Jan Brzechwa (właściwie Jan Wiktor Lesman) (ur. 15 sierpnia 1898

Jan Brzechwa (właściwie Jan Wiktor Lesman) (ur. 15 sierpnia 1898 w Żmerynce na Podolu, zm. 2 lipca
1966 w Warszawie) - polski poeta pochodzenia żydowskiego, autor wielu znanych bajek i wierszy dla
dzieci, m.in. Pan Kleks, Pchła Szachrajka, a także satyrycznych tekstów dla dorosłych, przekładów z
języka rosyjskiego - m.in. utworów A. Puszkina, S. Jesienina, W. Majakowskiego). Był stryjecznym
bratem poety Bolesława Leśmiana, który wymyślił literacki pseudonim "Brzechwa" (nawiązanie do
elementu strzały – brzechwy).
Lata młodości
Młodość spędził na Kresach Wschodnich, podróżując ze swą rodziną. Jego ojciec, Aleksander, był
inżynierem kolejowym. Brzechwa ukończył Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów w Chyrowie, a
następnie, po przyjeździe po Warszawy - Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Jednocześnie z
zapisaniem się na studia wstąpił do 36. Pułku Piechoty Legii Akademickiej i jako ochotnik uczestniczył w
latach 1920-1921 w wojnie polsko-bolszewickiej, za co go odznaczono.
Działalność zawodowa
Z zawodu był adwokatem (zawodowo posługiwał się nazwiskiem metrykalnym - Jan Lesman), w
latach 1924-1939 radca prawny ZAIKS. Specjalista w dziedzinie prawa autorskiego, które wybrał jako
specjalizację studiów. Jako specjalista prawa autorskiego reprezentował w sądzie m.in. Zenona
Przesmyckiego ("Miriama") w sprawie toczącej się między nim a poetą Tadeuszem Pinim. Sprawa toczyła
się przeciwko Piniemu, który naruszył prawa autorskich do spuścizny po Cyprianie Kamilu Norwidzie,
które należały do Przesmyckiego, poprzez wydanie edycji dzieł polskiego wieszcza bez zgody właściciela
praw autorskich.
Twórczość
Brzechwa, jeszcze jako nastolatek zadebiutował w 1915 roku, kiedy to opublikował swoje pierwsze
wiersze w piotrogrodzkim "Sztandarze" oraz w kijowskich "Kłosach Ukraińskich". Nie wiązał jednak
wówczas swej przyszłości z karierą pisarską - postanowił, że zostanie prawnikiem. Po demobilizacji w
1920 i rozpoczęciu studiów prawniczych zaczął dorabiać jako autor tekstów satyrycznych oraz piosenek i
skeczy. Współpracował wówczas z takimi znanymi kabaretami jak m.in.: Qui Pro Quo, Czarny Kot, czy
Morskie Oko. Posługiwał się najczęściej pseudonimem Szer-Szeń oraz Inspicjent Brzeszczot. W 1926
ogłosił tom poezji Oblicza zmyślone. Pierwszy tomik wierszy dla dzieci - Tańcowała igła z nitką wydał w
1937. Brzechwa był zaprzyjaźniony z grafikiem Janem Marcinem Szancerem, autorem licznych ilustracji
do jego tekstów. W latach 50. XX w. pisał socrealistyczne wiersze propagandowe, gloryfikujące partię i
ustrój socjalistyczny (np. "Marsz", "Głos Ameryki"), w latach późniejszych nie angażował się w twórczość
polityczną, uchodził za biernego kontestatora ustroju. Autor komentarza do ustawy o prawie autorskim z
1926 r. (książka przygotowywana do druku w 1939 r. ocalała w formie egzemplarzy korekty drukarskiej).
Wybrane utwory:
1926 - Oblicza zmyślone
1937 - Tańcowała igła z nitką
1938 - Kaczka Dziwaczka
1946 - Akademia Pana Kleksa
1946 - Ptasie plotki
1946 - Pan Drops i jego trupa
1948 - Na wyspach Bergamutach
1948 - Opowiedział dzięcioł sowie
1948 - Przygody rycerza Szaławiły
1951 - Uczymy się chodzić
1953 - Teatr Pietruszki
1953 - Wagary
przed 1954 - Szelmostwa lisa Witalisa
1957 - Magik
1958 - Wyssane z nogi
1958 - Sto bajek
1961 - Podróże Pana Kleksa
1964 - Śmiechu warte
1965 - Od baśni do baśni
1965 - Tryumf Pana Kleksa
Data urodzenia
Istnieją niejasności co do roku urodzenia poety. Większość encyklopedii podaje rok urodzenia
1900; sytuację tę tłumaczy Janusz Odrowąż-Pieniążek, dyrektor Muzeum Literatury w Warszawie, w liście
opublikowanym w "Gazecie Wyborczej" (2000, nr 195 z 22 sierpnia) Posiadamy niezbite dowody na to, że
urodził się w Żmerynce na Podolu 15 sierpnia 1898 r., co stwierdzał własnoręcznie choćby w podaniu o
weryfikację jako członka ZAIKS-u dnia 1 września 1945 r. Aliści po drugim małżeństwie z osobą znacznie
od siebie młodszą zaczął Brzechwa podawać datę 1900 i to tak konsekwentnie, że dziś we wszystkich
encyklopediach i słownikach PWN, a nawet w podstawowym wydawnictwie IBL "Współcześni pisarze
polscy i badacze literatury" figuruje rok urodzenia 1900 i jakoś nikogo nie zdziwiło, że debiutował, mając
lat 15.
Nagrody
1954 - nagroda miasta Katowic
1956 - nagroda Prezesa Rady Ministrów
1965 - nagroda I stopnia Ministra Kultury i Sztuki