Szesc wyzwalajacych dzialan

˛ działan´
Paramity: Szesć
´ wyzwalajacych
TEKST
Streszczenie:
Budda udzielił swoim uczniom sześciu rad, jak z życzliwego nastawienia i pozytywnych działań
dla dobra innych uczynić część drogi do wyzwolenia i oświecenia.
„Non scolae sed vitae discimus!” – Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia.
Ta prawda starożytnych Rzymian dotyczy również nauki Buddy. Jest ona bliska życiu.
Gdy Buddę po osiągnięciu oświecenia pytano, dlaczego naucza, jego odpowiedź była prosta:
„Ponieważ wszystkie istoty pragną szczęścia i nikt nie chce cierpieć.” Natomiast odpowiedź
na pytanie: „Czego nauczasz?” brzmiała: „Nauczam, jakimi rzeczy są”. Jako nauczyciel,
Budda odwoływał się zawsze do potencjału i doświadczenia swych uczniów i przyjaciół.
Pokazywał, jak mogą wykorzystać to, czym sami już dysponują.
W przypadku Wielkiej Drogi jego uczniowie pragnęli, żeby wszystkim istotom dobrze
się wiodło. Wychodząc poza pragnienie własnego szczęścia, gotowi byli dzielić się posiadanym
już wewnętrznym bogactwem z innymi, a ograniczające myśli i koncepcje postrzegać jako
projekcje własnego umysłu, których nie należy traktować poważnie (mądrość + współczucie).
Chcieli się rozwijać, żeby móc jeszcze skuteczniej pomagać innym.
Ponieważ głęboki i wielostronny kontakt z innymi był dla tych ludzi bardzo istotny,
Budda udzielił im nauk o tym, jak życzliwe nastawienie i pozytywne działania dla dobra innych
stają się częścią drogi do wyzwolenia i oświecenia. Nauki te są podstawą Wielkiej Drogi
i można je znaleźć w wyjaśnieniach dotyczących oświeconej postawy (bodhiczitty).
Dzieli się je na nauki dotyczące aspiracji oraz działania.
1. Aspiracja dotyczy wypracowywania pożytecznego nastawienia. Budda doradzał
rozwijanie czterech jego aspektów dla pożytku innych i nas samych.
Są nimi: miłość, współczucie, współradość i równość (cztery niezmierzoności).
2. Buddyjskie nastawienie wyraża się następnie przez podane niżej działania.
W naukach o działaniu Budda pokazał, jak buddyjskie nastawienie wyraża się coraz bardziej
spontanicznie jako tak zwanych sześć wyzwalających działań (sześć paramit). Są one zwane
również działaniami bodhisattwy.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Szczodrość
Sensowne zachowanie
Cierpliwość
Radosny wysiłek
Medytacja
Mądrość
Pierwsze cztery z tych sześciu działań są wyrazem pozytywnych związków międzyludzkich.
Dzięki medytacji i gromadzeniu mądrości przybywa nam umiejętności w relacjach z innymi,
co w rezultacie prowadzi do wyzwolenia. Bycie „dobrym człowiekiem” dla pożytku innych jest
w buddyzmie czymś więcej niż celem samym w sobie. Jest to podstawa, która tworzy warunki
dla rozpoznania natury umysłu.
Szczodrość oznacza dzielenie się rzeczami materialnymi, własną siłą, dobrymi uczuciami
i wiedzą. Jest jak zaproszenie do tańca; tworzy zaufanie i otwartość, sprawia, że każde spotkanie
jest bogatsze, a jednocześnie rozpuszcza w umyśle uczucie zaborczego przywiązania.
Brak szczodrości właściwie uniemożliwia pozytywny kontakt między ludźmi.
Sensowne zachowanie ułatwia wymianę międzyludzką, jest podstawą rozwoju i pomaga
wypełnić umysł pozytywnymi wrażeniami . Jego podstawą jest porzucenie negatywnych działań,
powstrzymanie się od szkodliwych i raniących słów oraz unikanie takich postaw, z których mogą
wyniknąć problemy dla nas samych i dla innych. Budda doradzał więc uczniom, żeby kierując
się zdrowym rozsądkiem kultywowali pozytywne działania, mowę i myślenie, dzieki czemu będą
mogli najskuteczniej pomagać innym.
Cierpliwość stanowi zabezpieczenie dla całego pozytywnego potencjału, który – pomimo
wszelkich przeciwności – udało się nam nagromadzić. Człowiek pełen współczucia, zachowujący
w każdej sytuacji rozluźniony umysł, nie da się w żaden sposób wyprowadzić z równowagi.
Jego cierpliwość będzie znacznie silniejsza od gniewu, który nie popchnie go już więcej
do głupich działań.
Radosny wysiłek oznacza, że nie chcemy marnować czasu i zawsze dajemy z siebie wszystko.
Dzięki takiej postawie rozwijamy wszelkie pozytywne właściwości. Brak radosnego wysiłku
grozi natomiast stagnacją i brakiem rozwoju, a w rezultacie nie możemy wówczas przynieść
pożytku ani innym, ani sobie.
Medytacja prowadzi do zyskania trwałego poczucia przestrzeni i wolności w umyśle.
Na poziomie wewnętrznym, dzięki dobrej koncentracji potrafimy dokładnie dostrzegać
zachodzące w naszej świadomości procesy, a w rezultacie nie ulegamy już tak łatwo negatywnym
emocjom i błędnym koncepcjom. Świat oglądany z perspektywy takiego rozluźnionego umysłu
staje się fascynującą grą możliwości, wśród których możemy świadomie wybierać.
Kiedy uzyskujemy dystans do własnych lęków i oczekiwań, przywiązania i awersji,
spontanicznie pojawia się zrozumienie wielostronnego uwarunkowania wszystkich zjawisk,
co stopniowo pozwala doświadczać rzeczy takimi, jakimi są, a nie takimi, jakimi się tylko
wydają. Odtąd bierzemy już udział tylko w komediach życia, a nie w jego tragediach.
Mądrość nie oznacza tu intelektualnej wiedzy, lecz intuicyjne, bezwysiłkowe i natychmiastowe
rozpoznanie natury zjawisk, dzieki czemu możliwa jest spontaniczna i absolutnie trafna reakcja
na każdą życiową sytuację. Znika poczucie oddzielenia – działający, przedmiot działania i samo
działanie stają się jednością, częściami tej samej całości.
Ogólnie rzecz biorąc, droga do oświecenia – czyli rozpoznania natury umysłu – prowadzi
poprzez tak zwane dwa nagromadzenia. Chodzi tu o gromadzenie pozytywnych wrażeń
oraz mądrości.
Pierwsze cztery wyzwalające działania wypełniają umysł niezliczoną ilością pozytywnych
wrażeń, bez których nie może się on otworzyć na doświadczenie wglądu w swą własną naturę.
Medytacja nie tylko utrwala osiągnięty poziom, ale prowadzi także do jeszcze głębszych
pozytywnych wrażeń. Napięcia i blokady w umyśle rozpuszczają się, i zaczyna on widzieć rzeczy
takimi, jakimi są naprawdę. To właśnie jest buddyjska mądrość.
Urzeczywistnienie mądrości jest więc skutkiem pierwszych pięciu wyzwalających działań.
Ostateczna mądrość jest spontanicznym wyrażeniem się umysłu, gdy jest on wolny
od jakichkolwiek ograniczeń i w pełni wyraża swe nieuwarunkowane właściwości:
nieustraszoność, radość i aktywne współczucie.
Tematy pokrewne:
Medytacja
Co to jest buddyjska medytacja?
Mądrość, miłość i współczucie
˛ działan´
Paramity: Szesć
´ wyzwalajacych
TEMAT
Punkty odniesienia
Sześć wyzwalających działań wyznacza drogę ku oświeceniu. Stanowią one istotną część
praktyki buddyjskiej, jednak można je rozpatrywać również na płaszczyźnie międzyludzkiej.
Mogą stanowić punkt odniesienia dla refleksji nad własnym postępowaniem, gdy chcemy działać
bardziej intuicyjnie i skutecznie w odniesieniu do siebie samych oraz innych.
Dlaczego temat może być interesujący dla uczniów?
Jak zdobyć i zachować przyjaciół? Jak być lubianym i odnosić sukcesy? Jak sprawić, żeby życie
miało więcej radości i sensu? Oto podstawowe pytania, które absorbują dorastających ludzi.
Mówiąc o sześciu wyzwalających działaniach, Budda dał praktyczne rady, które koncentrują
się wokół stosunków z innymi – wokół miłości i współczucia. Dzięki temu tematowi uczniowie
mogą uświadomić sobie, że egocentryczne myślenie o sobie prowadzi do problemów, natomiast
myśląc bardziej o innych stwarzamy sobie ciekawe zadania do wykonania. Pokazuje to, że nauki
buddyjskie, stawiające współczucie w centrum osobistego rozwoju, zgodne są z humanistycznymi, idealistycznymi wartościami Zachodu i można je praktycznie stosować w życiu.
Piąte i szóste działanie, medytacja i mądrość, zapoznają uczniów z nowym wymiarem,
wykraczającym poza poziom zwykłych codziennych doświadczeń. Cztery pozostałe pozytywne
działania są rzeczywiście wyzwalające tylko w połączeniu z wytworzoną w umyśle przestrzenią
(medytacja) i z właściwym poglądem (mądrość).
Cele nauczania
– Uczniowie poznają sześć wyzwalających działań jako drogę prowadzącą do osiągnięcia
oświecenia – celu praktyki buddyjskiej.
– Uczniowie uświadamiają sobie, że również w codziennym życiu działania te są pożyteczne
i wzbogacające.
„Non scolae sed vitae discimus!” – Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia.
Ta prawda starożytnych Rzymian dotyczy również nauki Buddy. Jest ona bliska życiu.
Gdy Buddę po osiągnięciu oświecenia pytano, dlaczego naucza, jego odpowiedź była prosta:
„Ponieważ wszystkie istoty pragną szczęścia i nikt nie chce cierpieć.” Natomiast odpowiedź
na pytanie: „Czego nauczasz?” brzmiała: „Nauczam, jakimi rzeczy są.” Jako nauczyciel,
Budda odwoływał się zawsze do potencjału i doświadczenia swych uczniów i przyjaciół.
Pokazywał, jak mogą wykorzystać to, czym sami już dysponują.
W przypadku Wielkiej Drogi jego uczniowie pragnęli, żeby wszystkim istotom dobrze
się wiodło. Wychodząc poza pragnienie własnego szczęścia, gotowi byli dzielić się posiadanym
już wewnętrznym bogactwem z innymi, a ograniczające myśli i koncepcje postrzegać jako
projekcje własnego umysłu, których nie należy traktować poważnie (mądrość + współczucie).
Chcieli się rozwijać, żeby móc jeszcze skuteczniej pomagać innym.
Ponieważ głęboki i wielostronny kontakt z innymi był dla tych ludzi bardzo istotny,
Budda udzielił im nauk o tym, jak życzliwe nastawienie i pozytywne działania dla dobra innych
stają się częścią drogi do wyzwolenia i oświecenia. Nauki te są podstawą Wielkiej Drogi
i można je znaleźć w wyjaśnieniach dotyczących oświeconej postawy (bodhiczitty).
Dzieli się je na nauki dotyczące aspiracji oraz działania.
1. Aspiracja dotyczy wypracowywania nastawienia. Budda doradzał rozwijanie czterech
aspektów dla pożytku innych i nas samych.
Są nimi: miłość, współczucie, współradość i równość (cztery niezmierzoności).
2. Buddyjskie nastawienie wyraża się przez podane niżej działania.
W naukach o działaniu Budda pokazał, jak buddyjskie nastawienie wyraża się coraz bardziej
spontanicznie jako tak zwanych sześć wyzwalających działań (sześć paramit). Są one zwane
również działaniami bodhisattwy.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Szczodrość
Sensowne zachowanie
Cierpliwość
Radosny wysiłek
Medytacja
Mądrość
Pierwsze cztery z tych sześciu działań są wyrazem pozytywnych związków międzyludzkich.
Dzięki medytacji i mądrości stają się one bardziej zręczne i w końcu wyzwalające.
Bycie „dobrym człowiekiem” dla pożytku innych jest w buddyzmie czymś więcej niż celem
samym w sobie. Jest to baza, która tworzy warunki dla rozpoznania natury umysłu.
Szczodrość jest dzieleniem się rzeczami materialnymi, własną siłą, dobrymi uczuciami i wiedzą.
Tworzy ona zaufanie i otwartość, sprawia, że każde spotkanie jest bogatsze i rozpuszcza
w umyśle przywiązanie. Bez niej trudno, by wydarzyło się między ludźmi coś naprawdę
pozytywnego.
Rozsądne zachowanie umożliwia wymianę międzyludzką, jest podstawą rozwoju i pozwala
wprowadzać do umysłu pozytywne wrażenia. Oznacza ono porzucenie negatywnych działań,
powstrzymanie się od mówienia rzeczy, które mogą przynieść szkodę, oraz unikanie wszelkich
negatywnych postaw, z których mogą wyniknąć problemy dla nas samych i dla innych.
Rozsądne jest więc pozytywne postępowanie, mowa i postawa umysłu, wraz z czym pomaga
się innym w możliwie największym stopniu.
Cierpliwość stanowi zabezpieczenie dla całego pozytywnego potencjału, który udało się nam
już nagromadzić mimo wszelkiego rodzaju trudności. Kto jest pełen współczucia i w każdej
sytuacji potrafi zachować rozluźniony umysł, ten nie da się w żaden sposób wyprowadzić
z równowagi. Jego cierpliwość będzie znacznie silniejsza od gniewu, który nie będzie
już w stanie popchnąć go do głupich działań.
Radosny wysiłek oznacza, że zawsze dajemy z siebie wszystko. Dzięki niemu można rozwinąć
każdą pozytywną właściwość. Bez niego zaś grozi nam zastój i brak rozwoju, a wtedy
nie jesteśmy w stanie przynieść pożytku innym i nam samym.
Medytacja sprawia, że nasza świadomość zyskuje znacznie więcej przestrzeni i wolności.
Na poziomie wewnętrznym dzięki dobrej koncentracji potrafimy dokładnie dostrzec, co dzieje
się w naszym umyśle, dzięki czemu nie ulegamy tak łatwo ani negatywnym emocjom,
ani fałszywym koncepcjom. Świat oglądany z takiej perspektywy rozluźnionego umysłu staje
się niezwykle ciekawą grą możliwości, z których świadomie możemy korzystać.
Kiedy uzyskuje się dystans do osobistych lęków i oczekiwań, przywiązania i awersji,
spontanicznie pojawia się wgląd w wielostronne uwarunkowanie wszystkich zjawisk,
co stopniowo pozwala doświadczać rzeczy takimi, jakimi są, a nie takimi, jakimi się tylko
wydają. Odtąd bierzemy już udział tylko w komediach życia, a nie w jego tragediach.
Mądrość nie oznacza tu intelektualnej wiedzy, lecz intuicyjne i natychmiastowe rozpoznanie
natury zjawisk, co pozwala na spontaniczną, absolutnie trafną reakcję na to, co się wydarza.
Znika poczucie oddzielenia – podmiot, przedmiot i działanie są tu częściami tej samej całości.
Ogólnie rzecz biorąc, droga do rozpoznania natury umysłu (oświecenia) dokonuje się poprzez
tak zwane dwa nagromadzenia – nagromadzenie pozytywnych wrażeń i nagromadzenie mądrości.
Pierwsze cztery wyzwalające działania wprowadzają niezliczoną ilość pozytywnych wrażeń
do umysłu, bez których rozluźnienie prowadzące do wglądu w naturę umysłu nie byłoby
możliwe. Medytacja nie tylko zabezpiecza osiągnięty poziom, ale i jest przyczyną jeszcze
głębszych pozytywnych wrażeń, przez co staje się szczególnym warunkiem umożliwiającym
rozwinięcie mądrości. Urzeczywistnienie mądrości jest więc skutkiem pierwszych pięciu
wyzwalających działań. Ostateczna mądrość jest spontanicznym wyrażeniem się umysłu,
gdy jest on wolny od jakichkolwiek ograniczeń i w pełni wyraża swe nieuwarunkowane
właściwości, jakimi są nieustraszoność, radość i aktywne współczucie .
˛ działan´
Paramity: Szesć
´ wyzwalajacych
MATERIAŁY
Wprowadzenie
Krok 1.
Pracując w grupach lub w konwencji burzy mózgów, uczniowie formułują swoje życiowe cele
(również materialne, choć nie tylko).
Przykładowe odpowiedzi:
być lubianym
dobrze się bawić
odnieść sukces
mieć partnera (partnerkę)
być bogatym
zrobić karierę
dzieci i rodzina
sukcesy sportowe
Krok 2.
Następnie uczniowie określają, co jest potrzebne do osiągnięcia tych celów.
Przykładowe odpowiedzi:
wysiłek
dobre zachowanie / społeczna postawa
cierpliwość
ciężka praca
zainwestowanie energii lub pieniędzy
wytrwałość
Krok 3.
Wkład nauczyciela:
Nauczyciel wymienia wyzwalające działania, związane bezpośrednio z wypowiedziami uczniów.
Celem buddysty jest nie tylko dobre życie, ale i osiągnięcie wyzwolenia i oświecenia.
Potrzebne są do tego dwa dodatkowe wyzwalające działania: medytacja i mądrość.
Na tablicy rysuje się tabelę, do której wpisywane są wyniki pracy grupowej.
Można stosować również rzutnik.
Szczodrość
Rozsądne zachowanie
Cierpliwość
Radosny wysiłek
Medytacja
Mądrość
Praca w grupach nad poszczególnymi wyzwalającymi działaniami.
Dzielimy klasę na sześć grup i każda z nich otrzymuje arkusz roboczy dotyczący jednego
z wyzwalających działań. Każdy arkusz roboczy składa się z krótkiego wyjaśnienia dotyczącego
danego tematu, opisu sytuacji, przysłowia i kilku pytań do tematu.
Wartościowanie
Uczniowie pracują intensywnie nad tematem w grupach. Zamiast po prostu przedstawić swoją
wiedzę, mają ją teraz zastosować do konkretnego przykładu wziętego z życia. Klasa tworzy
następnie wspólny plan pomocy w podanej niżej sytuacji, przy czym każda grupa stosuje „swoje”
wyzwalające działanie.
Zuzanna z waszej klasy jest dość trudną dziewczyną. Potrafi godzinami paplać o niczym
i nie bardzo sobie radzi z nauką. Wiecie, że jej rodzice kompletnie się nie rozumieją.
Ojciec często pije i bije matkę. Oprócz tego rodzina ma problemy materialne. Teraz Zuzanna
zwierzyła się wam, że jest w ciąży [dla młodszych dzieci można problem ciąży zastąpić
pomysłem ucieczki z domu]…
Stwórzcie wspólnie klasowy plan pomocy. Zróbcie w każdej grupie burzę mózgów,
stawiając pytanie, jak wykorzystać „wasze” wyzwalające działanie.
Uczniowie zauważą wkrótce, że medytacja i mądrość wykraczają poza codzienne działania.
Chodzi w nich nie tylko o prosty sposób postępowania, dzięki któremu można aktywnie działać,
lecz o określoną postawę, stojącą za wszystkimi działaniami. W razie potrzeby nauczyciel
powinien udzielić tym grupom pomocy lub podać przykłady.
Do trudnej rozmowy z ojcem, który może stracić panowanie nad sobą, potrzebujemy spokoju
i dystansu wyniesionego z medytacji. Potrzebujemy mądrości, żeby nie przyjmować niczego zbyt
osobiście i dramatycznie, lecz podejść do sytuacji w rozluźniony sposób. Współczucie nie jest
litością. Ponadto, należy działać bez dumy, gdyż w przeciwnym razie proces niesienia pomocy
może przerosnąć pomagającego. Mądrość oznacza również, że nie narzucamy Zuzannie
swojej woli, nie uzależniamy jej od siebie, lecz pomagamy jej w samodzielnym znalezieniu
wyjścia z sytuacji.
Wymiana
Znajdź wyzwalające działanie, które odpowiada ci najbardziej, albo to, którego ci brakuje
– i stosuj je przez jeden dzień. Obserwuj, co zmienia się dzięki temu w tobie i w twoim otoczeniu.
Alternatywa: aktualne sytuacje z prasy/telewizji (wojna, przestępczość, polityka, gospodarka…),
w których wydarzyło się coś nie tak – które z wyzwalających działań mogłoby pomóc?
Arkusz roboczy – Szczodrość
Szczodrość otwiera każdą sytuację! Tworzy zaufanie i wzbogaca kontakty międzyludzkie.
Można być szczodrym na różne sposoby. Można dawać rzeczy materialne, ale również dzielić
się swą siłą i dobrymi uczuciami, chronić potrzebujących pomocy, kształcić kogoś
lub po prostu dawać innym swój czas i obecność, gdy tego potrzebują. Naturalnie najbardziej
użyteczna jest pomoc prowadząca do osiągnięcia przez innych samodzielności.
Z buddyjskiego punktu widzenia nauka Buddy daje ludziom środki, dzięki którym możemy lepiej
żyć jak również stwarzać dobre warunki wykraczające poza obecne życie. Daje nam ona
zrozumienie nieograniczonych możliwości naszego umysłu.
Aby dawanie stało się prawdziwym wyzwalającym działaniem trzeba dawać nie oczekując
niczego w zamian, z nastawieniem pełnym miłości i współczucia, bez dumy. O jakości naszego
działania decyduje motywacja. Im mniej myślimy o sobie, a im więcej o innych, tym lepiej
potrafimy dawać w określonej sytuacji to, czego inni naprawdę potrzebują.
Aby ukazać szczodrość w obszarze emocjonalnym, wyobraźmy sobie następującą sytuację:
Ktoś organizuje imprezę. Jest dobra muzyka, ale nikt nie tańczy. Nie ma w tym radości.
Naraz jeden z gości zaczyna tańczyć, dzieląc się ze wszystkimi swoją radością i inspiracją.
Ten jego nastrój przenosi się na innych i impreza kończy się sukcesem, bo wszyscy zaczynają
tańczyć, zachęceni przykładem.
Pytania dotyczące tematu:
Twój przyjaciel przychodzi z wizytą. Jest spięty i mrukliwy. Jak możesz zmienić sytuację?
Czy przypominasz sobie sytuacje, w których byłeś szczodry nie myśląc o osiągnięciu
korzyści dla siebie?
Czy byłeś kiedyś zaskoczony szczodrością innych? Jak to na ciebie wpłynęło?
Arkusz roboczy – Sensowne zachowanie
Codziennie wykonujemy niezliczone działania, wypowiadamy wiele słów, a jeszcze więcej mamy
myśli. Drugie wyzwalające działanie obejmuje takie zachowania w kontaktach międzyludzkich,
które sprawiają, że nasze życie nabiera znaczenia i staje się użyteczne dla innych i dla nas samych.
Gdy zrozumiemy, że rozsądne zachowanie wypływające z miłości i współczucia prowadzi
do pozytywnych doświadczeń wymiany z innymi, będziemy z większą odpowiedzialnością
kierować własnymi działaniami. Jeżeli to, co robimy, mówimy i myślimy, wyraża przyjaźń,
miłość, wsparcie i współuczestnictwo, wówczas przynosimy szczęście nie tylko innym,
lecz gromadzimy przyjemne wrażenia w umyśle i kształtujemy w ten sposób swoje obecne
życie i przyszłość. A kiedy również inni, być może zachęceni naszym przykładem, postępują
wobec nas podobnie, wzajemne relacje stają się naprawdę głębokie i każda strona ma szansę
cieszyć się wspólnymi możliwościami i bogactwem. Każdy wie, jakie zadowolenie może
dać zrobienie czegoś dobrego i jakie przygnębienie niesie ze sobą świadome wyrządzenie szkody
innym. Im mniej działamy pod wpływem oczekiwań i obaw, tym prostsze, pozbawione wysiłku
i bardziej celowe będą nasze zachowania. To nastawienie sprawia, że działania nabierają
rzeczywiście cech pozytywnych. Kto myśli o sobie, ma problemy; kto myśli o innych ma tylko
zadania do wykonania.
Przysłowia:
„Jak sobie pościelisz, tak się wyśpisz”
„Każdy jest kowalem swego losu”
„Co dwie głowy to nie jedna”
Wyobraź sobie, że do nowej szkoły i nowej klasy przychodzi nowy uczeń. Okazuje się, że inni
przerobili już znacznie więcej materiału od niego. Poza tym wyglądem nie pasuje do ogólnego
trendu. W klasie panuje dobra atmosfera, ale on czuje się jak outsider.
Pytania dotyczące tematu:
1. Jak inni mogliby się zachowywać wobec nowego ucznia, żeby poczuł ich życzliwość?
2. Konsekwencją opisanej sytuacji może być mobbing (przemoc psychiczna). Jaką rolę odgrywają
tutaj twoim zdaniem ci, którzy pozostaja bierni? Jakie zachowanie będzie tu najrozsądniejsze?
3. Czego twoim zdaniem potrzebuje człowiek od innych ludzi, żeby czuć się dobrze?
Zacznij od swoich własnych życzeń.
4. Co oznacza dla ciebie sensowne zachowanie na poziomie ciała, mowy i umysłu?
5. Przypomnij sobie sytuację, w której byłeś zdziwiony efektami swego postępowania!
(Przykład: Ustąpiłeś starszej pani miejsca w autobusie i szybko o tym zapomniałeś.
Kilka dni później widzisz ją znowu i obdarowuje cię ona przyjacielskim uśmiechem).
Arkusz roboczy – Cierpliwość
Cierpliwość jest przeciwieństwem gniewu.
Gniew jest wyrazem poczucia słabości i niemocy (zawsze łatwiej jest ulec gniewowi
niż nad nim zapanować). Kiedy mamy poczucie, że nie możemy osiągnąć tego, czego chcemy,
wpadamy w gniew i próbujemy zrobić to na siłę. Gniew jest w zasadzie zatruciem adrenaliną.
Pod jego wpływem człowiek niszczy nie tylko przyjaźnie i związki partnerskie, lecz również
pozytywne wrażenia we własnym umyśle. Sens wpadania w gniew jest mniej więcej taki,
jak sens palenia banknotów, aby się ogrzać, zamiast kupienia za nie opału. Jest po prostu głupi,
szkodliwy i niepraktyczny. W ostatecznym rozrachunku zawsze się okaże, że przemoc rodzi
przemoc i że gniew nie prowadzi do spokoju ani satysfakcji.
Przyglądając się skutkom gniewu w codziennym życiu przekonamy się, że w gniewie często
robimy i mówimy rzeczy, których potem – gdy już możemy jasno myśleć – żałujemy.
Zwykle jesteśmy również przerażeni skutkami własnych czynów. Wskutek gniewu przyjaźń
często przeradza się we wrogość. Jeżeli zostawiamy w swoim działaniu miejsce na gniew,
to wżera się on w nas coraz bardziej i staje się coraz trudniejszy do kontrolowania.
Jako antidotum na gniew Budda doradza cierpliwość. Pomaga ona zapanować nad gniewem.
Cierpliwość jest zdolnością zachowania równowagi w konfrontacji z trudnościami i wchodzenia
bez paniki w sytuacje, których nie możemy zmienić (jak na przykład choroba).
Gdy sami jesteśmy opanowani, zauważymy również, że zachowanie ludzi zależy
od ich samopoczucia. Dzięki temu możemy rozwinąć współczucie w stosunku do gniewnych
ludzi, ponieważ rozumiemy, że nie są źli, lecz że motorem ich działania jest pomieszanie
i niemożność poradzenia sobie z problemami. Ulegając gniewowi pozbawiają się świadomego
wpływu na własne zachowanie.
Cierpliwości nie należy mylić ze słabością. W trudnych sytuacjach trzeba zająć stanowisko,
być odważnym i powstrzymać innych od szkodliwych działań, albo ich chronić.
Jednak rozwiązywanie takich problemów bez wpadania w gniew wymaga podejścia chirurga,
który wie, że musi użyć skalpela, żeby zapobiec jeszcze gorszej sytuacji w przyszłości.
Taka postawa nacechowana jest współczuciem, a wypracowując je staramy się również
nie popadać w dumę.
Cierpliwość wyraża więc siłę i dojrzałość i nie ma nic wspólnego z bezczynnym, pobłażliwym
tolerowaniem cudzych niewłaściwych zachowań. Wręcz przeciwnie: kto godzi się na złe
postępowanie innych, nie pomaga ani im, ani sobie. Na taki rodzaj cierpliwości potrafi
się zdobyć tylko ktoś, kto jest pewny siebie, silny i nie musi niczego nikomu udowadniać.
Przysłowia:
„Małe psy szczekają a duże nie muszą – wszyscy i tak wiedzą, że są duże!”
„Nie ma większej siły, niż prawdziwa łagodność, ani większej łagodności, niż prawdziwa siła”
Wyobraź sobie, że stoisz w kolejce w supermarkecie. Przed tobą jest sporo ludzi i zaczynasz
się niecierpliwić. Naraz ktoś wpycha się z boku w kolejkę przed ciebie.
Pytania do tematu:
1. Które z elementów sytuacji można zmienić, a których się nie da?
2. Jakie masz w tej sytuacji możliwości reakcji, by pokierować tą sytuacją bez utraty kontroli
nad nią i nad sobą?
3. Jak powinna zachować się osoba wpychająca się przed ciebie, by chronić twoje uczucia?
4. Czy przypominasz sobie sytuację, w której gniew popchnął cię do zrobienia czegoś,
czego później żałowałeś? Jak oceniasz dzisiaj tę sytuację z dystansu i bez gniewu?
Jak zareagowałbyś teraz, kiedy nie jesteś pod wpływem emocji?
5. Jak reagujesz pod wpływem gniewu? (Wzory zachowań).
Arkusz roboczy – Radosny wysiłek
Gdy zachowujemy się wspaniałomyślnie i nasze działania powodują rozwój innych ludzi,
nam samym również przybywa wewnętrznego bogactwa. Zyskujemy więcej cierpliwości
wobec innych i nie tracimy energii z powodu wpadania w gniew Pojawia się psychologiczny
nadmiar, który możemy wykorzystać dla dobra innych i własnego. Im bardziej korzystamy
z tej nadwyżki energii i im mniej mamy przy tym dumy, tym szybciej się rozwijamy.
Za każdym razem, gdy wkładamy w nasze działania dodatkową siłę, otrzymujemy więcej
energii i jakości. Ten mechanizm działa również w sporcie, na przykład przy treningu
wytrzymałościowym. Gdy przekraczamy swoje dotychczasowe ograniczenia – „próg bólu”
– wówczas ciało zdobywa dodatkową siłę i wytrzymałość.
Trzeba jednak pamiętać o zachowaniu równowagi: aby struna wydawała piękny dźwięk,
musi być właściwie napięta. Jeżeli jest naciągnięta za słabo, w ogóle nie będzie dźwięczeć,
jeżeli jednak zbyt mocno – pęknie. W równym stopniu dotyczy to pracy nad sobą,
nad umysłem, jak i osiągania celów w codziennym życiu.
Przygotowując się na przykład do egzaminu, konfrontujemy się z możliwościami i granicami
naszej zdolności uczenia się i przyswajania wiedzy. Przełamując własne ograniczenia i starając
się zwiększyć możliwości, sprawimy, że nasza praca będzie bardziej owocna i rozwojowa.
W każdym przypadku przełamanie własnego bezwładu i sztywnych koncepcji w codziennym
życiu („Taki już jestem”; „Nie potrafię tego…”) poprawia jego jakość. Spontanicznie pojawia
się wtedy radość i nadmiar.
Przysłowia:
„Jak sobie pościelesz, tak się wyśpisz”
„Bez pracy nie ma kołaczy”
„Tyle o sobie wiemy, na ile nas sprawdzono”
Historia:
Jesteś całkiem dobry z matematyki, ale od chwili zmiany nauczyciela nie dajesz sobie rady
z materiałem i dostałeś już nawet trzy jedynki. W drugim półroczu twoja promocja do następnej
klasy staje pod znakiem zapytania. Rodzice nie chcą zapłacić za korepetycje, zresztą i tak nikt
już nie wierzy, że dasz radę.
1. Co zrobisz?
2. Na jakie rozwiązania postawisz? Które z nich są rozsądne według ciebie, a które według
wielu ludzi?
3. Czy udało ci się kiedyś wyjść z trudnej sytuacji, gdy wymagało to przełamania
samego siebie?
14
Arkusz roboczy – Medytacja
(tylko, jeżeli znajdą się uczniowie chętni do pracy nad tym tematem)
Wszyscy ludzie pragną szczęścia i chcą uniknąć cierpienia. Gdy jednak popatrzymy
z dystansem na ich działania często możemy zaobserwować coś przeciwnego.
Biegamy zaaferowani tu i tam, dajemy się złapać na każdy „lep”, który pojawia się w polu
widzenia naszego umysłu. O wiele częściej reagujemy automatycznie niż świadomie działamy.
Są nawet tacy, których postępowanie obarczone jest bardzo dużym ryzykiem przyszłych
negatywnych doświadczeń i cierpienia (np. przestępstwa, lekceważenie zaleceń lekarza, etc.).
Pragniemy trwałego szczęścia, ale brakuje nam środków do jego osiągnięcia.
Buddyjska medytacja to doskonała metoda, dzięki której zarówno lepiej pokierujemy
codziennym życiem (łącznie z życiem uczuciowym), jak też głębiej zrozumiemy przyczyny
własnych myśli i uczuć. (Patrz Natura Buddy).
Za pomocą medytacji uspokojenia umysłu (szine) możemy poprzez ćwiczenie koncentracji
stworzyć ochronny, zdrowy dystans do myśli i uczuć. Medytacja przypomina laboratorium,
w którym bez zewnętrznego rozproszenia ćwiczymy pewną umiejętność poprawiającą jakość
naszego codziennego życia. Polega ona na tym, że pozwalamy myślom i uczuciom po prostu
przepływać – nie próbujemy ich ani zatrzymać, ani odepchnąć; nie lgniemy do nich, lecz tylko
je obserwujemy nie podążając za nimi.
Jeżeli z dystansu spojrzymy na pojawiające się w naszym umyśle uczucie, nie ulegniemy
mu tak łatwo i na przykład w przypadku wzbierającego gniewu zauważymy, że się pojawił,
ale nie będziemy zmuszeni robić wszystkich tych głupich rzeczy, do jakich chce
nas sprowokować. Nie damy się już złapać w pułapkę przeszkadzających emocji, a w naszej
świadomości powstanie dzięki temu przestrzeń i wolność, a wraz z nimi poczucie wewnętrznej
siły i opanowania.
Im częściej medytujemy, tym lepiej potrafimy w codziennym życiu robić to, co pomaga nam
i innym oraz unikać tego, co wszystkim szkodzi. Medytacja sprawia, że nasze życie wypełnia
się sensownym działaniem i głębszym znaczeniem.
Przysłowia:
”Co nagle to po diable”
„Spiesz się powoli”
„Lepiej z mądrym zgubić, niż z głupim znaleźć”
15
Eksperyment:
Zapytajcie waszego nauczyciela, czy możecie przejść do spokojnego pomieszczenia.
Usiądźcie wyprostowani i obserwujcie w rozluźnieniu, ale skoncentrowani, jak oddech wchodzi
i wychodzi przez nos .
Cała wasza uwaga skupia się na strumieniu powietrza, który wchodzi i wychodzi przez nos.
Przy każdym wdechu i wydechu liczcie: 1,…2,… aż do 21. W medytacji buddyjskiej nie chodzi
o to, żeby nie mieć myśli, ani o to, żeby mieć „lepsze” myśli. Gdy myśli nadchodzą,
rozpoznajemy je, ale nie chwytamy ich – po prostu pozostajemy przy obiekcie koncentracji,
tzn. nadal liczymy oddechy. Jeżeli się rozproszyliśmy i podążyliśmy za pojawiającą się myślą
lub emocją, po prostu wracamy, bez irytacji, do koncentracji na oddechu.
1. Czy udało się wam skupiać przez cały czas na strumieniu powietrza i liczeniu?
2. O czym myśleliście? O czymś z przyszłości, przeszłości czy o tym momencie?
Teraz spróbujcie się skoncentrować i wykonać takie zadanie: przez jakiś czas nie wolno wam
pomyśleć o hipopotamie w zielone pasy.
1. Czy wam się to udało?
2. Jeżeli nie, co to oznacza dla waszego codziennego życia?
3. Czy są sytuacje, w których chcielibyście mieć większy dystans do uczuć i myśli?
4. Jeżeli tak, to jakie?
5. Co robicie w takiej sytuacji?
6. Jak medytacja mogłaby tu pomóc?
16
Arkusz roboczy – Mądrość
(nadaje się najlepiej dla najinteligentniejszych uczniów)
Buddyjska mądrość nie oznacza wiedzy szkolnej lub intelektualnej, lecz intuicyjne,
spontaniczne rozumienie rzeczywistości . Im bardziej otwieramy się na innych, tym bardziej
na drugi plan schodzi usilna koncentracja na własnym „ja”. Wyzwala się wtedy wiele energii.
To stopniowe gromadzenie współczucia prowadzi jednocześnie do tego, że coraz bardziej
intuicyjnie i jasno widzimy zjawiska w ich wzajemnej zależności oraz potrafimy spontanicznie
wybierać najskuteczniejsze działania przynoszące pożytek innym. Gdy rozpoznajemy,
że podmiot, przedmiot i działanie są jednością – częściami tej samej całości – coraz rzadziej
pojawia się przeświadczenie: ”Oto JA robię coś dla CIEBIE”, a coraz częściej instynktownie
robimy w danej sytuacji to, co jest najlepsze dla wszystkich. Coraz silniej czujemy, że bycie
dobrym i miłym jest naturalne. Na przykład w sytuacji, gdy jesteśmy zakochani, spontanicznie
obdarowujemy bliską nam osobę bardzo nawet dla nas cennymi rzeczami, nie zastanawiając się
jak bardzo ona ich pragnęła i jak trudno jest nam się ich pozbyć. Po prostu działamy
spontanicznie, widząc że partnerowi spodobało się coś, co należało przedtem do nas.
Taki podarunek jest spontaniczny; nie wynika z intelektualnych analiz, lecz jest reakcją
płynącą prosto z serca.
Czasami zdarza się, że w sytuacji, gdy ktoś jest zagrożony i nie mamy chwili do namysłu,
reagujemy natychmiast w jedyny właściwy sposób, mimo że wcześniej nie ćwiczyliśmy
zachowań, odpowiednich do takich okoliczności.
Buddyjska mądrość jest intensyfikacją takich stanów. Doświadczeń tego rodzaju nie da się
określić czysto intelektualnie. Można jedynie podjąć próbę ich opisania, bo wymykają
się one się wszelkim pojęciom i wyobrażeniom. Smaku miodu nie opiszemy słowami komuś,
kto nigdy go nie jadł.
Cytat:
„Są rzeczy na niebie i ziemi, o których nie śniło się nawet filozofom”. (William Shakespeare)
Historia:
Chodzisz po mieście odwiedzając różne sklepy. Nagle bez wyraźnego powodu masz uczucie,
że musisz wejść do jednego konkretnego sklepiku. I oto spotykasz tam miłą koleżankę z klasy,
do której chciałeś dzisiaj zadzwonić.
1. Zdarzyła ci się kiedyś taka historia? Opowiedz!
2. Jak wyjaśnisz, że czasem przed podniesieniem słuchawki wiesz, kto telefonuje?
3. Czy byłeś świadkiem sytuacji, gdy dwie osoby myślały lub mówiły dokładnie to samo
bez wcześniejszego uzgodnienia?
4. Czy zdarzyło ci się, że w niebezpiecznej sytuacji miałeś poczucie ochrony? Co się wtedy działo?
5. Czy doświadczyłeś momentów, gdy byłeś radosny bez zewnętrznego powodu,
albo gdy coś szczególnie dobrze ci się udawało, choć wcale tego nie oczekiwałeś?
17
Arkusz roboczy 7
´
OSWIECENIE
6. mądrość
5. medytacja
4. radosny
wysiłek
3. cierpliwość
2. sensowne
działanie
6 wyzwalajacych działań
(paramit)
1. szczodrość
18