POBIERZ PDF - Katalog z wystawy Joanny Pawlik

POBIERZ PDF - Katalog z wystawy Joanny Pawlik

wystawa jest częścią projektu
the exhibition is part of the project
b a l a n c e
joanna pawlik
kraków 2010
Joanna Pawlik
Balans | Balance
List of Contents
Spis treści
16.12.2010 –30.01.2011
Galeria Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki
The Bunkier Sztuki Contemporary Art Gallery
Dyrektor | Director: Piotr Cypryański
W Y S TA W A | E X H I B I T I O N
Kuratorka | Curator: Lidia Krawczyk
K ATA L O G | C ATA L O G U E
Redakcja merytoryczna | Content editing: Karolina Więckowska
Korekta | Proofreading: Karolina Więckowska
Teksty | Texts: Sylwia Chutnik, Alicja Długołęcka, Lidia Krawczyk, Joanna Pawlik, Stach Szabłowski, Karolina
Więckowska oraz uczestniczki projektu | and women taking part in the project
Tłumaczenie | Translation: Anda MacBride
Zdjęcia | Photos: Joanna Pawlik
Dokumentacja fotograficzna wystawy | Photographic documentation of the exhibition: Rafał Sosin
Projekt, układ graficzny, DTP | Design, layout, DTP: Rafał Sosin
Podziękowania | Acknowledgements:
Bartosz Cichoński
Jacek Fisher
Marcin Kuraś
Ewa Muszyńska
Marian Pawlik
Danuta Robaszewska-Pawlik
Julian Tomaszuk
Magdalena Tomaszuk
oraz dla wszystkich kobiet za to, że zgodziły się wziąć udział w projekcie |
and to all the women who have kindly agreed to participate in this project
ISBN 978-83-62224-05-0
© Wydawca | Publisher
Galeria Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki
The Bunkier Sztuki Contemporary Art Gallery
pl. Szczepański 3a, 31-011 Kraków | Poland
tel.: +48 12 422 10 52, 12 422 40 21
fax: +48 12 422 83 03
www.bunkier.art.pl
6 Balancing
Lidia Krawczyk
7 Balansowanie
Lidia Krawczyk
12 Works
12 Prace
36 Texts
36 Teksty
38 Phantom Pains
Stach Szabłowski
39 Bóle fantomowe
Stach Szabłowski
50 The Phantom
Sylwia Chutnik
51 Fantom
Sylwia Chutnik
68 Sisterhood of the Amputees
Lidia Krawczyk talks to Joanna Pawlik
69 Siostrzeństwo amputantek
Z Joanną Pawlik rozmawia Lidia Krawczyk
84 Doubly Imprisoned
Karolina Więckowska talks
to Alicja Długołęcka, PhD
85 Podwójnie uwięzione
Z dr Alicją Długołęcką
rozmawia Karolina Więckowska
108 Texts by women taking part in the project
109 Wypowiedzi uczestniczek projektu
110 Exhibition
110 Wystawa
126 Artist’s Notes
126 Biogram artystki
Lidia Krawczyk
Lidia Krawczyk
W
S
e create our safety zones ourselves; spaces, where we feel relaxed. Architectural structures
ami tworzymy własne przestrzenie bezpieczeństwa, generujemy rejony, w których czujemy się
and urban designs become an expression of our domination not only over space itself, but
swobodnie. Cała struktura architektoniczna czy koncepcje urbanistyczne stają się wyrazem naszej
also over people. We do not take any notice of differences until an Other arrives on the
dominacji nie tylko nad samą przestrzenią, ale także nad ludźmi. Nie zwracamy uwagi na różnicę
scene. Someone from ‘outside’ destroys our social equilibrium and order. And it is order and clear de-
dopóki w naszym otoczeniu nie pojawi się Inny. Osoba z „zewnątrz” zaburza nam poczucie społecznej
marcation lines that matter most for society. All that is left outside our cultural boundaries becomes
równowagi i porządku. Bo właśnie ład i wyraźne granice są dla społeczeństwa najważniejsze. To, co znaj-
a threat to our sovereignty . Body has ceased to denote exclusively a biological entity, but has be-
duje się poza tymi kulturowymi granicami, staje się zagrożeniem suwerenności1. Kategoria ciała przesta-
come a cultural and social object, shaped according to prescribed practices such as a healthy lifestyle
ła odwoływać się jedynie do tworu biologicznego, w zamian stała się kulturowym i społecznym obiektem
régime, medication, altering body shapes to fit in with the fashionable canon, or according to gen-
kształtowanym według określonych praktyk, takich jak reżim zdrowego trybu życia, „umedycznienie”,
der as an outcome of social and cultural processes. In such a context, disability has become a social
przekształcanie ciała według określonych kanonów mody, płeć będąca efektem procesów społeczno-
criterion. A less-than-ablebodiness, a negation of physical ability, ‘dis’ is a prefix which denies the
-kulturowych. W takim rozumieniu niepełnosprawność staje się jedną z kategorii społecznych. Nie-peł-
causative factor or any potential or power. Our prejudices are hidden in our language. We need to
nosprawność, zaprzeczenie sprawności, partykuła przekreślająca czynnik sprawczy, zaprzeczająca moż-
be able to pigeon-hole so as to feel safe in language and its definitions. The sense of communica-
liwościom i sile. Nasze uprzedzenia kryją się w języku. Potrzebujemy kategorii, potrzebujemy czuć się
tion is contained in codified form. We crosscut through semantics so as to arrive to the point sooner.
bezpiecznie w języku i definicjach. Sens komunikacji zawiera się w jej skodyfikowanej formie. Skracamy
We apply stereotypes and simplified forms of representation which, as a result of particular ‘régimes
znaczenia, by szybciej dojść do sedna. Korzystamy ze stereotypów, uproszczonych form reprezentacji,
of truth’, create an illusion that the Others possess some definite, congenital universal features. We
które w wyniku działań określonych „reżimów prawdy” tworzą złudzenie posiadania przez Innych okre-
move within discourses which ‘construct, define and produce objects of knowledge’ . Our reality,
ślonych, przyrodzonych cech uniwersalnych. Poruszamy się wewnątrz dyskursów, które „konstruują,
hemmed in by many proscriptions and prohibitions, becomes the scene of a battle. We are unaware of
definiują i wytwarzają podmioty wiedzy”2. Nasza rzeczywistość, obwarowana wieloma zakazami i naka-
this until the moment that an Other appears. Only then do we become aware of what our space is, how
zami, staje się przestrzenią walki. Zaczynamy zwracać na to uwagę dopiero w momencie, gdy w zasięgu
far it reaches and who is not allowed in.
naszego wzroku pojawia się Inny. To wtedy zdajemy sobie sprawę z tego, jaka jest nasza przestrzeń,
1
2
Art is one of the fields in which the discourse of the dominant groups appears to be easy to
dokąd sięga i kogo do niej nie wpuszczamy.
expose. This is because art is constantly subject to assessment and criticism. Performance is subject
Sztuka jest jedną z takich dziedzin, w których dyskurs grup dominujących wydaje się łatwy do zde-
to concurrent analysis, as are the means of presentation, the use of a particular medium and the tech-
maskowania. Poddaje się ją bowiem nieustannie ocenie i krytyce. Na bieżąco analizuje się przedstawie-
niques of exclusion. However, if we pay closer attention to the narrative of art history, we shall find
mechanisms employed on behalf of specific régimes (colonialism, the expansion of Western aesthetics, a capitalist approach to the value of a piece of art, and many others). In any event, art is a zone
in which ‘weirdos’ are admitted as those entitled to be called artists. There exists a notion that an
artist is someone who does not fit into society, who breaks out of it, who deconstructs its boundaries
and exposes its discourses. Boundaries of art are indeed more fluid. Paraphrasing Linda Nochlin’s
6
nia, sposoby reprezentacji, używanie danego medium, wyłapuje się techniki wykluczenia. Jednakże śle-
1
Z. Bauman, Ponowoczesność jako
źródło cierpień [Postmodernity and
its Discontents], Warszawa 2000.
1
Z. Bauman, Ponowoczesność jako
źródło cierpień, Warszawa 2000.
2
C. Barker, Studia kulturowe. Teoria
i praktyka [Cultural Studies: Theory
and Practice], transl. A. Sadza,
Kraków 2005, p. 511.
2
C. Barker, Studia kulturowe. Teoria
i praktyka, tł. A. Sadza, Kraków 2005,
s. 511.
dząc dokładniej narracje historii sztuki i tu odnajdziemy mechanizmy służące określonym reżimom (kolonialność, ekspansja zachodniej estetyki, kapitalistyczne podejście do wartości dzieła i wiele innych).
Sztuka i tak jest miejscem dopuszczającym „dziwaków” do grona osób zasługujących na miano artystów.
Funkcjonuje przekonanie, że artystą jest ten, kto nie pasuje do społeczeństwa, kto się wyłamuje, kto
dekonstruuje granice i demaskuje dyskursy. Granice sztuki rzeczywiście są bardziej płynne. Parafrazując
7
Lidia Krawczyk, Balancing
Lidia Krawczyk, Balansowanie
question3 – why, then, have there been no great disabled artists of either gender? Why is it diffi-
pytanie Lindy Nochlin3 – dlaczego zatem nie było wielkich artystów i artystek niepełnosprawnych? Dla-
cult to access many art galleries in a wheelchair, why does suitable adaptation of the lavatories have
czego do wielu galerii trudno wjechać wózkiem inwalidzkim, dlaczego dostosowanie toalet jest ostatnią
a low priority when planning galleries and museums or modernising existing buildings? Why, when
rzeczą, o jakiej się myśli, budując galerie i muzea czy modernizując już istniejące budynki? Dlaczego
designing exhibitions, don’t architects take into account the wheelchair-bound, and why do they
projektując architekturę wystawy nie bierze się pod uwagę osób poruszających się na wózkach, nie zwa-
disregard their comfort and convenience in their contact with art? The problem seems invisible until
ża się na ich komfort i wygodę w kontakcie ze sztuką? Problem bywa niewidoczny do momentu, aż sami
we ourselves encounter such a version of reality.
nie zetkniemy się z taką wersją rzeczywistości.
Joanna Pawlik’s exhibition Balance and the project Economy of Loss pose just such difficult
Wystawa Joanny Pawlik Balans oraz projekt Ekonomia utraty stawiają nas przed właśnie takimi
questions. The projects set out to seek solutions and to examine the spaces which have so far been
trudnymi pytaniami. Zakładają poszukiwanie rozwiązań, badanie pomijanej do tej pory przestrzeni wy-
out of bounds. They are also an attempt both to tame space – the architecture of an art gallery, as
kluczonych, są także próbą zarówno oswojenia przestrzeni architektury galeryjnej, jak uświadomienia
3
well as bring it home to us how much we are insular and hemmed in. We close our eyes and ears so as
not to see or hear and we avoid the topic, not only for financial reasons (since funds are scarce, even
for basic renovations, let alone for adapting galleries to the disabled), but also out of ignorance and
a reluctance to meet an Other. Fear is one of the reasons why we don’t open up to others. And the
more we avoid someone, the more the person’s presence becomes irksome. That’s why the huge,
black shapes placed inside the large, white hall, which are ‘in the way’, become symbolic Others. You
can go round these big, black blocks or you can immerse yourself in them and avail yourself of what
they contain within, that is – detailed videoed statements which highlight the amputees’ attitudes
to life. Joanna has spent almost two years meeting women who either were born without limbs or
had them amputated. She has recorded what they have to say, she has recorded their images, she
has watched their ways of shaping their identities and she has looked to them for sisterhood. They
have opened to scrutiny so as to – as they put it – the disabled could ‘be seen on the catwalk, appear in adverts and take part in professional photo shots’ (Aldona Plewińska); ‘show society that as
a disabled person, you can live normally, fulfill your dreams and attain the goals set’ (Ewa Zielińska);
‘continue the process of getting society used to visible disability, but also to its own image and
its acceptance’ (Katarzyna Rogowiec); ‘break out of a mindset, to see yourself in a different light:
as a normal, pretty woman’ (Magda Cudzewicz) and ‘break the taboo about talking and showing
our own disability’ (Sylwia Dudczak). They have done it above all for themselves, but also for us,
so that we can liberate ourselves from the maelstrom of prejudice. These are women who are not
afraid of their sexuality and not afraid of their bodies. Each one in a different way constructs her
own identity. Each one is a unique individual, for whom physicality is only one of the elements of
constructing the self.
Each one different, all equal! This slogan, which can be seen on banners during gay and lesbian
marches, also refers to society in general. Are the disabled not another gender? We exclude them
from sexual attractiveness and do not perceive them in sexual terms (see: Doubly Imprisoned. Karolina
Więckowska talks to Alicja Długołęcka). Let us expand the areas of visibility. Coming out still refers to
a large group of those pushed out by society to its margin. The present project aims to abolish stereotypes we carry, to establish contact with what has been invisible, and to which we have turned a deaf
8
3
‘Why Have There Been No Great
Women Artists?’ was the question
posed in the eponymously titled
essay, published in 1971 in
ARTnews by Linda Nochlin. The
essay provoked a heated discussion
in the Anglo-Saxon world about
why women had been absent from
the pantheon of great artists and
became seminal for the feminist
history of art. ‘The problem lies
with the misconception (…) of
what art is: with the naive idea that
art is direct, personal expression of
individual emotional experience,
a translation of personal life into
visual terms. (…) But in actuality, as
we all know, things as they are and
as they have been, in the arts as in a
hundred other areas, are stultifying,
oppressive, and discouraging to all
those, women among them, who
did not have the good fortune to
be born white, preferably middle
class, and above all, male. The
fault lies not in our stars, our
hormones, our menstrual cycles,
or our empty internal spaces,
but in our institutions and our
education-education understood
to include everything that happens
to us from the moment we enter
this world of meaningful symbols,
signs, and signals.’ L. Nochlin, Why
Have There Been No Great Women
Artists? “Westview Press” 1988,
pp. 147-158. Nochlin’s comments
which refer to the mechanism of
excluding women could equally
well refer to the disabled, who
are rarely included in the cultural
category of geniuses.
„Why Have There Been No Great
Women Artists?” [Dlaczego nie było
wielkich artystek] było pytaniem
zadanym w eseju opublikowanym
w 1971 roku na łamach pisma
„ARTnews”. Hasło wywołało
w krajach anglosaskich burzliwą
dyskusję nad wykluczeniem kobiet
z panteonu wielkich artystów oraz
zapoczątkowało feministyczną
historię sztuki. „Błąd tkwi w naiwnej
wierze, że sztuka jest bezpośrednim,
osobistym wyrazem indywidualnych,
emocjonalnych doświadczeń, że
życie osobiste przekłada na język
wizualny. (…) W rzeczywistości
jednak, o czym wszyscy dobrze
wiemy, zarówno w sztuce, jak i w stu
innych dziedzinach nadal udaremnia
się wszystkie wysiłki i tłumi w zarodku
szanse rozwoju, demobilizująco
i opresywnie wpływa na wszystkich,
w tym na kobiety, którzy nie mieli
szczęścia urodzić się jako biali
mężczyźni z klasy średniej. Nie
zawinił tu astrologiczny układ gwiazd
towarzyszący naszym narodzinom,
ani nasze hormony, cykle miesięczne,
czy też wewnętrzna wrażliwość –
błąd tkwi w istniejących instytucjach
i systemie edukacji, którą rozumieć
należy jako wiedzę zdobywaną od
chwili narodzin, od chwili przyjścia
na świat pełen znaczeń, symboli,
znaków i sygnałów”. L. Nochlin,
Dlaczego nie było wielkich artystek?
„OŚKa” nr 3(8)/1999, s. 55. Uwagi
badaczki zawarte w tekście, opisujące
reguły rządzące wykluczaniem
kobiet mogą obecnie dotyczyć także
osób niepełnosprawnych, których
rzadko obejmuje kulturowa definicja
„geniuszu”.
sobie, jak bardzo jesteśmy zamknięci i obwarowani. Zamykamy oczy i zatykamy uszy, by nie widzieć
i nie słyszeć, unikamy tematu nie tylko ze względów finansowych (brak funduszy na podstawowe remonty, a co dopiero na dostosowanie galerii do potrzeb osób z niepełnosprawnością), ale także z powodu ignorancji i naszej niechęci do zetknięcia się z Innym. Lęk jest jednym z powodów, dla których
nie otwieramy się na innych. A im bardziej kogoś unikamy, tym bardziej jego obecność staje się dla nas
uciążliwa. Dlatego na wystawie wielkie, czarne formy umieszczone wewnątrz dużej i białej sali, „stojące
na przeszkodzie”, stają się symbolicznym Innym. To wielkie, czarne bryły, które można obejść, bądź się
w nie „zanurzyć”, skorzystać z tego, co mają „we wnętrzu”, czyli ze szczególnych wideo-wypowiedzi
utrwalających postawy życiowe amputantek. Joanna przez prawie dwa lata spotykała się z kobietami,
które urodziły się bez kończyn oraz z kobietami po amputacjach. Gromadziła ich wypowiedzi, utrwalała
ich wizerunki, przyglądała się ich sposobom na kształtowanie tożsamości, szukała w nich siostrzeństwa.
One się otwierały po to, by – jak mówią: „osoby niepełnosprawne chodziły po wybiegach, występowały
w reklamach i brały udział w profesjonalnych sesjach zdjęciowych” (Aldona Plewińska), „pokazać społeczeństwu, że będąc osobą niepełnosprawną można żyć normalnie, spełniać swoje marzenia, osiągać
wyznaczone cele” (Ewa Zielińska), „kontynuować proces oswajania społeczeństwa z widoczną niepełnosprawnością, ale jednocześnie z własnym wizerunkiem i jego akceptacją” (Katarzyna Rogowiec), „się
przełamać, zobaczyć siebie w innym świetle – jako normalną, ładną kobietę” (Magda Cudzewicz), „przełamać temat tabu w kwestii mówienia i pokazywania swojej niepełnosprawności” (Sylwia Dudczak). Zrobiły to przede wszystkim dla siebie, ale także dla nas, byśmy mogli wydostać się z wiru uprzedzeń. To
kobiety, które nie boją się swojej seksualności, nie boją się swojego ciała. Każda w odmienny sposób
buduje własną tożsamość, każda jest indywidualnością, cielesność jest tylko jednym z elementów budujących ich „ja”.
Każdy inny, wszyscy równi! Hasło pojawiające się na transparentach podczas marszów gejów i lesbijek odwołuje się także do tej sfery życia społecznego. Czy osoby niepełnosprawne to nie kolejna płeć?
Wykluczamy ich z przestrzeni seksualnej atrakcyjności, nie myślimy o nich w kategoriach płciowych
(patrz: Podwójnie uwięzione. Z Alicją Długołęcką rozmawia Karolina Więckowska). Rozszerzajmy przestrzenie widzialności. Coming out ciągle dotyczy jeszcze wielkiej grupy Innych zepchniętych przez społeczeństwo na margines. Ten projekt ma na celu odrzucenie stereotypów, które w nas tkwią; nawiązanie
9
Lidia Krawczyk, Balancing
Lidia Krawczyk, Balansowanie
ear. To be able to move freely in the expanse of le visguex4, above all, we must establish contact with
kontaktu z tym, co było dla nas niewidzialne, czego nie chcieliśmy słuchać. By móc swobodnie poruszać
others, listen carefully to what they have to say and watch closely their recipes for living. We must
się w przestrzeni le visguex4 musimy przede wszystkim nawiązać kontakt z różnymi osobami, wsłuchać
not avert our gaze, but look on in admiration. To alter the sense of social disequilibrium caused by the
się w to, co mają do powiedzenia, przyjrzeć się ich pomysłom na życie. Nie odwracać wzroku tylko po-
appearance of an Other, one must stop being a tourist with the detachment which that role implies.
dziwiać. Aby zmienić poczucie braku „równowagi społecznej” wynikające z pojawienia się Innego, należy
We must start ‘cohabiting’.
przestać być turystą, panem sytuacji na chwilowych wakacjach. Należy „zamieszkać” razem.
Joanna Pawlik is an artist, a mother, a daughter, a friend, an acquaintance, a neighbour, a tall
Joanna Pawlik jest artystką, matką, córką, przyjaciółką, znajomą, panią z sąsiedztwa, wysoką blon-
blond, a woman, an amputee. That which she ‘lacks’, and which is an element of her physicality, is only
dynką, kobietą, jest amputantką. Ten element jej cielesności jest tylko jednym z wielu elementów skła-
one of the elements which are the building blocks of her identity. But this is the element which has
dających się na jej tożsamość. Ale to on okazał się najważniejszy w kategoryzowaniu. Stanowi stygmat,
become critical for how Pawlik is categorised. It is a stigma, which the artist must challenge. The ex-
z którym Pawlik musi się mierzyć. Wystawa Balans jest efektem drogi, jaką przebyła artystka, jest wie-
hibition Balance is a result of the distance that the artist has travelled and of the multilayered process
lopoziomowym procesem „pogrzebania” utraconej nogi. Od samotności po siostrzeństwo. To właśnie
of ‘burying’ her lost leg. From solitude to sisterhood. Everything started with the leg and the loss of
od nogi i jej braku wszystko się zaczęło i na niej się kończy. Noga, która jest obecnie tylko „muzeal-
it and everything ends with it – the leg, the lack of which is now only a museum exhibit, which can be
nym eksponatem”, jaki można podziwiać za hartowaną szybą. Jest czymś, co było, a czego teraz nie ma;
admired behind a toughened glass. It is something which was there and is no more; something which
co leży u źródeł pochodzenia, co jest szczególnym przekleństwem. Noga, której nie ma – ciągle jest.
lies at the source of being and which constitutes a particular curse. A leg, which is no more – but con-
Wystawa stanowi dowód indywidualnego przedstawienia sposobu podejścia do problemu tożsamości,
tinues to be present. The exhibition demonstrates that how one approaches identity and acceptance
akceptowania braku, utraty. Jest efektem poszukiwań, indywidualnej drogi dochodzenia i opisywania
of a loss or a deficiency is an individual matter. It stems from each woman’s own search and unique
tożsamości kobiety. Projekt służy temu, aby się jej przyglądać, aby się w nią wsłuchać, by móc pozbyć
journey to attain and define her identity. The project aims to observe the artist and to listen to her so
się przekonań, które w nas drzemią. Jest indywidualną wypowiedzią artystki o samotności, o „walce”
as to rid ourselves of any dormant preconceptions. It is the artist’s personal statement about solitude
z zaakceptowaniem protezy, jest także próbą odpowiedzi na pytania o to, w jakiej części proteza staje
and her struggle against the acceptance of her prosthetic and it is also an attempt to answer whether
się częścią ciała.
and to what extent the prosthetic becomes a part of the body.
Katalog, który trzymają Państwo w rękach jest jedną z części projektu, na który składają się wy-
The present catalogue is one of the parts of the project, which consists of the exhibition, work-
stawy, warsztaty, spotkania i panele dyskusyjne. Tematem przewodnim tej publikacji jest ciało oraz ko-
shops, meetings and discussion panels. The body and femininity are the leitmotif of this publica-
biecość. Nie jest to jednak typowa refleksja, zanurzamy się bowiem w rewiry ciała po amputacji, ciała
tion. The tone of reflection is unusual, as the body in question is a post-op body, a body which does
nietypowego, ciała „odrzucanego”. Książka ma za zadanie przyjrzeć się temu zagadnieniu z kilku per-
not fulfill the criteria of the norm, a body rejected. The publication aims to consider the issue from
spektyw: literackiej, społecznej, historyczno-sztucznej oraz tej prywatnej, bardzo osobistej. Do projektu
a number of perspectives: literary, social, art history and a very private, personal. We have invited
zaprosiłyśmy Sylwię Chutnik (pisarkę), Alicję Długołęcką (badaczkę, psycholożkę), Stacha Szabłowskie-
Sylwia Chutnik (a writer), Alicja Długołęcka (a researcher and psychologist) and Stach Szabłowski
go (krytyka sztuki), poprosiłyśmy także o osobiste wypowiedzi kobiet-amputantek. Projekt Ekonomia
utraty, Joanna Pawlik i Elin Drougge został pomyślany, jako miejsce do refleksji nad tematem odrzucenia
(an art critic). We have also sought personal statements from the female amputees. The project
Economy of Loss, Joanna Pawlik and Elin Drougge has been constructed so as to allow reflection about
rejection and recycling of what has been rejected. Thanks to the juxtaposition of the two personalities and two nationalities – Polish and Norwegian – we hope to witness a distinctive dialogue and an
exchange of experiences and aesthetics. This will be a unique conversation about pain and rejection
as well as strength which can arise at a moment of loss.
10
i ponownego wykorzystania, użycia tego, co niechciane. Dzięki zderzeniu dwóch osobowości i narodo-
4
‘The meaning of le visquex
is […] losing freedom – or an
announcement of the loss of
freedom. Let us observe, however,
that freedom is a relationship –
a power relationship. I am free to the
extent that I can behave according
to my will and achieve results which
I have set out to achieve; at the
same time, this means that some
other people will be limited in their
choices and they will be unable to
fulfill their goals fully.’ Z. Bauman,
Ponowoczesność jako źródło
cierpień, [Postmodernity and its
Discontents], Warszawa 2000, p. 54.
4
„Sensem le visquex jest […]
zniewolenie – lub zapowiedź
utraty wolności. Zauważmy jednak,
że wolność jest stosunkiem –
stosunkiem sił. Jestem wolny o tyle,
o ile mogę postępować zgodnie
ze swoją wolą i osiągać zgodne
z zamierzeniem rezultaty; znaczy
to jednak zarazem, że jacyś inni
ludzie będą w swych wyborach
ograniczeni i nie w pełni osiągną
to, czego pragną”. Z. Bauman,
Ponowoczesność jako źródło
cierpień, Warszawa 2000, s. 54.
wości (polskiej i norweskiej) mamy nadzieję być świadkami szczególnego dialogu, wymiany doświadczeń i estetyk. To będzie swoista rozmowa o bólu, odrzuceniu oraz o sile, którą można zbudować w momencie utraty.
11
Prace | Works
Joanna Pawlik, Bez tytułu (Most) | Untitled (Bridge), 2010
wydruk na papierze archiwalnym | print on archival paper, 125x187,5 cm
Joanna Pawlik, Bez tytułu | Untitled (Ewa), 2010
wydruk na papierze archiwalnym | print on archival paper, 125x187,5 cm
Joanna Pawlik, Bez tytułu (Bliźniaczki) | Untitled (Twins), 2010
wydruk na papierze archiwalnym | print on archival paper, 125x187,5 cm
Joanna Pawlik, Bez tytułu | Untitled (Laura), 2010
wydruk na papierze archiwalnym | print on archival paper, 125x187,5 cm
Joanna Pawlik, Bez tytułu | Untitled (Katarzyna), 2010
wydruk na papierze archiwalnym | print on archival paper, 125x187,5 cm
Joanna Pawlik, Bez tytułu (Bliźniaczki 2) | Untitled (Twins 2), 2010
wydruk na papierze archiwalnym | print on archival paper, 125x187,5 cm
Joanna Pawlik, Bez tytułu | Untitled (Magda), 2010
wydruk na papierze archiwalnym |
print on archival paper, 165x110 cm
Joanna Pawlik, Balans | Balance, 2009
DVD, 9’5’’
26
27
Joanna Pawlik, Śniadanie | Breakfast, 2010
DVD, 10’02’’
28
Joanna Pawlik, Makijaż | Make-up, 2010
DVD, 3’2’’
29
Joanna Pawlik, Taras | Terrace, 2010
DVD, 5’27’’
30
Joanna Pawlik, Everybody Dance, 2008
DVD, 1’40’’
31
Joanna Pawlik, Laura, 2010
DVD, 52’9’’
32
33
Joanna Pawlik, Bliźniaczki | Twins, 2010
DVD, 8’42’’
Joanna Pawlik, Bez tytułu | Untitled, 2010
silikon, poliester | silicone, polyester
Teksty | Texts
Stach Szabłowski
Stach Szabłowski
B
efore I embark on reflections about Joanna Pawlik’s work, I would like to evoke a couple of images which
I find compelling whenever I come into contact with the artist’s work. I can even imagine that they are
both present in Joanna’s exhibition, as the context for her art, in some non-existent musée imaginaire...
The first image is Jarosław Modzelewski’s painting Strzemiński Mourning Malevich (1985). This is
Z
anim przejdę do refleksji nad twórczością Joanny Pawlik, pozwolę sobie przywołać dwa obrazy,
które narzucają mi się ilekroć mam do czynienia ze sztuką tej artystki. Mogę sobie nawet wyobrazić, że obydwa znajdują się na wystawie Joanny, jako kontekst dla jej twórczości, w jakimś
nieistniejącym musée imaginaire.
Obrazem pierwszym jest płótno Jarosława Modzelewskiego Strzemiński opłakujący Malewicza
an incredible and complex canvas, a real painterly onion, from which it is possible to strip layer after layer
(1985). To niesamowity i złożony obraz, prawdziwa malarska cebula, którą można długo obierać z kolej-
of meaning for a very long time, and to keep discovering yet more layers.
Modzelewski, whose painter’s heritage includes (among others) Malevich, depicts the founding
nych warstw znaczeń wciąż odkrywając nowe.
fathers of his artistic world. The painting is an ‘avant-garde lament’ as well as a lament for avant-garde
Modzelewski, w którego malarskich żyłach płynie (między innymi) Malewiczowska krew, przed-
and its tragic historical fate. The space of the painting is contained within three horizontal stripes of
stawia ojców-założycieli swego artystycznego świata. Ten obraz to „lament awangardowy” i lament nad
colour (from dark blue at the top to white at the bottom). In such an abstract landscape, there lies Kazi-
awangardą, jej tragicznym losem historycznym. Przestrzeń obrazu określona jest trzema horyzontal-
mierz Malevich, befallen, but rigidly straight, as if lying ‘at attention’, angular and powerful as when still
nymi pasami koloru (od ciemnego błękitu na górze, po biel na dole). W tym abstrakcyjnym pejzażu leży
alive, wearing a jacket reminiscent of Wróblewski’s Executions by Shooting. The silhouette of the Master,
Kazimierz Malewicz, powalony, ale sztywno wyprostowany, w pozycji na baczność, kanciasty i potężny
sketched in red ink, is partly transparent; his trunk contains within it a large face... Władysław Strzemiński
jak za życia, odziany w marynarkę, która przywodzi na myśl stroje ofiar Rozstrzelań Wróblewskiego. Na-
is standing over Malewicz, in his underwear, on his one and only leg and – in a gesture of despair – he puts
kreślona czerwonym konturem sylwetka Mistrza, jest częściowo przeźroczysta, jego tułów mieści w so-
over his face his hand, as well as the prosthetic of his other hand.
bie wielką twarz. Nad Malewiczem stoi Władysław Strzemiński, w bieliźnie, balansując na swej jedynej
At this point, it is the missing leg of Władysław Strzemiński that is of chief interest to us.
nodze i – w geście rozpaczy – zasłania twarz ręką oraz protezą ręki.
Strzemiński, a sapper in the czar’s army during World War I, survived the explosion of a hand grenade. As
W tym momencie interesuje nas przede wszystkim brakująca noga Władysława Strzemińskiego.
a result of the explosion, he lost his arm, leg and one eye. Thus he entered the world of art, which he did
Strzemiński, oficer saperów w carskim wojsku podczas I wojny światowej, przeżył wybuch granatu. W wy-
comprehensively after the war, as a man anatomically reduced almost by half, a man asymmetrical and
niku eksplozji stracił rękę, nogę, oraz jedno oko. W świat sztuki, w który wkroczył po wojnie, wchodził więc
un-paired, a man one-armed, one-legged and one-eyed. In such a condition, he became a collaborator
jako człowiek anatomicznie zredukowany niemal o połowę, człowiek niesymetryczny i nieparzysty, jedno-
and friend of Malevich, as well as a member of his suprematist ‘order’ – Unowis. And in this ‘un-paired’
ręki, jednonogi i jednooki. W tej kondycji został współpracownikiem i przyjacielem Malewicza oraz człon-
condition, he created in Poland, in the period between the wars – as a theoretician and practician –
kiem jego suprematycznego „zakonu”, Unowisu. I w tej „nieparzystej” kondycji tworzył w międzywojennej
a radical avant-garde movement. One could say that the history of the Polish avant-garde art stands on
Polsce ruch radykalnej awangardy, jako teoretyk i praktyk. Można powiedzieć, że historia polskiej sztuki
one leg – on Strzemiński’s leg saved from the destruction of the war.
awangardowej stoi na jednej nodze – na jedynej ocalałej z wojny nodze Strzemińskiego.
In practice, the painter kept his balance by relying on the physical support of his crutch and the
W praktyce malarz łapał balans wspierając się fizycznie na szczudle i emocjonalnie na żonie, Kata-
emotional support of his wife, Katarzyna Kobro. As is well-known, this was a fragile balance; when the
rzynie Kobro. Jak wiadomo, był to balans kruchy; kiedy strach, stres i nędza czasów II wojny światowej
fear, stress and poverty of World War II caused the artists’ association to fall apart, Strzemiński began to
doprowadziły związek artystów do rozpadu, szczudło zaczęło służyć Strzemińskiemu już nie do zacho-
employ the crutch not for keeping balance, but to belabour Katarzyna Kobro.
wywania równowagi lecz do okładania Katarzyny Kobro.
38
39
Stach Szabłowski, Bóle fantomowe
Stach Szabłowski, Phantom Pains
The second image is mobile. It is Piotr Dumała’s animated film Freedom of the Leg (1988). The
Drugi obraz jest ruchomy. To animowany film Piotra Dumały Wolność nogi z 1988 roku. Bezimienny
nameless protagonist of the story, told without words, falls asleep. During the night, his body undergoes
bohater tej opowiedzianej bez słów historii zasypia. W nocy jego ciało ulega fragmentyzacji. Nogi, ręce,
fragmentation. His legs, his head and his torso – each part of his body launches itself into separatist
głowa i tułów – każda część ciała wybija się na separatystyczną niepodległość, niezależność od auto-
sovereignty, independent of the whole, which is the person. The head rolls on the floor, the torso crawls
rytarnej całości, jaką jest osoba. Głowa toczy się po podłodze, tułów pełza niczym wielki czerw, każda
like some large vermin, each leg goes its own way and the arms begin to live their own life. This festival
z nóg idzie w swoją stronę, ręce żyją własnym życiem. Ten festiwal wolności trwa do świtu, kiedy pieje
of freedom lasts till dawn, when the cockerel crows and the alarm goes off. At that signal, all the body
kur i dzwoni budzik. Na ich dźwięk wszystkie części ciała w pośpiechu wracają do łóżka, aby pod kołdrą
parts hurriedly go back to bed, so as to combine themselves under the eiderdown into a conscious,
złożyć się w świadomego, zintegrowanego człowieka, który zaraz się obudzi. Wracają wszystkie – z wy-
integrated man, who will soon wake up. They all come back – with the exception of the left leg. The limb
jątkiem lewej nogi. Kończyna uciekła. Złamana została reguła, zgodnie z którą ciało żyje własnym życie
has absconded; the rule has been broken, according to which the body lives its own life only when con-
tylko wówczas, kiedy śpi świadomość. Film kończy się groteskową sceną pogoni za nogą, która umyka
sciousness sleeps. The film culminates with a grotesque chase of the leg, which escapes through streets
po ulicach i dachach miasta przed jednonogim bohaterem, ale również przed innymi ludźmi pożądają-
and roofs of the city from the one-legged protagonist, but also from others desirous of the rebel limb,
cymi zbuntowanej kończyny, ludźmi wspierającymi się na kulach, pędzącymi na wózkach inwalidzkich.
To, co u Dumały było metaforą – czyli zbiegła noga – u Joanny Pawlik staje aż nazbyt fizycznym
people walking with crutches or zooming along in wheelchairs.
konkretem. Mówimy tu bowiem o szczególnym przypadku artystki, w twórczości której dominuje obse-
That which in Dumała’s film was a metaphor – that is, a run-away leg – in Joanna Pawlik’s art be-
syjny, a jednocześnie fantomowy, nieobecny motyw – brakująca noga.
comes an all-too-physical, concrete fact. We are talking about a peculiar casus of an artist, whose work
Bramą do świata prywatnej mitologii Joanny Pawlik jest film Infekcja z 2007 roku. Artystka szuka w tej
is dominated by an obsessive, and at the same time, phantom motive – the absent, leg.
Infection, a film made in 2007, is the gateway into the world of Joanna Pawlik’s private mythology.
pracy obrazu zdarzenia, które odmieniło jej życie, a w konsekwencji również sztukę. Dorosła Joanna Pawlik
There, the artist searches for the event which altered her life, and as a consequence, also her art. The
wraca z kamerą do kamienicy, na klatkę schodową i wreszcie do mieszkania, w którym jako dziecko uległa
grown-up Pawlik comes back with the camera to the block of flats, to the staircase and finally to the very
nieszczęśliwemu, krwawemu wypadkowi. W jego wyniku straciła nogę, amputowaną powyżej kolana.
flat where, as a child, she suffered an unfortunate, gory accident. As a result, she lost her leg, amputated
above the knee.
Infection, with a rivulet of blood streaming out from under the door, with the nervous movement
of the hand-held camera and an ambiance of horror, is an attempt to work through the trauma, telling
the story in an idiom which owes much to the popular cinema, the films of David Lynch, but also horror
B-movies. This is a film, at which, if taken out of the context of the artist’s work, we could, in fact, direct
many criticisms. Pawlik steps outside of the role of a distanced, self-aware artistic author of a project;
the personal scope of her work is boundless; the form – overwhelmed by emotion. And yet the very thing
that could be considered a weakness of Infection – that is to say, the artist’s obsessive focus on her own
condition – turns out to be, in the long run, the strength of the artistic practice.
Infection can be perceived as a dark and almost hysterical introduction to a series of films, whose
tone is quite different. The one-legged artist regains her balance and she embarks on a game where
there is room for irony, black humour and conscious venturing beyond the confines of good taste.
Let us describe Pawlik’s films as to-camera performance, where the artist, while never for a moment
leaving her obsession behind, transforms a lack (of a leg) into an artistic vehicle. One must clarify that
Joanna Pawlik uses prosthetics. Some are mimetic ones which imitate the amputated limb, while others are bare mechanisms without any disguise, reminiscent of the limbs of androids familiar from
science-fiction films. In short clips, many played for laughs, the artist unexpectedly loses one leg, or
equally suddenly finds it again; she dances, performs complicated gymnastic exercises and tests the
Piotr Dumała, Wolność nogi |
Freedom of the Leg, 1988,
animacja | animation, 10’
Filmoteka Narodowa | Se-Ma-For
boundaries of the physical ability of her asymmetric body. She does that with infectious curiosity and –
40
41
Joanna Pawlik, Infekcja | Infection, 2007
DVD, 6’29’’
Stach Szabłowski, Phantom Pains
simultaneously – with an exhibitionist openness, which at first causes embarrassment. Is it a done thing
to stare at a woman without a leg, who happens to be trying on prosthetics, as if they were shoes?
Before we manage to answer the question, we are already staring at Pawlik with a sick fascination,
aroused by the physical disability of others. At this point, our glances are already caught in the trap
which the artist has set.
Is it the same trap, which, more than 10 years ago, critical artists were setting? A trap, from which
the gaze of the spectator can no longer escape and has to settle on that which has been pushed out,
which one does not want to see? Against the background of Polish art, where the shadow of an impaired,
one-legged and one-armed master falls over the history of the avant-garde, it should come as no surprise that time and again the iconography of an amputated limb appears. Two – nomen omen – iconic
works from the 90s employ such iconography: Katarzyna Kozyra’s Blood Ties and Artur Żmijewski’s
An Eye for an Eye. In the large-format photographs of Blood Ties, the naked female body is juxtaposed
with the great political and religious symbols of the red cross and red crescent. The artist used as a model
her sister, who had undergone the amputation of her leg below the knee. The work was created in 1995;
Katarzyna Kozyra, Więzy krwi |
Blood Ties, 1995, cztery fotografie
| four photographs (200 x 200 cm),
fot. | photo M. Michalski; Dzięki
uprzejmości Archiwum Centrum
Sztuki Współczesnej Zamek
Ujazdowski | Courtesy of Centre
for Contemporary Art Ujazdowski
Castle Archive
42
43
Stach Szabłowski, Bóle fantomowe
Stach Szabłowski, Phantom Pains
the taboo against presenting crippled nakedness (or naked crippledom), which Pawlik is violating today,
Infekcja, ze strugą krwi wylewającą się spod zamkniętych drzwi, z prowadzoną nerwowo z ręki ka-
had incomparably more power (‘critical artists’ had played a non-trivial role in undermining it). The work
merą i nastrojem niesamowitości, jest próbą przepracowania traumy, opowiedzenia jej w języku, który
caused a scandal due to its ‘abuse of religious symbols’, which seemed all the more drastic due to the
wiele zawdzięcza popularnej kinematografii, filmom Davida Lyncha, ale również horrorom klasy B. Jest
‘incompleteness’ of the body of the maimed artist.
to film, któremu, jako wyjętej z kontekstu pracy artystycznej, można w gruncie rzeczy wiele zarzucić.
Three years later, Artur Żmijewski, a colleague of Kozyra from the workshop of Professor Grzegorz
Pawlik wychodzi z roli zdystansowanej, samoświadomej autorki artystycznej realizacji, osobisty wymiar
Kowalski at the Academy of Fine Arts in Warszawa, presented An Eye for an Eye, a cycle of photographs
jej pracy nie ma granic, forma tonie w emocjach. A jednak właśnie to, co można wziąć za słabość Infek-
and a video. With the benefit of hindsight, this is one of the most interesting and important works of the
cji – a więc obsesyjne skupienie na własnej kondycji – na dłuższą metę okazuje się siłą praktyki artystki.
90s. Kozyra used the image of the maimed body to create a persuasive, poster-like, emblematic image.
Infekcję można zobaczyć jako mroczny i niemal histeryczny wstęp do serii filmów, których ton jest
Żmijewski also employed images of bodies with limbs amputated, but he went a step further: instead
już zupełnie inny. Jednonoga artystka odzyskuje równowagę i zaczyna grę, w której jest miejsce na iro-
of looking for a strong image, he initiated a game with the bodies. His work entered the 90s debate
nię, czarny humor i świadome przekraczanie granic dobrego tonu. Opiszmy te filmy jako dokamerowe
performance, w których Pawlik, nie opuszczając ani na chwilę terytorium swojej obsesji, zmienia brak
Artur Żmijewski, Oko za oko |
An Eye for an Eye, 1998, fotografia
| photography (100 x 100 cm),
fot. | photo M.; Dzięki uprzejmości
Archiwum Centrum Sztuki
Współczesnej Zamek Ujazdowski
| Courtesy of Centre for
Contemporary Art Ujazdowski
Castle Archive
(nogi) w artystyczny wehikuł. Trzeba tu wyjaśnić, że Joanna Pawlik używa protez. Są wśród nich protezy
mimetycznie naśladujące amputowaną kończynę, jak i protezy, których niczym nieosłonięte mechanizmy przypominają kończyny androidów z filmów science-fiction. W krótkich klipach, z których wiele
utrzymanych jest w konwencji gagów, artystka niespodziewanie gubi jedną nogę, albo równie znienacka
ją znajduje, tańczy, wykonuje skomplikowane ćwiczenia gimnastyczne, testuje granice fizycznych możliwości swojego niesymetrycznego ciała. Czyni to z zaraźliwą ciekawością i – jednocześnie – z ekshibicjonistyczną otwartością, która w pierwszej chwili budzi zakłopotanie. Czy wypada się gapić na dziewczynę bez nogi, która właśnie przymierza protezy tak, jakby przymierzała nowy but? Zanim zdążymy
odpowiedzieć sobie na to pytanie, już przyglądamy się Pawlik z chorobliwą fascynacją, jaką rodzi w nas
cudze kalectwo. W tym momencie nasze spojrzenia są już złapane w zastawioną przez artystkę pułapkę.
Czy jest to ta sama pułapka, w którą ponad dziesięć lat temu łapali nas artyści krytyczni? Pułapka,
z której spojrzenie odbiorcy nie może już uciec i musi spocząć na tym, co wyparte, na tym, czego nie
chce się widzieć? Na gruncie sztuki polskiej, gdzie na historię awangardy kładzie się cień ułomnego,
jednonogiego i jednorękiego mistrza, nie powinno dziwić, że co chwila dochodzi do głosu ikonografia
amputowanej kończy. Ikonografię tę wykorzystują dwie, nomen omen, ikoniczne prace z lat dziewięćdziesiątych – Więzy krwi Katarzyny Kozyry i Oko za oko Artura Żmijewskiego.
W wielkoformatowych fotografiach Więzy krwi nagie kobiece ciało zestawione jest w wielkimi polityczno-religijnymi symbolami czerwonego krzyża i czerwonego półksiężyca. Do zdjęć pozowała siostra
autorki, która przeszła amputację nogi poniżej kolana. Praca powstała w 1995 roku. Tabu związane z prezentowaniem kalekiej nagości (czy też nagiego kalectwa), które dziś narusza Pawlik, posiadało wówczas
nieporównanie większą moc (w jej nadwątleniu „artyści krytyczni” odegrali wcale niebagatelną rolę).
Praca wywołała skandal z powodu „nadużycia symboli religijnych”, które wydawały się szczególnie drastyczne ze względu na „niekompletność” ciała okaleczonej modelki.
Trzy lata później Artur Żmijewski, kolega Kozyry z pracowni profesora Grzegorza Kowalskiego warszawskiej ASP, przedstawił realizację Oko za oko, na którą złożył się cykl fotografii i film wideo. Z perspektywy czasu jest to jedno z najciekawszych i najważniejszych dzieł lat dziewięćdziesiątych. Kozyra
44
45
Stach Szabłowski, Bóle fantomowe
Stach Szabłowski, Phantom Pains
about the social status of the disabled, but only immediately to disown it, to venture beyond its then
użyła wizerunku okaleczonego ciała do stworzenia perswazyjnego, plakatowego obrazu o charakterze
permissible boundaries and beyond the politically correct language, in which it was being coached at the
emblematu. Żmijewski również wykorzystał wizerunki ciał z amputowanymi kończynami, ale posunął
time. Żmijewski employed a group of models, in which the able-bodied met people who had had limbs
się o krok dalej: zamiast szukać silnego obrazu, podjął z tymi ciałami grę. Praca wpisywała się w gorą-
amputated. Karol Sienkiewicz wrote, ‘Żmijewski portrayed men’s mutilated bodies, with limbs missing.
cą w latach dziewięćdziesiątych debatę o społecznym statusie osób niepełnosprawnych, ale tylko po
In the photographs, they are replaced by the arms and legs of healthy men, resulting in strange multi-
to, aby natychmiast się z tej debaty wypisać, przekraczając jej ówczesne granice, wychodząc poza po-
legged and multi-headed creatures. In the process, a problematic contact between the able-bodied
prawny politycznie język, w którym była ówcześnie artykułowana. Żmijewski zaangażował grupę mo-
and the maimed was taking place.’1 According to Żmijewski, the healthy ‘were admitted to the highest
deli, w której osoby pełnosprawne spotkały się z ludźmi, którzy przeszli amputację kończyn. „Żmijewski
confidence, to the most shameful touch, to the greatest obscenity – they were touching wounds. In
sportretował kalekie ciała mężczyzn, pozbawione kończyn” – pisał Karol Sienkiewicz. „Na fotografiach
this incredible fusion of the crippled and the healthy body, the weirdness of the (…) symbiotic forms
ich brak uzupełniają ręce i nogi mężczyzn zdrowych. W ten sposób powstały dziwne, wielonożne i wie-
produced is captivating, as is their monstrosity and their weird charm’ .
logłowe twory. Dochodziło przy tym do kłopotliwego kontaktu między sprawnym i kalekim”1. Według
2
Ewa Toniak noted, ‘In the photographs in An Eye for an Eye, the bodies entwined in all manner of
Żmijewskiego, zdrowi „zostali dopuszczeni do największej konfidencji, do najwstydliwszego dotyku, do
configurations lean on one another, push and shove, lord it over others in abandon. Four pairs of arms,
największej sromoty – dotykają blizn. W tym niesamowitym połączeniu kalekiego i zdrowego ciała in-
three heads, three legs. However, the rhetoric of the photographs is constructed around the notion of
teresująca jest dziwaczność powstających (...) symbiotyków, ich potworkowatość i przedziwny urok”2.
a lack’3.
„Na fotografiach Oko za oko ciała splecione w najrozmaitszych konfiguracjach podpierają się, przepychają, panoszą w nadmiarze. Cztery pary rąk, trzy głowy, trzy nogi. Retoryka zdjęć zbudowana jest
Żmijewski, as Kozyra before him, turned this ‘lack’, as well as the concept of the monstrosity of the
jednak na pojęciu braku”3 – zauważyła Ewa Toniak.
hybrid anatomy inscribed into An Eye for an Eye, into a tool of political polemics. Every body is political,
of course, but the political quality of an impaired body is exceptional; through its indispensable other-
Z tego braku, a także z wpisanego w Oko za oko pojęcia potworności hybrydalnej anatomii, Żmijew-
ness, it is almost by definition subversive; it remains a challenge to the norm and the status quo.
ski, podobnie jak wcześniej Kozyra, uczynił narzędzie politycznej polemiki. Oczywiście każde ciało jest
Should we view Joanna Pawlik’s work in the context and tradition of the project An Eye for an Eye?
polityczne, ale polityczność ciała okaleczonego jest wyjątkowa; przez swoją nieusuwalną inność, jest
Let’s put it differently: taking into account iconographic analogies, particularly prominent in the artist’s
ono niejako z definicji wywrotowe, pozostaje wyzwaniem dla normy, istniejącego porządku.
latest project Balance, it is practically impossible to consider Pawlik’s work without taking into account
Czy prace Joanny Pawlik należy widzieć w kontekście oraz w tradycji projektu Oko za oko? Postaw-
the context of Żmijewski’s legacy.
my sprawę inaczej. Biorąc pod uwagę ikonograficzne analogie, szczególnie wyraźne w najnowszym pro-
The most interesting in this juxtaposition, however, are not the obvious similarities, but the differ-
jekcie artystki, zatytułowanym Balans, dzieła Pawlik właściwie nie da się rozważać nie biorąc pod uwagę
ences. Żmijewski’s analytical, political stance is confronted with the highly personal, indeed – egocentric
approach of Joanna Pawlik. The artist, obsessively focused on her own condition, on her phantom pain,
makes private that which Żmijewski made public. Directing the camera at herself, she creates a permanent self-portrait, broken into consecutive works. She then follows on by inviting, in Balance, other
amputees to participate. Pawlik seems to be more interested in the new (or different) physical possibilities, offered by mutilated bodies, than the limitations thereof. It is not coincidental that many disabled
sportswomen participate in Balance; the artist herself has impressive physical condition, which she is
keen to demonstrate in her films.
Among such different physical possibilities offered by a disabled body, an important part is allocated to perverse erotic play. Pawlik consciously employs her femininity, good looks and sexuality.
Introducing her prosthetic into the play, she switches on a fetishistic note in the erotic narrative of her
work. As in Dumała’s film, where the escaping leg is an object of desire, in Pawlik’s film the prosthetic, a
shapely artificial leg, dressed by the artist in a lacy stocking with a suspender and a high-heeled shoe, is
an erotic fetish. This is a leg, which could belong to Die Puppe, a doll, created by Hans Bellmer, the queen
46
kontekstu realizacji Żmijewskiego.
Najciekawsze w tym zestawieniu nie są jednak oczywiste podobieństwa, lecz różnice. Analitycz-
1
K. Sienkiewicz, Artur Żmijewski,
the artist’s profile on www.culture.pl
2
A. Żmijewski, Spisek słabych
[Conspiracy of the feeble], [in:]
Izabela Kowalczyk, Niebezpieczne
związki sztuki z ciałem [Dangerous
Liaisons of Art and Body], Arsenał,
Poznań Municipal Gallery, 2002
3
E. Toniak, ‘Ekonomia daru’ zamiast
‘ekonomii wymiany’. Na marginesie
Oko za oko Artura Żmijewskiego,
[‘Gift Economy’ instead of
‘exchange economy’. Incidental
comments on Artur Żmijewski’s
An Eye for an Eye], Atrmix,
http://free.art.pl/artmix/archiw_7/
toniak.html
na, polityczna postawa Żmijewskiego zderza się tu ze skrajnie osobistym, egocentrycznym podejściem
Joanny Pawlik. Artystka, obsesyjnie skupiona na własnej kondycji, na swoim fantomowym bólu, prywatyzuje to, co Żmijewski czynił publicznym. Kieruje kamerę na siebie, tworzy permanentny, rozpisany na
1
K. Sienkiewicz, Artur Żmijewski,
sylwetka artysty na portalu culture.pl.
2
A. Żmijewski, Spisek słabych, [w:]
Izabela Kowalczyk, Niebezpieczne
związki sztuki z ciałem, Galeria
Miejska „Arsenał”, Poznań, 2002.
3
E. Toniak, „Ekonomia daru” zamiast
„ekonomii wymiany”. Na marginesie
Oko za oko Artura Żmijewskiego,
Atrmix, http://free.art.pl/artmix/
archiw_7/toniak.html
kolejne realizacje autoportret, a potem posuwa się jeszcze dalej, zapraszając w Balansie do współpracy
następne osoby z amputowanymi kończynami. Pawlik wydaje się przy tym bardziej zainteresowana nowymi (czy też innymi) możliwościami fizycznymi, które dają okaleczone ciała, niż związanymi z niepełnosprawnością ograniczeniami. Nieprzypadkowo wśród osób zaangażowanych w realizację Balansu jest
wiele niepełnosprawnych sportsmenek; sama artystka zresztą również imponuje znakomitym przygotowaniem fizycznym, które chętnie demonstruje w kolejnych filmach.
Wśród owych innych możliwości oferowanych przez okaleczone ciało, ważną rolę odgrywa perwersyjna erotyczna gra. Pawlik świadomie wykorzystuje swoją kobiecość, urodę i seksualność. Wprowadzając do gry protezę, włącza w erotyczną narrację swojej sztuki wątek fetyszystyczny. Podobnie jak
47
Stach Szabłowski, Bóle fantomowe
Stach Szabłowski, Phantom Pains
Jarosław Modzelewski, Strzemiński
opłakujący Malewicza | Strzemiński
Mourning Malevich, 1985, olej,
płótno | oil, canvas, 139x214 cm,
Muzeum Narodowe w Warszawie,
fot. | photo: M. Gardulski
w filmie Dumały, w którym uciekająca noga jest obiektem pożądania, u Pawlik proteza, zgrabna sztuczna
noga odziewana przez artystkę w koronkowe pończochy z podwiązką i pantofle na wysokim obcasie,
jest erotycznym fetyszem. To noga, która mogłaby należeć do Die Puppe, stworzonej przez Hansa Bellmera lalki, królowej fetyszystycznego pożądania. Artystka ze sztuczną nogą jest półdziewczyną, półlalką. Kiedy indziej zakłada zaawansowaną technologicznie protezę, której złożona mechanika i hydrauliczne układy są nieosłonięte udającym ciało opakowaniem – niczym nagi, stalowy szkielet Termintora,
który pod koniec filmu zrzuca maskę ludzkiego ciała, by ujawnić swą anty-naturę maszyny. Pawlik gra
wówczas rolę cyborga, posthumanistycznej istoty, w której technologia i natura stapia się w jedną, udoskonaloną, mechaniczno-cielesną całość.
Na koniec wróćmy jeszcze na chwilę do obrazu jednonogiego Władysława Strzemińskiego – obrazu, który podsuwa nam Jarosław Modzelewski, opowiadając o historii nowoczesnej sztuki, która rzuca się cieniem
na artystyczną współczesność. W przypadku Strzemińskiego jest to cień mistrza ułomnego i można przy tej
okazji pomyśleć, że swoista ułomność, niekompletność, asymetryczność i bóle fantomowe są z zasady wpisane w kondycję artysty – nie tylko takiego, którego granat pozbawił ręki, nogi oraz oka. Być może to właśnie
brak balansu, symboliczna nierównowaga jest głównym napędem wszelkiego twórczego działania.
of fetishistic desire. The artist with an artificial leg is half-woman, half-doll. At other times, she puts on
her technologically advanced prosthetic, whose complex mechanics and hydraulic systems lack wrapping pretending to be human flesh – like some naked, steel skeleton of a Terminator, who, at the end of
the film, throws off his mask of human flesh to reveal his mechanistic anti-nature. Pawlik plays here the
role of a cyborg, a posthuman creature, in which technology and nature mesh into one, improved, entity,
fusion of mechanics and flesh.
Finally, let’s go back for a moment to the image of the one-legged Władysław Strzemiński, an image
suggested to us by Jarosław Modzelewski, when talking about the history of modern art, which casts
a shadow over contemporary artists. In the case of Strzemiński, the shadow cast is that of a maimed
maestro – and it is possible to conclude at this point that a sui generis impairment, incompleteness, asymmetricity and phantom pains are as a rule part of the artistic condition – rather than apply only to the artist, whom a hand grenade deprived of an arm, a leg and an eye. Perhaps it is precisely a lack of balance –
a symbolic lack of equilibrium – which is the main force behind all creative activity.
48
49
Sylwia Chutnik
Sylwia Chutnik
There are so many girlie games you can come up with when friends visit. The visitors have been
Jest tak wiele dziewczyńskich zabaw, które można zaproponować w czasie wizyty przyjaciół. Mam
here for a while and I adore them. I keep rushing from the living room to the kitchen and back again,
gości od dłuższego czasu i strasznie z nimi szaleję. Latam z pokoju do kuchni i na odwrót, bo co chwila
because every few minutes the girls want to drink some juice or eat a cake. Our dog, a large one, keeps
koleżanki chcą się napić soku albo zjeść ciastka. Nasz pies, duży pies, przeszkadza nam i cały czas prosi
getting under my feet and begging for a tasty morsel. Please, get away, sit down, immediately. But he
o smaczny kąsek. Proszę cię, wyjdź, na miejsce, już. Ale pies wraca za każdym razem, nie mogę sobie
keeps coming back, I cannot control him. And so it goes on. Finally, I can’t take this any more and I run to
z nim poradzić. I tak w kółko. W pewnej chwili już nie wytrzymuję i podbiegam do drzwi. Otwieram je
the door. I open it and throw the dog out, and firmly.
i wyrzucam psa na zewnątrz, ale tak energicznie.
I am about ten. My mother has bought me a dress for the birthday party. A pretty one, with delicate
flowers. I tried it on in the shop, and my mother said, ‘The length is just right, just above the knee.’
Mam z dziesięć lat, mama mi kupiła sukienkę na przyjęcie urodzinowe. Ładna, w delikatne kwiatki.
Przymierzałam ją w sklepie, a mama powiedziała: „dobra długość, taka przed kolano”.
1
Anything may come in handy, when you want to dance. Of course, it would be the most comfortable to tie the hair up with a rubber band, so it doesn’t get in the way when you move about. But a
woman looks much nicer with her hair let down loose, falling onto her face and shoulders. During
such an energetic dance, the hair is an additional means of expression, which can be likened to splitting
the body into new elements. And each of them begins to live its own life, enjoying the unrestrained joy
1
Wszystko może się przydać, kiedy chcemy zatańczyć. Oczywiście najwygodniej będzie związać
włosy gumką, żeby nie przeszkadzały w czasie ruszania się. Ale o wiele ładniej kobieta wygląda
we włosach rozpuszczonych, swobodnie opadających na twarz i ramiona. W takim energicznym
tańcu włosy stanowią dodatkowy środek ekspresji, który można przyrównać do rozbicia ciała na nowe
elementy. A każdy z nich zaczyna żyć własnym życiem, ciesząc się nieskrępowaną radością tańca.
of the dance.
Mamy już fryzurę, teraz czas na strój. Dla kobiet o zgrabnej, proporcjonalnej figurze proponuje się
We have the hairstyle, now time to think about what to wear. For shapely women with proportion-
krótkie bluzki i obcisłe spodnie lub legginsy. Wszystko po to, by zaakcentować ładnie wyrzeźbione ciało.
al bodies, short tops and tight trousers or leggings are recommended. Everything so as to emphasise
Z drugiej strony jest to również wygodna forma do poruszania się. Nic nie zwisa, nic nie plącze się w cza-
the attractively chiselled flesh. On the other hand, such clothes are also comfortable to move about in.
sie nieskrępowanego tańca. Kolory? Jakie tylko chcemy! Można dowolnie łączyć je ze sobą, chociaż na
Nothing hangs off, nothing gets tangled during the unrestrained dance. Colours? Any colours we like: we
parkietach i tak króluje czarny z elementami niebieskiego czy białego. Do tego lekki makijaż, podkreśla-
can co-ordinate them as we wish, although, on the dance floor, it’s black that reigns supreme, with some
jący oczy, ale bardziej wodoodpornym tuszem niż cieniami do powiek.
blue or white elements. Add subtle make-up, which will bring out the eyes, but best to use waterproof
mascara on the eyelids, rather than pastel shades.
I wreszcie muzyka. Klub wystarczy wybrać taki z dobrym didżejem, a potem zamknąć oczy i poddać
się temu, co on proponuje. Natomiast zupełnie inną sytuacją jest tańczenie u siebie w domu. Wszystko
Finally, the music. It is enough to select a club with a good DJ, and then we just close our eyes and go
zależy od nas. Jest to poczucie tyleż ekscytujące, co przytłaczające. Dobrze jest wsłuchać się w siebie
with the flow. However, dancing in our own home is quite a different scene. It is all up to us. This is a no-
i nasz aktualny nastrój. Zdecydowanie podejść do półki z płytami lub do odtwarzacza mp3 i wybrać coś
tion which is as exciting as it is overwhelming. It’s a good idea to listen to oneself and one’s current mood.
szybko. Nie ma nic gorszego niż długie szukanie odpowiedniego numeru – czasami zamienia się to w se-
Let’s walk up decisively to our stack of records or our MP3 and select something quickly. Nothing worse
ans wspominkowy. A miałyśmy przecież tańczyć, ruszać się, spocić i zaszaleć.
50
51
Joanna Pawlik, Dancing Queen, 2008
DVD, 1’38’’
Sylwia Chutnik, Fantom
Wreszcie jest, muzyka zaczyna brzmieć i unosić głośniki. Odkręcić trochę basu i zaczynamy.
Początkowo nieśmiało markujemy kroki, to jest rozgrzewka dla nas i dla złapania odpowiedniego rytmu. Nasza głowa delikatnie kiwa się we wszystkie strony, nasze usta szepczą tekst piosenki. Sama melodia
też zawsze potrzebuje czasu na rozkręcenie się. Zanim minie pierwsza fraza lub zwrotka tekstu musimy
dokładnie wczuć się w całość.
Zaczyna rozbrzmiewać taki fragment, taki refren, który natychmiast nas porywa. I wtedy wszystko
przestaje być ważne – to, jak jesteśmy ubrane i to, co robią nasze poszczególne części ciała. Czy nam się
trzęsą piersi, czy może wyglądamy nienaturalnie, kiedy twarz, zupełnie rozluźniona, poddaje się pląsaniu. W jedna stronę, w drugą. Rytmicznie lub zupełnie chaotycznie. W rytm, obok niego, gdzieś do siebie
samej, do środka. Taniec zachęcający, społeczny i taki, który jest zupełnie wykluczający, wewnętrzny.
Kiedy jesteśmy rozkręcone, kiedy już tym tańcem się stajemy, to nikt i nic nie może nam przerwać.
Chyba, że zatnie się płyta, chyba, że korki strzelą lub sąsiad zacznie stukać w kaloryfer, że za głośno.
Wówczas cała maszyna niechętnie się zatrzymuje. Gwałtowne hamowanie nigdy nie jest dobre. Zacierają
się klocki – nasze emocje, które w jednym momencie muszą stać się na powrót zasadnicze, akuratne
i ubrane w garsonkę. Cała energia wkładana w oderwanie się od rzeczywistości uderza w nas, sprawiając,
że czujemy się jakby telefon zadzwonił na chwilę przed orgazmem. Bardzo niezdrowe.
Asia tańczy jednak i nikt jej nie przeszkadza. Dzieci w szkole lub z opiekunką, mąż w pracy. Framuga
balkonu stanowi ramę tego, co zaczyna dziać się w pokoju. Naprzeciw światła dziennego staje tancerka
i zaczyna swój występ. Nie ma tu świateł spływających na scenę, jest oświetlenie tylne, które maluje bohaterkę w ciemne barwy. Nie widzimy jej rysów twarzy, szczegółów ubrania. Mamy tylko podskakujące
na karku włosy zebrane w kucyk, tańczące ręce (w końcu refren piosenki to „clap your hands”). Mamy
przed sobą zarysy tańczącego ciała.
Mamy przed sobą ciało z jedną nogą. Zamiast drugiej – metalowa konstrukcja, jakieś rusztowanie.
Najbardziej lubię piosenki rozrywkowe. Podlewam kwiatki i oskubuję je z wyschniętych listków,
nucąc sobie pod nosem „nogi, nogi, roztańczone, kto je ma?” i przypominam sobie niesamowitą Irenę
Kwiatkowską z filmu Hallo Szpicbródka. I zaraz przypominają mi się inne melodie. „Chcę oglądać twoje
nogi, chcę byś założyła mini, ślimak dziś wystawił rogi, a ty pokaż swoje nogi”. Jest tego cała kolekcja,
nogowy song łatwo wchodzi w głowę, a naiwne melodyjki pamięta się przez długi czas: „nogi same niosą
mnie”, „daj mi nogę, ja bez nogi żyć nie mogę”, „nogi, nogi, setki nóg tupią, tupią, tup tup tup”. I jeszcze
jedna – „Dobrze pamiętam tamten czas, gdy mą poezją były twoje nogi, w żyłach zamarzała krew od
serca do wątroby. Ponoć nawet stworzył to Bóg i nazwał to niewiastą. Całkiem, całkiem gołe nogi, na które patrzy całe miasto”. Poezja płynie prosto z nóg, autor piosenki miał rację. Wybijam więc rytm protezą
ubraną w kolorową pończochę. Za chwilę zdejmuję wszystko z siebie i siadam na sofie.
52
53
Sylwia Chutnik, The Phantome
than dwelling for ever on choosing the right track – at times, this can turn into a trip down Memory Lane.
And the idea was to dance, to move about, to work up a sweat and to let your hair down.
Sylwia Chutnik, Fantom
2
Co widzą ludzie przechadzający się po brzegu morza, kiedy fale zmywają napisy porobione na suchym piasku? Oni widzą brak. Dziewczyna obok nich kuśtyka na jednej nodze. Czy jej coś weszło
At last, the music hits the speakers. Turn up the bass a bit and let’s get going.
w stopę, może kawałek szkła, może sparzyła ja meduza? Dziewczyna ładna, normalnie wyglądają-
At first shy to try out the steps, we are warming up, to get into the right rhythm. Our heads rock
ca, ubrana w czarną sukienkę. Nie, nie czuć od niej alkoholem, więc to na pewno nie jakiś pijacki wygłup.
gently from side to side, and we mouth the words of the song. The tune itself also needs time to get
Raz skoczyć, dwa – no rozumiem. Ale jak ją boli stopa, to niech usiądzie sobie na chwilę i odpocznie, a nie
going. We need to get into it, before the first phrase or stanza is over.
tak skacze.
Then, the part comes, a refrain, which really grabs us. Then, nothing else matters any more – what
To skakanie nas wszystkich wyprowadza z równowagi, to skakanie nam burzy zwyczajne chodzenie
we are wearing or what any particular parts of our bodies are doing. It doesn’t matter whether our breasts
po plaży. Tyraliśmy cały rok, aby uciułać na ten przykładowy domek z pleśnią i starym grzybem. Uciu-
are shaking, or whether maybe we look unnatural, when our faces, totally relaxed, yield themselves to
łaliśmy sobie na zapiekankę, gofra z bita śmietaną i muszelkę z napisem „pamiątka z”, i właśnie nas to
the dance. This way and that way. Rhythmically or totally chaotically. Keeping the rhythm, somewhere
wyprowadza z wakacyjnej równowagi – niby zwyczajna kobieta na jednej nodze. Czy ona z nas sobie robi
away from it, to ourselves, into ourselves. An enticing dance - a social dance or an internalised one,
żarty? Czy ona nas chce obrazić? Ależ my protestujemy, bo nie chcemy znajdować się w atmosferze
which excludes others. Once we are turned on by the dance, when we become it, nobody and nothing
dyskomfortu, gdzie nas coś uwiera, ale nawet nie wiemy co. To jest przykre, odpychające i przykre, to nas
can stop us. Unless the track gets stuck, or the circuit breaker trips or the neighbour starts knocking on
nie trzyma w ryzach łatwego piękna, które my moglibyśmy sobie utrwalić cyfrowym aparatem i wstawić
the radiator that we are making too much noise. Then, the whole machine reluctantly comes to a halt. It’s
do folderu wakacyjnego. A skoro nic z tym zrobić nie można, to po co nam to, do czego?
never good to put on the brakes suddenly. The blocks get fuzzy – our emotions, which in an instant have
Jest jeszcze inne rozwiązanie, mało prawdopodobne – dziewczyna po prostu nie ma jednej nogi,
to revert to being matter-of-fact and buttoned-up. All the energy invested in getting away from reality
kulawa jest. Ciekawe, czy się taka urodziła, czy jej obcięło. Czy ma nogę uciachaną do końca, czy do ko-
hits us, with the result that we feel as if the phone rang moments before the orgasm. Most unhealthy.
lana. Czy do uda. Czy ona w ogóle wie, co te słowa znaczą i gdzie się mieszczą te części ciała. To, co nie
But Asia is dancing and nobody is interfering with her. The children are at school or with the nanny,
respektuje granic, miejsc, reguł – coś pomiędzy, coś dwuznacznego, jakaś mieszanina – to jest straszne.
the husband at work. The balcony frames what is beginning to take place inside the room. Against the
Bo różne wypadki po ludziach chodzą. Weneryczne choroby, adopcje i amputacje. Ale czy zdrowe społe-
daylight, the dancer takes a stand and begins her performance. There are no floodlights sweeping the
czeństwo musi patrzeć na chore społeczeństwo, i to jeszcze na urlopie? Czy nam NFZ zwróci pieniądze
stage. There is backlighting which sets the protagonist off in dark colours. We cannot see her features or
za estetyczne straty natury wizualnej, czy nas ktoś za rękę potrzyma i dzieciom naszym wytłumaczy:
the detail of her clothing. All we have is her ponytail jumping up and down on the nape of her neck, her
patrz, spójrz, albo lepiej nie patrz, no nie gap się tam, jak ta pani taka bez nogi kulawina skacze po brzegu,
dancing hands (after all, the refrain is ‘clap your hands’). Before us is the silhouette of a dancer.
jak na sprężynie. I ta jedna noga tak się nadyma, pracuje z całej siły, za dwie nogi, to nieludzkie. „Ach, i cóż
Before us is a body with only one leg. Instead of the other – a metal structure, some sort of scaffolding.
to za nóżka! Nóżka troszkę spuchnięta”, pisał Dostojewski, ale my na szczęście tego nie czytamy i nas
to, za przeproszeniem, nie obchodzi. Mało tego – uważamy, że robienie scen i wielkiego halo ze swojego
I like pop music best. I water the plants and pick off the dry leaves, while I hum to myself ‘dancer’s
kalectwa jest nachalną promocją ubytku, co akurat dla zdrowej rodziny typu mama, mąż i dzieci jest dość
legs, dancer’s legs, who’s got dancer’s legs?’ and I remember the incredible Irena Kwiatkowska in the film
nietrafionym pomysłem, bo my nie z takich. My swoich części ciała pilnujemy dość dobrze i nam niczego
Halo Szpicbródka [Hi, Goatee]. And straight away, other tunes come flooding in. ‘I want to look at your legs,
nie brakuje, dzięki Bogu i niech tak zostanie.
I want you to wear a mini, the snail has come out of its shell today, show me your legs today’. There are
A jakby tyłka nie miała to też by tak sobie wesoło skakała, co? I może jeszcze niech telewizję sprosi,
masses of ‘leg’ songs, they are easy to get on your brain and the simple tunes stay with you for a long time:
może jeszcze niech sobie zdjęć narobi, takim to zawsze mało, takich to zawsze niesie gdzieś, nie wia-
‘my legs carry me all by themselves’, ‘give me your leg, I cannot live without it’, ‘feet, feet, hundreds of feet
domo gdzie.
stamp, stamp, stamp, stamp, stamp’. And another one; ‘Your legs were poetry for me, I well remember the
time of ecstasy. Made my blood freeze all over in me. God made a woman with her legs bare, bare for all
to see.’ The author was right: poetry comes from legs. I mark the rhythm with my prosthetic, covered in a
bright-coloured stocking. After a moment, I take everything off and sit on the sofa.
54
55
Sylwia Chutnik, The Phantome
Joanna Pawlik, A Throw, 2008
DVD, 1’52’’
2
What do people see when they promenade along a sea shore, when the waves wash away the
writing on the sand? They see something missing. The girl next to them is hobbling on one leg.
Has she got something stuck in her foot, maybe a piece of glass, maybe a jellyfish has stung her?
An attractive girl, looks normal, in a black dress. No, she doesn’t smell of alcohol, so it’s not some drunken
prank. To skip once or twice, OK, I can understand that. But, if her foot hurts, why not sit down and rest
for a bit, and not skip like that.
This skipping gets on all our nerves, this skipping is ruining our normal walking on the beach. We
have worked our guts out all year long to save enough for this, say, little hut full of fungus and mould. We
have put aside enough for a fry-up, a waffle with whipped cream and a shell on which it says ‘Souvenir
from’, but this is something that disturbs our holiday equilibrium – she appears to be a normal woman,
but with one leg. Is she making fun of us? Is she trying to insult us? But we object, because we don’t
want to be in the state of discomfort, when something nags at us, but we don’t even know what. This is
unpleasant, repellent and unpleasant, this doesn’t fit into the framework of easy beauty, which we could
eternalise with a digital camera and put in the album of holiday snaps. And if nothing can be done with
this, what do we need this for – this is good for nothing.
There is another solution, not very likely – the girl simply only has one leg, she is a cripple. We wonder: was she born like that or was it an accident. Has it all been hacked off, or just up to the knee? Or
up to the thigh. Does she even know what these words mean and where these parts of the body are.
This, which does not respect limits, places, rules – something in between, something ambiguous, some
concoction – this is horrible. Because, all kinds of accidents can happen. Venereal diseases, adoptions,
amputations. But does healthy society have to look at sick society, especially when on holiday? Will the
Social Security refund us for the aesthetic losses of a visual nature suffered, will someone hold our hand
and explain to our children: look over there, see... or, better still, don’t look, don’t stare so, this lady there
has no leg, poor cripple, skipping along the beach like that, as if on a spring. And her one leg swelling with
effort, making up for both legs, this is inhuman. ‘Oh, what a leg! A little swollen’, wrote Dostoyevsky, but,
luckily, we don’t read that stuff, and, excuse me, but this doesn’t concern us at all. More than that, we
think that showing off and dwelling on your crippledom in this way is an in-your-face advertising of a
loss, which – for a healthy family of the couple-with-children type falls on deaf ears, because we are not
into it. We look after our own body parts quite well, thank you very much, we aren’t missing anything and
we make sure it stays like that.
And if she had no bum, would she also be skipping merrily like this, would she? Why doesn’t she
invite a TV camera team, let them take photos, they are always like that, never satisfied, they always
want to go somewhere else, who knows where.
56
57
Sylwia Chutnik, The Phantome
Sylwia Chutnik, Fantom
When my whole family was standing around my bed in the hospital after the operation, my mother was
Kiedy cała rodzina stała nad moim łóżkiem w szpitalu po operacji to mama płakała, a ja wciąż nie
crying, but I still couldn’t understand what had happened to my cut-off leg and where it was. Did they just throw
mogłam zrozumieć, co się stało z moją odciętą nogą i gdzie ona teraz jest. Wyrzucili ja tak po prostu
it away with the rubbish or bury it? Has my leg got a grave and, when I die, will they bury me with my leg?
do śmietnika czy zakopali. Czy moja noga ma grób i jak ja umrę, to czy mnie pochowają z tą nogą.
Has a normal funeral taken place and did a priest say mass just for the one leg? Dressed, bare, dirty or washed?
Czy odbył się normalny pogrzeb i ksiądz musiał odprawić mszę dla jednej nogi? Ubranej, gołej, brudnej
God will be very surprised, when just one pinl arrives solo in heaven, like that. ‘Knock, knock’. ‘Who’s
czy umytej?
there?’, ‘A leg’. ‘What leg? Kids must be up to their usual tricks.’
Bóg się strasznie zdziwi, jak mu do nieba przyjdzie taka jedna gica. „Puk, puk”, „Kto tam?”, „Noga”,
And if they had simply thrown it away at the hospital, then, where exactly? Will someone get
„Jaka noga? Znowu sobie dzieciaki robią kawały”.
a scare when they open the dustbin, and maybe will think that there is a body in there and that some-
A jak ją zwyczajnie wyrzucili w szpitalu, to gdzie dokładnie. Czy jak ktoś otworzy śmietnik to się prze-
one has been killed and quartered? They will start looking for the rest: the head, the arms, the torso.
straszy, że tam czyjeś ciało leży w kawałku i może pomyśli, że kogoś zabili i poćwiartowali. Zacznie szukać
I wouldn’t want this to happen on our estate. Mum would sometimes send me off with the rubbish bin
reszty: głowy, ręki, kadłuba. Nie chciałabym zobaczyć czegoś takiego na naszym osiedlu. Mama czasem wy-
to the dustbins. And she would say, ‘Off you go, take the rubbish out.’ Off you go, and do something.
syłała mnie z kubełkiem na dół do kontenerów. I tak mówiła: „Skocz no i wyrzuć śmieci”. Skocz, no i zrób coś.
3
The floor in our place is perfectly polished. You cannot possibly spot the tiniest crumb, not even a speck of
dust. You can glide on it as if on a skating rink, when it feels as if nothing can hold you down on the surface,
as if you could skate for ever. The heel of the bare foot collides with the floor boards, but it moves quite
freely. From the hallway to the kitchen, where it passes over the cold terracota tiles. Then it turns to the bed-
3
Posadzka dobrego domu jest idealnie wyfroterowana. Nie ma możliwości zobaczenia na niej najmniejszej kruszynki, najmniejszego pyłku kurzu. Można się ślizgać, jak po lodowisku, kiedy wydaje się, jakby nic nas nie trzymało na powierzchni, jakbyśmy miały tak sunąć aż do końca. Goła
stopa zawadza piętą o drewniane klepki, ale porusza się dość swobodnie. Z przedpokoju do kuchni, gdzie
room, and finally to the bathroom. From above the leg, you can hear regular breathing, and yet, this floor skating
mija zimną terakotę. Potem skręca do sypialni, aż wreszcie do łazienki. Znad nogi słychać miarowe od-
is tiring. The body sits down on the loo cover. It is panting. The quicker hiss of breath makes you realise how hard
dychanie. A jednak podłogowa ślizgawka męczy. Całe ciało siada zmęczone na klapę od toalety. Dyszy.
the leg has to work just to cover a few metres, what an amazing synchronisation of muscles is required. Such
Przyspieszony świst uświadamia nam, jak noga musi pracować, aby przebyć kilka metrów, jaka to jest
taut skin, the bones rattling against one another so. Movement is a fight against yourself and against domestic
niesamowita synchronizacja mięśni. Ta napięta skóra, te stukające o siebie kości. Poruszanie się jest wal-
space. Meanwhile, what are the hands doing? Perhaps gathering the scattered clothes of other members of the
ką ze sobą i z domowa przestrzenią. Co w tym czasie robią ręce? Pewnie zbierają porozrzucane ubrania
family, or maybe dusting shelves or putting dishes into the dishwasher. And the leg keeps moving about, practis-
domowników, może ścierają kurze z półek, segregują naczynia do zmywarki. A noga sunie, noga uprawia
ing busying itself in the category of an extra difficult task, one for the super eager pupils.
krzątactwo w wersji utrudnionej, w wersji zadania z gwiazdką, dla wzorowych uczennic.
Oh, if only there was another leg, to keep it company. It could listen to it and help, as far as possible.
Ach, gdyby tak była jakaś inna noga – koleżanka. Koleżanki wysłuchają i, w miarę możliwości, pomo-
They would be both walking around the flat, bare, and they could have a chat, busy themselves together,
gą. Szłyby sobie po mieszkaniu takie dwie gołe i mogły sobie chociaż porozmawiać, pokrzątać się razem,
they would feel better in company. Two legs means faster, two legs is symmetry. Symmetry comes straight
a razem raźniej. Dwie nogi to zawsze szybciej, dwie nogi to symetria. Dana prosto od boga, wysłannicz-
from God, a messenger of the most noble architectural solutions. Two legs would be like two columns
ka najbardziej szlachetnych rozwiązań architektonicznych. Dwie nogi byłyby jak dwie kolumny noszące
which proudly support the rest of the body. But what happens, when one is missing. What does the other
z dumą resztę organizmu. Co jednak dzieje się, kiedy braknie jednej z nich, co sobie tamta druga myśli.
one think. So lonely at its post of duty. And the rest of the body puts pressure on, makes it carry on walking.
Taka samotna na posterunku. A reszta ciała napiera, każe iść dalej.
Why are you slacking, leg, go on, hobble hobble, onwards and onwards. Be brave. Go on, then, onwards and onwards.
No i co się guzdrzesz, nogo, idź dalej, kuśtykaj ledwo-ledwo, przyj do przodu. Miej odwagę. Hejże,
hej, do przodu, naprzód.
Until at last the head takes pity and advises you to go to the bathroom and take a little rest. To think
Dopiero głowa się lituje i podpowiada, żeby podejść do łazienki i sobie na chwilę usiąść. Zastanowić się,
a little, to look at your reflection in the tiles, maybe to stare at your toenails. Poor toes, they have to keep
przejrzeć w błyszczącej glazurze, może trochę pogapić na płytki paznokci. Te palce też takie biedne, muszą
themselves in formation from one moment to the next with such effort so as to balance the load. Five
się co chwila formować z wysiłkiem, aby zrównoważyć ciężar. Pięć palców, mogło być dziesięć, niestety.
toes, they could have been ten, bad luck.
Za chwilę ciało wstaje i znowu wyrusza na domową wyprawę. Noga wzdycha i zaczyna niekończący
After a while, the body gets up and again sets off on the domestic journey. The poor leg sighs and
się spacer, taka samotna, taka biedulka.
embarks on the never-ending walk, so lonely, poor thing.
58
59
Sylwia Chutnik, The Phantome
Sylwia Chutnik, Fantom
It is important to look after the infected place well. To clean it, to apply cream. To take prophylac-
Chodzi o to, żeby dobrze dbać o zakażone miejsce. Smarować, oczyszczać. Profilaktycznie dostać
tic injections and to swallow pills. In the hospital, they gave me my first prosthetic. It was a temporary
zastrzyki i tabletki do połykania. W szpitalu dali mi też pierwszą protezę. Była tymczasowa i śmierdziała.
one and it stank. It was all plastic, like a leg ripped off a doll found in the dustbin. Totally useless, be-
Cała w plastiku, jak oderwana noga lalki ze śmietnika. Zupełnie bezużyteczna, bo w niej nie można bie-
cause you couldn’t run with it, dance, or have a chase on the way back from school. Hey, you lot, the
gać, tańczyć, ścigać się wychodząc ze szkoły. Ej, kto ostatni na przystanku, ten debil. Raz, dwa, trzy, start.
last one at the bus stop is a moron! Ready, steady, go! With the prosthetic, you don’t stand a chance,
I z protezą nie ma się szans, można sobie spokojnie iść i nie uczestniczyć w niczym. Potem była kolejna
all you can do is walk peacefully and not participate in anything. Another artificial leg followed, a
sztuczna noga, tym razem zgięta, taka do siedzenia. To trochę jak z lalką Barbie, kiedy masz do wyboru
bent one. so you could sit down with it. It’s a bit like buying a Barbie doll, you can have either one with
kupienie z prostymi rękoma, albo właśnie zgiętymi w łokciach. Można podpierać się kulami, można iść
straight arms, or bent at the elbow. You can support yourself on crutches, you can just about hobble,
ledwo-ledwo, szurając o posadzkę. To na początku jest bardzo trudne, ale powolne spacery na korytarzu
dragging on the floor. At first, this is very difficult, but slow walks in the corridor do bring results. Mum,
przynoszą rezultaty. Mama czyta mi z wyraźną dumą w głosie fragment jakiegoś artykułu:
sounding proud, reads out a fragment from an article to me, ‘During the Bronze Age, only one case
„Z epoki brązu jest znany tylko jeden przypadek udanej amputacji, szkielet został odnaleziony w Izra-
of successful amputation is known to have taken place. The skeleton was found in Israel. The Hindu
elu. Z tego samego okresu pochodzi indyjska księga Rigweda. Jest w niej wzmianka o królowej Viszpli,
book Rigveda dates from the same period. It mentions Queen Vishpla, whose leg was amputated due
której noga została amputowana z powodu rany odniesionej w bitwie. Królowa nosiła później protezę”.
to injury sustained in battle. The Queen later wore a prosthetic.’
4
4
Jakie buty wybierze dziś miłościwie nam panująca królowa? Może niebieskie, na płaskim obcasie,
What shoes will our glorious majesty the Queen choose today? Perhaps the blue ones,
with flat heels, ideal for going shopping and leisurely loitering about town. Or, perhaps, the
ordinary ones, sort of trainers, laced ones. The Queen used to be a Cinderella once and now,
idealne do robienia zakupów i niespiesznego wałęsania się po mieście. A może takie zwykłe, adidasopodobne, wiązane na sznurówki. Królowa była kiedyś Kopciuszkiem i teraz, z przyzwyczajenia,
lubi przymierzać sobie różne buciki. Chodzi nerwowo we wszystkie strony, wyrzuca te, które jej nie pasują,
out of habit, she likes to try on various shoes. She is pacing nervously up and down, throwing away
i za chwilę zakłada następne. Coś dziwnego dzieje się z nogą, ponieważ coraz częściej robi się kapryśna
all those that don’t suit and soon she puts on some others. Something funny is happening with the
i bardzo trudno dopasować do niej odpowiedniego buta. Ten zły, tamten niewygodny, inny zaś niegustow-
leg, because more and more often, it gets choosy and it’s very difficult to fit it with a suitable shoe.
ny. Cała kolekcja prędzej czy później ląduje w kącie, a bosa noga coraz bardziej się denerwuje. Królowo,
This one is no good, that one uncomfortable, another on – in bad taste. Sooner or later, the entire
prosimy, załóż protezę, prosimy, spróbuj raz jeszcze łaskawym swym okiem spojrzeć na sztuczną koleżan-
collection lands up chucked into a corner, and the bare foot is getting more and more fractious. Oh,
kę. Może zaproś ją do wspólnego mierzenia szpilek, balerin i japonek. Będzie wam razem raźniej.
Ale królowa milczy. Stuka tylko obcasami, dąsa się.
Queen, we implore you, please put your prosthetic on, please, one more time try to view favourably
Noga zmarzła, więc zakłada na nią rajstopy. Najpierw klasyczne, w czarnym kolorze, ale potem za-
the artificial friend. Perhaps invite it to share in trying on stilettoes, ballet shoes and flipflops. You
czyna eksperymentować. Niebieskie, czerwone, rozweselające. Noga wyraźnie jest dumna, w nowych
will feel better in company.
But the Queen remains silent. She merely clicks her heels, sulking.
przebraniach pręży się i wybija łydkę. Wygląda jak kolumna. Jedna, ale stateczna i sprawiająca wrażenie
The leg has got cold, so she pulls tights over it. First classical black, then she begins to experiment.
bezpiecznej i trwałej.
W życiu królowej przychodzi jednak moment, kiedy musi zostać sama. Wyprasza więc z pokoju wszystkich
Blue, red, fun ones. The leg clearly feels proud, it gets tense and pushes out its calf in the new guises. It
usługujących jej poddanych i siada powoli. Bierze protezę i próbuje nałożyć ją na sterczący kikut uda. Nagle czuje
looks like a column. One only, but stolid, it makes the impression of being safe and durable.
A moment comes in the life of the Queen that she has to be left alone. So she asks all the courtiers serving on her to leave the room and she slowly sits down. She takes the prosthetic and tries to fix
przeszywający ból, przez który aż traci oddech. Coś jakby uchodziło z jej nogi, ale tej chorej, tej zakażonej. Wyraźnie
zaczyna czuć jej kolano, którego nie ma, jej stopę, której nie ma. Jej skórę, która została przerwana, ucięta w pół.
it onto the protruding stump of her thigh. Suddenly, she feels a piercing pain, which takes her breath
Czy można czuć ból amputowanej kończyny? Ból fantomowy, nielogiczny i wymykający się ze słownika
away. As if something was flowing out of her leg, but the diseased one, the infected one. She becomes
medycznego. Możemy go tam odnaleźć, schowanego za sformułowaniem „mysterious pain”. Chorzy zazwy-
very clearly aware of her knee which is no more, of her foot which is no more. Of her skin, which has
czaj nie mówią, że boli ich coś, czego nie ma, ponieważ boją się, że zostaną posądzeni o chorobę psychiczną.
been broken, cut in half.
No bo ktoś może powiedzieć, że nie dość, że z rozczłonkowanym ciałem, to jeszcze wariat, i dopiero by było.
Także generalnie nic nas nie boli, czujemy się świetnie, a także proszę nas o nic nie podejrzewać.
60
61
Sylwia Chutnik, The Phantome
Joanna Pawlik, In the Forest, 2008
DVD, 2’29’’
Is it possible to experience the pain of an amputated limb? A phantom pain, illogical and beyond the
scope of a medical dictionary. We can find it there, hidden behind the phrase ‘mysterious pain’. Patients
don’t usually say that they have a pain in something non-existent, because they fear that they will be
taken for lunatics. Well, because someone might say that not only is the body truncated, but what a nutter, to boot, and that would be really bad. And generally, we are fine, we have no pain, so please don’t
suspect us of any pain.
The Queen is suffering. She is trying to massage the non-existent limb, nervously looking around to
make sure that nobody is watching. She is rubbing and pinching it to stop it from going numb. In the end,
she curls up the imaginary leg and she slowly touches each toe in turn, massaging it gently.
The pain retreats. The pain of what is not there. The pain of nothing.
To get back to normality is the hardest part. What luck that I am not the only one that has had a
leg cut off. There are some other girls there with me. I get to know them in the post-op room, and,
later, at the physio. Finally, at the special camps at the sanatorium. The new friends are very nice,
although some are still so unwell that it is difficult to play with them for any time. They are the ones
with cancer, where they have cut off all they could, but it’s still spreading. The bodies of those girls
are chopped up like cheese, there is hardly anything left and it all hangs together with single bits of
skin. A little scary.
Our favourite game is to steal one another’s prosthetics and fighting with them, like with swords, or
using them to shoot. Or all of that at once.
You take your artificial leg in your hand and – Bang Bang! – you kill your enemy.
Then we take silly snaps. One girl is hanging onto the arm of another. We wear tracksuit
trousers which limply hang in the place where there should be something. And we take those limp
trouser legs in our hands. And we stand on one leg, as if doing it on purpose. Kasia has no left leg,
Anka – no right one. And tomorrow, they are also going to cut off Lusia’s hand. The one she uses
to write with.
5
It looks very weird when we put on the wooden leg of General Józef Sowiński. The leg is kept in
the glass box in the Museum of the Polish Army in Warszawa. It brings to mind a lame pirate: it
starts off wide, it turns into a thick stick which ends in a hoof. So, we put on the General’s arti-
ficial leg, when the Museum guide is busy talking in detail about some faded flag hanging above our
heads. We gently walk past the group, trying not to bump on the floor too much. Why do that? Why,
as a joke, of course. We do have our own healthy legs, of course, but we have bent one in the knee and
strapped on the wooden leg.
62
63
Sylwia Chutnik, The Phantome
Sylwia Chutnik, Fantom
Hobble, hobble, bumpity bump, to the door and out. And there, a busy street, lots of people, who are
Królowa cierpi, próbuje masować nieistniejącą kończynę, rozglądając się przy tym nerwowo, czy
walking very fast and they completely don’t understand that we walk slowly, kind of majestically. They
nikt przypadkiem na nią nie patrzy. Pociera, podszczypuje, żeby nie drętwiało. W końcu podwija wyobra-
soon look puzzled at the wooden would-be leg and shake their heads in sympathy. Ah, so that’s that. A
żoną nogę i powoli dotyka każdego palca u stopy, delikatnie go masując.
poor thing, walking without a leg. Then, curiosity – what does the leg which isn’t there look like, what
Ból ustępuje. Ból tego, czego nie ma. Ból niczego.
does the stump look like. What does the truncated body look like, the wound, is anything still coming out
of it or has it got a scab.
Soon followed by a stream of associations: what bad things did the amputee have to have done to
Najgorzej jest wrócić potem do normalności. Jakie to szczęście, że nie tylko mnie ucięli nogę. Że są
deserve from the good God such a terrible punishment of truncating the integrity of the body, given
jeszcze inne dziewczynki. Poznaję je na sali pooperacyjnej, potem na rehabilitacji. W końcu na specjalnych
at birth, to last till death. And then, we soon guess what bad things the parents of such a person must
obozach w sanatorium. Nowe koleżanki są bardzo fajne, chociaż niektóre jeszcze na tyle chore, że trudno
have got up to, what bad things the grandmother and the great grand family must have got up to, it
jest się z nimi dłużej bawić. To te z nowotworami. Ucięli im już właściwie wszystko, ale nadal robią się przerzuty. Ciało tych dziewczynek jest poszatkowane jak ser, prawie tam już nic nie ma i wszystko trzyma się
Joanna Pawlik, Bez tytułu | Untitled
(Aldona), 2010, fotografia |
photography
razem na pojedynczych skórkach. Trochę straszne.
Naszą ulubioną zabawą jest podkradanie sobie protez i bicie się nimi, jak mieczami albo strzelanie
z nich. Albo wszystko na raz.
Bierzesz w rękę sztuczną nogę i – tratatatata – zabijasz wroga.
Potem robimy sobie głupie zdjęcia. Jedna trzyma się ramienia drugiej. Mamy na sobie spodnie od
dresu, które bezwładnie zwisają w miejscu, gdzie powinno być coś. I te zwisające nogawki bierzemy
w rękę. I tak stoimy na jednej nodze, jakby specjalnie. Kasia nie ma lewej nogi, Anka prawej. A Lusi mają
jutro obciąć też rękę. Tę, którą pisze.
5
Wygląda to bardzo dziwnie, kiedy zakładamy na siebie drewnianą nogę generała Józefa Sowińskiego. Noga znajduje się za oszkloną gablotką w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Kojarzy
się z piracką kuternogą: taka szeroka na początku, a potem zamieniająca się w gruby patyk zakoń-
czony kopytkiem. No więc zakładamy sztuczną nogę generała, kiedy przewodniczka po muzeum zajęta
jest omawianiem szczegółów jakiegoś wyblakłego sztandaru wiszącego nad naszymi głowami. Delikatnie
przechodzimy obok wycieczki, starając się zbytnio nie stukać po posadzce. Po co to robimy? Oczywiście,
dla żartu. Mamy przecież swoje własne, zdrowe nogi, ale jedną zgięliśmy w kolanie i przytwierdziliśmy
paskiem drewnianą kulę.
Kuśtyk, kuśtyk, stuku puk, do drzwi i na zewnątrz. A tam już ulica gwarna, pełno ludzi, którzy chodzą
bardzo szybko i zupełnie nie rozumieją, że my tak powoli, że my tak dostojnie. Zaraz patrzą zdziwieni na
drewniany erzac nogowy i ze współczuciem kiwają głowami. Ach, to o to chodzi. Biedny człowiek, bez
nogi taki idzie. I zaraz ciekawość – jak wygląda noga, której nie ma, jak wygląda to ucięte miejsce. Jak
wygląda kadłub, rana, czy się coś z tej rany ciągle wylewa i czy tam są strupy.
I zaraz ciąg skojarzeń, co złego człowiek taki amputowany musiał zrobić, żeby zasłużyć sobie u Bozi
na karę straszną rozczłonkowania ciała swego integralnego, danego raz na zawsze przy porodzie i tak
do śmierci. I zaraz się domyślamy, co złego rodzice człowieka takiego musieli zrobić, co złego uczyni-
64
65
Sylwia Chutnik, The Phantome
Sylwia Chutnik, Fantom
had to be going on for entire generations, it’s not something that could have happened just like that,
ła praprababka i jeszcze praprarodzina, że to musiało iść pokoleniami, to nie mogło stać się tak nagle
all of a sudden. Everything is for a reason, there had to be a reason why someone deserved this. There
i za nic. Za darmo nic nie ma, tu trzeba sobie było zasłużyć na cięcie. Tu potrzebny był grzech.
had to be a sin.
Tymczasem osoba ubrana w nogę generała skręca z powrotem do Muzeum, już jej się nie chce tak
Meanwhile, the person wearing the General’s leg turns back towards the Museum. She no longer
niewygodnie chodzić, już jej ta proteza przeszkadza w życiu. Ale w czasie spaceru salę z oszkloną ga-
feels like walking about so uncomfortably, the wooden leg is beginning to get in the way. But while she
blotą zamknęli i nigdzie nie widać przewodniczki. Stoi tak farbowana kaleka i nie wie, co zrobić. A może,
was on her walkabout, the glass box was locked and the guide is nowhere to be seen. The painted cripple
a może zostać z nogą, jakoś się do niej przyzwyczaić?
is just standing there and doesn’t know what to do. Maybe, maybe, just hang on to the leg, get used to
A może taka noga się przyda, może dokupić sobie jeszcze nowe nogi i stać się kolekcjonerem noż-
it somehow?
nym. Mieć tych nóg mnóstwo, na każdą życiową okazję. Handlować sztucznymi nogami, być potentatem
Maybe such a leg will come in handy, maybe she could buy more new legs and become a leg col-
nożnym.
lector. Have lots of legs, a different one for each occasion in life. Trade in artificial legs, become a leg
tycoon.
Najbardziej lubię odrzucać daleko od siebie protezę. Nie jest mi do niczego potrzebna, mam swoją
jedną nogę i nie zawaham się jej użyć. Jestem sportsmenką, uwielbiam się ścigać. Biegnę więc dalej.
What I like best is to throw the prosthetic as far away as I can. I don’t need it for anything. I have one
leg and I will not hesitate to use it. I am a sportswoman and I love racing. So, I keep on running.
Joanna Pawlik, Bez tytułu | Untitled
(Magda 2), 2010, fotografia |
photography
66
67
Lidia Krawczyk talks to Joanna Pawlik
Z Joanną Pawlik rozmawia Lidia Krawczyk
Your individual exhibition in Bunkier Sztuki is called Balance. You are showing works which you have
Balans to tytuł twojej indywidualnej wystawy w Bunkrze Sztuki. Pokazujesz na niej pra-
been working on for a year now. This exhibition is very different from the work that you have done
ce z projektu, nad którym pracowałaś przez ostatni rok. Bardzo różni się on od tego,
previously. You used to be a painter, but we won’t see a single painting in this exhibition. You have
czym zajmowałaś się do tej pory. Byłaś przecież malarką, a na tej wystawie nie zoba-
become a video artist, a photographer and a multimedia artist. How did this change come about and
czymy ani jednego obrazu. Stałaś się artystką wideo, fotografką, artystką multimedial-
what is the project which has so captivated you?
ną. Skąd się wzięła ta zmiana i co to za projekt, który tak cię uwiódł?
All this is true, but the change took place much earlier. I first exhibited photographs and video in the
To prawda, natomiast stało się to dużo wcześniej. Pierwszą wystawą, na której pokazałam fo-
Czarna Gallery. The show was called A Walk and it was on in January 2009. This was my first, watershed
tografie i wideo, była prezentacja w Galerii Czarna, zatytułowana Spacer. Zaprezentowałam
show. Some of the works from that exhibition will be also on display in Balance. The project, whose
ją w styczniu 2009 roku. To był pierwszy, przełomowy pokaz. Cześć prac z tamtej wystawy
results I have decided to present in Bunkier, is a continuation of that theme. I wanted to take a closer
znajdzie się również na wystawie Balans. Projekt, którego efekty zdecydowałam się pokazać
look at how unpleasant experiences, which have affected our physical appearance (such as a scar,
w Bunkrze to kontynuacja wcześniej podjętego tematu. Chciałam przyjrzeć się temu, w jaki
amputation, disability or anything which leaves a visible mark on the body) affect our psyche. I had been
sposób przykre doświadczenia, jakie wpłynęły na nasz wygląd fizyczny (takie jak blizna, am-
wondering to what extent we were able to overcome such experiences and whether we were capable
putacja, niepełnosprawność, czy cokolwiek, co pozostawia widoczną zmianę na ciele) od-
of accepting them at all. There is no single good way to deal with such changes. The most interesting to
działują na naszą psychikę. Zastanawiałam się na tym, w jakim stopniu jesteśmy w stanie je
me is the bridge which has arisen from me to others who have had similar experiences. I am interested
oswoić, i czy w ogóle potrafimy to zaakceptować. A może nigdy do tego nie dochodzi? Odpo-
what happens to someone after an amputation of a large part of the body and in what sense one can talk
wiedzi jest dokładnie tyle, ile jest osób. Nie ma jednego sposobu na poradzenie sobie z takimi
about experiencing a loss.
zmianami. Najbardziej interesujący wydaje mi się jednak most wiążący mnie z innymi ludźmi,
którzy doświadczyli tego samego. Ciekawi mnie, co się dzieje z człowiekiem po amputacji
Tell me, how did it all start?
dużej części ciała oraz w jaki sposób można mówić o doświadczeniu utraty.
A personal crisis was the direct stimulus for me to take on this topic. I gained the space necessary to
Powiedz mi w takim razie, jak to się zaczęło?
observe myself closely and the problems I have been struggling with, which, so far, I have been pushing
aside. I am referring to my disability. I wanted to observe how it was affecting me physically and
Bezpośrednim bodźcem do podjęcia tego tematu był zdecydowany przełom w moim ży-
psychologically. I understood that to do that, I needed different means of expression from those that
ciu osobistym. Zyskałam przestrzeń potrzebną do tego, aby móc bliżej przyjrzeć się sobie
I had been using so far. So, I started making films, taking photographs and producing drawings from my
i problemom, z którymi się zmagam, a które do tej pory spychałam na dalszy plan. Mam
imagination. I was my own model. For the last thirty years, I have not met anybody who was disabled in
na myśli swoją niepełnosprawność. Chciałam się przyjrzeć temu, jak wpływa ona na mnie
a similar way to mine. Always, since I can remember, I have surrounded myself with able-bodied people.
fizycznie i psychicznie. Zrozumiałam, że w tym celu potrzebuję innych środków ekspresji,
Now I think that this was a sort of escapism, a way of covering up and hiding my difference.
niż te, którymi posługiwałam się do tej pory. Zaczęłam więc robić filmy, fotografie oraz
68
69
Joanna Pawlik, Bieg | Run, 2010
DVD, 11’24’’
Siostrzeństwo amputantek. Z Joanną Pawlik rozmawia Lidia Krawczyk
rysunki z wyobraźni. Sama dla siebie byłam modelką. Przez ostatnie trzydzieści lat nie poznałam żadnej
osoby, która byłaby niepełnosprawna w podobny jak ja sposób. Zawsze, odkąd pamiętam, otaczałam się
osobami pełnosprawnymi. Teraz wydaje mi się, że był to pewien sposób ucieczki, maskowania i ukrywania swojej odmienności.
Co się zatem zmieniło na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat? Dlaczego zaczęłaś traktować siebie
inaczej?
Czas, który dla siebie zyskałam, sprawił, że mocniej skoncentrowałam się na sobie, a co za tym idzie, na
problemie związku pomiędzy tym, co fizyczne, a psychiką. Ten problem, mimo że drążony od wieków,
stał się dla mnie wtedy niezwykle interesujący. Zaczęłam się zastanawiać, w jaki sposób różni ludzie
odczuwają stratę. Znam pewną osobę, która jako dziecko straciła dwa małe paluszki. Mówiono mi, że
ona bardziej przeżywa brak, że dla niej to większy kompleks niż dla mnie, która nie ma prawie jednej
czwartej całego ciała. Problem braku akceptacji jest bardzo uniwersalny, bo dotyczy nie tylko osób po
amputacjach, ale również tych, które mają niewielkie blizny, czy inne defekty. Zaczęłam szukać kontaktów z dziewczynami, które, podobnie jak ja, są po amputacjach. Celowo zawęziłam moje poszukiwania
wyłącznie do kobiet, tak zwanych amputantek. Wydawało mi się, że one bardziej otworzą się na mnie
z uwagi na szczególną wspólnotę, jaką nas łączy. Chciałam przyjrzeć się z zewnątrz temu, w jaki sposób
taka, czy inna ułomność wpływa na osobę, która jej doświadczy. Ciekawiło mnie jak to jest w przypadku
innych kobiet. Chciałam się sama w tym odnaleźć.
I jak to jest?
Zaczęłam się z nimi spotykać. Czasami było to bardzo trudne. W Polsce udało mi się nawiązać kontakt
tylko z kobietami, które są paraolimpijkami i z niewielką liczbą kobiet, które na co dzień nie mają oporu,
aby pokazywać się w mediach. Niestety nie zdołałam przekonać innych dziewczyn.
Kompletnie odmienna sytuacja miała miejsce za granicą, gdzie również poszukiwałam dziewczyn
do mojego projektu, czyli w Austrii i Stanach Zjednoczonych. To były dziewczyny bardzo otwarte, oswojone i podekscytowane moją pracą, z chęcią godziły się na udział w tym projekcie.
To może dowodzić, jak bardzo temat niepełnosprawności w Polsce jest nadal tematem tabu, tematem
wstydliwym… A jak wygląda sytuacja w Norwegii?
U nas niepełnosprawność cechuje samotność. Problem niepełnosprawności zaczął być widoczny dopiero niedawno. Moja mama, która pochodzi z małego miasteczka opowiadała mi kiedyś, że w młodości miała niepełnosprawną koleżankę, która przez cały czas była izolowana od społeczeństwa. Bardzo
inteligentna i błyskotliwa dziewczyna nie miała szansy na normalne życie. Ta okrutna stygmatyzacja
70
71
Sisterhood of the Amputees. Lidia Krawczyk talks to Joanna Pawlik
What has changed over the last thirty years, then? Why have you started to treat yourself differently?
Siostrzeństwo amputantek. Z Joanną Pawlik rozmawia Lidia Krawczyk
zmuszała te osoby do ukrywania się i izolacji. Osoby, które świetnie mogły dawać sobie radę (na przykład w normalnych szkołach), z powodu swojej niepełnosprawności były zamykane w domach, odci-
The time that I have gained to myself meant that I could focus more on myself, and, as a result, on
nane od społeczeństwa.
the relationship between that which is physical and the psyche. This problem, even though it had been
Sytuacja w Norwegii pod względem socjalnym jest zupełnie inna niż ta, z którą mamy do czynienia
probed for centuries, became at that point fascinating for me. I began to wonder in which way different
w Polsce. Podczas mojego pobytu w Oslo udało mi się spotkać z szefową departamentu do spraw osób
people experience a loss. I know someone who, as a child, lost two fingers. I was told that she really feels
niepełnosprawnych. To od niej dowiedziałam się między innymi o polityce równościowej oraz o pro-
for her loss, that she has more of a hang-up about it than I, who have got almost a quarter of my body
gramach pomocowych skierowanych do osób niepełnosprawnych. Począwszy od ulg podatkowych, po-
missing. The problem of lack of acceptance is universal, because it doesn’t apply only to amputees, but
przez darmowe samochody, darmowe remonty mieszkań (robione w celu dostosowania ich do potrzeb
also to those who only have a small scar, or other defect. I began to seek out women who, like me, had
osób niepełnosprawnych), aż po cały wachlarz dostępnych wariantów różnych protez. Jeśli cokolwiek
undergone an amputation. Deliberately, I narrowed my search down to women amputees only. It seemed
dzieje się ze sprzętem, nie trzeba – jak w Polsce – czekać na jakąkolwiek reakcję trzy lata. W Norwegii
to me that they would open up to me more because of a peculiar affinity between us. I wanted to study
wszystkie potrzebne naprawy, bądź zamiany dokonywane są od ręki!
from the outside what impact an infirmity had on the person affected. I was curious how it was with
Jak myślisz, co było, a może nadal jest, powodem tego, że w Polsce problem niepełnosprawności
other women. I wanted to find myself in that way.
mamy nadal nieprzepracowany? Czy to poczucie wstydu? Założenie, że jesteśmy gorsi?
And how is it with them?
Myślę, że osoby niepełnosprawne zaprzeczały założeniom, że wszyscy jesteśmy równi, że wszyscy
I began to meet up with them. Sometimes, it was hard. In Poland, I have only managed to establish
jesteśmy tacy sami. Polityka wyrównująca szanse nie była w Polsce popularna. Dopiero od niedawna
contact with women who are paraolympians and with a small number of women who don’t have
obserwuję próby społecznego oswajania się z innością. Państwa zachodnie od dłuższego czasu drążą
anything against showing themselves in the media. Unfortunately, I haven’t managed to convince any
temat, stąd pewnie ta różnica.
other women. It was quite different abroad, in Austria and in the United States, where I also searched
for women for my project. The women there were very open and excited by my work and they gladly
Twoja opowieść przypomniała mi, że tam, gdzie się wychowywałam, mieszkał chłopczyk z poraże-
agreed to participate in my project.
niem mózgowym. Nikt o nim nie mówił, nie rozmawiał na jego temat z dziećmi. Pewnego razu (byłam
wtedy małą dziewczynką) zobaczyłam go na specjalnym wózku, pokrzywionego, z dziwnie ułożonymi
This may be a sign that, in Poland, the topic of disability is still taboo, something to be ashamed of...
rękami. Był w moim wieku, ale nie zachowywał się jak inne dzieci. Do tej pory pamiętam, że jego
And what is the situation in Norway?
widok bardzo mną wstrząsnął. Przed tym spotkaniem nie zdawałam sobie sprawy, że istnieją dzieci
chore, czy kalekie. Myślę, że kwestia edukacji jest tutaj niezmiernie ważna. Pokazywanie dzieciom,
In Poland, disability is characterised by loneliness. The problem of disability has only become visible
że świat nie jest złożony tylko z ludzi pełnosprawnych, a niepełnosprawność nie wyklucza ze społe-
recently. My mother, who comes from a small town, once told me that in her youth she had a disabled
czeństwa i nie jest powodem do izolowania kogokolwiek.
friend, who was isolated from society all the time. This very intelligent and witty girl had no chance as
far as normal life was concerned. Cruel stigmatisation forced such persons to hide in isolation. People
Edukacja w tym wypadku to również bezpośredni kontakt i rozmowa. Znajomy opowiadał mi o tym, jak
who could manage perfectly well (for example, attend normal schools), were cut off from society,
jego matka, za każdym razem, gdy na spacerze mijali osobę niepełnosprawną, zabraniała mu się na nią
locked up at home.
patrzeć. Że nie można, że to jest zakazane.
The situation in Norway as regards the social aspect is completely different from that in Poland.
During my stay in Oslo, I managed to meet the director of the department for the disabled. It was from
A jak jest teraz? Czy czujesz się dyskryminowana?
her that I found out about the equality policy and about support programmes aimed at the disabled,
starting with tax relief, free cars and free improvement work on housing (so as to adapt it to the needs
Teraz jest trochę inaczej. Temat niepełnosprawności jest stale obecny w mediach, panuje większa tole-
of the disabled), to a whole gamut of possible variations of all sorts of prosthetics. If something goes
rancja. Sama jednak odczuwam dyskryminację. Wielokrotnie byłam wyzywana czy wyśmiewana na ulicy.
72
73
Sisterhood of the Amputees. Lidia Krawczyk talks to Joanna Pawlik
Siostrzeństwo amputantek. Z Joanną Pawlik rozmawia Lidia Krawczyk
wrong, you don’t have to wait for a response for three years, as you do in Poland. In Norway, all repairs or
exchanges necessary take place instantly!
Mój syn z kolei doświadcza tego w szkole. Koledzy pytają go dlaczego jego mama kuleje, a on nie chce
im tego wyjaśnić. Jest to również odczuwalne w moich kontaktach z mężczyznami.
Why, in your opinion, was, or maybe still is, the problem of disability in Poland unresolved? Is this out
of a sense of embarrassment? Or because of an assumption that we are inferior to others?
W jaki sposób?
I think that the disabled have negated the assumption that we are all equal, that we are all the same. Equal
Ciągle nie czuję pełnej akceptacji. Istnieje taka szczególna luka pomiędzy mną a mężczyznami. Mam
opportunities policy hasn’t been popular in Poland. It is only recently that I have observed social attempts
wrażenie, że jestem przezroczystym ciałem. Nieważna, aseksualna.
to get accustomed to those who are different. Western societies have been probing this theme for longer,
which probably accounts for the difference.
Pokutuje taki stereotyp, że osoby niepełnosprawne są aseksualne.
Your story has reminded me that in the place where I was brought up, there lived a little boy with
Wynika to z tego, że pełnosprawni nie widzą w nich obiektu seksualnego, że odbierają im prawo do od-
cerebral palsy. Nobody talked about him, or mentioned him to other children. One day (and I was a little
czuwania pożądania i podniecenia. To jest duży problem. Gdybym miała większy stopień niepełnospraw-
girl at the time), I saw him on his special wheelchair, all crooked, with his arms arranged in a strange
ności, być może odczuwałabym to jeszcze bardziej. W ogóle związki niepełnosprawnych kobiet z peł-
way. Until this day I remember how shaken I was at that sight. Until that meeting, I hadn’t realised that
nosprawnymi mężczyznami są o wiele rzadsze niż w odwrotnym przypadku. Zwróciłam na to uwagę już
ill or disabled children existed. I think that the matter of education is extremely important – to show
jakiś czas temu. Od kobiety wymaga się idealnej fizyczności, nieskazitelnego ciała i zgrabnej sylwetki.
children that the world doesn’t consist only of the able-bodied, and that disability is not a reason to
Z kolei niepełnosprawni mężczyźni otaczani są zwykle przez kobiety opieką. One częściej są skore do
be excluded from society or to be isolated.
tego, aby pomagać, być wsparciem dla niepełnosprawnych mężczyzn.
Education in this case can also refer to direct contact and conversation. A friend told me that his mother
Czy ten projekt był dla ciebie terapeutyczny? Podchodzisz do niego z dystansem, czy emocjonalnie?
would tell him not to look at anobody disabled whenever they passed such a person when out on a walk.
She said that you weren’t allowed to, that it was forbidden to do so.
Już przez samo podjęcie tematu, problem stał mi się bliższy i mniej straszny. Emocjonalnie podchodziłam do tego projektu wtedy, gdy jeszcze sama dla siebie byłam modelką, kiedy wychodziłam
And what is the situation now? Do you feel discriminated against?
w miejsca publiczne bez protezy. Trudno było mi wtedy zmierzyć się ze wzrokiem innych ludzi. Było
to dla mnie ciężkie przeżycie. W ogóle pierwsze podejmowanie tego tematu kosztowało mnie dużo
Now, it’s a little different. The topic of disability is being raised in the media and there is more tolerance.
emocji. Teraz, gdy mam już kontakt z innymi dziewczynami, jest to dla mnie bardziej projekt badaw-
However, I do experience discrimination. Frequently, I have been called names or ridiculed in the street.
czy. Przyglądam się i obserwuję, staram się analizować związki, doświadczać relacji z inną kobietą.
And my son has been put through it at school. His mates ask him why his mother limps and he doesn’t
Skupiam się na jakości estetycznej prac, nad tym, by były one artystycznie ciekawe. Nie jest to już dla
want to tell them. And it’s something that I can feel in my contacts with men.
mnie projekt terapeutyczny.
In what way?
Upierałabym się jednak przy tym, by nazwać ten projekt w ten sposób. Przecież terapia polega między
innymi właśnie na tym, że na samym początku coś nam się wydaje problemem niewyobrażalnie skom-
I still don’t feel that I am fully accepted. There is a peculiar gap between me and men. I have a feeling that
plikowanym i przerażającym. W trakcie pracy nad i ze sobą, staje się on bardziej uniwersalny, a gdy
I am see-through. Unimportant, asexual.
zdajemy sobie sprawę, że nie jesteśmy sami, zaczynamy się z nim oswajać.
There is a common stereotype that the disabled are asexual.
Moje prace mogą się takie wydawać, ale nie takie było moje założenie. Są efektem mojej wewnętrznej
przemiany, która zachodziła obok i pomimo tego projektu.
74
75
Sisterhood of the Amputees. Lidia Krawczyk talks to Joanna Pawlik
Siostrzeństwo amputantek. Z Joanną Pawlik rozmawia Lidia Krawczyk
What this means is that the able-bodied don’t see them as a sexual object, that they take away
their right to feel lust or arousal. This is a big problem. If I were even more disabled, perhaps I would
To, co zobaczymy na wystawie to efekty twojej rocznej pracy. Będą na niej fotografie, filmy, rzeźba.
experience it to an ever greater extent. And generally, relationships between disabled women and
Istotnym elementem tej prezentacji są relacje, twoje spotkania z innymi kobietami, stosunek dziew-
able-bodied men are much rarer than the other way round. I became aware of this some time ago.
czyn do swojego kalectwa. Prace są dowodem poszukiwań wspólnych elementów. Balansowaniem
A woman is expected to be ideal physically, have an immaculate body and a shapely silhouette. In turn,
z emocjami, poszukiwaniem porozumienia, czy siostrzeństwa właśnie.
disabled men are often taken care of by women. Women are more likely to want to be helpful and to
provide support for disabled men.
Tak, te prace przede wszystkim opowiadają o relacjach. Jako obiekty, są same w sobie bardzo ważne
i istotne. To jednak zwieńczenie mojego projektu, który odbywał się równolegle. Praca z osobami i emo-
Did you find the project therapeutic? Are you approaching it in a detached, or in an emotional way?
cjami, poszukiwanie siebie w każdej z tych kobiet. Na filmach i fotografiach chciałam uchwycić też motyw bliźniaczki (w filmie Twins czy w Symetrii). Moja koleżanka ma amputowaną tą samą nogę co ja, więc
Even by the very fact of taking up this theme, the problem has become closer and less threatening. I used
wymyśliłam, że ubierzemy się tak samo i będziemy się tak samo zachowywały.
to approach this project emotionally when I was still my own model, when I ventured out into public
spaces without my prosthetic. I found it difficult then to withstand people’s stares. It was a difficult
Filmy, które oglądamy na wystawie, posiadają niezwykłą wrażliwość, są bardzo sensualne, pełne po-
experience for me. And it cost me a lot of emotion to take this topic up in the first place. Now, when
zytywnych emocji. Bohaterki zostały przedstawione z wielką czułością i empatią. Oglądając twoje
I have contact with other women, this has become for me more of a research project. I look and I observe,
filmy możemy doświadczyć wirtuozerii dnia codziennego, skupić się na szczegółach i czynnościach
I try to analyse relationships, to experience a relationship with another woman. I concentrate on the
zwykle dla nas banalnych, na które nie zwracamy uwagi, jak jedzenie, bieganie, czy taniec. Jak udało
aesthetic quality of my work to make sure that it is artistically interesting. It is no longer a therapeutic
ci się osiągnąć taki efekt ciepła i serdeczności?
project for me.
Miałam takie przeczucie, że dobrze jest zaczynać pracę z osobami, z którymi jesteśmy blisko. Nas poEven so, I would like to insist that we call this project therapeutic. After all, the essence of therapy
is that it starts with something that appears to you as a complicated and terrifying problem. When
you are working on and with yourself, the problem begins to appear more universal, and when you
realise that you are not alone, you begin to get used to it.
łączyła niepełnosprawność, szczególne siostrzeństwo osób po amputacji kończyn. Gdyby ten projekt
Joanna Pawlik, Bez tytułu (z cyklu
Bliźniaczki) | Untitled (from the
Twins cycle), 2010, fotografia |
photography
My works may look like that, but this was not my starting premise. The works are a result of my inner
transformation, which has happened outside of and in spite of this project.
What we’ll see in the exhibition is a result of a year of your work. There will be photographs, films
and sculpture. Talking about your meetings with other women and their attitude to their disability is
also an important element of your work. The works are a result of looking for elements in common –
balancing emotions, seeking understanding or indeed sisterhood.
Yes, above all, these works talk about relationships. As objects, they are themselves very important and
significant. However, they are the crowning glory of my project which was happening in parallel. This
was working with people and emotions, and looking for myself in each of these women. In the films and
photograps, I wanted to capture the motive of a twin sister (in the film Twins, or in Symmetry). My friend has
had the same leg amputated as me, so I decided that we would dress the same and behave in the same way.
76
77
Sisterhood of the Amputees. Lidia Krawczyk talks to Joanna Pawlik
Siostrzeństwo amputantek. Z Joanną Pawlik rozmawia Lidia Krawczyk
The films which we can view at the exhibition display great sensitivity and sensuality and they are
robiła zwykła, pełnosprawna dziewczyna, to pewnie nie byłoby tego efektu. Dziewczyny mnie akceptowały
full of positive emotions. The protagonists are presented with great tenderness and empathy. When
jako osobę, która je zrozumie. Ufały mi do tego stopnia, że nie chciały oglądać końcowego efektu pracy!
watching your films, we can experience the mastery of the mundane, and concentrate on details
and activities which we normally see as banal, which we take no notice of, such as eating, running or
Na większości filmów się śmiejecie. Traktujecie to jak fajną zabawę. Filmy nie są pompatyczne, nie ma
dancing. How did you manage to achieve this effect of warmth and kindness?
użalania się nad sobą, nie ma traumy. Jest trud i zmaganie się z rzeczywistością, ale nie ma przygnębienia.
I had a premonition that it would be a good thing to embark on working with someone close. We had
Rzeczywiście, efekt jest czasami zabawny. Próbowałam skupić się jednak przede wszystkim na problemie ogra-
been connected by disability, by the peculiar sisterhood of the amputees. If this project had been made
niczeń stawianych przez ciało i ciału, na zagadnienu współpracy i relacji. Byłyśmy ciekawe różnych figur, trakto-
by a normal, able-bodied woman, probably this effect wouldn’t have been there. The women accepted
wania siebie nawzajem jako oparcia, gdy stoimy na jednej nodze. Czasem się udawało, ale chwilami nie. Zależało
me as a person who understands them. They trusted me to such an extent that they didn’t care to see
to też w dużej mierze od dziewczyny i tego, czy jest pogodzona ze swoją sytuacją, czy nie. Jedne miały w sobie
the final effect of our work!
ogromną siłę, inne były bardziej spięte. Sama współpraca z dziewczynami nie była jednak trudna.
In most of the films, you are laughing. You treat it as fun. The films aren’t pompous, there is no feeling
Część tych prac dotyczy także smutku – to te przedstawienia, na których pokazujesz jednostki. W tych
sorry for yourself, there is no trauma. There is effort and wrestling with reality, but there is no feeling
ujęciach widać samotność i pustą, przytłaczającą rzeczywistość. Z chwilą, gdy w kadrze pojawiają się
of depression.
dwie kobiety, zjawia się „siostra”, przekaz zyskuje pozytywną wymowę. Dziewczyny zaczynają się
uśmiechać, chichoczecie, chcąc wykonać jakieś zaplanowane choreografie. Cała dramaturgia zaczyna być oparta na wątku szczęścia, wynikającego z poczucia wspólnoty.
Indeed, the effect is sometimes amusing. However, I was trying to focus above all on the problem of the limitations
posed by the body and for the body, and on the issue of cooperation and relations. We were curious about various
figures, by treating each other as a support, when we stand on one leg. At times, this worked, but at other times, it
Oczywiście, że tak. Zawsze gdy byłyśmy razem, nieźle się bawiłyśmy! W filmie Symetria jest to szcze-
didn’t. It largely depended on the woman and whether she was reconciled to her situation, or not. Some had a great
gólnie widoczne. Z Ewą, jedną z bohaterek (ma amputowaną inną nogę niż ja), ubrałyśmy się w ten sam
force inside them, others were more tense. But collaboration with the women wasn’t difficult.
sposób. Poruszałyśmy się synchronicznie, jakbyśmy widziały się w odbiciu lustrzanym. To było dla mnie
bardzo ciekawe doświadczenie. Stres pojawił się z chwilą, gdy tę scenę miałyśmy odtworzyć w miejscu
Joanna Pawlik, Bez tytułu
(Symetria) | Untitled (Symmetry),
2010, fotografia | photography
publicznym. Bałyśmy się, że ktoś przyjdzie i nas zobaczy!
W filmie Trening zwrócił moją uwagę fakt, że na początku skupiłaś się tylko na protezie nogi. Nie
widać w ogóle twarzy. Podobna sytuacja ma miejsce w filmie Breakfast. Dlaczego dziewczyny w niektórych filmach są anonimowe? Dlaczego skupiasz się wyłącznie na amputowanych kończynach?
Moim założeniem była koncentracja na problemie braku. Skupiłam się na protezie Ewy Zielińskiej dlatego, że miała super nowoczesny sprzęt do biegania, z włókna węglowego. Tylko tego rodzaju sprzęt
pozwala jej na bycie sprinterką. Jej praca i rozwój zawodowy zależą w dużej mierze od kawałka metalu…
Więc patrzyłaś na nią z zazdrością?
Niestety, pieniądze także wpływają na to, w jaki sposób osoba niepełnosprawna może się rozwijać. Protezy wpływają na stopień sprawności danego człowieka. Bardzo chciałabym mieć taką nogę do biegania. Są inne nogi do joggingu, inne do szybkiego biegania po bieżni. Rzeczywiście… mogłam się na tym
78
79
Sisterhood of the Amputees. Lidia Krawczyk talks to Joanna Pawlik
Siostrzeństwo amputantek. Z Joanną Pawlik rozmawia Lidia Krawczyk
Some of the works touch upon sorrow – these are the performances where you show individuals. In
skupić dlatego, że to moje marzenie. Było to jednak podświadome. Sprzęt, który gwarantuje ci zdrowie
these frames we can see loneliness and a crushing, empty reality. The moment that there are two
i w miarę normalne funkcjonowanie… to chyba marzenie większości niepełnosprawnych osób.
women in the frame, a ‘sister’ appears and the message becomes positive. The women begin to smile,
you are giggling, wanting to execute some pre-planned piece of choreography. The whole drama
Ciekawi mnie także motyw waszego szczególnego, zsynchronizowanego tańca bez muzyki. W kilku
begins to rely on the theme of happiness, which stems from a sense of togetherness.
filmach, razem z partnerką, wykonujecie takie same, symetryczne ruchy.
Yes, of course. Whenever we were together, we had a good time! This shows especially in the film
Te filmy pokazują na ile uda nam się, mimo braku nogi i braku równowagi, zsynchronizować nasze ruchy. Dotyczy
Symmetry. With Ewa, one of the protagonists (she has had the opposite leg to me amputated), we
to również synchronizacji emocjonalnej, oswajania nerwów, stresu wynikającego z tej sytuacji i tego, na ile udało
dressed the same. We moved in a synchronised way, as if we were looking at our mirror image. That was
nam się opanować i uspokoić. To było takie przełamywanie lodów. Na końcu wychodzimy z kadru śmiejąc się.
a very interesting experience for me. It became stressful when we were due to recreate the same scene
To jest właśnie ta równowaga pomiędzy stresem, a jego opanowaniem i uspokojeniem nerwów, które po-
in public. We were worried that someone would come and see us!
jawiają się w trakcie współpracy. Ten dystans i brak zaufania, ta trudna choreografia, w pewnym momenIn Training, I noticed that at the beginning of the film, you concentrated only on the prosthetic. The
cie okazują się dziewczyńską zabawą. Można to rozumieć jako proces trudnego oswajania, gdy na końcu
face cannot be seen. It is the same in Breakfast. Why are the women in some of your films anonymous?
rodzi się przyjaźń. Bardzo interesują mnie pozy, które przybieracie w filmach. Są one dosyć szczególne…
Why do you dwell exclusively on the amputated limbs?
Balansowanie pozą i odczuwanie emocji związanych z miejscem publicznym jest najbardziej widoczMy premise was precisely that: to focus on the problem of deprivation. I concentrated on Ewa Zielińska’s
ne w tytułowym filmie Balans. Pozy służyły sprawdzeniu moich granic. W tym wideo stałam na balo-
prosthetic only because she had a supermodern running device, made of carbon fibre. Only thanks to
nie, próbując utrzymać równowagę na tak bardzo nietrwałej płaszczyźnie, w dodatku na plaży, po której
such equipment can she be a runner. Her work and professional development depend on a piece of
przemieszczało się mnóstwo osób. Nie są to żadne klasyczne pozy zaczerpnięte z przedstawień, które
metal...
możemy znaleźć w historii sztuki.
So you looked at her with envy?
Przyjmujesz pozy, które dla zdrowej kobiety mogą być wyzwaniem. A ty – nie mając jednej nogi –
jeszcze bardziej utrudniasz sobie zadanie, stojąc na wielkiej i niestabilnej powierzchni, na tle „prze-
Unfortunately, money also affects the extent to which a disabled person can develop. Prosthetics affect
krzywionego” morza…
the degree of ability of the person. I very much would like to have such a leg for running. There are other
types of legs for jogging, others for a quick sprint on a track. Really... I could only focus on that because
Zawsze kusiła mnie klasyczna poza baletnicy. Byłam ciekawa tego, który układ jest dla mnie wykonalny.
it showed something that I dream about. But this was subconscious. Equipment which can guarantee
Było bardzo trudno. Ręce i nogi pozwalają utrzymać tę równowagę. Podchodziłam do tego wielokrotnie.
health and comparatively normal performance, this must certainly be every disabled person’s dream.
Byłam narażona na wzrok innych ludzi. Chodziło mi o klasyczne przedstawienie baletnicy w przestrzeni.
I am also interested in the motive of your peculiar, synchronised dance without any music. In a number
Ten projekt ma bardzo silny wydźwięk społeczny. Jego celem jest próba przedstawienia innej wizji nie-
of films, you and your partner perform the same, synchronised movements.
pełnosprawności kobiet, zbliżenie się do tego problemu, zgłębienie jego zakamarków. Jak się czujesz
kończąc nad nim pracę? Jakie są twoje dalsze plany? Będziesz nadal badała przestrzeń wykluczonych?
These films show to what extent we can succeed in synchronising our movements, in spite of our lack of
a limb and a lack of balance. It’s also about being in synch emotionally, about combating nervousness and
Mam wrażenie, że projekt Balans to dopiero początek mojej pracy nad tym zagadnieniem. Wiele osób,
stress caused by this situation, and about to what extent we have managed to get a grip on ourselves and
które zobaczy wystawę będzie miało okazję dowiedzieć się więcej o sobie. W lutym 2011 będę poka-
calm down. It was in a way about ice-breaking. In the end, we leave the frame, laughing.
zywała część tej wystawy w Oslo, w maju i czerwcu jadę na rezydencję do Los Angeles. Sądzę, że będzie
to inspirujące doświadczenie.
80
81
Sisterhood of the Amputees. Lidia Krawczyk talks to Joanna Pawlik
Joanna Pawlik, Trening | Training, 2010
DVD, 8’28’’
This is the balance between stress and conquering it and conquering the nerves, due to working
together. This distance and a lack of trust, the difficult choreography, at a certain point turn into girls’
play. This can be understood to signify the difficult process of overcoming strangeness, out of which
friendship is born. I am very interested in the poses you strike. They are peculiar...
The eponymous film Balance shows best the balancing of the poses and the experiencing of emotions
in a public place. The poses served the purpose of testing my boundaries. In this video I stood on the
balcony, trying to maintain my balance on such an unstable surface, and also, on the beach, where
many people were moving about. These are not any classical poses, that we could come across in any
performances familiar from the history of art.
You adopt poses which, for a healthy woman, wouldn’t present a challenge. But you – even though you
are missing a leg – are making the task even more complicated by standing on a large and unstable
surface, with a ‘crooked’ sea in the background...
I have always found tempting the classical pose of the ballet dancer. I was curious which pas de dance
would be possible for me to perform. It was very hard. Arms and legs enable one to maintain the balance.
I made many attempts at it. I was exposed to the glares of others. My point was to create a classical
spatial presentation of a ballet dancer.
This project has a very strong social resonance. It aims to present women’s disability with a difference, to
probe this problem, to delve into its intimate corners. How do you feel now that the project is nearing its
end? What are your plans for the future? Are you going to carry on researching the space of the disabled?
I have a feeling that the project Balance is only a beginning of my work on this issue. Many people who
see the exhibition will have an opportunity to find out something more about themselves. In February
2011, I will show a part of the exhibition in Oslo and in May and June, I am going for a residential stay in
Los Angeles. I think that this will be an inspiring experience.
82
83
Karolina Więckowska talks to Alicja Długołęcka, PhD
Z dr Alicją Długołęcką rozmawia Karolina Więckowska
I would like to start by looking at and – I hope – demolishing one of the probably most hurtful stereo-
Chciałabym, żebyśmy zaczęły od przyjrzenia się i – mam nadzieję – obalenia jednego z prawdopodob-
types, according to which disability equals asexuality. Why has someone disabled been put beyond
nie najbardziej krzywdzących stereotypów, mówiącego o tym, że niepełnosprawność oznacza asek-
the pale?
sualność. Dlaczego osoba niepełnosprawna została wyjęta poza nawias?
On one hand, the statement is untrue, on the other it isn’t. All depends on how we view this. People with
Z jednej strony twierdzenie jest nieprawdziwe, z drugiej tak. Wszystko zależy od tego, z której strony na to
every type of disability (also mental) are sexual beings – they experience desire, they have a developed
spojrzymy. Osoby z każdą niepełnosprawnością (intelektualną również) są istotami seksualnymi – odczuwają
sexual identity and they feel themselves men or women. This is obvious. Parsons said that ‘an illness is
pożądanie, mają rozwiniętą tożsamość płciową, czują się kobietami i mężczyznami. To oczywistość. Parsons
similar to a deviation’, in a social sense, and the same goes for disability – it is the able-bodied who do
powiedział, że „choroba jest pokrewna dewiacji” (w sensie społecznym), podobnie jest z niepełnosprawno-
not treat such individuals as sexual beings. What does this mean? Let me give you an example. Judy
ścią – to osoby pełnosprawne nie traktują tych ludzi seksualnie. Co to znaczy? Podam przykład. Judy Heu-
Heumann, President Clinton’s assistant, a woman who has experienced disability, said in 1982, ‘I don’t
mann, asystentka prezydenta Clintona, kobieta doświadczająca niepełnosprawności, powiedziała w 1982
know whether sexist comments offend me or not, because they have never been directed at me. This
roku: „Nie wiem, czy jestem obrażana przez seksistowskie komentarze, czy nie, ponieważ nigdy nie były one
phenomenon is already manifest in child upbringing. When a disabled child is born, the parents and those
skierowane do mnie”. To zjawisko jest już widoczne w sposobie wychowania dzieci. Kiedy rodzi się dziecko
around concentrate above all on rehabilitation (whether intellectual or physical). We, specialists dealing
z niepełnosprawnością, rodzice i otoczenie koncentrują się przede wszystkim na rehabilitacji (umysłowej lub
with the disabled, pay particular attention that children should not be dressed in the infamous track suits,
ruchowej). My, specjaliści zajmujący się osobami z niepełnosprawnością, zwracamy szczególną uwagę na
but wear clothes which are gender-specific.
przykład na to, żeby nie były one ubierane jedynie w funkcjonalne dresiki, tylko zgodnie z płcią.
The so-called sporty look, also asexual.
Tak zwany styl sportowy, również aseksualny.
Yes. Of course, the problem goes much deeper and stems from the fact that the child does not have peer
Tak. Oczywiście problem tkwi dużo głębiej i polega na tym, że dziecko nie ma kontaktów rówieśniczych,
group contacts, is tired out by the rehabilitation (spending their entire childhood in hard labour, whether
jest wymęczone rehabilitacją (całe dzieciństwo upływa mu na ciężkiej pracy, polegającej na uspraw-
trying to improve mobility or general ability), and all that which goes with constructing one’s sexual
nianiu) i wszystko to, co się wiąże z budowaniem płciowej tożsamości schodzi na dalszy plan. A po-
identity is pushed to the background. And then, the critical stage arrives. What takes place in early pu-
tem przychodzi faza krytyczna, czyli dojrzewanie (dziesiąty, jedenasty rok życia). Nawet jeśli dziecko
berty (the age of ten and eleven) is very important. Even if the child has been brought up with the sense
było wychowywane w poczuciu integracji: chodziło do przedszkola publicznego, było ubierane zgodnie
of having been integrated – attended a public nursery, worn clothes suitable for its biological gender,
z płcią biologiczną, było w relacjach podkreślających jego płeć, prędzej czy później do głosu docho-
taken part in relations emphasising his or her gender – sooner or later, the peer group function will make
dzi rola grupy rówieśniczej. Prawidłowości rządzące rozwojem są bardzo okrutne, „wczesne nastolatki”
itself felt. The rules of puberty are very cruel, kids don’t think in the abstract. What begins to matter is
jeszcze nie myślą abstrakcyjnie i koncentrują się na konkretach. Zaczyna się liczyć to, jak dziewczyna
what clothes the girl wears, what the boy looks like (is he fit?), who is the quickest to mature sexually,
jest zbudowana i ubrana, czy chłopak jest sprawny fizycznie, kto szybciej dojrzewa płciowo, jak wy-
what he or she looks like and whether he or she conforms to the prevailing ideal. And even those disabled
gląda i czy jest to zgodne z obowiązującym wzorcem. I nawet jeśli osoby z niepełnosprawnością miały
84
85
Doubly Imprisoned. Karolina Więckowska talks to Alicja Długołęcka, PhD
Podwójnie uwięzione. Z dr Alicją Długołęcką rozmawia Karolina Więckowska
Joanna Pawlik, Bez tytułu | Untitled
(Alice), 2010, fotografia wykonana
podczas warsztatów | photography
taken during AXIS Physically Integrated
Summer Intensive, San Francisco
wcześniej jakąś pozycję w grupie i były lubiane, dostają wtedy wyraźną informację, że nie są obiektem
zainteresowania seksualnego, że nie są postrzegane jako potencjalny chłopak, czy dziewczyna. To dzieje
się już w szkole podstawowej.
Bardzo dużo kobiet (mówię o kobietach z widoczną niepełnosprawnością, schorzeniami, które
wpływają na wygląd), z którymi rozmawiałam o tym, jak są odbierane pod kątem atrakcyjności, mówiło
wyraźnie, że to był ten czas, kiedy – jeśli nie dotarło to do nich wcześniej – wyraźnie poczuły, że kompletnie się różnią, i że nie będą „prawdziwymi kobietami”. Pomiędzy jedenastym a osiemnastym czy
dziewiętnastym rokiem życia kształtuje się nasza tożsamość – zaczynamy zadawać sobie pytanie: „Kim
jestem”? Porównywanie się z innymi staje się wtedy bardzo ważne, w końcu człowiek kształtuje swój
obraz również na podstawie tego, kim czuje się na tle grupy.
Co zatem należy robić?
Dużo zależy od otoczenia i od tego, w jaki sposób prowadzi się takich ludzi od momentu urodzenia.
Od kilku lat bardzo szczerze mówię o tym, jak ważna jest edukacja rodziców. Nie chodzi mi wyłącznie
o wsparcie psychologiczne, tylko o to, żeby rodzice wzmacniali dziecko w tej fazie krytycznej, począwszy od dziesiątego, czy jedenastego roku życia po okres przedmaturalny, i mówili mu prawdę. Jest to
bardzo trudne i mocno wiąże się ze stosunkiem osób pełnosprawnych do niepełnosprawnych. Lubimy
robić dobrą minę do złej gry, mówimy: „To są takie same kobiety jak my, tacy sami mężczyźni jak my”,
who, earlier, had had some sort of established position in the peer group and been liked, now get a clear
to jednak jedynie deklaracja „poprawna politycznie”. Pod kątem atrakcyjności seksualnej tak nie jest. To
message that they are not objects of sexual desire, that they are not perceived as a potential boyfriend
bardzo ważne, by mówić prawdę, że niepełnosprawne nastolatki wcale nie są takie same, żeby rozwijały
or girlfriend. This occurs at a very early age.
w sobie inne cechy, które pozwolą im „przetrwać” ten trudny czas i że to jest przejściowe.
I have talked to very many women (I am referring to women with a visible disability or infirmities
which affect appearance) about how they are perceived in terms of their attractiveness and they stated
Co to znaczy?
clearly that that was the time when – even if they had failed to realise this before – they came to feel
very clearly that they were totally different and that they would never become real women. Our identity
Jeżeli wykształcą pewne cechy osobowościowe i umiejętności, w okresie dojrzałości będą mogli realizo-
forms between the 11th and the 18th or 19th year of our life – we then answer the question, ‘Who am
wać swoje prawa i potrzeby, i będą mogli się czuć osobami zintegrowanym, również seksualnie. Osoby
I?’ It becomes vital to compare oneself with others; after all, we shape our image also on the basis of who
z widoczną niepełnosprawnością zostają zmuszone do tego, by wypracować sobie swój własny sposób
we feel we are in relation to a social group.
na życie. Warto, żeby ten pomysł nie ograniczał się do bycia herosem, czy heroską (jestem sportowcem,
artystą, dobroczyńcą i tylko na tym się skupiam), ale by kategoria płci również miała znaczenie i była
What should be done, then?
wpisana w obraz samego siebie. W tej kwestii jestem optymistką. Poznawałam na swojej drodze niezwykłe i piękne kobiety, wszystkie były indywidualistkami, wszystkie wypracowały swój pomysł na życie,
Much depends on the environment and how such people are directed. For a number of years, I have been
łącznie z kobiecością – tym jak ją prezentują i czym dla nich jest.
very vocal on the subject of how important it is to educate the parents. I don’t mean psychological care,
but that parents should make the child stronger, starting from the age of ten or eleven, until the end of
Niewątpliwie należy szukać sposobów. Myślę teraz o tym, że bycie kobietą niepełnosprawną to tak
school, and should be telling the child the truth. This is very difficult and strongly related to the attitude
naprawdę zetknięcie się z podwójnym murem. Pierwszy z nich jest dla nas wspólny (każda kobieta ma
of the able-bodied to the disabled. We like to put on a brave face, to say, ‘These are the same sort of
swoje problemy, kompleksy, nie zawsze myśli o sobie dobrze), na to niestety nakłada się dodatkowo...
86
87
Doubly Imprisoned. Karolina Więckowska talks to Alicja Długołęcka, PhD
women as we are, the same sort of men as we are,’ but these are just words. This is not the case when it
Podwójnie uwięzione. Z dr Alicją Długołęcką rozmawia Karolina Więckowska
niewidzialność.
comes to sexual attraction. It is very important to tell them the truth, that they are not the same, so that
I niepełnosprawność, która może łatwo przeszkodzić w normalnym życiu, generując dodatkowe kom-
they may develop different characteristics, and that that is temporary.
pleksy, w pewnym sensie z góry nadane. Nie dziwię się, że spotykała Pani same silne kobiety. Wydaje
What does this mean?
mi się, że żeby się przez ten podwójny mur przebić trzeba mieć nadnaturalne pokłady siły, albo trafić
na świetnych ludzi. Dochodzimy tu do poruszonego przez Panią wątku związanego z edukacją. Jaka
If they develop certain personality traits and abilities, once they are mature, they will be able to satisfy
jest Pani wizja tych działań?
their sexual and gender entitlements and they will be able to feel integrated, also on the sexual level.
People with a visual impairment are forced to work out their individual recipe for life. It is a good idea
Ten dziesiąty czy jedenasty rok życia to krytyczny czas, kiedy budzi się w nas kobiecość, której do końca
that that should not rely on being a hero (I am a sportsperson, a benefactor – and I only concentrate on
nie rozumiemy. Nawet będąc pełnosprawnymi i pasując do modelu, mamy w tym czasie – dokładnie tak
that), but that the criterion of gender should also matter and be a part of the self-image. I am an optimist
jak pani powiedziała – mnóstwo zarzutów wobec siebie. To czas, kiedy rodzą się kompleksy, które prze-
in this matter. I have met in my path unusual and beautiful women who were all individuals, they had
śladują nas potem przez całe życie, mimo że są absurdalne.
all worked out their own idea for how to live, including their femininity – how to present it and what it
should be for them.
Przychodzi mi do głowy przykład mojej przyjaciółki z porażeniem mózgowym. Ma dwóch braci,
którzy zawsze stawiali jej duże wymagania i traktowali ją – jak to się mówi – normalnie. Opowiadała
mi też o ojcu, który, mobilizując ją do rehabilitacji, mówił: „Co ty sobie wyobrażasz? Myślisz, że ja Cię
Undoubtedly, it is important to seek solutions. I am thinking just now that to be a disabled woman is
będę na randki prowadzał?”. Pobudzał ją tym do samodzielności, a to już poważny krok ku niezależności.
really like coming across a double wall. The first one is common to all of us (every woman has her own
Bez względu na stopień ograniczeń ruchowych, uzyskanie maksymalnej niezależności zawsze współgra
problems, hang-ups, doesn’t always have a high opinion of herself); unfortunately, to all this, another
Joanna Pawlik, Bez tytułu (Ślub)|
Untitled (Wedding), 2010, fotografia |
photography
element is added...
Invisibility.
And the disability, which can easily interfere with a normal life, giving rise to additional complexes,
which are in a sense predetermined. I am not surprised that you have met only strong women. It seems
that in order to get across this double wall you either have to have supernatural reserves of strength
or have the luck to encounter fantastic people. We are getting here to the topic you have mentioned
in connection with education. What is your vision for such activities?
The age of ten or eleven is a critical time, when our femininity, which we cannot fully comprehend,
wakes up. Even if we are able-bodied and fulfil the standard, at that time – just as you have said – there
are lots of things that we mind about ourselves. That is the time when a lot of hang-ups are born which
go on to torment us for life, however absurd they are.
The example springs to mind of a friend of mine, with cerebral palsy. She has two brothers who have
always made great demands on her nad have treated her, so to speak, normally. She would also tell me
about her father who, by the way of inspiring her to get better, would say, ‘Whatever are you thinking
of? Do you think that I am going to be chaperoning you on dates?’ In this way, he was encouraging her
to be self-sufficient, and that is a very radical step towards independence. Regardless of the degree to
which mobility is impaired, acquiring maximum independence always coincides with being an adult. On
88
89
Doubly Imprisoned. Karolina Więckowska talks to Alicja Długołęcka, PhD
Podwójnie uwięzione. Z dr Alicją Długołęcką rozmawia Karolina Więckowska
the other hand, he also demonstrated that he saw her as a sexual being, taking it for granted that she
z byciem dorosłym. Z drugiej strony pokazał jej też, że myśli o niej jak o istocie płciowej, czyli zakłada,
would one day become a woman, who would have dates with men. Only very few people behave like
że stanie się kiedyś kobietą, która będzie chodziła na randki. Bardzo niewielu rodziców to robi. Boją się
that. They are frightened of the vision that their child, their daughter, might one day in the future be in
wizji, że ich dziecko, córka, może być w przyszłości w związku i „uprawiać seks”! Z reguły rodzice dzieci
a relationship. As a rule, the parents of disabled children told me that, if they ever had any associations
niepełnosprawnych mówili mi o tym, że jeżeli mają jakiekolwiek skojarzenia z płcią, z seksualnością, to
at all with gender and sexuality, they always concerned abuse. This means that their disabled daughters
idą one w kierunku nadużyć. Wynika to z tego, że ich niepełnosprawne córki dorastały w układzie za-
were growing up in a dependent relationship with the parents, who were looking after them, often being
leżnościowym z rodzicami, którzy opiekowali się nimi, często nadmiernie, postrzegając otoczenie jako
over-protective and perceiving the environment as hostile. Budding femininity or sexuality would evoke
wrogie. Kiełkująca kobiecość, czy seksualność budzi w nich paniczny lęk. Boją się, że ich dzieci będą
in them blind fear. They feared that the child would be sexually used, and it did not occur to them that
wykorzystywane seksualnie, a nie przychodzi im do głowy, że mogą stać się niezależne i korzystać ze
the child might become independent and use her own sexuality.
swojej seksualności.
What I find the most painful while working with disabled women is something which they often
To, co najbardziej mnie boli w pracy z kobietami niepełnosprawnymi od urodzenia to fakt, który i one
emphasise: apart from their complexes and isolation, they are aware that they are in a way behind in
często podkreślają: poza kompleksami i izolacją, że są w jakimś sensie zapóźnione w swoim własnym roz-
their development and don’t have very many possibilities. And all this because they have been brought
woju i nie mają zbyt wielu możliwości. A wszystko przez to, że są wychowywane pod szklanym kloszem.
up under a glass jar.
Do tego często nawet wtedy, kiedy są już dorosłe.
And also often even once they are grown-up.
Tak, nieustannie. I dopiero choroba rodziców, czy ich śmierć powoduje, że uzyskują wolność, na którą
Yes, all the time. And only when the parents themselves become ill or die, does it allow them to gain
często jest już wtedy za późno. Nie jest to taka wolność, jakiej by chciały i z której by potrafiły skorzystać.
freedom, which often comes too late. This is not the sort of freedom which they had hoped for. And
I to jest – moim zdaniem – podstawowy problem osób niepełnosprawnych w naszym kraju. Traktowanie
this is – in my opinion – the most fundamental problem for the disabled in Poland. The fact that they are
ich z góry, podejmowanie za nich decyzji, nie dawanie prawa i nie stwarzanie im możliwości do tego,
patronised, that decisions are taken for them above their heads, that they are not allowed what they are
żeby popełniały błędy. Patrząc na to z szerszej perspektywy, w naszej kulturze kobiece błędy dotyczą-
entitled to and they have no opportunities to make mistakes. Looking at this from a broader perspective,
ce sfery seksualnej są szczególnie napiętnowane, więc jeżeli kobieta jest zależna z powodu ograniczeń
in our culture, women making mistakes in the sexual arena is something that bears a particular stigma,
ruchowych, to otoczenie będzie robiło wszystko, żeby ona tych błędów nie popełniała. A na czym się
and that is why, if a woman is a dependant due to reduced mobility, those around her will try to do ev-
mamy uczyć, jak nie na błędach? To powoduje, że kobiety niepełnosprawne od urodzenia są podwójnie
erything possible to ensure that she will not make such mistakes. But how can you learn, if not from your
uwięzione. Wszystkie jesteśmy w jakiś sposób kulturowo uwięzione jako kobiety (a dokładniej uwięziona
mistakes? This causes disabled women to be doubly imprisoned from birth. We are all imprisoned as
jest nasza seksualność), u nich jednak jest to silne w dwójnasób.
women (or, our sexuality is imprisoned) but in their case, this is an additional powerful factor.
Podkreśla pani różnicę pomiędzy byciem osobą niepełnosprawną od urodzenia, a niepełnosprawnoYou emphasise the difference between being someone born disabled and disability which is acquired.
ścią nabytą. Jak się przedstawia ta relacja?
What is the relation between these situations?
To dwa kompletnie różne światy.
These are two completely different worlds.
Czy istnieje wśród niepełnosprawnych wewnętrzne, silne rozgraniczenie na te dwie grupy? Pojawia
Is there an internal, clear division into these two groups among the disabled themselves? Does it
się zazdrość lub złość?
cause anger or envy?
Nie, w ogóle nie o to chodzi. Oczywiście istnieją podziały pomiędzy samymi niepełnosprawnymi. Na
No, that is not the point at all. Of course, divisions among the disabled do exist. For example, between
przykład podział na osoby po urazie rdzenia i z porażeniem mózgowym. Ale tu raczej nie chodzi o to,
tetraplegics and those with cerebral palsy. But the point is not so much which disability is better or worse,
która niepełnosprawność jest gorsza, a która lepsza, tylko o to, o czym mówiłyśmy na samym początku.
90
91
Doubly Imprisoned. Karolina Więckowska talks to Alicja Długołęcka, PhD
Podwójnie uwięzione. Z dr Alicją Długołęcką rozmawia Karolina Więckowska
but what we discussed at the very beginning. Disability is above all a social category and it is us, the able-
Niepełnosprawność jest przede wszystkim kategorią społeczną i to my, sprawni, jesteśmy za nią od-
bodied ones, who are responsible for it. The extent to which the particular person will be disabled in how
powiedzialni. To w jakim stopniu dana osoba będzie niepełnosprawna w funkcjonowaniu społecznym
he or she functions socially depends on the conditions for developement which we have made available.
zależy od tego, jakie warunki do rozwoju jej stworzymy.
What has been known and practised for years in Scandinavian cultures, looks quite different in Po-
To, co w kulturach skandynawskich jest od lat znane i praktykowane, u nas przedstawia się zupeł-
land. Here, working with someone disabled consists of providing care and not opportunities to encour-
nie inaczej. W Polsce praca z osobą niepełnosprawną polega na opiece, a nie na stwarzaniu możliwości
age development. And this is something which is always individual. In the group of women that I worked
i mobilizowaniu jej do tego, żeby się rozwijała. A to jest zawsze indywidualne. W grupie kobiet, z którą
with, each one had a different blueprint for how to live.
pracowałam, którą badałam, każda miała swój pomysł na życie.
I also think that Joanna Pawlik’s project is a great example of such individual development. However,
Myślę też, że projekt Joanny Pawlik jest świetnym przykładem takiego indywidualnego rozwoju.
this doesn’t mean that her idea has to be good for other women. It is not universal. Its strength relies
Nie znaczy to jednak, że jej pomysł musi być dobry dla innych kobiet. Nie jest uniwersalny. Jego siła tkwi
precisely on the fact that it is an individual statement about what her own path has been.
właśnie w tym, że jest indywidualną wypowiedzią na temat tego jaka była i jest jej droga.
Let’s get to the point. The basic difference lies in the fact that those who reached puberty as able-
Kończąc wątek. Podstawowa różnica polega na tym, że osoby, które dojrzewały jako osoby
bodied and suffered an impediment, only subsequently developed various mechanisms to enable them to
sprawne i doznały urazu dopiero po okresie dojrzewania płciowego, wykształciły w sobie różne me-
be independent and decisive also in the situation of being limited. Such a person finds it easy to tell apart
chanizmy, które pozwalają im na bycie osobą niezależną i decyzyjną również w sytuacji ograniczenia.
those limitations which stem from the physical disability and those which are imposed by the environment.
Taka osoba bardzo łatwo czyta, które ograniczenie wynika z jej fizyczności, a które jest jej narzucane
These people are much more aware of their rights, are more often rebellious or react in an angry
przez otoczenie.
way. Anger is a good state, it’s one of the defence mechanisms which proves that the phase of mo-
Te osoby znacznie lepiej zdają sobie sprawę ze swoich praw, częściej są zbuntowane, częściej re-
bilisation is taking place and that the person will start getting on with life. Sometimes, it ends in failure,
agują złością. Złość jest tutaj dobrym stanem, jest jednym z mechanizmów obronnych, który świadczy
sometimes suicide or falling into an alcohol and drugs vortex. But it’s always an attempt to fight reality.
o tym, że następuje faza mobilizacji i że człowiek coś zaczyna ze swoim życiem robić. Czasem niestety
On this journey you can find very many beautiful, positive examples, which demonstrate how someone
jest to porażka, odrzucenie tego świata, próba samobójcza, wpadnięcie w wir alkoholowo-narkotykowy.
has won the right to exist again. Passivity and learnt helplessness are much more dangerous, because
Zawsze jest to jednak próba walki z rzeczywistością. Na tej drodze można znaleźć również dużo bardzo
they are manifestations of powerlessness.
pięknych, pozytywnych przykładów, które pokazują jak człowiek wywalczył swoje prawo do istnienia
na nowo. Bierność i tak zwana wyuczona bezradność są o wiele bardziej niebezpieczne, ponieważ są
Presumably, limitations are more numerous for those born disabled, as you have mentioned.
wyrazem bezsilności.
First of all, these people are terribly constrained from childhood, and secondly, they have not developed
U osób niepełnosprawnych od urodzenia wspomnianych przez panią ograniczeń jest zapewne więcej.
such characteristics which would enable them to make decisions. As I have said, they have not been given the opportunities to learn from mistakes, and unfortunately, they very often are aware of this. I find
Po pierwsze są potwornie ograniczane od dzieciństwa, a po drugie nie mają wykształconych takich cech,
such encounters the most difficult ones. I also always feel in some way guilty and partly responsible, and,
które pozwalały im podejmować decyzje. Tak jak powiedziałam, nie dane są im możliwości uczenia się na
on the other hand, I know what hard work it is to try to develop the abilities needed for decision making.
błędach, a one bardzo często sobie z tego zdają sprawę. To są dla mnie najtrudniejsze spotkania. Zawsze
Sometimes, this is impossible because such people, at the age of twenty plus, are simply fully formed
się też czuję w jakiś sposób winna i współodpowiedzialna, a z drugiej strony wiem, jaka to jest trudna
and they will never develop certain personal characteristics.
praca, żeby próbować wykształcić umiejętności związane z tak zwaną wewnątrzsterownością. Czasami
jest to niemożliwe, bo te osoby, dwudziestokilkuletnie, są już po prostu ukształtowane i pewnych cech
What solution do you see?
osobowościowych nigdy nie rozwiną.
The way of thinking of the families as well as the specialists responsible for social rehabilitation of the
Jakie widzi pani rozwiązanie?
disabled would have to change. Let’s consider for example those whose mobility is the most severely
limited, who cannot function without the help of others. In Poland, we think of clinical centres as stor-
92
93
Doubly Imprisoned. Karolina Więckowska talks to Alicja Długołęcka, PhD
Podwójnie uwięzione. Z dr Alicją Długołęcką rozmawia Karolina Więckowska
Joanna Pawlik, Bez tytułu (Bałwany) |
Untitled (Snowmen), 2010, fotografia |
photography
Musiałby się zmienić sposób myślenia rodzin i specjalistów, którzy są odpowiedzialni za rehabilitację
psychospołeczną tych osób. Weźmy na przykład pod uwagę ludzi z najpoważniejszymi postaciami ograniczeń ruchowych, takimi którzy nie mogą funkcjonować bez pomocy innych. W Polsce o ośrodkach
myśli się jak o przechowalniach, umieralniach, miejscach, w których dochodzi do jakichś potwornych
nadużyć. Czuję się w pewien sposób rzeczniczką tych osób, z którymi pracuję. Nawet ludzie, którzy nie
mogą poruszać całym ciałem, są w stanie uniezależnić się w pełni w zakresie decydowania o sobie samych. Mieszkanie razem z chorującymi, starzejącymi się rodzicami, którzy nadal ich traktują jak dzieci,
zaprzecza idei bycia istotą seksualną, w ogóle człowiekiem dorosłym. Te osoby nie żyją swoim życiem.
Jeśli taka osoba byłaby w ośrodku, gdzie otrzymywałaby niezbędną pomoc wynikającą z niepełnosprawności fizycznej, miałaby też swoje przyjaźnie, miłości, marzenia, dylematy, rozstania i seks. To wszystko
jest wpisane w życie. Niestety to nie jest myślenie popularne w naszym kraju. Taka rodzina byłaby odrzucona, a nawet szykanowana za to, że swoje niepełnosprawne dorosłe „dziecko” oddała do ośrodka.
Jakie najważniejsze problemy stoją na drodze do tej zmiany?
Wygląda to tak, że z reguły nie mówimy tu o dzieciach, które są formalnie dziećmi, ale na przykład
o dwudziestopięcioletnich kobietach. Po pierwsze nikt ich tak naprawdę nie pyta o zdanie, nikt im takich miejsc nie pokazuje, nie mówiąc już o tym, że nikt póki co nie tworzy w Polsce takich ośrodków,
age spaces, places to die in, places, where some sort of gross abuse is committed. I feel to an extent as
w których prawa seksualne osób z niepełnosprawnością byłyby respektowane. Na dzień dzisiejszy nie
a spokeswoman for those that I work with. Even people very severely impaired physically are able to
ma niestety różnicy pomiędzy tym, czy taka osoba mieszka z rodzicami, czy w ośrodku, w którym i tak
achieve complete independence, with mobility rehabilitation. At that point, continuing to live with the
nie są respektowane jej prawa seksualne. Takie placówki kojarzą nam się z segregacją płciową, miesza-
ailing parents who are getting old and still treat them as children negates their sexual being and their
niem się w sferę intymną, przyjacielską. Na szczęście trochę się to zmienia. Prowadzę czasem szkolenia
adult being. These people do not live their own lives. If such a person lived in a centre, he or she would
dla pracowników Domów Opieki Społecznej, coraz więcej jest wśród nich ludzi świadomych. Dowiadują
have company of those of the same age group, would have love, dreams, unfaithfulness and sex. All
się, że to, co dzieje się w ośrodkach w Polsce jest naruszaniem praw, ingerowaniem w kwestie seksualne
that which makes up the fabric of life. Unfortunately, this is not a way of thinking which is popular in our
osób, które mieszkają w takich placówkach. Coraz częściej się zatem zdarza, że mogą mieszkać ze sobą
country. Such a family would be rejected and even ostracised that they had allowed their disabled child
w pokoju pary bez ślubu.
to go to a centre.
W Polsce również?
What are the most important problems which prohibit such a change?
Tak, parę razy już nawet mi się zdarzyło, że personel umożliwiał wspólne życie niepełnosprawnym parom
The situation is that, as a rule, we are not talking here about children which are formally children but for
homoseksualnym. Na szczęście normalność staje się powoli normą. Takie przypadki są dowodem na to,
example about people who are twenty plus. For one thing, nobody really asks what they want, nobody
że ludzie zaczynają zdawać sobie sprawę z tego, że inne traktowanie tych osób jest ich krzywdzeniem
points out to them that such places exist, not to mention the fact that, for the time being, nobody is cre-
i ograniczaniem podstawowej wolności. Mówimy o ekstremalnych przypadkach, musimy jednak pamię-
ating in Poland places where the sexual rights of the disabled would be respected. At present, unfortu-
tać, że rozmawiając o osobach niepełnosprawnych mamy na uwadze ogromną grupę ludzi.
nately, there is no difference whether such a person lives at home or in a centre, where their sexual rights
aren’t respected, anyway. We associate centres with sexual segregation, interfering with the intimate
To około piętnaście procent społeczeństwa?
and friendship spheres. Luckily, this is now changing a little. I sometimes conduct training for workers
94
95
Doubly Imprisoned. Karolina Więckowska talks to Alicja Długołęcka, PhD
in Social Care Homes and there are more and more aware people amongst them. They learn that what
Podwójnie uwięzione. Z dr Alicją Długołęcką rozmawia Karolina Więckowska
Joanna Pawlik, Bez tytułu (Trening)
| Untitled (Training), 2010,
fotografia | photography
happens in the centres in Poland is legal violation, interference in the sexual matters of people who live
in such places. Therefore, more and more often unmarried couples live together sharing a room.
Also in Poland?
Yes, a few times I have come across the staff making it possible for homosexual disabled couples to live
together. Fortunately, normality is slowly becoming the norm. Such cases prove that people are beginning to realise that it is damaging and an abuse of basic freedoms to treat such people in any different
way. We are talking about extreme cases, but we must bear in mind that talking about the disabled, we
are looking at a vast group of people.
Some 15% of society?
Nobody can tell for sure. This depends on who we consider disabled. For the time being, I am not prepared at all to define this criterion. Is it someone in receipt of a disability pension? Someone with diabetes or someone who has suffered a stroke will also be disabled.
Nikt dokładnie na to nie odpowie. To zależy od tego kogo zaliczamy do grupy osób niepełnosprawnych.
We have clearly defined disability bands in Poland.
Na dzień dzisiejszy nie podejmuję się w ogóle wyjaśnienia tej kategorii. Czy to jest ktoś, kto otrzymuje
Far be it for me to define the matter in those terms. I know a lot of people assessed as being in the first
rentę? Osobą niepełnosprawną będzie też w końcu osoba po ciężkim zawale czy z cukrzycą.
disability band. Sometimes they are tetraplegic, but in spite of that they fend for themselves. When I ask
them, ‘Are you disabled?’, they reply, ‘No, I just move in a different way.’ I will make no secret of the fact
Mamy w Polsce wprowadzone grupy inwalidzkie.
that I definitely see this like that myself. Someone is disabled to the extent that he or she cannot achieve
self-fulfillment in life. If we create suitable conditions for that person, he or she can stop being disabled,
Jestem ostatnią osobą, która w ten sposób będzie chciała to określać. Znam mnóstwo osób z pierwszą
even if in the first disability band. So, disability is a relative concept. We all are disabled in some aspect
grupą inwalidzką. Są to czasami osoby z tetraplegią, które pomimo tego same się utrzymują i żyją „po
of life, or not completely able.
swojemu”. Jak im zadaję pytanie: „Czy Ty jesteś niepełnosprawna”, one mi odpowiadają: „Nie, ja się tylko
inaczej poruszam”. Nie ukrywam, że zdecydowanie wyznaję tę właśnie teorię. Człowiek jest na tyle nie-
The difference between a disabled man and a disabled woman is striking and clear. Seemingly, rela-
pełnosprawny, na ile nie może realizować się w życiu. Jeżeli stworzy mu się odpowiednie warunki, może
tionships between disabled men and able-bodied women are much more common than the other way
nie być niepełnosprawny, mimo że ma pierwszą grupę inwalidzką. Jest to zatem pojęcie bardzo względ-
round?
ne. Każdy z nas jest niepełnosprawny w jakiejś dziedzinie życia, każdy z nas ma jakąś niepełnosprawność.
Yes, that is the case.
Dość silnie rysuje się różnica pomiędzy niepełnosprawną kobietą a niepełnosprawnym mężczyzną.
Podobno znacznie częstsze są związki niepełnosprawny mężczyzn z pełnosprawnymi kobietami, niż
How would you account for this?
niepełnosprawnych kobiet z pełnosprawnymi mężczyznami?
Do you want the good news or the bad?
Tak, jest to znacznie częstsze.
96
97
Doubly Imprisoned. Karolina Więckowska talks to Alicja Długołęcka, PhD
Podwójnie uwięzione. Z dr Alicją Długołęcką rozmawia Karolina Więckowska
Bad.
Z czego to wynika?
I don’t want to claim that this is biologically conditioned, but even so the biological factor does play
Woli Pani wiadomość złą, czy dobrą?
a certain part. The other factor is purely cultural. In Scandinavian countries, the difference is not so clearcut. In Poland, we have a firmly developed cult of the Virgin Mary...
Złą.
The indefatigable woman, Polish Mother, and experiencing immaculate conception, to wit!
Nie chciałabym twierdzić, że jest to uwarunkowanie biologiczne, jednak czynnik biologiczny odgrywa tu
pewną rolę. Drugi jest ściśle kulturowy. Widać to w krajach skandynawskich, gdzie ta różnica nie jest tak
(laughter) Now, what has this got to do with a disabled woman? What I am about to say will sound dread-
radykalna. W Polsce jesteśmy dość mocno osadzeni w kulcie maryjnym...
ful, but it comes over quite clearly from my research. The decision to marry is a decision related to
building one’s own image. It is the man who has to become mature enough to want to marry, it is he
Kobieta to niestrudzona Matka Polka, do tego doświadczająca niepokalanego poczęcia!
who decides, who chooses the woman, and the woman he chooses has to be above all the mother of
his children. To look at it in a primitive, biological way, a disabled woman is not a female who fills the
(śmiech) I jak się do tego ma kobieta niepełnosprawna? To straszne, o czym teraz powiem, ale dość
bill as a successful reproductive animal. Perhaps there is something very basic, instinctive there, that
jasno wynika to z badań, które prowadzę. Decyzja o małżeństwie jest decyzją związaną z budowa-
a woman with a visible defect is not – from a man’s point of view – good material for a mother (which
niem swojego wizerunku. To mężczyzna musi dojrzeć do tego, by wziąć ślub, on decyduje, on sobie
is, of course, an erroneous presumption, because amputation, or tetraplegia, or cerebral palsy does not
kobietę wybiera, a ta, którą wybierze powinna być przede wszystkim matką jego dzieci. Patrząc na
make motherhood impossible). Practical considerations also play a part – a good wife will not only give
to w tak prymitywny, biologiczny sposób oparty na prawach „doboru naturalnego” kobieta niepeł-
birth, but also will look after the home, something which a disabled woman will only be capable of within
nosprawna nie jest tą samicą, która stanie na czele kandydatek do sukcesu reprodukcyjnego. Ciało
very serious limitations. A partnership in which the man takes over a part of the domestic duties, even
traktowane jako lokata genów ma być przecież młode, piękne i zdrowe. Być może jest w tym coś
with the assumption that the woman would make up for this by providing good work, is not a popular
bardzo podstawowego, instynktownego, że kobieta z widocznym defektem fizycznym nie jest –
vision in our cultural model.
w odczuciu mężczyzny – dobrym materiałem na matkę (to oczywiście błędne założenie, ponieważ
ani amputacja, ani porażenie, ani uszkodzenie rdzenia nie wyklucza kobiety z bycia matką). Dochodzi
How could it be made more popular?
do tego poziom praktyczny – dobra żona nie tylko urodzi dziecko, ale też będzie dbała i zajmowała
się domem, co przy niepełnosprawności fizycznej generuje dość mocne ograniczenia. Propozycja
Education of the disabled themselves is important. They need to be coaxed to develop skills, to become
związku partnerskiego, w którym to mężczyzna przejmuje część obowiązków związanych z domem,
independent, to learn. When working with men, it is necessary to emphasise that they shouldn’t worry
nawet przy założeniu, że kobieta kompensowałaby to dobrą pracą, w naszym modelu kulturowym nie
even if they won’t be entirely fully functional sexually or physically. They are encouraged to develop in-
jest wizją popularną.
terpersonal qualities, which can compensate for a lot. If they are able to talk to women and if they know
how to captivate them, they will frequently be more popular with them then able-bodied men who have
Jak ją zatem spopularyzować?
little to say. This is the path for sexual rehabilitation for a physically disabled man.
Unfortunately, for a disabled woman this won’t work. In the eyes of the opposite sex, she loses out
Ważna jest sama edukacja osób z niepełnosprawnością. Namawia się je do rozwijania umiejętności, by-
as a mother (unjustly) and a housewife. I will echo the words of Magdalena Środa that women are mature
cia niezależnymi, do nauki. Mężczyzn uczy się dystansu to tego, że nie będą do końca sprawni fizycz-
enough to enter partner relationships but men aren’t! Since, generally, in the matrimonial market there
nie, a czasem seksualnie. Namawia się ich do rozwijania zdolności interpersonalnych, które są w stanie
are more women than men who are interested in a partnership relation – and that’s another problem –
bardzo wiele zrekompensować. Jeśli będą potrafili rozmawiać z kobietami i dowiedzą się czym je za-
then it becomes obvious that a disabled woman starts off with a handicap, because she can only have
chwycić, będą mieli niejednokrotnie większe u nich powodzenie niż mężczyźni w pełni sprawni fizycznie
a relationship with a guy capable of a partnership approach and who doesn’t follow over-the-top sexual
i seksualnie, ale tacy którzy mają niewiele do powiedzenia. To dosyć oczywista droga rehabilitacji dla
stereotypes.
mężczyzny z ograniczeniami fizycznymi.
98
99
Doubly Imprisoned. Karolina Więckowska talks to Alicja Długołęcka, PhD
Podwójnie uwięzione. Z dr Alicją Długołęcką rozmawia Karolina Więckowska
Niestety w przypadku kobiety w takiej samej sytuacji to nie zadziała. W oczach płci przeciwnej traci
What about women’s protective instinct? Does it also increase the chances of the disabled men?
jako matka (niesłusznie) i jako gospodyni domowa. Powtórzę za Magdaleną Środą, że polskie kobiety
No, I cannot accept that. Women don’t form relationships with men because they have protective in-
już dojrzały do związków partnerskich, a mężczyźni kompletnie nie. A statystyki są bezlitosne. Jeżeli
stincts. We will revisit this in a moment. I would like to talk for a bit about women and th reasons why
w ogóle na rynku matrymonialnym – to kolejny problem – jest więcej kobiet nastawionych na związek
it’s harder for them. Active rehabilitation involves all that which coincides with the model of masculinity
partnerski, niż mężczyzn, to jasnym jest, że kobieta z niepełnosprawnością już w przedbiegach jest na
and not femininity. A man who has conquered his physical limitations is perceived as exceptional and
niższej pozycji, bo ona może się związać tylko z mężczyzną, który ma partnerskie podejście do życia i nie
special. He thereby gains masculinity and becomes more attractive, also sexually. An equally brave ap-
kieruje się hiperstereotypami płciowymi.
proach by a disabled woman doesn’t render her more attractive. In fact, the opposite is true. I recall one
of the women in wheelchairs, whom her driving instructor described as ‘having real balls’. This phrase
A instynkt opiekuńczy u kobiet? Czy on też zwiększa szanse niepełnosprawnych mężczyzn?
highlights precisely the ambiguity that I am talking about, which applies to gutsy women.
In the case of men, physical limitations cause some of them to want to compensate for them, so they
Nie, z tym się nie zgodzę. Kobiety nie dlatego wiążą się z takimi mężczyznami, że mają instynkt opie-
develop the ability to communicate with a woman, they take more notice of her and they court her more.
kuńczy. Wrócimy do tego zaraz. Chciałabym jeszcze przez chwilę pomówić o kobietach i powodach,
A woman doesn’t benefit from that, because these features are the norm for femininity. Research shows that
dla których jest im trudniej. W aktywną rehabilitację wpisane jest to, co współgra z modelem męskości
for men, it is their physical and sexual competence (something which can be worked on) that makes them
a nie kobiecości. Mężczyzna, który pokonał swoje ograniczenia fizyczne jest postrzegany jako wyjątko-
feel manly, whereas what makes women feel feminine is their physical attractiveness. This is the sad truth.
wy i specjalny. Dodaje mu to dużo męskości i atrakcyjności, również seksualnej. Taka sama „dzielność”
Intelligence also helps build the feeling of manliness. Physical independence, education and good
kobiety z niepełnosprawnością nie dodaje jej kobiecości, wręcz przeciwnie. Przypomina mi się historia
communication – in such a context, does the fact that the man moves with a wheelchair matter in the
jednej z kobiet na wózku, którą instruktor nauki jazdy nazwał „prawdziwą kobietą z jajami” – i to dokład-
slightest? The wheelchair won’t be noticed. The guy will be a superman.
nie oddaje dwuznaczność tej dzielności w wydaniu kobiecym.
A woman who is physically independent, educated and can communicate won’t be attractive for
Ponadto ograniczenie fizyczne w przypadku mężczyzn powoduje, że część z nich chce sobie to zrekom-
a man. Research shows that the better educated the woman is, the less chance she stands in the matri-
pensować. Rozwijają wtedy umiejętności komunikacji z kobietami, przyglądają im się, bardziej o nie zabie-
monial market. That is not what matters. This is a sad piece of news.
gają. Kobieta w analogicznej sytuacji nie zyskuje na tym, ponieważ powyższe cechy są wpisane w kobiecość
i nie są czymś niezwykłym. Z badań wynika, że na poczucie męskości najbardziej wpływa sprawność fizyczna
i seksualna (to jest coś nad czym można pracować), u kobiet atrakcyjność fizyczna. Prawda jest brutalna.
I hope that now will come the good and positive part.
Rozwój intelektualny też buduje poczucie męskości. Niezależność fizyczna, wykształcenie i dobra
All this is the bottom line and we have to aim upwards. We have a choice, there are different paths. You
komunikacja – czy w tym kontekście fakt, że mężczyzna jest na wózku (bo miał uraz rdzenia kręgowego
can despair, enter into a relationship with the first guy who comes along, act in a self-destructive way,
albo jest po amputacji kończyn) ma w ogóle jakieś znaczenie? Tego wózka nie będzie widać. To będzie
rebel, experiment with the body and psyche (which is a balancing life-and-death act) or – something
superfacet.
that I recommend – you can act on the premise that, if they don’t want me in cultural terms, I will create
Kobieta, która jest niezależna fizycznie, ma wykształcenie i potrafi się dobrze komunikować nie sta-
my own world. And that is the optimistic vein. We can choose and try to live in a world without stereo-
je się bardziej atrakcyjna dla typowego polskiego mężczyzny. Wszystkie badania wskazują, że im wyższe
types. These are beautiful people, beautiful women. I have myself learnt an awful lot from them over the
nasze wykształcenie, tym bardziej nasza szansa matrymonialna na rynku spada. O coś innego chodzi. I to
last few years.
jest ta smutna wiadomość.
A phrase springs to mind which cropped up in the conversation of Lidia Krawczyk with Joanna Pawlik.
To teraz będzie ta część pozytywna, mam nadzieję.
They talk about the sisterhood of the amputees. In spite of everything, the context of this sisterhood
has a somewhat sad dimension for me. It suggests that it is only possible to feel strong and happy in
To wszystko to dno od jakiego trzeba się odbić. Mamy wybór, istnieje kilka dróg: można rozpaczać, wejść
a group; as an individual, life is very difficult.
w związek z pierwszą lepszą osobą, postępować autodestrukcyjnie, buntować się, eksperymentować
z ciałem i psychiką (to jednak balansowanie na granicy życia i śmierci), albo – co polecam – wyjść z za-
100
101
Joanna Pawlik, Bouncing, 2008
DVD, 1’40’’
Podwójnie uwięzione. Z dr Alicją Długołęcką rozmawia Karolina Więckowska
łożenia, że jeśli kulturowo nigdzie mnie nie chcą, to ja sobie sama ten świat urządzę. I to jest właśnie ten
nurt optymistyczny. Możemy wybrać i próbować żyć w świecie bez stereotypów. To są piękni ludzie,
piękne kobiety. Sama się od nich bardzo wiele nauczyłam przez ostatnie lata
Przychodzi mi do głowy określenie, jakie pojawia się w rozmowie Lidii Krawczyk z Joanną Pawlik. Mówią o siostrzeństwie amputantek. Mimo wszystko jednak kontekst tego siostrzeństwa ma dla mnie
dosyć smutny wymiar. Sugeruje, że tylko będąc razem można czuć się silną i szczęśliwą. W pojedynkę
życie jest bardzo trudne.
Chyba bym tego tak nie demonizowała. W dzisiejszych czasach w środowiskach kobiecych pojawia się
silna potrzeba tego, by się integrować. Sytuacja kobiety samoświadomej i inteligentnej w naszym obszarze kulturowym jest trudna. W pewnym sensie jesteśmy skazane na samotność. Kobieta pełnosprawna do tego dojrzewa, kobieta niepełnosprawna jest do tego zmuszona. W jakimś sensie i w tym przypadku jednak jestem optymistką. Mam nadzieję, że wszystkie przemiany, jakie aktualnie obserwujemy
w naszym kraju będą miały bezpośredni wpływ również na to w jaki sposób osoby z niepełnosprawnością
będą postrzegane. Wierzę, że jesteśmy na dobrej drodze do tego, by sytuacja kobiet z widoczną niepełnosprawnością ruchową zbliżyła się do sytuacji kobiet, które po prostu żyją świadomie. Wierzę, że nasze
życia nie będą się tak diametralnie od siebie różniły. Kobiety z niepełnosprawnością mają bardzo podobne problemy do tych, o których myślą kobiety feminizujące. Główną tezą przygotowywanej przeze mnie
aktualnie książki jest fakt, że w naszym społeczeństwie niepełnosprawność w pewien sposób zmusza
kobietę do feminizmu. Na podstawie obserwacji i pogłębionych rozmów z wieloma kobietami myślę, że
nie ma na ten czas bardziej sensownej drogi.
Z tego właśnie powodu spotkania kobiet w filmach Joanny budzą radość. Na co dzień walczą z rzeczywistością, odnajdują swoje prawdy (co generalnie nie jest procesem łatwym i przyjemnym), razem
są silne i szczęśliwe.
Smutną jest jednak wizja samotnego walczenia o swoje prawa. W Polsce jest to wyjątkowo widoczne.
Nasuwa mi się w tym miejscu dość ważna i mocna analogia pokazująca, że na podobnej zasadzie,
co osoby niepełnosprawne, traktowani są w Polsce (nadal) geje i lesbijki. Boję się, że – pomimo tego,
co sobie powiedziałyśmy przed chwilą o wyczuwalnych w Polsce zmianach – nieprędko cokolwiek się
zmieni.
Wierzę, że jednak tak. Z tą analogią ma pani oczywiście rację. Tym bardziej jestem zwolenniczką wydarzeń takich jak projekt Joanny Pawlik. Wszystkie akcje społeczne, wszelkie publikacje, zwłaszcza te
oddziałujące wizualnie, działające szybko na podświadomość są niezwykle ważne, bo oddziałują na
emocje, które są podłożem naszych postaw. Drugą metodą jest bezpośrednie zetknięcie się z osobą,
którą uważamy za inną. W kilka minut uzmysławia nam to bezsens stereotypów, jakie w sobie nosimy.
102
103
Doubly Imprisoned. Karolina Więckowska talks to Alicja Długołęcka, PhD
Podwójnie uwięzione. Z dr Alicją Długołęcką rozmawia Karolina Więckowska
I wouldn’t demonise the issue. In today’s world, a strong need to integrate manifests itself in women’s
Sama, pracując z osobami z niepełnosprawnością, po dziś dzień leczę się z wielu stereotypów, które
communities. The position of a self-aware and intelligent woman in our cultural sphere of reference is
niespodziewanie ujawniają się w detalach, w prostych życiowych sytuacjach. Każdy z nas je ma. Widzę
difficult. In a sense, we are doomed to loneliness. An able-bodied woman matures into that, a disabled
jak olbrzymia zmiana nastąpiła w ciągu dwudziestu lat mojej współpracy z osobami niepełnosprawnymi.
one is forced into it. In a sense, even in this case I am optimistic. I hope that all the changes which we are
Często namawiam do udziału w zajęciach ze studentami moich przyjaciół na wózkach z porażeniem mó-
currently observing in our country will directly influence also how the disabled are perceived. I believe
zgowym lub tetraplegią. Ostatnio była to kobieta z porażeniem mózgowym i studenci mieli okazję zde-
that we are on course for a situation of women with impaired mobility to become close to the situa-
rzyć się z własnymi stereotypami na temat osób z porażeniem mózgowym, najczęściej przywodzących
tion of women who simply live in an aware way. I believe that our lives will not be so entirely differ-
na myśl postać dziecka. Tymczasem pojawiła się przed nimi kobieta hiperbystra, z ciętym językiem, na
ent. Disabled women have very similar problems to those of feminists. The main thesis of the book on
dodatek feministka. Zajęcia z rehabilitacji seksualnej z „gadżetami seksualnymi” prowadziła dziewczyna
which I am currently working is the fact that physical disability forces the woman into feminism. I will
z tetraplegią. To skuteczna terapia szokowa.
encourage this. I think that there is no other way.
Tego typu akcje oraz bezpośredni kontakt stwarzają okazje, żeby pozbyć się stereotypów, czyli tak
For this reason, the encounters with the women in Joanna’s films give cause to rejoice. They strug-
naprawdę ograniczeń umysłowych, jakie w nas tkwią. Mogę również mówić za siebie, bo jest to właśnie
gle against reality on a daily basis, they find their truths (something which, on the whole, is not a pleasant
ten aspekt, który i mnie rozwinął. Kontakt z różnymi osobami i obserwowanie ich pomysłów na życie,
process) and, together, they are strong and happy.
które oceniam jako bardzo wartościowe i pozytywne, obalał stereotypy, o których nie wiedziałam, że
tkwią w mojej świadomości. To jest więc również osobista, wewnętrzna przygoda.
Still, the vision of a solitary fight for one’s rights is sad. In Poland, this is particularly visible. At this
point, an insistent and important analogy comes to mind which shows that gays and lesbians are (still)
Mówiąc o projekcie Joanny, używamy terminu „coming out niepełnosprawności w sztuce”. Liczmy
treated on a similar principle in Poland as the disabled. I fear that – in spite of what we have been
na to, że wyjście do społeczeństwa przy użyciu takich mediów, będzie w stanie choć trochę zatrzeć
saying about the palpable changes taking place in Poland – nothing will be changing in the near future.
różnice.
I trust that it will. You are, of course, right with your analogy. All the more so, this makes me a fan of
Mnie się bardzo podoba, że nie jest to jakaś kampania społeczna na poważnie, że nie odwołuje się do
events such as Joanna Pawlik’s project. All social actions, all publications, particularly those which have
poczucia winy i do tego, że jesteśmy tacy niepoprawni politycznie. Estetyczne (bo to jest jednak bar-
visual impact, which are quick to affect our subconscious, are tremendously important. Another method
dzo ładna wystawa) epatowanie obrazem jest akcją polegającą na oswojeniu się z widokiem ciała. Nie
is direct exposure to a person that I consider different. In a few moments, we become aware of how
powiem ciała bez kończyny, bo jest to tylko nasza perspektywa. Dla tych kobiet jest to ciało kompletne,
senseless stereotypes are, which we carry inside us. Myself, working as I do with the disabled, even now,
stanowiące doskonałą całość.
I keep ridding myself of thousands of tiny stereotypes. We all have them. I can see what an enormous difference has appeared during the twenty years of my working with the disabled. I often I often encourage
Widziała pani wszystkie filmy Joanny. Który najbardziej zapadł pani w pamięć?
my wheelchair-bound tetraplegic friends or who suffer from cerebral palsy to participate in workshops
with students. Recently, the visitor was a woman with cerebral palsy and the students had an opportunity
To co mnie w tych filmach uderzyło to proces, podczas którego mogłam obserwować to, co działo się
to confront their own stereotypes concerning people with this type of disability, which is most often as-
z Joanną przez cały ten czas. Joanna zastrzega się, że nie jest to dla niej psychoterapia (jest to w końcu
sociated with a childlike individual. And yet, on that occasion, there was a superbright woman standing
projekt artystyczny), jednak w projekcie widać wyraźnie jej drogę, która jest zdecydowanie drogą auto-
in front of the students, with a sharp tongue and a feminist, to boot. Classes in sexual rehabilitation were
terapeutyczną. W pierwszych filmach obserwujemy dużo więcej wątków, w których proteza jest przed-
given by a tetraplegic woman. This is an effective shock therapy.
stawiana jako elementem obcy. Z biegiem czasu przestaje być ona elementem narzuconym, zaczyna
Such actions and direct exposure can divest us of our stereotypes, or in fact intellectual limitations,
być czymś, czym można się bawić. Proteza staje się wyborem, nie koniecznością, a to pierwszy element
which are inside us. I can speak for myself, this is precisely the aspect which has also developed me very
potrzebny do tego, by mieć dystans, a czasem nawet śmiać z sytuacji, w jakiej przyszło żyć. To przyjęcie
much. Contact with different people and observing their ideas about how to live, which I see as very valu-
kompletnie innej perspektywy. Pierwsze symptomy wyłamywania się ze stereotypu bycia biedną nie-
able and positive, demolished stereotypes which I was totally unaware of, but which were in my head.
pełnosprawną kobietą bez nogi, która musi w jej miejsce przykładać sobie coś, co nie jest estetyczne, co
That was an adventure.
jest świadectwem jej inności. Następnym etapem stało się poszukiwanie takich samych kobiet jak ona.
104
105
Doubly Imprisoned. Karolina Więckowska talks to Alicja Długołęcka, PhD
Talking about Joanna’s project, we talk about disability’s ‘coming out’ in art. We count on this coming
out to the public by using such means to erase the differences, at last a little.
Podwójnie uwięzione. Z dr Alicją Długołęcką rozmawia Karolina Więckowska
Joanna Pawlik, Bez tytułu
[Kalifornia] | Untitled (California),
2010, fotografia | photography
I like it very much that this is not a po-faced social campaign which aims to appeal to a sense of guilt in us
and the fact that we are so politically incorrect. Using the image in an aesthetic way (because, unfortunately, this is in spite of everything a very pretty exhibition) is an activity which relies on getting used to
the sight of flesh. I won’t say a body without a limb, because this is just our perception. For those women,
this is a complete body, which constitutes a perfect whole.
You have seen all of Joanna’s films. Which one was the most memorable?
What struck me in the films was the process, during which I could observe what was happening with
Joanna throughout. Joanna maintains that, for her, this is not psychotherapy (after all, this is an artistic
project), but in this project one can clearly see her journey, which is certainly self-therapeutic. In the
first films, we notice many more strands where the prosthetic is depicted as a foreign element. As time
passes, it ceases to be an element imposed, it begins to be something that it is possible to play with.
The prosthetic becomes a choice, and not a necessity, and this is the first indispensable condition: to be
able to laugh at the situation in which we are obliged to live. This is acceptance of a completely different perspective. The first symptoms of breaking out of the stereotype of being this poor, unfortunate
woman without a leg, obliged to put in its place something which isn’t aesthetic, which is the testimony
I pojawiły się „siostry”. Poszukiwanie w nich piękna, zaowocowało odnalezieniem piękna w sobie. Myślę,
to her being different. The next stage is to seek out other women who are the same as her. She finds
że ona to odkryła.
Film Balans pokazuje, jak wielką drogę przebyła Joanna. Odbieram go całkowicie symbolicznie. Joanna
her ‘sisters’. Seeking beauty in them bore fruit in finding beauty in herself. I think that she realised that.
The film Balance shows what a great journey Joanna has travelled. I interpret it as entirely symbolic.
stoi na balonie jak na kuli ziemskiej, wykonując przy tym figury wymagające olbrzymiej precyzji i skupienia,
Joanna is standing on the balcony as if on top of the planet Earth, performing figures which require huge
niekoniecznie dostępne dla pełnosprawnych kobiet. To film, który różni się od pozostałych. Joanna Pawlik
precision and concentration, which able-bodied women wouldn’t necessarily be capable of. This film is
osiągnęła umiejętność balansowania. Stoi na czymś, co jest bardzo niestabilne, a jednocześnie panuje nad
different from others. Joanna Pawlik has achieved the ability to balance. She is standing on something
całą sytuacją (z jednej strony swoją sprawnością fizyczną, z drugiej strony swoim niezaprzeczalnym pięk-
which is very unstable, but simultaneously, she is in control of the entire situation (on the one hand, of
nem i skupieniem). Ona się tego wszystkiego nauczyła przez lata. Zgadza się to z tym, o czym mówiłam
her physical ability, and on the other, of her beauty and concentration). She has taken years to learn all
wcześniej, z feministycznym spojrzeniem i byciem samoświadomą.
this. This all tallies with what I was talking about earlier, with a feminist outlook and with self-awareness.
Ciekawa jestem działań Joanny Pawlik w przyszłości.
I am curious about Joanna Pawlik’s actitivies in the future.
Ja również. Bardzo pani dziękuję za rozmowę.
So am I. Thank you for talking to me.
106
107
Texts by women
taking part in the project
Wypowiedzi
uczestniczek projektu
MAGDALENA CUDZEWICZ
ALDONA PLEWIŃSKA
MAGDALENA CUDZEWICZ
ALDONA PLEWIŃSKA
I think that I stopped feeling feminine after the
The majority of people in our society still have a negative
Wydaje mi się, że po amputacji przestałam czuć się ko-
W naszym społeczeństwie większość osób wciąż źle od-
amputation. The loss of a leg, although in itself not so
attitude to the disabled. Unfortunately, I am afraid that
bieco. Strata nogi, chociaż nie była sama w sobie aż tak
biera osoby niepełnosprawne. Niestety obawiam się, że
terribly depressing and traumatic, did take away from
for the time being we are in no position to change that,
przygnębiająca i traumatyczna, odebrała mi jednak coś
póki co nie jesteśmy w stanie tego zmienić, ponieważ
me something more than just a piece of flesh. After the
because it requires time.
więcej poza samym kawałkiem ciała. Po amputacji zauwa-
wymaga to czasu.
amputation, I noticed that my family saw me and treated
Thanks to the project I have come to see that there really
żyłam, że bliscy patrzą na mnie i traktują mnie tak samo
Dzięki temu projektowi widzę, że zainteresowanie oso-
me just as before, but the way that I treated myself had
does exist a great interest in the disabled, which I am very
jak wcześniej, zmienił sie jednak sposób, w jaki ja sama
bami niepełnosprawnymi jest naprawdę duże, co bardzo
changed. I stopped liking my body. The loss of a leg was
pleased about. I hope that one day disabled people may
siebie traktuję. Moje ciało przestało mi się podobać. Utrata
mnie cieszy. Chciałabym, aby kiedyś osoby niepełno-
for me a shock and in a sense, an end of a certain phase of
be seen on catwalks, appear in advertisements and take
nogi była dla mnie szokiem i w jakimś sensie kończyła jakiś
sprawne mogły chodzić po wybiegach, występować
my life.
part in professional photo shots – the same as able-bodied
etap w życiu.
w reklamach i brać udział w profesjonalnych sesjach zdję-
I don’t want to glorify Asia’s projects, because that is not
models do – and that nobody will find it surprising.
Nie chcę gloryfikować projektu Asi, bo nie o to przecież
ciowych – tak jak robią to pełnosprawne modelki – i żeby
chodzi, ale w pewien sposób mogłam dzięki niemu zrobić
to nikogo nie dziwiło.
the point, but, in a certain way, thanks to the project,
I was able to do something that, before, I had no time or
KATARZYNA ROGOWIEC
coś, na co wcześnej nie miałam czasu ani odwagi. Mogłam
courage to do. I could celebrate my disability a little.
Joanna Pawlik’s project provoked various feelings in
pocelebrować trochę moją niepełnosprawność.
me during its different stages. From satisfaction to
KATARZYNA ROGOWIEC
Projekt Joanny Pawlik, na kolejnych etapach jego powstawa-
SYLWIA DUDCZAK
embarrassment, via joy and uncertainty. My disability
SYLWIA DUDCZAK
nia budził we mnie różne uczucia. Od zadowolenia do zaże-
Can’t a woman with no hand or leg be beautiful? But of
contributes to my self-image as being a woman which is
Czy kobieta bez ręki czy nogi nie może być piękna?
nowania, poprzez radość i niepewność. Moja niepełnospraw-
course, she can!
not very attractive. During the months devoted by Joanna
Owszem, może!
ność jest przyczynkiem do postrzegania siebie jako kobiety
Besides, in our country there is a lot of talk about
to the creative work, my self-perception has become
W naszym kraju dość dużo mówi się o niepełnosprawności,
mało atrakcyjnej. Na przestrzeni miesięcy poświęconych
disability, integration and making the disabled more active
more ambivalent.
integracji i aktywizacji osób niepełnosprawnych na rynku
przez Joannę na pracę twórczą, ten odbiór zaczął się wahać.
in the labour market. But is such talk reflected in reality? In
pracy. Ale czy znajduje to odzwierciedlenie w rzeczywi-
my opinion, it is not. Society still fears the disabled.
EWA ZIELIŃSKA
stości? Uważam, że nie. Społeczeństwo nadal boi się osób
EWA ZIELIŃSKA
Thanks to an exhibition such as this one, we shall break
Even as one door closes for us, another door opens. It is
niepełnosprawnych.
Mimo że zamykają się dla nas jedne drzwi, otwierają się
the taboo concerning talking about disability and
possible to find yourself in any reality and take from it joy,
Dzięki takiej wystawie przełamiemy temat tabu w kwestii
kolejne. W każdej rzeczywistości można się odnaleźć
showing it. Because, as a matter of fact, we have nothing
satisfaction and contentment. There is only one condition
mówienia i pokazywania swojej niepełnosprawności. Bo
i czerpać z niej radość, satysfakcję i zadowolenie. Warunek
to be ashamed of. Most of us are wonderful mothers,
– you have to want to do something.
w gruncie rzeczy nie mamy się czego wstydzić. Większość
jest jeden – trzeba tylko chcieć coś robić.
wives, housewives or friends. More than that; due to our
I want to show society that, as a disabled person, you can
z nas jest wspaniałymi mamami, żonami, paniami domu,
Chcę pokazać społeczeństwu, że będąc osobą niepełno-
experiences, we have become – above all – better people!
live a normal life, fufil your dreams and achieve our goals.
przyjaciółkami! Powiem więcej: przez nasze doświadcze-
sprawną można żyć normalnie, spełniać swoje marzenia,
Perhaps, we find it a little more difficult to achieve them,
nia stałyśmy się przede wszystkim bardziej wartościowy-
osiągać wyznaczone cele. Jest nam może trochę trudniej
but we want to be treated exactly the same as all able-
mi ludźmi!
je osiągać, chcemy jednak by traktowano nas jak pełno-
bodied citizens.
wartościowych obywateli.
108
109
Wystawa | Exhibition
Joanna Pawlik
(ur. 1974) – artystka wideo i malarka. Jej twórczość oscyluje
pomiędzy zagadnieniami społecznych mechanizmów wykluczenia
a osobistymi przestrzeniami odczuwania. Jest artystką skupiającą
się na badaniu własnych emocji, odnajdywaniu porozumienia
pomiędzy artystką i matką, dla której własne doświadczenia i życie
wewnętrzne stają się materiałami, z których buduje swoje projekty.
Sztukę traktuje jako platformę ścierania się pojęć takich jak miłość,
rozstanie, utrata, krzywda, cierpienie, śmierć, narodziny.
(born 1974) a painter and video artist. Her work oscillates between
the themes of the mechanisms of social exclusion and subjective
emotional space. Pawlik focuses on examining her own feelings,
on seeking compromise between being an artist and a mother. Her
own experiences and inner life become the material which she
uses as building blocks for her projects. Art becomes the platform
for the clash between such notions as love, parting, loss, wrong,
suffering, death and birth.
Ukończyła studia na Wydziale Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych
w Krakowie. Laureatka nagród, wyróżnień oraz stypendiów, m.in.:
Lexmark European Award 2003, wyróżnienie na 37. Biennale
Malarstwa Bielska Jesień w 2005, nagroda główna na Biennale
Sztuki Młodych „Rybie Oko” 5 w 2008, stypendium Ministra
Kultury i Dziedzictwa Narodowego, stypendium Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego RP „Młoda Polska” – 2010, polska
finalistka Henkel Art Award 2009, stypendystka 18th Street Art
Center w Kalifornii. Jej prace znajdują się w kolekcjach prywatnych
i publicznych m. in. w kolekcji Bunkra Sztuki w Krakowie oraz
w kolekcji Piotra Bazylko i Krzysztofa Masiewicza. Mieszka
i pracuje w Krakowie.
Graduated from the Academy of Fine Arts in Kraków. She was
been awarded prizes, commendations and stipends, such as: the
Lexmark European Award 2003, a commendation at 37. Painting
Biennale Bielska Jesień 2005, the main prize at the Biennale of
Young Art ‘Rybie Oko’ 5 in 2008, the ‘Młoda Polska’ grant of the
Ministry of Culture and National Heritage, the Henkel Art Award
2009 in the Polish finals and, most recently, 18th Street Art Center
scholarship in California. Her works can be found in private and
public collections; among others, in the Bunkier Sztuki Collection in
Kraków, and Piotr Bazylko and Krzysztof Masiewicz collection.
The artist lives and works in Kraków.
Wybrane wystawy indywidualne | Selected solo exhibitions
2009Teraz serca mam dwa, Galeria Delikatesy, Kraków, PL
Spacer, Galeria Czarna, Warszawa, PL
2007 Wszystko cieknie (z Bartkiem Materką), Galeria Czarna,
Warszawa, PL
2006 Bez śladu, Otwarta Pracownia, Kraków, PL
2004 Względnie przestronne, Galeria Nova, Kraków, PL
2000 Outdoors, Galleri Tamara, Oslo, N
Wybrane wystawy zbiorowe | Selected group exhibitions
2010 Simple Living, Center and Gallery P74, Ljubljana, SI
Charme of Harm, Bregenz, AT
2009 Jeune Création Européenne, Montrouge, FR
2008 Portret własny – Prace z kolekcji Piotra Bazylko i Krzysztofa
Masiewicza, CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa, PL
Oslo Screen Festival, Oslo, NO
Biennale Sztuki Młodych „Rybie Oko” 5, Bałtycka Galeria Sztuki
Współczesnej, Słupsk, PL
Pod zamkniętymi powiekami, Galeria Czarna, Warszawa, PL
2006 Złudzenie widzenia, Fabryka Schindlera, Kraków, PL
Wiedźma Ple Ple. Pofeministyczne trawestacje tego-co-kobiece,
Galeria Dla, Toruń / Galeria Klimy Bocheńskiej, Warszawa, PL
Polish Art am Main, Galeria BestregArts, Frankfurt, DE
2005 37. Biennale Malarstwa Bielska Jesień 2005, Galeria Bielska
BWA, Bielsko-Biała, PL
Biennale Młodej Sztuki Europejskiej „Supermarket Sztuki – Toleruj
mnie!”, DAP, Warszawa, PL
2004 May 1st 2004, Århus, DK
Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein oraz Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków
Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego
Supported by a grant from Iceland, Liechtenstein and Norway through the EEA Financial Mechanism
and the Norwegian Financial Mechanism
Projekt zrealizowano
przy wsparciu finansowym
otrzymanym przez Autorkę
z Programu Ministra Kultury
i Dziedzictwa Narodowego Młoda Polska 2010
Wystawa zorganizowana
w ramach projektu
Project part-financed
by the Ministry of Culture
and National Heritage within
its Młoda Polska 2010
programme
Współpraca / Collaboration
Biuro ds. Osób Niepełnosprawnych
The Disability Support Service
Patronat Medialny / Media patrons
The exhibition
is part of the project
Partner
Grünerløkka Lufthavn
Galerii 69, Oslo
Galeria Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki jest finansowana przez Miasto Kraków | The Bunkier Sztuki Contemporary Art Gallery is financed by the City of Kraków