docOrganizacja gospodarki odpadami w Siłach Zbrojnych na tle zmian
download 
Reklamacja Transkrypt
Organizacja gospodarki odpadami w Siłach Zbrojnych na tle zmian
Archives of Waste Management Archiwum Gospodarki Odpadami and Environmental Protection http://ago.helion.pl ISSN 1733-4381, Vol. 8 (2008), p-1-12 Organizacja gospodarki odpadami w Siłach Zbrojnych na tle zmian militarnych i nowych wyzwań stawianych polskiej armii Borucka A.1, Mikosz B.2 1 ul. Domańskiego 82/6, 45-850 Opole 2 ul Rzebiszyn 31, 46-282 Lasowice Wielkie e-mail: [email protected] Streszczenie Wśród wielu wartości decydujących o bycie narodowym, dwie są nadrzędne. Pierwsza to troska o bezpieczeństwo państwa, druga to szacunek do ojczystej przyrody. Najważniejszym zadaniem, jakim obarczone są siły zbrojne RP jest - zgodnie z Konstytucją RP -zapewnienie niepodległości, nienaruszalności terytorialnej, wolności, bezpieczeństwa, poszanowania praw człowieka i obywatela. Wynika ono z fundamentalnych i niezmiennych, kształtowanych przez lata wartości, określających naszą narodową tożsamość, poczucie przynależności i konieczność pielęgnowania patriotyzmu i dumy w niepodległym kraju. Równie ważnym aspektem jest zachowanie dziedzictwa narodowego oraz ochrona środowiska naturalnego w warunkach zrównoważonego rozwoju. I chociaż podstawowym obowiązkiem Sił Zbrojnych jest obrona suwerenności, nie ulega wątpliwości, że zapobiegając wojnie zapobiega się między innymi ogromnemu zagrożeniu dla środowiska. Z drugiej jednak strony przygotowania obronne, szkolenie wojsk, produkcja sprzętu wojskowego wywierają negatywny wpływ na środowisko. Niewątpliwie trudnym do zrealizowania wydaje się pogodzenie priorytetowych zadań armii związanych z permanentnym przygotowywaniem żołnierzy do realizacji zadań w warunkach bojowych z troską o ochronę przyrody. Wymaga to nieustannego kompromisu pomiędzy wymogami ochrony środowiska a szkoleniem i działalnością wojska tak, by nie ucierpiały na tym zdolności obronne Polski i nie ulega wątpliwości fakt, że o wiele łatwiej realizować zadania związane z ekologią podczas ćwiczeń - w warunkach poczucia bezpieczeństwa i spokoju a gorzej podczas sytuacji wojennych, kiedy zagrożone jest życie i zdrowie żołnierza. A sytuacji takich jest coraz więcej i obejmują coraz szersze kręgi żołnierzy Wojska Polskiego stąd konieczność coraz szerszej analizy problemu, wprowadzania nowych założeń i realizacji nowych technologii. Szkody w środowisku mogą być nierozłączną konsekwencją prowadzonych operacji, jednakże planowanie ochrony środowiska powinno minimalizować tego rodzaju zjawiska bez obniżania wymagań związanych z daną operacją lub szkoleniem. Przyjąć niestety należy że aspekty operacyjne są nadrzędne i jedynie odpowiednio wczesne określenie potencjalnych zagrożeń i rozważenie wszystkich aspektów ochrony środowiska 2 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8 (2008) może umożliwić wypracowanie działania uwzględniającego wszystkie konsekwencje ekologiczne planowanego działania. Abstract Organisation of waste management in the armed forces against the background of military changes and new challenges in the Polish Army There are two major factors among various elements determining the national existence. The first one is the care for national security, and the second one is respect for the environment. The main task among the Armed Force’s responsibilities are-according to the Polish Constitution- provision of independence, inviolability of territory, freedom, safety, and sanctity of human and citizen rights. It derives from the fundamental and stable values which were shaped over the years. Those values determine national identity, feeling of affiliation, and the necessity of looking after patriotic values and national pride in a sovereign country. Preserving national heritage and environment protection in the state of stable development are another aspects of equal importance. Although, the main purpose of the armed forces is to defend the country’s sovereignty, it is without a doubt, that while preventing war, the environment is also protected. On the other hand defensive preparations, army training, and production of military equipment have negative impact on the environment. It is undoubtedly difficult to combine the priorities of the Army connected with the preparation of soldiers for the combat tasks, with environmental protection. It requires constant compromise between the requirements of environmental protection and military activities, including military training, so that the defensive capabilities of the country would not deteriorate, and it is beyond a doubt that it is much easier to fulfill tasks regarding ecology during a peaceful period, than while the life of soldiers is endangered. There are more and more such situations, and they are embracing wider circles of the Polish Army, that is why a deeper analysis of the problem is required. There should be new guidelines and new technological assumptions made. Although damage in the environment may be an inevitable consequence of the conducted operations, planning of the environmental protection should minimize such occurrences without decreasing requirements connected with a given operation, or training. Superiority of operational aspects has to be assumed, and only early detection of potential threats, and analysis of all aspects may enable working out actions embracing all ecological consequences of the planned operations. 1. Wstęp Działalność sił zbrojnych, do niedawna utożsamiana była wyłącznie z realizacją trzech zasadniczych przedsięwzięć: strzeżeniem granic, obroną suwerenności państwa oraz związanym z tym szkoleniem żołnierzy. Wszystkie te zadania stawiane były na pierwszym miejscu, w związku z tym pojęcia z dziedziny ekologii, jak też wiele innych zagadnień związanych z ochroną środowiska traktowane były w kręgach żołnierskich z niechęcią a wręcz po macoszemu. Taki stan utrzymywał się przez długi okres czasu zarówno Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8(2008) 3 w miejscach stacjonowania wojsk, jak i na polach ćwiczebnych ośrodków poligonowych. Najważniejsze było osiągnięcie założeń dyktowanych przez przełożonych, niejednokrotnie, więc na dalszy plan schodziły zagadnienia ochrony przyrody a często nie były respektowane w ogóle. Tymczasem rozwój militarny, coraz większy zakres wykorzystania polskich żołnierzy w misjach narodowych, wprowadzanie nowego sprzętu a także nowych technologii wymusiło na armii konieczność respektowania podstawowych zasad: od gospodarki odpadami w jednostkach wojskowych począwszy, poprzez zgodne z wytycznymi prowadzenie działań szkoleniowych na poligonach a na zapobieganiu katastrofom ekologicznym podczas klęsk żywiołowych skończywszy. Ponadto udział w zadaniach wykonywanych poza granicami kraju, wynikających z zobowiązań nałożonych na Polskę w ramach międzynarodowych porozumień, wymusił zarówno potrzebę dostosowania przepisów prawnych jak i organizację ochrony środowiska w jednostkach wojskowych. Wszystkie te działania przyczyniły się do innego spojrzenia na zagadnienia związane z ochroną przyrody i zapoczątkowały nowy rozdział pracy nad tym zagadnieniem, co w finale doprowadziło do stworzenia stojącego na wysokim poziomie systemu gospodarowania odpadami a także do wzrostu świadomości ekologicznej wśród żołnierzy. 2. Podstawy prawne regulujące ochronę środowiska w resorcie Obrony Narodowej Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej z dnia 26 kwietnia 2004r. w sprawie określenia organów odpowiadających za nadzór nad przestrzeganiem przepisów o ochronie środowiska w jednostkach wojskowych i innych jednostkach organizacyjnych podporządkowanych Ministrowi Obrony Narodowej lub przez niego nadzorowanych wszyscy żołnierze mają obowiązek chronić środowisko. Wynika to przede wszystkim z obowiązku, jaki stawia przed dowódcami wszystkich szczebli polskie prawo. Podstawowym dokumentem w tej dziedzinie jest Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska [1], która określa zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymagań zrównoważonego rozwoju. Dla jednostek organizacyjnych Sił Zbrojnych RP istotnym dokumentem jest również Ustawa z dnia 17 maja 1989 roku - Prawo geodezyjne i kartograficzne [2], w której zdefiniowano pojęcie terenu zamkniętego, czyli takiego, który dostępny jest wyłącznie dla osób uprawnionych, ze względu na obronność lub bezpieczeństwo państwa. Tereny takie i ich granice mają ustaloną klauzulę tajności w związku, z czym nie wszystkie informacje dotyczące tego obszaru (w tym informacje dotyczące ochrony środowiska) mogą być podane do wiadomości. Aby móc racjonalnie prowadzić zarządzanie ochroną środowiska w jednostkach wojskowych należy ponadto uwzględniać zapisy: Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach [3], Ustawy z dnia 7 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków [4], Ustawy z dnia 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach [5], Ustawy z dnia 3 lutego 1995r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych [6], Ustawy z dnia 28 września 1991r. o lasach [7]. Istnieje ponadto szereg aktów prawnych i innych sytuacyjnych uwarunkowań charakterystycznych tylko dla jednostek wojskowych. Wśród przepisów wewnątrz-resortowych zasadniczym 4 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8 (2008) dokumentem jest „Polityka resortu Obrony Narodowej w zakresie ochrony środowiska" [8], która szczególną uwagę zwraca przede wszystkim na racjonalizację gospodarki odpadami, a także wytyczne wyższych przełożonych określających sposób posterowania w dziedzinie ochrony przyrody jak np.: Rozkaz Dowódcy Wojsk Lądowych nr 22 z dnia 17.02.2003r. w spawie organizacji ochrony środowiska w Wojskach Lądowych [9], Wytyczne Szefa Logistyki Wojsk Lądowych z dnia 14.03.2003r. w sprawie przygotowania informacji o stanie środowiska na terenach będących w dyspozycji Wojsk Lądowych [10] i wiele innych. Ponadto należy zaznaczyć, że Polska działa w złożonym i rozbudowanym środowisku międzynarodowym. Jako państwo członkowskie silnych politycznie, militarnie i gospodarczo organizacji takich jak Sojusz Północnoatlantycki i Unia Europejska – staje się coraz bardziej liczącym się partnerem współpracy międzynarodowej. Misje, w których biorą udział SZ RP obejmują wieloaspektowy obszar zainteresowania, co wskazuje na konieczność odpowiedniego przygotowania kontyngentu narodowego – od małej jednostki specjalnej po kilkutysięczne połączone siły zadaniowe. Przygotowanie to obejmuje wszystkie aspekty niezbędne do wykonywania zadań począwszy, od szeroko pojętego dynamicznego szkolenia wojskowego doskonalącego walkę i obronę przed przeciwnikiem, poprzez naukę o kulturze, wierze i zachowaniach charakterystycznych dla kraju objętego konfliktem a na zagadnieniach ochrony środowiska skończywszy. Podpisanie Traktatu Północnoatlantyckiego jest również przyczyną włączenia kwestii ochrony środowiska do polityki obronnej. Wynika to przede wszystkim ze zobowiązania do przestrzegania międzynarodowego programu ochrony środowiska wyznaczającego priorytetowe kierunki działania w tej dziedzinie we wszystkich armiach państw NATO. W zakresie ochrony środowiska obowiązują siły zbrojne państw NATO postanowienia i zalecenia zawarte w niżej przedstawionych dokumentach. Umowa między stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotycząca statusu ich sił zbrojnych, podpisana 19.03.1951r. w Londynie [11], która w sposób uniwersalny reguluje status oraz wszystkie inne sprawy związane z przebywaniem członków sił zbrojnych państwa – członka NATO na terenie innego państwa – członka NATO. Bardzo podobna Umowa PFP SOFA [12] dotycząca statusu sił zbrojnych obowiązuje pomiędzy państwami – stronami Traktatu Północnoatlantyckiego, a innymi państwami uczestniczącymi w programie Partnerstwo dla Pokoju. Umowa ta odnosi się do obszaru, do którego stosuje się NATO SOFA i do terytorium wszystkich Państw – Stron niebędących stronami Umowy NATO SOFA. Ponadto w Siłach Zbrojnych obowiązują wynikające z przynależności do paktu północnoatlantyckiego porozumienia standaryzacyjne, czyli tzw. STANAGI. Najważniejsze z nich to STANAG 2982, 7102 oraz 7141. STANAG 2982 zawiera treści określające szczególne wymagania sanitarne, jakie siły zbrojne państw członkowskich NATO zobowiązują się przestrzegać w czasie prowadzenia działań wojennych lub innych w sytuacjach, gdy korzystanie z publicznej sieci sanitarnej nie jest możliwe. Natomiast STANAG 7102 zawiera regulacje dotyczące zasad przestrzegania narodowych przepisów w dziedzinie ochrony środowiska przez pododdziały wojsk stacjonujących poza granicami macierzystych państw podczas konstruowania, obsługi i napraw stałych oraz mobilnych urządzeń do tankowania i przechowywania paliwa lotniczego. Porozumienie STANAG 7141 wprowadza doktrynę ochrony środowiska dla operacji i ćwiczeń prowadzonych przez NATO i zmusza do planowania ochrony środowiska podczas wszystkich działań Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8(2008) 5 wojskowych, przedstawia zasady odpowiedzialności dowódców w dziedzinie ochrony środowiska oraz zasady edukacji ekologicznej w państwach objętych paktem NATO stawiając jednocześnie przed nimi zadania wynikające z planowania ochrony środowiska a także zadania w zakresie zarządzania ryzykiem ekologicznym. 3. Organizacja ochrony środowiska w ośrodkach szkolenia poligonowego Największa ekspansja wojsk ma miejsce na poligonach i placach ćwiczeń, tam właśnie mamy do czynienia z największą i najgwałtowniejszą koncentracją ludzi i sprzętu wojskowego, który wprawdzie przez krótki okres czasu, ale ze znaczną intensywnością wpływa na otaczającą przyrodę. Zaznaczyć należy, że cześć jednostek wojskowych - w szczególności ośrodki szkolenia wojsk - stacjonuje i funkcjonuje na terenach objętych różnymi formami ochrony przyrody takimi jak parki narodowe rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe czy obszary chronionego krajobrazu, a także znajduje się w strefach ochronnych głównych zbiorników wód podziemnych. Poligon wojskowy jest odpowiednio wydzielonym i przygotowanym terenem stworzonym w celu prowadzenia ćwiczeń i wykonywania manewrów w związku, z czym znajdujemy na nim szereg niezbędnych do realizacji tych przedsięwzięć elementów takich jak np. pasy taktyczne, strzelnice, bombowiska, a także łączące je drogi poligonowe i wreszcie obiekty niezbędne do zabezpieczenia potrzeb socjalno – bytowych biorących udział w ćwiczeniu żołnierzy. Główny obszar poligonu, czyli tzw. pole robocze to arena działań takich jak ćwiczenia taktyczne, strzelanie, szkolenia inżynieryjne, desantowe czy obrona przeciwchemiczna. Wszystkie te elementy żołnierskiego rzemiosła wykorzystują różnego rodzaju sprzęt i środki bojowe od wielotonowych pojazdów opancerzonych, poprzez mało i wielkokalibrową amunicję wykorzystywaną przez haubice i działa po indywidualne zestawy wyposażenia żołnierza biorącego udział w danym szkoleniu, dlatego też w trakcie wykonywania zadań przez oddziały biorące udział w ćwiczeniach istnieje możliwość w mniejszym lub większym stopniu degradacji pewnych elementów ekosystemu. Biorąc pod uwagę fakt, że działania tego typu na olbrzymich obszarach pola roboczego są nieuniknione, koniecznym staje się pogodzenie – w ograniczonym zakresie – z dewastacją środowiska. Efektywne przeprowadzenie ćwiczeń wymaga dobrych warunków taktycznych, co polskie poligony zapewniają doskonale, gdyż stanowią je w ponad 90% lasy lub grunty leśne. Dlatego takie ważne jest zapewnienie właściwej ochrony użytkowanym terenom, potęguje to dodatkowo fakt, że poligony są terenami, które są wprawdzie silnie eksploatowane jednak w skali roku są to procesy krótkotrwałe charakteryzujące się niedużą częstotliwością, a w pozostałych okresach działalność gospodarcza jest ograniczona praktycznie do minimum, dzięki czemu zachowały się na nich biotopy nie mające szans na przetrwanie na terenach objętych intensywną działalnością gospodarczą. Zaznaczyć należy również, że większość poligonów powstała jeszcze przed II wojną światową. Stąd też niektóre z poligonów wchodzą w skład polskiej i europejskiej sieci ekologicznej „ECONET”, która jest koncepcją - opracowaną w 1995 i 1996 roku [13] przez zespół autorów pod kierownictwem dr Anny Liro jako projekt badawczy National Nature Plan (NNP) w ramach Programu Europejskiego Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) - nie posiadającą wprawdzie umocowania prawnego, ale wytyczającą kierunek 6 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8 (2008) polityki przestrzennej będąc (zgodnie z definicją autorów koncepcji) "wielkoprzestrzennym systemem obszarów węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnych dla różnych regionów przyrodniczych kraju, wzajemnie ze sobą powiązanych korytarzami ekologicznymi, które zapewniają ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu." Dlatego właśnie są polskie poligony atrakcyjne ze względów szkoleniowych i to nie tylko dla polskich żołnierzy, ale także dla armii sojuszniczych (Zgodnie z decyzją Ministra Obrony Narodowej [14] dla obcych wojsk udostępnione są poligony Drawsko Pomorskie, Żagań-Świętoszów, Wędrzyn, Ustka i Nadarzyce). Polska armia dysponuje i eksploatuje 22 poligony wojskowe stwarzające z jednej strony pełne możliwości kompleksowego szkolenia wojsk a z drugiej powodujące występowanie stref podwyższonego zagrożenia dla środowiska, tworząc obszary zdegradowane, zanieczyszczone lub skażone, będące przede wszystkim spuścizną czasów sprzed metamorfozy, z początku lat, 90 kiedy to pojęcie ochrony środowiska w tak specyficznym miejscu, jakim jest poligon wojskowy sprowadzało się do postawienia tabliczki „Tu można wyrzucać śmieci”. Potencjalnych skutków działalności militarnej możemy się dopatrywać w każdym z elementów środowiska licząc się z niepożądanym zanieczyszczeniem wody, powietrza, skażeniem pestycydami, skażeniem i zanieczyszczeniem odpadami niebezpiecznymi, wyciekami oleju i substancji niebezpiecznych, zagrożeniem hałasem itp. Produkcja odpadów niebezpiecznych i innych niż niebezpieczne w warunkach poligonowych związana jest z praktycznie każdym podjętym działaniem i wynika z prowadzenia: punktów technicznych (magazyny paliw, magazyny amunicji, punkty tankowania, mycia pojazdów i sprzętu, obsługi technicznej itp.), polowych parków sprzętu technicznego wyposażonych w stanowiska do oczyszczania i mycia pojazdów, organizacji ćwiczeń z obrony przeciwchemicznej, z użyciem środków do pozorowania skażeń chemicznych z zastosowaniem środków trujących i odczynników chemicznych itp. Ilości odpadów powstających na wybranym poligonie (Ośrodek Szkolenia Poligonowego Żagań) na przestrzeni lat przedstawia rysunek 3.1. Natomiast wybrane ilości odpadów niebezpiecznych powstałych w ciągu roku na tym samym poligonie przedstawia rysunek 3.2. Jak widać odpady te w głównej mierze są efektem eksploatacji pojazdów i wykonywaniem związanych z nią zabiegów takich jak obsługiwanie okresowe czy remont. Biorąc pod uwagę stan techniczny polskiego sprzętu i jego wiek trzeba niestety stwierdzić, że są to procesy częste. Pozostałe odpady związane są z prowadzoną na poligonach działalnością szkoleniową. Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8(2008) 7 12 ILOŚCI ODPADÓW W Mg 10 8 6 4 2 0 2003 2004 2005 2006 2007 LATA 2003-2007 olej silnikowy i przekładniowy13 02 05 olej hydrauliczny 13 0110 inne oleje silnikowe, przekładniowe, smarowe 130208 zuzyte płyny chłodnicze16 01 14 zużyte płyny hamulcowe16 01 13 filtry olejowe i paliwowe 16 01 07 akumulatory i baterie ołowiowe 16 06 01 chemikalia w tym odczynniki chemiczne zawierające substancje niebezpieczne18 01 06 Rysunek 3.1. Odpady wytworzone w ośrodku szkolenia poligonowego Żagań w latach 2003 – 2007. Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8 (2008) 8 12 10 ILOŚĆ W Mg 8 6 4 2 0 1 OKRES OD 01.01.2007 DO 31.12.2007 olej silnikowy i przekładniowy130205 olej hydrauliczny 130110 inne oleje silnikowe, przekładniowe, smarowe 130208 zuzyte płyny chłodnicze160114 zużyte płyny hamulcowe16 01 13 filtry olejowe i paliwowe 16 01 07 akumulatory i baterie ołowiowe16 06 01 chemikalia w tym odczynniki chemiczne zawierające substancje niebezpieczne18 01 06 Rysunek 3.2. Odpady niebezpieczne powstałe w OSP Żagań w roku 2007 4. Zasady funkcjonowania i użytkowania poligonów wojskowych Działalność Ośrodków Szkolenia Poligonowego odbywa się w oparciu o tworzony na szczeblu Dowództwa Wojsk Lądowych plan ich wykorzystania [15], który ma zapewnić sprawną i bezpieczną realizację wszystkich ćwiczeń w oparciu o obowiązujące przepisy. Odpowiedzialność za osiągnięcie celu ćwiczenia bez naruszenia aktualnego prawa Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8(2008) 9 spoczywa na dowódcy. Podstawowym dokumentem zapewniającym prawidłowe wykonanie zadania jest - wykonywany w formie opracowania tekstowo - graficznego: „Plan ochrony środowiska podczas prowadzenia ćwiczeń, przedstawiający zasady i sposoby ochrony środowiska” [16]. Zawiera on informacje charakteryzujące dany obszar ćwiczebny pod względem klimatu, terenu, powietrza, obecności wód podziemnych i powierzchniowych, a także fauny i flory, ponadto definiuje rodzaj prowadzonych działań i ich potencjalne skutki. W tym planie ujęta jest także analiza zadań mających na celu zapobieganie skażeniom i ochronę bogactw naturalnych oraz określony jest zakres obowiązków dla osób funkcyjnych w oparciu o ograniczenia w działalności operacyjnej wynikające z obowiązujących przepisów ochrony środowiska. Plan zawiera dodatkowo graficzne opracowanie na mapie rejonów niedostępnych (zastrzeżonych) ze względu na znajdujące się tam elementy fauny lub flory będące pod ochroną (np. siedliska zwierząt, młody drzewostan itp.), punkty zbiórki odpadów (z podziałem na niebezpieczne, inne niż niebezpieczne i komunalne); rejony stosowania środków pozoracji pola walki, rejony prowadzenia remontów i napraw sprzętu, punkty czerpania wody itp. Podstawowym zadaniem w ramach ochrony środowiska podczas szkolenia jest osiągnięcie zakładanego poziomu realizacji przedsięwzięć militarnych z uwzględnieniem zasad ochrony środowiska przy minimalnych stratach ekologicznych. Osiąga się to na wstępie poprzez szczegółową analizą terenu, na którym będą prowadzone działania pozwalającą na ustalenie wspominanych wcześniej rejonów zastrzeżonych lub wyłączonych z działalności szkoleniowej, sposobu i zakresu użycia lotnictwa oraz dopuszczalnych prac fortyfikacyjnych, granic pól roboczych i dróg dla pojazdów gąsienicowych, a także rejonów używania środków chemicznych i materiałów wybuchowych. Właściwa realizacja ćwiczenia, czyli organizacja przemieszczania wojsk tylko po drogach do tego przeznaczonych, wykonywanie wykopów w odległości od drzew i krzewów uniemożliwiającej uszkodzenie ich systemu korzennego, wykonywanie napraw sprzętu w miejscach zabezpieczonych przed przenikaniem zanieczyszczeń do gruntu, niedopuszczanie do rozlania paliwa, a nade wszystko dbałość o prawidłowy stan techniczny pojazdów niepowodujący np. nadmiernego zanieczyszczenia powietrza w sytuacji niepełnej sprawności technicznej silników, a także gromadzenie odpadów w przeznaczonych do tego celu pojemnikach i kontenerach, w sposób zabezpieczający środowisko przed zanieczyszczeniem pozwala na odnalezienie kompromisu między prowadzonymi ćwiczenia a wymogami ochrony środowiska. Każde ćwiczenie kończy się uporządkowaniem całego użytkowanego terenu tak, aby odtworzyć pierwotny stan obiektów. W tym celu należy usunąć zniszczenia drogowe i leśne, naprawić infrastrukturę szkoleniową i obozowiska, zagospodarować odpady, substancje szkodliwe, a także rekultywować wszystkie obiekty fortyfikacyjne wybudowane przez ćwiczące wojska. Przemawia za tym nie tylko konieczność dbałości o środowisko naturalne, ale także potrzeba utrzymania poligonów w stanie umożliwiającym dalsze prowadzenie szkoleń - oraz świadomość, że doprowadzenie do nieodwracalnych zmian spowoduje, że przestanie on spełniać swoje zadanie bojowe zamieniając się w pustynię. 10 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8 (2008) 5. Podsumowanie Obronność kraju jest źródłem uciążliwości dla środowiska zarówno w warunkach pokojowych jak i bojowych. W skali lokalnej na terenie jednostek i w bezpośrednim otoczeniu obiektów wojskowych czynnikiem zagrożenia jest bieżąca działalność związana ze szkoleniem wojsk, a także transporty wojskowe, zwłaszcza transporty materiałów niebezpiecznych. Dlatego tak ważne jest wprowadzenie przy wszystkich jednostkach wojskowych i poligonach rozwiązań organizacyjnych (odpowiednie służby i procedury) oraz technicznych (urządzenia ochronne, sprzęt ratowniczy, aparatura kontrolnopomiarowa, systemy powiadamiania), zapewniających skuteczny nadzór i przeciwdziałanie zagrożeniom związanym z wykorzystywanymi przez wojsko niebezpiecznymi materiałami i substancjami, a także pozostałościami i opakowaniami po tych materiałach i substancjach (chemikalia, materiały wybuchowe, substancje ropopochodne i inne). Proces ten jest już w znacznym stopniu wdrożony i wiele rozwiązań funkcjonuje już na dobrym poziomie. W polskiej armii na przestrzeni kilkunastu lat w dziedzinie ochrony przyrody zaszły bardzo duże zmiany, jeden z większych producentów odpadów w lokalnych społecznościach, jakim są jednostki wojskowe, ośrodki szkoleniowe z ich ogromnymi zapleczami socjalno – bytowymi, technicznymi oraz szeroką gamą prowadzonych działań taktycznych przeszedł swoistą metamorfozę, powstałe w tych instytucjach plany zagospodarowania wszelkiego rodzaju odpadów wchodzą w życie przynosząc namacalne efekty. W porównaniu do poprzednich lat zmniejszył się negatywny wpływ, jaki wcześniej charakteryzował niewrażliwe na problemy ekologiczne obszary militarne. Pamiętać jednak należy, że technika wojskowa - z racji stojących przed nią zadań, zawsze będzie w mniejszym lub większym zakresie niekorzystnie oddziaływać na środowisko naturalne. Dlatego też konieczne jest ciągłe szukanie sposobów minimalizacji tego oddziaływania, jednak bez ograniczania zdolności obronnych i bojowych jednostek wojskowych. Realizacja zasad polityki ekologicznej nie może odbijać się na bezpieczeństwie Państwa oraz poziomie wyposażenia i wyszkolenia wojsk. Literatura [1] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 z późn. zm ) [2] Ustawa z dnia 17 maja 1989 roku - Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. Nr 240, poz. 2027 z późn. zm) [3] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późn. zm.) [4] Ustawa z dnia 7 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. Nr 72, poz. 747 z późn. zm) [5] Ustawa z dnia 13 września 1996r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr 132, poz. 622 z późn. zm.) [6] Ustawa z dnia 3 lutego 1995r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16, poz. 78 z późn. zm.) Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8(2008) 11 [7] Ustawa z dnia 28 września 1991r. o lasach(Dz. U. z 2000r. Nr 56, poz. 679 z późn. zm.) [8] „Polityka resortu Obrony Narodowej w zakresie ochrony środowiska", Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 14.02.2002r., [9] Rozkaz Dowódcy Wojsk Lądowych nr 22 z dnia 17.02.2003r. w spawie organizacji ochrony środowiska w Wojskach Lądowych [10] Wytyczne Szefa Logistyki Wojsk Lądowych z dnia 14.03.2003r. w sprawie przygotowania informacji o stanie środowiska na terenach będących w dyspozycji Wojsk Lądowych [11] Umowa między Państwami - Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego dotycząca statusu ich sił zbrojnych, podpisana 19.03.1951r. w Londynie (Dz. U. 00 Nr 21, poz.257) [12] Umowa miedzy Państwami-Stronami Traktatu Północnoatlantyckiego a innymi państwami uczestniczącymi w Partnerstwie dla Pokoju, dotycząca statusu ich sił zbrojnych (Dz. U. 98 Nr 97, poz. 605 i 606) [13] http://www.ios.edu.pl/biodiversity/9/baza4.htm. [14] Decyzja nr 45 Ministra Obrony Narodowej z dn. 19.03.1998r. w sprawie odpłatnego udostępniania jednostkom wojsk obcych poligonów wykorzystywanych przez Siły Zbrojne RP [15] Instrukcja realizacji zadań z zakresu ochrony środowiska podczas prowadzenia wspólnych operacji i ćwiczeń wojskowych w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego i Programu Partnerstwa dla Pokoju oraz międzynarodowych i narodowych przedsięwzięć szkoleniowych, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2004 [16] Instrukcja opracowywania planu ochrony środowiska i przestrzennego użytkowania poligonu wojskowego, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2004 12 Archiwum Gospodarki Odpadami i Ochrony Środowiska, vol. 8 (2008)
