia wgla brunatnego w Polsce ....... 271 Rysunek 195. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza realnego ................. 272 Rysunek 196. Histogram – optymistyczny scenariusz rozwoju wydobycia wgla brunatnego w Polsce .................................... 273 u. pl Rysunek 197. Optymistyczny scenariusz wydobycia wgla brunatnego z czynnych kopal i zó perspektywicznych w Polsce .......................... 273 ed Rysunek 198. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza optymistycznego .................................................... 274 Rysunek 199. Suma wydobycia wgla ze zó lubuskich i centralnej Polski w proponowanym scenariuszu .............................................................. 276 h. Rysunek 200. Produkcja energii elektrycznej ze zó lubuskich i centralnej Polski ...................................................... 277 ag Rysunek 201. czne wydobycie wgla brunatnego w scenariuszu optymistycznym plus do 2055 r. ..................................... 278 o. Rysunek 202. Produkcja energii elektrycznej wedug scenariusza optymistycznego plus ............................................. 278 .k g Rysunek 203. Wydobycie wgla brunatnego wedug poszczególnych scenariuszy rozwoju do 2055 r. ....................... 281 w w w Rysunek 204. Produkcja energii elektrycznej wedug poszczególnych scenariuszy rozwoju ........................................ 282 303 o. .k g w w w h. ag pl u. ed ed u. pl Spis tabel 16 Tabela 2. wiatowy handel wglem kamiennym w latach 2009–2012 ...................... 17 ag h. Tabela 1. Porównanie wydobycia wgla kamiennego w latach 2000–2012 na wiecie ................................................................ 18 Tabela 4. Stan wydobycia wgla kamiennego w Europie i w krajach UE za okres 2009, 2011 i 2012 r. wraz z dynamik produkcji 2009/2012 r. .................................................. 19 Tabela 5. Import wgla kamiennego przez kraje Unii Europejskiej w 2009 i 2012 r. .......................................... 20 Tabela 6. Wydobycie wgla brunatnego na wiecie .................................................. 22 Tabela 7. Wydobycie wgla brunatnego w krajach UE .............................................. 25 w w .k g o. Tabela 3. Dziesitka krajów o najwyszym imporcie wgla kamiennego na wiecie w 2009 i 2012 r. ...................................................................... 28 Tabela 9. Produkcja i zuycie energii elektrycznej w Polsce w 2011 i 2012 r. ......................................................................... 33 Tabela 10. Elektrownie zawodowe – moc osigalna i obcienia w 2011 i 2012 r. .......................................... 36 Tabela 11. Wymiana midzysystemowa energii elektrycznej ...................................... 39 Tabela 12. Przyblione zapotrzebowanie ludzkoci na surowce powstajce z CO2 ..... 48 Tabela 13. Charakterystyka geologiczno-górnicza kopal za 2012 r. ........................... 62 Tabela 14. Charakterystyka geologiczno-górnicza kopal od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. ................................................ 63 w Tabela 8. Efektywno produkcji energii elektrycznej z wgla brunatnego w pastwach UE w 2012 r. ........................................................................ 305 70 Tabela 16. Wydajno pracy na jednego zatrudnionego w tys. ton wydobytego wgla/osob .......................................................... 71 Tabela 17. Wydajno pracy na jednego zatrudnionego w tys. m3 wydobytego urobku/osob ......................................................... 72 Tabela 18. Zuycie energii elektrycznej w kopalniach wgla brunatnego do 2012 r., MWh .................................... 72 Tabela 19. Energochonno urabiania w kopalniach wgla brunatnego w 2012 r. ................................................ 73 Tabela 20. Energochonno urabiania w kopalniach wgla brunatnego od pocztku dziaalnoci do 2012 r. .......................................................... 74 Tabela 21. Ilo nabytych gruntów, stan posiadania i ilo gruntów zbytych od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. ................................................ 78 Tabela 22. Sprzeda i przekazanie gruntów przez kopalnie od pocztku dziaalnoci do koca 2012 r. ................................................ 79 Tabela 23. Udzia poszczególnych kierunków rekultywacji w polskich kopalniach wgla brunatnego .................................................. 81 h. ed u. pl Tabela 15. Spadek zatrudnienia w stosunku do najwyszego osignitego w danej kopalni. Stan koniec 2012 r. ........................................................ ag Tabela 24. Przykady rekultywacji o kierunku specjalnym ........................................... 102 Tabela 25. Ograniczenia i zalety ukadów wydobywczych w górnictwie wgla brunatnego ................................................................. 136 o. Tabela 26. Kierunki rozwoju technologii górniczej preferowane do stosowania w górnictwie odkrywkowym wgla brunatnego ......................................... 137 .k g Tabela 27. Podzia koparek koowych na generacje .................................................... 142 w Tabela 28. Zasoby wgla brunatnego w PAK Kopalni Wgla Brunatnego Adamów S.A. Stan na 31 grudnia 2012 r. ........................................................................ 154 w w Tabela 29. Stan zasobów wgla brunatnego w czynnych odkrywkach zagbia bechatowskiego. Stan na 31 grudnia 2012 r. ........................................................................ 155 Tabela 30. Stan zasobów wgla brunatnego w PAK Kopalnia Wgla Brunatnego Konin S.A. Stan na 31 grudnia 2012 r. ........................................................................ 157 Tabela 31. Stan zasobów wgla brunatnego w zagbiu turoszowskim. Stan na 31 grudnia 2012 r. ........................................................................ 159 Tabela 32. Stan zasobów przemysowych i operatywnych wgla brunatnego na dzie 31.12.2012 r., w kopalniach posiadajcych obecnie koncesje na wydobywanie ............... 162 Tabela 33. Pesymistyczny scenariusz wydobycia wgla brunatnego ze zó, na które kopalnie posiadaj obecnie koncesje ........................................... 162 306 Tabela 34. Gówne parametry geologiczno-górnicze wybranych perspektywicznych i satelickich zó wgla brunatnego ........... 165 Tabela 35. Prognozowane wydobycie i dostawy wgla w KWB Adamów .................... 166 Tabela 36. Prognozowane wydobycie wgla brunatnego z Pola Bechatów i Szczerców oraz ze zoa Zoczew ................................ 168 Tabela 37. Scenariusz rozwoju eksploatacji wgla brunatnego w zagbiu koniskim ................................................................................ 170 Tabela 38. Scenariusz rozwoju wydobycia wgla w kopalni Turów ............................. 171 Tabela 39. Zestawienie dotychczasowych rankingów zó wgla brunatnego .............. 172 Tabela 40. Podstawowe parametry zó w rejonie gubiskim ...................................... 175 pl Tabela 41. Moliwoci wydobycia wgla brunatnego w kopalni Gubin ....................... 178 Tabela 42. Zestawienie zbiorcze wydobycia wgla wedug scenariusza realnego ........ 180 u. Tabela 43. Gówne parametry geologiczno-górnicze wybranych perspektywicznych i satelickich zó wgla brunatnego ........... 184 ed Tabela 44. Prognozowane wydobycie i dostawy wgla w KWB Adamów .................... 187 h. Tabela 45. Parametry geologiczno-górnicze pokadów wgla brunatnego w kompleksie zó Legnica – cinawa (wartoci rednie) ............................ 194 ag Tabela 46. Maksymalne moliwoci wydobycia wgla brunatnego w rejonie legnickim w XXI w. .................................................................... 196 o. Tabela 47. Zestawienie zbiorcze wydobycia wgla wedug scenariusza optymistycznego ......................................................... 199 Tabela 48. Podstawowe parametry zó w rejonie Cybinki .......................................... 202 .k g Tabela 49. Charakterystyka wgla brunatnego rejonu Torzym, Rzepin i Sieniawa ....... 203 Tabela 50. Podstawowe dane techniczne bloku 464 MW ........................................... 227 Tabela 51. Podstawowe dane techniczne bloku 858 MW ........................................... 230 w Tabela 52. Patnoci publiczno-prawne kopal wgla brunatnego za 2012 r. .............. 233 w w Tabela 53. Wska niki charakteryzujce sytuacj gospodarcz gmin, na terenach których prowadzona jest dziaalno kopal wgla brunatnego w Polsce wedug stanu na 31.12.2012 r. ........... 235 Tabela 54. Sabe i mocne strony brany wgla brunatnego w Polsce ........................... 248 307 308 o. .k g w w w h. ag pl u. ed o. .k g w w w h. ag pl u. ed