1 STRESZCZENIE W ciągu lipca i sierpnia 2012 roku prowadziłam

1 STRESZCZENIE W ciągu lipca i sierpnia 2012 roku prowadziłam

STRESZCZENIE
W ciągu lipca i sierpnia 2012 roku prowadziłam badania na terenie dwóch
wybranych stanowisk: Osiedla Niepodległości w Słupsku (obszar A) oraz szosy
Słupsk – Głobino (obszar B). Celem badań była inwentaryzacja rosnących tam
grzybów poliporoidalnych należących do klasy Basidiomycetes (grzyby
podstawkowe). Zinwentaryzowane zasoby porównałam ze stanem z 2002/2003
roku – na podstawie badań prowadzonych przez prof. Edwarda Ratuszniaka z
Politechniki Koszalińskiej [1]. Materiał badawczy stanowiły owocniki
zebranych grzybów występujących na żywych drzewach, pniakach i leżących
kłodach lub gałęziach.
Zarejestrowałam 36 stanowisk grzybów poliporoidalnych, z czego 31
znajduje się na terenie A, a 5 na terenie B, należących do 9 gatunków.
Najczęściej występującymi okazami były grzyby z rodziny Coriolaceae
(Powłócznikowate) oraz
Ganodermataceae (Lakownicowate). Najliczniej
występującymi gatunkami były lakownica spłaszczona (Ganoderma
applanatum) (17 stanowisk) oraz szaro porka podpalona (Bjerkandera adusta)
(6 stanowisk). Większość stanowiły pasożyty przyranne (4 gatunki), następnie
saprotrofy (3 gatunki) i pasożyty obligatoryjne (2 gatunki).
WSTĘP
Grzyby poliporoidalne należą do grzybów wielkoowocnikowych,
rozwijających się głównie na żywym lub martwym drewnie drzew i krzewów,
dlatego charakteryzuje się je jako grzyby nadrzewne [2]. Ich owocniki potocznie
zwane są hubami. Reprezentują klasę Basidiomycetes (grzyby podstawkowe),
których większość gatunków zgrupowanych jest w czterech rodzinach:
Ganodermataceae (Lakownicowate), Hymenochaetaceae (Szczecinkowate),
Coriolaceae (Powłócznikowate) i Polyporaceae (Żagwiowate) [6]. Grzybnia
większości tych grzybów rozwija się w drewnie powodując rozpad substancji
drzewnej. Większość grzybów poliporoidalnych to saprotrofy rozkładające
martwe drewno, ale znaczną grupę stanowią pasożyty atakujące zdrowe lub
osłabione drzewa. Drewno ulegające zgniliźnie traci swe właściwości
mechaniczne, konary łatwo się obłamują a silne wiatry mogą powalać drzewa na
drogi, ulice i domy, stwarzając zagrożenia w ruchu komunikacyjnym i dla
mieszkańców terenów zabudowanych [1].
Celem niniejszej pracy jest analiza zmiany ilości stanowisk grzybów
poliporoidalnych na drzewach alejowych Osiedla Niepodległości oraz drogi
dojazdowej do Głobina, pod kątem ich składu gatunkowego i powiązania z
żywicielami.
1
METODY I MATERIAŁY
Badania prowadzono od czerwca do sierpnia 2012 roku. Badanym
obszarem było Osiedle Niepodległości w Słupsku (ok. 480ha), oznaczone jako
obszar A, oraz szosa Słupsk – Głobino (4km), oznaczona jako obszar B.
Materiał badawczy stanowiły owocniki grzybów poliporoidalnych występujące
na żywych drzewach, pniakach i leżących kłodach lub gałęziach. Każdy
znaleziony owocnik był miejscem kolejnego stanowiska. Zebrany materiał
oznaczałam na podstawie analizy cech makroskopowych takich jak wielkość
owocników, grubość, forma i kształt, struktura i barwa górnej powierzchni
kapelusza. Oceniałam również barwę hymenoforu, kształt i wielkość por oraz
morfologię brzegu kapelusza [7]. Dodatkowo określałam typ wywoływanej
przez badane obiekty zgnilizny. Zebrane huby dezynfekowałam środkiem
owadobójczym po czym mroziłam przez 2 tygodnie. Identyfikowałam również
żywiciela, na którym występowały według klucza [4].
Ryc. 1 Lokalizacja badanych stanowisk
2
WYNIKI
Na badanym terenie znajduje się 31 stanowisk grzybów, należących do 9
gatunków z 3 rodzin: Coriolaceae (7 gatunków), Hymenochaetaceae (1
gatunek) i Ganodermataceae (1 gatunek). Największą liczbę stanowisk
zajmował gatunek Ganoderma applanatum (17), potem Bjerkandera adusta (6).
Pozostałe gatunki zajmowały od 1 do 3 stanowisk. Na poboczu szosy wylotowej
ze Słupska zarejestrowałam znacznie mniejszą różnorodność gatunkową
grzybów. Ma to związek z większą różnorodnością gatunkową drzew
gospodarzy w mieście w porównaniu do jednogatunkowych zazwyczaj nasadzeń
przydrożnych [1].
Tab. 1 Ilość stanowisk poszczególnych gatunków grzybów na badanych
terenach oraz ich cechy
Gatunek grzyba
Ilość
Ilość
Trwałość
Typ
stanowisk stanowisk
zależności
na
na
obszarze A obszarze
B
Fomes fomentarius 0
2
wieloletni
Pasożyt
hubiak pospolity
obligatoryjny
Ganoderma
17
0
wieloletni
Pasożyt
applanatum przyranny
lakownica spłaszczona
Bjerkandera adusta - 6
0
jednoroczny Saprotrof/
szaroporka podpalana
Pasożyt
przyranny
Deadeleopsis
1
0
jednoroczny Pasożyt
confragosa –
przyranny
gmatwica chropowata
Fomitopsis pinicola – 1
1
wieloletni
Pasożyt
pniarek obrzeżony
przyranny
Oxyporus populinus – 3
1
wieloletni
Pasożyt
napień topolowy
przyranny
Phellinus igniarius –
0
1
wieloletni
Pasożyt
czyreń ogniowy
obligatoryjny
Trametes hirsuta 1
0
jednoroczny Saprotrof
wrośniak szorstki
Trametes gibbosa 2
0
jednoroczny Saprotrof
wrośniak garbaty
3
Tab 2. Gatunki występujących grzybów i ich żywiciele na badanych terenach
Gatunek grzyba
Gatunek żywiciela
Fomes fomentarius - hubiak pospolity
Ganoderma applanatum - lakownica
spłaszczona
klon zwyczajny (Acer platanoides)
topola czarna (Populus nigra) klon
zwyczajny (Acer platanoides) jarząb
szwedzki (Sorbus intermedia) topola
biała (Populus alba)
jarząb szwedzki (Sorbus intermedia)
buk zwyczajny (Fagus sylvatica)
klon zwyczajny (Acer platanoides)
Bjerkandera adusta - szaroporka
podpalana
Deadeleopsis confragosa – gmatwica
chropowata
Fomitopsis pinicola –
pniarek obrzeżony
Oxyporus populinus –
napień topolowy
Phellinus igniarius –
czyreń ogniowy
Trametes hirsuta - wrośniak szorstki
Trametes gibbosa - wrośniak garbaty
Pasożyty przyranne
jarząb szwedzki (Sorbus intermedia)
klon zwyczajny (Acer platanoides)
topola biała (Populus alba)
klon zwyczajny (Acer platanoides)
wierzba (Salix)
klon zwyczajny (Acer platanoides)
buk zwyczajny (Fagus sylvatica)
topola czarna (Populus nigra) klon
zwyczajny (Acer platanoides)
Saprotrofy
Pasożyty obligatoryjne
18%
46%
36%
Ryc. 2 Udział (%) saprotrofów i pasożytów w obrębie oznaczonych gatunków
grzybów poliporoidalnych
4
Klon
Topola biała
Dąb
Jarząb
Brzoza
Topola czarna
3%
Buk
Wierzba
6%
13%
45%
3%
10%
7%
13%
Ryc. 3 Udział (%) zainfekowanych gatunków drzew
DYSKUSJA
Ogółem zarejestrowałam 36 stanowisk grzybów poliporoidalnych, z
czego 31 znajduje się na terenie A, a 5 na terenie B, należących do 9 gatunków.
Wcześniej na badanych terenach stwierdzono występowanie aż 13 gatunków
(łącznie 56 stanowisk) [1]. Za tę zmianę odpowiada kilka czynników, które
zaobserwowałam w czasie badań.
Osiedla miast oraz szosy są terenami, na których sztucznie osadza się
drzewa i krzewy, przez co trudno o dużą różnorodność gatunkową żywicieli, a
co za tym idzie, również grzybów poliporoidalnych. Osiedle Niepodległości jest
jednym z najuboższych obszarów w Słupsku pod względem terenów zieleni [9].
Charakterystyczna dla terenów miejskich jest również niewielka wilgotność
gleb, co nie sprzyja rozwojowi badanych obiektów. Usuwanie martwych gałęzi i
uschniętych konarów, stanowiących podłoże dla grzybów saprotroficznych,
zmniejsza możliwość ich wystąpienia [1]. Niewielką ilość stanowisk można
również tłumaczyć tym, że huby preferują zwarte drzewostany. Bliskość innych
drzew ułatwia rozprzestrzenianie zarodników, a niewielkie ruchy powietrza
sprzyjają wytwarzaniu owocników[5]. Grzyby nie znajdują takich warunków na
terenie osiedli. Dokonywanie częstych cięć pielęgnacyjnych oraz duże narażenie
na urazy mechaniczne, stwarza możliwość infekcji grzybami pasożytniczymi,
dlatego na terenie A ilość ich jest zdecydowanie przeważająca. (ryc.1).
Teren B wyjątkowo nie sprzyja wzrostowi hub z powodu znacznej emisji
spalin oraz niewielkiej wilgotności gleb. Ponadto pobocza dróg są obsadzane
5
zazwyczaj jednym gatunkiem drzew, w tym przypadku klonem zwyczajnym
(Acer platanoides), co skutkuje małą różnorodnością gatunkową badanych
grzybów. Zarejestrowałam tam jedynie 5 stanowisk, należących do 4 gatunków (
z 2 rodzin (Hymenochaetaceae i Coriolaceae).
Najczęściej występującymi okazami były grzyby z rodziny Coriolaceae
(Powłócznikowate) oraz
Ganodermataceae (Lakownicowate). Najliczniej
występującym gatunkiem była lakownica spłaszczona (Ganoderma applanatum)
(17 stanowisk), która wykazała się największą tolerancją na panujące warunki
oraz gatunek żywiciela. Jest ona grzybem wieloletnim, dlatego ilość stanowisk
od czasu badań prof. E. Ratuszniaka nie uległa znaczącej zmianie. Stosunkowo
duża ilość szaroporki podpalanej (Bjerkandera adusta) prawdopodobnie
spowodowana jest jej możliwościami przystosowawczymi. Na badanych przeze
mnie drzewach występowała jako pasożyt przyranny, chociaż dużo częściej jest
spotykana na martwych gałęziach jako saprotrof. Mniejsza ilość stanowisk
pozostałych gatunków może świadczyć o tym, że nie mają tak dobrze
rozwiniętych cech przystosowawczych.
PIŚMIENNICTWO
[1] Ratuszniak E. (2007) Grzyby poliporoidalne występujące w zadrzewieniach
miejskich i przydrożnych – Zeszyty Nauk. Wydz. Budown. i Inżyn. Środow.,
Politechnika Koszalińska, 23:827-835
[2] Domański S., Orłoś H., Skirgiełło A. (1967) Grzyby. Tom 3, PWRiL,
Warszawa
[3] Kujawa A. Operat ochrony grzybów wielkoowocnikowych – Plan ochrony
Bieszczadzkiego Parku Narodowego
[4] Aichele D. i R., Schwegler A. (1998) Jakie to drzewo? - Państwowe
Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa
[5] Klán J., Vančura B. (1981) Grzyby - Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i
Leśne, Warszawa
[6] Wojewoda W.: Grzyby poliporoidalne Polski. Stan zbadania i nowy podział
systematyczny. Zeszyty Naukowe AR w Krakowie, Kraków, 348, 47-56. 1999.
[7] Ratuszniak E. Klucz do oznaczania pospolitych hub – kapeluszowatych
grzybów poliporoidalnych
[8] Grzywacz A. (2000) Las twoim bogactwem – Agencja Reklamowo –
Wydawnicza A. Grzegorczyk, Warszawa.
[9] Prądzyńska D., Śmielak Ł. (2009) Rozmieszczenie przestrzenne terenów
zieleni miejskiej w Słupsku – Słupskie Prace Geograficzne – Akademia
Pomorska, Słupsk
6