Raport z badań - Strona główna
Transkrypt
Raport z badań - Strona główna
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ZJAWISKO BEZDOMNOŚCI W SPOŁECZNEJ PRZESTRZENI MIASTA CZĘSTOCHOWA RAPORT Z BADAŃ REDAKCJA: MARIOLA MIROWSKA 1 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego SPIS TREŚCI Wstęp .................................................................................................................................................................................................. 5 Część I Analiza otoczenia formalnoprawnego i instytucjonalnego osób bezdomnych ..................................... 8 Beata Pawlica .............................................................................................................................................................................. 8 Opis wybranej i zastosowanej metodologii oraz źródeł informacji wykorzystanych w badaniach ....... 8 Przedmiot i cel badań ........................................................................................................................................................ 8 Problemy badawcze.......................................................................................................................................................... 11 Dobór próby badawczej .................................................................................................................................................. 12 Metoda, techniki i narzędzia badawcze .................................................................................................................... 14 Ilona Antoniewicz................................................................................................................................................................... 18 Lokalne dokumenty strategiczne dotyczące zjawiska bezdomności w Częstochowie oraz współpracy samorządu miasta Częstochowa z organizacjami pozarządowymi w latach 2007 - 2015 ........................................................................................................................................................................................................ 18 Lokalne dokumenty strategiczne ................................................................................................................................ 18 Kierunki współpracy z organizacjami pozarządowymi .................................................................................... 29 Podsumowanie ........................................................................................................................................................................ 32 Agnieszka Kowal - Smugowska ........................................................................................................................................ 34 Projekty i programy realizowane na rzecz osób bezdomnych przez MOPS i NGO's ................................ 34 Podstawowe akty prawne funkcjonowania MOPS i NGO's .............................................................................. 35 Projekty realizowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznegow ramach PO KL przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie ....................................................................................... 35 Projekty realizowane lub współrealizowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach PO KL przez organizacje pozarządowe działające na rzecz bezdomnych w Częstochowie42 Programy finansowane ze środków rządowych, realizowane przez organizacje pozarządowe działające na rzecz osób bezdomnych w Częstochowie ................................................................................... 45 Podsumowanie ........................................................................................................................................................................ 54 2 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Magdalena Helińska .............................................................................................................................................................. 56 Wsparcie udzielane osobom bezdomnym przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej oraz wybrane organizacje pozarządowe w Częstochowie w latach 2007 – 2011 – aspekty prawne, kadrowe, techniczne i finansowe ......................................................................................................................................................... 56 Wstęp do badań analitycznych .................................................................................................................................... 56 Podsumowanie ........................................................................................................................................................................ 76 Organizacje pozarządowe .............................................................................................................................................. 79 Caritas Archidiecezji Częstochowskiej .................................................................................................................. 101 Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy ,,AGAPE” ................................................................................................... 117 Fundacja św. Barnaby ................................................................................................................................................... 122 Część II Analiza wyników badań empirycznych .......................................................................................................... 138 Beata Pawlica ........................................................................................................................................................................ 138 Społeczno-demograficzny portret badanych osób ................................................................................................ 138 Częstochowscy bezdomni ........................................................................................................................................... 140 Mieszkańcy Częstochowy ............................................................................................................................................ 149 Pracownicy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz pracownicy i wolontariusze organizacji pozarządowych ......................................................................................................... 153 Podsumowanie ................................................................................................................................................................ 155 Ilona Antoniewicz................................................................................................................................................................ 156 Zjawisko bezdomności w percepcji częstochowskich bezdomnych .............................................................. 156 Sytuacja życiowa osób bezdomnych ....................................................................................................................... 156 Funkcjonowanie osób bezdomnych........................................................................................................................ 157 Sytuacja zawodowa osób bezdomnych ................................................................................................................ 182 Motywacja do wyjścia z bezdomności ................................................................................................................... 194 Ocena pomocy oferowanej osobom bezdomnym przez MOPS i NGO’s.................................................... 203 Korzystanie z pomocy oferowanej przez MOPS i NGO’s................................................................................. 206 Ocena pracy pracowników świadczących pomoc osobom bezdomnym ................................................. 214 Oczekiwania osób bezdomnych wobec oferowanej pomocy ....................................................................... 226 Podsumowanie ................................................................................................................................................................ 232 3 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Beata Pawlica ........................................................................................................................................................................ 239 Instytucjonalna pomoc częstochowskim bezdomnym w opiniach bezdomnych, pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz zatrudnionych i wolontariuszy częstochowskich organizacji non profit ................................................................................................................... 239 Perspektywa bezdomnych .......................................................................................................................................... 240 Podsumowanie ..................................................................................................................................................................... 265 Agnieszka Kowal-Smugowska........................................................................................................................................ 267 Bezdomność i zjawisko bezdomności w ocenie mieszkańców Częstochowy ........................................ 267 Opinie mieszkańców Częstochowy na temat osób bezdomnych..................................................................... 267 Doświadczenia własne mieszkańców ze spotkań z bezdomnymi .............................................................. 268 Chęć niesienia pomocy osobom bezdomnym ..................................................................................................... 271 Cechy opisujące osobę bezdomną ................................................................................................................................ 273 Przyczyny bezdomności ................................................................................................................................................... 276 Ocena sytuacji życiowej bezdomnych .................................................................................................................... 277 Wiedza mieszkańców na temat instytucjonalnej pomocy oferowanej osobom bezdomnym w mieście Częstochowa .......................................................................................................................................................................... 284 Wiedza na temat oferowanej pomocy.................................................................................................................... 284 Bezdomni w przestrzeni społecznej miasta Częstochowy ............................................................................ 302 Podsumowanie ..................................................................................................................................................................... 305 Jerzy Krzyszkowski ................................................................................................................................................................. 308 WNIOSKI I REKOMENDACJE ............................................................................................................................................... 308 Zakończenie ................................................................................................................................................................................ 315 Bibliografia: ................................................................................................................................................................................ 319 Materiały źródłowe: ................................................................................................................................................................ 320 Spis rysunków ........................................................................................................................................................................... 321 Spis Tabel..................................................................................................................................................................................... 321 4 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego WSTĘP W 1989 roku amerykański socjolog Ray Oldenburg opublikował książkę The Great Good Place, w której twierdził, że nasze życie społeczne koncentruje się wokół trzech ważnych ośrodków: domu (miejsca, w którym mieszkamy), pracy (miejsca, w którym pracujemy zawodowo) oraz tzw. „trzeciego miejsca”, w którym prowadzimy szeroko pojęte życie towarzyskie. I chociaż w książce tej najwięcej miejsca autor poświęcił „trzecim miejscom” – kawiarniom, restauracjom, centrom handlowym itp, to posiadanie własnego domu, własnego mieszkania uznał za najważniejsze miejsce do życia dla każdego człowieka. W naszych własnych lub wynajętych domach/mieszkaniach każdy z nas ma swoje własne, indywidualnie kształtowane miejsce. Dom, jego wyposażenie i otoczenie jest nie tylko wyznacznikiem naszego społecznego statusu, nie tylko świadczy o naszej społecznej przynależności. Jednocześnie stanowi on swego rodzaju platformę do naszych życiowych aktywności. Człowiek pozbawiony własnego kąta nie może zaspokajać swoich podstawowych potrzeb, co destrukcyjnie wpływa na jego psychiczną i fizyczną kondycję, nie pozwala na zaspokajanie potrzeb wyższych, na samorealizację, na indywidualny rozwój. Większość ludzi na świecie ma swoje własne miejsce do życia, swój dom. Ale wśród nas są i tacy, którzy z różnych powodów nie dysponują własnym schronieniem. Brak stałego miejsca zamieszkania sprawia, że ludzie pozbawieni go w szybkim tempie tracą możliwość pełnego, codziennego uczestnictwa w życiu społecznym: tracą pracę, rodzinę, przyjaciół, popadają w uzależniania (lub ich uzależnienia pogłębiają się). W efekcie zmieniają swoje miejsce w strukturze społecznej, w krótkim czasie nabywają statusu bezdomnego. Niektórzy bezdomni sami wybrali rolę kloszarda, a włóczęgostwo stało się ich sposobem na życie. Ale zdecydowana ich większość na bezdomność została skazana z powodów, na które nie mieli wpływu. Człowiek, który z różnych przyczyn znalazł się „na ulicy” popada w spiralę ubóstwa i deprywacji, przesuwa się sam lub jest przesuwany na margines życia społecznego, doświadcza społecznej ekskluzji. Bez wsparcia ze strony innych ludzi (rodziny, sąsiadów, społeczności lokalnych), bez pomocy specjalistycznych instytucji świadczących pomoc socjalną nie jest w stanie sam sobie pomóc. W Polsce za instytucjonalną pomoc osobom, które nie dysponują własnym miejscem zamieszkania odpowiadają Miejskie i Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej i instytucje funkcjonujące w tzw. trzecim sektorze. 5 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Organizacje te podejmując ustawową pomoc osobom potrzebującym jej realizują liczne projekty, w ramach których, w oparciu o zasadę subsydialności, udzielają wsparcia potrzebującym. Taką właśnie inicjatywą realizowaną przez Urząd Miasta w Częstochowie i Fundację „Widzialni” jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach środków Europejskiego Funduszu Społecznego innowacyjny projekt „PI samorząd – NGO’s, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych”. Pierwszym etapem przedsięwzięcia była diagnoza i analiza zjawiska bezdomności występującego na terenie Częstochowy. Cel ten zespół badawczy starał się zrealizować dokonując analizy desk research w obszarze usług społecznych świadczonych osobom bezdomnym oraz poprzez badania sondażowe przeprowadzone na terenie miasta wśród częstochowskich bezdomnych, pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie, pracowników i wolontariuszy częstochowskich organizacji non profit oraz wśród mieszkańców Częstochowy. Publikacja stanowi raport z wyżej wymienionych przedsięwzięć. Składa się ona z dwóch części. W części pierwszej znajdują się materiały, które powstały w oparciu o analizę danych zastanych usług, jakie świadczone są na ternie Częstochowy osobom bezdomnym. W części drugiej raportu zostały zaprezentowane wyniki badań empirycznych prowadzonych wśród trzech grup respondentów: bezdomnych, mieszkańców Częstochowy oraz pracowników MOPS i NGO’s, którzy świadczą profesjonalną pomoc częstochowskim kloszardom. Badania przeprowadzone i zaprezentowane w raporcie stanowią element wstępny i pomocny dla dalszych etapów realizowanego projektu. W oparciu o nie zostaną skonstruowane narzędzia służące do badania efektywności społecznej, ekonomicznej oraz jakości usług przekazywanych przez samorząd terytorialny organizacjom pozarządowym, realizującym usługi wobec osób bezdomnych. Opracowany standard przekazywanych usług oraz rzetelny ich monitoring i ewaluacja pozwolą na efektywniejsze niż dotychczas wydatkowanie pieniędzy podatników oraz wsparcie osób bezdomnych nie tylko w pomocy doraźnej – zaspokajając podstawowe potrzeby, ale także włączanie ich w możliwe wymiary ludzkiej egzystencji. Ponadto kolejnym atutem wynikającym z przeprowadzonych badań będzie stworzenie programu kształcenia dla studentów kierunku praca socjalna w AJD Częstochowa oraz programu szkolenia dla pracowników socjalnych MOPS i organizacji pozarządowych. Nowy program kształcenia uwzględniający nowe okoliczności pracy z osobą bezdomną pozwoli zapoznać ich z potrzebami i oczekiwaniami grupy bezdomnych, aktami prawnymi regulującymi pomoc bezdomnym oraz wyrobienie umiejętności posługiwania się wytworzonymi narzędziami w bezpośrednim kontakcie z bezdomnym. 6 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Publikacja, w której zawarliśmy wyniki naszej eksploracji jest próbą włączenia się w „dyskurs wykluczenia społecznego”. Materiały, które w niej zostały umieszczone zapewne nie wyczerpują w pełni podjętego problemu. Mamy jednak nadzieję, że przynajmniej częściowo zespół badawczy podołał wyzwaniu, które okazało się być niezwykle trudne. Za trud włączenia się w proces badawczy składamy podziękowania naszym respondentom i licznej grupie ankieterów – Pani Elizie Wolan, Pani Agacie Siwek-Szczepanik oraz studentom I i II roku pracy socjalnej Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Bez ich pomocy nasza praca nie mogłaby osiągnąć ostatecznego kształtu. Szczególne podziękowania kierujemy pod adresem prof. dr hab. Krzysztofa Piątka, którego wnikliwe uwagi pozwoliły publikacji nadać ostateczny kształt. Mariola Mirowska 7 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego CZĘŚĆ I ANALIZA OTOCZENIA FORMALNOPRAWNEGO I INSTYTUCJONALNEGO OSÓB BEZDOMNYCH BEATA PAWLICA OPIS WYBRANEJ I ZASTOSOWANEJ METODOLOGII ORAZ ŹRÓDEŁ INFORMACJI WYKORZYSTANYCH W BADANIACH PRZEDMIOT I CEL BADAŃ W trakcie projektowania badań i ich realizacji zainteresowania badawcze zespołu badawczego oscylowały wokół zjawisk: ubóstwo, bezdomność, wykluczenie społeczne, pomoc społeczna i jej formy oraz świadczeń z pomocy społecznej. Ubóstwo najczęściej jest utożsamiane z brakiem dostatecznych środków materialnych służących zaspokajaniu podstawowych potrzeb człowieka, takich jak dostęp do: jedzenia, ubrania, mieszkania, transportu, kultury. Literatura przedmiotu eksponuje kilka kategorii ubóstwa (ubóstwo absolutne, względne, subiektywne, ustawowe). Ze względu na podjętą problematykę, w trakcie procesu badawczego posłużono się ustawowym rozumieniem ubóstwa. Obowiązująca w Polsce ustawa o pomocy społecznej (ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej , tekst jednolity Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm), określa kryteria, według których zdefiniowane przez nią instytucje mogą udzielać pomocy finansowej i rzeczowej osobom, w stanie ubóstwa lub nim zagrożonych . Bezdomność to zjawisko, które definiujemy jako brak miejsca stałego zamieszkania. Ustawa o pomocy społecznej (ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej , tekst jednolity Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm), jako osobę bezdomną uważa osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych i nigdzie niezameldowaną na pobyt stały w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności i dowodach osobistych. Bezdomność bywa przyczyną/konsekwencją społecznej ekskluzji. Wykluczenie społeczne to zjawisko, które trudno jednoznacznie zdefiniować. W literaturze przedmiotu funkcjonuje kilka nakładających się na siebie wymiarów marginalizacji. Dla potrzeb 8 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego realizacji omawianego projektu jego autorzy przyjęli, iż wykluczenie społeczne to brak lub ograniczenie możliwości uczestnictwa, wpływania i korzystania z podstawowych instytucji publicznych i rynków, które powinny być dostępne dla wszystkich, a w szczególności dla osób ubogich. Społeczna ekskluzja uniemożliwia jednostce korzystanie z pełni praw jej przysługujących, z pełnienia ról społecznych, z korzystania z dóbr publicznych, nie pozwala na godne życie. W Polsce obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego, gdy jest niezdolny do pracy z przyczyn od niego niezależnych, gdy jest chory, gdy jest inwalidą lub gdy osiągnął wiek emerytalny. Osobom takim pomagają pracownicy instytucji pomocy społecznej. Pomoc społeczna jest jedną z instytucji polityki społecznej państwa, której głównym zadaniem jest przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych tym, którzy nie są w stanie sami ich pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Pomoc społeczna wspiera ich w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zadaniem pomocy społecznej jest także zapobieganie trudnym sytuacjom życiowym przez podejmowanie działań zmierzających do usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Zgodnie z obowiązującą w Polsce ustawą (ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej , tekst jednolity Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 z późn. zm.), pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej (minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego, wojewodowie) i samorządowej (marszałkowie województw, starostowie na poziomie powiatów oraz wójtowie, burmistrzowie (prezydenci miast) na poziomie gmin. Instytucje te współpracują w tym względzie z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi Kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Pomoc społeczna polega w szczególności na: przyznawaniu i wypłacaniu świadczeń, pracy socjalnej, prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej, analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej, realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych, rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb . Świadczenia z pomocy społecznej precyzuje ustawą ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. W jej 36 Artykule ustawodawca wyeksponował katalog tych świadczeń: 1. świadczenia pieniężne, a. zasiłek stały, b. zasiłek okresowy, c. zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, d. zasiłek i pożyczka na ekonomiczne usamodzielnienie, e. uchylony, 9 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego f. pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, g. świadczenie pieniężne na utrzymanie i pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego dla cudzoziemców, którzy uzyskali w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, h. wynagrodzenie należne opiekunowi z tytułu sprawowania opieki przyznane przez sąd; 2. świadczenia niepieniężne: a. praca socjalna, b. bilet kredytowany, c. składki na ubezpieczenie zdrowotne, d. składki na ubezpieczenia społeczne, e. pomoc rzeczowa, w tym na ekonomiczne usamodzielnienie, f. sprawienie pogrzebu, g. poradnictwo specjalistyczne, h. interwencja kryzysowa, i. schronienie, j. posiłek, k. niezbędne ubranie, l. usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz w rodzinnych domach pomocy, m. specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia, n. mieszkanie chronione, o. pobyt i usługi w domu pomocy społecznej, p. uchylony, q. pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, w tym w mieszkaniu chronionym, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc na zagospodarowanie – w formie rzeczowej dla osób usamodzielnianych, r. uchylony. W trakcie badań empirycznych i analizy ich wyników uwzględniono unijny wymóg zasady gender regulowany Dyrektywą Rady Nr 76/207/EWG z dnia 9 lutego 1976 roku (wprowadzenie w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy) oraz Dyrektywą Nr 79/7/EWG z dnia 19 grudnia 1978 roku (stopniowe wprowadzanie w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego w sytuacji, gdy państwo członkowskie przyjmuje uregulowania umożliwiające osobom określonej płci, początkowo dyskryminowanym, skorzystanie w całym okresie wypłaty emerytury z systemu emerytalnego obejmującego kategorię osób odmiennej płci). 10 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Celem podjętych badań było zdiagnozowanie i eksploracja deficytów w zakresie świadczenia usług społecznych osobom bezdomnym przebywającym na terenie miasta Częstochowa i w oparciu o uzyskane wyniki wypracowanie narzędzi, przy pomocy których uda się zoptymalizować profesjonalną pomoc świadczoną tym osobom. Podczas badań została podjęta próba zrealizowania ich celu głównego poprzez: eksplorację i charakterystykę zjawiska bezdomności w Częstochowie w wymiarach: ekonomicznych, społecznych oraz jakościowym; charakterystykę opieki i pomocy świadczonej osobom bezdomnym przez pracowników MOPS i NGO’s w wymiarach: ekonomicznym, społecznym oraz jakościowym; zebranie wśród mieszkańców Częstochowy, osób bezdomnych przebywających na terenie miasta i osób niosącym im profesjonalną pomoc (zatrudnieni w MOPS i NGO’s) opinii na temat osób bezdomnych przebywających w mieście oraz oferowanej im pomocy. Założone cele zespół badawczy postanowił osiągnąć poprzez analizę desk research (analiza danych zastanych) w obszarze usług społecznych świadczonych osobom bezdomnym oraz dzięki badaniom sondażowym (suevey) przeprowadzonym na terenie miasta wśród bezdomnych przebywających na terenie miasta, mieszkańców Częstochowy oraz pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie, pracowników i wolontariuszy organizacji pozarządowych funkcjonujących na terenie miasta i niosących profesjonalną pomoc osobom bezdomnym. PROBLEMY BADAWCZE Kolejnym zadaniem podczas przygotowywania się do badań empirycznych było sformułowanie problemów/pytań badawczych. W trakcie eksplikacji problematyki badawczej najczęściej dochodzi do selekcji pytań badawczych. Jej konieczność wynika z tego, że formułując poszczególne pytania badawcze na ogół wskazujemy wszystkie wiążące się z podejmowaną problematyką. Przygotowując się do naszych badań założyliśmy, że pozwolą nam one udzielić odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Jakie informacje dotyczące zjawiska bezdomności i osób bezdomnych zawierają materiały informacyjne Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej? Jakie informacje na temat osób bezdomnych i zjawiska bezdomności zawiera Strategia Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006 – 2020? Jakie kierunki działań dotyczące bezdomności i osób bezdomnych określone zostały w lokalnych dokumentach strategicznych? 11 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Jakie są kierunki współpracy Miasta Częstochowa z organizacjami pozarządowymi? Jakie działania na rzecz osób bezdomnych w ramach pozyskanych środków finansowych były podejmowane przez MOPS i NGO's w latach 2007-2011 i jakie były ich rezultaty? Jaka była wysokość środków finansowych pozyskanych przez MOPS i NGO's w latach 20072011 na realizację projektów i programów, których beneficjentami były osoby bezdomne? Jaka liczba osób bezdomnych była uczestnikami projektów i programów realizowanych przez MOPS i NGO's ? Jak częstochowscy bezdomni oceniają swoją sytuację życiową? Z jakiego powodu stali się bezdomnymi? Z jakiego typu problemami borykają się osoby bezdomne przebywające w Częstochowie? Jak bezdomni oceniają pomoc oferowaną im przez MOPS i NGO’s? Jakiej pomocy oczekują osoby bezdomne ze strony MOPS i NGO’s? Jak pracownicy MOPS i NGO’s oceniają aktualną instytucjonalną pomoc oferowaną osobom bezdomnym? Jak w opinii pracowników MOPS i NGO’s powinna wyglądać instytucjonalna pomoc na rzecz bezdomnych? Jakie opinie na temat osób bezdomnych przebywających w Częstochowie wyrażają mieszkańcy Częstochowy? Jak mieszkańcy Częstochowy oceniają pomoc oferowaną osobom bezdomnym przez MOPS i NGO’s? W jaki sposób mieszkańcy miasta wyobrażają sobie efektywną instytucjonalną pomoc skierowaną do osób bezdomnych? DOBÓR PRÓBY BADAWCZEJ Działania władz samorządowych, polityków, przedsiębiorców, instytucji publicznych, organizacji pozarządowych, osób podejmujących ważne społecznie decyzje wymagają dysponowania wiedzą dotyczącą postaw, oczekiwań tych, których decyzje te dotyczą. Opinie społeczności lokalnych na temat działań i przedsięwzięć pośrednio lub bezpośrednio ich dotyczących należy traktować jako wskazówkę czy określony projekt, program, działanie należy kontynuować w niezmienionej formie, czy należy je modyfikować, a może zaprzestać ich realizacji. Dla decydentów empirycznie zweryfikowane społeczne nastroje powinny stanowić istotne źródło informacji i stać się przesłanką, platformą ich wszelkich działań. 12 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego W trakcie projektowania naszych badań mieliśmy na uwadze, że żadne działanie, żadne przedsięwzięcie skierowane do bezdomnych w ramach przestrzeni miasta Częstochowa, nie powiedzie się, jeżeli nie podejmiemy trudu zebrania od aktorów społecznych funkcjonujących w ramach tej przestrzeni ich opinii dotyczących podjętego przez nas problemu badań i uwzględnienia ich w dalszym postępowaniu badawczym. Ponieważ przedmiotem naszych badań uczyniliśmy zjawisko bezdomności i osoby bezdomne przebywające na terenie Częstochowy, uznaliśmy, że właśnie od tych osób należy rozpocząć badania empiryczne. Kolejną grupą badanych uczyniliśmy mieszkańców Częstochowy. Osoby te, jak można się domyślać, w zdecydowanej większości nie dysponują fachową wiedzą w zakresie zjawiska bezdomności, ale na co dzień mają okazję spotykać na ternie miasta bezdomnych i na pewno dysponują swoimi subiektywnymi opiniami na ich temat. Trzecią kategorią społeczną zaangażowaną do badań byli pracownicy MOPS i NGO’s. To grupa tzw. „zawodowych pomagaczy”. Zajmują się bowiem oni profesjonalną pomocą osobom bezdomnym. Badania prowadzone w ramach projektu miały więc wieloetapowy charakter, uczestniczyły w nich różne grupy respondentów, w związku z tym mieliśmy do czynienia z różnymi rodzajami doboru próby badawczej. Zdecydowaliśmy, że ponieważ celem badań jest poznanie, pogłębienie wiedzy w zakresie zjawiska bezdomności na terenie miasta Częstochowa, w badaniach zostanie zastosowany nieprobabilistyczny (nielosowy) dobór próby. Ta technika doboru próby badawczej nie wymaga stosowania określonych procedur losowania próby badawczej. Jest ona oparta na subiektywnym wyborze badacza lub wyborze „na chybił trafił”. Wybór próby zastosowanej do badań miał również w zależności od badanej grupy poddanej eksploracji charakter celowy (judgmental sampling, purposive sampling), kwotowy, optymalny. Celowy dobór próby polega na tym, że badacze na podstawie swojej wiedzy o populacji sami decydują o tym, kto zostanie włączony do próby. W przypadku naszych badań w zależności od ich etapu należało spełnić jedno z czterech kryteriów: być osobą bezdomną przebywającą na terenie Częstochowy, mieszkańcem miasta Częstochowa, pracownikiem MOPS, pracownikiem NGO’s, Dobór kwotowy (quota sampling) ma na celu uzyskanie założonej z góry struktury próby ze względu na zaplanowane cechy respondentów. Polega on na tym, że znaną strukturę określonej populacji „narzuca się próbie” i do badań wybiera się określoną kwotę jednostek reprezentujących interesujące badaczy cechy (tzw. jednostki o zadanych charakterystykach np. płeć, wiek, miejsce zamieszkania). Optymalny dobór próby polega na tym, że do badań zostają zaangażowane wszystkie osoby, które spełniają określone przez badacza kryteria. 13 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Pierwszą grupę poddaną badaniu stanowiły osoby bezdomne. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej szacuje, że na terenie Częstochowy przebywa około 500 osób, które z różnych powodów zostały pozbawione domu. W trakcie badań empirycznych przeprowadziliśmy wywiady kwestionariuszowe z 1/5 piątą zarejestrowanych przez MOPS bezdomnych, czyli ze 100 osobami. Wśród badanych znalazło się 29 kobiet, 71 mężczyzn. Liczby te odpowiadają strukturze zarejestrowanych w 2011 roku bezdomnych. Następnie, z losowo wybranymi 10 osobami (obojga płci) z tej grupy zostały przeprowadzone wywiady pogłębione. Indywidualne rozmowy z wybranymi bezdomnymi posłużyły uzyskaniu szczegółowych informacji dotyczących problemu bezdomności i wychodzenia z niej. Kolejną grupą poddaną badaniu byli mieszkańcy miasta Częstochowa. Była to najbardziej liczna grupa respondentów. Badaniu poddano 750 osób (398 kobiet i 352 mężczyzn). Ostatnią uczestniczącą w badaniach grupą respondentów byli pracownicy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie (10 osób, w tym 9 kobiet i 1 mężczyzna) i pracownicy częstochowskich organizacji pozarządowych świadczący pomoc na rzecz osób bezdomnych (20 osób, w tym 17 kobiet i 3 mężczyzn). METODA, TECHNIKI I NARZĘDZIA BADAWCZE Rozwiązanie przyjętego problemu badawczego jest uzależnione od prawidłowego wyboru metody badań empirycznych, czyli określonego powtarzalnego sposobu, szukania odpowiedzi na ustalone problemy badawcze. Ponieważ w przypadku naszych badań podjęliśmy problem bezdomności w mieście Częstochowa przyjęliśmy dwa etapy, dwie perspektywy badań, tym samym dwie metody badań, których celem będzie eksploracja tego zjawiska. Zdecydowaliśmy, że pierwszym etapem eksploracji będzie analiza desk research (analiza dokumentów zastanych, wtórna analiza danych), czyli analiza dokumentów znajdujących się w archiwach instytucji wspomagających osoby bezdomne przebywające na ternie miasta Częstochowa. Analiza dokumentów zastanych to metoda badawcza, która opiera się na analizie danych uzyskanych przez inne osoby niż badacz. Posłużyła ona pogłębionej analizie lokalnych strategii i programów w zakresie rozwiązywania problemu bezdomności w kontekście określenia możliwości zlecania zadań publicznych przez gminę. Pod uwagę została wzięta m.in. skuteczność gminy we wdrażaniu programów pomocy na rzecz osób bezdomnych, rozwiązania legislacyjne w zakresie bezdomności i system wsparcia na rzecz osób bezdomnych w Częstochowie oraz skala i charakter zjawiska bezdomności w mieście. Spodziewamy się, że analiza dokumentów takich jak budżet miasta Częstochowy oraz sprawozdania finansowe z wykorzystania dotacji, pozwolą ustalić stopień 14 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zaangażowania środków finansowych Gminy Miasta Częstochowa w poszczególnych latach na realizację zadań z zakresu bezdomności. Wtórna analiza danych została oparta na obowiązujących kluczowych dokumentach dotyczących osób bezdomnych i instytucji funkcjonujących na rzecz pomocy tej kategorii społecznej: Ustawa z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej; Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie; Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych; Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych; Strategia Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006 – 2020 przyjęta Uchwałą Nr II/ 47/ 3/ 2006 Sejmiku Województwa Śląskiego z dnia 24 kwietnia 2006 roku; Wieloletni program współpracy samorządu miasta Częstochowy z organizacjami pozarządowymi „Partnerstwo dla Częstochowy” (przyjęty został Uchwałą Nr 209/XVIII/2007 Rady Miasta Częstochowy z dnia 8 listopada 2007 roku); Wieloletni program współpracy miasta Częstochowy z organizacjami pozarządowymi na lata 2011-2015 (program przyjęty został przez Radę Miasta Częstochowy w dniu 26 maja 2011 roku); Program osłonowy na rzecz osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością na terenie Miasta Częstochowy na lata 2007 – 2013 (przyjęty przez Radę Miasta Częstochowy w dniu 23 października 2006 roku); Częstochowa 2010 Strategia Rozwoju Miasta (przyjęta przez Radę Miasta Częstochowy w dniu 22 września 2003); Częstochowa 2025 Strategia Rozwoju Miasta (przyjęta w dniu 24 sierpnia 2009 roku); Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2007-2013 oraz Raporty Monitoringowe za lata 2008/ 2009 i 2010; Wieloletni Program gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy na lata 2005 – 2010 (program przyjęty został przez Radę Miasta Częstochowy w dniu 26 listopada 2004 roku); Uchwała Rady Miasta Częstochowy Nr 1057/LXIV/2006 z dnia 23 października 2006 r. w sprawie organizacji oraz szczegółowych zasad ponoszenia odpłatności za pobyt w ośrodkach wsparcia, mieszkaniach chronionych i ośrodku interwencji kryzysowej, działających na terenie Miasta Częstochowy; Budżet miasta Częstochowa na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej w latach 2007 – 2011 - plan i wykonanie, budżet Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie w latach 2007-2011 – plan i wykonanie; Statuty MOPS i NGO’s; 15 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Dane statystyczne MOPS w Częstochowie według sprawozdań resortowych, (w tym m.in. sprawozdania MPiPS-03, raport programu POMOST); Ogłoszenia konkursowe, oferty konkursowe, umowy z NGO's na realizację zadań zleconych, sprawozdania merytoryczne i finansowe NGO's z realizacji zadań zleconych z zakresu bezdomności, protokoły z kontroli realizacji zadań zleconych. Raporty i podsumowania projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej oraz programów osłonowo – wspierających ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w latach 2007-2011: Raport końcowy diagnozy dla Partnerstwa lokalnego w Częstochowie, Rzeszów, styczeń2012r.; Projekt systemowy – 1.18.Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej (zadanie nr 4) w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym opracowanie modelu „Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności”, realizowany przez Partnerstwo Lokalne w Częstochowie (MOPS, Fundacja „Adullam”, SWP „Agape”) pn. „Standardy w bezdomności – nowa jakość”, współfinansowany ze środków EFS w ramach PO KL . Okres realizacji projektu od 01.03.2012 r. do 31.08.2013 r.; Podsumowania (roczne) projektu systemowego realizowanego przez MOPS w Częstochowie w latach 2007-2011 pn. „Zainwestuj w siebie – program aktywnej integracji w mieście Częstochowa”, realizowanego ze środków EFS w ramach PO KL, Priorytet VII. Promocja integracji społecznej, Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji poprzez ośrodki pomocy społecznej; Podsumowanie projektu pn. "Częstochowska Strefa Aktywizacji i Zatrudnienia", realizowanego ze środków EFS w ramach PO KL, Priorytet VII. Promocja Integracji Społecznej, Działanie 7.2.Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Okres realizacji projektu od 01.01.2010r. do 31.12.2011r. Realizatorzy projektu: Reed in Partnership Poland Sp. z o.o. w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Wzajemnej Pomocy „Agape”; Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach EFS pn. ”Streeworking – nowa jakość pracy z osobami bezdomnymi”, realizowany przez Fundację Św. Barnaby. Rozpoczęcie projektu sierpień 2011 r., zakończenie lipiec 2014 r.; 16 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Podsumowania programów osłonowo – wspierających realizowanych przez NGO”s (SWP „Agape” i Fundację „Adullam”) na rzecz osób bezdomnych w Częstochowie, w latach 20072011, współfinansowanych ze środków MPiPS oraz Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego; W pierwszym etapie badań analizie badawczej poddano dane wtórne, a więc materiały, dokumenty i statystki gromadzone przez instytucje działające pośrednio i bezpośrednio na rzecz osób bezdomnych. Dane te pochodziły zarówno ze źródeł pierwotnych (instytucja, która wytworzyła dane) jak i ze źródeł wtórnych (instytucja, źródło, które pozyskało dane ze źródła pierwotnego). Drugim etapem badań były badania empiryczne. Ze względu na responsywny (opierający się na świadomym udziale respondentów) charakter badań, zebrano dużą ilość danych na temat m.in. profilu społeczno-demograficznego respondentów, co stało się bardzo przydatne w analizie ich wyników. Wyniki te pozwoliły na stosowanie analiz i wykrywanie powiązań między zmiennymi. Wywiady zostały przeprowadzone z osobami bezdomnymi przebywającymi na terenie miasta Częstochowa, z mieszkańcami Częstochowy oraz z pracownikami MOPS i NGO’s pracującymi z osobami bezdomnymi. Specyfika badań spowodowała, że zespół badawczy zdecydował się na technikę badawczą opartą na wzajemnym komunikowaniu się badacza z respondentem, a mianowicie standaryzowaną technikę wywiadu. Wywiad to rozmowa badacza (ankietera) z respondentem na określony temat. Ponieważ na tym etapie badań mieliśmy do czynienia z kilkoma grupami respondentów dla każdej z tych grup zostało skonstruowane odrębne narzędzie badawcze. Dla osób bezdomnych zaangażowanych do badań przygotowaliśmy dwa kwestionariusze wywiadu. Pierwszy z nich, skierowany do 100 częstochowskich bezdomnych miał charakter standaryzowanego kwestionariusza wywiadu. Zawierał on listę pytań wraz z możliwościami odpowiedzi na nie. Zadaniem respondenta był wybór odpowiedzi na kolejne pytania zaprezentowane przez ankietera. Informacje uzyskane podczas tych wywiadów zostały wykorzystane w trakcie przygotowywania drugiego narzędzia skierowanego do osób bezdomnych, a mianowicie dyspozycji do wywiadów pogłębionych. Wywiady te zostały przeprowadzone z 10 częstochowskimi bezdomnymi. Drugą grupą respondentów, z którą zostały przeprowadzone wywiady była 750–cio osobowa frakcja mieszkańców Częstochowy. Dla nich zostały przygotowane standaryzowane kwestionariusze wywiadu, które zawierały listę pytań zaopatrzonych w kafeterię. Zadaniem respondenta było wybranie z zaproponowanych odpowiedzi zgodnej/zgodnych z jego opiniami. Badanie to było jawne, indywidualne i standaryzowane. 17 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Dla kolejnej grupy badawczej, a mianowicie dla 10-cio osobowej grupy pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz dla 20 pracowników częstochowskich organizacji pozarządowych, którzy udzielają pomocy osobom bezdomnym, zostały przygotowane wywiady częściowo standaryzowane. Dyspozycje do wywiadu przygotowane dla tych osób miały charakter wywiadu standaryzowanego jawnego i indywidualnego. W każdym wypadku badania właściwe zostały poprzedzone badaniami pilotażowymi. Przeprowadzono je w celu naniesienia ewentualnych korekt w narzędziach badawczych. Wszystkie wywiady zostały przeprowadzone przez przeszkolone w tym celu osoby. Podczas szkolenia ankieterzy zostali poinformowani o zasadach prowadzenia badań oraz o ich specyfice. Ponadto zostali uwrażliwieni na kwestie, które przez ankietowanych mogłyby być odbierane jako zbyt osobiste. Analiza uzyskanego w trakcie procesu badawczego materiału, ze względu na specyfikę zastosowanych metod, technik i narzędzi badawczych miała charakter jakościowy i ilościowy Prezentacja wyników eksploracji została skonstruowana w oparciu o sformułowane przed roz-poczęciem badań właściwych problemy badawcze. Kolejne rozdziały części empirycznej pracy za-wierają próbę odpowiedzi na te pytania. ILONA ANTONIEWICZ LOKALNE DOKUMENTY STRATEGICZNE DOTYCZĄCE ZJAWISKA BEZDOMNOŚCI W CZĘSTOCHOWIE ORAZ WSPÓŁPRACY SAMORZĄDU MIASTA CZĘSTOCHOWA Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI W LATACH 2007 - 2015 LOKALNE DOKUMENTY STRATEGICZNE Chcąc rozpoznać zjawisko bezdomności w Częstochowie i kierunki podejmowanych działań przeciw wykluczeniu społecznemu oraz kierunki współpracy Miasta z organizacjami pozarządowymi w tym zakresie, uznaliśmy za niezbędne zapoznanie się z lokalnymi dokumentami strategicznymi odnoszącymi się do interesującej nas problematyki. Celem analizy lokalnych dokumentów strategicznych była odpowiedź na następujące pytania: 1. Jakie kierunki działań dotyczące bezdomności i osób bezdomnych określone zostały w lokalnych w dokumentach strategicznych? 18 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 2. Jakie są kierunki współpracy Miasta Częstochowa z organizacjami pozarządowymi? W niniejszej analizie opieramy się na lokalnych dokumentach strategicznych obejmujących lata 2007 – 2013, które odpowiadają obecnemu okresowi programowania w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki tzn. na dokumentach aktualnie obowiązujących.. Kierunki działań odnośnie bezdomności i osób bezdomnych zostały sformułowane w następujących lokalnych dokumentach strategicznych podanych tutaj chronologicznie: Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Częstochowy na lata 2007 – 2013 przyjęta Uchwałą nr 232/XX/2007 Rady Miasta Częstochowy z dnia 13 grudnia 2007 r. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Częstochowy na lata 2007 – 2013; Raport Monitoringowy za lata 2008 – 2009; Raport Monitoringowy za rok 2010 Częstochowa 2025 Strategia rozwoju miasta (przyjęta Uchwałą Rady Miasta Częstochowy nr 520/XLV/2009 z dnia 24 sierpnia 2009 r.) Program osłonowy na rzecz osób bezdomnych na terenie Miasta Częstochowy na lata 2007 – 2013 (przyjęty Uchwałą Nr 1055/LXIV/2006 Rady Miasta Częstochowy z dnia 23 października 2006 r.) Wieloletni Program gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy na lata 2005 – 2010 (przyjęty Uchwałą Nr 508/XXXVII/2004 Rady Miasta Częstochowy z dnia 26 listopada 2004 r.) Uchwała Rady Miasta Częstochowy Nr 1057/LXIV/2006 z dnia 23 października 2006 r. w sprawie organizacji oraz szczegółowych zasad ponoszenia odpłatności za pobyt w ośrodkach wsparcia, mieszkaniach chronionych i ośrodku interwencji kryzysowej, działających na terenie Miasta Częstochowy Zapisy w powyższych dokumentach zostały przeanalizowane pod kątem wytycznych oraz realizacji usług w zakresie zjawiska bezdomności. Dlatego w szczególności poddaliśmy analizie następujące dokumenty: 1. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Częstochowy na lata 2007 – 2013 przyjęta Uchwałą nr 232/XX/2007 Rady Miasta Częstochowy z dnia 13 grudnia 2007 r. Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. nakłada na gminę w ramach zadań własnych obowiązek opracowania i realizację gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem programów pomocy społecznej, profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka. W myśl ustawy, realizację strategii koordynuje ośrodek pomocy społecznej. Strategia jest 19 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego komplementarna z specjalistycznymi. obowiązującymi ustawami i przyjętymi przez miasto programami Jest to najważniejszy lokalny dokument w obszarze usług społecznych świadczonych osobom bezdomnym. Strategia zawiera diagnozę sytuacji społecznej mieszkańców miasta, wskazuje misję i cele strategiczne, źródła finansowania Strategii oraz sposób jej wdrażania i monitorowania. Celem odnoszącym się bezpośrednio do interesującej nas tematyki jest: Cel strategiczny 2 Budowa zintegrowanego systemu przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu Cele strategiczne będą realizowane dzięki wskazanym w Strategii źródłom finansowania tzn. środkom finansowym z budżetu Miasta Częstochowy, z funduszy zewnętrznych, w tym rządowych, pozarządowych, programów celowych i funduszy unijnych oraz dzięki środkom zaangażowanym w partnerstwo publiczno – prawne. Realizacja celów strategicznych będzie monitorowana przez powołany Zespół Monitorujący ds. realizacji „Strategii Rozwiązywania Problemów społecznych Miasta Częstochowy na lata 2007 – 2013” na podstawie osiągniętych wskaźników określonych w dokumencie dla każdego celu, poprzez coroczną ocenę efektów podejmowanych działań i ewentualną modyfikację wskaźników. Wdrażanie Strategii będzie wymagało włączania do realizacji przedstawicieli jednostek organizacyjnych miasta i partnerów społecznych, stworzenia systemu wymiany informacji pomiędzy realizującymi ją podmiotami, przygotowania systemu gromadzenia informacji i sprawozdawczości od realizujących ją podmiotów . W części omawiającej poszczególne cele strategiczne dotyczące wszystkich zdiagnozowanych problemów społecznych wyodrębniono w Celu strategicznym 2 Budowa zintegrowanego systemu przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu Cel operacyjny 2.4 Zapewnienie pomocy osobom bezdomnym Cel ma zostać osiągnięty poprzez następujące działania koordynowane przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej: 2.4.1 Zapobieganie zjawisku bezdomności, poprzez rozwój pracy socjalnej i pomoc psychologiczną 2 4.2 Łagodzenie skutków bezdomności, poprzez zapewnienie schronienia, posiłku i ubrania osobom tego potrzebującym 20 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Pomoc w wychodzeniu z bezdomności, poprzez realizację indywidualnych programów wychodzenia z bezdomności 2.4.4 Współpraca z organizacjami pozarządowymi w zakresie pomocy dla osób bezdomnych. 2.4.5 Utworzenie placówki stacjonarnej dla osób bezdomnych, które z uwagi na schorzenia somatyczne nie mogą samodzielnie funkcjonować oraz działanie koordynowane przez Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miasta: 2.4.6 Kompleksowe rozwiązywanie problemów pomocy i profilaktyki zdrowotnej dla osób bezdomnych. W Strategii dokładnie określono wskaźniki służące monitorowaniu realizacji celów operacyjnych składających się na cele strategiczne. W stosunku do zagadnień związanych ze zjawiskiem bezdomności ustalono następujący katalog wskaźników: liczba osób bezdomnych korzystających z pomocy w postaci schronienia, posiłku i innych form pomocy liczba miejsc noclegowych dla osób bezdomnych liczba osób bezdomnych objęta indywidualnym programem wychodzenia z bezdomności liczba osób usamodzielnionych . Wymienione wskaźniki będą monitorowane w ramach corocznej oceny efektów podejmowanych działań w celu sprawdzenia poprawności ich realizacji i ewentualnej modyfikacji. II. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Częstochowy na lata 2007 – 2013; Raport Monitoringowy za lata 2008 – 2009; Raport Monitoringowy za rok 2010 Dokumentami zawierającymi ocenę wdrażania Strategii są Raporty Monitoringowe z lat 2008 – 2010. Brak Raportu za rok 2007 wynika z uchwalenia Strategii 13 grudnia 2007 r. i dlatego za pierwszy rok realizacji założeń dokumentu przyjęto 2008 r. Monitorowanie zapisów Strategii, która w obszarze polityki społecznej Miasta pełni zasadniczą rolę wśród planów strategicznych przygotowywanych na różnych szczeblach administracji samorządowej, polega na systematycznej ocenie realizowanych działań oraz ich modyfikacji w przypadku stwierdzenia istotnych zmian społecznych, mogących pojawić się poprzez zmianę regulacji prawnych czy też narastanie poszczególnych dolegliwości społecznych . Jest ono podstawą do oceny wdrażania Strategii w latach następnych oraz podejmowania działań korygujących, których celem jest aktualizacja obowiązujących procedur i planów lub opracowanie nowej strategii działań. Dzięki niemu można ocenić skuteczność i racjonalność prowadzonej polityki społecznej na terenie Częstochowy. 21 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego W Częstochowie Raport Monitoringowy sporządza Zespół Opiniująco-Oceniający w skład, którego wchodzą przedstawiciele instytucji i organizacji pozarządowych zajmujący się problematyką społeczną. W metodologii przygotowania Raportu zapisano, że podstawą oceny wdrażania Strategii jest czteropunktowa skala oceny skuteczności przeprowadzonych działań (od braku efektu do efektu w pełni osiągniętego). Skala ta obejmuje następujące oceny: 0 – brak efektu, 1 – efekt osiągnięty częściowo, 2 – efekt osiągnięty w znacznym stopniu, 3 – efekt osiągnięty w pełni. Dokonana przez Zespół Opiniująco-Oceniający ocena skuteczności polityki społecznej prowadzonej w mieście Częstochowie w latach 2008-2010 odnosi się do wszystkich działań, które zostały wyznaczone w ramach sformułowanych w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych celów strategicznych i operacyjnych (wyjątek stanowi Działanie 2.4.5. „Utworzenie placówki stacjonarnej przeznaczonej dla osób bezdomnych, które z uwagi na schorzenia somatyczne nie mogą samodzielnie funkcjonować”, którego wdrożenie zaplanowano na 2013 r.). Struktura dokumentów jest podobna do struktury Strategii, w związku z czym ocena wdrażania działań dotyczących bezpośrednio zjawiska bezdomności odnosi się do poszczególnych działań zapisanych w celu strategicznym 2. We wszystkich działaniach zapisano instytucję koordynującą działania MOPS lub Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych UM (2.4.6), partnerów (Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miasta, organizacje pozarządowe działające w obszarze pomocy społecznej), źródła finansowania: budżet miasta, środki ze źródeł zewnętrznych, środki własne organizacji pozarządowych, wysokość nakładów, rodzaj podejmowanych działań i ocenę skuteczności. Wskaźniki zapisano dla tych działań, dla których określono je w Strategii. Ocena działań zapisanych w celu operacyjnym 2.4 Zapewnienie pomocy osobom bezdomnym: 2.4.1 Zapobieganie zjawisku bezdomności, poprzez rozwój pracy socjalnej i pomoc społeczną Średnia ocena skuteczności podejmowanych działań w latach 2008 – 2010 wynosi 2,3, co oznacza, że efekt osiągnięto w znacznym stopniu. Najwyższa ocenę skuteczności przyznano w 2010 r. - jest to rezultat m.in. szerszego zakresu działań podejmowanych zwłaszcza w ramach projektów unijnych 22 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „Zainwestuj w siebie – program aktywnej integracji w mieście Częstochowa” . W Strategii nie przewidziano wskaźników dla tego działania. 2 4.2 Łagodzenie skutków bezdomności, poprzez zapewnienie schronienia, posiłku i ubrania osobom tego potrzebującym Średnia ocena skuteczności podejmowanych działań w latach 2008 – 2010 wynosi 2,3 co oznacza, że efekt osiągnięto w znacznym stopniu. Najwyższa ocenę skuteczności przyznano w 2009 r. - jest to rezultat zagwarantowania osobom bezdomnym najwyższej liczby miejsc noclegowych . Dla tego działania określono w Strategii 2 wskaźniki: 1. Liczba osób bezdomnych korzystających z pomocy w postaci schronienia, posiłku i innych form pomocy: 2008 r. – 356; 2009 r. – 500; 2010 r. - 480 2. Liczba miejsc noclegowych dla bezdomnych: 2008 r. – 210; 2009 r. – 287; 2010 r.- 237 2.4.3 Pomoc w wychodzeniu z bezdomności, poprzez realizację indywidualnych programów wychodzenia z bezdomności Średnia ocena skuteczności podejmowanych działań w latach 2008 – 2010 wynosi 1,3 co oznacza, że efekt osiągnięto tylko częściowo. Niewysoka średnia ocena skuteczności jest rezultatem niedostatecznie realizowanego indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności. Wydaje się, że ta ocena jest zbyt surowa – w omawianych latach zawierano kontrakty socjalne, których celem również jest pomoc wychodzeniu z bezdomności. Dla tego działania określono w Strategii jeden wskaźnik: 1. Liczba osób bezdomnych objętych indywidualnym programem wychodzenia z bezdomności: 2008 r. – 0; 2009 r. – 0; 2010 r. – brak wartości wskaźnika 2.4.4 Współpraca z organizacjami pozarządowymi w zakresie pomocy dla osób bezdomnych. Średnia ocena skuteczności podejmowanych działań w latach 2008 – 2010 wynosi 1,3 co oznacza, że efekt osiągnięto tylko częściowo. Niewysoka średnia ocena skuteczności jest rezultatem niedostatecznego podejmowania inicjatyw koncentrujących się na wspieraniu przedsięwzięć z zakresu poradnictwa zapewniających pomoc osobom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością w ich dostępie do usług społecznych.. Dla tego działania nie określono w Strategii wskaźników. 23 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 2.4.5 Utworzenie placówki stacjonarnej dla osób bezdomnych, które z uwagi na schorzenia somatyczne nie mogą samodzielnie funkcjonować Zgodnie ze Strategią termin podjęcia działań w tym zakresie – 2013 r. oraz działanie koordynowane przez Wydział Zdrowia i Spraw Społecznych Urzędu Miasta: 2.4.6 Kompleksowe rozwiązywanie problemów pomocy i profilaktyki zdrowotnej dla osób bezdomnych Średnia ocena skuteczności podejmowanych działań w latach 2008 – 2010 wynosi 1,3 co oznacza, że efekt osiągnięto tylko częściowo. Niewysoka średnia ocena skuteczności jest rezultatem m.in. niedostatecznego podejmowania inicjatyw na rzecz pozyskiwania lokali komunalnych. We wszystkich monitorowanych latach pozyskano ich 17, więc o wiele za mało z uwagi na potrzeby osób bezdomnych. Był to na pewno decydujący czynnik w ocenie skuteczności tego działania. Ważnym przedsięwzięciem w omawianym działaniu były inicjatywy podejmowane na rzecz wychodzenia z bezdomności, co znalazło odbicie w wartości wskaźnika. Dla tego działania określono w Strategii jeden wskaźnik: 1. Liczba osób usamodzielnionych 2008 r. – 15; 2009 r. – 4; 2010 r. – 8 III. CZĘSTOCHOWA 2025 Strategia rozwoju miasta przyjęta Uchwałą Rady Miasta Częstochowy nr 520/XLV/2009 z dnia 24 sierpnia 2009 r. Strategia rozwoju miasta CZĘSTOCHOWA 2025 to kolejny dokument strategiczny określający cele i priorytety polityki rozwoju lokalnego, który aktualizuje Strategię z 2003 r. i dostosowuje jej zapisy do zmian wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowań rozwoju miasta. Strategia została opracowana na podstawie analizy danych statystycznych odnoszących się do ludności oraz zinwentaryzowanych zasobów miasta – potencjał gospodarczy, szkolnictwo i nauka, ośrodki kultury, turystyka, komunikacja krajowa.. W opracowaniu priorytetów i celów strategii wzięto pod uwagę i wykorzystano głosy opinii publicznej oraz ekspertów. Strategia 2025 jest kontynuacją poprzedniego dokumentu (Strategii 2010) wyrażoną w wizji i misji rozwoju miasta. Natomiast przeformułowano priorytety, cele i kierunki działań, koncentrując się na kształtowaniu i umacnianiu endogennych zasobów miasta – kapitału intelektualnego, społecznego i instytucjonalnego wspólnoty mieszkańców oraz kapitału materialnego (infrastruktura techniczna i społeczna), sprzyjając w ten sposób podnoszeniu jakości życia oraz wzrostowi jego atrakcyjności inwestycyjnej i osiedleńczej . 24 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Opracowane cele i priorytety zakładają poprzez cel główny poprawę poziomu i jakości życia mieszkańców – od wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej miasta oraz konkurencyjności i innowacyjności jego gospodarki do wzrostu zamożności gospodarstw domowych . Priorytet 2 Rozwój potencjału intelektualnego miasta oraz wzrost poziomu i jakości życia mieszkańców odnosi się bezpośrednio do szeroko pojętej polityki społecznej miasta, a Cel strategiczny 2.2 Wzrost jakości życia w mieście (stan środowiska naturalnego, poziom i jakość usług medycznych i pomocy społecznej, poziom bezpieczeństwa publicznego) poprzez Cel szczegółowy 2.2.3 Wzmacnianie solidarności społecznej mieszkańców powinien przyczyniać się m.in. do przeciwdziałania zjawisku wykluczenia społecznego. Wytyczone kierunki działań w tym zakresie to m.in.: wielostronna pomoc rodzinom zagrożonym kryzysem wzmacnianie i wspieranie samopomocowych form organizacji społecznych rozwój budownictwa komunalnego i socjalnego dla zapewnienia uboższym grupom mieszkańców podstawowych warunków bytowych W Strategii każdemu z priorytetów przypisano wskaźniki / mierniki osiągania celu. W odniesieniu do Priorytetu 2 skupiono się przede wszystkim na wskaźnikach dotyczących edukacji i nauki oraz bezpieczeństwa publicznego. Jedynym wskaźnikiem odnoszącym się do celu szczegółowego 2.2.3 jest liczba działających organizacji pozarządowych na 1000 ludności – źródłem weryfikacji wskaźnika będzie lokalna baza danych. Instrumentami wdrażania Strategii są polityki i dziedzinowe programy rozwoju/ działania w poszczególnych sferach finansowania rozwoju miasta . IV. Program osłonowy na rzecz osób bezdomnych na terenie Miasta Częstochowy na lata 2007 – 2013 przyjęty Uchwałą Nr 1055/LXIV/2006 Rady Miasta Częstochowy z dnia 23 października 2006 r. Kolejnym instrumentem wdrażania Strategii jest Program osłonowy na rzecz osób bezdomnych na terenie Miasta Częstochowy na lata 2007 - 2013. Struktura dokumentu obejmuje diagnozę problemu bezdomności, cel nadrzędny Programu, a w nim cele szczegółowe i kierunki działań na rzecz osób bezdomnych, posumowanie oraz harmonogram i sposób realizacji zadań. Opisując problem bezdomności stwierdzono, że w Częstochowie zjawisko zmieniło swój charakter. Z diagnozy wynika, że wśród bezdomnych są zarówno kobiety jak i mężczyźni, a coraz częściej zjawiskiem dotykane są całe rodziny. Celem nadrzędnym Programu jest – Przezwyciężenie zjawiska 25 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego wykluczenia społecznego osób bezdomnych poprzez wspieranie i podejmowanie inicjatyw na ich rzecz. Cele szczegółowe to: a. działania osłonowe zapobiegające degradacji biologicznej i społecznej osób bezdomnych b. przywrócenie osób bezdomnych do życia w rodzinie, usprawnienie funkcjonowania w społeczeństwie c. usamodzielnienie osób bezdomnych poprzez pozyskiwanie dla nich lokali mieszkalnych i miejsc pracy Wyznaczone kierunki działań na rzecz osób bezdomnych mają charakter profilaktyczny osłonowy i aktywizujący. W ramach tych działań opisano zadania, które zostały dokładnie rozplanowane według harmonogramu i sposobu ich realizacji . Działania osłonowe na rzecz osób bezdomnych, służące przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością (pkt. 1 na bieżąco, pkt 2 – 7 w latach 2007 – 2013): 1. Zadania wynikające ustawy o pomocy społecznej. zdiagnozowanie źródeł krytycznych sytuacji życiowych, z określeniem stopnia zagrożenia bezdomnością, z wyodrębnieniem osób rokujących wyjście z tego problemu. opracowywanie planu budżetu dot. ośrodków wsparcia dla osób bezdomnych, 2. Praca socjalna w postaci: świadczenia pomocy w formie przyznania noclegu i wyżywienia osobom i rodzinom bezdomnym w placówkach, pracy z konkretną rodziną lub osobą poprzez podpisanie kontraktu socjalnego, wytyczenie krótkoterminowych zadań i długofalowych działań oraz bieżący monitoring do czasu usamodzielnienia się rodziny, osoby, udzielenia czasowego schronienia osobom znajdującym się w sytuacji kryzysowej oraz pomoc w leczeniu uzależnień. 3. Podejmowanie działań interwencyjnych w stosunku do osób bezdomnych przebywających na dworcach, klatkach schodowych i innych miejscach nienadających się do zamieszkania, w których przebywanie grozi utratą zdrowia, czy nawet życia. 4. Wspieranie realizacji zadań z zakresu bezdomności na podstawie wpływających ofert parafii, organizacji pozarządowych, zgłoszonych do konkursu na udzielenie dotacji. 5. Utworzenie placówki stacjonarnej przeznaczonej dla osób bezdomnych, które z racji długotrwałych schorzeń somatycznych nie mogą samodzielnie funkcjonować. 26 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 6. Pozyskiwanie lokali socjalnych dla osób bezdomnych, mieszkańców schroniska i przytulisk, którzy usamodzielnili się finansowo. 7. Tworzenie mieszkań chronionych dla osób rokujących wyjście z bezdomności Działania o charakterze profilaktycznym, zapobiegające utrwaleniu się i poszerzeniu zjawiska bezdomności. (na bieżąco): 1. Wspieranie inicjatyw z zakresu poradnictwa, zapewniających pomoc osobom zagrożonym bezdomnością w ich dostępie do usług społecznych oraz w obronie ich interesów. 2. Diagnozowanie źródeł krytycznych sytuacji życiowych z określeniem stopnia zagrożenia bezdomnością, z wyodrębnieniem osób rokujących wyjście z tego problemu. 3. Opracowanie indywidualnego planu działania, koncentrującego się bezpośrednio na zapobieganiu bezdomności. 4. Wspieranie zintegrowanego systemu współpracy służb publicznych w zapewnianiu wsparcia osobom bezdomnym, w tym służb porządkowych. 5. Udzielaniu pomocy prawnej, psychologicznej i organizacyjnej, w szczególności mającej na celu usamodzielnienie osób objętych programem pomocy. 6. Pobudzenie społecznej aktywności i inspirowanie działań samopomocowych w zaspokojeniu niezbędnych potrzeb życiowych osób bezdomnych. 7. Pobudzanie aktywności zawodowej wśród osób bezdomnych. Partnerstwo i współpraca współdziałanie w opracowywaniu budżetu ośrodków wsparcia dla osób bezdomnych.(na bieżąco): 1. Współpraca z wydziałami Urzędu Miasta i innymi instytucjami w zakresie zadań realizowanych na rzecz osób bezdomnych przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. 2. Współpraca z organizacjami pozarządowymi i parafiami z terenu Częstochowy, wykonującymi zadania na rzecz osób ubogich, bezdomnych, niepełnosprawnych, zagrożonych patologią społeczną. 3. Wspieranie zintegrowanego systemu współpracy służb publicznych w zapewnianiu wsparcia osobom bezdomnym, w tym służb porządkowych. 4. Realizowanie, nowatorskich form pomocy, poprzez wsparcie i rozwój instytucji wolontariatu, których założenia i spodziewane rezultaty uzasadniają starania o przyznanie dotacji dla podmiotów prowadzących zadania. 5. Wspieranie działań skierowanych na usamodzielnienie osób bezdomnych poprzez pozyskiwanie dla nich miejsc pracy. Organizacja i funkcjonowanie (na bieżąco): 27 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 1. ośrodków wsparcia dla bezdomnych osób oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki. Nadzór merytoryczny nad działalnością ośrodków wsparcia dla osób bezdomnych. 2. Sprawowanie nadzoru nad wymaganym standardem usług w ośrodkach wsparcia dla osób bezdomnych. V. Wieloletni Program gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy na lata 2005 – 2010 przyjęty Uchwałą Nr 508/XXXVII/2004 Rady Miasta Częstochowy z dnia 26 listopada 2004 r. W Programie zapisano działania zmierzające do systematycznego zwiększania zasobów mieszkaniowych, w tym przeznaczonych dla osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością poprzez m.in. pozyskiwanie lokali socjalnych w wyniku przekształcania lokali komunalnych o obniżonym standardzie, adaptację na lokale socjalne budynków lokali niemieszkalnych, budowę budynków o obniżonym standardzie, budowę mieszkań czynszowych czy przygotowywanie terenów pod budownictwo mieszkaniowe dla inwestorów VI. Uchwała Rady Miasta Częstochowy Nr 1057/LXIV/2006 z dnia 23 października 2006 r. w sprawie organizacji oraz szczegółowych zasad ponoszenia odpłatności za pobyt w ośrodkach wsparcia, mieszkaniach chronionych i ośrodku interwencji kryzysowej, działających na terenie Miasta Częstochowy Uchwała Rady Miasta jest dokumentem precyzyjnie określającym organizację pobytu i zasady ponoszenia opłat za pobyt w ośrodkach wsparcia, mieszkaniach chronionych i ośrodku interwencji kryzysowej, działających na terenie Miasta Częstochowy. W dokumencie określono wszystkie placówki udzielające schronienia osobom i rodzinom potrzebującym pomocy (schroniska dla kobiet i mężczyzn, przytuliska dla kobiet, dla rodzin i osób bezdomnych, hostel Ośrodka Interwencji Kryzysowej, hostel Domu Dziennego Pobytu dla Osób z Upośledzeniem Umysłowym, mieszkania chronione). W Uchwale określono organizację korzystania z placówek udzielających schronienia w zależności od przyznanego miejsca pobytu:. przyznanie miejsca pobytu w schroniskach lub przytuliskach upoważnia osoby do całodobowego przebywania w placówkach oraz do korzystania z posiłków. 28 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego przyznanie noclegu upoważnia osoby do pobytu w noclegowni w godzinach od 18:00 do 9:00 następnego dnia, a także do korzystania z urządzeń sanitarno-higienicznych i środków czystości oraz jednego gorącego posiłku. przyznanie miejsca w hostelu Ośrodka Interwencji Kryzysowej upoważnia osoby do całodobowego pobytu w placówce, korzystania z urządzeń sanitarno-higienicznych, środków czystości, z kuchni w celu sporządzenia posiłków, z lodówki i pralki. przyznanie miejsca w hostelu Domu Dziennego Pobytu dla Osób z Upośledzeniem Umysłowym uprawnia do korzystania z miejsca do spania, środków czystości, opieki wychowawczej i posiłków. przyznanie prawa do zamieszkania w mieszkaniu chronionym uprawnia do całodobowego przebywania w mieszkaniu oraz korzystania z mebli i wszystkich urządzeń znajdujących się w mieszkaniu. przyznanie dziennej opieki (udział w: terapii zajęciowej, rehabilitacji społecznej, zawodowej, usprawniającej, aktywnych formach wypoczynku oraz korzystanie ze specjalistycznych usług) oraz korzystania z posiłków w środkach wsparcia dla dzieci niepełnosprawnych, osób dorosłych – podopiecznych opieki społecznej, osób z upośledzeniem umysłowym oraz osób z zaburzeniami psychicznymi. Korzystanie z miejsca pobytu, noclegu lub z innych świadczeń w ośrodkach wsparcia jest odpłatne dla osób uzyskujących dochody z tytułu pracy, renty, emerytury wyższe niż 477,00 zł (dotyczy osób samotnie gospodarujących) lub 351,00 zł na osobę gospodarującą w rodzinie(dotyczy bezdomnych kobiet z dziećmi i bezdomnych rodzin ), z wyjątkiem Ośrodka Interwencji Kryzysowej (pobyt nie powinien przekraczać trzech miesięcy). Odpłatność ustala się po uzgodnieniu z osobą kierowaną z uwzględnieniem przyznanego zakresu usług. KIERUNKI WSPÓŁPRACY Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI Kierunki współpracy z organizacjami pozarządowymi zostały wytyczone w następujących dokumentach: I. Wieloletni program współpracy samorządu miasta Częstochowy z organizacjami pozarządowymi „Partnerstwo dla Częstochowy” przyjęty Uchwałą Nr 209/XVIII/2007 Rady Miasta Częstochowy z dnia 8 listopada 2007 r. w sprawie zmiany Uchwały Nr 814/L/2005 Rady Miasta Częstochowy z dnia 24 października 2005 r. 29 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Celem Programu jest skuteczne działanie na rzecz poprawy jakości życia mieszkańców poprzez rozwijanie współpracy samorządu miasta z organizacjami pozarządowymi działającymi na terenie miasta dzięki: podnoszeniu skuteczności i efektywności działań podejmowanych w sferze zlecania i realizacji zadań publicznych. wspólnym określaniu zasad, obszarów, kierunków i form wzajemnej współpracy. udzielaniu pomocy organizacjom pozarządowym przez samorząd miasta. W Programie wyznaczono następujące kierunki podejmowanej współpracy: 1. Umacnianie w świadomości społecznej, poczucia odpowiedzialności za wspólnotę lokalną, jej tożsamość i tradycje. 2. Stwarzanie warunków do zwiększania aktywności społecznej mieszkańców Częstochowy. 3. Budowanie społeczeństwa obywatelskiego poprzez rozwój lokalnych społeczności i ich liderów. 4. Sprawniejsze rozwiązywanie lokalnych problemów społecznych. 5. Efektywniejsze wydatkowanie środków publicznych. 6. Poszerzenie możliwości komunikacji organów miasta z mieszkańcami. 7. Promowanie pozytywnych postaw oraz inicjatyw cennych społecznie. 8. Realizacja zapisów Strategii Rozwoju Miasta Zgodnie z zapisami Programu współpraca samorządu miasta z organizacjami pozarządowymi odbywa się poprzez: Zlecanie podmiotom prowadzącym działalność pożytku publicznego realizacji zadań publicznych wraz z udzieleniem dotacji na ten cel. Zlecanie zadań publicznych następuje na podstawie Ustawy w trybie otwartych konkursów ofert, rozstrzyganych przez komisje konkursowe Pomoc Miasta w pozyskiwaniu zewnętrznych środków finansowych z innych źródeł niż budżet miasta obejmująca: informowanie organizacji o potencjalnych źródłach finansowania i zasadach udzielania dotacji oraz szkoleniach w tym zakresie, organizowanie szkoleń i konsultacji z zakresu pozyskiwania funduszy zewnętrznych, wydawanie rekomendacji i opinii do wniosków, na wniosek organizacji, promowanie programów, na które można uzyskać środki ze źródeł zewnętrznych Uczestnictwo we wspólnych inicjatywach organizowanych zarówno przez Urząd Miasta, jak i organizacje pozarządowe Stwarzanie udogodnień organizacjom pozarządowym w dostępie do lokali na prowadzenie działalności pożytku publicznego 30 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego II. Promocję, szczególnie w środkach masowego przekazu, działalności pożytku publicznego, prowadzonej przez organizacje pozarządowe i inne podmioty. Pomoc w nawiązywaniu kontaktów międzynarodowych Uczestnictwo przedstawicieli organizacji pozarządowych w zespołach o charakterze doradczym i inicjatywnym . Wieloletni program współpracy miasta Częstochowy z organizacjami pozarządowymi na lata 2011-2015 przyjęty Uchwałą Nr 104/VIII/2011 Rady Miasta Częstochowy z dnia 26 maja 2011 r. Wieloletni Program Współpracy Miasta Częstochowy z Organizacjami Pozarządowymi ma służyć pobudzeniu aktywności społecznej w zakresie współodpowiedzialności za zrównoważony rozwój Częstochowy jako miasta obywatelskiego. Program ten został stworzony przez samorząd w oparciu o konsultacje z organizacjami pozarządowymi z uwzględnieniem doświadczeń wynikających z dotychczasowej współpracy. Wyznacza on kierunki i nadaje ramy współpracy na lata 2011-2015 oraz tworzy warunki dla realizacji konstytucyjnej zasady pomocniczości i rozwoju społeczeństwa obywatelskiego . Wśród celów strategicznych, do których należy m.in. budowanie kapitału społecznego poprzez rozwój lokalnej społeczności i jej liderów, kształtowanie postaw obywatelskich, wzmacnianie organizacji i ich wzajemnej współpracy, dbałość o zdrowe środowisko, efektywniejsze wydatkowanie środków publicznych, poszerzenie możliwości komunikacji organów miasta z mieszkańcami, promowanie pozytywnych postaw oraz inicjatyw cennych społecznie, wspólne określanie zasad, obszarów, kierunków i form wzajemnej współpracy czy udzielanie pomocy organizacjom pozarządowym przez samorząd miasta znalazły się cele bezpośrednio odnoszące się do problemów społecznych związanych z wykluczeniem społecznym oraz skuteczności współpracy w tym zakresie: Cel 4 integracja i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu oraz wzmacnianie spójności społecznej, Cel 6 podnoszenie skuteczności i efektywności działań podejmowanych w sferze zlecania i realizacji zadań publicznych, Cel 9 sprawniejsze rozwiązywanie lokalnych problemów społecznych, Współpraca miasta Częstochowy z organizacjami odbywa się na zasadach: pomocniczości, suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji oraz jawności poprzez diagnozę sytuacji społecznej na terenie miasta, identyfikację potrzeb społecznych oraz skali i sposobu ich 31 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zaspakajania, realizację zadań gminy w sferze pożytku publicznego i tworzenie standardów oraz budowanie systemowych rozwiązań w sferze pożytku publicznego. Zgodnie z zapisami Programu współpraca samorządu miasta z organizacjami samorządowymi jest realizowana poprzez zlecanie organizacjom realizacji zadań publicznych finansowanych z budżetu Miasta na zasadach określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, partnerstwa określone w ustawie o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, udzielania pomocy w nawiązywaniu współpracy regionalnej, ponadregionalnej i międzynarodowej, udzielania dotacji na realizację projektów finansowanych z innych źródeł, wzajemnego informowania się o planowanych kierunkach działalności i realizowanych zadaniach, prowadzenia konsultacji oraz wszelkich działań zmierzających do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Współpraca finansowa, w tym zlecanie zadań organizacjom może następować w formach przewidzianych w ustawie lub w odrębnych przepisach podobnie jak funkcjonowanie partnerstw celem wykorzystania środków europejskich. W Programie zawarto ogólne wytyczne dotyczące zlecania realizacji zadań publicznych w drodze konkursów otwartych oraz z pominięciem konkursu otwartego, przy czym zapisano, że szczegółowy tryb zlecania realizacji zadania publicznego, a także z pominięciem otwartego konkursu ofert określa Prezydent w drodze zarządzenia. W Programie zapisano konieczność monitorowania jakości współpracy i stopnia realizacji jej celów m.in. poprzez następujące wskaźniki monitoringu: -liczbę organizacji pozarządowych realizujących zadania w oparciu o dotacje z budżetu miasta, liczbę lokali udostępnianych organizacjom w podziale na rodzaj umów, liczbę instytucji miejskich podejmujących współpracę, liczbę szkoleń adresowanych do organizacji przez jednostki miejskie, liczbę konferencji, spotkań informacyjnych dla organizacji, organizowanych przez instytucje miejskie, liczbę organizacji w bazie, liczbę umów zawartych w formie wsparcia i w formie powierzenia, liczbę umów zawartych na okres dłuższy niż 1 rok, wysokość kwot udzielonych dotacji w poszczególnych obszarach zadaniowych, procent udziału środków przeznaczonych na dotacje dla organizacji w całym budżecie Miasta Częstochowy . PODSUMOWANIE Lokalne dokumenty strategiczne osadzone są w ramach istniejącego systemu prawnego obowiązującego na terenie Polski. Uwzględniają zapisy szeregu ustaw regulujących całość zagadnień dotyczących m.in. pomocy społecznej, zatrudnienia, mieszkalnictwa socjalnego, patologii społecznych oświaty i kultury czy wreszcie współpracy z organizacjami pozarządowymi. Korespondują również z europejską polityką społeczną, określoną w głównej mierze podczas Szczytu Lizbońskiego w 2000 r., 32 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz z krajowymi dokumentami, a w tym m.in. z Narodową Strategią Spójności na lata 2007 – 2013, Strategią Polityki Społecznej na lata 2007 – 2013, Krajową Strategią Zatrudnienia na lata 2007 – 2013 czy Strategią Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2006 – 2020. Z analizy lokalnych dokumentów strategicznych wynika, że zjawisko bezdomności jest dobrze rozpoznane na obszarze gminy. Dzięki rzetelnej analizie, problem bezdomności jest postrzegany szerzej i łączony z innymi problemami społecznymi takimi jak: przemoc domowa (interwencja kryzysowa), mieszkalnictwo (placówki dla bezdomnych, mieszkania chronione), bezrobocie (pośrednictwo pracy, aktywizacja zawodowa) czy problemy związane z uzależnieniem (profilaktyka i pomoc zdrowotna). Zapisy w dokumentach odnoszą się do diagnozy problemu i poprzez opisane działania wytyczają kierunki przedsięwzięć i inicjatyw podejmowanych na rzecz walki ze zjawiskiem bezdomności, które (w zależności od istoty problemu) mają charakter albo interwencyjny, albo profilaktyczny i integracyjny (reintegracja zawodowa i społeczna). Ważną informacją wynikającą z zapisów w lokalnych dokumentach jest ujęcie problematyki bezdomności w kontekście całorocznego wsparcia osób bezdomnych. W omawianych kolejnych dokumentach zachowano hierarchię zapisów od najogólniejszych w Strategii rozwoju miasta CZĘSTOCHOWA 2025, poprzez Strategię rozwiązywania problemów społecznych na lata 2007 – 2013 do programów specjalistycznych: Programu osłonowego na rzecz osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością na lata 2007 - 2013, Wieloletniego programu gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy na lata 2005 – 2010 i Uchwały rady Miasta Częstochowy w sprawie organizacji oraz szczegółowych zasad ponoszenia odpłatności za pobyt w ośrodkach wsparcia, mieszkaniach chronionych i ośrodku interwencji kryzysowej. Celem wszystkich wymienionych dokumentów jest coraz dokładniejsze określenie działań koniecznych do realizacji w obszarze bezdomności. Zapisy w dokumentach (Strategii rozwiązywania problemów społecznych) zobowiązują instytucje i organizacje pozarządowe do monitorowania podejmowanych przez nie działań. To bardzo ważna informacja dla wszystkich zainteresowanych. Dzięki corocznemu monitoringowi można na bieżąco sprawdzać realizację działań i podejmować działania korygujące. Z kolei współpraca miasta Częstochowy z organizacjami pozarządowymi określona w dwóch dokumentach Wieloletnim programie współpracy samorządu miasta Częstochowy z organizacjami pozarządowymi „Partnerstwo dla Częstochowy” oraz w Wieloletnim programie współpracy miasta Częstochowy z organizacjami pozarządowymi na lata 2011 – 2015 ma na celu sprawniejsze rozwiązywanie lokalnych problemów społecznych i efektywniejsze wydatkowanie środków publicznych poprzez podnoszenie skuteczności i efektywności działań podejmowanych w sferze zlecania i realizacji zadań publicznych. 33 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego W dokumentach określono kierunki współpracy obejmujących problematykę społeczną, w tym obszar bezdomności - integracja i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu oraz wzmacnianie spójności społecznej. Ta współpraca odbywa się poprzez zlecanie podmiotom prowadzącym działalność pożytku publicznego realizacji zadań publicznych wraz z udzieleniem dotacji na ten cel. Zapisy dokumentów doprecyzowują zasady wzajemnej współpracy, która powinna odbywać się poprzez zlecanie organizacjom realizacji zadań publicznych finansowanych z budżetu Miasta na zasadach określonych w odpowiednich ustawach i odrębnych przepisach tzn. m.in. na podstawie ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 r. z późn. zm. w trybie otwartych konkursów ofert rozstrzyganych przez komisje konkursowe. AGNIESZKA KOWAL - SMUGOWSKA PROJEKTY I PROGRAMY REALIZOWANE NA RZECZ OSÓB BEZDOMNYCH PRZEZ MOPS I NGO'S Zjawisko bezdomności w Częstochowie jest problemem społecznym, który wymaga współdziałania i oddziaływania wielopłaszczyznowego szeregu instytucji i organizacji celem zapobiegania, zmniejszenia bądź złagodzenia jego skutków. Problematyką bezdomności w mieście Częstochowa zajmują się głównie organizacje pozarządowe, realizujące zadania z zakresu polityki społecznej oraz ośrodek pomocy społecznej. Różnorodność podejmowanych działań na rzecz osób bezdomnych opiera się m.in. na programach i projektach realizowanych ze środków Unii Europejskiej bądź innych środków zewnętrznych, które pozwalają na rozwój usług społecznych skierowanych do osób bezdomnych lub zagrożonych bezdomnością. Zgodnie z przyjętymi przez Zespół Badawczy dyspozycjami do analizy danych zastanych (desk research) w ramach projektu „PI Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych”, wtórna analiza danych jest oparta na raportach i podsumowaniach projektów współfinansowanych ze środków UE lub innych środków zewnętrznych, realizowanych przez organizacje pozarządowe, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz Partnerstwo Lokalne, których beneficjentami byli lub są bezdomni przebywający na terenie miasta Częstochowa w latach 2007-2011. Analizie poddałam również statuty MOPS i NGO's, które są podstawowymi aktami prawnymi określającymi kierunek działań instytucji i organizacji, realizujących zadania na rzecz osób bezdomnych. 34 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Głównym założeniem analizy dokumentów jest opis podejmowanych działań oraz ich efektów, dzięki którym usługi na rzecz osób bezdomnych w mieście Częstochowa są bardziej skuteczne i racjonalne, a także ustalenie ich zgodności z zapisami statutowymi MOPS i NGO's. Ważnym aspektem aplikowania o środki zewnętrzne przez MOPS i NGO's jest podejmowanie działań o charakterze innowacyjnym, które są odpowiedzią na potrzeby osób bezdomnych, przy jednoczesnym założeniu wzrostu efektywności ekonomicznej, społecznej oraz jakości usług dla tej grupy osób potrzebujących pomocy. PODSTAWOWE AKTY PRAWNE FUNKCJONOWANIA MOPS I NGO'S Ośrodek pomocy społecznej oraz organizacje pozarządowe działające w obszarze polityki społecznej opierają swoją działalność na wewnętrznych dokumentach – statutach. Statut organizacji lub instytucji to dokument o charakterze aktu prawnego, określającego zadania, strukturę organizacyjną oraz sposób działania. Główną funkcją statutu jest określenie wewnętrznej organizacji danego podmiotu, celu funkcjonowania i wszystkich zagadnień związanych z działalnością organizacji lub instytucji. Podstawą funkcjonowania Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie jest statut, przyjęty i uchwalony w drodze uchwały Rady Miasta Częstochowa nr 279/XXXIII/92 z dnia 16.10.1992 r. Dokument ten będący podstawą funkcjonowania jednostki określa cel działalności instytucji, którym jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne możliwości i uprawnienia. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie realizuje zadania statutowe obejmujące pomoc osobom bezdomnym zgodnie z ustawą o pomocy społecznej. Organizacje pozarządowe, realizujące zadania w obszarze polityki społecznej w mieście Częstochowa m.in. Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy „Agape”, Fundacja Chrześcijańska „Adullam”, Fundcja Św. Barnaby prowadzą swoją działalność w oparciu o przepisy prawa o stowarzyszeniach oraz w oparciu o przyjęte statuty, określające zadania i cele związane ze wsparciem osób bezdomnych. W statutach znajdują się zapisy dotyczące analizy patologicznych zjawisk społecznych oraz ich zapobieganiu, w tym zapobieganiu zjawisku bezdomności. PROJEKTY REALIZOWANE ZE ŚRODKÓW EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGOW RAMACH PO KL PRZEZ MIEJSKI OŚRODEK POMOCY SPOŁECZNEJ W CZĘSTOCHOWIE 35 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Projekt systemowy 1.18 Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej (zadanie nr 4) w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi, w tym opracowanie modelu „Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności” Miasto Częstochowa jest realizatorem ww. Projektu w ramach zawiązanego w dniu 03.10.2011 r. Partnerstwa Lokalnego pomiędzy Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Częstochowie (Lider), Stowarzyszeniem Wzajemnej Pomocy „Agape” (partner nr 1) i Fundacją „Adullam” (partner nr 2). Głównym celem Projektu jest podniesienie skuteczności systemu rozwiązywania i łagodzenia skutków problemu bezdomności poprzez opracowanie i wdrożenie standardów usług skierowanych do osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością (tzw. Gminny Standard Wychodzenia z Bezdomności), który będzie można włączyć do Gminnych Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych. Końcowym efektem Projektu winno być wskazanie ścieżki wychodzenia z bezdomności wg układu: standard aktualny – model docelowy – strategia realizacji rozwiązań modelowych. Partnerstwo Lokalne w Częstochowie pozostaje pod merytoryczną opieką Caritas Diecezji Kieleckiej. W trakcie realizacji Projektu został opracowany przez Zespół Badawczy dokument pod nazwą „Raport końcowy dla Partnerstwa Lokalnego w Częstochowie” Rzeszów 2012 r. Raport wskazuje na konieczność podjęcia działań w obszarze Partnerstwa Lokalnego i przetestowania Modelu Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności. Projekt otrzymał dofinansowanie w wysokości 958.735,95 zł. W swoich założeniach zawiera propozycje działań związanych z testowaniem każdego ze standardów pracy z osobami bezdomnymi, które zostały dostosowane do potrzeb lokalnych w obszarze bezdomności. Celem głównym projektu „Standardy w bezdomności – nowa jakość” jest przetestowanie oraz analiza skuteczności wybranych standardów usług modelu GSWB w okresie od 01.03.2012 r. do 31.08.2013 r. w odniesieniu do podmiotów działających w obszarze wsparcia osób bezdomnych. Cele szczegółowe Pilotażowego wdrożenia to: zmniejszenie skali bezdomności ulicznej, optymalizacja funkcjonowania osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością w środowisku, zmniejszenie liczby osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością objętych wsparciem poprzez dostęp do informacji o udzielanych formach pomocy, nawiązanie platformy współpracy w obszarze przeciwdziałania zjawisku bezdomności, poszerzanie wiedzy na temat środków psychoaktywnych i uzależnienia, 36 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego wyposażenie osoby bezdomnej i zagrożonej bezdomnością w wiedzę i umiejętności do odnalezienia się i poruszania po rynku pracy. Planowane działania przez Partnerstwo przedstawia tabela 1. Tabela 1. Działania przewidziane w ramach wdrażania standardów NAZWA STANDARDU Streetworking P LANOWANE DZIAŁANIA W RAMACH PILOTAŻOWEGO WDROŻENIA - zatrudnienie streetworkerów, którzy będą prowadzili pracę na rzecz bezdomnych pozostających poza systemem pomocy instytucjonalnej (monitoring miejsc niezamieszkanych w mieście ). Rezultat zakładany - objęcie wsparciem osób bezdomnych, które obecnie funkcjonują poza systemem pomocy społecznej, opracowanie mapy miejsc niemieszkalnych osób bezdomnych na terenie miasta. Praca socjalna - zatrudnienie pracowników socjalnych do pracy z osobami bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością Rezultat zakładany – objęcie osób bezdomnych Indywidualnym Programem Wyjścia z Bezdomności. Mieszkalnictwo i pomoc doraźna - prowadzenie stołówki charytatywnej - zatrudnienie specjalisty ds. pozyskiwania darczyńców, Rezultat zakładany – objęcie pomocą żywieniową osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością oraz poprawa dobrostanu zdrowotnego, materialnego i społecznego osób bezdomnych. - prowadzenie Punktu Informacyjno-Konsultacyjnego (PIK), udzielającego informacji o dostępnych formach pomocy dla osób bezdomnych, zagrożonych bezdomnością oraz wychodzących z bezdomności na terenie miasta, - w ramach Punktu zostanie utworzony zespół interdyscyplinarny, obejmujący kompleksowym wsparciem osoby zgłaszające się do Punktu Informacyjno-Konsultacyjnego. Rezultat zakładany - zwiększenie dostępności informacji o 37 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego udzielanej pomocy w obszarze prewencji, interwencji i integracji na terenie miasta Częstochowa Partnerstwo Lokalne - nawiązanie partnerstwa lokalnego na terenie Gminy Miasta Częstochowa przez zatrudnionego animatora lokalnego do podejmowania działań z obszaru prewencji, integracji i interwencji. Rezultat zakładany - utworzenie partnerstwa lokalnego na rzecz przeciwdziałania zjawisku bezdomności przez podmioty z terenu Gminy Częstochowa Zdrowie - zorganizowanie warsztatów z terapeutą ds. uzależnień dla osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. Rezultat zakładany - objęcie warsztatami osób bezdomnych w celu poprawy kondycji psychofizycznej osób uzależnionych Zatrudnienie i edukacja - powstanie Klubów Integracji Społecznej dla osób bezdomnych oraz dla osób zagrożonych bezdomnością, których celem będzie stworzenie dla osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością warunków do reintegracji społecznej i zawodowej. Rezultat zakładany - objęcie programem aktywizacji zawodowej i społecznej osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie Projekt systemowy 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej (zadanie nr 4) w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi, w tym opracowanie Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności” jest odpowiedzią na społeczną potrzebę określenia poziomu świadczonych usług na rzecz osób bezdomnych. Celowość działań została oparta na diagnozie problemu bezdomności w obszarze Partnerstwa. Monitoring Pilotażowego Wdrożenia wykaże 38 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego efektywność oraz jakość świadczonych usług w wymiarze ekonomicznym i społecznym. Osiągnięcie zakładanych rezultatów poprzez podejmowanie działań będzie możliwe po zakończeniu wdrażania i będzie świadczyć o skuteczności, a także trwałości Projektu. Projekt systemowy pn. „Zainwestuj w siebie – program aktywnej integracji w mieście Częstochowa”, Priorytet VII. Promocja integracji społecznej, Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji, Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej Projekt jest realizowany od 2008 r. (zakończenie projektu nastąpi 31.12.2013 r.) . Skierowany jest do osób długotrwale bezrobotnych (zagrożonych wykluczeniem społecznym). Celem głównym projektu jest aktywizacja zawodowa i społeczna klientek i klientów MOPS w Częstochowie poprzez objęcie ich instrumentami aktywnej integracji. Cele szczegółowe projektu to: zwiększenie potencjału zawodowego i społecznego klientów pomocy społecznej, zwiększenie kompetencji edukacyjnych, społecznych i zawodowych klientów pomocy społecznej, nabycie umiejętności w poruszaniu się na rynku pracy przez klientów pomocy społecznej w mieście Częstochowa, zatrudnienie nowych pracowników socjalnych. Uczestnikami projektu są m.in. osoby bezrobotne z terenu Gminy Miasta Częstochowa, poszukujące pracy lub pozostające bez pracy, które jednocześnie są w wieku aktywności zawodowej, korzystają z pomocy społecznej w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej. Z każdym uczestnikiem projektu jest zawierany kontrakt socjalny, który przewiduje zastosowanie wobec klienta instrumentów aktywnej integracji. W 2012 i 2013 roku przewidziany jest do realizacji w ramach projektu Program Aktywności Lokalnej. Poddając analizie przebieg realizacji projektu systemowego pn. „Zainwestuj w siebie – program aktywnej integracji w Mieście Częstochowa” można zauważyć że w latach 2008-2011 uczestnikami projektu były również osoby bezdomne, które przebywały w placówkach. Były to osoby o statusie osoby bezrobotnej lub długotrwale bezrobotnej. 39 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego W roku 2008 w projekcie brało udział 26 osób bezdomnych, w roku 2009 – 5 osób bezdomnych, a w roku 2011 – 6 osób bezdomnych. W roku 2010 uczestnikami projektu nie były osoby bezdomne. Osoby bezdomne do projektu są rekrutowane na ogólnych zasadach. W drodze rekrutacji podstawowym kryterium jest fakt pozostawania bez pracy przez kandydata na uczestnika projektu. Uczestnik projektu realizuje ścieżkę reintegracji, która obejmuje: szkolenia, warsztaty, kursy, poradnictwo zawodowe, pracę socjalną. Stosunek liczby osób bezrobotnych bezdomnych do ogólnej liczby uczestników projektu systemowego w poszczególnych latach przedstawia tabela 2. Tabela 2. Udział osób bezdomnych w projekcie (%) Udział bezdomnych w % Rok realizacji projektu Ogólna liczba uczestników projektu Liczba osób bezdomnych w projekcie 2008 317 26 8,20 2009 185 5 2,70 2010 177 0 - 2011 191 6 3,14 Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie Jak wynika z przedstawionego zestawienia osoby bezdomne stanowią niewielki udział 3,51% średnio rocznie w stosunku do ogółu wszystkich uczestników projektu w poszczególnych latach. Pomimo prowadzonej procedury naboru polegającej na informowaniu potencjalnych uczestników projektu o możliwości w nim udziału, stosunkowo niewiele osób bezdomnych wyraziło taką chęć. Najczęstszym powodem odmowy uczestnictwa w projekcie był brak motywacji do zmiany swojej sytuacji życiowej oraz brak wiary w możliwość zmiany. Dla porównania, ilość osób bezdomnych korzystających z pomocy Miejskiego Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie w stosunku do pozostałych jego podopiecznych to 5,57% średnio rocznie. Spośród osób bezdomnych będących uczestnikami projektu najwięcej osób w ramach instrumentów aktywnej integracji skorzystało z uczestnictwa w: 40 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego warsztatach wzmacniających (11 osób), kurs obsługi wózka jezdniowego (8 osób), kurs prawa jazdy kat. B (8 osób), kurs technologa robót wykończeniowych (5 osób), kurs obsługi komputera (5 osób), kurs magazyniera-hurtownika (5 osób). Spośród ogółu uczestniczących w projekcie 37 osób bezdomnych, 11 uczestników przerwało udział w projekcie, a 26 zakończyło realizację indywidualnych ścieżek reintegracji zawodowej. Najczęstszym powodem przerwania udziału w projekcie było zerwanie przez podopiecznego kontaktu z pracownikiem socjalnym. Budżet projektu systemowego w poszczególnych latach kształtował się następująco: rok 2008 – 2 258 055,66 zł rok 2009 – 2 119 923,05 zł rok 2010 – 1 824 483,31 zł rok 2011 – 1 439 182,76 zł rok 2012 – 1 960 415,54 zł rok 2013 – 2 188 632,46 zł Cel główny projektu pn. „Zainwestuj w siebie - program aktywnej integracji w mieście Częstochowa”, to odpowiedź na zdiagnozowany i rosnący problem bezrobocia w mieście Częstochowa, a w konsekwencji problem wykluczenia społecznego osób. Działania podejmowane w ramach projektu były dostosowane do indywidualnych potrzeb i oczekiwań uczestników projektu i zmierzały do ustalenia ścieżki reintegracji zawodowej osób przy udziale psychologa, doradcy zawodowego oraz pracownika socjalnego. Jako, że jedną z grup beneficjentów były osoby bezdomne, trudno dokonać jednoznacznej oceny efektywności w odniesieniu wyłącznie do tej grupy uczestników projektu. Analiza dokumentów wykazała, że projekt nie zakłada monitorowania indywidualnych działań uczestników projektu po zakończeniu udziału w projekcie. Informacje dotyczące uczestników projektu (w tym również osób bezdomnych) odnoszą się do zakończenia, bądź nie zakończenia udziału w projekcie, co oznacza tym samym zdobycie nowych lub podniesienie posiadanych kwalifikacji zawodowych lub przerwanie indywidualnej ścieżki reintegracji. Rezultaty osiągane w ramach projektu mają charakter trwały. Umiejętności nabyte przez uczestników projektu, potwierdzone zostały certyfikatami co wpływa pozytywnie na sytuację społeczno-zawodową tych osób. Osoby bezdomne 41 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego poprzez udział w projekcie wpływają pozytywnie na pozostałe osoby bezdomne, nie będące uczestnikami projektu dzieląc się wiedzą i doświadczeniami oraz zachęcając do zmiany postaw życiowych. PROJEKTY REALIZOWANE LUB WSPÓŁREALIZOWANE ZE ŚRODKÓW EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGO W RAMACH PO KL PRZEZ ORGANIZACJE POZARZĄDOWE DZIAŁAJĄCE NA RZECZ BEZDOMNYCH W CZĘSTOCHOWIE Projekt pn. „Częstochowska Strefa Aktywizacji i Zatrudnienia” Priorytet VII – Promocja Integracji Społecznej, Działanie 7.2 Przeciwdziałanie wykluczeniu i wzmocnienie sektora ekonomii społecznej, Poddziałanie 7.2.1 Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym Realizatorami projektu byli Reed in Partnership Poland Sp. z o.o. w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Wzajemnej Pomocy „Agape”. Okres realizacji projektu, od 01.01.2010 r. do 31.12.2011 r. Ogółem środki finansowe przeznaczone na ten realizację działań podejmowanych w projekcie to 1 275 145 zł. Reed in Partnership to firma prywatna i należąca do grupy rodziny spółek Reed, wiodących brytyjskich firm świadczących usługi w zakresie rekrutacji, szkoleń i doradztwa personalnego. Firmie w osiąganiu efektów pomocne jest tworzenie narzędzi przełamujących bariery uniemożliwiające zdobycie pracy, pozwalające poszukującym pracy rozwijać umiejętności i budować pewność siebie. Uczestnikami Projektu „Częstochowska Strefa Aktywizacji i Zatrudnienia” były osoby bezdomne, które mieszkały w Centrum Pomocy Rodzinie i Interwencji Kryzysowej w Mariance Rędzińskiej, Domu dla Bezdomnych w Lubojence oraz w Schronisku dla Bezdomnych Mężczyzn, Przytulisku im. Św. Alberta i Przytulisku dla Kobiet „Oaza” w Częstochowie. Byli to bezdomni mężczyźni i kobiety, u których powodem zaistniałej sytuacji były: problemy finansowane, problemy z prawem, problemy z nadużywaniem alkoholu, przemoc. Założeniem projektu było zakwalifikowanie co najmniej 135 uczestników, którzy poprzez realizację poszczególnych działań powinni podejmować próby polepszenia sytuacji w jakiej się znaleźli. 42 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Działania wobec bezdomnych skupione były na dążeniu do uregulowania sytuacji prawnej uczestników projektu oraz przygotowaniu do samodzielnego życia. Osiągnięte rezultaty Projektu to: spośród 135 osób objętych wsparciem 100 zakończyło udział w projekcie, 100 osobom uregulowano sytuację prawną, 72 osoby ukończyły kursy zawodowe i otrzymały świadectwa potwierdzające nabycie kwalifikacji, 73 osoby rozpoczęły staże zawodowe i zajęcia reintegracji u pracodawców, z czego 57 osób ukończyło staże zawodowe, 60 osób zostało przygotowanych do samodzielnego życia. Trwałym rezultatem Projektu było wyposażenie Uczestników w determinację, umiejętności i kwalifikacje zawodowe umożliwiające samodzielne życie w społeczeństwie. Miękkimi rezultatami było: podniesienie szans uczestników na wyjście z bezdomności, przyswojenie zasad współżycia społecznego i powszechnie akceptowanych zachowań, przygotowanie do odbudowania więzi społecznych w tym rodzinnych, wyposażenie w umiejętności pozwalające na podjęcie zatrudnienia, przełamanie uprzedzeń i podniesienie gotowości pracodawców do zatrudniania osób wychodzących z bezdomności. Realizacja celu głównego projektu była odpowiedzią na rosnący problem bezdomności w Częstochowie. Założone rezultaty projektu tj. zakończenie przez uczestnika udziału w projekcie, uregulowanie sytuacji prawnej, ukończenie kursów zawodowych, przygotowanie do samodzielnego życia zostały osiągnięte w 100 %. Nie osiągnięto w 100 % rezultatu dotyczącego ukończenia stażu zawodowego przez 60 uczestników projektu – staż ukończyło 57 osób. Nakłady finansowe oraz kadrowe były adekwatne do podejmowanych działań. W projekcie nie założono monitorowania wskaźnika „usamodzielnionych uczestników projektu”. „Streetworking – nowa jakość pracy z osobami bezdomnymi” 43 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Realizatorami projektu jest Fundacja Św. Barnaby w partnerstwie ze Stowarzyszeniem wzajemnej Pomocy „Agape”. Projekt zakłada podjęcie szeregu działań pomocowych adresowanych do osób bezdomnych z terenu subregionu północnego woj. śląskiego. Działaniem zostanie objęte miasto Częstochowa oraz powiat częstochowski, kłobucki, myszkowski i zawierciański. Realizacja projektu rozpoczęła się w sierpniu 2011 r. i trwać będzie do lipca 2014 r. Na realizację projektu Fundacja pozyskała środki w wysokości 2 447.570,00 zł. Projekt jest odpowiedzią na narastający w regionie problem bezdomności. Według danych statystycznych zamieszczonych w opisie projektu w województwie śląskim jest ponad 5,6 tys. osób bezdomnych. Celem głównym projektu jest zmniejszenie w regionie obszaru wykluczenia społecznego poprzez objęcie osób bezdomnych nowatorską formą pracy ulicznej, wypracowaną w Wielkiej Brytanii. W ramach projektu prowadzony będzie Stacjonarny Ośrodek Reintegracji Społecznej, w którym osoby bezdomne będą przechodziły ścieżkę reintegracji społecznej i zawodowej. Zakładane rezultaty twarde projektu to: wyszkolenie kadry streetworkerów, wypracowanie zasad współpracy streetworkerów z służbami porządkowymi, 150 osób zostanie objętych działaniami patroli streetworkerów, 60 osobom zostanie uregulowana sytuacja prawna (meldunek, ubezpieczenie społeczne), 35 mieszkańców Stacjonarnego Ośrodka Reintegracji Społecznej, zakończy indywidualną ścieżkę reintegracji społecznej oraz ukończy warsztaty i kursy wg indywidualnego planu rozwoju zawodowego, 30 osób ukończy staże. Projekt jest obecnie z fazie realizacji. Godną zauważenia jest nowatorska metoda pracy z osobami bezdomnymi „streetworking”. Stacjonarny Ośrodek Reintegracji Społecznej dla wielu bezdomnych jest szansą na nabycie umiejętności prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie poprzez nabycie prawidłowych wzorów zachowań oraz aktywizację społeczną i zawodową tych osób. 44 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego PROGRAMY FINANSOWANE ZE ŚRODKÓW RZĄDOWYCH, REALIZOWANE PRZEZ ORGANIZACJE POZARZĄDOWE DZIAŁAJĄCE NA RZECZ OSÓB BEZDOMNYCH W CZĘSTOCHOWIE Obok realizowanych na rzecz osób bezdomnych projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej organizacje pozarządowe aplikują do pozyskiwania dodatkowych środków w ramach ogłaszanych konkursów przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej oraz Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach. Wymienione instytucje wspierają finansowo działania, których celem jest udzielanie pomocy osobom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością w ramach dwóch modułów: osłonowego i wspierającego. Fundacja Chrześcijańska „Adullam” w latach 2007-2011 realizowała następujące programy na rzecz osób bezdomnych: program osłonowy pn. „Szansa dla wszystkich”, realizowany w roku 2007 (od czerwca do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 36.050,00 zł, program wspierający pn. „Godność dla każdego” realizowany w roku 2007 (od września do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 9.100,00 zł, program osłonowy pn. „Nowy start”, realizowany w roku 2008 (od maja do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 15.700,00 zł, program osłonowy i wspierający pn. „Powrót osób bezdomnych do społeczności”, realizowany w roku 2008 (od sierpnia do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 12.800,00 zł, program pn. „Pomocna dłoń”, realizowany w roku 2009 (od czerwca do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 9.000,00 zł, program pn. „Razem dla innych”, realizowany w roku 2010 (od października do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 30.000,00 zł, program pod nazwą „Nowy start w niezależność”, realizowany w roku 2010 (od października do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 70.600,00 zł, program pn. „Bądź aktywny”, realizowany w roku 2011 (od lipca do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 12.000,00 zł, program wspierający pn. „Wybieram nową drogę”, realizowany w roku 2011 (od października do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 125.000,00 zł. Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy „Agape” w latach 2007-2011 realizowało następujące programy na rzecz osób bezdomnych: program pn. „Aktywny bezdomny”, realizowany w roku 2007 (od października do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 24.000,00 zł, 45 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego program osłonowy pn. „Zdążyć przed zimą”, realizowany w roku 2007 (od października do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 24.000,00 zł, program pn. „Centrum Pomocy w Mariance Rędzińskiej wsparciem dla ludzi bezdomnych”, realizowany w roku 2008 (od lipca do grudnia), kwota dofinansowania wynosiła 12.550,00 zł. Zestawienie realizacji programów na rzecz osób bezdomnych w latach 2007-2011 przez NGO's przedstawia tabela 3. Tabela 3. Zestawienie programów realizowanych przez organizacje pozarządowe Lp. 1 Nazwa programu i realizatora „Szansa dla wszystkich” Fundacja „Adullam” Źródło finansowania i wysokość dotacji Liczba osób objętych programem Sląski Urząd Wojewodzki oraz srodki własne 60 osob bezdomnych lub zagrozonych bezdomnoscią, Termin realizacji 2007 VI - XII kwota : 36.050,00 zł Osiągnięte główne rezultaty programu spłata zadłuzen czynszowych osob zagrozonych bezdomnoscią poprawa sytuacji materialno - bytowej 60 - ciu uczestnikow programu Uwagi Program o charakterze osłonowym, (brak danych liczbowych dotyczących ilosci osob zagrozonych bezdomnoscią, ktorym poprzez udział w programie udało się spłacic częsciowo zadłuzenie czynszowe, a tym samym wstrzymana została eksmisja). Załozenia programu zrealizowano. 46 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Lp. 2 Nazwa programu i realizatora „Godnosc dla kazdego” Źródło finansowania i wysokość dotacji Termin realizacji 2007 Sląski Urząd Wojewodzki oraz srodki własne IX - XII Fundacja „Adullam” kwota: Liczba osób objętych programem 58 osob bezdomnych lub zagrozonych bezdomnoscią, utworzenie i zorganizowanie 10 stanowisk pracy 67 osob bezdomnych, 67 osob bezdomnych otrzymało wsparcie w postaci noclegu, wyzywienia, srodkow higienicznych, 9.000,00 zł 3 „Aktywny bezdomny” 2007 X - XII Śląski Wojewódzki SWP „Agape” Urząd oraz środki własne kwota: 24.000,00 „Zdązyc przed zimą” 2007 X - XII 4 osoby usamodzielniły się Sląski Urząd Wojewodzki oraz srodki własne SWP „Agape” kwota: 24.000,00 zł 32 osoby bezdomne Uwagi Program o charakterze wspierającym, zakładający motywację uczestnikow zmotywowano 26 do aktywnosci osob do podjęcia zawodowej działan pomocowych i usamodzielnienia się. na rzecz innych Załozenia programu utworzono grupę zrealizowano. . wsparcia dla 11 męzczyzn oraz grupę aktywizującą dla 9 kobiet 6 osob uzyskało zatrudnienie, zł 4 Osiągnięte główne rezultaty programu Program przyczynił się do ograniczenia skutkow zjawiska bezdomnosci w wojewodztwie sląskim, aktywizacji osob bezrobotnych i usamodzielnienia się uczestnikow programu. Załozenia programu zrealizowano. 30 osob otrzymało Program został pomoc materialną zrealizowany zgodnie z załozeniami. 2 osoby otrzymały zatrudnienie Twarde rezultaty to usamodzielnienie się 3 osoby uczestnikow programu usamodzielniły się i znalezienie pracy. przeprowadzono remont i doposazono placowkę w Lubojence 47 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Lp. 5 Nazwa programu i realizatora „Nowy start” Fundacja „Adullam” Termin realizacji 2008 V - XII Źródło finansowania i wysokość dotacji Sląski Urząd Wojewodzki oraz srodki własne kwota: 15.700,00 zł Liczba osób objętych programem 16 osob bezdomnych lub zagrozonych bezdomnoscią Osiągnięte główne rezultaty programu Uwagi 16 osob otrzymało Program osłonowy, schronienie w zrealizowano głowne Hostelu jego załozenia tzn. udzielono pomocy w podniesiono postaci pobytu w kwalifikacje Hostelu oraz zawodowe osobom zaktywizowano bezdomnym z niskim i usamodzielniono 6 osob zostało osoby bezdomne. zatrudnionych w ramach przygotowan zawodowych i robot publicznych 5 męzczyzn podjęło pracę zarobkową i usamodzielniło się 48 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Lp. 6 Nazwa programu i realizatora „Powrot osob bezdomnych do społecznosci” Termin realizacji 2008 VIII - XII Źródło finansowania i wysokość dotacji Sląski Wojewodzki oraz własne Urząd srodki Liczba osób objętych programem 420 osob bezdomnych lub zagrozonych bezdomnoscią kwota: 12.800,00 zł Fundacja „Adullam” Osiągnięte główne rezultaty programu 420 osob bezdomnych, zagrozonych bezdomnoscią (w tym dzieci i młodziez ucząca się) otrzymało pomoc w postaci gorących posiłkow 7 osob bezdomnych zostało zatrudnionych w ramach przygotowania zawodowego, a 8 w ramach robot publicznych Uwagi Program o charakterze osłonowo -wspierającym, załozenia programu zostały osiągnięte poprzez pomoc osobom bezdomnym lub zagrozonym bezdomnoscią w postaci gorącego posiłku, odziezy i obuwia oraz aktywizację zawodową i społeczną uczestnikow programu. 26 odbyło szkolenie w zakresie autoprezentacji, obsługi komputera i praktycznej organizacji i zarządzania budzetem domowym 1 osoba usamodzielniła się 7 „Centrum Pomocy w Mariance Rędzinskiej wsparciem dla ludzi bezdomnych” 2008 VII - XII Sląski Wojewodzki oraz własne Urząd 60 osob bezdomnych 60 osob otrzymało schronienie srodki 8 osob uzyskało zatrudnienie kwota: 12.550,00 zł 7 osob usamodzielniło się Załozenia programu zostały zrealizowane. Program przyczynił się do poprawy sytuacji materialno-bytowej osob bezdomnych oraz usamodzielnienie się uczestnikow programu. SWP „Agape” 49 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Lp. 8 Nazwa programu i realizatora „Pomocna dłon” Termin realizacji 2009 VI - XII Fundacja „Adullam” Źródło finansowania i wysokość dotacji Sląski Wojewodzki oraz własne Urząd srodki Liczba osób objętych programem 24 osoby bezdomne lub zagrozone bezdomnoscią kwota: 9.000,00 zł Osiągnięte główne rezultaty programu 16 osob bezdomnych otrzymało pomoc w postaci pobytu w hostelu utworzono klub aktywizacji zawodowej „Pomocna dłon” Uwagi Zrealizowano załozenia programu poprzez aktywizację zawodową uczestnikow oraz wsparcie w postaci zywnosci i mozliwosc całodobowego pobytu. 13 członkow klubu otrzymało zatrudnienie 9 „Razem dla innych” Fundacja „Adullam” 2010 X - XII Śląski Wojewódzki Urząd oraz srodki własne kwota: 30.000,00 zł 30 osób bezdomnych lub zagrozonych bezdomnoscią 13 osob skorzystało z całodobowego pobytu w hostelu 30 osob rozpoczęło realizację Indywidualnego Programu Wychodzenia z Sytuacji Kryzysowej Załozenia programu zrealizowano poprzez wsparcie osob bezdomnych, motywację do usamodzielnienia oraz aktywizację społeczną. 2 osoby usamodzielniły się w związku z otrzymaniem zatrudnienia 50 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Lp. 10 Nazwa programu i realizatora „Nowy start w niezaleznosc” Fundacja „Adullam” Termin realizacji 2010 X - XII Źródło finansowania i wysokość dotacji Śląski Wojewódzki Urząd oraz srodki własne kwota: 70.600,00 zł Liczba osób objętych programem 100 osob bezdomnych lub zagrozonych bezdomnoscią Osiągnięte główne rezultaty programu 12 osob zatrudniono w ramach zatrudnienia subsydiowanego 6 osob otrzymało ofertę pracy opracowano 105 Indywidualnych Programow Wychodzenia z Sytuacji Kryzysowej zaktywizowano uczestnikow programu do poszukiwania zatrudnienia Uwagi Załozenia programu zostały zrealizowane głownie poprzez podjęte działania prewencyjne dotyczące zjawiska bezdomnosci, przekroczono rezultaty dotyczące zatrudnienia subsydiowanego (załozono zatrudnienie 3 osob, a zatrudniono 5 osob). Program obejmował szereg działan mających na celu kompleksową pomoc osobom bezdomnym. 25 osob wzięło udział w zajęciach ergoterapii 51 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Lp. 11 Nazwa programu i realizatora „Bądz aktywny” Fundacja „Adullam” Termin realizacji 2011 VII - XII Źródło finansowania i wysokość dotacji Sląski Urząd Wojewodzki oraz srodki własne kwota: 12.000,00 zł Liczba osób objętych programem 70 osob bezdomnych lub zagrozonych bezdomnoscią Osiągnięte główne rezultaty programu udzielono wsparcia w całodobowej placowce 13 osobom bezdomnym Uwagi Załozenia programu zostały zrealizowane. aktywizowano uczestnikow programu do samodzielnego poszukiwania pracy uczestnikom programu udzielono wsparcia w uregulowaniu spraw osobistych 3 osoby zagrozone bezdomnoscią rozpoczęły spłatę zadłuzen czynszowych 52 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Lp. 12 Nazwa programu i realizatora „Wybieram nową drogę” Fundacja „Adullam” Termin realizacji 2011 X - XII Źródło finansowania i wysokość dotacji Śląski Urząd Wojewódzki oraz własne srodki kwota: 125.000,00 zł Liczba osób objętych programem 100 osob bezdomnych lub zagrozonych bezdomnoscią Osiągnięte główne rezultaty programu 84 osoby otrzymały pomoc w postaci gorącego posiłku 100 osob zostało objętych indywidualnym wsparciem celem poprawy sytuacji zyciowej poszerzono bazę noclegową Fundacji, przeprowadzono prace remontowe i doposazono pomieszczenia hostelowe Uwagi Program zakładał podjęcie szeregu działan na rzecz osob bezdomnych i zagrozonych bezdomnoscią. Uczestnicy otrzymali pomoc materialną, specjalistyczne poradnictwo, aktywizację zawodową. Rozszerzona została baza noclegowa Fundacji. 3 uczestnikow programu usamodzielniło się poprzez otrzymanie zatrudnienia. Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy dokumentacji oraz informacji otrzymanych od organizacji pozarządowych 53 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego PODSUMOWANIE Z analizy zapisów statutowych instytucji i organizacji pozarządowych działających na rzecz osób bezdomnych wynika jednoznacznie, że zakres działań podejmowanych przez wszystkie podmioty jest zgodny z zapisanymi celami. Realizowane działania mające zapobiegać wykluczeniu społecznemu, w tym bezdomności, oparte są o diagnozę patologicznych zjawisk społecznych występujących na terenie miasta Częstochowa. Z kolei z analizy dokumentów opisujących realizację działań na rzecz osób bezdomnych, w tym działań opartych o pozyskane środki z funduszy unijnych oraz programów rządowych wynika, iż organizacje pozarządowe działające na rzecz osób bezdomnych w Częstochowie starają się ze sobą współpracować i realizować założone cele. To ważna informacja, ponieważ tylko dzięki wspólnym wysiłkom można skutecznie zapobiegać zjawisku wykluczenia społecznego, a w szczególności zjawisku bezdomności. Wszystkie analizowane inicjatywy służą przede wszystkim reintegracji zawodowej i społecznej osób bezdomnych jak również pomocy w zakresie zabezpieczenia ich podstawowych potrzeb. W związku z tym należy podkreślić, że są to działania o charakterze długofalowym, a nie nastawione na pomoc doraźną, incydentalną. Należy również znaczyć, że podejmowane wspólnie przedsięwzięcia służą wypracowaniu jednolitych standardów postępowania z osobami bezdomnymi, co niewątpliwie ma wpływ na wyższą jakość oferowanych usług. Organizacje pozarządowe działające na rzecz osób bezdomnych w Częstochowie oraz Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie aktywnie pozyskiwały w latach 2007 - 2011 środki z Unii Europejskiej oraz budżetu państwa na realizację projektów i programów skierowanych do osób bezdomnych. Analiza danych zastanych wykazała pełną realizację założeń projektowych w ramach podejmowanych przedsięwzięć na rzecz osób bezdomnych. Projekt pn. „ Zainwestuj w siebie – program aktywnej integracji w mieście Częstochowa” realizowany przez MOPS umożliwił aktywizację zawodową osób bezdomnych długotrwale bezrobotnych poprzez zdobycie kwalifikacji zawodowych. W kolejnych latach realizacji projektu zmianie ulegały szkolenia zawodowe co było związane z dynamiką zmian na rynku pracy. Również projekt pn. „Częstochowska Strefa Aktywizacji i Zatrudnienia”, realizowany przez Reed in Partnership Poland Sp. z o.o. wraz ze Stowarzyszeniem Wzajemnej Pomocy „Agape” zakładał przygotowanie zawodowe oraz odbycie stażu przez osoby bezdomne. 54 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Nie bez znaczenia pozostaje kwestia trudności pracy z osobami bezdomnymi w osiąganiu zaplanowanych wskaźników. Dynamika zdarzeń w realizacji programów dla tej grupy beneficjentów wpływa na efektywność podejmowanych działań, ponieważ osoby bezdomne wymagają szczególnie wysokiego, indywidualnego zaangażowania realizatorów programów w drodze do ich usamodzielnienia głównie poprzez działania w obszarze aktywizacji społecznej i zawodowej. W latach 2007 - 2011 w związku z uczestnictwem w projektach usamodzielniły się łącznie 73 osoby bezdomne. Przez usamodzielnienie należy rozumieć znalezienie zatrudnienia i/lub opuszczenie placówki dla bezdomnych. Organizacje pozarządowe podejmując się realizacji programów o charakterze wspierającym i osłonowym koncentrują swoje działania na osobach zagrożonych bezdomnością. Ważnym rezultatem programów o tym charakterze jest m.in. spłata zadłużeń czynszowych, a tym samym wstrzymanie eksmisji, poprawa sytuacji materialno-bytowej oraz wsparcie poprzez udział w organizowanych grupach wsparcia. Złożoność działań podejmowanych na rzecz osób bezdomnych przekłada się na wysokość środków przeznaczanych na realizację założonych celów. Organizacje pozarządowe pozyskując środki w ramach programów profesjonalizują swoje usługi na rzecz osób bezdomnych poprzez doposażenie placówek i zatrudnienie specjalistycznej kadry. Realizacja projektów i programów na rzecz osób bezdomnych przez MOPS i NGO's w Częstochowie wpływa na jakość świadczonych usług oraz ich profesjonalizm. Wieloletnie doświadczenie instytucji i organizacji pozarządowych w pozyskiwaniu środków zewnętrznych na realizację swoich celów statutowych umożliwia podejmowanie skuteczniejszych oraz innowacyjnych działań na rzecz osób bezdomnych w mieście Częstochowa. Podejmowane działania w ramach realizowanych projektów i programów są wynikiem diagnozy zjawiska bezdomności w mieście, prognoz oraz możliwości rozwiązania problemu na poziomie lokalnym. 55 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego MAGDALENA HELIŃSKA WSPARCIE UDZIELANE OSOBOM BEZDOMNYM PRZEZ MIEJSKI OŚRODEK POMOCY SPOŁECZNEJ ORAZ WYBRANE ORGANIZACJE POZARZĄDOWE W CZĘSTOCHOWIE W LATACH 2007 – 2011 – ASPEKTY PRAWNE, KADROWE, TECHNICZNE I FINANSOWE WSTĘP DO BADAŃ ANALITYCZNYCH Główne założenia Celem niniejszego rozdziału jest przybliżenie funkcjonowania organizacji pozarządowych działających na terenie Miasta Częstochowy mających za zadanie udzielanie pomocy osobom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością, które w ramach obowiązujących przepisów prawnych (zwłaszcza Ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej Dz. U. 2004 nr 64 poz. 593 z późn. zm. i Ustawy z dnia 23 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536, z późn. zm.) starają się skutecznie zapobiegać nasilaniu się zjawiska bezdomności, ubóstwa i w porę reagują na każdą sytuację życiową zagrażającą bytowi jednostki lub rodziny. Zostaną również szczegółowo opisane działania prowadzone przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie na rzecz wychodzenia z bezdomności w latach 2007-2011. Niniejszy rozdział wskazuje także na faktyczne potrzeby finansowe, prawne, kadrowe, techniczne, organizacyjne oraz kierunki ulepszenia jakości usług świadczonych osobom bezdomnym. Ponadto w tej części raportu podejmiemy próbę odpowiedzi na poniżej wyszczególnione pytania sformułowanie w rozdziale ,,Opis wybranej i zastosowanej metodologii oraz źródeł informacji wykorzystanych w badaniach” Pani Beaty Pawlicy (podrozdział Problemy badawcze ) tj.: Jakie są kierunki współpracy Miasta Częstochowa z organizacjami pozarządowymi ? Jakie działania na rzecz osób bezdomnych w ramach pozyskanych środków finansowych w postaci dotacji były podejmowane przez MOPS i NGO's w latach 2007-2011 i jakie były ich rezultaty? Jaka była wysokość środków finansowych przeznaczonych na realizacę zadań związanych z pomocą osobom bezdomnym ? 56 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Otrzymamy także odpowiedź na inne pytania, które pojawiły się na etapie analizy danych: Jak kształtują się koszty jednostkowe poszczególnych usług świadczonych osobom bezdomnym ? Jakie są potrzeby kadrowe, techniczne i finansowe poszczególnych placówek/jednostek świadczących pomoc bezdomnym? Sposób gromadzenia danych Dane do niniejszej części raportu pozyskano głównie w oparciu o dokumentację udostępnioną przez NGO's i MOPS. W tym zakresie bardzo chętnie współpracowały Fundacja Chrześcijańska ,,Adullam”, Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy ,,AGAPE” oraz MOPS w Częstochowie. Jednak 80% zebranych informacji pochodzi ze stron internetowych organizacji pozarządowych, sprawozdań merytorycznych i finansowych zamieszczonych na portalu internetowym Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej . Do analizy danych liczbowych, finansowych i prawnych posłużyły również, udostępnione przez organizacje, wewnętrzne uregulowania jednostek, jak statuty, uchwały i zarządzenia. Dobór placówek/jednostek Przedmiotem dogłębnych analiz w ramach desk research była jedna jednostka publiczna oraz cztery organizacje pozarządowe, które na terenie Miasta Częstochowy świadczą pomoc osobom bezdomnym, w tym: I. 1. II. 1. 2. 3. 4. Jednostki publiczne: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie. Organizacje pozarządowe: Fundacja Chrześcijańska ,,ADULLAM”. Caritas Archidiecezji Częstochowskiej. Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy ,,AGAPE”. Fundacja św. Barnaby. Problemy podczas gromadzenia danych Niestety na etapie gromadzenia danych do analizy ekonomicznej napotkano różne utrudnienia związane z obawami przed efektami analizy dokumentów w ramach desk research, brakiem chęci do współpracy w zakresie przekazywania zbyt szczegółowych danych finansowych, brakiem czasu i brakiem odpowiedniego przygotowania niektórych pracowników organizacji pozarządowych do przekazywania właściwych informacji zgodnych ze stanem faktycznym. W związku z tym analiza 57 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ekonomiczna nie przedstawia w pełni sytuacji organizacji pozarządowych, stanowi jedynie pewien wycinek obrazujący koszty jednostkowe poszczególnych usług świadczonych osobom bezdomnym oraz faktyczne potrzeby kadrowe i techniczne placówek. Analiza warunków technicznych, kadrowych, finansowych i przepisów prawnych regulujących funkcjonowanie NGO's-ów i MOPS Jednostki publiczne Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie Dane podstawowe Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie z siedzibą przy ul. Polskiej Organizacji Wojskowej nr 2, 42-217 Częstochowa, zwany ,,Ośrodkiem” jest jednostką publiczną i działa na podstawie Statutu z dnia 16.10.1992 r. wprowadzonego uchwałą nr 279/XXXIII/92 Prezydenta Miasta Częstochowy. Statut określa główne cele i zadania Ośrodka. Działalność instytucji i uwarunkowania prawne Organizacja działa w oparciu o niżej wymienione przepisy prawne: 1.Ustawa o samorządzie gminnym (tj. Dz.U. Z 1996r. Nr 13, poz.74 z późniejszymi zmianami); 2. Ustawa z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej (tekst 1362 z późn. zm.); jednolity Dz. U. z 2009 r .Nr 175, poz. 3. Ustawa z dnia 10 maja 1990r. - przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U.Nr 32, poz.191 z późn. zm.); 4. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie powiatowym z późniejszymi zmianami; 5. Uchwała nr 69/X/90 Miejskiej Rady Narodowej w Częstochowie z dnia 12 marca 1990r. w sprawie utworzenia Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie; 6. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009r. o finansach publicznych (Dz.U. 2009 nr 157 poz. 1240); 7. Statut MOPS Częstochowa. Potencjał, problemy i potrzeby instytucji 58 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zasoby kadrowe W ramach Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie komórką służącą pomocy bezdomnych jest od wielu lat Sekcja ds. Pomocy Bezdomnym i Grupom Wybranym (obecnie Zespół ds. Pomocy Bezdomnym i Grupom Wybranym). W ramach tej jednostki od 2007 roku zatrudnionych jest przeciętnie 8 pracowników, w tym 5 pracowników socjalnych i trzech pracowników jako obsługa administracyjna oraz kierownik. Na jednego pracownika socjalnego przypada średnio około 100 osób bezdomnych. Jest to jednak zbyt mało, aby skutecznie pomóc wszystkim potrzebującym. Stąd w roku 2012, dzięki dotacjom unijnym oraz realizowanemu projektowi ,,Standardy w bezdomności – nowa jakość”, możliwe było zatrudnienie dodatkowych dwóch pracowników socjalnych. To w nieznaczny sposób, ale jednak, polepszyło sytuację i umożliwiło wsparcie większej liczby osób potrzebujących. Ponadto w ramach projektu zatrudniono animatora lokalnego i streetworkerów, których praca ma polepszyć wizerunek osoby bezdomnej i zmienić nastawienie społeczeństwa do tej grupy społecznej. W roku 2011 średnio miesięczne koszty wynagrodzeń przypadające na Sekcję Pomocy Bezdomnym i Grupom Wybranym kształtowały się na poziomie 28.302,70 zł, co w skali roku daje kwotę 339.632,40 zł, a to z kolei stanowi około 22 % kwoty wydatkowanej średniorocznie na pomoc osobom bezdomnym. Analizując lata 2007-2011 kwota ogólna dotacji przeznaczonej na pomoc finansową osób bez dachu nad głową kształtuje się w przybliżeniu na poziomie 1.556.496,99 zł . Ocena zasobów i możliwości instytucji w kontekście pomocy bezdomnym Formy wsparcia Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie udziela wszelkich dostępnych form pomocy bezdomnym, oferując pracę socjalną i kierując osoby potrzebujące do właściwych placówek (noclegowni, ogrzewalni, przytulisk, schronisk, jadłodajni) działających w ramach organizacji pozarządowych, niosących pomoc bezdomnym i współpracujących z MOPS (np. do Caritas Archidiecezji Częstochowskiej, Fundacji Chrześcijańskiej ,,ADULLAM”, Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy ,,AGAPE”). Ponadto osobom w trudnej sytuacji życiowej przyznawane są świadczenia socjalne w postaci zasiłków celowych (przeciętnie 181 osób rocznie, kwota wydatkowana średnio rocznie: 17.930,13 zł), zasiłków stałych (99 osób, kwota średnio roczna: 449.557,05 zł), zasiłków okresowych (36 osób, kwota średnioroczna: 16.417,68 zł), zwroty zasiłków do gmin – zasiłki celowe (1 osoba, kwota średnioroczna:1.976,39 zł), zwroty zasiłków do gmin – zasiłki stałe (3 osoby, kwota średnioroczna: 7.018,94 zł), talony – zasiłki celowe (14 osób, kwota średnioroczna: 1.785,60 zł), 59 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego talony - zasiłki stałe (1 osoba, kwota średnioroczna: 3.132,00 zł), paczki higieniczne (2 osoby, kwota średnioroczna: 2.829,12 zł), sprawienie pogrzebu osobie bezdomnej (32 osoby, kwota średnioroczna: 20.479,12 zł ). Wszystkie formy wsparcia wymagają przygotowania przez pracownika socjalnego odpowiedniej decyzji administracyjnej zgodnie z Ustawą o pomocy społecznej, Statutem MOPS oraz Kodeksem postępowania administracyjnego. Analizując koszty średnioroczne przypadające na jednego bezdomnego (według Sprawozdań MOPS z lat 2007 -2011) otrzymujemy następujące wyniki: zasiłki celowe - kwota: 99,06 zł, zasiłki stałe kwota:: 4.522,91 zł, okresowe -kwota : 456,05zł, talony - zasiłki celowe i stałe - kwota: 2.634,31 zł, paczki higieniczne kwota: 1.219,45 zł, sprawianie pogrzebu - kwota: 632,85 zł. Osoby bezdomne mają również zapewnione schronie i usługi w następujących placówkach organizacji pozarządowych: Tabela 4. Schronienie dla osób bezdomnych Rodzaj pomocy Rodzaj placówki Jednostka miary Średnia arytmetyczna z lat 2007 -2011 Schronie i usługi w Schronisko dla Liczba osob objęta 125 placowkach Bezdomnych Mężczyzn, wsparciem ul. Krakowska 80/15 Noclegownia Kwota zł 33.885,44 Liczba osob objęta 69 wsparciem Kwota zł 10.730,36 Przytulisko dla Kobiet Liczba osob objęta 38 „Oaza”, ul. Staszica 5 wsparciem Noclegownia Kwota zł 34.933,73 Liczba rodzin 50 (w tym około 8 dzieci) Kwota zł 121.014,64 Przytulisko dla Liczba osob objęta 0 Bezdomnych Rodzin, ul. wsparciem Krakowska 80/2 Liczba rodzin 25 (w tym 3 dzieci) 60 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Kwota zł 22.386,40 Przytulisko dla Liczba osob objęta 40 Bezdomnych Męzczyzn, wsparciem ul. Krakowska 80/2 Liczba rodzin 0 Kwota zł 10.251,00 Ogrzewalnia, ul. Liczba osob objęta 36 miejsc Krakowska 80/15 wsparciem Liczba rodzin 0 Kwota zł 17.184,00 Marianka Rędzinska Liczba osob objęta 15 Schronisko/Przytulisko wsparciem Kwota zł 29.642,40 Marianka Rędzinska Liczba osob objęta 3 Noclegownia wsparciem kwota 3.888,00 Marianka Rędzinska Liczba osob objęta 6 Niepełnosprawni wsparciem Kwota zł 4.464,20 Dom dla bezdomnych Liczba osob objęta 8 Lubojenka wsparciem Kwota zł Udzielenie schronienia 10.234,00 Liczba osob 235 (w tym dzieci 12) Kwota zł 182.273,84 Źródło: Sprawozdania z działalności MOPS lata 2007-2011. Przeprowadzając analizę kosztów pobytu przypadających na jedną osobę umieszczoną w powyżej wspomnianych placówkach dla osób bezdomnych (Tabela 4), otrzymujemy następujące rezultaty: 61 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Schronisko dla Bezdomnych Mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 – kwota: 271,34 zł. Noclegownia dla Bezdomnych Mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 – kwota: 156,04 zł. Przytulisko dla Kobiet „Oaza”, ul. Staszica 5 - kwota: 919,31 zł. Noclegownia dla Kobiet „Oaza”, ul. Staszica 5 - kwota: 2.420,29 zł. Przytulisko dla Bezdomnych Rodzin, ul. Krakowska 80/2 – kwota: 910,02 zł. Przytulisko dla Bezdomnych Mężczyzn, ul. Krakowska 80/2 – kwota: 256,28 zł. Ogrzewalnia, ul. Krakowska 80/15 -kwota: 477,33 zł. Marianka Rędzińska Schronisko/Przytulisko – kwota: 2.002,86 zł. Marianka Rędzińska Noclegownia – kwota: 1.143,53 zł. Marianka Rędzińska Niepełnosprawni – kwota: 720,03 zł. Dom dla bezdomnych Lubojenka – kwota: 1.248,05 zł. Powyżej przedstawione kwoty stanowią wartości minimalne, jakie są niezbędne do zaspokojenia podstawowych potrzeb osoby bez dachu nad głową. Rozbieżność w kwotach przypadających na poszczególne placówki wynika z liczby osób, którym rocznie udzielane jest wsparcie, kosztów funkcjonowania placówek, wynagrodzenia kadry świadczącej usługi w NGO's oraz z oferty wsparcia skierowanej do osób bezdomnych w poszczególnych placówkach. Podsumowując koszty średnioroczne łącznie przeznaczone na wszystkie rodzaje zasiłków dla osób bezdomnych to kwota: 474.929,54 zł, z czego najwięcej, bo około 94,66% stanowią zasiłki stałe (kwota: 449.557,05 zł). Koszty średnioroczne udzielania schronienia wszystkim bezdomnym w roku kształtowały się w latach 2007-2011 na poziomie: 182.273,84 zł. Przeciętna liczba osób objęta wsparciem w postaci dowolnego zasiłku to 41 osób, pomoc w postaci schronienia uzyskało 235 osób, w tym 12 dzieci. Przeciętna ilość środowisk objętych wsparciem w ciągu ostatnich 5-ciu lat to 225. Razem osoby objęte wsparciem średniorocznie to 439 osób, średnioroczna kwota przeznaczana na pomoc bezdomnym w ramach przekazanych dotacji celowych to 654.535,80 zł. Wyposażenie techniczne organizacji Wszyscy pracownicy Sekcji Pomocy Bezdomnym i Grupom Wybranym, którzy obecnie pracują w siedzibie przy ul. Nowowiejskiego 24, 42-200 Częstochowa wyposażeni są w jedno biurko i komputer stacjonarny lub laptop. Dysponują wolnym siedziskiem dla petentów. W związku z tym każdy bezdomny, który zwróci się o pomoc do pracownika socjalnego, może otrzymać odpowiednie do swych potrzeb wsparcie w postaci możliwości sporządzenia właściwej dokumentacji urzędniczej (np. wniosku o wydanie dowodu osobistego, zawiadomienia o zagubieniu różnych dokumentów, decyzji 62 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego administracyjnej o przyznanie zasiłku itp.), wsparcia psychologicznego i rozmowy o możliwych kierunkach oraz doboru właściwej ścieżki wyjścia z trudnej sytuacji życiowej. Zakres merytoryczny pomocy świadczonej przez MOPS Z punktu widzenia osoby bezdomnej istotna jest pomoc oferowana przez MOPS w Częstochowie. Zespół ds. Pomocy Osobom Bezdomnym i Grupom Wybranym, komórka organizacyjna MOPS, oprócz wyżej wspomnianego wsparcia finansowego podejmuje także wszelkie inne istotne działania, które mają na celu wczesne diagnozowanie, przeciwdziałanie i udzielenie skutecznej pomocy osobom bezdomnym lub zagrożonym bezdomnością tj.: Diagnozowanie przyczyn krytycznych sytuacji życiowych, z określeniem stopnia zagrożenia bezdomnością, z wyodrębnieniem osób rokujących wyjście z bezdomności. Udzielanie pomocy w postaci czasowego schronienia osobom znajdującym się w sytuacji kryzysowej. Pomoc finansowa osobom bezdomnym przebywającym na terenie Częstochowy w palcówkach dla osób bezdomnych. Usamodzielnienie osób bezdomnych poprzez pomoc w pozyskiwaniu dla nich lokali mieszkalnych oraz miejsc pracy. Współpraca ze spółdzielniami mieszkaniowymi, umieszczanie osób w TBS-ach, DPS-ach oraz współpraca z Urzędem Pracy w Częstochowie. Pomoc w postaci czasowego schronienia osobom znajdującym się w sytuacji kryzysowej. Pośrednictwo w sprawach dotyczących uzyskania dokumentów tożsamości, złożenia wniosku na mieszkanie. Współpraca z instytucjami w sprawach osobistych dotyczących osób bezdomnych. Pomoc w załatwianiu różnych spraw w następujących instytucjach: Zakład Ubezpieczeń Społecznych, KRUS, sądy, szpitale, w tym psychiatryczne, PFRON, Miejska Komisja ds. Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Straż Miejska, szkoły, Ośrodki Leczenia Odwykowego, Powiatowy Urząd Pracy, Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności. Pomoc w uzyskaniu miejsc w domach pomocy społecznej (DPS-y), prowadząc całą procedurę polegającą m.in. na: sporządzeniu wywiadu środowiskowego; kompletowanie dokumentów; kontakt z lekarzem prowadzącym w celu uzupełnienia oświadczeń o stanie zdrowia; kontakt z dalszą rodziną; 63 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w przypadku braku zgody strony - złożenie wniosku do sądu i uczestniczenie w postępowaniu sądowym. Współpraca z Urzędem Pracy w uzyskaniu przekwalifikowania zawodowego. W roku 2008 ponadto pomoc w możliwości otrzymania prac społecznie użytecznych. Prowadzenie na bieżąco dokumentacji oraz rejestru osób bezdomnych korzystających z pomocy MOPS. Współpraca z gminami z których pochodzą osoby bezdomne przebywające na terenie Miasta Częstochowy. Monitoring osób bezdomnych na terenie placówek udzielających schronienia, w tym: schroniska, noclegownie, ogrzewalnie, jadłodajnie. Praca socjalna polegająca na działaniach osłonowych zapobiegających degradacji biologicznej i społecznej osób bezdomnych: prowadzenie prac z konkretną rodziną lub osobą poprzez podpisanie kontraktu socjalnego, wytyczenie krótkoterminowych zadań i działań długofalowych oraz bieżący monitoring sytuacji rodzin oraz osób bezdomnych lub zagrożonych bezdomnością; udzielanie pomocy w postaci czasowego schronienia osobom znajdującym się w sytuacji kryzysowej; pomoc osobom niepełnosprawnym bezdomnym podczas kontaktu z lekarzem oraz w zaleconych przez lekarzy zajęciach rehabilitacyjnych; umożliwienie i pomoc w leczeniu uzależnień ( alkoholizm i narkomania); współpraca z innymi instytucjami na rzecz osoby bezdomnej, pomoc w uzyskaniu dokumentów tożsamości; pomoc osobom bezdomnym i niepełnosprawnym w sporządzaniu zakupów; podejmowanie działań interwencyjnych w stosunku do osób bezdomnych przebywających na dworcach, klatkach schodowych i innych miejscach nie nadających się do zamieszkania, w których przebywanie grozi utratą zdrowia czy nawet życia; pomoc w nabyciu prawa do świadczeń zdrowotnych przez osoby bezdomne nieubezpieczone w NFZ; pomoc osobom bezdomnym głuchoniemym w porozumiewaniu się z otoczeniem zewnętrznym – porozumiewanie się przez pracowników sekcji za pomocą języka migowego z świadczeniobiorcami; od roku 2008 zawieranie kontraktów socjalnych celem aktywizacji zawodowej na rynku pracy w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Projekt ,,Zainwestuj w siebie – program aktywnej integracji w Mieście Częstochowa.” W ramach współpracy z organizacjami pozarządowymi z terenu miasta Częstochowy, wykonującymi zadania na rzecz osób ubogich, starszych, bezdomnych, niepełnosprawnych, 64 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zagrożonych patologią społeczną, rozpatrywanie ofert składanych na ogłaszany przez Prezydenta Miasta Częstochowy konkursy ofert na dotacje celowe. W roku 2007 w ramach konkursu dotowane były dwa zadania: 1) Zadanie 1 – Zwiększenie oddziaływań skierowanych do osób i rodzin zagrożonych ubóstwem. 2) Zadanie 2 - Wspieranie inicjatyw na rzecz osób niepełnosprawnych i osób starszych znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej. Od roku 2008 działania w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i projektu ,,Zainwestuj w siebie – program aktywnej integracji w Mieście Częstochowa”. Od roku 2008 pomoc cudzoziemcom, kombatantom według zapisów ustawy o cudzoziemcach. Od roku 2008 współpraca przy przygotowaniu procedur dotyczących ogłaszania konkursów na zlecanie zadań z zakresu pomocy społecznej w postaci schronienia. Od 2008 koordynacja współpracy MOPS z CIS, kierowanie osób do programu CIS. Od 2008 koordynowanie pracą Komisji Oceniającej Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej ds. Oceny przydatności składników majątku ruchomego MOPS. Ustalanie procedur i prowadzenie bieżącej dokumentacji związanej z realizowanymi działaniami . Zatem pomoc udzielana osobom bezdomnym na terenie Miasta Częstochowy ma na celu przede wszystkim przyznanie: 1. tymczasowego schronienia, 2. prawa do świadczeń zdrowotnych przez osoby nieubezpieczone, 3. poprawę warunków życia oraz integrację osób bezdomnych ze społeczeństwem. Klient/petent będący osobą bezdomną otrzymuje od MOPS-u pomoc w postaci schronienia w jednej z placówek dla osób bezdomnych: Przytulisko, Schronisko, Noclegownia, Ogrzewalnia.. Zapewniony ma również posiłek w Jadłodajniach funkcjonujących w ramach NGO's. W Przytulisku i Schronisku oferuje się całodzienne wyżywienie, w Noclegowni osoba potrzebująca otrzymuje jeden ciepły posiłek dziennie, w Ogrzewalni zapewnia się nieodpłatny nocleg, zwłaszcza w okresie zimowym. Ponadto klienci mają zabezpieczone środki czystości. Przyznawana jest również pomoc finansowa na inne niezbędne potrzeby bytowe oraz zlecenia na realizację recept. Bardzo ważna jest też szeroko rozumiana praca socjalna, pomoc w załatwianiu spraw urzędowych, pomoc w gospodarowaniu środkami finansowymi, zabezpieczanie odzieży, kontrole trzeźwości, współpraca pracowników socjalnych z opiekunami placówek. Zauważyć można, że proces wychodzenia z bezdomności jest długotrwały, skomplikowany na każdym etapie i odbywa się głównie poprzez: 65 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego wynajem lokalu we własnym zakresie; umieszczenie w DPS osób wymagających opieki całodobowej; opuszczenie placówki z powodu nagminnego łamania regulaminu; otrzymanie mieszkania z Urzędu Miasta np. TBS-y, mieszkania chronione; zamieszkanie u rodziny lub znajomych. Wydatki na osoby bezdomne Aby pełniej uświadomić sobie zjawisko bezdomności na terenie Miasta Częstochowy konieczna jest wiedza jak kształtowały się wydatki w latach 2007-2011 ponoszone przez MOPS na pomoc bezdomnym. Dane zgromadzone w Tabeli 5 stanowią odpowiedź na to pytanie (dane to średnie arytmetyczne z 5-ciu ostatnich lat). Tabela 5. Wydatki poniesione na pomoc osobom bezdomnym w latach 2007-2011. LP. RODZAJE UDZIELONEJ POMOCY ŚREDNIA ARYTMETYCZNA LATA 2007-2011 LICZBA OSÓB WYDATKI ILOŚĆ WYDANYCH KORZYSTAJĄCYCH ROCZNE NA DECYZJI UDZIELONĄ ADMINISTRACYJNYCH POMOC 1. Ogolna ilosc osob bezdomnych korzystających 447 1 217 658,46 1 015 z pomocy MOPS 2. Udzielenie schronienia ogołem – w tym dzieci 295 777 545,54 625 3. Ilosc czynnych srodowisk ogołem 276 0,00 69 4. Schronisko dla bezdomnych Męzczyzn ul. 139 354 576,80 246 82 28589,20 104 75 236 204,94 75 Krakowska 80/15 5. Noclegownia dla Bezdomnych Męzczyzn, ul. Krakowska 80/2 6. Przytulisko dla kobiet ,,OAZA” matki wraz z dziecmi 66 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 7. Noclegownia dla Kobiet ,,OAZA” 19 25 320,80 29 8. Przytulisko dla Bezdomnych Męzczyzn ul. 40 88 397,20 45 25 32 885,80 12 Krakowska 80/2 9. Przytulisko dla bezdomnych rodzin, ul. Krakowska 80/2 10. Marianka Rędzinska Przytulisko 15 41 563,20 27 11. Marianka Rędzinska Niepełnosprawni 6 26 460,00 2 12. Marianka Rędzinska Noclegownia 12 14 473,00 7 13. Ogrzewalnia (034) 368-32-94, ul.Krakowska 36 40 504,00 0 175 17 979,31 213 80/15 14. Pomoc w postaci zasiłku celowego w tym: na odziez i obuwie, pokrycie kosztu lekarstw, pokrycie kosztu wyrobienia dokumentow tozsamosci, zasiłek na bilety, sprawienie pogrzebu osobie bezdomnej, pozostałe zasiłki celowe 15. Zwrot zasiłkow do gmin – zasiłki celowe 0 941,21 22 16. Talony -zasiłki celowe 52 2 924,00 31 17. Paczki higieniczne 10 143,86 12 18. Sprawienie pogrzebu osobie bezdomnej 12 33 571,91 12 19. Pomoc w postaci zasiłku stałego 71 435 433,77 69 20. Pomoc w postaci zasiłku stałego -talony 26 6 424,00 0 21. Pomoc w postaci zasiłku stałego -zwrot 0 12 664,34 0 zasiłkow do gminy 22 Pomoc w postaci zasiłku okresowego 91 46 614,13 140 23. Pomoc panstwa w zakresie dozywiania od 2 254,00 1 4 203,24 4 2010r. 24. Pomoc panstwa w zakresie dozywiania od 67 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 2010r. - paczki mikołajowe 25. Nabycie prawa do swiadczen zdrowotnych 49 0,00 39 314 0,00 14 0 przez osoby nie ubezpieczone w NFZ 26. Praca socjalna: - prowadzenie prac z konkretną rodziną lub osobą poprzez socjalnego, podpisanie wytyczenie kontraktu krotkoterminowych zadan i działan długofalowych oraz biezący monitoring sytuacji rodzin oraz osob bezdomnych lub zagrozonych bezdomnoscią; - udzielanie pomocy w postaci czasowego schronienia osobom znajdującym się w sytuacji kryzysowej; - umozliwienie i pomoc w leczeniu uzaleznien ( alkoholizm i narkomania); - wspołpraca z innymi instytucjami na rzecz osoby bezdomnej, pomoc w uzyskaniu dokumentow tozsamosci; - pomoc osobom bezdomnym w uzyskaniu miejsca w DPS; - podejmowanie działan interwencyjnych w stosunku do przebywających osob na bezdomnych dworcach, klatkach schodowych i innych miejscach nie nadających się do zamieszkania, w ktorych przebywanie grozi utratą zdrowia czy nawet zycia; 27. Zawarte kontrakty socjalne – ogolna ilosc 56 0,00 28. EFS – ilosc kontraktow socjalnych zawartych w 5 0,00 37 0,00 ramach projektu ,,Zainwestuj w siebie – program aktywnej integracji w Miescie Częstochowa.” 29. Sama praca socjalna bez udzielania pomocy 0 decyzją administracyjną 68 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 30. Wydano Postanowien w sprawach 22 0,00 30 31. Decyzje zmieniające 38 0,00 66 32. Decyzje zakanczające sprawę 11 0,00 39 33 Decyzje odmowne 37 0,00 62 34. Decyzje umarzające sprawę 8 0,00 14 35. Decyzje administracyjne ogółem 2 488 3 441 332,72 3 039 Źródło: Dane sprawozdawcze MOPS lata 2007-2011. Na podstawie analizy dokumentów MOPS , badając kształtowanie się liczby osób bezdomnych w poszczególnych latach oraz ponoszone wydatki, można stwierdzić, iż badane zjawisko jest dynamiczne z tendencją stale wzrastającą. W badanym okresie wzrastała zarówno liczba osób bezdomnych (średniorocznie o około 103 osoby), jak i liczba wydawanych decyzji administracyjnych przyznających pomoc osobom bezdomnym (średnio o około 239 decyzje). W związku z tym rosną także wydatki przeznaczone na poszczególne rodzaje świadczeń skierowane do bezdomnych (rocznie wzrost o kwotę około: 389 124,25 zł). Rosnące wydatki i liczba osób bezdomnych świadczą zatem o pogłębianiu się zjawiska i zwiększonych potrzebach w tym zakresie. Omówione tendencję zarówno dotyczące wydatków, jak i liczby osób bezdomnych doskonale obrazują poniżej przedstawione wykresy (Rysunek 1, Rysunek 2, Rysunek 3). 69 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Rysunek 1: Liczba osób bezdomnych w latach 2007-2011 600 495 500 510 453 419 400 356 2007- 356 osób 2008 - 419 osób 2009 - 495 osób 300 2010 - 510 osób 2011 - 453 osoby 200 100 0 Źródło: Sprawozdania MOPS Częstochowa lata 2007-2011. Jak widać na powyższym wykresie w latach 2007-2011 liczba osób bezdomnych stale rosła, w roku 2010 wynosiła 510 osób. W roku 2011 liczba bezdomnych spadła do 453 osób. 70 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Rysunek 2: Wydatki na rzecz osób bezdomnych w latach 2007-2011 wy datki na udzieloną pomoc MOPS CZĘSTOCHOWA 1 800 000,00 1 600 000,00 1 400 000,00 1 200 000,00 1 000 000,00 800 000,00 600 000,00 400 000,00 200 000,00 0,00 1 705 474,38 1 575 769,94 1 556 496,99 2007 2008 2009 2010 2011 1 250 551,00 715 000,00 w ydatki Źródło: Sprawozdania MOPS Częstochowa lata 2007-2011. Wydatki w poszczególnych latach 2007-2011 rosły aż do kwoty: 1.705.474,38 zł w 2010 roku. Łatwo można zauważyć, iż wraz ze spadkiem liczby osób bezdomnych w 2011 roku, spadły również wydatki z tytułu przyznawanych świadczeń finansowych i różnych form wsparcia oferowanych bezdomnym w placówkach. 71 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Rysunek 3: Korelacja między wydatkami a liczbą osób bezdomnych lata 2007-20 1 800 000,00 12 1 600 000,00 10 1 400 000,00 WYDAT KI 1 200 000,00 8 1 000 000,00 6 800 000,00 600 000,00 4 400 000,00 2 200 000,00 0,00 0 340 360 380 400 420 440 460 480 500 520 LICZBA OSÓB BEZDOMNYCH 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: Sprawozdania MOPS Częstochowa lata 2007-2011. Na powyższym wykresie widać silną korelację liniową między ponoszonymi wydatkami a liczbą osób bezdomnych. Wzrost liczby osób w trudnej sytuacji życiowej wpływa wprost proporcjonalnie na wzrost wydatków i odwrotnie. Jest to silna zależność liniowa, co jest zjawiskiem oczywistym i przewidywalnym. Szczegółowa analiza planu wydatków na realizacje umów w zakresie wykonywania pochówku dla osób bezdomnych wykazała, że na osoby bezdomne Sekcji Pomocy Bezdomnym i Grupom Wybranym poniesiono w roku 2010 - 25,72 %, w roku 2011 – 31,40% ogółu wydatków przeznaczonych na ten cel. Koszty jednego pochówku kształtowały się średnio na poziomie: 3.106,00 zł. Ponadto w roku 2011 otrzymało: 72 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zasiłek stały - 131 osób – kwota przypadająca na jedną osobę bezdomną rocznie to około: 4.102,76 zł. zasiłek okresowy -150 osób - kwota przypadająca na jedną osobę bezdomną rocznie to około: 456,05 zł. zasiłek celowy 108 osób – kwota przypadająca na jedną osobę bezdomną rocznie to około: 110,99 zł. Są to kwoty zbyt małe na poprawę egzystencji osoby bezdomnej. Obecnie miesięczne minimum socjalne dochodowe kształtuje się na poziomie około 550 zł (kryterium dochodowe dla osoby samotnie gospodarującej wynosi 542 zł, dla osoby w rodzinie 456 zł ). Z kolei według obliczeń Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, na podstawie danych Departamentu Statystyki Społecznej GUS , minimum socjalne miesięczne na koniec grudnia 2011r. wynosiło dla samotnie gospodarujących: 990,43 zł (dla osoby w wieku produkcyjnym) oraz 994,20 zł dla samotnego emeryta. Aby dalej nakreślić potrzeby finansowe związane z przyznawanymi zasiłkami celowymi, stałymi i innymi formami pomocy oferowanymi przez MOPS osobom bezdomnym, poniżej przedstawiono także kształtowanie się wydatków w latach 2007-2011. Dokonano podziału na poszczególne rodzaje świadczeń i pomoc oferowaną przez ośrodek pomocy osobom bezdomnym i przez ubóstwo zagrożonym bezdomnością. Przedstawione w Tabeli 6 dane stanowią średnią arytmetyczną z ostatnich 5-ciu lat. Tabela 6. Świadczenia zrealizowane w latach 2007-2011 według raportu wygenerowanego z programu POMOST. Rok Rodzaj Powód Kwota zadań Kwota Kwota razem świadczenia przyznania środków zadań pomocy własnych zleconych/ objęta dotacja wsparciem 17 613 312,25 9 887 199,31 27 500 511,56 Liczba Liczba Liczba Liczba świadczeń osób rodzin osób w rodzinach 565 209 7 962 5 818 12 538 20072011 Razem wydatki w roku Zasiłek stały Bezdomność 4 281 816,62 2 378 932,08 6 660 748,70 116 782 1 749 1 271 2 571 schronienie 513 887,78 0,00 514 397,98 39 383 181 180 203 posiłki 836,58 0,00 836,58 222 3 1 7 Pomoc 5 269,28 0,00 5 269,28 83 50 50 60 rzeczowa 73 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego sprawienie 22 487,78 0,00 22 487,78 8 8 8 8 23 567,59 0,00 23 567,59 250 122 122 153 681,38 59 006,23 59 687,61 1 309 100 10 129 4 294,74 5 436,08 9 730,83 1 387 30 23 49 6 058,58 0,00 6 058,57 70 0 0 0 11 681,01 0,00 11 681,01 19 3 3 7 11 605,02 0,00 8 442,78 16 1 1 3 pogrzebu zasiłek celowy i w naturze Zasiłek okresowy program wieloletni: pomoc państwa w zakresie dożywiania skierowanie do ośrodka wsparcia pomoc dla osób usamodziel nianych pomoc dla rodzin zastępczych 74 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Usługi 246,43 0,00 246,43 8 0 0 0 275,88 0,00 275,88 5 0 0 1 opiekuńcze Specjalistycz ne usługi opiekuńcze Źródło: Sprawozdania MPIPS-03 Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie. Analizowane wartości liczbowe z lata 2007-2011 od razu nasuwają nam na myśl następujące wnioski: potrzeby finansowe w zakresie przyznawanej pomocy pieniężnej są ogromne i oscylują rok rocznie (w przeciągu ostatnich 5 lat) wokół kwoty: 20 – 30 mln; liczba przyznawanych świadczeń kształtuje się w przybliżeniu na poziomie około: 510-565 tyś.; liczba osób potrzebujących, bezdomnych lub zagrożonych bezdomnością zbliżona jest do 7-8 tyś.; liczba rodzin oczekujących na pomoc to: 5-6 tyś.; liczba osób w rodzinach potrzebujących wsparcia to około: 11-13 tyś. Powyżej wymienione wartości są Częstochowy. istotne i świadczą o znacznym ubóstwie mieszkańców Liczba osób usamodzielnionych przez MOPS Szacunkowa liczba osób, które usamodzielniły się i wyszły z bezdomności w latach 2007-2011, dzięki wsparciu pracowników MOPS, kształtowała się średnio rocznie na poziomie 13 osób (przy założeniu ilości osób bezdomnych 439). Przy czym w latach 2007-2011 obserwowano co rok wzrost liczby osób bezdomnych przeciętnie o 24 osoby. Należy jednak pamiętać, że podane powyżej wartości liczbowe stanowią tylko wielkości szacunkowe, gdyż ciężko monitorować sytuację osoby wychodzącej z danej placówki do końca życia. Bezdomność, podobnie jak bezrobocie, w większej mierze jest zjawiskiem ukrytym. Współpraca MOPS z innymi organizacjami w zakresie pomocy bezdomnym 75 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej chętnie współpracuje w ramach swojej działalności z różnymi instytucjami, by skutecznie nieść pomoc potrzebującym. Istotne znaczenie z punktu widzenia osoby bezdomnej ma współpraca zarówno z Policją, Strażą Miejską, NFZ, kościołami oraz z organizacjami pozarządowymi, takimi jak Fundacja Chrześcijańska ,,ADULLAM”, Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy ,,AGAPE”, Caritas Archidiecezji Częstochowskiej, Fundacja św. Barnaby. Dobrym przykładem nawiązania skutecznej i efektywnej współpracy jest realizowany w obecnym roku niejednokrotnie wspomniany w niniejszym rozdziale Projekt pt. ,,Standardy w bezdomności – nowa jakość”. Kwota przeznaczona na jego realizację to 958.735,95 zł. Osoby objęte wsparciem docelowo to 100 osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. Stąd na jedną osobę potrzebującą przypada w projekcie kwota: 9 587, 36 zł. Działania projektu są przewidziane na okres od 01.III.2012r. do 30.VIII.2013r. Lider projektu to Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie. Partnerzy to Fundacja Chrześcijańska ,,ADULLAM” i Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy ,,AGAPE”. Bliżej działania prowadzone w ramach Projektu zostały opisane przez Panią Agnieszkę Kowal-Smugowską w rozdziale ,,Projekty i programy realizowane na rzecz osób bezdomnych przez MOPS i NGO's”. PODSUMOWANIE Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie jest jednostką publiczną, która prowadzi szereg działań na rzecz osób bezdomnym. Próbuje wszelkimi dostępnymi środkami finansowym, jak i oferując szeroki wachlarz form wsparcia, umożliwić osobom w trudnym położeniu odnaleźć właściwą ścieżkę wsparcia w kierunku usamodzielnienia się. Jednak analizując dokumentacje i realizacje zadania z zakresu pomocy społecznej, zauważono pewne braki, które należałoby wyeliminować w najbliższej przyszłości, a które z pewnością ulepszyłyby usługi świadczone na rzecz osób bezdomnych, tj.: - Zwiększenie miejsc dla osób bezdomnych niepełnosprawnych – często są to osoby w średnim wieku, które mogą samodzielnie funkcjonować w społeczeństwie, ale potrzebują jedynie niewielkiego wsparcia osób trzecich. Na chwilę obecną w większości kieruje się te osoby do DPS-ów. Umieszczenie ich w Domach Pomocy Społecznej prowadzi jednak do wyeliminowania z życia w społeczeństwie i pozbawia możliwości aktywizacji oraz zwiększa koszty utrzymania podopiecznych. Według badań koszt pobytu w DPS jest średnio 2-krotnie wyższy niż w placówce dla bezdomnych niepełnosprawnych. 76 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego - Zwiększenie liczby mieszkań chronionych - to umożliwi ostatecznie zwiększenie ilości osób/rodzin usamodzielnianych. Obecnie liczba ta kształtuje się na poziomie 8 placówek (Mieszkania chronione ul. Leśmiana 2 m.23, ul. Gajcego 6/2, ul. Barlickiego 5 m.25, Nowowiejskiego 14/77, ul. Michałowskiego 30 - dla 1 osoby, ul. Focha 71a – dla 3 osób, ul. Herberta, Mieszkanie Chronione Adaptacyjne ul. Focha 71a - dla 6 osób); - Zatrudnienie pracowników/asystentów osoby bezdomnej - którzy prowadziliby tylko i wyłącznie pracę socjalną poprzez realizowane Indywidualne Programy Wychodzenia z Bezdomności (Obecnie w 2012 roku w ramach Projektu ,,Standardy w bezdomności – nowa jakość” zatrudniono dodatkowo 2 pracowników socjalnych, którzy mają za zadanie prowadzić Indywidualne Programy Wychodzenia z Bezdomności). - Zwiększenie działań aktywizujących - co wiąże się z koniecznością zabezpieczenia dodatkowych środków finansowych na zatrudnienie specjalistów. Ponadto według danych zebranych w roku 2010 przez pracowników Sekcji Pomocy Bezdomnym i Grupom Wybranych wynika, że obecnie można badać dwa obszary świadczenia usług osobom bezdomnym: 1. Skuteczność - za pomocą następujących wskaźników: liczba osób dorosłych korzystających z posiłków - 287; liczba skarg formalnych na posiłki w stosunku do liczby klientów korzystających z tej formy pomocy - 5; liczba odwołań składanych do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w stosunku do liczby klientów korzystających z posiłków z mocy prawa-5; liczba osób które przeciętnie korzystają bezpośrednio z posiłków (których dochód jest kryterium dochodowe) -254; 2. niższy niż liczba osób które ponoszą odpłatność - 33; liczba osób korzystających z posiłków rocznie za okres 2009-2010 – około 420 osób. Dostępność - za pomocą następujących wskaźników: a) dostępność cenowa dla bezdomnych: ilość osób które ponoszą odpłatność za posiłek – około 33 rocznie; ilość osób, które nie ponoszą odpłatności za posiłki - 254; ilość klientów MOPS, których rodzina partycypuje w kosztach posiłków – 0; 77 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Ilość osób, które zostały zwolnione z odpłatności za posiłek (z uwzględnieniem ustawowego kryterium dochodowego) -254; b) dostępność fizyczna dla bezdomnych: % zaspokojonych potrzeb w zakresie posiłków w stosunku do zgłoszonych potrzeb - 100%; % udziału posiłków dostarczanych do domów podopiecznych w ogólnej liczbie wydawanych posiłków – 0. Podsumowując, analiza sprawozdań finansowych i merytorycznych MOPS (dotyczących bezdomności z lat 2007-2011) wskazała na tendencje wzrostowe zarówno wydatków z podziałem na poszczególne rodzaje świadczeń (zasiłki celowe, okresowe, stałe i inne), jak również wzrost wydawanych decyzji administracyjnych oraz wzrost liczby osób bezdomnych do roku 2010, co jest zjawiskiem bardzo niepokojącym. Dopiero w roku 2011 liczba osób bezdomnych zmalała z 510 osób do 453. Można by przypuszczać, że przyczyniała się do tego pomoc udzielana przez instytucje świadczące usługi osobom bezdomnym. Jednak w przypadku tej grupy społecznej nie jest to tak oczywiste. Zmniejszenie liczby osób bezdomnych może być spowodowane migracją na inne tereny Polski lub mniejszym zainteresowaniem udzielaną pomocą przez osoby potrzebujące wsparcia. Należy bowiem pamiętać, iż określenie dokładnej liczby osób bezdomnych w każdym roku jest bardzo trudne. Większość tego rodzaju osób nie posiada bowiem meldunku i właściwych dokumentów tożsamości. W przypadku określania liczby osób bez dachu nad głową możemy zatem posługiwać się jedynie danymi szacunkowymi, przybliżonymi. Ile jest osób bezdomnych na terenie Miasta Częstochowy w rzeczywistości ? Prawdopodobnie tysiąc, dwa tysiące lub więcej. Być może praca animatora lokalnego i streetworkerów w ramach Projektu ,,Standardy w bezdomności – nowa jakość” pomoże nam tę liczbę oszacować z większą dokładnością. Ponadto średnioroczne wydatki na pomoc finansową MOPS na jednego bezdomnego to koszt rzędu 1.528,96 zł (w tym pogrzeb i talony) a koszt pobytu w dowolnej placówce pomocy bezdomnym organizacji pozarządowej to kwota około: 956,83 zł. 78 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ORGANIZACJE POZARZĄDOWE Fundacja Chrześcijańska ,,ADULLAM” Dane podstawowe Fundacja Chrześcijańska ”ADULLAM ” z siedzibą przy ul. Krakowskiej 34, 42-202 Częstochowa została powołana do życia aktem notarialnym w dniu 06 września 1993 roku i zarejestrowana w Sądzie Rejonowym dla m. 3T. Warszawy pod numerem 3960 Rejestru Fundacji. W wyniku zmian ustawowych na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Katowicach, Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego Fundacja została wpisana w dniu 29 listopada 2001 roku do Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem 0000067093. Działalność instytucji i uwarunkowania prawne Fundacja Chrześcijańska ,,ADULLAM” jest jednostką pożytku publicznego uprawnioną do otrzymywania 1% podatku, działająca od 1994 roku na terenie miasta Częstochowy na polu pomocy społecznej na rzecz osób bezrobotnych, bezdomnych, niepełnosprawnych i chorych oraz uzależnionych od alkoholu i narkotyków. Otrzymuje również nawiązki i działa głównie dzięki ofiarności darczyńców. Głównym dokumentem w oparciu o który prowadzi swoją działalność jest ,,Statut Fundacji”, który określa zasadniczy przedmiot działalności. Celem Fundacji jest niesienie wszechstronnej pomocy osobom samotnym, rodzinom, osobom upośledzonym społecznie, materialnie lub zdrowotnie, a zwłaszcza zagrożonym ubóstwem i bezdomnością. Równie istotnymi dokumentami są Regulaminy organizacyjne: świetlicy z elementem socjoterapii dla dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych „Życie poza szkołą”, Hostelu dla bezdomnych mężczyzn, jadłodajni dla osób ubogich. Wszelkie regulacje i zmiany dotyczące funkcjonowania jednostki dokonywane są w oparciu o Uchwały Rady Fundacji i Komisji Rewizyjnej. W skład Zarządu wchodzi Prezes Zarządu mgr Elżbieta Ferenc oraz Rada Fundacji złożona z 5 członków (przewodniczący, wiceprzewodniczący, sekretarz, 2 innych członków) i Komisja Rewizyjna – 3 osoby (przewodniczący i 2 członków komisji rewizyjnej). 79 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Ponadto dokumentami, które regulują pracę Fundacji, są prowadzone przez Wojewodę Śląskiego rejestry: świetlic dla dzieci i młodzieży, placówek zapewniających miejsca noclegowe bezdomnym (w tym Hostel dla bezdomnych mężczyzn). Fundacja realizuje cele wszystkimi dostępnymi środkami finansowymi (darowizny, dotacje, 1% podatku). Do jej głównych zadań należy: 1. Prowadzenie stołówki bezpłatnego żywienia dla 450 osób (dwudaniowe obiady przez 6 dni w tygodniu) w ramach, której wydawane są również artykuły spożywcze do samodzielnego przygotowywania śniadań i kolacji: kobietom samotnie wychowującym dzieci (w tym bezdomnym), samotnym bezdomnym, rodzinom wielodzietnym (w tym bezdomnym), osobom, które podjęły pracę zawodową i wyszły z bezdomności (do pierwszego wynagrodzenia). 2. Prowadzenie Hostelu dla 13 mężczyzn wychodzących z nałogów, bezdomnych, opuszczających zakłady karne. 3. Prowadzenie świetlicy dla 80 dzieci i młodzieży „Życie poza szkołą”. 4. Poradnictwo przeciwdziałania alkoholizmowi w rodzinach. 5. Prowadzenie magazynu odzieży i innych artykułów dla potrzeb podopiecznych bezdomnych. 6. Prowadzenie Punktu wydawania produktów unijnych w ramach programu unijnego PEAD dla około 2.000 osób z terenu miasta Częstochowy oraz terenów wiejskich (gmina Mstów). Potencjał, problemy i potrzeby instytucji Zasoby kadrowe Jednak aby organizacja wykonywała swoje zadania efektywnie i zgodnie z zapisami statutowymi konieczne są odpowiednie zasoby kadrowe. W związku z tym poniżej omówiono jak kształtowało się zatrudnienie w Fundacji w latach 2007-2011: 80 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 7. Zasoby kadrowe Fundacji Chrześcijańskiej ,,ADULLAM” Wyszczególnienie Forma 2007 2008 2009 2010 2011 Pełny etat 13 16 20 27 4 (niepełne etaty (½, ¼, 1/3 itp) 0 1 1 1 7 11 23 17 15 10 0 1 6 17 3 0 0 0 0 0 70 77 80 75 70 Umowa o pracę 0 0 0 0 0 Umowa cywilnoprawna 1 0 0 1 1 0 0 0 0 0 Umowa cywilnoprawna 1 1 1 1 1 Umowa o pracę 0 0 0 3 0 Umowa cywilnoprawna 1 5 6 4 4 Umowa o pracę 8 9 12 17 3 Umowa cywilnoprawna 0 0 0 0 0 Umowa o - pracę 1 4 1 3 2 zatrudnienia 1 Liczba pracowników 1) umowa o pracę zatrudnionych w (ilość osób) instytucji 2)umowy cywilno- Umowy prawne zlecenie (ilość osób) Umowy o dzieło kontrakty 3)wolontariat 2 Liczba pracowników Kierownik pracujących na /Koordynator poszczególnych stanowiskach pracy: Pracownik Umowa o socjalny/specjalista pracę pracy socjalnej Opiekun/wychowa wca Obsługa kuchni Pracownik administacyjno 81 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego biurowy Umowa cywilnoprawna 0 1 0 0 0 Lekarz Umowa o pracę 0 0 0 0 0 Umowa cywilnoprawna 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ½ etatu Umowa cywilnoprawna 0 0 0 0 0 Umowa o pracę 0 0 1 1 1 Umowa cywilnoprawna 1 2 5 3 2 Umowa o pracę 0 0 0 0 0 Umowa cywilnoprawna 0 1 1 0 0 Umowa o pracę 0 1 1 0 0 Umowa cywilnoprawna 0 0 0 0 0 1 1 0 1 1 0 1 0 0 0 Pielęgniarka/pielęg Umowa o niarz pracę Umowa cywilnoprawna Portier/portierka/do Umowa o zorca pracę Terapeuta Psycholog Kierowca Technik technolog Umowa o zbiorowego pracę żywienia Umowa cywilnoprawna Źródło: Dokumentacja kadrowa organizacji. Rysunek 4: Struktura zatrudnienia w Fundacji ,,ADULLAM"2007R. 82 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Źródło: Tabela nr 7. Rysunek 5: Struktura zatrudnienia w Fundacji ,,ADULLAM" 2008R. Źródło: Tabela nr 7. Rysunek 6: Struktura zatrudnienia w Fundacji ,,ADULLAM" 2009R. Źródło: Tabela nr 7. 83 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Rysunek 7: Struktura zatrudnienia w Fundacji ,,ADULLAM" 2010R. Źródło: Tabela nr 7. Rysunek 8: Struktura zatrudnienia w Fundacji ,,ADULLAM" 2011R. Źródło: Tabela nr 7. Analizując zgromadzone powyżej dane i przygotowane wykresy, można zaobserwować, iż liczba osób zatrudniona w organizacji w ramach umów o pracę (pełny etat) z roku na rok rosła do 2010.W roku 2011 nastąpił znaczny spadek (z 27 do 4). Wzrasta natomiast zatrudnienie w ramach umów cywilno prawnych oraz etatyzacja zatrudnienia. Jest to w znacznej mierze spowodowane ograniczeniami finansowymi i zwiększającymi się stale obciążeniami pracodawcy. Liczba osób pracujących w ramach wolontariatu utrzymuje się na zbliżonym poziomie, tj. średnia arytmetyczna wynosi około 74 osoby w ciągu roku. Ogólnie trudna sytuacja finansowa organizacji pozarządowych, brak dodatkowych form finansowania, powoduje, iż bardzo chętnie korzystają one z pomocy wolontariuszy i darczyńców. Z analizy bilansów, rachunków wyników i pozostałej dokumentacji NGO's wynika również, iż często organizacje zmuszone są do zaciągania kredytów i pożyczek na swoją działalność statutową, w tym na pomoc bezdomnym. W Polsce ponad 70 % przebadanych przez GUS organizacji wykazało korzystanie z pracy społecznej, tzn. świadczonej dobrowolnie i bez wynagrodzenia, tak przez członków 84 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego organizacji, jak i osoby, które nie są jej członkami. Średnia liczba wolontariuszy w tych organizacjach wyniosła 32 osoby. W małych i średnich organizacjach osoby pracujące społecznie stanowią natomiast średnio ponad 90% wszystkich zaangażowanych w pracę osób. Z powyżej przedstawionych wykresów można zatem łatwo wnioskować, iż praca w analizowanej organizacji i podobnych organizacjach pozarządowych opiera się głównie na pomocy wolontariuszy. Mimo to (jak wynika z dalszych rozważań niniejszego raportu), jest skuteczna, efektywna i wbrew pozorom dociera do większości osób potrzebujących, w tym bezdomnych. Dalej przyglądając się formom zatrudnienia oferowanym pracownikom organizacji można zaobserwować, iż większość specjalistów pracuje w ramach umów cywilno - prawnych, co jest zrozumiałe z uwagi na krótkotrwały i okresowy charakter pracy np. koordynator, opiekun, pracownik socjalny, lekarz, terapeuta, psycholog czy prawnik. Są to osoby niezbędne podczas pracy z osobą bezdomną, która w trudnej sytuacji wymaga wszechstronnego wsparcia. Na umowy o prace zatrudnieni są, z uwagi na ciągłość wykonywanych czynności jedynie: pracownicy administracyjni, kierowca oraz technolog zbiorowego żywienia. Jednak wydawałoby się konieczne zatrudnienie lekarza, jak i pracowników socjalnych w ramach umów o pracę na pełny etat, co zapewniałoby większą skuteczność i ciągłość udzielania pomocy osobom potrzebującym. Jednak, jak w każdej podobnej sytuacji, ograniczeniem są niezbędne do tego dodatkowe środki finansowe. Ponadto analizując lata 2007-2011 okazuję się, że średnio w roku na poszczególne stanowiska przypadało: obsługa kuchni - 9,8 etatu; opiekun- wychowawca – 4,6 etatu; terapeuta – 3,4 etatu; pracownik administracyjno - biurowy – 2,4 etatu; pracownik socjalny/specjalista pracy socjalnej – 1 etat; technik/technologa zdrowego żywienia – 1 etat. kierownik/koordynator - 0,6 etatu; psycholog – 0,4 etatu; kierowca – 0,4 etatu; lekarz – 1 w 2007r. - średnia arytmetyczna z pięciu lat wynosi zatem 0,2 etatu; portier/portierka/dozorca - ½ etatu w 2011r. – stąd średnia arytmetyczna z 5 lat wynosi 0,10 etatu; pielęgniarka/pielęgniarz – 0 etatu; 85 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Z powyżej przedstawionej analizy wynika, że najwięcej, bo aż 9,8 etatu przeznaczono na zatrudnienie pracowników w jadłodajni, co z punktu widzenia bezdomnego jest pozytywnym zjawiskiem. Im więcej pracowników jadłodajni, tym jakość świadczonych usług jest lepsza (więcej osób otrzyma pożywienie w krótszym czasie). Ponadto zatrudniano również sporo opiekunów - wychowawców- około 4,6 etatu rocznie oraz terapeutów 3,4 etatu. Najmniej w zasobach kadrowych znajduje się pielęgniarek/pielęgniarzy - 0, lekarzy - 0,10, psychologów i kierowców – 0,4 etatu. W tych zakresach można by zwiększyć zatrudnienie, gdyż lekarz pierwszego kontaktu, psycholog, czy odpowiedni transport - w przypadku osoby bezdomnej niepełnosprawnej - są niezbędne. Większość, około 90% osób bezdomnych to osoby, które z lekarzem w ogóle się nie kontaktują. Często - nawet nieświadomi są nosicielami wielu chorób, które łatwo i skutecznie można wyleczyć. Jednak na zatrudnienie dodatkowych osób niezbędne są odpowiednie środki finansowe, których zazwyczaj brakuje w organizacjach. Średniorocznie na wynagrodzenia w Fundacji przeznacza się kwotę: 168.088,38 zł. Przeciętne zatrudnienie roczne kształtuje się na poziomie 19 pracowników (umowy cywilno – prawne, jaki i umowy o pracę). Ocena zasobów i możliwości instytucji w kontekście pomocy bezdomnym Formy wsparcia Zgodnie z przeprowadzoną analizą danych zastanych Fundacja oferuje szeroki wachlarz form wsparcia skierowany do osób bezdomnych: kuchnia, jadłodajnia, stołówka charytatywna, hostel, świetlica dla osób bezdomnych, punkt konsultacyjno – informacyjny (tzw. PIK), pokój do terapii. Liczba wszystkich placówek Fundacji ,,Adullam” w badanym okresie, tj. 2007-2011, nie ulegała w przeważającej większości zmianie (ani zwiększeniu ani zmniejszeniu) i kształtowała się na poziomie 1. Jedynie w roku 2011 powstała w ramach struktur organizacyjnych Fundacji świetlica dla bezdomnych osób. Ponadto można zaobserwować, iż liczba osób bezdomnych z roku na rok wzrastała. Rosły również koszty utrzymania poszczególnych placówek. Z kolei środki na zakup obuwia i odzieży w większości pozyskiwano od darczyńców. Badając koszty i liczbę osób korzystających z proponowanych form wsparcia na przełomie lat 20072011 otrzymano ponadto następujące rezultaty: średnia liczba osób korzystających ze wsparcia jadłodajni to 78 osób; na jednego bezdomnego korzystającego z jadłodajni przypadało średnio miesięcznie: 175,00 zł; 86 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego średnia liczba osób korzystających z Hostelu to: 13 osób; na jednego bezdomnego przypadają koszty w wysokości: 432,79 zł; średnia liczba osób korzystających ze świetlicy środowiskowej to: 20 osób; na jednego bezdomnego korzystającego ze świetlicy przypadają koszty w wysokości: 5 zł; średnia liczba osób korzystających ze wsparcia Punktu Informacyjno -Konsulatacyjnego (PIK) rocznie to: 40 osób; na jednego bezdomnego korzystającego z PIK przypadają koszty w wysokości: 37,50 zł; z pokoju do terapii korzysta przeciętnie: 20 osób; ze wsparcia w postaci zakupu odzieży, obuwia i środków higienicznych korzysta przeciętnie: 30 osób; koszty zakupu odzieży dla bezdomnych kształtują się na poziomie około: 0,32 zł. Większość odzieży i obuwia pochodzi od darczyńców. Ponadto Fundacja Chrześcijańska ,,ADULLAM”, zgodnie z umowami zawieranymi z Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Częstochowie w ramach jadłodajni przy ul.Krakowskiej 34, wydaje dania obiadowe oraz pieczywo dla podopiecznych. Obiady składają się z dwóch dań, pieczywo wydawane jest przez 6 dni w tygodniu (z wyłączeniem niedziel i świąt). Dziennie odbieranych jest 50 posiłków według poniżej podanego schematu: a) od poniedziałku do piątku w godzinach od 13.00 – 14.00; b) w soboty w godzinach od 12.00 -13.00. Cena jednostkowa dania obiadowego wynosi wg danych z roku 2011 - 4,50 zł brutto. Posiłki finansowane są z Programu ,,Pomoc Państwa w zakresie dożywiania ”, przy czym środki na realizację zadania zabezpieczone są co roku w budżecie MOPS. Wyposażenie techniczne organizacji Analizując potrzeby w zakresie wyposażenia technicznego otrzymano następujące informacje przedstawione w formie tabelarycznej: 87 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 8. Zasoby techniczne instytucji/organizacji pozarządowej wykorzystywane na rzecz osób bezdomnych L.P. NAZWA ZASOBY JEDNOSTKA MIARY MATERIALNE ŚREDNIA Z LAT 2007 -2011 PLACÓWKI 1 Wyposażenie 1. meble Ilość -szt. 74 lokali wartość brutto 2.sprzęt kuchenny Ilość -szt. wartość brutto 3. sprzęt AGD Ilość -szt. wartość brutto 4.sprzęt komputerowy 5. sprzęt RTV Ilość -szt. wartość brutto Ilość -szt. wartość brutto 6.sprzęt rehabilitacyjny 7.sprzęt medyczny 13.400,00 8 9.200,00 10 8.400,00 13 3.000,00 1 2.700,00 Ilość -szt. 0 wartość brutto 0 Ilość -szt. 0 wartość brutto 0 Źródło: Dokumentacja finansowo -księgowa organizacji. W zakresie zapotrzebowania na dodatkowe wyposażenie techniczne w latach 2007-2011 obserwowana jest tendencja wzrostowa, w tym w szczególności zwiększone jest zapotrzebowanie na sprzęt komputerowy. Jest to zapewne powiązane ze wzrostem z roku na rok liczby osób bezdomnych na terenie Miasta Częstochowy, jak również z naturalną tendencją amortyzacji i zużywania się sprzętu oraz z postępem technologicznym. To powoduje konieczność doposażania placówek Fundacji. Duże potrzeby występują także w zakresie zakupu mebli dla podopiecznych bezdomnych, bo około 74 sztuk rocznie oraz sprzętu kuchennego – około 8 sztuk rocznie. Kwoty przeznaczane na doposażanie placówek wynoszą odpowiednio (na 1 sztukę zakupu): meble – 13.400,00 zł, sprzęt kuchenny – 88 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 9.200,00 zł, sprzęt AGD – 8.400,00 zł, sprzęt komputerowy – 3.000,00 zł. Z analiz wynika, że najwięcej środków przeznacza się na zakup mebli, co jest istotne z punktu widzenia osoby bezdomnej. Każdy podopieczny Hostelu dla bezdomnych mężczyzn, powinien posiadać przynajmniej jedno łóżko, regał, stolik i krzesło, aby właściwie funkcjonować w społeczeństwie. Zakres świadczonej pomocy przez Fundację Poniżej przedstawiona Tabela 6 obrazuje formy wsparcia oferowane osobom w krytycznej sytuacji życiowej przez Fundację ,,ADULLAM” w ujęciu kwotowym i liczbowym. Tabela 9. Zakres świadczonej pomocy na rzecz osób bezdomnych w latach 2007-2011 L.P. 1. FORMA FORMA POMOCY WSPARCIA JEDNOSTKA MIARY Praca socjalna Liczba osób objętych (Współpraca z MOPS w ramach wsparciem ŚREDNIA Z LAT 2007-2011 60 pracy socjalnej wykonywanej na 2 terenie Fundacji) Kwota udzielonej pomocy 1. Terapia dotycząca uzależnień, Liczba osób objętych np. poradnia antyalkoholowa wsparciem Nie dotyczy 26 Klub Abstynencki „Droga do wolności” Kwota udzielonej pomocy 2. Grup wsparcia Liczba osób objętych 0,00 12 wsparciem Kwota udzielonej pomocy 3. Zajęcia socjoterapeutyczne Liczba osób objętych psychoterapeutyczne wsparciem Kwota udzielonej pomocy 4. Treningi edukacyjne Liczba osób objętych 0,00 14 0,00 0 89 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego wsparciem Kwota udzielonej pomocy 5. Prelekcje Liczba osób objętych 0,00 30 wsparciem Kwota udzielonej pomocy 6. Treningi psychospołeczne Liczba osób objętych 0,00 0 wsparciem Kwota udzielonej pomocy 7. Poradnictwo dla rodzin Liczba osób objętych 0,00 0 wsparciem Kwota udzielonej pomocy 8. Treningi umiejętności Liczba osób objętych społecznych wsparciem Kwota udzielonej pomocy 9.Aktywizacja społeczna Liczba osób objętych 0,00 30 0,00 58 wsparciem Kwota udzielonej pomocy 10. Pomoc - doradztwo prawne Liczba osób objętych 0,00 13 wsparciem Kwota udzielonej pomocy 11. Doradztwo psychologiczne Liczba osób objętych 0,00 20 wsparciem Kwota udzielonej pomocy 0,00 90 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 12. Programy reintegracyjne Liczba osób objętych 26 wsparciem Kwota udzielonej pomocy 3. schronienie 1. hostel Liczba osób objętych (średnioroczna wsparciem 0,00 23 liczba mężczyzn Kwota udzielonej pomocy 70.632,00 zł przebywających w Hostelu) 2. śniadanie Liczba osób objętych 14 wsparciem Kwota udzielonej pomocy 26,00 zł (średnio na jednego podopiecznego dziennie) 3. obiad Liczba osób objętych dzienna liczba wsparciem 40 udzielanych obiadów Kwota udzielonej pomocy 35,00 zł (średnio na jednego podopiecznego dziennie) 4. kolacja Liczba osób objętych 14 wsparciem Kwota udzielonej pomocy 26,00 zł (średnio na jednego podopiecznego dziennie) 5. niezbędne Liczba osób objętych ubranie wsparciem Kwota udzielonej pomocy 30 0,32 zł 91 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (średnio miesięcznie na jednego podopiecznego) 4. Pomoc w uzyskaniu zatrudnienia Liczba osób objętych 2 wsparciem Kwota udzielonej pomocy 5. Streetworking Liczba osób objętych 0,00 0 wsparciem Kwota udzielonej pomocy 6. Pomoc duszpasterska Liczba osób objętych 0,00 0 wsparciem 7. Kwota udzielonej pomocy 0,00 Programy pomocowe np. PEAD Liczba osób objętych 1 456 Z programu PEAD osoby wsparciem bezdomne korzystały jedynie z wyżywienia na stołówce. Podano Kwota udzielonej pomocy 0,00 zatem całkowita liczbę korzystających ze wsparcia. 8. Dostęp do kultury, oświaty i Liczba osób objętych rekreacji wsparciem Kwota udzielonej pomocy 14 0,00 Źródło: Dokumentacja wewnętrzna organizacji. Uwaga: zerowe kwoty świadczeń dotyczą bądź znikomych wartości lub też wynikają z darowizn rzeczowych oraz pracy wolontarystycznej w Fundacji. Analizując zakres świadczonej pomocy przez Fundację w latach 2007-2011 uznano, iż wraz ze wzrostem liczby osób bezdomnych wzrasta również liczba korzystających z poszczególnych form wsparcia. Jest to zjawisko choć niepokojące to jednak pozytywne, gdyż oznacza, że proponowana pomoc jest właściwa i trafia w potrzeby beneficjentów. Są jednak formy wsparcia niewykorzystane 92 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w pełni do tej pory takie jak: streetworking i duszpasterstwo. Oferowane osobom bezdomnym wsparcie odbywa się zazwyczaj bezkosztowo (praca wolontariuszy) lub dzięki ofiarności darczyńców. Średnie koszty przypadające na jednego bezdomnego w Hostelu dla bezdomnych mężczyzn wynoszą około 3.070,96 zł. Koszty jednego posiłku dziennie na jednego bezdomnego kształtują się na poziomie 26 zł śniadanie, 26 zł kolacja, 35 zł obiad. Najwięcej osób, bo aż 60 średniorocznie, korzysta ze wsparcia w postaci pracy socjalnej. Główne źródła finansowania zadań wykonywanych przez fundację Kolejna Tabela 10 określa zasadnicze źródła finansowania placówek dla bezdomnych mężczyzn funkcjonujących w ramach organizacji. Tabela 10. Źródła finansowania działań na rzecz osób bezdomnych w latach 2007-2011 L.P. PLACÓWKA/ JEDNOSTKA 1 2 ŹRÓDŁO JEDNOSTKA ŚREDNIA Z LAT FINANSOWANIA MIARY Środki własne Kwota zł 0,00 Środki publiczne Kwota zł 81.930,00 W tym Kwota zł 2007 -2011 Hostel, świetlica dla osób 3 bezdomnych - MP i PS 59.560,00 - Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach 4 5 22.370,00 Darowizny finansowe Kwota zł rzeczowe Ilość szt. Środki unijne łącznie: Kwota zł 551.859,00 0,00 0,00 Źródło: Sprawozdania i dokumentacja finansowo – księgowa Fundacji. Fundacja nie pobiera opłat od odbiorców świadczeń i nie prowadzi również działalności gospodarczej, stąd brak kwot środków własnych organizacji. W badanych latach 2007-2011 nie otrzymano również żadnego dofinansowania ze środków unijnych z przeznaczeniem typowo na Hostel dla bezdomnych mężczyzn. Badania dokumentacji metodą desk research, analiza sprawozdań finansowych i merytorycznych oraz przeprowadzone rozmowy z pracownikami Fundacji, dowodzą, że 93 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w przeważającej większości organizacja opiera swoją działalność na darowiznach pozyskiwanych od różnych prywatnych darczyńców i 1% podatku. W Fundacji stosunek darowizn (w poszczególnych latach) do kwot otrzymanych na działalność statutową z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej oraz Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach stanowi odpowiednio: 2007r. - 91,42 %, 2008r. 81,44%, 2009r.- 98,72%, 2010r.- 86,08 %, 2011r. -76,56 %, średnia arytmetyczna z wszystkich lat wynosi: 86,84 % (Rysunek 4). 94 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego O dsetek przekazanych darozwizn na działalność Fundacji Rysunek 9: Darowizny na rzecz Fundacji ,,ADULLAM" 120,00% 100,00% 91,42% 98,72% 81,44% 86,08% 80,00% 76,56% 2007 2008 2009 60,00% 2010 2011 40,00% 20,00% 0,00% lata analizy danych 2007-2011 Źródło: Sprawozdania i dokumentacja finansowo – księgowa Fundacji. Z kolei odsetek środków publicznych do kwot otrzymanych na działalność statutową łącznie z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach i darowizn kształtuje się odpowiednio na poziomie: 2007r. - 8,58 %, 2008r. - 18,56%, 2009r.- 1,28 %, 2010r.13,92 %, 2011r. -23,44%, średnia arytmetyczna ze wszystkich lat wynosi: 13,16 %. Fundacja nie otrzymuje także żadnych darowizn ze specjalnym przeznaczeniem tylko na rzecz osób bezdomnych. Najczęściej darczyńcy kierują swoją pomoc rzeczową do osób nieradzących sobie z powodów zdrowotnych, losowych, biologicznych oraz dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych. Środki finansowe z tytułu 1% podatku oraz inne darowizny finansowe często przekazywane są na rzecz całej statutowej działalności Fundacji oraz na pokrycie kosztów leczenia dzieci. Osoby bezdomne nie są zatem traktowane priorytetowo. Na polu darczyńców widać pewne niedoinformowanie w tym zakresie lub niechęć do tej grupy społecznej. Warunki noclegowe w Hostelu W Hostelu dla bezdomnych mężczyzn przy ul. Krakowskiej 34 przebywa średniorocznie około 18 mężczyzn. Na jednego podopiecznego przypada około 3 m². Analizując powierzchnię na jednego podopiecznego w placówce, można zauważyć pewne braki. Zgodnie bowiem z przepisami prawa Lokal socjalny powinien spełniać pewne minimalne standardy: ,,nadawać się do zamieszkania, a powierzchnia użytkowa na osobę nie powinna być mniejsza niż 5 m² (w przypadku jednoosobowego 95 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego gospodarstwa domowego jest to minimum 10 m²)” . Stąd widać pojawiające się potrzeby finansowe i lokalowe dla podopiecznych, których liczba stale wzrasta zwłaszcza w sezonie zimowym. Liczba osób usamodzielnionych przez Fundacje Przeprowadzając badania i analizując liczbę osób bezdomnych, które dzięki pomocy Fundacji otrzymały skuteczne wsparcie i wyszły ze stanu bezdomności, ciężko jest operować konkretnymi wartościami liczbowymi. Jedynie w sytuacji aktywizacji zawodowej osób bezdomnych, osiągnięto konkretne rezultat w postaci ilości osób, które podjęły pracę zarobkową (rocznie około 4 osoby). Teoretycznie osoby te mogły się usamodzielnić, ale trudno określić ich dalsze losy, czy wynajęły mieszkanie i czy po pewnym czasie znowu nie trafiły do stanu wyjściowego, lecz w innym regionie Polski. Organizacja nie jest w posiadaniu tak szczegółowych danych statystycznych. Jedynie na podstawie stałych kontaktów z podopiecznymi określono w przybliżeniu, iż liczba osób rocznie, które usamodzielniły się i zaczęły życie na własny rachunek, to 3. Stąd koszty średnioroczne Fundacji mogą zmniejszać się o kwotę : 3 x 3.070,96 = 9.212,88 zł pod warunkiem braku wzrostu liczby bezdomnych i nie pojawieniu się na miejsce osób usamodzielnianych nowych, które do tej pory samodzielnie funkcjonowały w społeczeństwie. Członkostwo i współpraca Fundacji z innymi organizacjami pozarządowymi w zakresie pomocy bezdomnym Szczególnie istotne z punktu widzenia osoby bezdomnej jest współdziałanie różnych organizacji w celu udzielania skutecznej i wszechstronnej pomocy osobom potrzebującymi podnoszenie jakości świadczonych usług. Stąd poniżej przedstawiono działania podejmowane przez Fundację w okresie już początkowej działalności organizacji. 1. Od września 1999 roku Fundacja została przyjęta w poczet członków Stowarzyszenia Bank Żywności w Częstochowie, którego misją przewodnią jest przeciwdziałanie problemom głodu i niedożywienia poprzez pozyskiwanie bezpłatnej żywności i jej rozdział wśród potrzebujących za pośrednictwem organizacji pozarządowych. 2. Od 2004 roku Fundacja aktywnie uczestniczy w realizacji programu unijnego, którego celem jest wyrównywanie poziomów bytu socjalnego społeczeństw krajów członkowskich Unii Europejskiej. Wolontariusze Fundacji biorą udział kilka razy w roku w zbiórkach żywności organizowanych 96 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w sklepach i supermarketach na terenie miasta Częstochowy na rzecz najuboższych w tym bezdomnych. 3. Od sierpnia 2002 roku Fundacja jest członkiem Śląskiego Forum Organizacji Socjalnych KaFOS w Katowicach (obecnie tzw. Śląskie Forum Organizacji Pozarządowych KaFOS w Katowicach). 4. Jako organizacja członkowska Fundacja brała udział w organizowanych licznych szkoleniach i konsultacjach, których celem było podnoszenie jakości świadczonych usług także dla osób bezdomnych oraz pomoc organizacjom w lepszym i skuteczniejszym działaniu. Szkolenia miały na celu podniesienie kompetencji pracowników i dotyczyły: ewidencji księgowej, znajomości i przestrzegania przepisów prawa przez organizacje pożytku publicznego, pisania projektów o dotacje, rozliczania dotacji, profesjonalizacji działań sektora pozarządowego, zarządzania jakością. 5. Od września 2005 roku Fundacja została włączona w poczet organizacji członkowskich Centrum Wolontariatu przy Stowarzyszeniu Wzajemnej Pomocy „Agape ”. Współpraca przynosi istotne korzyści dla współistnienia organizacji działających na tym samym polu działania jakim jest pomoc społeczna i pomoc bezdomnym. 6. Od września 2009 roku Fundacja jest członkiem Narodowego Forum Doradztwa Kariery. Fundacja bierze także aktywny udział w pracach Stowarzyszenia, które realizuje program kształcenia przez całe życie oraz tworzy platformę integracji doradców zawodowych (lata doświadczeń pokazują, że doradca zawodowy jest jednostką niezbędną przy pracy z osobami bezdomnymi). Wszystkie powyżej wspomniane działania mają zatem na celu zwiększać efektywność udzielania pomocy osobom w trudnej sytuacji życiowej. W szczególności kierunek działań w ramach współpracy międzyinstytucjonalnej to aktywizacja zawodowa osób bezdomnych. Współpraca z administracją publiczną Statut Fundacji określa jasno sposób finansowania działalności statutowej Fundacji, co ma swoje odniesienie w zapisach sądowych KRS (§ 8 ust. 1 statutu Fundacji brzmi " Cała działalność Fundacji jest nieodpłatna"). Jednak zgodnie z ustawą o zamówieniach publicznych organizacje pozarządowe mogą w drodze konkursów występować o tak zwane dofinansowanie zadań statutowych. Dzięki tej formie wsparcia Fundacja otrzymała w 2010 roku dotacje na łączną kwotę 242.787,00 zł. 97 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zadania zlecone Fundacji dotyczące osób bezdomnych Organizacja posiada także bogate doświadczenie w ramach wykonywania zadań zleconych. Poniżej wyszczególniono najistotniejsze działania z punktu widzenia osób zagrożonych bezdomnością i bezdomnych. Urząd Miasta Częstochowy 1. Realizacja zadania z zakresu pomocy społecznej – Wspieranie rodzin oraz osób ubogich i zagrożonych ubóstwem „Nie jesteś sam” w kwocie 5.000,00 zł. 2. W zakresie przeciwdziałania patologiom społecznym „Udzielanie pomocy rzeczowej oraz organizacja różnorodnych form wsparcia dla osób i rodzin dotkniętych i uzależnionych patologiami społecznymi” pod tytułem „Nowy wymiar szczęścia” w kwocie 32.000,00 zł. 3. W zakresie przeciwdziałania patologiom społecznym (osoby bezdomne dotknięte są najczęściej chorobą alkoholową) „Wspieranie działalności klubów wzajemnej pomocy i punktów konsultacyjnych dla osób z problemem alkoholowym i ich rodzin” pod tytułem Klub Abstynencki „Dom miłości bliźniego” w kwocie 16.100,00 zł. Śląski Urząd Wojewódzki 1. W 2010 roku zlecenie działań z zakresu pomocy społecznej, polegających na udzielaniu pomocy osobom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością, określony w opracowanym przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej, udział w Programie „Powrót osób bezdomnych do społeczności – II Edycja 2010” „Razem dla innych” - kwota: 30.000,00 zł. Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego 1. Program Operacyjny Kapitał Ludzki Poddziałanie 7.2.1. Aktywizacja zawodowa i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Tytuł Projektu:,,Aby pomagać lepiej – diagnoza skuteczności rzeczowej pomocy społecznej jako czynnika przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu” – projekt realizowany w partnerstwie w ramach kwoty 530.626,62 zł (Lider: Bank Żywności w Częstochowie) – projekt realizowany do 31 sierpnia 2011 roku. Pozostałe wydarzenia - zawarte umowy i porozumienia mające istotny wpływ na sytuacje osób bezdomnych i ubogich. 98 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 1. 30 sierpnia 2007 roku - zawarcie Porozumienia z Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Mykanowie na wspólną realizację programu wychodzenia z bezdomności. 2. 30 sierpnia 2007 roku - zawarcie Porozumienia z urzędem Gminy Mstów oraz Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Mstowie na wspólną realizację programu „Powrót osób bezdomnych do społeczności”. 3. 25 czerwca 2008 roku - zawarcie Porozumienia o współpracy z Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Częstochowie na realizację programu wychodzenia z bezdomności. 4. W sierpniu 2009 roku - zawarcie Porozumienie O Współpracy Częstochowskich Organizacji Pozarządowych. 5. 07 stycznia 2010 roku -zawarcie porozumienie z ochotniczymi Hufcami Pracy – Centrum Edukacji i Pracy Młodzieży w Częstochowie w celu prowadzenia zajęć z doradztwa zawodowego dla młodzieży i dorosłych. 6. 12 lutego 2010 roku - zawarcie porozumienia z Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Częstochowie na prowadzenie pogłębionej pracy socjalnej w dzielnicy Starego Miasta. 7. 10 marca 2010 roku -zawarcie umowy z Bankiem Żywności w Częstochowie na przekazanie gotowych artykułów spożywczych do organizacji charytatywnych w ramach programu „Dostarczanie żywności dla najuboższej ludności Unii Europejskiej 2010”. 99 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Kontrole W latach 2007-2011 w Fundacji zostały przeprowadzone następujące kontrole badające jakość świadczonych usług na rzecz osób bezdomnych, ubogich i znajdujących się w kryzysowej sytuacji: 1. Agencja Rynku Rolnego - 2 kontrole prawidłowości wydawania produktów unijnych z programu PEAD 2009 i 2010. 2. Urząd Miasta Częstochowa – 2 kontrole merytoryczne projektów realizowanych w 2010 roku z przeciwdziałania zjawiskom alkoholizmu oraz prowadzenia świetlicy z elementem socjoterapii „Życie poza szkołą”. 3. Inspektorat Sanitarny w Częstochowie - 2 kontrole: z zakresu zbiorowego żywienia i wdrażania systemu HACCAP; z zakresu prowadzenia noclegowni – prowadzenie Hostelu dla bezdomnych mężczyzn. Wszystkie kontrole zakończyły się sporządzeniem protokołów potwierdzających prawidłowe wykonanie zleconych zadań. Stąd można stwierdzić, że jakość usług świadczona przez Fundację osobom bezdomnym była na odpowiednio wysokim poziomie. Podsumowanie Podsumowując powyżej zgromadzone dane Fundacji, działalność organizacji w zakresie pomocy osobom w trudnej sytuacji życiowej i bezdomnym jest imponująca i z pewnością efektywna. W prawdzie liczba osób, które wychodzą z bezdomności corocznie są niewielkie, bo oscylują wokół wartości 3-4 osoby, ale należy jednak pamiętać, że jest to specyficzna grupa o bardzo skomplikowanej przeszłości i niejednokrotnie złożonej problematyce rodzinnej. Stąd udzielane wsparcie jest również zadaniem trudnym i nie zawsze przynosi oczekiwane rezultaty. Działania Fundacji są skuteczne i efektywne w dużej mierze dzięki dużemu zaangażowaniu wolontariuszy (74% wszystkich zatrudnionych w Fundacji) oraz ofiarnym darczyńcom (86,84% środków wydatkowanych na zadania statutowe organizacji). Należy jednak zauważyć braki w zakresie lokalowym dla mężczyzn. Niezbędne są dodatkowe środki finansowe na zakupienie dodatkowego lokalu dla osób bezdomnych, gdyż metraż przypadający na jednego podopiecznego w Hostelu w wysokości 3 m2 jest zbyt mały. Ponadto organizacja wykazuje dużą gotowość do współpracy z innymi instytucjami niosącymi pomoc osobom w trudnej sytuacji życiowej, co z pewnością ma pozytywny wpływ na jakość świadczonych 100 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego usług bezdomnych, gdyż dzięki szerszej współpracy usługobiorca otrzymuje wszechstronną pomoc, dopasowaną do aktualnych potrzeb życiowych a przez to szybciej może usamodzielnić się i wyjść z bezdomności. CARITAS ARCHIDIECEZJI CZĘSTOCHOWSKIEJ Dane podstawowe Na terenie Miasta Częstochowy drugim, ale najistotniejszy podmiotem prowadzącym instytucjonalnie zadanie z zakresu bezdomności jest Caritas Archidiecezji Częstochowskiej. Zadanie to jest zlecone przez gminę Częstochowa, dotowane z budżetu miasta na podstawie konkursu ofert ogłaszanego co roku przez Prezydenta Miasta Częstochowy. Caritas Archidiecezji Częstochowskiej ma siedzibę przy ul. Staszica 5, 42-200 Częstochowa. Jest organizacją pożytku publicznego. Data wpisu do KRS: 20.01.2005 r., Nr KRS 0000226783. Data nadania cechy organizacji pożytku publicznego: 20.01.2005r. Statystyczny numer identyfikacji REGON: 040018411. Członkami zarządu są: Dyrektor – ks.Iłczyk Stanisław, Zastępca Dyrektora oraz Sekretarz. Działalność instytucji i uwarunkowania prawne Zgodnie z art.6 pkt 1 Statutu Caritas Archidiecezji Częstochowskiej Dyrektor Caritas: reprezentuje organizacje i występuje w jej imieniu zgodnie z przepisami prawa, tj. składa w imieniu Caritas oświadczenia woli oraz podpisuje wszelkie akty prawne. Do celów i zadań Caritas Archidiecezji Częstochowskiej zgodnie ze Statutem (art.3) należy m.in.: 1. Działalność charytatywna i humanitarna dla zrealizowania potrzeb duchowych i materialnych człowieka, wypływająca z ewangelicznego przykazania miłości i mająca na uwadze godność każdej osoby ludzkiej bez względu na jej wyznanie, światopogląd, narodowość, rasę i przekonania. 2. Do zadań Caritas Archidiecezji Częstochowskiej istotnych z punktu widzenia bezdomnych należy w szczególności : 101 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego - Analiza niekorzystnych zjawisk społecznych, zakresu ich występowania, wypracowywanie programów zmierzających do ich usuwania. - Prowadzenie działalności charytatywno-opiekuńczej, systematyzowanie jej form i podejmowanie działań na rzecz szerokiego zakresu potrzebujących, a w szczególności: rodziny, dzieci, młodzieży, samotnych matek, niepełnosprawnych, chorych, seniorów, uzależnionych, bezdomnych, bezrobotnych, ofiar przemocy, więźniów, migrantów i uchodźców, ofiar klęsk żywiołowych, epidemii i zbrojnych konfliktów. - Pomoc społeczna, w tym także skierowana do osób bezdomnych. - Propagowanie profilaktyki zdrowotnej oraz ochrona zdrowia – zagadnienie istotne dla bezdomnych. - Działania na rzecz osób niepełnosprawnych – zagadnienie warte uwagi z powodu stale rosnącej liczby osób bezdomnych niepełnosprawnych. - Promocja zatrudnienia i aktywizacja zawodowa osób pozostających bez pracy zwolnieniem z pracy. i zagrożonych - Działalność wspomagająca rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości – spółdzielnie socjalne zakładane przez osoby zagrożone ubóstwem i bezdomnością. - Działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności lokalnych. - Przeciwdziałanie patologiom społecznym - zjawisko częste wśród osób bezdomnych. - Promocja i organizacja wolontariatu - większość osób pomagających bezdomnym to wolontariusze. - Działalność wspomagająca technicznie, szkoleniowo, informacyjnie lub finansowo podmioty prowadzące działalność w sferze pożytku publicznego - współpraca z NGO's oraz MOPS. Powyżej wymienione zadania Caritas A.C. realizuje w szczególności poprzez: 1.Systematyczną formację i kształcenie pracowników i wolontariuszy; 2.Spotkania i seminaria formacyjne; 3.Organizowanie i prowadzenie placówek charytatywno-opiekuńczych, oświatowych, medycznych, poradnictwa, wydawniczych oraz innych właściwych dla realizacji zadań Caritas. 4.Grupy wolontariatu Caritas. 5. Prowadzenie akcji promujących i finansujących działalność charytatywną. 102 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 6. Różne formy wypoczynku dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej, dla dzieci i młodzieży z rodzin ubogich, dysfunkcyjnych, wielodzietnych, dla dzieci i młodzieży polonijnej, dla osób starszych i bezdomnych. 7. Organizowanie i prowadzenie własnej działalności gospodarczej, z której dochód przeznaczony będzie na działalność statutową. Caritas prowadzi działalność w ramach organizacji pożytku publicznego: 1) odpłatną : a)Organizacja i prowadzenie placówek opieki pielęgniarskiej. b)Promocja zdrowia i zdrowego trybu życia. c)Organizowanie form wypoczynku dla dzieci i młodzieży. d)Opieka nad osobami bezdomnymi. e)Opieka społeczna dla dzieci i osób dorosłych. f) Działalność opiekuńcza nad dziećmi i młodzieżą. 2) nieodpłatną: a)Promocja zatrudnienia i aktywizacja zawodowa bezrobotnych. b)Promocja i organizacja wolontariatu. Potencjał, problemy i potrzeby instytucji Zasoby kadrowe Caritas w Częstochowie zatrudniała w latach 2007-2011 przeciętnie 57 osób w ciągu roku, w tym na umowę o pracę 48 osoby, umowa wolontariacka 11 osób, umowa zlecenie 6 osób, poborowi 2 osoby. Koszty wynagrodzeń średnioroczne to: 73.440,00 zł. Koszty na jedną zatrudnioną osobę wynoszą średniorocznie: 1.707,92 zł. 103 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Ocena zasobów i możliwości instytucji w kontekście pomocy bezdomnym Formy wsparcia Poniżej przedstawiono w formie tabelarycznej zestawienie placówek, które oferują swoją pomoc osobom bezdomnym w ramach organizacji Caritas. Tabela 11. Zestawienie placówek dla osób bezdomnych na terenie miasta Częstochowy Nazwa placówki Rodzaj placówki Podmiot prowadzący Adres placówki Formy pomocy Kategoria klientów Usługi w placówce pkt III Schronisk o dla Bezdomny ch Mężczyzn 034/ 368-39-53 Noclegow nia dla Schronisk o dla osób Caritas Archidiecezji Częstochowa Caritas Archidiecezji Częstochowa Pobyt całodobowy, bezdomni mężczyźni 1+2+3+4+5+ 6+7+8+10+1 3 nocleg, łaźnia, pralnia, punkt wydawania odzieży, jeden posiłek bezdomni mężczyźni 1+2+3+4+5+ 6+7+8+13 Pobyt całodobowy, łaźnia, pralnia, bezdomne kobiety, 1+2+3+4+5+ 6+7+8+10+1 3+14 ul. Krakowska 85 Częstochowskiej 80/15 posiłek całodniowy, łaźnia, pralnia, punkt wydawania odzieży noclegow nia ul. Krakowska Bezdomny na terenie Częstochowskiej 80/15 schronisk ch a Mężczyzn dla 35 034/ osób 368-39-53 Przytulisk Przytulisk Caritas Częstochowa o dla o Archidiecezji ul. Staszica 5 kobiet dla 25 Częstochowskiej „OAZA” osób 034/ posiłek całodniowy matki z dziećmi, 104 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 368-07-65 Noclegow nia dla kobiet „OAZA” 034/ noclegow Caritas Częstochowa nia dla 20 ul. Staszica 5 osób na Archidiecezji terenie Częstochowskiej przytulisk 368-07-65 a nocleg łaźnia, pralnia, Przytulisk Przytulisk Caritas Częstochowa o dla o Archidiecezji ul. Krakowska Bezdomny dla 20 Częstochowskiej 80/2 ch osób Mężczyzn 034/ Pobyt całodobowy, łaźnia, pralnia 365-58-08 Przytulisk przytulisk Caritas o dla o Archidiecezji Bezdomny Częstochowskiej ch Rodzin 034/ 5 pokoi dla 368-07-65 Częstochowa ul. Staszica 5 , bezdomne kobiety 1+2+3+4+5+ 6+7+8+13+1 4 bezdomni mężczyźni 1+2+3+4+5+ 6+7+8+13 bezdomne rodziny 1+2+3+4+5+ 6+7+8+10+1 3+14 Łaźnia, bezdomne pralnia, osoby punkt wydawania odzieży, zupy, chleba 2+3+4+5+12 jeden posiłek Posiłek całodniowy, łaźnia Pobyt całodobowy, łaźnia, pralnia ul. Krakowska 80/2 posiłek całodniowy 5-ciu rodzin Ogrzewaln Ogrzewaln Caritas Częstochowa ia 034/ ia ul. Krakowska Archidiecezji 368-32-94 dla 40-50 80/15 Częstochowskiej osób Źródło: Strony internetowe Caritas Archidiecezji Częstochowskiej, umowy zawarte między Urzędem Miasta Częstochowa a NGO's. Powyższe placówki kierują do osób bezdomnych następującą pomoc: I. Pomoc doraźna: ogrzewalnia, 105 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego noclegownia, stołówka, punkt wydawania odzieży, łaźnia, pralnia, II. Pomoc programowa długofalowa – schronisko, III. Elementarne świadczenia związane z odrębnymi pomieszczeniami (punkty świadczenia): 1.sypialnia, 2. toaleta (WC, umywalka), 3.toaleta (WC, natrysk), 4.biuro – dyżurka, 5.punkt wydawania posiłku, 6.wyznaczone miejsce do palenia tytoniu, 7. pralnia, 8. świetlica (pełniąca funkcje poczekalni), 9. izolatka, 10. kaplica, 11. sala terapeutyczna, warsztatowa, 12.sala /miejsce spędzania nocy (krzesła, ławki, stoły), 13. pomieszczenie gospodarcze, 14. kuchnia. Ponadto Caritas Archidiecezji Częstochowskiej, zgodnie z umowami zawieranymi rok rocznie z Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Częstochowie, zobowiązuje się do: a) wydawania gorących posiłków w dni robocze od poniedziałku do soboty w godzinach 13.00 dla podopiecznych MOPS; 12.00 – 106 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego b) suchego prowiantu na niedziele i święta: w ilości nieprzekraczającej około 100 dziennie. Wydawanie posiłków odbywa się za pomocą jadłodajni przy ul.Focha 56, ul.Rapackiego 3/5 lub ul. Staszica 5, 42-200 Częstochowa i innych w ramach struktur Caritasu. Cena jednostkowa gorącego posiłku (suchego prowiantu na niedziele i święta) kształtuje się na poziomie 3,40 zł brutto – dane z lat 2007-2011r. Posiłki finansowane są z Programu ,,Pomoc Państwa w zakresie dożywiania ” przy czym środki na realizację zadania zabezpieczone są co roku w budżecie MOPS. Główne źródła finansowania zadań wykonywanych przez Caritas W ramach corocznie zawieranych umów na realizację zadań statutowych Caritas otrzymuje dotację celową ze środków budżetu Miasta Częstochowy z przeznaczeniem na następujące działania: 1. około 4 zł - dziennie na jedną osobę skierowaną do Schroniska przez MOPS. W skład stawki wchodzą koszty wyżywienia, koszty usług higienicznych i zakup środków higienicznych. 2. około 2,00 zł -dziennie na jedną osobę skierowaną do Noclegowni przez MOPS.W skład stawki wchodzą koszty jednego gorącego posiłku, koszty usług higienicznych i zakup środków higienicznych. 3. przeciętnie 71% otrzymanej dotacji celowej stanowią średnio miesięczne koszty stałe, w skład których wchodzą: wynagrodzenia brutto osób zatrudnionych oraz koszty związane z funkcjonowaniem placówki Schroniska czy Noclegowni. Kwoty dotacji celowych przeznaczone do przekazania przez Urząd Miasta Częstochowy na działalność statutową Caritas Archidiecezji, zgodnie z zawartymi umowami w latach 2007-2011, kształtowały się na poziomie: 1.452.248,00 zł rocznie. Poszczególne transze były i są przekazywane do końca każdego miesiąca lub do 10, 20, 25 każdego miesiąca. W grudniu obowiązują skrócone okresy tj.: 19, 20 dzień miesiąca. Koszty działalności Caritas A.C. w Częstochowie w okresie od 01.01.2007 do 31.12.2010r. wyniosły średniorocznie 3.218.576,02 zł w tym: - Koszty realizacji działalności statutowej nieodpłatnej pożytku publicznego – 1.007.122,95 zł. 107 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego - Koszty realizacji działalności statutowej odpłatnej pożytku publicznego – 1.794.568,56 zł. - Koszty administracyjne - 416 884,50 zł w tym wynagrodzenia oraz ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia: 73 440,37zł. Na rachunku bankowym Caritas na koniec roku średniorocznie w latach 2007-2010: - Zanotowano saldo dodatnie: 2.966.277,47 zł. - Wartość rzeczowych aktywów trwałych Caritas – 1.750.611,99 zł. - Wartość funduszu własnego/statutowego – 2.637.216,04 zł. 1% podatku dochodowego Wszyscy podatnicy mogą przynajmniej raz w roku przekazywać 1% swojego podatku na rzecz Organizacji Pożytku Publicznego. W latach 2009-2010 z tego tytułu pozyskano średniorocznie kwotę 152 011,01 zł. Sumy pozyskiwane co roku są znaczące i mogą być skutecznie wykorzystane na niesienie pomocy osobom bezdomnym. Realizacja zadań statutowych Caritas Wszystkie działania podejmowane przez Caritas Archidiecezji Częstochowskiej oprócz praktycznej i skutecznej pomocy człowiekowi będącemu w potrzebie, mają na celu kształtowanie postaw charytatywnych i uwrażliwienie innych na potrzeby ubogich. Odbywa się to poprzez docieranie do ogółu społeczeństwa za pośrednictwem różnego rodzaju kampanii za pośrednictwem parafii (ogłoszenia, komunikaty), jak również za pośrednictwem nowoczesnych środków masowego przekazu: radia, telewizji, prasy, internetu. Wykorzystywane są także plakaty i ulotki. W szczególny sposób formacją charytatywna zostali objęci wolontariusze oraz członkowie Caritas Parafii i Szkolnych Kół Caritas. 108 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Propagowanie profilaktyki zdrowotnej oraz ochrona zdrowia - Stacja Opieki Pielęgniarskiej Caritas. Stacja Opieki Pielęgniarskiej Caritas Archidiecezji Częstochowskiej realizuje świadczenia pielęgnacyjne i opiekuńcze w ramach opieki długoterminowej. Świadczenia te udzielane są przewlekle chorym i niepełnosprawnym. Realizowane są we współpracy z lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej, z pielęgniarką podstawowej opieki zdrowotnej oraz z położną podstawowej opieki zdrowotnej. Stacja Opieki Pielęgniarskiej Caritas zatrudniała w latach 2007-2011 - 7 pielęgniarek, które posiadają specjalistyczne kwalifikacje w zakresie pielęgniarskiej opieki długoterminowej, pielęgniarstwa rodzinnego oraz opieki paliatywnej. Świadczenia medyczne udzielane są bezpłatnie w ramach umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia, co jest istotne w sytuacji korzystania z pomocy przez osobę bezdomną i ubogą, która zazwyczaj nie posiada żadnych środków finansowych z przeznaczeniem na leczenie. Według danych sprawozdawczych z lat 2007-2011 pod opieką Stacji Opieki Pielęgniarskiej Caritas znalazło się w roku 2008, 2009 – około 5 , w roku 2010 - 53 pacjentów a w sumie zostało udzielonych w roku 2008 i 2009 – około 12 000 świadczeń i w roku 2010 ponad 9 500 porad pielęgniarskich. Zakontraktowane usługi w roku 2010 w Narodowym Funduszu Zdrowia zostały wycenione na sumę 312 679,00 zł. Przeciwdziałanie patologiom społecznym, bezrobociu i zagrożeniom bezpieczeństwa publicznego, promocja zatrudnienia i aktywizacja zawodowa W ramach powyżej wspomnianych działań Caritas utworzyło Świetlice środowiskowe. W latach 2007-20011 r. prowadzono: Świetlicę Środowiskową dla dzieci im. Jana Pawła II w Domu Miłosierdzia; Świetlicę Środowiskową dla dzieci przy Parafii Św. Wojciecha BM; Świetlicę Środowiskową dla dzieci im. Św. Ojca Pio przy Parafii NMP Częstochowskiej; Świetlicę Środowiskową „ Pod Dobrymi Skrzydłami” w Skrzydłowie. W świetlicach zapewnia się dzieciom bezpieczeństwo w czasie wolnym od zakończonych zajęć lekcyjnych do wieczora, pomoc w odrabianiu lekcji, dożywianie, rozwijanie zainteresowań itp. W zajęciach świetlicowych uczestniczyło w latach 2007-2011 przeciętnie, rocznie ok. 126 dzieci. 109 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Powyższe placówki mają ogromne znaczenie dla dzieci z rodzin ubogich, patologicznych i zagrożonych bezdomnością. Caritas prowadzi także szeroko rozumianą działalność charytatywną i opiekuńczą, systematyzuje jej formy i podejmuje istotne działania na rzecz potrzebujących, a w szczególności: rodziny, dzieci, młodzieży, samotnych matek, niepełnosprawnych, chorych, seniorów, uzależnionych, bezdomnych, bezrobotnych, ofiar przemocy, więźniów, migrantów i uchodźców, ofiar klęsk żywiołowych, epidemii i zbrojnych konfliktów. Wspomniana działalność charytatywna i opiekuńcza realizowana jest za pomocą wyodrębnionych w ramach struktur organizacji jednostek (Tabela 12) i odgrywa istotną rolę w życiu osób bezdomnych, zapewniając im odpowiednie warunki materialno - bytowe i higieniczne. Tabela 12. Wykaz przytulisk i schronisk dla bezdomnych w ramach struktur Caritas LP. 1 2 3 4 Placówka Adres przytulisko dla bezdomnych kobiet „Oaza" ul. Staszica 5 Rodzaj podopiecznych kobiety dzieci Liczba miejsc w placówkach Przytulisko - 48 miejsc dla kobiet Średnia liczba podopiecznych w latach 2007-2011 35,41,36 17,14,17 dzieci kobiet Noclegownia - 8 miejsc 7,10, 8 kobiet dla kobiet przytulisko mężczyźni dla bezdomnych im. sw. Brata rodziny Alberta ul. Krakowska 80/2 schronisko dla bezdomnych ul. Krakowska 80/15 mężczyźni ogrzewalnia (okres zimowy) ul. Krakowska 80 mężczyźni Przytulisko - 30 miejsc 30,43,39 mężczyzn dla mężczyzn Przytulisko Dla rodzin - 5 rodzin 5,3,2 rodziny (22,19,9 osób) Schronisko - 130 miejsc 120, 140,101 mężczyzn dla mężczyzn Noclegownia - 30 miejsc dla mężczyzn 25-40, 29,30 osób (zimą 40) Ogrzewalnia - 50 miejsc 40,60, 35 mężczyzn Źródło: Strony internetowe Caritas A.C. Dane sprawozdawcze MOPS z lat 2007-2011. Rodzaj udzielanej pomocy osobom bezdomnym w placówkach Caritas jest wszechstronna i obejmuje: 1. udzielenie pomocy w zakresie potrzeb bytowych: zapewnienie schronienia, wyżywienia , odzieży , obuwia , podstawowych środków czystości, 110 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 2. 3. 4. pomoc w rozwiązywaniu problemów prawnych i rodzinnych: pomoc w pisaniu podań, pozwów sądowych, załatwieniu spraw administracyjnych, udzielanie porad prawnych, pomoc w uzyskiwaniu zasiłków i innych świadczeń, pomoc w uzyskaniu miejsc w domach pomocy społecznej, oraz mieszkań, pomoc w poszukiwaniu pracy. motywowanie osób uzależnionych do podjęcia leczenia: rozmowy indywidualne, spotkania grupowe: współpraca z placówkami leczenia odwykowego, współpraca z klubami abstynenta, działania terapeutyczno -resocjalizacyjne: terapia indywidualna grupa wsparcia dla kobiet doświadczających przemocy; zajęcia dla matek i dzieci ( korygowanie złych postaw rodzicielskich); grupa wsparcia dla kobiet, które są w trakcie usamodzielniania; rozwijanie różnych form aktywności oraz umiejętności estetyki otoczenia i wyglądu osobistego (np. kursy kosmetyczne); zajęcia integrujące: ogniska, spotkania świąteczne, imprezy okazjonalne; 5. pomoc w zaspokojeniu potrzeb religijnych i kulturalnych: uczestnictwo we Mszy Świętej i nabożeństwach; pomoc w przygotowaniu do sakramentów świętych; uczestnictwo w uroczystościach religijnych. Pomoc materialna i finansowa dla osób indywidualnych w latach 2007 -2011 r. Pomoc doraźna Większą część codziennej działalności Caritas stanowi udzielanie doraźnej pomocy osobom samotnym i rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i życiowej. Zarówno do centrali Caritas, jak i placówek podległych, każdego dnia zgłasza się kilka lub kilkanaście osób z terenu całej Archidiecezji z prośbą o udzielenie wsparcia bądź rozwiązanie problemów życiowych lub rodzinnych. W odpowiedzi na te prośby, w miarę swoich możliwości, Częstochowska Caritas udziela corocznie: 111 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego a) pomocy rzeczowej - dla około 2 tys. osób rocznie w postaci żywności, nowej i używanej odzieży, obuwia, mebli, sprzętu AGD, innych artykułów gospodarstwa domowego pozyskanych w wyniku darowizn, b) pomocy finansowej - w postaci całkowitego lub częściowego dofinansowania do: - lekarstw – dla 616 osób rocznie, kwota około : 38.539,00 zł. - zadłużonych faktur za prąd elektryczny - dla 493osób rocznie, kwota około: 34.333 zł. - zakupu opału na zimę - dla około 9 rodzin, kwota: 3.600 zł. c) pomocy merytorycznej - m.in. na temat możliwości uzyskania zasiłków celowych, zapomóg z opieki społecznej, dodatków mieszkaniowych itp., innych form pomocy, w przypadku problemów związanych z przemocą w rodzinie, uzależnieniami, przewleką chorobą itp. d) posiłki wydawane w jadłodajniach: - Jadłodajnia Caritas w Domu Miłosierdzia Jana Pawła II (ul. Rapackiego 3/5); - Jadłodajnia Caritas w pomieszczeniu Dzieła w Służbie Bożego Miłosierdzia (ul. Focha 58); - Jadłodajnia przy parafii św. Rodziny w Częstochowie; - Jadłodajnia przy parafii św. Św. Antoniego w Częstochowie; - Jadłodajnia przy parafii Św. Lamberta w Radomsku ; - Jadłodajnia przy parafii Św. Piotra i Pawła w Zawierciu; - Kuchnia w Domu Dobroczynności przy ul. Staszica 5 przygotowuje całodzienne wyżywienie dla bezdomnych zamieszkałych w placówkach Caritas oraz indywidualnym skierowanych przez MOPS. osobom Codziennie z jadłodajni korzystało i nadal korzysta ok. 860 osób - rok 2008, 920 osób- 2009r., 1200 osób - 2010r. (średnia arytmetyczna z lat 2007-2011 wynosi: 993 osób). Funkcjonujące przez cały rok jadłodajnie wspomagają osoby potrzebujące także w okresie przedświątecznym. We wszystkich ww. stołówkach organizowane są wieczerze wigilijne z udziałem 112 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Księży, Biskupów częstochowskich. W Częstochowie wieczerze dla osób potrzebujących odbywają się w: - Stołówce przy parafii św. Antoniego, ul. Wysoka 8, -Stołówce Caritas w Domu Miłosierdzia Jana Pawła II, -Przytulisku dla bezdomnych kobiet OAZA, ul. Staszica 5, - Stołówka przy parafii Miłosierdzia Bożego, ul. Kordeckiego 49, -Stołówce przy parafii św. Rodziny, ul. Krakowska 15/17, - Świetlicy w budynku Straży Miejskiej, ul. Krakowska 80 bl. 3, (Wigilia dla bezdomnych z placówek Caritas Schroniska ul. Krakowska 80/15 i Przytuliska ul. Krakowska 80/2), - Stołówce Caritas w Częstochowie, ul. Focha 59 (pomieszczenie Dzieła w Służbie Bożego Miłosierdzia). Wieczerza Wigilijna dla wszystkich potrzebujących mieszkańców Częstochowy odbywa się również na Starym Rynku. W kolejnych latach uczestniczyło w niej ok.700 osób -2008r. , 350 osób -2009r., 450 osób -2010r. (średnia z lat 2007-2011 wynosi 500 osób rocznie). Łącznie w wieczerzach wigilijnych w latach 2007-2011 wzięło udział ok. 2000 osób – 2008r., 1800 osób- 2009r., 2000 osób -2010r., 2000 osób -2011r. Stąd średnia arytmetyczna z lat 2008-2011 wynosi 1950 osób. e) wydawanie chleba w parafiach: - Św. Antoniego - MB Zwycięskiej - Św. Józefa - Św. Pustelników - Św. Wojciecha - Św. Rodziny - Św. Zygmunta - Podwyższenia Krzyża Św. - Św. Jakuba - Św. Stanisława BM - Św. Lamberta w Radomsku 113 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego - Najśw. Ciała i Krwi Chrystusa w Zawierciu - Św. Apostołów Piotra i Pawła w Zawierciu oraz codziennie w siedzibie Caritas przy ul. Staszica 5 i w Przytulisku dla bezdomnych przy ul. Krakowskiej. Caritas dowozi chleb do w/w punktów 1 lub 2 razy w tygodniu. Ogółem tygodniowo nieodpłatnie wydawanych jest ok. ok. 3-4 tyś bochenków chleba. Rocznie przekazuje się ok. 160 tyś. bochenków chleba. f) utworzenie specjalnego konta bankowego tzw. subkonta. Konto udostępnione jest przez Częstochowską Caritas na zbiórkę pieniężną przeznaczoną na leczenie i rehabilitację osób, które w indywidualny sposób starają się o pozyskanie środków. Z konta skorzystało w latach 2007-2011r. 30 -46 osób. Europejski Program Pomocy Żywnościowej – PEAD 2007-2011 Caritas Archidiecezji Częstochowskiej wspiera najuboższych poprzez realizację programu PEAD wspólnie z Fundacją Chrześcijańską ,,ADULLAM” i Stowarzyszeniem Wzajemnej Pomocy ,,AGAPE”. Zaopatruje placówki bezpośrednio podlegające takie jak: punkty parafialne, przytuliska dla bezdomnych, przytuliska dla samotnych matek, stołówki dla ubogich i kuchnie przy klasztorach. Z darów tych korzystają również ośrodki dla młodzieży i dorosłych uzależnionych, świetlice środowiskowe i socjoterapeutyczne, specjalne ośrodki dla osób upośledzonych umysłowo i fizycznie oraz stowarzyszenia bezrobotnych. Caritas Częstochowska przekazuje regularnie produkty żywnościowe do 55-62 placówek z regionu Częstochowy, Radomska, Zawiercia, Żarek, Kłomnic, Poraja, Mstowa i Wielunia. W latach 2008-2010 średniorocznie rozdano około 730 ton żywności. Wszystkie placówki chętnie współpracują z Caritas Archidiecezji Częstochowskiej w ramach programu PEAD i deklarują chęć współpracy w kolejnych latach. 114 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Biuro Pośrednictwa Pracy Biuro Pośrednictwa Pracy pod patronatem Caritas Archidiecezji Częstochowskiej działa od października 2009 roku. Oferuje ono bezpłatną i profesjonalną pomoc w doradztwie personalnym i pośrednictwie pracy. Biuro pomaga osobom bezrobotnym i bezdomnym poszukującym pracy w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia a pracodawcom w znalezieniu odpowiednich kandydatów do pracy. Siedziba Biura znajduje się w parafii Św. Wojciecha BM przy ul. Brzeźnickiej 59 w Częstochowie. Biuro posiada certyfikat Urzędu Marszałkowskiego nr RP-9016-464-V6010/HP/09 i uczestniczy w programie prowadzonym przez Caritas Polska „ Legalna Praca w Niemczech”.W 2009 roku z pomocy biura skorzystało 560 osób, które zostały wpisane do ewidencji osób poszukujących pracy a 43 znalazło zatrudnienie za pośrednictwem Biura Pośrednictwa Pracy Caritas. Klub AA w tym dla osób bezdomnych Klub AA przy ul. Rapackiego 3/5.W ramach klubu odbywają się zajęcia: - psychoedukacyjne dla DDA (dorosłe dzieci alkoholików), - konsultacje indywidualne z psychologiem i psychoterapeutą, - dla AA z gospodarzem klubu. Klub AA Krokus przy ul. Staszica 5. Spotkania i konsultacje psychologiczne oraz porady prawne odbywają się po wcześniejszym ustaleniu terminu i godziny. W 2010r. odbyły się: - warsztaty dla osób uzależnionych, 1 cykl, prowadzone przez specjalistę terapii uzależnień, - warsztaty dla kobiet współuzależnionych: 2 grupy, prowadzone przez specjalistę terapii uzależnień i psychoterapeutę, - konsultacje indywidualne: porady prawne. Łącznie z pomocy skorzystało ok. 240 osób. Członkostwo i współpraca Caritas z innymi organizacjami w zakresie pomocy bezdomnym 115 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Caritas współpracuje również w szerokim zakresie z innymi jednostkami: a) z parafiami i innymi kościelnymi instytucjami charytatywnymi na terenie diecezji, b) z Caritas Polska i Caritas diecezjalnymi w zakresie koordynacji działań charytatywnych oraz w realizacji uchwał podjętych większością głosów podczas Zgromadzenia Dyrektorów Caritas diecezjalnych, c) z organami administracji publicznej, d) z organizacjami charytatywnymi innych wyznań i religii oraz organizacjami świeckimi, przy zachowaniu własnej tożsamości, e) innymi podmiotami krajowymi, zagranicznymi i międzynarodowymi w zakresie realizacji celów statutowych dotyczących także osób bezdomnych. Pozostałe informacje W wyniku przeprowadzonego konkursu w 2006 r. dofinansowano zadania powierzone Caritas w wysokości 861.500 zł polegające na: prowadzeniu Schroniska i Noclegowni dla Bezdomnych Mężczyzn w Częstochowie, ul. Krakowska 80/15, udzieleniu schronienia wraz z posiłkiem kobietom i kobietom z dziećmi tego pozbawionym w Przytulisku „OAZA”, udzieleniu schronienia wraz z posiłkiem rodzinom tego pozbawionym, udzieleniu schronienia wraz z posiłkiem mężczyznom tego pozbawionym, udzieleniu noclegu wraz z posiłkiem kobietom tego pozbawionym, prowadzeniu Ogrzewalni dla Bezdomnych w Częstochowie ul. Krakowska nr 80/15. Wszystkie osoby objęte wsparciem przebywały na terenie Miasta Częstochowy. 116 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Podsumowanie Analizując dane dotyczące Caritas można zaobserwować, iż z placówkami Caritas na terenie Miasta Częstochowy współpracuje wiele organizacji pozarządowych, w tym Fundacja Chrześcijańska ,,ADULLAM” oraz Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy ,,AGAPE”. Występuje także ścisła i rozległa współpraca z pracownikami Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz z pracownikami Wydziału Promocji i Spraw Społecznych Urzędu Miasta Częstochowy w zakresie udzielania pomocy bezdomnym i kierowania ich do właściwych placówek wsparcia. Jakość świadczonych usług jest na wysokim poziomie. Każda placówka w ramach Caritas prowadzi: ewidencję osób korzystających z usług, jest wyposażona w apteczkę, telefon, spełnia wymogi ppoż., bhp, minimum sanitarne. W placówkach panuje całkowity zakaz spożywania oraz wnoszenia na ich teren alkoholu. Ponadto w częstochowskich ośrodkach dla bezdomnych pracuje personel posiadający odpowiednie przygotowanie zawodowe i aktualne badania kwalifikujące do wykonywania zadań związanych ze skutecznym niesieniem pomocy bezdomnym. Koszty przypadające na jednego podopiecznego w placówce kształtują się na poziomie: - noclegownia – 606,23 zł; - schronisko – 2.554,59 zł; - przytulisko – 2.581,18 zł; - ogrzewalnia – 1.125,11zł; - schronisko/przytulisko niepełnosprawni – 4.267,74 zł. Wobec minimum dochodowego 550,00 zł i minimum socjalnego około 990,00zł są to kwoty w pełni zabezpieczające potrzeby osób bezdomnych i ubogich. STOWARZYSZENIE WZAJEMNEJ POMOCY ,,AGAPE” Dane podstawowe Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy,,Agape” ma siedzibę przy ul. Wolności 44, 42-217 Częstochowa. Data wpisu do KRS: 26.07.2001 r., Nr KRS 000030843. Data nadania cechy Organizacji 117 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Pożytku Publicznego: 26.07.2001 r. Statystyczny numer identyfikacji REGON: 150920477. NIP 949-0249-041. Data utworzenia stowarzyszenia to 22.XI.1993 roku. W skład zarządu Stowarzyszenia wchodzą: Prezes Zarządu Stowarzyszenia – Kazimierz Swobodzian, wiceprezes zarządu, skarbnik zarządu i 2 członków zarządu. Działalność instytucji i uwarunkowania prawne Cele Statutowe Stowarzyszenia określa § 7 statutu Stowarzyszenia. „Stowarzyszenie stawia sobie za cel: 1. Poprawę sytuacji materialno-bytowej rodzin i osób żyjących w ubóstwie. 2. Zmniejszenie zjawiska bezdomności, alkoholizmu, narkomanii i innych patologii społecznych. 3. Zmniejszenie zjawiska bezrobocia. 4. Zmniejszenie zjawiska przemocy w domu i na ulicy. 5. Poprawa sytuacji osób niepełnosprawnych poprzez rehabilitację zdrowotną i społeczną. 6. Promocja idei wolontariatu. 7. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego opartego na aktywności jego obywateli. 8. Ochrona praw dzieci i młodzieży. Potencjał, problemy i potrzeby instytucji Główny kierunek podejmowanych działań przez Stowarzyszenie to tworzenie a następnie wspieranie, najróżniejszych form pomocy wzajemnej, organizowanej przez grupy formalne i nieformalne oraz osoby niepełnosprawne, bezdomne potrzebujące pomocy. Wymienione cele i kierunki działania Stowarzyszenie realizuje głównie poprzez: 118 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego - współpracę z organami administracji publicznej (rządowej i samorządowej) oraz współdziałanie z innymi organizacjami pozarządowymi, Kościołem Rzymsko-Katolickim, innymi kościołami i związkami wyznaniowymi, a także różnymi podmiotami prawnymi i ludźmi dobrej woli. - ochronę praw dzieci i młodzieży, ludzi ubogich, bezrobotnych, bezdomnych, niepełnosprawnych. Ocena zasobów i możliwości instytucji w kontekście pomocy bezdomnym Zasoby kadrowe Stowarzyszenie „Agape” liczy 48 członków zwyczajnych, z czego 25 to wolontariusze. Prowadzą oni swoje działania na terenie województwa śląskiego i kierują głównie do ludzi skrajnie ubogich, bezdomnych, samotnych, bezradnych, zagubionych, którzy sami o własnych siłach nie potrafią przezwyciężyć życiowych trudności. Raz w miesiącu odbywają się szkolenia dla wolontariuszy w zakresie pracy z ludźmi skrajnie ubogimi, udzielania poradnictwa i organizacji pracy, a także podnoszenia jakości świadczonych usług. Wolontariusze biorą również udział w szkoleniach organizowanych przez centra wolontariatu, KaFOS i inne organizacje wpierające. Koszty średnioroczne przypadające na wynagrodzenia pracowników wynoszą: 23.149,49 zł. Przeciętne roczne zatrudnienie to 10 osób. Koszt jednostkowy przypadający na jednego pracownika to: 2.314,95 zł. Zakres świadczonej pomocy przez Stowarzyszenie Stowarzyszenie prowadzi Centrum Pomocy Rodzinie w Mariance Rędzińskiej, Punkt Pomocy Socjalnej w gminie Rędziny oraz Dom Ludzi Bezdomnych w Lubojence. Placówki działające w ramach Stowarzyszenia udzielają schronienia bezdomnym mężczyznom, kobietom i rodzinom z dziećmi, którzy utracili dach nad głową na skutek pobytu w zakładzie karnym, przemocy domowej, ubóstwa, konfliktów rodzinnych, problemów psychicznych, czy też niezaradności życiowej i wykluczenia społecznego. Pensjonariuszom placek oferuje się przede wszystkim: - nocleg, 119 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego - 3 posiłki dziennie, - opiekę medyczną i pielęgniarską, - usługi opiekuńcze, - opiekę duchową, - poradnictwo prawne i psychologiczne, - aktywizację i szkolenia zawodowe, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pracę socjalną. Na terenie placówek obowiązuje oczywiście całkowity zakaz spożywania alkoholu i innych środków odurzających oraz stosowania agresji słownej i fizycznej. Dzienny koszt pobytu w placówce na chwilę obecną wynosi: - osoby sprawne - 25 zł; - osoby niepełnosprawne, w podeszłym wieku, wymagające opieki - 35 zł. Koszty oprócz bezpośredniego wsparcia dla osoby bezdomnej zawierają również koszty wynagrodzeń dla kadry świadczącej usługi bezdomnym oraz koszty funkcjonowania placówek. W ramach corocznie zawieranych umów na realizację zadań statutowych Stowarzyszenie otrzymuje dotację celową ze środków budżetu Miasta Częstochowy z przeznaczeniem na następujące działania: 1. około 12 zł- dziennie na jedną osobę skierowaną do Schroniska przez MOPS. W skład stawki wchodzą koszty: schronienia, wyżywienia, usługi higieniczne, środki higieniczne, wynagrodzenia osób zatrudnionych oraz inne koszty związane z realizacją zadania. 2. około 9,00 zł - dziennie na jedną osobę skierowaną do Noclegowni przez MOPS.W skład stawki wchodzą koszty: noclegu, jednego gorącego posiłku, koszty usług higienicznych i zakup środków higienicznych, wynagrodzenia osób zatrudnionych oraz inne koszty związane z realizacją zadania. 3. około 13 zł - dziennie na jedną osobę skierowaną do Schroniska przez MOPS. W skład stawki wchodzą koszty: schronienia, wyżywienia, usługi higieniczne, środki higieniczne, usługi pielęgnacyjne, wynagrodzenia osób zatrudnionych oraz inne koszty związane z realizacją zadania. 120 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Liczba osób usamodzielnionych przez Stowarzyszenie W latach 2007-2012 r. dzięki działalności Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy "Agape” usamodzielniło się łącznie 48 osób bezdomnych (tj. w sposób trwały opuściły placówki dla bezdomnych). W poszczególnych latach liczba osób usamodzielnionych kształtowała się następująco: 2007 r. - 6 osób, 2008 r. - 8 osób, 2009 r. - 11 osób, 2010 r. - 8 osób, 2011 r. - 10 osób, 2012 r, - 5 osób. Średnia arytmetyczna osób usamodzielnionych wynosi: 8. Podsumowanie Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy „Agape” powstało 22 listopada 1993 roku w Częstochowie. Za cel stawia sobie rozwijanie i propagowanie inicjatyw, postaw i działań, sprzyjających przeciwdziałaniu w społeczeństwie zjawiskom: ubóstwa, bezdomności, uzależnień i innych patologii społecznych, a także zmniejszenie zjawiska występującej przemocy w rodzinie oraz podtrzymywanie więzi międzyludzkich na zasadzie wzajemnej pomocy. Realizacji tych celów ma służyć: popularyzacja różnorodnych form trzeźwego życia, zgodnego z etyką chrześcijańską; pielęgnowanie tradycji trzeźwości oraz zdrowych zasad funkcjonowania rodziny; kształtowanie u osób uzależnionych trwałych dążeń do całkowitego powstrzymywania się od zażywania środków odurzających. Stowarzyszenie chce chronić praw dzieci i młodzieży, ludzi najuboższych, bezdomnych, niepełnosprawnych oraz dotkniętych jakąkolwiek formą przemocy. Służyć temu ma prowadzenie domów dla bezdomnych i innych środowiskowych domów wsparcia. Koszty pobytu jednej osoby bezdomnej w roku w Schronisku wynoszą około 2 002,86 zł, w Noclegowni – 1 143,53 zł, Lubojenka – 1 248,05zł, Przytulisko dla niepełnosprawnych -720,03zł. Są to zatem kwoty wystarczające na zabezpieczenie podstawowych warunków bytowych osób potrzebujących . 121 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego FUNDACJA ŚW. BARNABY Dane podstawowe Fundacja Świętego Barnaby w Częstochowie ma siedzibę przy ul. Kisielewskiego 101/2, 42-215 Częstochowa. Fundacja nie posiada jednostek organizacyjnych. Data wpisu do KRS: 23.05.2008 r., Nr KRS 0000306549. Data nadania cechy Organizacji Pożytku Publicznego: 17.10.2008 r. Statystyczny numer identyfikacji: 240936282.W skład zarządu Fundacji wchodzą: Prezes Zarządu Fundacji – Agata Flis, 1 członek zarządu, skarbnik Fundacji. Fundacja Świętego Barnaby w Częstochowie zgodnie ze statutem może prowadzić działalność gospodarczą według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach i wyłącznie w rozmiarze służącym realizacji celów statutowych Fundacji Świętego Barnaby. Działalność instytucji i uwarunkowania prawne Celami i zadaniami Fundacji Świętego Barnaby zgodnie ze Statutem organizacji są: - pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób; - działalność charytatywna; - ochrona i promocja zdrowia oraz działań na rzecz ratownictwa; - działania na rzecz osób niepełnosprawnych; - działania na rzecz rozwoju nauki, edukacji, oświaty i wychowania; - przeciwdziałanie patologiom społecznym; - niesienie pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą; - promocja i organizacja wolontariatu; 122 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego - działalność wspomagająca technicznie, szkoleniowo, informacyjnie lub finansowo organizacje pozarządowe oraz podmioty, o których mowa w art. 3 ust. 3 Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U z 2003r. nr 96, poz. 873 z późn. zm.) w zakresie określonym celami określonymi powyżej w pkt. od 1 do 12. Fundacja Świętego Barnaby powstała w głównej mierze by wspierać ubogie rodziny i osoby żyjące w skrajnej nędzy w tym osoby bezdomne. Założenie Fundacji pozwoliło zorganizować działania charytatywne prowadzone indywidualnie przez członków Zarządu Fundacji oraz inne osoby o tzw. „gorących sercach” w latach 2001-2007. Na przestrzeni wymienionych lat zarówno ilość potrzebujących, którymi zajmowała się organizacja, jak również potrzeby biednych stopniowo zwiększały się. Dlatego od początku 2008 roku zostały podjęte działania, aby utworzyć Fundację w ramach, której można by te nieformalne działania prowadzić w ramach organizacji pożytku publicznego, uzyskać wsparcie od fundatorów, a z czasem zwiększyć możliwości pomocy charytatywnej i społecznej. Po założeniu i rejestracji Fundacji przeprowadzono niezbędne działania organizacyjne, zdefiniowano programy operacyjne na podstawie prowadzonych wcześniej akcji, określono formy pomocy dla rodzin ubogich, w szczególności wielodzietnych i niepełnych, a także osób niepełnosprawnych i bezrobotnych. Korzystając z wcześniejszych doświadczeń członków Zarządu oraz wolontariuszy przygotowano: - formularze dla osób korzystających z pomocy Fundacji, - wzory podań i wniosków o przyznanie pomocy (wg rodzajów pomocy), - kartoteki z danymi osobowymi i rodzajem podjętej pomocy, - zestawienie rodzajowe podopiecznych z danymi adresowymi (lista rodzin biednych, lista osób niepełnosprawnych, lista rodzin wielodzietnych i niepełnych), - wzór protokołu przyjęcia pomocy przez potrzebującego. 123 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Potencjał, problemy i potrzeby instytucji Zasoby kadrowe Fundacja Świętego Barnaby w Częstochowie zatrudniała w latach 2008-2010 średniorocznie około 1 pracownika. Często dokonywano etatyzacji zatrudnienia (1/3, 1/5 etatu), w tym zawierano umowy na czas określony. Pojawiały się też 2 osoby zatrudnione w ramach umowy zlecenie, w ramach umowy o dzieło -1 osoba, w ramach prowadzonej działalności gospodarczej 1 umowa zlecenie. Ocena zasobów i możliwości instytucji w kontekście pomocy bezdomnym W ramach realizowanej przez Fundację działalności z zakresu pomocy społecznej prowadzi się monitoring i wywiady środowiskowe przez Zarząd i wolontariuszy. Faktycznie działania stanowią kontynuację wcześniejszej aktywności indywidualnej tychże osób. W roku 2008 rozpoczęto następujące programy działań: 1. Program pomocy „zamiast wyrzucić oddaj ubogim”. Program ten służy pomocy rodzinom i osobom żyjącym w skrajnych warunkach życiowych. Ma na celu przekazanie podstawowych sprzętów domowych jak meble, sprzęt AGD i ubrań biednym. Fundacja zbiera, sortuje i przekazuje te przedmioty przy pomocy wolontariuszy. 2. „Samarytanin” - program pomocy chorym, żyjącym w trudnych warunkach. Program ten ma na celu wykupywanie potrzebnych leków chorym. Środki na leki pochodzą z darowizn oraz z majątku fundacji. Dla chorych objętych programem, wolontariusze wykupują leki ze środków fundacji na podstawie recept. 3. Program pomocy dzieciom szkolnym z ubogich rodzin. Obejmuje zakup, bądź przekazanie od darczyńców podręczników, zeszytów, plecaków, odzieży szkolnej i obuwia dzieciom z rodzin niepełnych i wielodzietnych. Fundacja kupuje, zbiera, sortuje i przekazuje te przedmioty przy pomocy wolontariuszy. 124 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Główne źródła finansowania zadań wykonywanych przez Fundację Przychody Fundacji Świętego Barnaby w Częstochowie w latach 2008-2009 wynosiły 892.148,34 zł, w tym m.in.: - darowizny gotówkowa – 45.302,16 zł; - darowizna rzeczowa – 28.697,08 zł; - przychody z działalności gospodarczej – 118.242,75 zł; - przychody z 1% OPP – 695.853,45 zł; - dotacja z Urzędu Miasta Częstochowy - 1.000,00 zł; - odsetki z rachunku bankowego - 3.052,91 zł. Koszty Fundacji Świętego Barnaby w Częstochowie za okres od 23.05.2008 do 31.12.2009 r. wyniosły średniorocznie 217 414,25 zł, w tym: - realizacja celów statutowych -165 134,14 zł; - koszty realizacji działalności gospodarczej -52 280,11 zł. Na rachunku bankowym Fundacji Świętego Barnaby na koniec każdego roku średniorocznie w latach 2008-2010: - zanotowano saldo dodatnie -140 583,05 zł; - wartość środków w kasie wyniosła - 14.637,67 zł; - wartość aktywów Fundacji – 119.235,62 zł; - wartość funduszu własnego – 128.048,22 zł; Stosunek kosztów do przychodów na działalności statutowej jednostki wynosi: 0,21, przychodów do kosztów: 4,69. Co świadczy, że jednostka jest w stanie za pomocą posiadanych środków utrzymać swoją działalność statutową, w tym udzielać skutecznie pomoc bezdomnym. Przy założeniu, że w roku korzysta z pomocy 500 bezdomnych dzieląc przychody pomniejszone o koszty działalności (bez kosztów działalności gospodarczej) statutowej organizacji otrzymujemy, że na jednego podopiecznego przypadałoby około 887,27 zł rocznie. 125 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Kontrole Przeprowadzone kontrole wewnętrzne w latach 2008-2011 nie wykazały istotnych nieprawidłowości w prowadzeniu Fundacji Świętego Barnaby w Częstochowie. Członkostwo i współpraca fundacji z innymi organizacjami pozarządowymi w zakresie pomocy bezdomnym Fundacja w ramach ,,Programu pomocy żywnościowej” współpracuje z Caritas Archidiecezji Częstochowskiej w ramach Europejskiego Programu Pomocy Żywnościowej PEAD, a także ze „Społem” - Powszechną Spółdzielnią Spożywców „Jedność” w Częstochowie. W ramach działań Fundacja przekazuje żywność biednym i bezdomnym. Program ten obejmuje również zakup żywności ze środków Fundacji. Organizacja odbiera żywność i przekazuje ją przy pomocy wolontariuszy. W roku 2009 Fundacja realizowała projekt „Uczymy się pięknie żyć” w ramach współpracy z Urzędem Miasta Częstochowy. Dzięki otrzymanemu dofinansowaniu Fundacja zakupiła i przekazała leki, węgiel i żywność. Podsumowanie Jak wynika z powyżej zgromadzonych danych Fundacja św. Barnaby działa również w zakresie przeciwdziałania ubóstwu i zagrożeniu bezdomnością. Jej działania są jednak skierowane głównie w stronę zagrożonych ubóstwem rodzin i dzieci. Jednostka chętnie współpracuje zarówno z placówkami publicznymi (Urząd Miasta w Częstochowie), jak i z organizacjami pozarządowymi (Caritas) i firmami prywatnymi (sklepy spożywcze z terenu Miasta Częstochowy). Uzasadnione jest jednak nawiązanie współpracy z MOPS Częstochowa w celu udzielania skutecznej pomocy bezdomnym i pozostałym osobom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej. Koszty przypadające na jednego bezdomnego w Fundacji w wysokości 887,27zł można uznać za wystarczające przy uwzględnieniu minimum socjalnego 550,00-990,00 zł. 126 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Podsumowanie pomocy udzielanej osobom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością na podstawie zgromadzonych danych desk research dla NGO's i MOPS Informacja o rozliczeniach jednostek z tytułu ciążących zobowiązań podatkowych, a także informację w sprawie składanych deklaracji podatkowych Wszystkie badane organizacje pozarządowe składały deklaracje dotyczące podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) oraz fizycznych (PIT-4R) terminowo. Kontrole przeprowadzone w jednostkach Kontrole przeprowadzone w jednostkach w latach 2007-2011 nie wykazały większych uchybień w działalności organizacji pozarządowych. Ewentualne problemy dotyczyły spraw mało istotnych z punktu widzenia osób bezdomnych i w krótkim terminie zostały usunięte. Jednostki, które przeprowadzały kontrole to: ZUS, Straż Pożarna, Sanepid, Agencja Rynku Rolnego, Powiatowy Urząd Pracy, Urząd Miasta Częstochowy, Inspektor dozoru sprzętu technicznego, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach- Wydział Polityki Społecznej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach. Na przeprowadzone 22 kontrole w 2 organizacjach pozarządowych w ciągu ostatnich pięciu lat przypadało odpowiednio na poszczególne jednostki kontrolujące: ZUS – 1 kontrola, Straż Miejska – 2 kontrole, Sanepid – 8 kontroli, Agencja Rynku Rolnego – 3 kontrole, Powiatowy Urząd Pracy -1 kontrola, Urząd Miasta Częstochowy – 5 kontroli, Inspektor dozoru sprzętu technicznego – 3 kontrole, Śląski Urząd Wojewódzki w Katowicach- Wydział Polityki Społecznej Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach -1 kontrola. Potrzeby techniczne i organizacyjne placówek Analizując rzeczywiste potrzeby w zakresie pomocy osobom bezdomnym w ramach roku 2011, gdzie liczbę bezdomnych szacuje się na 453 osoby, można zauważyć, iż ilość miejsc w poszczególnych placówkach świadczących pomoc bezdomnym jest zbyt mała w stosunku do potrzeb. Według danych sprawozdawczych z 2011 roku liczba osób bezdomnych, którym udzielono wsparcia w różnych placówkach kształtowała się następująco: 127 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Schronisko dla bezdomnych mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 (liczba przewidzianych miejsc dla mężczyzn 90) – potrzeby 122 osoby. Noclegownia dla bezdomnych mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 (liczba przewidzianych miejsc dla mężczyzn 30) – potrzeby 94 osoby. Przytulisko im. św. Brata Alberta, ul. Krakowska 80/2 (liczba przewidzianych miejsc dla mężczyzn 30) – potrzeby 47 osoby. Przytulisko dla rodzin, ul. Krakowska 80/2 (liczba przewidzianych miejsc dla 5 rodzin) – potrzeby 19 dorosłych + 16 dzieci, razem 35 osób. Zakładając, że rodziny składają się z dwóch osób dorosłych i dwojga dzieci (35/4 = około 9 rodzin). Przytulisko dla kobiet ,,OAZA”, ul. Staszica 5 (liczba przewidzianych miejsc dla kobiet 42) – potrzeby 41 dorosłych + 38 dzieci, razem 79 osób. Noclegownia dla kobiet ,,OAZA”, ul. Staszica 5 (liczba przewidzianych miejsc dla kobiet 10) – potrzeby 22 osoby. Przytulisko CPRIIK Marianka Rędzińska (liczba przewidzianych miejsc 20) – potrzeby 25 osób. Niepełnosprawni Przytulisko CPRIIK Marianka Rędzińska (liczba przewidzianych miejsc 10) – potrzeby 16 osób. Dom dla bezdomnych w Lubojence, ul. Prosta 99 (liczba miejsc 40) – potrzeby – 41 osób. Stąd przeliczając różnicę między dostępnymi miejscami w poszczególnych placówkach a faktycznymi potrzebami, widzimy konieczność utworzenia dodatkowych miejsc w noclegowniach i schroniskach: Schronisko dla bezdomnych mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 - 32 miejsca. Noclegownia dla bezdomnych mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 – 64 miejsc. Przytulisko im. św. Brata Alberta, ul. Krakowska 80/2 – 17 miejsc. Przytulisko dla rodzin, ul. Krakowska 80/2 – 4 rodziny. Przytulisko dla kobiet ,,OAZA”, ul. Staszica - 5 – 37 miejsc dla dzieci. Noclegownia dla kobiet ,,OAZA”, ul. Staszica 5 – 12 miejsc. Przytulisko CPRIIK Marianka Rędzińska – 5 miejsc. Niepełnosprawni Przytulisko CPRIIK Marianka Rędzińska – 6 miejsc. Dom dla bezdomnych w Lubojence, ul. Prosta 99 – 1 miejsce. Jednak należy pamiętać, że osoby którym udzielano schronienia nie korzystały z pomocy jednocześnie. Stąd do tej pory nie było sytuacji braku miejsca dla osoby bezdomnej. Jednak gdyby zdarzyło się, że w poszczególnych typach placówek, co miesiąc potrzebne byłyby podane ilości wolnych miejsc dla osób potrzebujących (tak jak wskazują dane sprawozdawcze MOPS z 2011r.), niektórzy bezdomni musieliby nie otrzymać niezbędnego wsparcia. 128 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Kierowanie osób bezdomnych do placówek Ścieżka współpracy z osobom bezdomną rozpoczyna się rozeznaniem sprawy. Dalej odpowiednie służby kierują osoby bezdomne do: Miejskiego Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie, ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 2, placówek dla osób bezdomnych, szpitala - osoby wymagające pomocy lekarskiej, izby wytrzeźwień - osoby których stan wskazuje na nadużycie alkoholu, Ośrodka Pomocy Osobom z Problemami Alkoholowymi w Częstochowie przy ul. Sikorskiego 86, tel.(34) 361-39-96. Zasady udzielanej pomocy W czasie pobytu w placówce bezdomny otrzymuje jeden nocleg, posiłki, możliwość umycia się i ewentualnej zmiany odzieży. Jenak pierwszym ogniwem udzielanej pomocy jest Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie, ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 2, tel. (34) 37 24 200 , który dzięki pracy pracowników socjalnych: 1. wydaje stosowne skierowanie, umożliwiające korzystanie z pobytu w jednej z ww. placówek dla bezdomnych, 2. umożliwia, w miarę możliwości, przejazd do schroniska oraz skorzystanie z posiłków w jadłodajniach Caritas Archidiecezji Częstochowskiej prowadzonych przez: - Parafię św. Rodziny (Archikatedra), ul. Krakowska 13/15, tel. (34) 365 36 38; - Parafię św. Antoniego z Padwy, ul. Wysoka 9, tel. (34) 363 26 42; - Parafię św. Józefa, ul. Okrzei 4, tel. (34) 323 26 43; - Parafię Miłosierdzia Bożego, ul. Kordeckiego 49, tel. (34) 365 66 68; - Dzieło w Służbie Miłosierdzia, ul. Focha 58, tel. (34) 361 34 84. 129 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Podsumowanie warunków technicznych, organizacyjnych, finansowych, prawnych i kadrowych w MOPS i NGO's. Jak wynika z powyżej zgromadzonych danych zjawisko bezdomności jest problemem Miasta Częstochowy obejmującym szeroki zakres działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie i NGO-sów. Ponieważ niniejszy raport ma jedynie przybliżyć skalę zjawiska bezdomności i przedstawić jego wielkość w ujęciu finansowym, liczbowym, zgromadzone dane, stanowią jedynie część opisu rzeczywistej sytuacji osób bezdomnych. Wszystkie omówione organizacje chętnie ze sobą współpracują i niosą pomoc potrzebującym na każdej płaszczyźnie życia codziennego - od materialnego po duchowe. Liczba schronisk, miejsc noclegowych, ogrzewalni, jadłodajni w stosunku do potrzeb ok. 450-500 osób bezdomnych rocznie wydaje się być niewystarczająca. Wnioski takie wyciągnięto na podstawie zgromadzonych danych oraz rozmów z pracownikami NGO's-ów. Według opinii pracowników Fundacji ,,Chrześcijańskiej ,,Adullam” w Noclegowni dla Bezdomnych mężczyzn należałoby zwiększyć ilość miejsc noclegowych z 16 do co najmniej 30. A miejsca jest już za mało, bo na jednego bezdomnego podopiecznego przypada zaledwie 3 m2 (według uregulowań prawnych powinno 5). Największe potrzeby występują w sezonie zimowym. Syntetyczne zestawienie placówek działających na terenie miasta Częstochowy i proponowanych form udzielanej pomocy stanowi poniższa Tabela 13. 130 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 13. Wykaz placówek zajmujących się pomocą bezdomnymi na terenie miasta Częstochowy. Lp. placówki miejsc w placów kach Pomoc Pomoc rzeczowa finansowa gi Usłu Korz Pobyt Pomoc higi inna odzież Wydawanie pieczywa prowadzący Posiłek (liczba dziennie) Liczba Formy udzielanej pomocy nocleg Nazwa schronisko Podmiot ysta w nie z zdobyc enic łaźni iu zne mieszk ania i itp. NOCLEGOWNIE I SCHRONISKA 1. Caritas Przytulisk 20 ta Archidiecezji o dla k - 3 - tak - tak tak - - tak - 3 - tak - tak tak - - tak tak 1 - tak - tak tak - - tak Częstochowski Mężczyzn ej św. Brata Alberta Przytulisk 50 ta o dla k Kobiet "Oaza" Noclegow 10 nia w Przytulisk u dla Kobiet "Oaza" 131 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Schronisk 50 o dla ta - 3 - tak - tak tak - - tak tak 1 - tak - tak tak - - tak - 3 - tak - tak tak - - tak - 3 tak tak - tak - tak tak tak - 3 tak tak - - - - - - k Bezdomny ch Mężczyzn Noclegow 50 nia dla Bezdomny ch Mężczyzn Przytulisk 30 ta o dla k Bezdomny ch Rodzin św. Brata Alberta 2. Stowarzyszeni Dom dla e Wzajemnej Bezdomny Pomocy ch w ,,AGAPE” Lubojence 50 m.n. ta k Centrum 60 ta Pomocy m.n. k Rodzinie i Interwencj i Kryzysow 132 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ej w Mariance Rędziński ej 3 Fundacja Hostel 16 - - 3 - tak - - tak - - tak Chrzescijanska „Adullam” OŚRODKI WSPARCIA DORAŹNEGO DLA BEZDOMNYCH - JADŁODAJNIE 1. Fundacja Stołowka ok.100 - - 1 tak - - - - - - - w - - - - - - - - - - tak - - 2 tak - - - - - - - - 1 tak - - - - - - - - - 1 tak - - - - - - - - - 1 tak - - - - - - - Chrzescijanska charytaty ,,ADULLAM wna Punkt Informacyj miarę no - potrze Konsultac b yjny Swietlica dla 12 osob bezdomny ch 2. Caritas Jadłodajni w Archidiecezji a - ul.O.A. miarę Częstochowski Kordeckie potrze ej go 49 b Jadłodajni w a – miarę ul.Focha potrze 58 b Jadłodajni w 133 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego a – miarę ul.Rapacki potrze ego 3/5 b Jadłodajni w a - - 1 tak - - - - - - - - - 1 tak - - - - - - - - tak tak tak tak - - tak – miarę ul.Wysoka potrze 9 b JADŁODAJ w NIA – miarę UL.Krako potrze wska b 13/15 PLACÓWKI PUBLICZNE Miejski Sekcja Pomoc ta Osrodek Pomocy Ok.50 Pomocy Osobom 0 Społecznej tak tak k w Bezdomny roczni Częstochowie m i e Grupom Wybrany m Źródło: Strony internetowe Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Z danych zebranych na potrzeby sporządzenia niniejszego raportu wynika, iż liczba placówek świadczących pomoc bezdomnym jest niewystarczająca. Jest to przysłowiowa ,,kropla w morzu potrzeb”. Uzasadnione byłoby zwiększenie w każdej placówce liczby miejsc dla osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. 134 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Przychody jakie osiągają organizacje pozarządowe rocznie kształtują się odpowiednio na poziomie: - Przychody OPP z tyt. 1% podatku – 7.860,32 zł; - dotacje i subwencje – 300.086,17 zł; - darowizny rzeczowe i finansowe – 484.411,27 zł; od osób fizycznych – 25.600,33 zł; od osób prywatnych – 243.740,52 zł; - przychody z działalności gospodarczej – 0,00 zł; - przychody ze zbiórek publicznych – 4.401,77 zł; - składki członkowskie - 0 zł; - przychody z odpłatnej działalności pożytku publicznego – 204.758,82 zł; - pozostałe przychody – 66.303,57zł; - przychody finansowe – 105,95zł; - wynik na działalności gospodarczej – 0 zł; - razem przychody roczne – 237.850,24 zł. Z kolei koszty kształtowały się na poziomie: - realizację celów statutowych w wysokości – 1.063.202,41 zł; - administracja – 20.728,32 zł; - działalność gospodarcza - 0,00 zł; - pozostałe koszty operacyjne – 4.557,81 zł; - koszty finansowe – 1.315,95 zł; - razem – 1.267.578,89 zł. Stąd relacja kosztów ogółem do przychodów wynosi 5,33 a przychodów do kosztów 0,19. Zatem koszty są około pięć razy większe od przychodów. Nie jest to zjawisko pozytywne dla osób 135 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego bezdomnych, gdyż świadczy o konieczności dofinansowania jednostek, aby zapewnić odpowiedni standard życia bezdomnym oraz jakość świadczonych usług. Z analizy sprawozdań wynika także, iż organizacje pozarządowe zaciągają często kredyty, pożyczki, jak i wielokrotnie korzystają z pomocy darczyńców i pracy wolontariuszy. Kwoty dzienne, średnioroczne oraz średnio miesięczne przypadające na jednego podopiecznego placówek dla bezdomnych kształtują się odpowiednio na poziomie: - Schronisko dla bezdomnych mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 – 15, 28zł;2.539,41zł; 211,62zł; - Noclegownia dla bezdomnych mężczyzn, ul. Krakowska 80/15 – 11,33zl; 735,12zł; 61,26zł; - Przytulisko im. św. Brata Alberta, ul. Krakowska 80/2 – 18,20zł;2.295,43zł; 191,29zł; - Przytulisko dla rodzin, ul. Krakowska 80/2 – 16,63zł;1.905,40zł; 158,78zł; - Przytulisko dla kobiet ,,OAZA”, ul. Staszica 5 – 21,23zł;3.193,46zł; 266,12zł; - Noclegownia dla kobiet ,,OAZA”, ul. Staszica 5-15,00;1.418,74zł;118,23zł; - Przytulisko CPRIIK -19,30zł;2.859,89zł; 238,32zł; - Marianka Rędzińska – 2,28zł;986,79zł; 82,23zł; - Noclegownia CPRIIK Niepełnosprawni – 25,30zł;1.248,05zł; 104,00zł; - Przytulisko CPRIIK Marianka Rędzińska dom dla Bezdomnych w Lubojence -11,50zł. Zatem kwota średnioroczna przypadająca na jednego bezdomnego w dowolnej placówce świadczącej pomoc bezdomnym kształtuje się na poziomie: 22 424,92 zł; zaś kwota średnio miesięczna – na poziomie: 1.868,73 zł. Jest to kwota wystarczająca na zabezpieczenie potrzeb jednego bezdomnego, przy założeniu minimum socjalnego - 990,00 zł. Struktura zatrudnienia w organizacjach pozarządowych niosących pomoc bezdomnym kształtowała się następująco: -Zatrudnienie na koniec roku ogółem – przeciętnie 6 osób w roku. -Liczba pracowników umysłowych - przeciętnie 2 pracowników. -Liczba pracowników fizycznych- przeciętnie 4 pracowników. 136 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego -Zatrudnienie przeciętne w ciągu roku - 13 pracowników. -Liczba pracowników umysłowych- przeciętnie 2 pracowników -Liczba pracowników fizycznych- przeciętnie 11 pracowników. Dane finansowe łącznie kształtowały się na poziomie: - Lokaty bankowe- 0,00 zł. - Udzielone pożyczki – 0,00zł. - Łącznie wynagrodzenia w roku - 163. 508,03 zł. -Wydatki na wynagrodzenia z umów zlecenia – 86.092,80 zł. - Łączna kwota wynagrodzeń w roku -163.508,03 zł. - Osoby zatrudnione wyłącznie w działalności gospodarczej – 0. - Wartości nabytych obligacji oraz wielkości objętych udziałów lub nabytych akcji w spółkach prawa handlowego ze wskazaniem tych spółek - 0,00zł. -Liczba nabytych nieruchomościach, ich przeznaczenie oraz wysokości kwot wydatkowanych na to nabycie - 0,00zł. -Wartość pozostałych nabytych środków trwałych - 8.330,15 zł. - Wartości aktywów i pasywów na koniec roku wyniosła – 245.693,46 zł. Podsumowując organizacja Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz NGO's-ów jest bardzo dobra, choć możliwe są pewne modyfikacje i ulepszenia w pewnych zakresach tak organizacyjnych, prawnych, jak i finansowych. Wszystkie jednostki poddane badaniu wykazały się dobrym przygotowaniem organizacyjnym, kadrowym, technicznym i odpowiednim zabezpieczeniem finansowym do realizacji swoich zadań statutowych. Ogromną rolę w działalności tych placówek odgrywają darczyńcy, środki unijne oraz możliwość zaciągania kredytów i pożyczek na realizacje zadań statutowych. W trakcie przeprowadzanych badań pracownicy MOPS czy NGO's wyrażali konieczność polepszenia jakości pracy i standardów placówek świadczących pomoc osobom w trudnej sytuacji życiowej, w tym osobom bezdomnym poprzez: możliwość pozyskiwania większych kwot dofinansowania w ramach zadań zlecanych; 137 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zwiększenie zatrudnienia specjalistów: psychologów, prawników, doradców zawodowych, streetworkerów, pracowników socjalnych, animatorów lokalnych; konieczność doposażania, remontowania placówek, budowy nowych placówek; konieczność zabezpieczenia większej liczby pomieszczeń socjalnych dla osób bezdomnych, w tym mieszkania chronione, DPS-y, TBS-y itp.; nawiązanie lepszej i trwałej współpracy między organizacjami pozarządowymi a placówkami publicznymi. Jednak należy przyznać, że NGO-sy mimo skromnych środków finansowych są w stanie wykonywać powierzone zadania z należytą starannością. Nieoceniona jest tutaj rola darczyńców oraz wolontariuszy, którzy chętnie niosą bezinteresowną pomoc osobom potrzebującym, wiedząc iż kiedyś sami mogą stać się osobami bez dachu nad głową i wówczas chcieliby na swej drodze spotkać pomocną dłoń. CZĘŚĆ II ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ EMPIRYCZNYCH BEATA PAWLICA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNY PORTRET BADANYCH OSÓB Zgodnie z założeniami projektu, w eksploracji uczestniczyły cztery grupy badanych, a mianowicie bezdomni przebywający w Częstochowie, mieszkańcy tego miasta, pracownicy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie pracujący z osobami bezdomnymi oraz pracownicy i wolontariusze częstochowskich organizacji pozarządowych niosący pomoc bezdomnym. Metryczka w kwestionariuszach wywiadu skierowanych do wymienionych grup respondentów obejmowała pytania, które pozwalają dokonać charakterystyki cech demograficznych, geograficznych, ekonomiczno-społecznych, sytuacji rodzinnej badanych osób, ich wykształcenia oraz warunków mieszkaniowych. W grupie cech demograficznych zapytano m.in. o płeć, wiek, stan cywilny, w grupie cech geograficznych, w przypadku bezdomnych zapytano m.in. o miejsce zamieszkania W grupie cech ekonomiczno-społecznych rozmówców zapytano m.in. o doświadczenie zawodowe, dochody miesięczne netto rodziny, a w zakresie wykształcenia o jego poziom. Ponadto poproszono osoby bezdomne poddane badaniu o określenie swojego stopnia niepełnosprawności. 138 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Cechy wyeksponowane w bloku pytań zawierających dane społeczno-demograficzne respondentów w istotny sposób mogą determinować ich wypowiedzi, mają wiec one istotne znaczenia dla wyników prowadzonych badań. Płeć wiąże się ze zbiorem cech biologicznych organizmu człowieka warunkujących jego zdolność do prokreacji. Na gruncie demografii zakłada się niezmienność tej cechy . Podział na kobiety i mężczyzn stanowi jedną z podstawowych cech, mającą wpływ na procesy demograficzne. Wiek oznacza czas, jaki upłynął od momentu porodu do momentu obserwacji, jest cechą nieustannie zmieniającą się jednokierunkowo . W kafeterii pytania zawarto układ następujących grup wiekowych: 18-24 lata, 25-34 lata, 35-44 lata, 45-54 lata, 55-64 lata oraz 65 lat i więcej. Stan cywilny to cecha różnicująca dojrzałych do prokreacji ludzi, zwykle określana na podstawie kryteriów prawnych. Precyzuje ona rodzaj związku łączącego osoby płci przeciwnej niezależnie, czy tworzą rodzinę, czy też nie . W metryczce wyróżniono następujące wersje stanu cywilnego: panna/kawaler, mężatka/żonaty, rozwódka/rozwiedziony (separacja), wdowa /wdowiec. Miejsce zamieszkania to cecha geograficzna przypisująca ludzi do określonego terytorium, głównie na podstawie kryterium administracyjnego lub geograficznego . Pytania odnoszące się do cech społeczno-zawodowych zawierały informacje dotyczące wykształcenia badanych osób, ich doświadczenia zawodowego, dochodów itp. Wyodrębnienie powyższej typologii pozwala na przedstawienie wyników badania w zakresie charakterystyki respondentów z uwzględnieniem ich cech demograficznych i geograficznych, społeczno-zawodowych i wykształcenia, sytuacji rodzinnej oraz warunków mieszkaniowych. Poniżej zostanie kolejno opisana każda z grup poddanych badaniu. Uzyskane wyniki badań zostaną zaprezentowane w przypadku grupy 100 osobowej grupy bezdomnych i 750 osobowej grupy mieszkańców Częstochowy w postaci tabel i opisowej charakterystyki danych w nich zawartych. Ponieważ w badaniach empirycznych uczestniczyły kobiety i mężczyźni w związku z tym każda z tabel składa się z dwóch części. Część pierwsza tabeli zawierająca się w dwóch kolumnach prezentuje dane i ich proporcje dotyczące bezpośrednio określonej płci (25 bezdomnych kobiet = 100%, 75 bezdomnych mężczyzn = 100%, 387 kobiet mieszkanek Częstochowy = 100%, 352 mężczyzn mieszkańców Częstochowy = 100%) W części drugiej tabeli składającej się z trzech kolumn zaprezentowane zostaną dane i ich proporcje dotyczące ogółu badanych (100 bezdomnych = 100%, 749 mieszkańców Częstochowy = 100%). Cechy społeczno-demograficzne 10 osobowej grupy bezdomnych i 30 osobowej grupy ekspertów (pracowników MOPS i NGO’s), którzy uczestniczyli w wywiadach zostaną przedstawione w formie opisowej. 139 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego CZĘSTOCHOWSCY BEZDOMNI Badania empiryczne rozpoczęto od przeprowadzenia wywiadów z osobami bezdomnymi, przebywającymi na terenie miasta Częstochowa. Przeszkoleni ankieterzy udali się do ośrodków, które na terenie miasta i w jego najbliższej okolicy udzielają specjalistycznej pomocy osobom bezdomnym. Rozmowy zostały przeprowadzone na terenie następujących instytucji: w Schronisku dla Bezdomnych Mężczyzn, ul. Krakowska 80/15, Częstochowa; w Noclegowni dla Bezdomnych Mężczyzn, ul. Krakowska 80/15, Częstochowa; w Schronisku dla Bezdomnych Rodzin, ul. Krakowska 80/2 Częstochowa; w Noclegowni dla Bezdomnych Kobiet, ul. Staszica 5 Częstochowa; w Schronisku dla Bezdomnych Kobiet i Kobiet z dziećmi, ul. Staszica 5, Częstochowa; w Hostelu dla Bezdomnych, ul. Krakowska 34, Częstochowa; w Ogrzewalni dla Bezdomnych, ul. Krakowska 80/15, Częstochowa; w Schronisku dla Bezdomnych Mężczyzn w Domu dla Bezdomnych nr 1, ul. Prosta 99, Lubojenka; w Schronisku dla Osób Bezdomnych Niepełnosprawnych w Centrum Pomocy Rodzinie i Interwencji Kryzysowej, ul. Srebrna 25 , Marianka Rędzińska; w Schronisku dla Osób Bezdomnych w Centrum Pomocy Rodzinie i Interwencji Kryzysowej, ul. Srebrna 25, Marianka Rędzińska; w Stacjonarnym Ośrodku Reintegracji społecznej „Dom Świętego Barnaby”, ul. Strażacka 30, Poczesna. Wywiady, tak jak założono na etapie przygotowań do badań, przeprowadzono wśród 100 bezdomnych. W grupie tej znalazło się 25 kobiet i 75 mężczyzn. Struktura respondentów odpowiadała strukturze bezdomnych zarejestrowanych w 2011 roku przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie. W pytaniach dotyczących zmiennych społeczno-demograficznych badanych uwzględniono te cechy, które zdaniem zespołu badawczego mogły determinować odpowiedzi badanych. Cechą o jaką zapytani zostali rozmówcy był ich wiek. Analiza uzyskanych odpowiedzi wykazała, że więcej niż co trzeci badany był w wieku 55-64 lata (35% ogółu badanych). W tej grupie wiekowej dominowali mężczyźni - 31% ogółu badanych (dla porównania kobiety - 4%). Drugą co do liczebności kategorią, byli rozmówcy w wieku 45-54 lata (23% ogółu badanych). Tu również dominowali mężczyźni - 21% ogółu badanych (dla porównania kobiety 2%). Minimalnie mniej liczebna była grupa 140 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego bezdomnych poddanych badaniu, których wiek oscylował w granicach 35-44 lata – 22% ogółu badanych. W tej grupie liczba kobiet i mężczyzn okazała się być równa liczebnie (po 11% ogółu badanych). Dokładne dane prezentuje poniższa tabela. Tabela 14. Płeć i wiek badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa (%) płeć w tym: OGÓŁEM l.p. wiek kobiety mężczyźni (N=25) (N=75) (N=100) kobiety mężczyźni 1 18-24 4,00 - 1,00 1,00 - 2 25-34 16,00 5,33 8,00 4,00 4,00 3 35-44 44,00 14,66 22,00 11,00 11,00 4 45-54 8,00 28,00 23,00 2,00 21,00 5 55-64 16,00 41,33 35,00 4,00 31,00 6 65 i więcej 12,00 10,66 11,00 3,00 8,00 100,00 100,00 100,00 25,00 75,00 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Jednym z czynników, który prowadzi do bezdomności jest rozpad rodziny zakończony rozwodem lub separacją. Ta cecha okazała się charakteryzować znaczą grupę bezdomnych uczestniczących w badaniu. Jak wskazują zawarte w poniższej tabeli dane 39% ogółu rozmówców okazało się być osobami rozwiedzionymi. Zdecydowanie częściej rozwodnikami byli mężczyźni (31% ogółu badanych) niż kobiety (8% ogółu badanych). Co trzeci interlokutor był panną lub kawalerem. Tu również dominowali mężczyźni – 26% ogółu badanych (4% ogółu badanych kobiet). Wśród kobiet dosyć licznie były reprezentowane wdowy (28% ogółu badanych kobiet). 141 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 15. Płeć i stan cywilny badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa (%) płeć w tym: OGÓŁEM l.p. stan cywilny kobiety (N=25) mężczyźni (N=100) kobiety mężczyźni (N=75) 1 panna/kawaler 16,00 34,66 30,00 4,00 26,00 2 zamężna/żonaty 16,00 12,00 13,00 4,00 9,00 3 rozwiedziona/rozwiedziony 32,00 41,33 39,00 8,00 31,00 4 w separacji 4,00 2,66 3,00 1,00 2,00 5 wdowa/wdowiec 28,00 8,00 13,00 7,00 6,00 7 brak danych 4,00 1,33 2,00 1,00 1,00 100,00 100,00 100,00 25,00 75,00 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa Zmienną, którą uznaliśmy za interesującą ze względu na przedmiot prowadzonych badań było posiadanie dzieci. Można domniemywać, że ktoś, kto jest ojcem lub matką nie powinien być osobą bezdomną, bo w sytuacjach trudnych może liczyć na pomoc najbliższych. Nic bardziej mylnego. Udzielone przez rozmówców odpowiedzi wykazały, że 67% z nich było rodzicami jednego lub kilkorga dzieci a co trzeci badany nie miał dzieci. Dokładne informacje dotyczące dzietności badanych zawiera poniższa tabela. 142 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 16. Płeć i liczba dzieci posiadanych przez badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa (%) Płeć l.p. kobiety Liczba dzieci (N=25) w tym: OGÓŁEM mężczyźn i (N=75) (N=100) kobiety mężczyź ni 1 brak dzieci 32,00 33,33 33,00 8,00 25,00 2 1 dziecko 24,00 29,33 28,00 6,00 22,00 3 2 dzieci 28,00 21,33 23,00 7,00 16,00 4 3 dzieci 12,00 10,66 11,00 3,00 8,00 5 4 dzieci - 2,66 2,00 - 2,00 6 5 dzieci - 2,66 2,00 - 2,00 7 6 dzieci 4,00 - 1,00 1,00 - 100,00 100,00 100,00 25,00 75,00 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Zdecydowana większość rozmówców legitymowała się wykształceniem zawodowym (42% ogółu badanych) i średnim (26% ogółu badanych). Co czwarty z nich ukończył szkołę podstawową. Wśród badanych znalazła się niewielka grupa osób legitymująca się dyplomem ukończenia uczelni wyższej (5% ogółu badanych). Dane te wskazują, że bezdomni, z którymi przeprowadzono wywiady w zdecydowanej większości dysponowali wyuczonym zawodem. 143 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 17. Płeć i wykształcenie badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa (%) Płeć l.p. wykształcenie kobiety (N=25) w tym: OGÓŁEM mężczyźn i (N=75) (N=100) kobiety mężczyź ni 1 podstawowe niepełne - 1,33 1,00 - 1,00 2 podstawowe 28,00 24,00 25,00 7,00 18,00 3 gimnazjalne - 1,33 1,00 - 1,00 4 zawodowe 32,00 45,33 42,00 8,00 34,00 5 średnie 28,00 25,33 26,00 7,00 19,00 6 wyższe 12,00 2,66 5,00 3,00 2,00 100,00 100,00 100,00 25,00 75,00 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Na prośbę ankieterów bezdomni uczestniczący w badaniu wskazali swoje ostatnie miejsce stałego zameldowania. Analiza ich wypowiedzi wykazała, że 76% ogółu badanych była zameldowana w Częstochowie, a 11% było zameldowanych w Powiecie Częstochowskim. Jak więc widać rozmówcy uczestniczący w badaniu nie byli mobilni. Zarówno jako osoby bezdomne jak i przed osiągnięciem bezdomności zamieszkiwali w tej samej okolicy. 144 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 18. Płeć i ostatnie miejsce stałego zameldowania badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa (%) Płeć l.p. ostatnie miejsce stałego zameldowania kobiety (N=25) w tym: OGÓŁEM mężczyźn i (N=75) (N=100) kobiety mężczyź ni 1 Częstochowa 76,00 76,00 76,00 19,00 57,00 2 Powiat Częstochowski 12,00 10,66 11,00 3,00 8,00 3 woj. śląskie 12,00 4,00 6,00 3,00 3,00 4 poza woj. śląskim - 9,33 7,00 - 7,00 100,00 100,00 100,00 25,00 75,00 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Podczas rozmów z bezdomnymi podniesiony został problem niepełnosprawności. Okazało się, że w grupie rozmówców była silna reprezentacja osób z orzeczonym stopniem niepełnosprawności. Wśród ogółu badanych co trzeci z nich zadeklarował orzeczony stopień niepełnosprawności. W grupie tej znalazło się 17% osób z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym, 13% osób z niepełnosprawnością w stopniu lekkim a 4% z niepełnosprawnością w stopniu znacznym. Bezdomne kobiety uczestniczące w badaniu zadeklarowały lepszą kondycję zdrowotną niż mężczyźni. Mężczyźni częściej legitymowali się orzeczonym stopniem niepełnosprawności. 145 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 19. Płeć i orzeczony stopień niepełnosprawności badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa (%) Płeć l.p. orzeczony stopień niepełnosprawności kobiety (N=25) w tym: OGÓŁEM mężczyźn i (N=75) (N=100) kobiety mężczyź ni 1 zdrowy, bez orzeczenia 80,00 58,66 64,00 20,00 44,00 2 tak, niepełnosprawność w stopniu znacznym - 5,33 4,00 - 4,00 tak, niepełnosprawność w stopniu umiarkowanym 16,00 17,33 17,00 4,00 13,00 tak, niepełnosprawność w stopniu lekkim 4,00 16,00 13,00 1,00 12,00 nie wiem 8,00 2,66 2,00 2,00 2,00 100,00 100,00 100,00 25,00 75,00 3 4 5 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Rozmówcy okazali się być w większości osobami zdrowymi. Co drugi z nich swój stan zdrowia określił jako dobry, a co jedenasty jako bardzo dobry. Tym samym ⁄ badanych swój stan zdrowia opisała jako zły, a ⁄ jako bardzo zły. Co oznacza, ze 40% bezdomnych, z którymi prowadzono wywiady swój stan zdrowia określiło jako zły i bardzo zły. Tabela 20. Płeć i stan zdrowia badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa (%) Płeć l.p. stan zdrowia kobiety (N=25) 1 bardzo dobry 8,00 w tym: OGÓŁEM mężczyźn i (N=75) (N=100) 9,33 9,00 kobiety mężczyź ni 2,00 7,00 146 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 2 dobry 60,00 46,66 50,00 15,00 35,00 3 zły 16,00 38,66 33,00 4,00 29,00 4 bardzo zły 16,00 4,00 7,00 4,00 3,00 5 trudno powiedzieć - 1,33 1,00 - 1,00 100,00 100,00 100,00 25,00 75,00 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Badani w zdecydowanej większości dysponowali dowodem osobistym (96% ogółu badanych) i ubezpieczeniem zdrowotnym (89% ogółu badanych). Tabela 21. Płeć i posiadanie przez badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa dowodu tożsamości i ubezpieczenia zdrowotnego (%) Płeć l.p. dowód tożsamości kobiety (N=25) w tym: OGÓŁEM mężczyźn i (N=75) (N=100) kobiety mężczyź ni 1 posiadam 100,00 94,66 96,00 25,00 71,00 2 nie posiadam - 2,66 2,00 - 2,00 3 nie wiem - 2,66 2,00 - 2,00 100,00 100,00 100,00 25,00 75,00 OGÓŁEM l.p. ubezpieczenie zdrowotne 1 posiadam 96,00 86,66 89,00 24,00 65,00 2 nie posiadam 4,00 10,66 9,00 1,00 8,00 3 nie wiem - 2,66 2,00 - 2,00 100,00 100,00 100,00 25,00 75,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 147 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego W celu pogłębienia wiedzy dotyczącej sposobów funkcjonowania w stanie bezdomności przeprowadziliśmy 10 pogłębionych rozmów z losowo wybranymi częstochowskimi bezdomnymi. Wśród nich znalazły się 3 kobiety i 7 mężczyzn. Uczestniczące w tej części badań osoby w większości przekroczyły 45 lat. Dokładna analiza wieku rozmówców wykazała, iż w wieku 25-34 lata była 1 osoba, w wieku 25-34 lata była 1 osoba, w wieku 45-54 lata były 3 osoby, w wieku 55-64 lata były 4 osoby a w wieku 65 lat i więcej była 1 osoba. Stan cywilny to kolejna zmienna, którą uwzględniliśmy przygotowując narzędzie badawcze. Analiza odpowiedzi rozmówców wykazała, że wśród nich znalazło się 4 kawalerów, 2 mężatki, troje rozwiedzionych (1 kobieta, 2 mężczyzn) i dwóch wdowców. Siedmioro z nich przyznało, iż są rodzicami. Jeden mężczyzna zadeklarował czworo dzieci, jeden troje, dwóch mężczyzn dwoje, trzy kobiety po jednym dziecku. Wśród rozmówców znalazła się 1 osoba deklarująca ukończenie szkoły podstawowej, 2 osoby, które ukończyły gimnazjum, 4 absolwentów szkoły zawodowej, 2 osoby z wykształceniem średnim i 1 osoba z dysponująca dyplomem ukończenia studiów wyższych. Badani to osoby, które w przeszłości miały stałe zameldowanie na terenie miasta Częstochowa (7 osób) lub w Powiecie Częstochowskim (3 osoby), 7 z nich posiada dowód tożsamości i ubezpieczenie zdrowotne. Dziewięcioro z nich swój stan zdrowia określiło jako dobry (1 osoba jako zły). Dwóch mężczyzn zadeklarowało udokumentowaną niepełnosprawność w stopniu lekkim. W momencie badań rozmówcy przebywali w schronisku (7 osób) i w hostelu (3 osoby). 148 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego MIESZKAŃCY CZĘSTOCHOWY Wśród mieszkańców Częstochowy badaniu poddano 750 osób. Jednakże analizie poddanych zostało 749 wywiadów. W grupie badanych znalazło się 397 kobiet (co stanowi 53% ogółu badanych) i 352 mężczyzn (co stanowi 47% ogółu badanych). Drugą obok płci zmienną, która została umieszczona w metryczce były informacje dotyczące wieku badanych osób. Jak wskazują liczby umieszczone w poniższej tabeli 45% ogółu badanych stanowili ludzie młodzi w wieku pomiędzy 18 a 34 lata. W grupie tej nieznacznie więcej było osób wieku 18-24 lata (22,96%) (w wieku 25-34 lata było 21,76% ogółu badanych) i kobiet 13,35% (9,61% mężczyzn). Najmniej linie były reprezentowane osoby w wieku 65 i więcej lat – było ich 6,28% (w tym 3,20% kobiet i 3,07 mężczyzn). Dokładne dane dotyczące płci i wieku respondentów prezentuje poniższa tabela. Tabela 22. Płeć i wiek badanych mieszkańców Częstochowy (%) płeć l.p. kobiety wiek (N=387) w tym: mężczyźn i OGÓŁEM (N=749) kobiety mężczyź ni (N=352) 1 18-24 25,18 20,45 22,96 13,35 9,61 2 25-34 20,90 22,72 21,76 11,08 10,68 3 35-44 17,38 16,76 17,09 9,21 7,88 4 45-54 19,64 19,60 19,63 10,41 9,21 5 55-64 10,83 13,92 12,28 5,74 6,54 6 65 i więcej 6,04 6,53 6,28 3,20 3,07 100,00 100,00 100,00 53,07 46,93 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. 149 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego W przypadku stanu cywilnego najliczniejszą grupę badanych stanowili respondenci, którzy zadeklarowali małżeński stan cywilny (46,80% ogółu badanych). Drugą kategorią respondentów pod względem liczebności były osoby, które przyznały iż są pannami lub kawalerami (35,47% ogółu badanych). Kolejną wyeksponowaną pod względem stanu cywilnego grupą byli wdowcy i wdowy – 8,40% ogółu badanych. Osoby deklarujące, iż są rozwiedzione lub w separacji również były reprezentowane przez respondentów. Jak wskazuje poniższa tabela było ich 8% ogółu badanych. Wśród badanych mieszkańców Częstochowy najmniej było tych, którzy podczas badań byli w separacji ze swoim małżonkiem (1,33% ogółu badanych). Tabela 23. Płeć i stan cywilny badanych mieszkańców Częstochowy (%) płeć l.p. kobiety wiek (N=387) w tym: mężczyźn i OGÓŁEM (N=749) kobiety mężczyź ni (N=352) 1 18-24 25,18 20,45 22,96 13,35 9,61 2 25-34 20,90 22,72 21,76 11,08 10,68 3 35-44 17,38 16,76 17,09 9,21 7,88 4 45-54 19,64 19,60 19,63 10,41 9,21 5 55-64 10,83 13,92 12,28 5,74 6,54 6 65 i więcej 6,04 6,53 6,28 3,20 3,07 100,00 100,00 100,00 53,07 46,93 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Wśród respondentów zdecydowanie największą liczbę stanowiły osoby legitymujące się wykształceniem średnim (44% ogółu badanych, w tym 24,40% kobiety i 19,60% mężczyźni). Drugą pod względem liczebności grupą byli respondenci z wykształceniem wyższym. Więcej niż co trzeci z badanych przyznał, że ukończył studia wyższe (33,33% ogółu badanych, w tym 18,93% stanowiły kobiety, a 14,93% mężczyźni). Trzecią liczebnie grupą były osoby, które ukończyły szkoły zawodowe 150 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (17,60% ogółu badanych, w tym 7,73% kobiety i 9,87% mężczyźni). Jak wskazują dane zawarte w poniższej tabeli poddane badaniu kobiety były lepiej wykształcone niż mężczyźni. Tabela 24. Płeć i wykształcenie badanych mieszkańców Częstochowy (%) płeć l.p. kobiety stan cywilny (N=387) w tym: mężczyźn i OGÓŁEM (N=749) kobiet y mężczyź ni (N=352) 1 panna/kawaler 35,17 35,79 35,47 18,67 16,80 2 zamężna/żonaty 46,23 47,44 46,80 24,53 22,27 3 rozwiedziona/rozwiedziony 9,04 6,81 8,00 4,80 3,20 4 w separacji 0,50 2,27 1,33 0,27 1,07 5 wdowa/wdowiec 9,04 7,67 8,40 4,80 3,60 100,00 100,00 100,00 53,07 46,93 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Status zawodowy to kolejna cecha, która została umieszczona wśród pytań zawierających zmienne społeczno-demograficzne. Uznaliśmy, że ze względu na specyfikę prowadzonych rozmów może on wpływać na wypowiedzi naszych respondentów. Wyniki zawarte w poniższej tabeli wskazują, że większość naszych rozmówców podczas badań posiadała zatrudnienie. Wśród 64,13% osób, deklarujących zatrudnienie znalazło się 32,67% kobiet i 31, 47% mężczyzn. Drugą co do liczebności grupą uczestnicząca w badaniu byli studenci – 14.13% (w tym 9,73% kobiet i 4,40% mężczyzn). Więcej niż co dziesiąty rozmówca okazał się być emerytem lub rencistą (12,67% ogółu badanych, w tym 6,93% kobiet i 5,73% mężczyzn). Stosunkowo niewielu rozmówców okazało się być osobami bezrobotnymi (4,40% ogółu badanych, w tym 1,87% kobiet i 2,53% mężczyzn). Wśród respondentów znalazła się kobieta, która przyznała, iż obecnie wychowuje dziecko i to jest jej aktualnie wykonywany zawód. 151 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 25. Płeć i status zawodowy mieszkańców Częstochowy (%) płeć l.p. Status zawodowy kobiety (N=387) w tym: mężczyźn i OGÓŁEM (N=749) kobiet y mężczyź ni (N=352) 1 pracuje zawodowo 63,81 67,04 64,13 32,67 31,47 2 bezrobotny 3,51 5,39 4,40 1,87 2,53 3 rencista/emeryt 13,06 12,21 12,67 6,93 5,73 4 student 18,34 9,37 14,13 9,73 4,40 5 uczeń 3,34 5,96 4,53 1,73 2,80 6 inne 0,25 - 0,13 0,13 - 100,00 100,00 100,00 53,07 46,93 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Wykonywanie (lub nie) określonego zawodu wiąże się z określonymi dochodami – pensją, emeryturą, rentą, zasiłkiem itp. Dochody te determinują standard życia człowieka. Prawie co trzecia z badanych osób (28,17% ogółu badanych, w tym 16,15% kobiet i 12,02% mężczyzn) swoje miesięczne dochody na jedną osobę w rodzinie określiła na poziomie od 1001 do 1500zł. Mniej więcej co czwarty rozmówca (24,17% ogółu badanych, w tym 13,75% kobiet i 10,41% mężczyzn) przyznał, że jego dochody oscylują pomiędzy 501 a 1000zł na osobę w rodzinie. Trzecią grupę badanych stanowiły osoby, których miesięczne dochody na osobę w rodzinie znajdowały się w przedziale od 1501 do 2000zł (18,29% ogółu badanych, w tym 9,75% kobiet i 8,54% mężczyzn). Więcej niż co dziesiąty rozmówca przyznał, iż w jego rodzinie miesięcznie na jedną osobę przypada do 500zł (11,62% ogółu badanych, w tym 6,28% kobiet i 5,38% mężczyzn). Ponadto, w grupie rozmówców znalazły się dwie prawie równoliczne kategorie osób, których dochody na jedną osobę w rodzinie oscylowały od 2001 do 2500zł (8,54% ogółu badanych, w ty, 3,75% kobiet i 8,54% mężczyzn) i powyżej 2500zł (8,95% ogółu badanych w tym 3,47% kobiet i 5,47% mężczyzn). 152 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 26. Płeć i miesięczne dochody mieszkańców Częstochowy na jedną osobę w rodzinie (%) płeć l.p. kobiety dochody (N=387) w tym: mężczyźn i (N=352) OGÓŁEM (N=749) Kobiety Mężczyźni 1 do 500 11,80 11,36 11,62 6,28 5,34 2 od 501 do 1000 25,87 22,15 24,17 13,75 10,41 3 od 1001 do 1500 30,40 25,56 28,17 16,15 12,02 4 od 1501 do 2000 18,34 18,18 18,29 9,75 8,54 5 od 2001 do 2500 7,03 10,22 8,54 3,74 4,81 6 powyżej 2500 6,53 11,64 8,95 3,47 5,47 7 brak odpowiedzi - 0,56 0,27 - 0,27 100,00 100,00 100,00 53,07 46,93 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. PRACOWNICY MIEJSKIEGO OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ W CZĘSTOCHOWIE ORAZ PRACOWNICY I WOLONTARIUSZE ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH Specyfika podjętych badań spowodowała, że w ich trakcie podjęliśmy rozmowy z zatrudnionymi w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz pracownikami i wolontariuszami organizacji pozarządowych. Uznaliśmy, że opinie tych osób, które na co dzień pracują z bezdomnymi mogą wnieść wiele do badań i pozwolą ukazać inną perspektywę zjawiska bezdomności. Rozmowy przeprowadziliśmy z 20 osobami pracownikami i wolontariuszami częstochowskich organizacji pozarządowych i 10 pracownikami MOPS. W przypadku wywiadów z przedstawicielami organizacji pozarządowych odbyły się one z zatrudnionymi lub wolontariuszami Chrześcijańskiej Fundacji „Adullam” (8 rozmów), Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy „Agape” (5 osób), Caritas Archidiecezji Częstochowskiej (7osób). 153 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wśród 20 rozmówców reprezentujących NGO’S było 15 mężczyzn i 5 kobiet. W grupie tej przeważały osoby w średnim wieku. Najbardziej licznie były reprezentowane osoby w wieku 35-44 lata (6 osób). Ponadto wśród rozmówców znalazło się po 4 osoby w wieku 55-64 lata, w wieku 25-34 lata i w wieku 45-54 lata. Najmniej liczebnie były reprezentowane osoby w wieku powyżej 65 lat. Wśród pracowników socjalnych zatrudnionych w MOPS zdecydowanie przeważały kobiety (9 kobiet, 1 mężczyzna). W tym miejscu warto zaznaczyć, że dla potrzeb badań rozmowy zostały przeprowadzone ze wszystkimi zatrudnionymi w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie, którzy pośrednio i bezpośrednio niosą profesjonalną pomoc osobom bezdomnym. W tej grupie respondentów co druga osoba była w wieku pomiędzy 45 a 54 lata (5 osób), w wieku 2534 lata były 2 osoby, w wieku 35-44 lata również dwie osoby, a jedna z kobiet nie udzieliła informacji na temat swojego wieku. W zdecydowanej większości nasi rozmówcy funkcjonowali w związkach małżeńskich (13 osób) lub byli stanu wolnego (10 osób). Gdy jednak porównamy uzyskane informacje związane ze stanem cywilnym badanych okazuje się, że co drugi przedstawiciel NGO’s był kawalerem, a 8 pracownic MOPS funkcjonowało w związku małżeńskim. Analizując wykształcenie badanych osób należy stwierdzić, iż są oni w zdecydowanej większości ludźmi wykształconymi. Większość z nich (18 osób) ukończyła studia wyższe. Wśród pracowników MOPS była 1 osoba, która zadeklarowała średnie wykształcenie. Przedstawiciele częstochowskich organizacji non profit w 9 przypadkach zadeklarowali wykształcenie wyższe, w 4 średnie, w 5 zawodowe i w 2 podstawowe. Wszyscy pracownicy MOPS w momencie prowadzenia badań, jak zadeklarowali, byli zatrudnieni w oparciu o umowę cywilno-prawną. Inaczej wyglądała sytuacja przedstawicieli częstochowskich NGO’s. Co drugi z nich (10 osób) był zatrudniony w oparciu o umowę o pracę, 5 w oparciu o umowę cywilnoprawną, 3 było wolontariuszami, 1osoba odbywała roboty publiczne a 1 osoba odbywała staż. Jak wynika z uzyskanych od rozmówców informacji, ich miesięczne dochody netto na jedną osobę w rodzinie są różne. W co trzecim gospodarstwie domowym badanych dochody netto na jedną osobę w rodzinie oscylują od 501zl do 1000zł (9 osób, w tym 3 osoby z MOPS i 6 osób z NGO’s). Taka sama liczba interlokutorów zadeklarowała miesięczne dochody na jedną osobę w rodzinie w kwocie od 1001zł do 2000zł (10 osób, w tym 3 osoby z MOPS i 7 osób z NGO’s). Wśród rozmówców znalazły się również trzy osoby (1 osoba z MOPS i 2 z NGO’s), których dochody na jedną osobę w rodzinie nie przekraczały 500zł i 3 osoby, których dochody oscylowały w przedziale od 1501zł do 2000zł. Dochody powyżej 2001 zł na jedną osobę w rodzinie zadeklarowało 2 rozmówców zatrudnionych w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie, a czterech rozmówców odmówiło udzielenia informacji na temat swoich finansów. 154 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Staż pracy w zawodzie to kolejna zmienna społeczna-demograficzna, o którą zapytaliśmy badanych. Analiza uzyskanych informacji w tej kwestii wykazała, że nasi rozmówcy byli osobami, które nie pracują zbyt długo w swoim zawodzie. Staż pracy w przypadku 23 osób (8 osób z MOPS i 15 osób z NGO’s) nie przekroczył 10 lat. Wśród pracowników i wolontariuszy organizacji pozarządowych znalazło się 5 osób, które profesjonalną pomocą potrzebującym zajmują się od 11 do 15 lat. Ponadto warto odnotować 1 osobę, której staż pracy w zawodzie wynosił powyżej 20 lat. Jedna z rozmówczyń nie udzieliła odpowiedzi na pytanie dotyczące lat pracy w zawodzie. Badani w swoim miejscu pracy nie zajmują wysokich stanowisk. W grupie 31 rozmówców znalazła się 1 osoba, która zadeklarowała funkcję kierowniczą. Pozostali badani pełnili funkcje pracownika socjalnego/specjalisty pracy socjalnej – 7 osób (w tym 6 pracowników z MOPS i 1 pracownik NGO’s) opiekuna – 8 osób (w tym 1 pracownik z MOPS i 7 pracowników z NGO’s), pracownika administracyjno-biurowego – 1 osoba z MOPS, pracownika obsługi – 3 osoby z NGO’s. Badani (11 osób) zajmowali też inne stanowiska, wśród których wymienili m.in. funkcję wolontariusza (4 osoby), pośrednika pracy (1 osoba), wychowawczy (1 osoba). PODSUMOWANIE W grupie bezdomnych, z którymi zostały przeprowadzone wywiady, więcej było mężczyzn niż kobiet, osób w średnim i podeszłym wieku, których rodziny uległy rozpadowi, posiadający dzieci, legitymujący się wyuczonym zawodem, w przeszłości posiadający zameldowanie w Częstochowie lub okolicy, dysponujący dowodem osobistym i ubezpieczeniem zdrowotnym. Co trzeci rozmówca (najczęściej mężczyzna) legitymował się orzeczonym stopniem niepełnosprawności. Wśród 749 mieszkańców Częstochowy, którzy wzięli udział w badaniu przeważały kobiety, osoby w wieku 18-34 lata, funkcjonujące w związkach małżeńskich, deklarujące średnie wykształcenie, pracujące zawodowo i osiągające miesięczne dochody na jedną osobę w rodzinie w przedziale od 1001 do 1500zł. W grupie rozmówców zatrudnionych w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz wśród zatrudnionych i wolontariuszy częstochowskich organizacji pozarządowych przeważały kobiety, osoby w wieku pomiędzy 45 a 54 lata, funkcjonujący w związkach małżeńskich lub będący pannami lub kawalerami, deklarujący wykształcenie wyższe lub średnie, pracujący w oparciu o umowę cywilno-prawną (umowa – zlecenie, umowa o dzieło). Ich miesięczne dochody netto na jedną osobę w rodzinach oscylowały od 501zl do 1000zł i od 1001zł do 2000zł. Staż pracy w zawodzie większości z nich nie przekraczał 10 lat. Badani nie zajmowali kierowniczych stanowisk. 155 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ILONA ANTONIEWICZ ZJAWISKO BEZDOMNOŚCI W PERCEPCJI CZĘSTOCHOWSKICH BEZDOMNYCH Pierwszą grupą poddaną badaniu były osoby bezdomne. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej szacuje, że na terenie Częstochowy przebywa około 500 osób, które z różnych powodów zostały pozbawione domu. Planując badania zakładaliśmy, że wywiady kwestionariuszowe zostaną przeprowadzone z co piątym bezdomnym zarejestrowanym przez MOPS w Częstochowie (29 kobiet i 71 mężczyzn) a następnie z 10 osobami z tej grupy, wywiady pogłębione. Do analizy statystycznej ostatecznie zakwalifikowaliśmy 100 kwestionariuszy wywiadu zebranych wśród 25 kobiet i 75 mężczyzn. Badania oparliśmy o następujące pytania badawcze: 1. 2. 3. Jak częstochowscy bezdomni oceniają swoją sytuację życiową? z jakiego powodu stali się bezdomnymi? z jakiego typu problemami borykają się osoby bezdomne przebywające w Częstochowie? Jak bezdomni oceniają pomoc oferowaną im przez MOPS i NGO’s? Jakiej pomocy oczekują osoby bezdomne ze strony MOPS i NGO’s? Uzyskane wyniki analizowaliśmy uwzględniając najistotniejsze zmienne społeczno-demograficzne SYTUACJA ŻYCIOWA OSÓB BEZDOMNYCH Diagnozując sytuację życiową osób bezdomnych wzięliśmy pod uwagę takie czynniki jak: funkcjonowanie osób bezdomnych, a w tym przyczyny bezdomności, czas pozostawania w bezdomności, sytuację rodzinną, finansową mieszkaniową, zdrowotną oraz samopoczucie tych osób w ich obecnym położeniu, sytuację zawodową osób bezdomnych, oraz ich motywację do zmiany swojej sytuacji życiowej – wyjścia z bezdomności. 156 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego FUNKCJONOWANIE OSÓB BEZDOMNYCH Przyczyny bezdomności Przyczyny bezdomności leżą albo po stronie mechanizmów społecznych, ekonomicznych lub prawnych tzn. zewnętrznych w stosunku do osób bezdomnych albo po stronie osobowościowej, indywidualnej jednostki. Tabela 27. Powody bezdomności (%) Płeć Wiek Wyszczególnienie Kobiety Mężczyźni 18 – 25 – 35 – 45 – 55 – 65 lat 24 34 44 54 64 i lata lata lata lata lata więcej OGÓŁEM rozwiodłam/em się, moja rodzina rozpadła się 32,00 34,67 - 6,25 31,82 26,09 28,57 54,54 34,00 straciłam/em pracę 20,00 29,33 - 25,00 31,82 47,83 17,14 9,09 27,00 nie poradziłam/em sobie z nałogiem (alkohol, narkotyki) - 21,33 - - 13,64 30,43 17,14 - 16,00 mój współmałżonek stosował stosował/moja współmałżonka stosowała wobec mnie przemoc 20,00 2,67 - 50,00 4,54 8,70 - - 7,00 miałam/miałem problemy zdrowotne 8,00 6,67 - - 9,09 - 11,43 9,09 7,00 moja rodzina/współlokatorzy wypędzili mnie z mieszkania 4,00 10,67 - 12,50 13,64 4,35 11,43 - 9,00 157 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Płeć Wiek Wyszczególnienie Kobiety Mężczyźni 18 – 25 – 35 – 45 – 55 – 65 lat 24 34 44 54 64 i lata lata lata lata lata więcej OGÓŁEM zamknięto hotel robotniczy w miejscu mojego zatrudnienia - 2,67 - - - 4,35 2,85 - 2,00 stałam się pełnoletnia/stałem się pełnoletni i musiałam/musiałem opuścić placówkę opiekuńczo-wychowczą - - - - - - - - - pozostawiłam/em rodzinie mieszkanie z własnej inicjatywy 12,00 2,67 - 25,00 4,54 4,35 - 9,09 5,00 decyzją administracji zostałam wymeldowana/zostałem wymeldowany z mieszkania 24,00 10,67 - - 31,82 - 14,28 18,18 14,00 wyeksmitowano mnie 24,00 24,00 100,00 - 18,18 39,13 25,71 9,09 24,00 w efekcie konfliktu/ów z prawem odsiadywałam/odsiadywałem wyrok w zakładzie karnym 12,00 10,67 - 12,50 18,18 4,35 11,43 9,09 11,00 nie mogłam/mogłem poradzić sobie z sytuacją życiową 12,00 13,33 100,00 12,50 13,64 13,04 8,57 18,18 13,00 chciałam/em być wolny, nie mieć żadnych zobowiązań - - - - - - - - - nie wiem 4,00 2,67 - - - 4,35 - 9,09 3,00 brak odpowiedzi - 2,67 - - 5,71 - 2,00 Wyniki nie sumują się do 100% , respondenci mieli do wyboru maksymalnie 3 odpowiedzi Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. 158 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zebrane dane potwierdzają ten fakt, ponieważ podane przez respondentów powody obecnej sytuacji odzwierciedlają pełne spektrum ich problemów: Przyczyny społeczno - ekonomiczne utrata pracy – wymieniana jest przez co czwartego respondenta, przy czym częściej wskazują ją mężczyźni (co trzeci) niż kobiety (co piąta) oraz wyłącznie osoby w wieku 25 – 64 lata odsetek respondentów rośnie aż do 54 lat - 48% zamknięcie hotelu robotniczego w miejscu zatrudnienia – to powód rzadko wymieniany przez respondentów (2%), wyłącznie mężczyzn w wieku 45 – 64 lata. Z danych wynika, że sytuacja społeczno-ekonomiczna jest dla co trzeciego respondenta powodem znalezienia się w obecnej sytuacji. Przyczyny związane z patologiami rozpad rodziny – rozwód wskazuje co trzeci ankietowany. Płeć nie wpływa istotnie na zróżnicowanie odpowiedzi osób badanych w przeciwieństwie do wieku – im starsi respondenci tym częściej wskazują rozpad rodziny jako przyczynę swojego obecnego położenia (osoby powyżej 65 lat - 54%). alkoholizm, narkomania – ten powód wskazują wyłącznie mężczyźni (21%), najczęściej w wieku 45 – 54 lata (co trzeci w tej grupie wiekowej). przemoc w rodzinie – ten czynnik nie jest zbyt często wymieniany przez respondentów (7%), ale zdecydowanie częściej wskazują go kobiety (co piąta) i osoby młode w wieku 25 – 34 lata (50%). wyrzucenie z mieszkania przez rodzinę/ współlokatorów – ten powód wskazuje 9% respondentów, a wśród nich dominują mężczyźni (co dziewiąty respondent). Wiek nie odgrywa w tym przypadku istotnej roli. przestępczość - wskazywana jest przez co dziewiątego ankietowanego (11%), częściej są to osoby w wieku 35 – 44 lata (18%) bez względu na płeć. Na podstawie odpowiedzi respondentów można jednoznacznie stwierdzić, że patologie są główną przyczyną bezdomności – niemal każdy z nich wskazał jeden z powyższych czynników jako przyczynę swojej obecnej sytuacji (77%). Przyczyny prawne eksmisja – to powód bezdomności wskazywany przez co czwartego bezdomnego. Najczęściej wymieniają go osoby powyżej 45 lat (1/3 respondentów w wieku 45 – 54 lata; osób w wieku 55 – 64 lata) bez względu na płeć. 159 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego wymeldowanie z mieszkania decyzją administracji – co siódmy ankietowany wymienia ten argument, przy czym zdecydowanie częściej wskazują go kobiety (24%) niż mężczyźni (11%) oraz osoby w wieku 35 – 44 lata (31%). Sytuacja prawna polegająca na możliwości wyeksmitowania lokatora lub wymeldowania go z mieszkania jest przyczyną bezdomności dla co trzeciego ankietowanego. Przyczyny leżące po stronie samego bezdomnego: nieumiejętność poradzenia sobie z sytuacją życiową – ten powód wskazało 13% osób bez względu na płeć i wiek. Trzeba zaznaczyć, że przyczyny tzw. zewnętrzne często są również przyczynami leżącymi po stronie samych bezdomnych. np. picie i nadużywanie alkoholu, narkomania, stosowanie przemocy wobec współmałżonków, niemożność zamieszkania z rodziną po powrocie z więzienia, szpitala itp. Wśród innych przyczyn bezdomni wymieniają jeszcze: problemy zdrowotne – 7% respondentów bez względu na płeć i wiek pozostawienie mieszkania rodzinie z własnej inicjatywy – 5% respondentów, przy czym zdecydowanie częściej wskazują go kobiety (12%), a wiek nie ma w tym wypadku istotnego znaczenia. Istotną informacją jest brak odpowiedzi respondentów, która sugerowałaby, że aktualny styl życia jest ich świadomym wyborem. Oznacza to, że żadna z tych osób nie chciała znaleźć się w obecnej sytuacji i nie dążyła celowo do zerwania wszelkich więzi społecznych. Wskazywanie przez ankietowanych kilku odpowiedzi sugeruje, że ich trudne położenie nie jest wynikiem jednego, konkretnego powodu, ale że na ogół wymienione przyczyny wzajemnie się przeplątają i warunkują: przyczyny związane z patologiami – 77% przyczyny prawne – 38% przyczyny społeczno-ekonomiczne – 29% Czas pozostawania w bezdomności Kolejnym zagadnieniem, które chcieliśmy poznać był czas pozostawania w bezdomności. Chcieliśmy się dowiedzieć jak długo nasi rozmówcy są osobami bezdomnymi, czy istnieją jakieś różnice pod tym 160 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego względem między kobietami i mężczyznami, między ludźmi młodymi a starszymi lub między osobami lepiej lub gorzej wykształconymi. Tabela 28. Czas pozostawania w bezdomności (%) Wyszczególnienie Płeć/ Wiek/ l.p. Wykształcenie krócej niż rok od 1 do 2 lat od 2 lat do 3 lat od 3 lat do 4 lat od 4 lat do 5 lat powyżej 5 lat brak odpowiedzi OGÓŁEM Płeć 1 Kobiety 20,00 36,00 8,00 16,00 - 20,00 - 100,00 2 Mężczyźni 20,00 21,33 10,67 6,67 4,00 34,67 2,66 100,00 Wiek 1 18 – 24 lata 100,00 - - - - - - 100,00 2 25 – 34 lata 25,0 37,50 - 12,50 - 25,00 - 100,00 3 35 – 44 lata 22,73 36,36 - 13,64 - 27,27 - 100,00 4 45 – 54 lata 17,39 17,39 17,39 8,70 4,35 34,78 - 100,00 5 55 – 64 lata 17,14 22,86 8,57 8,57 5,71 31,43 5,71 100,00 6 65 lat i więcej 18,18 18,18 27.27 - - 36,36 - 100,00 Wykształcenie 1 podstawowe niepełne - - - - - 100,00 - 100,00 2 podstawowe 12,00 20,00 4,00 8,00 8,00 48,00 - 100,00 3 gimnazjalne - - - - - 100,00 - 100,00 4 zawodowe 23,81 26,19 11,90 7,14 - 28,57 2,38 100,00 5 średnie 19,23 34,61 11,54 15,38 3,85 15,38 - 100,00 6 wyższe - 40,00 - 20,00 - 20,00 20,00 100,00 161 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego OGÓŁEM 20,00 25,00 10,00 9,00 3,00 31,00 2,00 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Okazuje się, że 1/3 ankietowanych to osoby znajdujące się w aktualnej sytuacji bardzo długo, powyżej 5 lat, a „staż” co ósmego respondenta jako osoby bezdomnej wynosi od 3 do 5 lat. Ale wśród respondentów jest również spora grupa osób (45%), które pozostają w tym położeniu od niedawna – maksymalnie do 2 lat. Zgodnie z zebranymi informacjami zauważyliśmy, że istnieją różnice w długości czasu pozostawania w bezdomności ze względu na płeć, wiek i poziom wykształcenia: wśród mężczyzn odsetek osób pozostających w bezdomności, co najmniej od dwóch lat jest wyższy (56%) niż wśród kobiet (44%), a ta różnica staje się szczególnie widoczna wśród osób pozostających w bezdomności powyżej 5 lat (1,7-krotnie częściej mężczyźni deklarują właśnie tak długi czas bycia bezdomnym). Z kolei co trzecia kobieta (36%) odpowiada, że jest osobą bezdomną od 1 roku do dwóch lat, a wśród mężczyzn jest to co piąty respondent. Nie ma różnic wśród osób bezdomnych z najkrótszym „stażem” bezdomności. wiek respondentów zdecydowanie ma wpływ na czas pozostawania w bezdomności. Im są starsi tym dłużej są osobami bezdomnymi - ponad połowa z nich w wieku co najmniej 55 lat deklaruje, że jest bezdomna przynajmniej 2 lata, a co trzeci nawet powyżej 5 lat. Wśród osób młodszych sytuacja jest odwrotna – większość z nich jest bezdomna dopiero od niedawna tzn. maksymalnie 2 lata. im niższy poziom wykształcenia, tym dłuższy okres pozostawania w bezdomności. Osoby z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej w większości (a w przypadku odsetka osób z wykształceniem niepełnym podstawowym i gimnazjalnym – 1 ankietowany) są bezdomnymi od co najmniej 2 lat . Z zebranych danych wynika, że mężczyźni częściej stają się osobami bezdomnymi i pozostają w bezdomności zdecydowanie dłużej niż kobiety. Poziom wykształcenia nie pozostaje bez wpływu na długość czasu bycia bezdomnym - im niższy poziom wykształcenia tym dłuższy okres pozostawania w aktualnym położeniu podobnie jak wiek – im starsi respondenci tym dłuższe pozostawanie w bezdomności. 162 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Sytuacja rodzinna osób bezdomnych Badając sytuację rodzinną respondentów chcieliśmy się dowiedzieć, czy są to osoby samotne, czy też mają w swoim otoczeniu kogoś bliskiego z rodziny. Okazuje się, że większość osób bezdomnych to ludzie „po przejściach” również w przypadku posiadania lub utrzymywania kontaktów z rodziną. Niemal co drugi z respondentów, to osoba rozwiedziona lub w separacji (42%), co ósmy to wdowa lub wdowiec (13%), a co trzeci nigdy nie miał żony lub męża. Wśród uczestników badań, osoby aktualnie zamężne lub żonate stanowiły niewielki odsetek populacji – 13%. Jednocześnie brak męża lub żony nie oznacza całkowitego braku rodziny. 67% bezdomnych deklaruje, że jest rodzicami (jednego lub kilkorga dzieci), a co trzeci z nich nie jest rodzicem. Zainteresowało nas, czy zmienne metryczkowe płeć, wiek, stan cywilny i posiadanie rodziny, dzieci wpływa na kontaktowanie się respondentów z najbliższymi. Tabela 29. Utrzymywanie kontaktów z rodziną osób bezdomnych (%) Wyszczególnienie Płeć/ Wiek/ l.p. Wykształcenie tak, systematycznie tak, niesystematycznie nie, nie utrzymuję brak odpowiedzi OGÓŁEM Płeć 1 Kobiety 60,00 20,00 16,00 4,00 100,00 2 Mężczyźni 49,33 21,33 24,00 5,33 100,00 Wiek 1 18 – 24 lata - 100,00 - - 100,00 2 25 – 34 lata 37,50 12,50 50,00 - 100,00 3 35 – 44 lata 59,09 22,73 13,64 4,54 100,00 4 45 – 54 lata 39,13 30,43 26,09 4,34 100,00 5 55 – 64 lata 51,43 20,00 22,86 5,71 100,00 163 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wyszczególnienie Płeć/ Wiek/ l.p. 6 Wykształcenie tak, systematycznie tak, niesystematycznie nie, nie utrzymuję brak odpowiedzi OGÓŁEM 65 lat i więcej 81,82 - 9,09 9,09 100,00 Wykształcenie 1 podstawowe niepełne - 100,00 - - 100,00 2 podstawowe 52,00 28,00 12,00 8,00 100,00 3 gimnazjalne - - 100,00 - 100,00 4 zawodowe 45,24 23,81 26,19 4,76 100,00 5 średnie 65,38 7,69 26,92 - 100,00 6 wyższe 60,00 20,00 - 20,00 100,00 Stan cywilny 1 panna/ kawaler 38,71 25,81 29,03 6,45 100,00 2 zamężna/ żonaty 61,54 38,46 - - 100,00 3 rozwiedziona/ rozwiedziony 60,00 10,00 22,50 7,50 100,00 4 w separacji 33,33 - 66,67 - 100,00 5 wdowa/ wdowiec 46,15 23,08 15,38 15,38 100,00 Posiadanie dzieci 1 tak, mam dzieci 42,42 21,21 30,30 60,60 100,00 2 nie mam dzieci 56,72 20,89 17,91 4,48 100,00 OGÓŁEM 52,00 21,00 22,00 5,00 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. 164 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Z zebranych danych wynika, że bez względu na stan cywilny respondentów i fakt posiadania lub nie dzieci, większość z nich utrzymuje na ogół regularne kontakty z rodziną (73%). Oczywiście najczęstsze kontakty z rodziną deklarują osoby zamężne/ żonate lub rozwiedzione. Nie ma pod tym względem wielkich różnic między kobietami i mężczyznami, chociaż to panie nieco częściej bardziej lub mniej systematycznie spotykają się z rodziną – 80% (mężczyźni – 71%). Z kolei mężczyźni częściej zrywają wszelkie więzy z bliskimi – 24% (kobiety – 16%). Dążenie do kontaktów z rodziną rośnie wraz z wiekiem respondentów – im są starsi tym bardziej regularnie starają się spotykać ze swoimi rodzinami (osoby w wieku powyżej 65 lat deklarują systematyczne kontakty z rodziną na poziomie 82%), a im są młodsi tym te kontakty są rzadsze lub nie ma ich w ogóle – co drugi bezdomny w wieku 25 – 34 lata nie utrzymuje kontaktów z rodziną w porównaniu do co jedenastego w wieku powyżej 65 lat. Wyjątkiem od tej tendencji są osoby w wieku 35 – 44 lata, które deklarują kontakty z bliskimi na takim samym poziomie jak najstarsi respondenci, przy czym co czwarty z nich utrzymuje te kontakty nieregularnie. Poziom wykształcenia osób bezdomnych nie wpływa zasadniczo na ich starania nawiązania więzi rodzinnych . Rozkład odpowiedzi jest w tym wypadku dosyć przypadkowy. Podsumowując, niemal wszyscy respondenci utrzymują kontakty z bliskimi, a ich regularność rośnie wraz z wiekiem respondentów. Częstotliwość spotkań w większym stopniu jest uzależniona od stanu cywilnego ankietowanych (osoby samotne rzadziej spotykają się z bliskimi), a w mniejszym stopniu od faktu posiadania lub nie dzieci. Kobiety nieco częściej dążą do kontaktów z rodziną. Sytuacja finansowa osób bezdomnych Wysokość miesięcznych dochodów Kolejnym obszarem naszego zainteresowania było pytanie czy osoba bezdomna oznacza osobę bez żadnych środków utrzymania czyli osobę zdaną wyłącznie na pomoc z zewnątrz. Z zebranych danych wynika, że nie wszyscy nasi respondenci są ludźmi pozbawionymi jakichkolwiek środków do życia. Ponad połowa z nich deklaruje posiadanie choćby niewielkich miesięcznych dochodów – do 600,00 zł, a jedynie co czwarty przyznaje, że nie ma żadnych środków finansowych na swoje utrzymanie. Niewielka grupa osób uczestniczących w badaniu – 9% twierdzi, że jej dochody przekraczają miesięcznie 1 000,00 zł. 165 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 30. Miesięczne dochody osób bezdomnych (%) brak odpowiedzi nie ma m żadnych dochodów więcej niż 1000 zł 801 – 1000 zł 601 – 800 zł 401 – 600 zł Płeć/ Wiek/ Wykształcenie 201 – 400 zł l.p. do 200 zł Wyszczególnienie OGÓŁEM Płeć 1 Kobiety 4,00 16,00 24,00 12,00 4,00 12,00 24.00 4,00 100,00 2 Mężczyźni 22,67 52,00 14,67 6,67 - 8,00 26,67 4,00 100,00 Wiek 1 18 – 24 lata - - 100,00 - - - - - 100,00 2 25 – 34 lata 12,50 37,50 - - - 12,50 25,00 12,50 100,00 3 35 – 44 lata 18,18 27,27 22,73 13,64 - 4,54 13,64 - 100,00 4 45 – 54 lata 17,39 8,70 21,74 4,35 - 4,35 30,43 4,35 100,00 5 55 – 64 lata 20,00 14,28 11,43 5,71 - 5,71 37,14 5,71 100,00 6 65 lat i więcej 18,18 9,09 18,18 9,09 9,09 27,27 9,09 - 100,00 Wykształcenie 1 podstawowe niepełne - - 100,00 - - - - - 100,00 2 podstawowe 8,00 8,00 20,00 12,00 - 12,00 28,00 12,00 100,00 3 gimnazjalne 100,00 - - - - - - - 100,00 4 zawodowe 26,19 19,05 9,52 7,14 - 2,38 33,33 2,38 100,00 5 średnie 15,38 26,92 23,08 3,85 3,85 11,54 15,38 - 100,00 6 wyższe - - 20,00 20,00 - 40,00 20,00 - 100,00 18,00 17,00 17,00 8,00 1,00 9,00 26,00 4,00 100,00 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. 166 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Analizując zebrane informacje ze względu na zmienne metryczkowe zauważamy, że kobiety niemal 1,5-krotnie częściej deklarują posiadanie miesięcznych dochodów powyżej 1 000,00 zł w porównaniu do mężczyzn. Z kolei wśród mężczyzn częściej zdarzają się osoby, które miesięcznie dysponują niewysokimi kwotami do 600,00 zł (55%) w porównaniu do kobiet (44%). Brak jakichkolwiek pieniędzy deklaruje podobny odsetek mężczyzn i kobiet. Analizując dane ze względu na wiek respondentów można zauważyć, że wysokość dochodów zdecydowanie rośnie dopiero wśród osób najstarszych – co czwarty respondent powyżej 65 roku życia ma do dyspozycji powyżej 1 000,00 zł miesięcznie. Wśród pozostałych ten odsetek jest zdecydowanie niższy (od 4% wśród osób w wieku 35 – 54 lata do 12% wśród osób w wieku 25 – 34 lata). Ale na ogół zdecydowana większość naszych rozmówców dysponuje miesięcznie niższymi kwotami - do 600 zł. Rozkład odpowiedzi jest w tym wypadku jest dosyć równomierny. Poziom wykształcenia to kolejny czynnik różnicujący dochody respondentów, ponieważ to przede wszystkim wśród osób najlepiej wykształconych odnotowujemy najwyższy odsetek bezdomnych dysponujących kwotą powyżej 1 000,00 zł miesięcznie (40%). Natomiast wśród osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym i poniżej co trzecia osoba deklaruje brak środków finansowych w stosunku do co szóstej z wykształceniem średnim i co piątej z wykształceniem wyższym.. Źródła dochodów osób bezdomnych Następne zagadnienie, które na zainteresowało, to pytanie skąd respondenci czerpią środki na swoje utrzymanie. Z deklaracji ankietowanych wynika, że większość z nich osiąga swoje dochody dzięki pracy zarobkowej lub otrzymywanym świadczeniom: dla ponad połowy z nich podstawowym źródłem utrzymania są zasiłki z pomocy społecznej i instytucji charytatywnych (58%), dla co szóstego wynagrodzenie z tytułu pracy zarobkowej (stałej lub dorywczej), a dla co siódmego świadczenia ZUS, KRUS (renta inwalidzka, emerytura). Tylko 5% respondentów przyznaje się do posiadania pieniędzy z tytułu alimentów. 167 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Pozostali utrzymują się ze zbieractwa, żebractwa, drobnego handlu lub kradzieży (¼ respondentów). Należy też zaznaczyć, że na ogół rzadko osoby bezdomne poprzestają na jednym źródle finansowania swojego utrzymania. Tabela 31. Źródła finansowania a zróżnicowanie dochodów osób bezdomnych (%) Proszę powiedzieć, jakie miesięcznie dochody Pan/ Pan osiąga? L.p Z czego obecnie się Pani/ Pan utrzymuje? do 200 zł 201 401 601 – – – 400 601 800 zł zł zł 801 – 1000 zł powyżej 1000 zł nie mam żadnych dochodów brak odpowiedzi OGÓŁEM 1 praca stała na podstawie umowy o pracę 5,55 5,88 - 12,50 - 44,44 - - 7,00 2 praca dorywcza, sezonowa 11,11 5,88 5,88 25,00 - - 15,38 - 10,00 3 zasiłek z pomocy społecznej 38,89 52,94 82,35 25,00 - 22,22 19,23 25,00 40,00 4 z pomocy kościoła 11,11 17,65 - - - 11,11 3,85 - 7,00 5 z pomocy instytucji charytatywnych - 11,76 17,65 12,50 100,00 44,44 - - 11,00 6 świadczenia ZUS, KRUS (renta inwalidzka, emerytura) 22,22 41,18 11,76 - - - 3,85 25,00 15,00 7 zbieractwo 44,44 - 11,76 12,50 - - - 25,00 12,00 8 żebractwo 5,55 - 5,88 12,50 - - 3,85 25,00 5,00 168 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 9 alimenty - 5,88 - 25,00 - 11,11 - 25,00 5,00 10 z pieniędzy zdobytych nie zawsze uczciwie (np. drobne kradzieże) 5,55 - 11,76 - - - - - 3,00 11 z drobnego handlu 11,11 - - - - - - - 2,00 12 inne (jakie?) - 5,88 5,88 12,50 - 11,11 3,85 - 5,00 13 nie mam żadnych dochodów - - - - - - 57,69 - 15,00 14 brak odpowiedzi - 5,88 - - - - 3,85 25,00 3,00 Wyniki nie sumują się do 100% , respondenci mieli do wyboru maksymalnie 3 odpowiedzi Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Z danych wynika, że dochody osób bezdomnych są mocno zróżnicowane, a ich wysokość zależy od źródeł ich pozyskiwania. Stosunkowo wysokie dochody – powyżej 1 000,00 zł respondenci osiągają przede wszystkim dzięki pracy zarobkowej i pomocy instytucji charytatywnych, w tym dzięki pomocy z kościoła (ponad 80%), a co dziesiąty z nich może liczyć na alimenty w tej wysokości. Pozostałe dochody ankietowanych pochodzą z wielu źródeł, są to m.in. zasiłki z pomocy społecznej i instytucji charytatywnych, praca zarobkowa, świadczenia z tytułu renty inwalidzkiej i emerytury oraz drobne przychody z tytuły pracy dorywczej, zbieractwa i żebractwa. Źródła dochodów respondentów nie są w widoczny sposób skorelowane z płcią i wiekiem. Jedyne istotne różnice można zauważyć w przypadku osiągania dochodów z tytułu alimentów (co piąta kobieta i żaden mężczyzna oraz co trzecia osoba w wieku 25 – 34 lata) oraz zbieractwa i żebractwa (co piąty mężczyzna i żadna kobieta). Rozkład pozostałych odpowiedzi jest równomierny. 169 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 32. Aktualne źródła dochodów osób bezdomnych (%) Płeć Wiek Wyszczególnienie 18 – 24 25 – 34 35 – 44 45 – 54 55 – 64 65 lat lata lata lata lata lata i więcej OGÓŁEM Kobiety Mężczyźni praca stała na podstawie umowy o pracę 4.00 8,00 - 12,50 4,54 8,70 8,57 - 7,00 praca dorywcza, sezonowa 12.00 9,33 - - 18,18 8,70 11,43 - 10,00 zasiłek z pomocy społecznej 48,00 37,33 100,00 37,50 54,54 30,43 37,14 36,36 40,00 z pomocy kościoła - 9,33 - - 4,54 13,64 8,57 - 7,00 z pomocy instytucji charytatywnych 12,00 16,00 - 12,50 22,73 27,27 8,57 - 15,00 świadczenia ZUS, KRUS (renta inwalidzka, emerytura) 12,00 10,67 - - 4,54 8,70 8,57 45,45 11,00 zbieractwo - 16,00 - - 9,09 17,39 17,14 - 12,00 żebractwo - 6,67 - - 9,09 13,04 - - 5,00 alimenty 20,00 - - 37,50 9,09 - - - 5,00 z pieniędzy zdobytych nie zawsze uczciwie (np. drobne kradzieże) 4,00 2,67 - 12,50 4,54 4,35 - - 3,00 - 2,67 - 12,50 4,54 - 2,88 - 2,00 z drobnego 170 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Płeć Wiek Wyszczególnienie 18 – 24 25 – 34 35 – 44 45 – 54 55 – 64 65 lat lata lata lata lata lata i więcej OGÓŁEM Kobiety Mężczyźni inne 12,00 2,67 - 12,50 4,54 4,35 2,88 9,09 5,00 nie mam żadnych dochodów 16,00 14,67 - 25,00 - 17,91 22,86 9,09 15,00 brak odpowiedzi 4,00 2,67 - - 4,54 - 5,71 - 3,00 handlu Wyniki nie sumują się do 100% , respondenci mieli do wyboru maksymalnie 3 odpowiedzi Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Podsumowując, podstawową tendencją, jaką można zauważyć w przypadku dochodów respondentów jest zmniejszanie liczby ich źródeł wraz ze zwiększaniem się kwoty przychodów. Z zebranych danych wynika, że wyższe dochody osoby bezdomne uzyskują dzięki pracy zarobkowej i świadczeniom socjalnym (MOPS, instytucje charytatywne). Niższe kwoty pochodzą z wielu źródeł. Mężczyźni częściej imają się każdego sposobu pozyskania funduszy (zbieractwo, żebractwo), a kobiety częściej liczą na alimenty. Sytuacja mieszkaniowa osób bezdomnych Kolejnym czynnikiem opisującym sytuację życiową osób bezdomnych jest ich sytuacja mieszkaniowa. Interesowało nas czy respondenci wcześniej mieszkali na terenie Częstochowy i gdzie przebywali przed znalezieniem się w placówce dla bezdomnych. Zebrane dane potwierdzają, że w Częstochowie świadczenie pomocy osobom bezdomnym jest realizowane zgodnie z zapisami Ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. art. 101 pkt 2. W przypadku osoby bezdomnej właściwą miejscowo jest gmina ostatniego miejsca zameldowania tej osoby na pobyt stały , ponieważ większość respondentów stanowią osoby, które jako miejsce swojego 171 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ostatniego zameldowania podają Częstochowę i powiat częstochowski (87%). Tylko co ósmy ankietowany był zameldowany poza gminą Częstochowa. Ale miejsce ostatniego zameldowania nie oznacza jeszcze, że wszystkie te osoby trafiły do placówek dla bezdomnych bezpośrednio z własnego mieszkania. Co prawda większość z nich (63%) mieszkała we własnym domu/ mieszkaniu lub w wynajętym pokoju, ale co dziewiąty właściwie nie miał żadnego schronienia żyjąc albo w niekonwencjonalnych, nietrwałych konstrukcjach (w namiotach, szałasach lub na terenach ogródków działkowych, w pustostanach) albo zajmując przestrzeń publiczną (dworce, ulice). Pozostali trafili do placówek po opuszczeniu instytucji penitencjarnych (zakładu karnego – 8%), medycznych (szpitala – 2%) czy opiekuńczych (placówka opiekuńczo-wychowawcza – 1%). Wśród innych wymienianych przez bezdomnych miejsc pobytu były m.in. klatki schodowe, śmietniki luby inne placówki dla bezdomnych. Tabela 33. Miejsce poprzedniego pobytu osób bezdomnych (%) inne brak odpowiedzi na ulicy w szpitalu Płeć/ Wiek na dworcu itp. w placówce interwencyj w kanałach nej ciepłowniczy ch l.p. we własnym domu w wynajętym mieszkaniu, w placówce pokoju opiekuńczo– wychowawc zej w altance, w namiocie w pustostanie, w domu do rozbiórki w zakładzie karnym itp. Wyszczególnienie 1 Kobiety 32,00 40,00 - - - 12,00 - - - - 4,00 12,00 - 100,00 2 Mężczyźni 34,67 24,00 1,33 1,33 6,67 6,67 1,33 - - 2,67 6,67 13,33 1,33 100,00 OGÓŁEM Płeć Wiek 1 18 – 24 lata 100,00 100,00 2 25 – 34 lata 12,50 50,00 - - - 12,50 - - - 12,50 12,50 - 12,50 100,00 3 35 – 44 lata 36,36 22,73 - 4,54 - 18,18 - - - 4,54 4,54 9,09 - 100,00 4 45 – 54 lata 21,74 30,43 4,35 - 13,04 - 4,35 - - - 3,08 1,54 - 100,00 5 55 – 64 lata 42,86 22,86 - - 2,86 5,71 - - - 2,86 - 20,00 2,86 100,00 6 65 lat i więcej 54,54 27,27 - - 9,09 9,09 - - - - - - - 100,00 172 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 28,00 1,00 1,00 5,00 8,00 1,00 - - 2,00 6,00 12,00 brak odpowiedzi inne 35,00 na ulicy OGÓŁEM w szpitalu Płeć/ Wiek na dworcu itp. w placówce interwencyj w kanałach nej ciepłowniczy ch l.p. we własnym domu w wynajętym mieszkaniu, w placówce pokoju opiekuńczo– wychowawc zej w altance, w namiocie w pustostanie, w domu do rozbiórki w zakładzie karnym itp. Wyszczególnienie 1,00 OGÓŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Z zebranych informacji wynika, że płeć jest zmienną, która różnicuje odpowiedzi respondentów odnośnie miejsc ostatniego pobytu.. Kobiety zdecydowanie częściej trafiają do placówek dla bezdomnych wprost z własnego lub wynajętego mieszkania (72%), w przeciwieństwie do mężczyzn (59%). Natomiast mężczyźni częściej deklarują (co szósty), że ich poprzednim miejscem pobytu były różne tymczasowe schronienia. na dworcach i na ulicy. W przypadku kobiet takich odpowiedzi udzieliła tylko co dwudziesta piąta badana. Kobiety dwukrotnie częściej trafiają do placówki z zakładu karnego. Wiek to kolejna zmienna metryczkowa, która pozostaje w korelacji z miejscem poprzedniego pobytu respondentów. Mimo, że wszyscy najczęściej trafiają do placówek dla bezdomnych wprost z własnego lub wynajętego mieszkania, to im są starsi tym częściej to się zdarza (w przypadku osób powyżej 65 lat – 82%). Taka sytuacja jest nierzadko wynikiem ich powikłanych relacji rodzinnych (rozwody, wypędzenie przez rodzinę), ich trudnych warunków ekonomicznych (bezrobocie, brak środków finansowych, eksmisje) czy konfliktów z prawem. Wyjątkiem od tej tendencji są osoby najmłodsze, w wieku 18 – 24 lata., wśród których wszyscy ankietowani trafili do placówki dla bezdomnych z własnego/ wynajętego mieszkania. Podsumowując, respondenci, to osoby trafiające do bezdomności na skutek trudnej sytuacji życiowej najczęściej wprost z własnego/ wynajętego mieszkania, zwłaszcza kobiety i osoby starsze. Mężczyźni częściej wskazują różne niekonwencjonalne miejsca pobytu. 173 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Sytuacja zdrowotna osób bezdomnych Jedną z przyczyn bezdomności (ale nie najczęstszą) wymienianą przez respondentów jest zły stan zdrowia. Jednakże obecnie większość z nich określa swoją kondycję zdrowotną jako dobrą i bardzo dobrą, a tylko co trzeci twierdzi, że jest zła i bardzo zła. I rzeczywiście co trzeci ankietowany ma orzeczony stopień niepełnosprawności, przy czym w tej grupie: niemal połowa ankietowanych posiada niepełnosprawność w stopniu umiarkowanym (47%), co trzeci bezdomny ma orzeczoną niepełnosprawność w stopniu lekkim (28%), a co dziewiąty w stopniu znacznym. Podsumowując, sytuacja zdrowotna wśród respondentów nie jest taka zła. Większość z nich uważa się za zdrowych, a ci, którzy czują się źle mają orzeczony stopień niepełnosprawności. Samopoczucie osób bezdomnych Samopoczucie osób bezdomnych, które przecież znajdują się w trudnej sytuacji życiowej dobrze odzwierciedla ich stosunek do siebie samych, innych ludzi i problemów, z jakimi się borykają. Dlatego wzięliśmy pod uwagę szerokie spektrum czynników opisujących poszczególne wymiary ich codziennej egzystencji. 174 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 34. Satysfakcja odczuwana w różnych wymiarach życia osobistego przez osoby bezdomne (%) Płeć l.p. 1 Wyszczególnienie 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej OGÓŁEM 44,00 100,00 50,00 36,36 47,83 45,71 54,54 46,00 nie 28,00 40,00 - 50,00 40,90 26,09 4286 27,27 37,00 20,00 16,00 - - 22,73 26,09 11,43 18,18 17,00 z relacji panujących w rodzinie tak 40,00 38,67 - 62,50 27,27 30,43 51,43 27,27 39,00 nie 40,00 50,67 100,00 37,50 50,00 65,22 40,00 45,45 48,00 20,00 10,67 - - 22,73 4,34 8,57 27,27 13,00 tak 12,00 21,33 - 25,00 18,18 21,74 14,29 27,27 19,00 nie 84,00 72,00 100,00 75,00 81,82 73,91 80,00 45,45 75,00 4,00 6,67 - - - 4,35 5,71 27,27 6,00 tak 8,00 14,67 - 25,00 13,64 8,69 14,28 9,09 13,00 nie 76,00 69,33 100,00 62,5 72,73 65,22 77,14 63,63 71,00 16,00 16,00 - 12,5 13,63 26,09 8,57 27,27 16,00 16,00 13,33 - 25,00 - - 22,86 36,36 14,00 z posiadania pracy z sytuacji w kraju trudno powiedzieć 5 35 – 44 lata 52,00 trudno powiedzieć 4 25 – 34 lata tak trudno powiedzieć 3 Mężczyźni 18 – 24 lata z samej/ samego siebie trudno powiedzieć 2 Kobiety Wiek z sytuacji finansowej tak 175 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Płeć l.p. Wyszczególnienie nie trudno powiedzieć 6 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej 84,00 81,33 100,00 75,00 95,45 86,96 77,14 63,64 82,00 - 5,33 - - 4,55 13,04 - - 4,00 OGÓŁEM 38,67 100,00 62,50 45,45 39,13 34,29 36,36 41,00 nie 40,00 50,67 - 37,50 31,82 43,4 62,85 54,54 48,00 12,0 10,66 - - 22,73 17,39 2,86 9,09 11,00 z bycia wolnym, niezależnym (samodzielnym) tak 64,00 62,67 - 62,50 50,00 69,56 62,85 81,82 63,00 nie 32,00 22,67 100,00 25,00 27,27 26,09 28,57 - 25,00 4,00 14,66 - 12,50 22,73 4,35 8,57 18,18 12,00 z wyznawanej religii, z wiary w Boga tak 60,00 81,33 100,00 62,50 50,00 86,95 88,57 72,73 76,00 nie 24,00 20,00 - 37,50 27,27 4,35 5,71 27,27 15,00 16,00 12,00 - - 22,73 8,70 5,71 - 9,00 ze stosunków z kolegami, koleżankami (z grupą przyjaciół) tak 64,00 78,67 100,00 62,50 68,18 78,26 85,71 54,54 75,00 nie 20,00 13,33 - 25,00 18,18 13,04 11,43 18,18 15,00 16,00 13,33 - 12,50 13,64 8,70 2,86 27,27 10,00 trudno powiedzieć 10 35 – 44 lata 48,00 trudno powiedzieć 9 Mężczyźni 25 – 34 lata tak trudno powiedzieć 8 Kobiety 18 – 24 lata ze stanu swojego zdrowia trudno powiedzieć 7 Wiek ze swojego wykształcenia 176 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Płeć l.p. Kobiety Mężczyźni 18 – 24 lata tak 60,00 53,33 - 87,50 45,45 34,78 62,86 72,73 55,00 nie 40,00 32,00 100,00 12,50 45,45 56,52 20,00 18,18 34,00 - 14,67 - - 9,09 8,70 17,14 9,09 11,00 Wyszczególnienie trudno powiedzieć 11 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej OGÓŁEM z posiadanego czasu wolnego tak 60,00 72,00 - 50,00 59,09 73,91 74,28 81,81 69,00 nie 20,00 20,00 100,00 37,50 22,72 13,04 20,00 9,09 20,00 20,00 8,00 - 12,50 18,18 13,04 5,72 9,09 11,00 trudno powiedzieć 12 Wiek z perspektyw na przyszłość tak 32,00 26,67 100,00 37,50 18,18 30,43 28.57 27,27 28,00 nie 48,00 57,33 - 62,50 54,54 56,52 57,14 45,45 55,00 20,00 16,00 - - 27,27 13,04 14,29 27,27 17,00 4,00 2,67 - 12,5 - 4,35 ,86 - 3,00 trudno powiedzieć 13 inne (jakie?) Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Aspekty życia codziennego, z których respondenci czerpią zadowolenie: wiara w Boga i wyznawana religia – ¾ respondentów to osoby wierzące i czerpiące z tego faktu siły do zmagania się ze swoim losem. Płeć ani wiek nie mają w tym wypadku żadnego znaczenia. stosunki z kolegami, koleżankami (grupą przyjaciół) – 75% badanych jest zadowolonych ze swojego życia towarzyskiego, z posiadania znajomych, kolegów, przyjaciół. Częściej takie 177 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego deklaracje padają z ust mężczyzn (70%) oraz osób młodszych (do 64 roku życia rośnie odsetek osób zadowolonych ze stosunków z kolegami i koleżankami i dopiero wśród najstarszych respondentów spada do 55%). posiadanie wolnego czasu – jest to element codzienności, który odpowiada większości (69%) respondentów. Częściej zadowolenie z tego powodu deklarują mężczyźni (72%). Wraz z wiekiem rośnie odsetek osób doceniających ten aspekt swojego życia (25 – 34 lata – 50%; powyżej 65 lat – 82%). bycie wolnym, niezależnym (samodzielnym) – to przejaw życia satysfakcjonujący ponad połowę respondentów (63%). Nie ma znaczących różnic między kobietami i mężczyznami w tym zakresie. Wiek nieco bardziej różnicuje zadowolenie uczestników badań - najmniej taki stan rzeczy odpowiada osobom w wieku 35 – 44 lata, a najwięcej tym najstarszym w wieku powyżej 65 lat – 82%. posiadane wykształcenie – to ostatni aspekt życia osób bezdomnych, z którego ponad połowa z nich czerpie satysfakcję (55%). Płeć w tym wypadku nie ma zasadniczego znaczenia, ale wiek zdecydowanie bardziej różnicuje odpowiedzi – najwyższy odsetek zadowolonych odnotowujemy wśród osób młodych w wieku 25 – 34 lata (87%) i najstarszych (73%), a wyjątek stanowią osoby w wieku 45 – 54 lata, wśród których ten odsetek zdecydowanie spada (35%). ostatnim aspektem życia osób bezdomnych, wobec którego częściej deklarują zadowolenie (46%) jest ich własne zachowanie, postawy i emocje. Kobiety nieco częściej twierdzą, że są z siebie zadowolone (52%). Rozkład odpowiedzi według wieku jest równomierny, przy czym osoby w wieku 35 – 44 lata stanowią wyjątek - wśród nich przeważają ludzie niezadowoleni ze swojego postępowania (41%). Aspekty życia, które budzą niepokój respondentów: sytuacja finansowa – w tym wypadku niemal wszyscy respondenci odczuwają niezadowolenie ze względu na brak lub niewystarczające zasoby finansowe(82%), przy czym nie ma znaczących różnic pomiędzy kobietami i mężczyznami w tym zakresie, natomiast im młodsi respondenci, tym wyższy odsetek niezadowolonych (osoby w wieku 35 – 44 lata - 95%). posiadanie pracy – to kolejny przejaw egzystencji, który ¾ respondentów nie daje satysfakcji, przy czym częściej swoje niezadowolenie manifestują kobiety (84%). Rozkład odpowiedzi według wieku jest równomierny (ponad 70% w każdej kategorii wiekowej), a jedyny wyjątek stanowią najstarsi bezdomni, z których co drugi jest niezadowolony z pracy. sytuacja w kraju – większość osób bezdomnych uważa, że sytuacja w kraju nie napawa optymizmem (71%). Rozkład odpowiedzi ze względu na pleć i wiek odpowiadają rozkładowi ogólnemu. 178 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego relacje panujące w rodzinie – co drugi bezdomny nie ocenia pozytywnie swoich stosunków z rodziną (48%). Częściej to są mężczyźni (51%) niż kobiety (40%) oraz osoby w wieku 45 – 54 lata (65%). Relacje osób bezdomnych z otoczeniem społecznym Kolejnym aspektem życia osób bezdomnych są wzajemne relacje bezdomny – społeczeństwo. Odpowiedzi respondentów wskazują właściwie trzy podstawowe sposoby traktowania ich przez innych ludzi: obojętność – niemal co drugi rozmówca (40%) spotyka się z takim traktowaniem swojej osoby. Ludzie nie tylko nie chcą im pomagać, ale przede wszystkim starają się ich nie zauważać. Płeć w tym przypadku nie ma znaczenia (rozkład odpowiedzi jest podobny), natomiast pewne różnice można dostrzec rozpatrując odpowiedzi ze względu na wiek. Im starsi respondenci tym rzadziej spotykają się z obojętnością ze strony innych ludzi (co trzeci bezdomny w wieku powyżej 55 lat) . strach i agresja - z takim traktowaniem spotyka się co szósty ankietowany. W tym wypadku również nie ma różnic w odpowiedziach ze względu na płeć, natomiast można je dostrzec rozpatrując deklaracje respondentów ze względu na wiek. Strach, za którym kryje się agresja i wulgaryzmy najczęściej spotykają osoby starsze (co czwartego bezdomnego w wieku 55 – 64 lata). empatia i życzliwość – to zachowania, których doświadcza co czwarty bezdomny. Dwukrotnie częściej z takim traktowaniem mają do czynienia kobiety niż mężczyźni oraz osoby starsze powyżej 65 lat (45%). 179 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 35. Traktowanie bezdomnych przez społeczeństwo w opinii osób bezdomnych (%) brak odpowiedzi inne ludzie chętnie mi pomagają ludzie są życzliwi dla mnie ludzie odnoszą się do mnie wulgarnie ludzie rzadko mi pomagają Płeć/ Wiek ludzie boją się mnie l.p. ludzie starają się mnie nie zauważać Wyszczególnienie OGÓŁEM Płeć 1 Kobiety 24,00 8,00 12,00 8,00 50,00 4,00 8,00 12,00 100,00 2 Mężczyźni 25,33 6,67 16,00 10,67 17,33 6,67 5,33 12,00 100,00 Wiek 1 18 – 24 lata 100,00 - - - - - - - 100,00 2 25 – 34 lata 37,50 12,50 37,50 - - - - 12,50 100,00 3 35 – 44 lata 36,36 4,54 4,54 9,09 22,73 9,09 4,54 9,09 100,00 4 45 – 54 lata 26.09 8,70 17,39 4,34 17,39 8,70 4,34 13,04 100,00 5 55 – 64 lata 17,14 5,71 14,28 20,00 14,29 5,71 8,57 14,28 100,00 6 65 lat i więcej 9,09 9,09 18,18 - 45,45 - 9,09 9,09 100,00 25,00 7,00 15,00 10,00 19,00 6,00 6,00 12,00 100,00 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Traktowanie osób bezdomnych przez „resztę” społeczeństwa wywołuje w nich reakcje dwojakiego rodzaju: upokorzenie i przykrość – to uczucie, którego doświadcza co trzeci ankietowany, przy czym częściej takie odczucia mają mężczyźni (co trzeci bezdomny) niż kobiety (co piąta bezdomna) oraz osoby młode w wieku 25 – 34 lata (50%). obojętność – 43% respondentów nie zwraca uwagi na traktowanie ich przez innych ludzi. Kobiety częściej tak reagują (co druga z nich) niż mężczyźni (co trzeci respondent). Należy zauważyć, że z wiekiem respondenci stają się odporniejsi wobec ludzkich zachowań 180 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i zdobywają się coraz częściej na obojętność wobec nich (osoby w wieku do 44 lat – 50%; osoby powyżej 65 lat – 36%). Należy zaznaczyć, że nikt z respondentów nie odwzajemnia agresywnych i niegodziwych zachowań innych ludzi. Tabela 36. Stosunek osób bezdomnych wobec zachowania innych ludzi (%) brak odpowiedzi inne trudno powiedzieć Płeć/ Wiek nie zwracam uwagi na to, jak ludzie mnie traktują, jest mi to obojętne l.p. jest mi przykro, że ludzie traktują mnie tak źle jeśli ludzie taktują mnie źle, ja robię tak samo Wyszczególnienie OGÓŁEM Płeć 1 Kobiety 20,00 - 56,00 8,00 8,00 8,00 100,00 2 Mężczyźni 33,33 - 38,67 17,33 8,00 2,67 100,00 Wiek 1 18 – 24 lata - - 100,00 - - - 100,00 2 25 – 34 lata 50,00 - 50,00 - - - 100,00 3 35 – 44 lata 27,27 - 50,00 18,18 - 4,54 100,00 4 45 – 54 lata 21,73 - 43,49 21,74 8,70 4,34 100,00 5 55 – 64 lata 31,43 - 40,00 14,28 8,57 5,71 100,00 6 65 lat i więcej 36,36 - 27,27 9,09 27,27 - 100,00 30,00 - 43,00 15,00 8,00 4,00 100,00 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 181 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Reasumując, na dobre samopoczucie naszych rozmówców oddziałują te aspekty życia, które nie mają bezpośredniego wpływu na ich codzienność, ale dają im poczucie psychicznego bezpieczeństwa (m.in. wiara w Boga, koleżeństwo, bycie niezależnym). Z kolei czynniki, które wywołują w nich rozgoryczenie to te, od których zależy ich materialna egzystencja, a zwłaszcza sytuacja finansowa i zatrudnieniowa. Podobnie jest w przypadku relacji rodzinnych i szerzej relacji z resztą społeczeństwa. I o ile w przypadku rodziny więź z najbliższymi mogła zostać nadszarpnięta zarówno ze strony najbliższych jak i samych respondentów, więc obojętność można jakoś wytłumaczyć, to w przypadku kontaktów z „innymi” ludźmi takie zachowania wobec bezdomnych są trudno wytłumaczalne. A, zgodnie z odpowiedziami ankietowanych, spotykają się oni w najlepszym wypadku z obojętnością, a w najgorszym ze strachem i agresją. Rzadko doświadczają ludzkiej życzliwości i empatii. I stąd wynika zachowanie bezdomnych najczęściej nacechowane obojętnością do otaczającego świata, a nierzadko poczuciem niższości upokorzenia. Należy zaznaczyć, że żadna z osób ankietowanych nie prezentuje wobec „innych” zachowań agresywnych i wulgarnych. SYTUACJA ZAWODOWA OSÓB BEZDOMNYCH Zawód i kwalifikacje zawodowe posiadane przez osoby bezdomne Bezdomność dotyka, wbrew powszechnym wyobrażeniom, ludzi zarówno o zróżnicowanym poziomie wykształcenia jak i zróżnicowanych kwalifikacjach i umiejętnościach zawodowych. Z danych wynika, że co czwarty respondent legitymował się najniższym poziomem wykształcenia – gimnazjalne i poniżej (27%), a co drugi posiadał wykształcenie zasadnicze zawodowe (42%). Należy jednak zaznaczy, że wśród bezdomnych było aż 31% osób z wykształceniem średnim i wyższym (w tym 5% osób legitymujących się wykształceniem wyższym). To oznacza, że większość z nich posiadała konkretny zawód i kwalifikacje zawodowe. 182 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 37. Zawód/ kwalifikacje zawodowe osób bezdomnych (%) Wyszczególnienie l.p. Płeć/ Wiek/ Wykształcenie tak, mam zawód/ kwalifikacje zawodowe nie mam zawodu/ kwalifikacji zawodowych brak odpowied zi OGÓŁEM Płeć 1 Kobiety 56,00 44,00 - 100,00 2 Mężczyźni 76,00 20,00 4,00 100,00 Wiek 1 18 – 24 lata - 100,00 - 100,00 2 25 – 34 lata 87,50 12,50 - 100,00 3 35 – 44 lata 77,27 22,73 - 100,00 4 45 – 54 lata 56,52 39,13 4,35 100,00 5 55 – 64 lata 74,29 20,00 5,71 100,00 6 65 lat i więcej 72,73 27,27 - 100,00 Wykształcenie 1 podstawowe niepełne 100,00 - - 100,00 2 podstawowe 40,00 52,00 8,00 100,00 3 gimnazjalne - 100,00 - 100,00 4 zawodowe 80,95 16,67 2,38 100,00 5 średnie 80,76 19,23 - 100,00 6 wyższe 100,00 - - 100,00 71,00 26,00 3,00 100,00 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. 183 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zgodnie z danymi, zaledwie co piąty respondent nie ma żadnych kwalifikacji zawodowych, nie posiada konkretnego zawodu. Analizując dane w oparciu o zmienne metryczkowe widzimy, że posiadanie zawodu lub kwalifikacji zawodowych nie zależy ani od płci ani od wieku, natomiast jest związane z poziomem wykształcenia. Na ogół, im niższy poziom wykształcenia, tym wyższy odsetek osób nie legitymujących się żadnymi umiejętnościami zawodowymi (jedyny przypadek to zawód spawacza, którym legitymował się respondent z wykształceniem niepełnym podstawowym). Niektórzy z respondentów mają nawet po kilka zawodów, a zestawienie wszystkich prezentuje poniższa tabela: Tabela 38. Zawód/ kwalifikacje zawodowe osób bezdomnych (w liczbach bezwzględnych) Kod zawodu według Zawód/ kwalifikacje zawodowe osób bezdomnych Kodu 4-cyfrowego KZiS Liczba osób (pierwszy zawód) 2619 prawnik, muzyk 1 2631 administrator ekonomista 1 2633 politolog 1 3114 technik elektronik 1 3115 technik mechanik, kręglarz, artysta 4 3314 technik ekonomista 2 3119 technik budowy okrętów 1 3119 technik trakcji spalinowo elektrycznej 1 3142 technik rolnik 1 3259 terapeuta zajęciowy 1 4321 magazynier 1 4419 maszynistka w biurze 1 5120 kucharz 1 5141 fryzjer 3 5322 opiekun osób starszych i niepełnosprawnych 3 184 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Kod zawodu według Zawód/ kwalifikacje zawodowe osób bezdomnych Kodu 4-cyfrowego KZiS Liczba osób (pierwszy zawód) 6113 ogrodnik 1 7112 murarz 3 7116 brukarz 1 7121 dekarz 1 7123 tynkarz 1 7126 hydraulik 2 7131 malarz, tapeciarz 4 7212 spawacz 3 7223 tokarz 1 7231 mechanik. samochodowy. 5 7322 maszynista typograficzny 1 7412 elektromechanik 2 7512 cukiernik 1 7522 stolarz 4 7531 krawiec, kucharz, psychiatria - 3 lata studiów 2 7534 tapicer, kamieniarz (7113), magazynier 1 7536 obuwnik, szewc, cholewkarz 3 8311 kolejarz 1 8111 górnik eksploatacji złóż 4 8322 kierowca, mechanik 1 8343 suwnicowy 1 8344 operator wózka widłowego 1 mistrz przetłoczni gazu 1 prowadzący działalność gospodarczą 1 skończyłem technikum 1 studia wyższe 1 Razem 71 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. 185 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Niemal ¾ respondentów to ludzie legitymujący się posiadaniem konkretnych kwalifikacji zawodowych wymagających wykształcenia przynajmniej na poziomie zawodowym. Należy podkreślić, że umiejętności związane z ich zawodami należą w wielu przypadkach do umiejętności szczególnie poszukiwanych na rynku pracy np. w zawodzie spawacza, hydraulika, mechanika samochodowego czy w zawodach budowlanych. Zatrudnienie osób bezdomnych Kolejnym zagadnieniem, które chcieliśmy poznać była sytuacja osób bezdomnych związana z zatrudnieniem. Tabela 39. Praca zarobkowa osób bezdomnych (%) Wyszczególnienie l.p. Płeć/ Wiek/ Wykształcenie tak, mam pracę nie mam pracy brak odpowiedzi OGÓŁEM Płeć 1 Kobiety 4,00 96,00 - 100,00 2 Mężczyźni 10,67 88,00 1,33 100,00 Wiek 1 18 – 24 lata - 100,00 - 100,00 2 25 – 34 lata 25,00 75,00 - 100,00 3 35 – 44 lata 4,56 95,45 - 100,00 4 45 – 54 lata 8,70 91,30 - 100,00 5 55 – 64 lata 8,57 88,57 2,86 100,00 6 65 lat i więcej 9,09 90,91 - 100,00 Wykształcenie 186 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wyszczególnienie l.p. Płeć/ Wiek/ Wykształcenie tak, mam pracę nie mam pracy brak odpowiedzi OGÓŁEM 1 podstawowe niepełne - 100,00 - 100,00 2 podstawowe 4,00 92,00 4,00 100,00 3 gimnazjalne - 100,00 - 100,00 4 zawodowe 7,14 92,86 - 100,00 5 średnie 11,54 88,46 - 100,00 6 wyższe 40,00 60,00 - 100,00 9,00 90,00 1,00 100,00 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Okazuje się, że 90,0% respondentów obecnie nigdzie nie pracuje i nie ma przy tym znaczenia ani płeć ani wiek ani poziom wykształcenia respondentów. Natomiast wśród osób zatrudnionych częściej wykonywali pracę zarobkową mężczyźni - 11% niż kobiety (4%), osoby młode w wieku 25 – 34 lata (25%) i lepiej wykształcone (40% osób z wykształceniem wyższym, 12% z wykształceniem średnim). Należy podkreślić, że spośród zmiennych metryczkowych wykształcenie w największym stopniu wpływa na status zawodowy osób bezdomnych – im wyższy poziom wykształcenia tym wyższy odsetek pracujących. Wynika z tego, że nawet w tak trudnej sytuacji życiowej, jaką jest brak domu czy mieszkania posiadanie konkretnych kwalifikacji i umiejętności zawodowych jest przydatne w codziennej egzystencji. Tę konstatację potwierdzają wyniki zgodnie, z którymi wśród pracujących zdecydowana większość, to osoby z konkretnym zawodem i umiejętnościami (78%). 187 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 40. Praca zarobkowa a konkretny zawód i kwalifikacje zawodowe (%) Czy posiada Pani/ Pan konkretny zawód, kwalifikacje zawodowe? Czy obecnie pracuje Pani/ Pan zarobkowo? OGÓŁEM tak nie brak odpowiedzi 1 2 3 tak 77,78 71,11 71,00 nie 11,11 27,78 26,00 brak odpowiedzi 11,11 1,11 100,00 3,00 OGÓLEM 100,00 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Istotną informacją było zbadanie wpływu czasu pozostawania w bezdomności na zatrudnienie lub jego brak osób bezdomnych. Tabela 41. Praca zarobkowa a czas pozostawania w bezdomności (%) Czy obecnie pracuje Pani/Pan zarobkowo? 1 2 3 Wyszczególnienie krócej niż 1 rok od 1 roku do 2 lat od 2 lat do 3 lat od 3 lat do 4 lat od 4 lat do 5 lat OGÓŁEM powyżej 5 lat brak odpowiedzi tak 44,44 33,33 11,11 11,11 100,00 nie 17,78 24,44 10,00 10,00 3,33 32,22 2,22 100,00 brak 100,00 100,00 OGÓLEM 20,00 25,00 10,00 9,00 3,00 31,00 2,00 100,00 odpowiedzi Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Osoby z krótkim „stażem” w bezdomności w większości wykonują pracę zarobkową (pozostawanie w bezdomności do 2 lat - 78%), a im dłuższy czas pozostawania w bezdomności tym gorsza sytuacja zatrudnieniowa respondentów (pozostawanie w bezdomności co najmniej 4 lata – 38%), przy czym wśród osób bezdomnych powyżej 5 lat pracuje zaledwie 2% respondentów. Powody braku pracy Zainteresowało nas, dlaczego wielu z naszych rozmówców nie pracuje i co jest tego powodem. 188 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zdaniem respondentów, podstawowymi przyczynami tej sytuacji są: brak ofert pracy dla osób naznaczonych „piętnem” bezdomności oraz obawa i niechęć pracodawców do zatrudniania osób bezdomnych (45%). Kolejny powód to zły stan zdrowia (27%), a dla co siedemnastego respondenta istotną przyczyną braku zatrudnienia jest nieodpowiedni wiek. Inne argumenty wymieniane przez respondentów to konieczność sprawowania opieki na dziećmi, pobieranie emerytury, nieodpłatna praca w ramach stażu czy w końcu uczestnictwo w zajęciach w placówce, które są na tyle absorbujące, że nie pozwalają wykonywać pracy zarobkowej. Tabela 42. Powody braku pracy osób bezdomnych (%) inne brak odpowiedzi nie wiem, trudno powiedzieć nie chcę pracować jestem w nieodpowiednim wieku pracodawcy boja się i nie chcą zatrudniać bezdomnych nie ma ofert pracy dla osób takich jak ja ze względu na stan zdrowia Wyszczególnienie 1 Kobiety 20,00 32,00 4,00 8,00 - 4,00 28,00 4,00 100,00 2 Mężczyźni 29,33 40,00 8,00 5,33 1,33 1,33 5,33 9,33 100,00 l.p. Płeć/ Wiek/ Wykształcenie OGÓŁEM Płeć Wiek 1 18 – 24 lata - - - - - - 100,00 - 100,00 2 25 – 34 lata - 37,50 12,50 - - - 25,00 25,00 100,00 3 35 – 44 lata 18,18 31,82 18,18 - 4,54 4,54 18,18 4,54 100,00 4 45 – 54 lata 17,39 56,52 8,70 - - 4,35 8,70 4,35 100,00 5 55 – 64 lata 48,57 37,14 - 5,71 - - - 8,57 100,00 6 65 lat i więcej 18,18 18,18 - 36,36 - - 18,18 9,09 100,00 Wykształcenie 189 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego brak odpowiedzi inne nie wiem, trudno powiedzieć nie chcę pracować jestem w nieodpowiednim wieku pracodawcy boja się i nie chcą zatrudniać bezdomnych Płeć/ Wiek/ Wykształcenie nie ma ofert pracy dla osób takich jak ja l.p. ze względu na stan zdrowia Wyszczególnienie OGÓŁEM 1 podstawowe niepełne 100,00 - - - - - - - 100,00 2 podstawowe 28,00 48,00 - - - - - - 100,00 3 gimnazjalne - - 100,00 - - - - - 100,00 4 zawodowe 28,57 47,62 9,52 7,14 - 2,38 - 7,76 100,00 5 średnie 19,23 23,08 7,69 3,85 11,54 - 23,08 11,54 100,00 6 wyższe 40,00 - - - - 20,00 - 40,00 100,00 27,00 38,00 7,00 6,00 1,00 2,00 11,00 8,00 100,00 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012. Odpowiedzi respondentów różnią się w zależności od płci, wieku i poziomu wykształcenia: brak ofert pracy i niechęć pracodawców do zatrudniania osób bezdomnych - częściej tego argumentu używają mężczyźni (co drugi respondent) i osoby w wieku 45 – 54 lata (65%). Trudności, jakie mają bezdomni w wieku 45+ nie są specjalnym zaskoczeniem, ponieważ generalnie uczestnicy rynku pracy w tym wieku mają problemy z zatrudnieniem. Są po prostu za młodzi, żeby przejść na emeryturę i za starzy, żeby pracodawca zechciał ich zatrudnić. W przypadku poziomu wykształcenia rozkład odpowiedzi jest podobny do ogólnego. zły stan zdrowia - to powód wymieniany częściej przez mężczyzn (co trzeci) niż kobiety (co piąta). Ale przede wszystkim jest to argument podstawowy dla co drugiego respondenta w wieku powyżej 55 lat. Natomiast poziom wykształcenia nie ma w tym wypadku zasadniczego znaczenia. nieodpowiedni wiek – to przyczyna braku pracy, która wskazują wyłącznie najstarsi bezdomni w wieku powyżej 55 lat. Pozostałe zmienne metryczkowe nie wpływają zasadniczo na deklaracje respondentów. 190 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tylko jeden ankietowany stwierdził, że nie chce pracować. Podnoszenie/ nabywanie kwalifikacji zawodowych Zgodnie z zebranymi danymi, ponad połowa osób biorących udział w badaniu to ludzie pozostający w bezdomności co najmniej od 2 lat, a wśród nich znaczący odsetek osób – 64% to bezdomni pozostający w tej sytuacji 4 lata i dłużej. W związku z tym ich kwalifikacje zawodowe często są już zdezaktualizowane i niedostowane do potrzeb rynku pracy i to jest jeszcze jeden powód, który utrudnia im znalezienie pracy (wśród osób niepracujących 70% posiada zawód i kwalifikacje zawodowe). Dlatego jednym z najważniejszych działań na rzecz ich usamodzielnienia powinno być umożliwienie im albo zdobycia nowych umiejętności zawodowych, albo uaktualnienie już posiadanych. Stąd nasze pytanie, czy respondenci w ciągu ostatniego roku uczestniczyli w kursach i szkoleniach podnoszących/ umożliwiających nabycie kwalifikacji zawodowych. Tabela 43. Uczestnictwo osób bezdomnych w kursach/ szkoleniach zawodowych (w ostatnim roku) (%) l.p. Płeć/ Wiek/ Wykształcenie Wyszczególnienie tak nie brak odpowiedzi OGÓŁEM Płeć 1 Kobiety 24,00 68,00 8,00 100,00 2 Mężczyźni 21,34 77,33 1,33 100,00 Wiek 1 18 – 24 lata - 100,00 - 100,00 2 25 – 34 lata 25,00 62,50 12,50 100,00 3 35 – 44 lata 22,73 72,73 4,54 100,00 4 45 – 54 lata 26,09 73,91 - 100,00 191 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego l.p. 5 Płeć/ Wiek/ Wykształcenie 55 – 64 lata Wyszczególnienie 22,86 77,14 - OGÓŁEM 100,00 6 65 lat i więcej 9,09 81,82 9,09 100,00 Wykształcenie 1 podstawowe niepełne - 100,00 - 100,00 2 podstawowe 24,00 72,00 4,00 100,00 3 gimnazjalne - 100,00 - 100,00 4 zawodowe 21,43 76,19 2,38 100,00 5 średnie 26,92 69,23 3,85 100,00 6 wyższe , 100,00 - 100,00 22,00 75,00 3,00 100,00 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Z analizy zebranych danych wynika, że większość z nich (75%) bez względu na płeć, wiek i wykształcenie nie brała udziału w żadnym kursie ani szkoleniu zawodowym. Tylko co piąty respondent ma na swoim koncie szkolenie. Wśród uczestników szkoleń jest nieznacznie więcej kobiet niż mężczyzn (odpowiednio 24% i 21%). Pozostałe zmienne metryczkowe nie mają zasadniczego wpływu na odpowiedzi ankietowanych. Według osób przeszkolonych niemal wszystkie kursy były szkoleniami dającymi praktyczne umiejętności zawodowe, a nieliczne miały służyć podniesieniu/ nabyciu umiejętności przydatnych w pracy lub nauczeniu radzenia sobie w trudnej sytuacji (szkolenia psychologiczne, poruszanie się po rynku pracy, szkolenia komputerowe). Wśród szkoleń zawodowych wymieniano następujące kursy: kucharz, wózkarz, operator wózków widłowych, opiekun osób starszych, magazynier, opiekun – wychowawca, prawo jazdy kat. C, rachunkowość, prawo cywilne. Co ciekawe, z odpowiedzi ankietowanych wynika, że informowali nas o przebytych szkoleniach nie tylko w ciągu ostatniego roku, ale generalnie o tych, w których brali udział. Wnioskujemy o tym 192 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zderzając ich odpowiedzi z czasem pozostawania w bezdomności. Rzeczywiście deklaracje respondentów potwierdzają, że najczęściej oferuje się im sposobność doskonalenia zawodowego w krótkim okresie czasu pozostawania osobą bezdomną – aż 73% uczestników szkoleń zostało przeszkolonych będąc bezdomnymi maksymalnie do 3 lat. Można więc wysnuć wniosek, że im dłużej osoby pozostają bezdomnymi tym sporadyczniej korzystają z możliwości zdobycia zawodu. Tabela 44. Uczestnictwo w szkoleniach a czas pozostawania w bezdomności (%) Jak długo jest Pani/Pan osobą bezdomną? Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczyła Pani/uczestniczył Pan w kursach, szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe? tak nie brak odpowiedzi OGÓŁEM 1 krócej niż 1 rok 27,27 18,67 0 20,00 2 od 1 roku do 2 lat 45,45 17,33 66,67 25,00 3 od 2 lat do 3 lat 4,54 10,67 33,33 10,00 4 od 3 lat do 4 lat - 12,00 - 9,00 5 od 4 lat do 5 lat - 4,00 - 3,00 6 powyżej 5 lat 22,73 3,67 - 31,00 7 brak odpowiedzi - 2,67 - 2,00 100,00 100,00 100,00 100,00 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Podsumowując, z zebranych danych wynika, że większość respondentów to osoby posiadające konkretny zawód i kwalifikacje zawodowe, ale tylko co jedenasty z nich może pochwalić się pracą zarobkową. Wśród pracujących większość stanowią mężczyźni, osoby lepiej wykształcone, młodsze oraz pozostające w bezdomności maksymalnie do 2 lat.. Wśród pozostałych ankietowanych (bez względu na umiejętności zawodowe) praca zarobkowa nie jest podstawowym źródłem ich utrzymania. Osoby bezdomne nie pracują twierdząc przede wszystkim, że nie są chętnie widzianymi kandydatami do pracy, pracodawcy nie chcą ich zatrudniać. Do tego dochodzi zły stan zdrowia, nieodpowiedni wiek i nieaktualne kwalifikacje zawodowe. 193 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Jedynie co piąty ankietowany miał możliwość odnowienia lub zdobycia nowych kwalifikacji zawodowych, ale takie propozycje otrzymują przede wszystkim ludzie w okresie pierwszych 3 lat pozostawania w bezdomności. MOTYWACJA DO WYJŚCIA Z BEZDOMNOŚCI Ocena własnej sytuacji życiowej Jak wynika z zebranych informacji, nasi respondenci uważają, że ich sposób życia dostarcza im wielu powodów do zadowolenia m.in. wiara w Boga, posiadanie kręgu znajomych i przyjaciół, czasu wolnego, bycie wolnym i niezależnym czy poziom wykształcenia. Na ogół są po prostu zadowoleni z siebie. Jednocześnie przyznają, że istnieją pewne aspekty życia, które nie napawają ich optymizmem, a szczególnie własna sytuacja finansowa i praca zarobkowa oraz relacje panujące w rodzinie. Tabela 45. Ocena własnej sytuacji życiowej przez osoby bezdomne (%) - 24,00 36,00 28,00 12,00 - 100,00 2 Mężczyźni 2,67 17,33 33,33 29,33 16,00 1,33 100,00 ani dobra, ani zła Kobiety dobra 1 bardzo dobra bardzo zła Płeć/ Wiek/ Wykształcenie zła l.p. brak odpowiedz i Wyszczególnienie OGÓŁEM Płeć Wiek 1 18 – 24 lata - - - 100,00 - - 100,00 2 25 – 34 lata 37,50 25,00 12,50 12,50 12,50 - 100,00 3 35 – 44 lata 9,09 31,82 40,91 18,18 - - 100,00 4 45 – 54 lata 18,18 50,00 22.73 9,09 - - 100,00 194 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 5 55 – 64 lata 4,35 13,04 26,09 39,13 13,04 4,35 100,00 6 65 lat i więcej 2,85 14,29 34,29 25,71 22,86 - 100,00 Wykształcenie 1 podstawowe niepełne - - 100,00 - - - 100,00 2 podstawowe - 24,00 40,00 20,00 16,00 - 100,00 3 gimnazjalne - - 100,00 - - - 100,00 4 zawodowe 2,38 4,76 35,71 33,33 21,43 2,38 100,00 5 średnie 3,85 34,61 23,08 34,61 3,85 - 100,00 6 wyższe - 40,00 20,00 20,00 20,00 - 100,00 2,00 19,00 34,00 29,00 15,00 1,00 100,00 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 W związku z tym zapytaliśmy jak ankietowani oceniają swoją sytuację życiową. Ich odpowiedzi można pogrupować następująco: oceny negatywne – 44% ankietowanych uważa swoją sytuację życiową za złą i bardzo złą. Rozkład odpowiedzi ze względu na płeć i poziom wykształcenia jest równomierny. A pesymizm rośnie wraz z wiekiem respondentów osiągając nawet 52% wśród osób w wieku 55 – 64 lata. oceny pozytywne – optymistą jest co piąty respondent, który swoją sytuację życiową uważa za dobrą i bardzo dobrą. Również i w tym wypadku płeć i poziom wykształcenia uczestników badania nie odgrywają żadnej roli, w przeciwieństwie do wieku. Optymistami częściej są osoby w wieku 25 – 34 lata (62%) i osoby w wieku 45 – 54 lata (68%). oceny obojętne – co trzeci bezdomny nie uważa swojej sytuacji życiowej ani za dobrą ani za złą. Rozkład odpowiedzi według płci jest równomierny. Natomiast deklaracje ankietowanych różnią się w zależności od ich wieku i poziomu wykształcenia. Oceny obojętne najczęściej dotyczą ludzi w wieku 35 – 44 lata z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej, natomiast im młodsi respondenci i lepiej wykształceni tym rzadziej są obojętni wobec swojego życia. Wydaje się, że na ocenę sytuacji życiowej wpływają przede wszystkim te aspekty życia osób bezdomnych, z których są najczęściej niezadowoleni A ponieważ ich egzystencja zależy szczególnie od 195 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego posiadania miejsca do życia i środków finansowych na swoje utrzymanie to brak tych atrybutów powoduje u większości negatywne oceny własnej sytuacji życiowej. Groźne są również oceny obojętne, ponieważ oznaczają bierność i apatię w walce z przeciwnościami losu. Ocena własnych szans na zmianę sytuacji życiowej Trochę inaczej wyglądają odpowiedzi respondentów, kiedy mają realnie ocenić swoje szanse na zmianę obecnego położenia. Tabela 46. Ocena szans na poprawę własnej sytuacji życiowej przez osoby bezdomne(%) brak odpowiedzi bardzo małe, jestem pewna/ pewien, że się nie poprawi raczej małe, jestem prawie pewna/ pewien, że się nie poprawi trudno powiedzieć Płeć/ Wiek/ Wykształcenie raczej duże, jestem prawie pewna/ pewien, że ona się poprawi l.p. bardzo duże, jestem pewna/ pewien, że ona się poprawi Wyszczególnienie OGÓŁEM Płeć 1 Kobiety 12,00 24,00 32,00 20,00 12,00 - 100,00 2 Mężczyźni 16,00 16,00 20,00 25,33 20,00 2,67 100,00 Wiek 1 18 – 24 lata - 100,00 - - - - 100,00 2 25 – 34 lata 37,50 25,00 12,500 12,50 12,50 - 100,00 3 35 – 44 lata 9,09 31,82 40,91 18,18 - - 100,00 4 45 – 54 lata 17,39 4,35 21,74 39,13 17,39 - 100,00 5 55 – 64 lata 11,43 17,14 17,14 22,86 28,57 2,86 100,00 6 65 lat i więcej 18,18 9,09 18,18 18,18 27,27 9,09 100,00 - - - 100,00 Wykształcenie 1 podstawowe niepełne - - 100,00 196 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wyszczególnienie 16,00 20,00 28,00 4,00 100,00 3 gimnazjalne - - - 100,00 - - 100,00 4 zawodowe 4,77 19,05 26,19 31,00 19,05 - 100,00 5 średnie 38,46 7,69 19,23 19,23 11,54 3,85 100,00 6 wyższe 40,00 20,00 40,00 - - - 100,00 15,00 18,00 23,00 24,00 18,00 2,00 100,00 OGÓŁEM brak odpowiedzi 28,00 bardzo małe, jestem pewna/ pewien, że się nie poprawi 4,00 raczej małe, jestem prawie pewna/ pewien, że się nie poprawi podstawowe trudno powiedzieć 2 raczej duże, jestem prawie pewna/ pewien, że ona się poprawi Płeć/ Wiek/ Wykształcenie bardzo duże, jestem pewna/ pewien, że ona się poprawi l.p. OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Odsetek osób, które chcą wyjść z bezdomności i uważają, że mają spore szanse na realizację tego planu jest wyższy niż procent osób zadowolonych z obecnej sytuacji: wysokie szanse na poprawę sytuacji życiowej – takie oszacowanie własnych perspektyw prezentuje co trzeci bezdomny. Rozkład odpowiedzi ze względu na płeć jest podobny, natomiast wiek i poziom wykształcenia wpływają na optymizm respondentów – im są młodsi i lepiej wykształceni tym częściej twierdzą, że ich szanse na pozytywne zmiany są duże (osoby w wieku 25 – 34 lata - 62%, osoby z wyższym wykształceniem – 60%) Z kolei odsetek osób źle oceniających własną sytuację życiową jest niemal identyczny z odsetkiem pesymistów nie widzących szans na wyjście z bezdomności: co drugi respondent uważa, że prawdopodobieństwo polepszenia warunków własnego życia jest niewielkie. Prym w tym przypadku wiodą mężczyźni (45%), osoby w wieku powyżej 45 lat (ponad 50%) oraz respondenci gorzej wykształceni (co drugi ankietowany z wykształceniem podstawowym). Ci respondenci, którzy nie potrafią ocenić swoich szans na poprawę sytuacji życiowej stanowią ¼ badanej populacji podobnie jak odsetek osób, którym jest ona obojętna. 197 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Ważną zmienną wpływającą na zadowolenie z obecnego położenia i ocenę szans na wyjście z niego jest czas pozostawania w bezdomności. Tabela 47. Ocena sytuacji życiowej i szans na wyjście z bezdomności a czas pozostawania w bezdomności (%) Jak długo jest Pani/Pan osobą bezdomną? L.p. Wyszczególnienie krócej niż 1 rok od 1 roku do 2 lat od 2 lat do 3 lat od 3 lat do 4 lat od 4 lat do 5 lat powyżej 5 brak lat odpowiedzi OGÓŁEM Jak Pani/Pan ocenia swoją sytuację życiową? 1 bardzo dobra 10,00 - - - - - - 2,00 2 dobra 20,00 12,00 20,00 22,22 - 22,58 50,00 19,00 3 ani dobra, ani zła 25,00 48,00 10,00 33,33 - 38,71 50,00 34,00 4 zła 40,00 28,00 30,00 44,44 66,67 16,13 - 29,00 5 bardzo zła 5,00 12,00 30,00 - 33,33 22,58 - 15,00 6 brak odpowiedzi - - 10,00 - - - - 1,00 1 bardzo duże, jestem pewna/pewien, że się ona poprawi 10,00 20,00 30,00 11,11 - 9,68 50,00 15,00 2 raczej duże, jestem prawie pewna/pewien, że się ona poprawi 35,00 20,00 10,00 11,11 - 12,90 - 18,00 3 trudno powiedzieć 30,00 32,00 40,00 22,22 33,33 6,45 - 23,00 4 raczej małe, jestem prawie pewna/pewien, że się nie poprawi 15,00 20,00 - 22,22 - 41,93 50,00 24,00 Jak ocenia Pani/Pan swoje obecne szanse na poprawę Pani/Pana sytuacji życiowej? 198 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Jak długo jest Pani/Pan osobą bezdomną? L.p. Wyszczególnienie powyżej 5 brak lat odpowiedzi OGÓŁEM krócej niż 1 rok od 1 roku do 2 lat od 2 lat do 3 lat od 3 lat do 4 lat od 4 lat do 5 lat 5 bardzo małe, jestem pewna/pewien, że się nie poprawi - 8,00 20,00 33,33 66,67 29,03 - 18,00 6 brak odpowiedzi 10,00 - - - - - - 2,00 OGÓŁEM 100,00 100,0 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Generalnie im krótszy jest ten czas, tym częściej respondenci mają nadzieję na pozytywne zmiany w swoim życiu i rzadziej są zadowoleni ze stanu obecnego: wśród osób pozostających krótko, do 2 lat w bezdomności tylko co piąta jest zadowolona z obecnego życia. Jednocześnie to właśnie te osoby najczęściej widzą szansę na poprawę własnej sytuacji (42%). wśród osób pozostających w bezdomności długo, powyżej 5 lat również pozytywna ocena własnego położenia również nie jest częsta (co piąty respondent), ale negatywna ocena szans na jego zmianę jest zdecydowanie bardziej powszechna (71%). Działania pobudzające zmiany w życiu osób bezdomnych Skoro co trzeci rozmówca deklaruje, że ma spore szanse na zmianę swojej sytuacji życiowej zainteresowało nas, jak zamierza osiągnąć swój cel. Okazuje się, że podstawowym impulsem zmian byłoby znalezienie pracy zarobkowej (wskazania co drugiego respondenta), dla co dwudziestego byłoby to zdobycie własnego lokum (mieszkanie socjalne), a dla co szóstego każde działanie zmierzające do celu – opuszczenia placówki dla bezdomnych. Niektórzy rozważają również powrót do rodziny. 199 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 48. Motywy opuszczenia placówki dla osób bezdomnych (%) brak odpowiedzi inne powiedzieć nie wiem, trudno jest mi tu dobrze nie wyprowadzę się – nie mam dokąd pójść nie wyprowadzę się – rodziny zamierzam wrócić do wyprowadzę się mieszkanie socjalne wszelka cenę jak otrzymam wyprowadzić za Wykształcenie musze się Płeć/ Wiek/ na pewno tak L.p. jeżeli znajdę pracę, to Wyszczególnienie OGÓLEM Płeć 1 Kobiety 2 Mężczyźni 36,0 0 49,3 28,00 8,00 - 4,00 4,00 - 20,0 - 100,00 12,00 4,00 2,67 13,33 10,67 1,33 5,33 1,3 100,00 3 - 100,00 4 Wiek 1 18 – 24 lata - - - - - - - 100,0 2 25 – 34 lata 12,50 - - 12,50 12,50 - 100,00 35 – 44 lata 13,64 9,09 - 9,09 4,54 - 12,50 0 4,54 - 3 50,0 0 59,0 - 100,00 4 45 – 54 lata 9 56,5 2 40,0 21,74 4,35 4,35 13,04 - - - - 100,00 8,57 5,71 2,86 11,43 11,43 2,86 14,28 2,8 100,00 0 18,1 8 36,36 - - 9,09 27,27 - 9,09 6- 100,00 5 55 – 64 lata 6 65 lat i więcej 1 podstawowe niepełne 100, 00 2 podstawowe 3 gimnazjalne 4 zawodowe 5 średnie 6 wyższe Wykształcenie - - - - - - - - 100,00 32,0 0 100, 16,00 - 4,00 20,00 12,00 - 16,00 - 100,00 - - - - - - - - 100,00 00 51,3 8 50,0 9,52 9,52 2,38 11,90 4,76 1,38 7,14 - 100,00 19,23 3,85 - 3,85 15,38 - 7,69 - 100,00 60,00 - - - - - - 20, 100,00 0 20,0 0 46,0 1,0 16,00 5,00 2,0 11,00 9,00 1,00 9,00 100,00 00 0 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 0 2012 OGÓŁEM Ale istnieje spora grupa respondentów (20%), którzy nie zamierzają zmieniać swojej sytuacji albo dlatego, że jest im dobrze tu, gdzie są (co jedenasty ankietowany), albo dlatego, że nie mają dokąd pójść (co dziewiąty bezdomny). Różnice w odpowiedziach respondentów według zmiennych metryczkowych są najbardziej widoczne w przypadki następujących wymienionych przez nich motywów opuszczenia placówki: 200 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego znalezienie pracy to impuls do zmian przede wszystkim dla mężczyzn (co drugi ankietowany), osób do 54 roku życia (co najmniej 50%) i ludzi posiadających kwalifikacje zawodowe (ok. 50% wśród osób z wykształceniem średnim i zawodowym) podjęcie każdego działania, które doprowadzi do zmian to główna motywacja kobiet (28%), osób najstarszych (co trzeci respondent) i najlepiej wykształconych (60%) Płeć, wiek i poziom wykształcenia nie wpływają na pozostałe odpowiedzi respondentów. Działania podejmowane w przeszłości celem zmiany sytuacji życiowej Według większości ankietowanych posiadanie odpowiednich umiejętności zawodowych i znalezienie pracy jest podstawą do wyjścia z bezdomności. Ten kierunek w przeszłości obierało 70% naszych rozmówców. Co dziesiąty z nich nawiązał ścisłą współpracę z pracownikiem socjalnym i pod jego kierunkiem podejmował kolejne kroki w celu usamodzielnienia się, a co dziewiąty podjął starania w celu pozyskania/ odzyskania mieszkania. Inne działania wykonywane przez respondentów to podjęcie terapii odwykowej, nawiązanie kontaktów z rodziną lub wyrobienie niezbędnych dokumentów. Niestety wszystkie dotychczasowe przedsięwzięcia nie dały oczekiwanych efektów – respondenci nadal są osobami bezdomnymi. Ale najważniejsze jest to, że spora grupa spośród nich nie załamuje się i nadal mocno wierzy w swoją szansę (co trzeci ankietowany). Tabela 49. Poprzednie działania osób bezdomnych w kierunku zmiany sytuacji życiowej (%) L.p. Wyszczególnienie OGÓŁEM 1 poszukiwałam/em zatrudnienia 49,00 2 uczestniczyłam/em w kursach, szkoleniach zawodowych 21,00 201 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego L.p. Wyszczególnienie OGÓŁEM 3 podjęłam/podjąłem terapię odwykową 6,00 4 nawiązałam/em kontakty z rodziną 9,00 5 zaczęłam/em spłacać, (spłaciłem) zadłużenie 3,00 6 wyrobiłam/em niezbędne dokumenty 3,00 7 podjęłam/em współpracę z pracownikiem socjalnym w ramach indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności/ podpisałam/em kontrakt socjalny 10,00 8 złożyłam/em wniosek o przyznanie lokalu mieszkalnego z zasobów gminy 8,00 9 inne (jakie?) ….... 11,00 10 brak odpowiedzi 8,00 Wyniki nie sumują się do 100% , respondenci mieli do wyboru więcej niż 1 odpowiedź Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Podsumowując wyniki badania możemy stwierdzić, że do czynników demobilizujących bezdomnych do zmiany swego statusu należą: sfera psychiczna pozytywna ocena własnej sytuacji życiowej, która nie zachęca do zmian przyzwyczajenie – uzależnienie od pomocy z zewnątrz obojętność – bierność i apatia w stosunku do własnego życia sfera materialna brak pracy czyli brak środków do samodzielnego życia 202 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego brak mieszkania czyli brak własnego lokum, zagwarantowania minimum poczucia prywatności oraz czas pozostawania w bezdomności - im dłuższy tym trudniej zdecydować się na działanie OCENA POMOCY OFEROWANEJ OSOBOM BEZDOMNYM PRZEZ MOPS I NGO’ S Kolejną grupą zagadnień, które chcieliśmy poznać dotyczyła oceny pomocy oferowanej osobom bezdomnym przez instytucje w tym celu powołane. Chcieliśmy dowiedzieć się, czy osoby bezdomne same szukają pomocy czy dowiadują się o niej z innych źródeł, z jakich form pomocy i placówek korzystają oraz jak oceniają oferowaną pomoc i jak oceniają pracowników MOPS i NGO’s, z którymi mają bezpośredni kontakt. Pozyskiwanie informacji o możliwościach skorzystania z pomocy Zapytaliśmy respondentów, w jaki sposób pozyskują informacje o możliwościach skorzystania z pomocy, są już tak zrezygnowani i zobojętniali wobec sytuacji, w której się znajdują, że sami nie szukają pomocy, czy jednak mają siły do walki z przeciwnościami losu i z własnej inicjatywy poszukują pomocy i miejsca do życia. Tabela 50. Sposoby zdobywania informacji o możliwościach skorzystania z pomocy (%) brak odpowiedzi inne powiedział mi lekarz dowiedziałam/em się od osób postronnych powiedział mi o tym miejscu ksiądz Płeć/ Wiek/ Wykształcenie skierowali mnie strażnicy miejscy/ policja L.p. przyszłam/ przyszedłem tz własnej inicjatywy skierował mnie pracownik socjalny/ streetworker inni bezdomni powiedzieli mi o tym miejscu Wyszczególnienie OGOŁEM Płeć 1 Kobiety 44,00 28,00 - - 8,00 16,00 - 4,00 - 100,00 2 Mężczyźni 42,67 17,33 8,00 8,00 1,33 9,33 - 9,33 5,33 100,00 203 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego brak odpowiedzi inne powiedział mi lekarz dowiedziałam/em się od osób postronnych powiedział mi o tym miejscu ksiądz Płeć/ Wiek/ Wykształcenie skierowali mnie strażnicy miejscy/ policja L.p. przyszłam/ przyszedłem tz własnej inicjatywy skierował mnie pracownik socjalny/ streetworker inni bezdomni powiedzieli mi o tym miejscu Wyszczególnienie OGOŁEM Wiek 1 18 – 24 lata 100,00 - - - - - - - - 100,00 2 25 – 34 lata 50,00 25,00 - - - 12,50 - 12,50 - 100,00 3 35 – 44 lata 50,00 22,27 4,54 - 9,09 9,09 - - 4,.54 100,00 4 45 – 54 lata 34,78 13,04 13,04 8,69 4,34 17,39 - 4,34 4,34 100,00 5 55 – 64 lata 48,57 17,14 - 4,00 - 5,33 - 5,33 2,86 100,00 6 65 lat i więcej 18,18 36,36 18,18 9,09 - - - 9,09 9,09 100,00 Wykształcenie 1 podstawowe niepełne 100,00 - - - - - - - - 100,00 2 podstawowe 32,00 20,00 8,00 4,00 - 16,00 - 20,00 - 100.00 3 gimnazjalne - - 100,00 - - - - - - 100,00 4 zawodowe 33,33 19,05 4,76 9,52 4,76 14,29 - 4,76 9,52 100,00 5 średnie 69,23 19,23 4,35 4,35 4,35 - - - - 100,00 6 wyższe 40,00 40,00- - - 20,00 - - - - 100,00 Stan cywilny 1 panna/ kawaler 46,67 23,33 3,33 6,67 - 10,00 - 3,33 6,67 100,00 2 zamężna/ żonaty 38,46 23,08 7,69 - - 7,69 - 15,38 7,69 100,00 204 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego dowiedziałam/em się od osób postronnych rozwiedziona/ rozwiedziony 46,15 15,38 7,69 5,13 2,56 10,26 - 10,26 2,54 100,00 4 w separacji 33,33 - - 33,33 33,33 - - - - 100,00 5 wdowa/ wdowiec 30,77 23,08 7,70 7,70 7,70 23,08 - - - 100,00 43,00 20,00 6,00 6,00 3,00 11,00 - 7,00 4,00 100,00 OGÓŁEM brak odpowiedzi powiedział mi o tym miejscu ksiądz 3 inne Płeć/ Wiek/ Wykształcenie powiedział mi lekarz L.p. skierowali mnie strażnicy miejscy/ policja przyszłam/ przyszedłem tz własnej inicjatywy skierował mnie pracownik socjalny/ streetworker inni bezdomni powiedzieli mi o tym miejscu Wyszczególnienie OGOŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Na podstawie zebranych informacji właściwie nie można jednoznacznie stwierdzić, czy mamy do czynienia z grupą pasywną czy wręcz odwrotnie, ponieważ odsetek respondentów w obu przypadkach jest podobny – 43% osób bardziej aktywnych i 46% osób bardziej biernych: grupa osób szukających pomocy z własnej inicjatywy – jedynie wiek i poziom wykształcenia wpływa na odpowiedzi respondentów: wraz z wiekiem maleje aktywność ankietowanych w samodzielnym poszukiwaniu pomocy (do 18% wśród osób powyżej 65 roku życia). Własną inicjatywę w tym zakresie częściej wykazują osoby lepiej wykształcone (im niższy poziom wykształcenia tym niższy odsetek osób samodzielnie szukających pomocy). Płeć i stan cywilny nie różnicują odpowiedzi bezdomnych w tym zakresie. grupa osób skierowanych do placówki – jedynie mężczyźni dowiadują się o możliwości skorzystania z pomocy od innych bezdomnych i pracowników służb mundurowych. Taki sposób zbierania informacji może wynikać z tego, że częściej ich status jako osób bezdomnych jest dłuższy niż kobiet, więc mają znajomych w tym środowisku. Częściej mają kontakty ze stróżami porządku publicznego. Rozkład odpowiedzi respondentów według pozostałych zmiennych jest mniej więcej równomierny i nie można wyróżnić istotnej tendencji. Nikt z respondentów nie został powiadomiony o możliwości uzyskania pomocy przez lekarza. 205 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Podsumowując, z analizy danych nie wynika, czy osoby bezdomne należą do osób biernie poddających się losowi czy też wykazują inicjatywę i same szukają pomocy – mniej więcej podobny odsetek ankietowanych opowiada się po stronie obydwóch opcji. Jedyną wyraźną tendencję można zauważyć rozpatrując deklaracje respondentów ze względu na wiek i poziom wykształcenia. Im starsi ankietowani tym niższy poziom wykazywanej inicjatywy, a im wyższy poziom wykształcenia tym wyższy odsetek osób aktywnych w tym zakresie. KORZYSTANIE Z POMOCY OFEROWANEJ PRZEZ MOPS I NGO’S Formy pomocy świadczone osobom bezdomnym W Ustawie o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. art. 36 określono cały katalog świadczeń przysługujących m.in. osobom bezdomnym. Zainteresowało nas, które z tych świadczeń są najczęściej wykorzystywane przez częstochowskich bezdomnych, a które ich zdaniem powinny przysługiwać każdej osobie znajdującej się w podobnej sytuacji. Zebrane dane uszeregowaliśmy według częstości liczby odpowiedzi i uzyskaliśmy następujący ranking: Tabela 51. Korzystanie a przysługiwanie pomocy świadczonej osobom bezdomnym(%) Z których form pomocy korzystała Pani/korzystał Pan w ciągu ostatniego roku lub korzysta obecnie? Które z niżej wymienionych świadczeń w Pani/ Pana opinii powinny przysługiwać osobie bezdomnej? Miejsce w rankingu Wyszczególnienie OGÓŁEM Miejsce w rankingu Wyszczególnienie OGÓŁEM 1 schronienie 65,00 1 pomoc finansowa (zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy) 69,00 2 posiłek 54,00 2 schronienie 60,00 206 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Z których form pomocy korzystała Pani/korzystał Pan w ciągu ostatniego roku lub korzysta obecnie? Które z niżej wymienionych świadczeń w Pani/ Pana opinii powinny przysługiwać osobie bezdomnej? Miejsce w rankingu Wyszczególnienie OGÓŁEM Miejsce w rankingu Wyszczególnienie OGÓŁEM 3 pomoc finansowa (zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy) 39,00 2 posiłek 60,00 4 praca socjalna 10,00 3 niezbędne ubranie 8,00 4 składki na ubezpieczenie zdrowotne praca socjalna 35,00 5 6 składki na ubezpieczenie zdrowotne pomoc rzeczowa (w tym na 5,00 5 składki na ubezpieczenie społeczne 19,00 4,00 6 niezbędne ubranie 15,00 7 ekonomiczne usamodzielnienie) 27,00 składki na ubezpieczenie społeczne poradnictwo specjalistyczne 3,00 6 pomoc w uzyskaniu zatrudnienia 15,00 8 3,00 7 bilet kredytowany 14,00 9 interwencja kryzysowa 2,00 7 pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych 14,00 8 9 mieszkanie chronione 2,00 8 mieszkanie chronione 13,00 10 bilet kredytowany 1,00 9 poradnictwo specjalistyczne 10,00 10 pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych 1,00 10 pomoc rzeczowa (w tym na ekonomiczne usamodzielnienie) 9,00 10 pomoc w uzyskaniu zatrudnienia 1,00 11 interwencja kryzysowa 6,00 - - - 12 bezdomnym nie powinny przysługiwać żadne świadczenia - 11 brak odpowiedzi 8,00 13 brak odpowiedzi 5,00 Wyniki nie sumują się do 100% , respondenci mieli do wybory maksymalnie 5 odpowiedzi Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Pierwsze trzy miejsca w rankingu zajmują te same formy pomocy świadczonej osobom bezdomnym, z których najczęściej korzystają i które, ich zdaniem, powinny przysługiwać bezdomnym, ale inna jest ich kolejność: schronienie i posiłek – to formy pomocy, z których najczęściej korzystają respondenci (pierwsze i drugie miejsce w rankingu) i które ich zadaniem powinny na pewno przysługiwać 207 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego osobom bezdomnym (drugie miejsce w rankingu). Odsetek osób jest w tym wypadku niemal identyczny pomoc finansowa – wskazywana na trzecim miejscu według korzystania z form pomocy stawiana jest na pierwszym w rankingu form pomocy, które powinny przysługiwać osobom bezdomnym. Jednocześnie należy zauważyć, że niemal dwukrotnie częściej respondenci wskazują konieczność jej przysługiwania w porównaniu do częstości korzystania z tej formy pomocy składki na ubezpieczenia zdrowotne – jedyna forma pomocy wskazywana na trzecim miejscu, jako ta, która powinna przysługiwać bezdomnym (35%), a która jest wykorzystywana zaledwie przez 5% respondentów. Interesujące są przyznawane przez respondentów miejsca w rankingach formom pomocy związanym z uspołecznieniem i usamodzielnieniem: pomoc socjalna stawiana jest na tym samym – czwartym miejscu zarówno w przypadku nieodzowności tej formy pomocy jak i w przypadku korzystania z niej, przy czym konieczność wskazuje – 27% respondentów, a korzystanie z tej formy pomocy – 10% ankietowanych pomoc w uzyskaniu zatrudnienia – respondenci zdają sobie sprawę z ważności tej formy pomocy (szóste miejsce – 15% ankietowanych), ale niemal nie korzystają z niej (10 miejsce – 1%) pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych – co siódmy respondent uważa tę formę pomocy za istotną w stosunku do 1% tych, którzy z niej korzystali lub korzystają. Należy również zwrócić uwagę, na fakt, że żaden z rozmówców nie uznał świadczonej pomocy za zbędną i niepotrzebną. Z powyższego zestawienia, że bezdomni dobrze orientują się w katalogu usług oferowanych w ramach pomocy społecznej. Dopełnieniem powyższych informacji są odpowiedzi respondentów, które wskazują, jakie formy oferowanej pomocy są, ich zdaniem, najważniejsze. 208 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 52. Najważniejsze formy aktualnie oferowanej pomocy w opinii osób bezdomnych (%) Wyszczególnienie znalezieniu/otrzym 36,00 - - 24,00 14,67 4,00 2,67 20,00 - 1,33 - - - - inne brak odpowiedzi 12,00 aniu mieszkania splata zadłużenia 16,00 pomoc w praca socjalna do opieki lekarskiej pomoc w dostępie 20,00 zatrudnienia 32,00 znalezieniu pomoc w odzież bezdomnych wyżywienie w bezdomności placówce dla Czas pozostawania schronienie w L.p. pomoc finansowa Płeć/ Wiek/ Płeć 1 Kobiety 48,00 64,00 48,0 12,00 2 Mężczyźni 50,67 62,67 60,0 0 24,00 Wiek 0 1 18 – 24 lata - - - - - - 100,00 2 25 – 34 lata 50,00 75,00 62,5 25,00 25,00 12,50 12,50 - 25,00 - - 3 35 – 44 lata 40,91 59,09 63,6 0 22,73 36,36 18,18 9,09 9,09 27,27 - - 4 45 -54 lata 60,87 456,52 56,5 4 30,43 34,78 4,34 4,34 - 34,78 - - 5 55 – 64 lata 45,71 71,43 54,2 2 14,28 22,86 22,86 5,71 8,57 20,00 - - 6 65 lat i więcej 63,64 54,54 54,5 8 18,18 - 18,18 - - 18,18 - 18,18 1 krócej niż 1 rok 15,00 60,00 60,0 20,00 25,00 5,00 10,00 - 15,00 - 5,00 4 pozostawania w bezdomności Czas 2 od 1 - 2 lata 40,00 60,00 52,0 0 20,00 32,00 20,00 16,00 4,00 32,00 - - 3 od 2 lat do 3 lat 100,00 50,00 50,0 0 40,00 30,00 - - - 10,00 - - 4 od 3 lat do 4 lat 44,44 88,89 55,5 0 22,22 11,11 33,33 - - 44,44 - - 5 od 4 lat do 5 lat 100,00 66,67 66,6 5 33,33 66,67 - - - 33,33 - - 6 powyżej 5 lat 61,29 61,29 64,4 7 16,13 19,35 19,35 3,22 6,45 16,13 - - brak 7 OGÓŁEM odpowiedzi 50,00 100,0 5- - 50,00 50,00 - 100,00 100,00 - - 50,00 63,00 57,0 21,00 26,00 16,00 7,00 5,00 24,00 - 1,00 Wyniki nie sumują się do 100% , respondenci mieli do wyboru 0 maksymalnie 3 odpowiedzi Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Odpowiedzi respondentów są zbieżne z poprzednimi wynikami dotyczącymi korzystania z form pomocy świadczonej osobom bezdomnym i przekonania o ich niezbędności, a poszczególne formy pomocy można uszeregować następująco: schronienie w placówce dla bezdomnych – 63% wyżywienie – 57% pomoc finansowa w postaci zasiłku - 50% 209 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego pomoc w znalezieniu zatrudnienia – 26% pomoc w znalezieniu/otrzymaniu mieszkania – 24% odzież – 21% pomoc w dostępie do opieki lekarskiej – 16% indywidualny program wychodzenia z bezdomności/praca socjalna – 7% spłata zadłużenia (czynsz, opłaty za media) – 5% Analizując dane ze względu na płeć, wiek i czas pozostawania w bezdomności nie można wyodrębnić wyraźnych tendencji. Jedyne, na co trzeba zwrócić uwagę, to fakt, iż czas pozostawania w bezdomności wpływa na docenianie znaczenia takich form pomocy jak: pomoc w znalezieniu zatrudnienia – co najmniej 50% ankietowanych będących bezdomnymi od 4 lat uważa tę formę pomocy za bardzo ważną indywidualny program wychodzenia z bezdomności/ pomoc socjalna – co najmniej 10% respondentów pozostających w bezdomności do 2 lat uważa tę formę pomocy za bardzo ważną Placówki świadczące pomoc osobom bezdomnym Wszyscy nasi rozmówcy to osoby, które w trakcie realizacji badania przebywały w placówkach dla bezdomnych. Zainteresowało nas, czy w ciągu ostatniego roku korzystali również z tego typu placówek. Z deklaracji ankietowanych wynika, że połowa z nich przebywała przede wszystkim w schronisku dla bezdomnych, co dziewiąty korzystał z noclegowni, a co jedenasty z jadłodajni. Pozostali korzystali sporadycznie z łaźni, ogrzewalni lub innych placówek prowadzonych przez organizacje pozarządowe. Porównując te wyniki z odpowiedziami respondentów, których udzielili na pytanie gdzie ostatnio przebywali, można wyciągnąć wniosek, że mówią prawdę, ponieważ korzystanie z jadłodajni, łaźni czy ogrzewalni nie wyklucza przebywania w niekonwencjonalnych, tymczasowych miejscach pobytu. Natomiast z tego porównania wynika również, że nasi rozmówcy trafiali do placówek dla bezdomnych często wprost z własnego lub wynajętego mieszkania. Analizując dane ze względu na płeć można zauważyć, że w badanej populacji jedynie mężczyźni korzystali z ogrzewalni i były to osoby w wieku powyżej 45 lat. Z jadłodajni, łaźni ogrzewalni i noclegowni nie korzystała żadna osoba w wieku poniżej 34 lat. 210 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 53. Placówki, z których osoby bezdomne korzystały najczęściej w ciągu ostatniego roku (%) Kobiety 4,00 8,00 - 4,00 56,00 4,00 24,00 100,00 2 Mężczyźni 1,33 9,33 6,67 13,33 49,33 6,67 13,33 100,00 inne brak 1 schronisko odpowiedzi ogrzewalnia OGÓŁEM jadłodajnia Płeć/ Wiek łaźnia L.p. noclegownia Wyszczególnienie Płeć Wiek 1 18 – 24 lata - - - - 100,00 - - 100,00 2 25 – 34 lata - - - - 62,50 - 37,50 100,00 3 35 – 44 lata 22,73 9,09 - 40,91 9,09 18,18 - 100,00 4 45 -54 lata 8,70 4,35 26,09 47,83 4,35 8,70 - 100,00 5 55 – 64 lata 2,86 2,86 2,86 11,43 57,14 8,57 14,28 100,00 6 65 lat i więcej OGÓŁEM 9,09 9,09 9,09 9,09 45,45 - 18,18 100,00 2,00 9,00 5,00 11,00 51,00 6,00 16,00 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Podsumowując, trzeba zauważyć, że podstawowe formy pomocy świadczone osobom bezdomnym, z których korzystają, które uważają za najbardziej istotne i które, ich zdaniem. powinny przysługiwać potrzebującym to te, które przede wszystkim zabezpieczają ich byt tzn. pomoc materialna w postaci schronienia, wyżywienia i środków finansowych. Na dalszych miejscach stawiają natomiast pomoc w wymiarze społecznym tzn. pracę socjalną i różnego rodzaju poradnictwo specjalistyczne, w tym pomoc w znalezieniu zatrudnienia i poradnictwo psychologiczne. Płeć i wiek respondentów nie mają przy tym specjalnego znaczenia, w przeciwieństwie do czasu pozostawania w bezdomności – im dłuższy „staż” bezdomności tym wyższy odsetek osób zainteresowanych pomocą w znalezieniu pracy, a im krótszy tym wyższe zainteresowanie pomocą w postaci pracy socjalnej. Bezdomni chcąc zapewnić sobie jak najbardziej wszechstronna wsparcie korzystają z różnego rodzaju placówek dla bezdomnych i usług, które oferują, a w szczególności schronisk i noclegowni dla bezdomnych. 211 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Potrzeby osób bezdomnych a usługi świadczone przez MOPS i NGO’s Celem świadczenia usług osobom bezdomnym jest pomoc osobom potrzebującym, więc tym samym zaspokojenie ich potrzeb. Każdy człowiek odczuwa chęć zaspokojenia swoich potrzeb, przede wszystkim na poziomie zabezpieczenia własnej egzystencji. Chwilowe niezaspokojenie potrzeb nie jest jeszcze zjawiskiem groźnym, ale jeśli ta sytuacja występuje przez dłuższy czas, wówczas dochodzi do niekorzystnych zmian w rozwoju psychofizycznym jednostki oraz w jej zachowaniach. Toteż zapytaliśmy respondentów, czy i na ile usługi do nich skierowane zaspokajają ich potrzeby. Tabela 54. Zaspokajanie potrzeb osób bezdomnych (%) brak odpowiedzi potrzeb społecznych) inne (brak zaspokojenia mieszkania znalezieniu/otrzymaniu nie, nie pomogli mi w znalezieniu pracy nie, nie pomogli mi w szkolenie nie, nie skierowano mnie bezdomności na żadną terapię, na żadne pozostawania w podstawowe potrzeby Czas tak, mam zabezpieczone L.p. potrzebuję Płeć/ Wiek/ tak, mam wszystko, czego Wyszczególnienie OGÓŁEM Płeć 1 Kobiety 12,00 36,00 4,00 8,00 20,00 16,00 4,00 10,00 2 Mężczyźni 13,33 40,00 9,33 6,67 14,67 5,33 10,67 100,00 1 18 – 24 lata - - 100.00 - - - - 100,00 2 25 – 34 lata 12,50 25,00 12,50 12,50 12,50 12,50 12,50 100,00 3 35 – 44 lata 9,09 50,00 - 13,64 9,09 13,64 4,54 100,00 4 45 -54 lata 13,04 34,78 13,04 13,04 17,39 4,34 4,34 100,00 5 55 – 64 lata 14,29 37,14 2,86 - 22,86 8,57 14,29 100,00 6 65 lat i więcej 18,18 45,45 18,18 - 9,09 - 9,09 100,00 1 krócej niż 1 rok 15,00 50,00 2 od 1 - 2 lata 12,00 32,00 3 od 2 lat do 3 lat 10,00 30,00 4 od 3 lat do 4 lat - 88,89 - Wiek Czas pozostawania w bezdomności 10,00 - 10,00 5,00 10,00 100,00 8,00 4,00 16,00 12,00 16,00 100,00 10,00 20,00 30,00 - - 100,00 11,11 - - - 100,00 212 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego brak odpowiedzi potrzeb społecznych) inne (brak zaspokojenia mieszkania znalezieniu/otrzymaniu nie, nie pomogli mi w znalezieniu pracy nie, nie pomogli mi w szkolenie nie, nie skierowano mnie bezdomności na żadną terapię, na żadne pozostawania w podstawowe potrzeby Czas tak, mam zabezpieczone L.p. potrzebuję Płeć/ Wiek/ tak, mam wszystko, czego Wyszczególnienie OGÓŁEM od 4 lat do 5 lat - 33,33 - 33,33 33,33 - - 100,00 6 powyżej 5 lat 19,35 25,81 9,68 6,45 16,13 12,90 9,68 100,00 7 brak odpowiedzi - 50,00 - - 50,00 - - 100,00 13,00 39,00 8,00 7,00 16,00 8,00 9,00 100,00 5 OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Wśród naszych rozmówców ponad połowa twierdzi, że ich potrzeby są zaspokajane, a tylko co trzeci jest przeciwnego zdania. Analizując dane zauważyliśmy ciekawą tendencję: co ósmy respondent utrzymuje, że ma zaspokojone wszystkie swoje potrzeby. Natomiast co trzeci twierdzi, że zaspokojenie jego potrzeb ogranicza się do zabezpieczenia schronienia, wyżywienia, higieny osobistej, odzieży i lekarstw. Należy przy tym zaznaczyć, że takich osób jest 3-krotnie więcej. Wśród osób potwierdzających zaspokojenie potrzeb nie ma znaczących różnic ze względu na płeć, wiek i czas pozostawania w bezdomności, przy czym w tym wypadku trzeba podkreślić, że aż 89% osób pozostających w bezdomności od 3 do 4 lat deklaruje zaspokojenie wyłącznie swoich potrzeb podstawowych. co szósty respondent twierdzi, że nie zaspokojono jego potrzeb mieszkaniowych i nie udzielono mu pomocy w znalezieniu mieszkania/ zabezpieczeniu odpowiednich warunków mieszkaniowych. Pozostali utrzymują, że nie mają zaspokojonych potrzeb społecznych odnoszących się do funkcjonowania w społeczeństwie i ukierunkowanych na usamodzielnienie się. Brakuje im wsparcia psychologicznego, doradztwa zawodowego i szkoleń w tym zakresie (23%). Zebrane informacje uprawniają do stwierdzenia, że oferowane usługi skierowane do osób bezdomnych w pierwszej kolejności zaspokajają ich potrzeby egzystencji w zakresie zabezpieczenia bytu materialnego. Natomiast zaspokojenie potrzeb społecznych jest wysoce niezadowalające. Co 213 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego czwarty respondent w całej badanej populacji wskazuje na niedociągnięcia z tego zakresu. Być może jest to rezultat postawy roszczeniowej osób bezdomnych (pracę powinien znaleźć pracownik socjalny, relacje z otoczeniem społecznym – rodziną, sąsiadami itp. powinien naprawić pracownik socjalny), a być może to wynik niewystarczających działań podejmowanych w tym zakresie zwłaszcza, że ponad połowa ankietowanych przyznaje się do przebywania w schroniskach i noclegowniach, które w swoim obszarze działania mają również usługi z zakresu poradnictwa, informacji i wsparcia emocjonalnego. OCENA PRACY PRACOWNIKÓW ŚWIADCZĄCYCH POMOC OSOBOM BEZDOMNYM Ocena pracy pracowników MOPS Zadowolenie klientów pomocy nie zależy wyłącznie od stopnia zaspokojenia ich potrzeb ale również od sposobu ich traktowania, od postawy pracowników wobec osób bezdomnych i od ich sumienności w zakresie wykonywania obowiązków. Tabela 55. Opinie osób bezdomnych o pracownikach MOPS (%) Płeć Wyszczególnienie L.p. Kobiety Wiek Mężczyźni 18 – 25 – 35 – 45 – 55 – 65 lat 24 34 44 54 64 i lata lata lata lata lata więcej OGÓŁEM 1 mam do nich zaufanie 44,00 28,00 - 37,50 22,73 21,74 40,00 45,45 32,00 2 wiem, że starają się pomóc mi jak najlepiej 36,00 32,00 - 25,00 22,73 34,78 40,00 36,36 33,00 3 traktują mnie jak człowieka 28,00 29,33 - 12,50 22,73 21,74 37,14 45,45 29,00 4 stawiają jasne warunki, wiadomo co można a czego nie wolno robić 20,00 13,33 100,00 12,50 13,64 17,39 17,14 - 15,00 214 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Płeć Wyszczególnienie L.p. Kobiety Wiek Mężczyźni 18 – 25 – 35 – 45 – 55 – 65 lat 24 34 44 54 64 i lata lata lata lata lata więcej OGÓŁEM 5 wszystkich traktują tak samo, sprawiedliwie 20,00 6,67 - 25,00 9,09 4,35 11,43 9,09 10,00 6 nie mam do nich zaufania 8,00 13,33 - 50,00 9,09 4,35 14,28 - 12,00 7 nie wykonują swojej pracy tak jak trzeba 8,00 21,33 - 25,00 27,27 13,04 20,00 - 18,00 8 traktują mnie przedmiotowo, nie jestem dla nich człowiekiem 16,00 14,67 - 37,50 18,18 17,39 8,57 9,09 15,00 9 powinni jasno ustalać kryteria pomocy i trzymać się ich a nie robią tego 16,00 6,67 - - 18,18 - 11,43 9,09 9,00 10 nie traktują wszystkich równo, wyróżniają niektóre osoby, bardziej im pomagają 16,00 4,00 - 12,50 4,54 4,35 5,71 18,18 7,00 11 trudno powiedzieć, nie wiem, bo nie korzystałem dotychczas z ich pomocy 8,00 8,00 - - 9,09 13,04 2,86 18,18 8,00 13 inne - 2,67 - - 4,54 - 2.86 - 2,00 14 brak odpowiedzi 8,00 6,67 - - 9,09 8,70 2,86 18,18 7,00 25,00 75,00 1,00 8,0 22,00 23,00 35,00 11,00 OGOŁEM Wyniki nie sumują się do 100% , respondenci mieli do wyboru maksymalnie 3 odpowiedzi Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 215 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Z odpowiedzi naszych rozmówców wynika, że najważniejszym aspektem wzajemnych relacji pracownik – klient pomocy jest postawa etyczna pracowników. Niemal wszyscy wypowiedzieli się na ten temat - 88% (odpowiedzi – traktują mnie jak człowieka/ przedmiotowo, mam/ nie mam do nich zaufania), przy czym u większości z nich (61%) postawa moralna pracowników nie budziła zastrzeżeń. Ankietowani wyrażali swoje opinie o zachowaniach etycznych pracowników MOPS biorąc pod uwagę poszanowanie godności ludzkiej oraz dyskrecję, poufność i zaufanie w zakresie powierzanych im problemów życiowych: poszanowanie godności ludzkiej – ten aspekt zachowań pracowników jest oceniany pozytywnie przez co trzeciego respondenta. Poczucie poszanowania godności własnej jest zdecydowanie wyższe wśród osób najstarszych (45%). Brak znaczących różnic między odpowiedziami kobiet i mężczyzn. Brak poszanowania siebie jako człowieka odczuwa co siódmy respondent, zwłaszcza osoby w wieku 25 – 34 lata (37%). W tym wypadku nie ma znaczących różnic między odsetkiem kobiet i mężczyzn. dyskrecja, poufność i zaufanie – co trzeci respondent ufa dyskrecji pracowników. Poziom zaufania jest zdecydowanie wyższy wśród kobiet (44%) i osób najstarszych (45%). Brak zaufania prezentuje zaledwie co ósmy ankietowany, przeważnie w wieku 25 – 34 lata (co drugi bezdomny w tej grupie wiekowej). Nie ma różnic pod tym względem między kobietami i mężczyznami. Kolejnym ważnym elementem oceny były odczucia klientów pomocy wobec sumienności pracowników w wykonywaniu obowiązków (odpowiedzi – wiem, że starają się pomóc mi jak najlepiej/ nie wykonują swojej pracy jak trzeba). Na ten temat wypowiedziała się połowa respondentów, z których większość wyraziła pozytywne opinie (33%): sumienność pracowników w wykonywaniu obowiązków – ten aspekt docenia co trzeci ankietowany bez względu na płeć i wiek. Zastrzeżenia pod tym względem zgłasza co piąty respondent, a odsetek niezadowolonych mężczyzn jest niemal trzykrotnie wyższy niż kobiet. Biorąc pod uwagę wiek respondentów zauważamy, że najmniej negatywnych ocen wyrażają osoby w wieku 45 – 54 lata (13%). Zgodnie z zebranymi informacjami najmniej istotnym elementem oceny okazał się sposób traktowania osób bezdomnych rozumiany jako przejrzystość zasad (jasno określone warunki/ brak kryteriów pomocy) i obiektywizm postępowania wobec nich (traktowanie wszystkich według tych samych reguł). Na ten temat wypowiedziało się zaledwie 41% ankietowanych, wśród których dominowały oceny pozytywne (25%): 216 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego przejrzystość zasad – co siódmy respondent ocenia ten element wzajemnych relacji pozytywnie, przy czym częściej są to kobiety (20%), a wiek nie ma aż tak istotnego znaczenia (wyjątkiem w tej tendencji są respondenci w wieku 18 – 24 lata, z których wszyscy cenią jasne reguły postępowania) Niekonsekwencje w tym zakresie dostrzega zaledwie co jedenasty ankietowany, zwłaszcza kobiety (16%) i osoby w wieku 35 – 44 lata (18%). obiektywizm postępowania – w tym wypadku nie widać wyraźnych różnic między pozytywnymi i negatywnymi ocenami – 10% bezdomnych uważa postępowanie pracowników za sprawiedliwe, a 7% ma przeciwne zdanie. Kobiety częściej wyrażają skrajne opinie na ten temat – 20% wyraża się pozytywnie, a 16% negatywnie. Podobna sytuacja jest wśród osób w wieku 25 – 34 lata ( pozytywne oceny – dwukrotnie wyższy odsetek osób niż w przypadku ocen negatywnych) oraz wśród osób w wieku powyżej 65 lat (pozytywne oceny – dwukrotnie niższy odsetek osób niż w przypadku ocen negatywnych). Tylko 8% respondentów nie odpowiedziało na to pytanie ze względu na dotychczasowy brak kontaktu z pracownikami MOPS i nieskorzystanie z ich pomocy. Ocena pracowników NGO’s Respondenci oceniali również pracowników NGO’s ze względu na te same kryteria: postawę moralną (zaufanie i poszanowanie godności), sumienność w wykonywaniu obowiązków (dokładanie starań w udzielaniu pomocy), sposób traktowania tzn. przejrzystość reguł postępowania i obiektywizm w traktowaniu klientów pomocy. Tabela 56. Opinie osób bezdomnych o pracownikach NGO’s (%) Płeć L.p. Wiek Wyszczególnienie Kobiety Mężczyźni 18 – 24 lata 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej OGÓŁEM 1 mam do nich zaufanie 24,00 30,37 - 37,50 22,73 17,39 37,14 36,36 29,00 2 wiem, że starają się pomóc mi jak najlepiej 24,00 32,00 - 37,50 18,18 26,09 40,00 27,27 30,00 3 traktują mnie jak człowieka 20,00 30,37 - 25,00 18,18 26,09 34,28 36,36 28,00 217 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Płeć L.p. Wiek Wyszczególnienie OGÓŁEM Kobiety Mężczyźni 18 – 24 lata 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej 4 stawiają jasne warunki, wiadomo co można a czego nie wolno robić 8,00 12,00 - 12,50 18,18 4,35 14,28 - 11,00 5 wszystkich traktują tak samo, sprawiedliwie 12,00 1,00 - 12,50 9,09 17,39 11,43 9,09 12,00 6 nie mam do nich zaufania - 9,33 - 25,00 4,54 8,70 5,71 - 7,00 7 nie wykonują swojej pracy tak jak trzeba - 4,00 - 12,50 - - 5,71 - 3,00 8 traktują mnie przedmiotowo, nie jestem dla nich człowiekiem - 9,33 - 12,50 9,09 8,70 5,71 - 7,00 9 powinni jasno ustalać kryteria pomocy i trzymać się ich a nie robią tego 8,00 2,67 - - 9,09 4,35 2,86 - 4,00 10 nie traktują wszystkich równo, wyróżniają niektóre osoby, bardziej im pomagają 8,00 5,33 - - 9,09 22,73 - - 6,00 11 trudno powiedzieć, nie wiem, bo nie korzystałem dotychczas z ich pomocy 32,00 12,00 100,00 25,00 9,09 13,04 17,14 27,27 17,00 13 inne 4,00 2,67 - - 9,09 - 2,86 - 3,00 14 brak odpowiedzi 12,00 21,33 100,00 - 22,7 21,74 17,14 27,27 19,00 OGOŁEM 25,00 75,00 1,00 8,0 22,00 23,00 35,00 11,00 Wyniki nie sumują się do 100% , respondenci mieli do wyboru maksymalnie 3 odpowiedzi Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 218 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Aspekt etyczny pracy pracowników NGO’s oceniło 71% respondentów, przy czym oceny pozytywne wyraziło nieco mniej osób niż w przypadku oceny pracowników MOPS (57%). Rozkład odpowiedzi ze względu na czynnik poszanowania godności ludzkiej oraz dyskrecję, poufność i zaufanie wyglądał następująco: poszanowanie godności ludzkiej – ten aspekt zachowań pracowników NGO’s jest oceniany pozytywnie przez niemal co czwartego respondenta. Poczucie poszanowania godności własnej jest najwyższe wśród osób najstarszych (36%) i wśród mężczyzn (30%). Brak poszanowania siebie jako człowieka odczuwa zaledwie 7% ankietowanych, a wśród nich są tylko mężczyźni. Można zauważyć, że im są młodsi tym wyższy odsetek niezadowolonych (25 – 34 lata – 13%). dyskrecja, poufność i zaufanie – co trzeci respondent ufa dyskrecji pracowników. I w tym przypadku poziom zaufania jest wyższy wśród mężczyzn (30%) oraz podobnie jak w przypadku pracowników MOPS wśród osób najstarszych (36%). Brak zaufania prezentuje zaledwie co czternasty bez względu na wiek i płeć.. Sumienność pracowników NGO’s i sposób traktowania osób bezdomnych oceniła podobna liczba osób – 1/3 ogółu badanej populacji w każdym z tych aspektów, a więc niższa niż odnośnie pracowników MOPS. Na temat sumienności pracowników NGO’s w zakresie wykonywania obowiązków wypowiedziało 33% respondentów, z których niemal wszyscy ocenili ten aspekt pozytywnie: sumienność pracowników w wykonywaniu obowiązków – ten czynnik docenia co trzeci ankietowany, zwłaszcza mężczyźni (32%) i ludzie starsi, w wieku 55 – 64 lata (40%). Ze względu na nikły odsetek osób zgłaszających zastrzeżenia pod tym względem (3%) można stwierdzić, że osoby bezdomne zdecydowanie lepiej oceniają w tym aspekcie pracowników NGO’s niż pracowników MOPS. Zastrzeżenia do sposobu wykonywania pracy przez pracowników NGO’s mają wyłącznie mężczyźni, zwłaszcza w wieku 25 – 34 lata. Ocena sposobu traktowania osób bezdomnych rozumianego jako przejrzystość zasad i obiektywizm postępowania bardziej zróżnicowała wypowiedzi respondentów: 23% z nich nie ma zastrzeżeń w tym zakresie, a 10% wprost przeciwnie. przejrzystość zasad – co dziewiąty respondent ocenia ten element wzajemnych relacji pozytywnie bez względu na płeć i wiek, przy czym taka ocena jest reprezentowana zaledwie przez 4% osób w wieku 45 – 54 lata Niekonsekwencje w stosowaniu jasnych reguł postępowania dostrzega zaledwie 4% ankietowanych, w szczególności kobiety (8%) i osoby w wieku 35 – 44 lata (9%). 219 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego obiektywizm postępowania – odsetek pozytywnych i negatywnych odpowiedzi względem pracowników NGO’s jest podobny do odsetka odpowiedzi pozytywnych i negatywnych odnośnie pracowników MOPS. Podobnie, jak w przypadku oceny pracowników MOPS, to panie zdecydowanie częściej twierdzą, że pracownicy NGO’s wszystkich traktują jednakowo (12%), ale niemal równie często twierdzą, że jest wprost przeciwnie (8%). Podobną tendencję można zauważyć w przypadku osób w wieku 45 – 54 lata: 17% postrzega pracowników NGO’s jako obiektywnych, a 23% uważa ich za zbyt mało egalitarnych. . Podsumowując wyniki badania na temat oceny pracowników MOPS i NGO’s stwierdzamy, że w obydwóch przypadkach najistotniejszym elementem oceny jest postępowanie etyczne pracowników, a w tym poszanowanie godności osoby bezdomnej i zapewnienie jej poczucia dyskrecji i poufności. Musimy podkreślić pozytywny wydźwięk wypowiedzi respondentów w tej sprawie – zdecydowana większość z nich nie ma zastrzeżeń, co do zachowań etycznych osób świadczących im pomoc. Kolejny element oceny - sumienność pracowników w wykonywaniu obowiązków jest pozytywnie oceniany przez co trzeciego respondenta bez względu na to, czy jest to pracownik MOPS czy NGO’s. Różnice w ocenie można dostrzec w przypadku opinii negatywnych, które nieco częściej są deklarowane wobec pracowników MOPS, którzy jak wynika z deklaracji respondentów wobec następnego elementu oceny ściśle przestrzegają zasad, w tym przepisów regulujących świadczenie pomocy osobom bezdomnym. Ostatni element oceny, jakim jest sposób traktowania osób bezdomnych rozumiany jako przejrzystość zasad i obiektywizm postępowania wobec nich, jest pozytywnie oceniany przez podobny odsetek respondentów (w obu przypadkach - co czwarty ankietowany), ale negatywne opinie rzadziej dotyczą pracowników NGO’s. Jednocześnie należy zaznaczyć, że jeden ze składników tej oceny - przejrzystość zasad lepiej funkcjonuje, zdaniem oceniających, wśród pracowników MOPS. Ocena pomocy oferowanej osobom bezdomnym Placówki dla bezdomnych 220 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Na ogólną ocenę pomocy udzielanej osobom bezdomnym składają się odpowiedzi respondentów odnośnie organizacji życia w placówce, w której obecnie przebywają, dostrzeganych niedociągnięć i kompleksowości pomocy. Tabela 57. Ocena placówki dla bezdomnych - miejsca aktualnego pobytu (%) ma dokąd pójść źle się tutaj czuję, ale nie przepełniona placówka jest urządzeń sanitarnych mam łatwy dostęp do zaplecza kuchennego, czuję się osobą bezdomną mam poczucie prywatności czuje się bezpiecznie szacunkiem przez jestem traktowany z są określone, jasne zasady Wyszczególnienie OGÓŁEM 68,00 40,00 52,0 28,00 16,00 40,00 8,00 24,00 - 100,00 2 Mężczyźni 50,67 48,00 56,0 0 18,67 13,33 10,67 9,33 20,00 2,67 100,00 inne 1 Kobiety personel Płeć/ Wiek pobytu L.p. Płeć 0 75,0 - - - - 100,00 - 100,00 2,50 - 12,50 12,50 25,00 - 100,00 50,0 0 56,5 0 4,54 22,73 22,73 9,09 13,64 9,09 100,00 26,09 17,39 21,74 4,35 30,43 - 100,00 25,71 8,57 11,43 8,57 11,43 - 100,00 36,36 54,2 2 54,5 8 27,27 18,18 27,27 18,18 36,36 - 100,00 46,00 55,0 4 21,00 14,00 18,00 9,00 21,00 2,00 1 18 – 24 lata - - 2 25 – 34 lata 75,00 50,00 3 35 – 44 lata 54,54 27,27 4 45 -54 lata 34,78 43,48 5 55 – 64 lata 62,86 62,86 65 lat i więcej 63,64 55,00 6 OGÓŁEM Wiek Wyniki nie sumują się do 100% , respondenci mieli do0wyboru maksymalnie 3 odpowiedzi Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Organizacja życia w placówce: przejrzyste zasady pobytu – 55% respondentów wskazuje tę odpowiedź, częściej są to kobiety (68%) i osoby w wieku 25 – 34 lata (75%) dostęp do zaplecza kuchennego i urządzeń sanitarnych - tylko co szósty ankietowany udziela takiej odpowiedzi, ale wśród nich zdecydowanie dominują kobiety (dostęp do zaplecza kuchennego jest łatwiejszy w schroniskach dla kobiet) i osoby powyżej 65 lat (28%) 221 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zapewnienie prywatności lub jego brak z uwagi na przepełnienie w placówce – co piąty respondent wskazuje na warunki pobytu, dzięki którym ma zapewnione poczucie prywatności, a tym samym względne poczucie stabilizacji. Natomiast co jedenasty ankietowany wyraża się niepochlebnie na ten temat twierdząc, że placówka jest przepełniona, nie ma w niej warunków do w miarę godziwego życia. Poczucie komfortu związane z zachowaniem prywatności rośnie wraz z wiekiem respondentów, ale częściej takie odczucia kobiety (28%). Wrażenia respondentów z pobytu w placówce: poszanowanie godności i szacunek ze strony personelu placówki – 46% respondentów zgadza się z tym stwierdzeniem. Nie ma przy tym istotnego znaczenia płeć, natomiast wiek różnicuje odpowiedzi – 63% ankietowanych w wieku 55 – 64 lata deklaruje szacunek w traktowaniu własnej osoby przez personel. poczucie bezpieczeństwa – pobyt w placówkach, to dla co drugiego ankietowanego zapewnienie spokoju i poczucia równowagi. Nie ma przy tym istotnego znaczenia płeć i wiek respondentów. nie wszyscy respondenci są zadowoleni z pobytu w placówce. Co trzeci z nich źle znosi pobyt, czuje się nieszczęśliwy, naznaczony piętnem bezdomności, ma poczucie braku własnego domu i chętnie by się stąd wyprowadził, ale nie ma dokąd pójść. Takie emocje towarzyszą zwłaszcza osobom młodym (100% odpowiedzi wśród osób w wieku 18 – 24 lata)Rozkład odpowiedzi ze względu na pozostałe kategorie wiekowe i płeć jest równomierny. Kompleksowość pomocy oferowanej osobom bezdomnym Zapytaliśmy respondentów również o ocenę świadczonej pomocy pod kątem jej kompleksowości Niestety zebrane informacje potwierdzają wcześniejsze wyniki, w których respondenci mówili o braku lub niewystarczających działaniach ukierunkowanych na usamodzielnianie i wychodzenie z bezdomności. Tylko co czwarty z nich uważa ofertę usług za wystarczającą, dla co drugiego jest ona niewystarczająca, a co piąty nie ma zdania na ten temat. 222 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 58. Ocena oferty usług skierowanych do bezdomnych? (%) Wyszczególnienie L.p. Płeć/ Wiek jest jest trudno brak wystarczająca niewystarczając powiedzieć odpowiedzi OGÓŁEM a Płeć 1 Kobiety 16,00 56,00 24,00 4,00 100,00 2 Mężczyźni 30,67 44,00 21,33 4,00 100,00 Wiek 1 18 – 24 lata - 100,00 - - 100,00 2 25 – 34 lata 25,00 50,00 25,00 - 100,00 3 35 – 44 lata 31,82 59,09 9,09 - 100,00 4 45 -54 lata 17.39 43,48 34,78 4,35 100,00 5 55 – 64 lata 28,57 45,71 20,00 5,71 100,00 6 65 lat i więcej 36,36 27,27 27,27 9,09 100,00 5,00 100,00 Czas pozostawania w bezdomności 1 krócej niż 1 rok 35,00 45,00 15,00 2 od 1 - 2 lata 20,00 52,00 28,00 - 100,00 3 od 2 lat do 3 lat 20,00 40,00 30,00 10,00 100,00 4 od 3 lat do 4 lat 44,44 33,33 22,22 - 100,00 5 od 4 lat do 5 lat 33,33 - 33,33 33,33 100,00 6 powyżej 5 lat 25,81 51,61 19,35 3,22 100,00 - 100,00 - - 100,00 27,00 47,00 22,00 4,00 100,00 7 brak OGÓŁEM odpowiedzi Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Biorąc pod uwagę zmienne metryczkowe można zauważyć, że płeć, wiek i czas pozostawania w bezdomności wytyczają pewne tendencje oceny: im starsi ankietowani tym wyższy odsetek osób oceniających pozytywnie ofertę dostępnych usług. Z kolei im krótszy czas pozostawania w bezdomności tym wyższy odsetek osób uważających ją za wystarczającą. Wyjątkiem od tej reguły są osoby w wieku 45 – 54 lata (najniższy odsetek osób uważających świadczoną pomoc za wystarczającą - 17%) i osoby pozostające w bezdomności (najwyższy odsetek pozytywnie oceniających ofertę usług socjalnych - 44%) 223 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w przypadku ocen negatywnych im młodsi respondenci tym wyższy odsetek osób uważających oferowaną pomoc za niewystarczającą. Co ciekawe nie można zauważyć takiej tendencji w przypadku zmiennej - czas pozostawania w bezdomności, ponieważ odsetek osób uznających świadczona pomoc za niewystarczającą i pozostających krótko w bezdomności np. od 1 roku do 2 lat jest podobny do odsetka osób pozostających w bezdomności powyżej 5 lat. Brak wyraźnej tendencji świadczyć może o chęci zmiany swojej sytuacji życiowej zarówno wśród osób, które nie zdążyły się do niej przyzwyczaić jak i wśród tych, które pozostają długo w obecnym stanie. dla co trzeciego mężczyzny pomoc świadczona na rzecz osób bezdomnych jest wystarczająca, w przeciwieństwie do co drugiej kobiety, która uważa ją za niewystarczającą. Niedociągnięcia pomocy świadczonej na rzecz osób bezdomnych Zapytaliśmy ankietowanych, czy dostrzegają jakieś niedociągnięcia w pomocy świadczonej na rzecz osób bezdomnych., co im najbardziej przeszkadza . Tabela 59. Wady pomocy oferowanej osobom bezdomnym w opinii respondentów (%) L.p. Wyszczególnienie OGÓŁEM 1 jest w dużym stopniu uznaniowa, przyznawana według indywidualnie określonych przez pracowników instytucji świadczącej pomoc reguł 5,00 2 to, że jest wadliwa rejonizacja pomocy – za pomoc bezdomnym odpowiedzialne są gminy ich pochodzenia, co znaczy, że w celu uzyskania konkretnej pomocy zmuszeni są ono do migracji do placówek prowadzonych przez organizacje pozarządowe 10,00 3 to, że bezdomni są w nich niesprawiedliwie traktowani 12,00 4 niedostatki infrastruktury – brakuje mieszkań socjalnych, wielu sprzętów koniecznych do życia itp 16,00 5 brak standardów minimalnej pomocy udzielanej bezdomnym, które powinny spełniać domy socjalne dla bezdomnych, 13,00 6 brak możliwości wyboru przez bezdomnych placówki, w której będzie udzielana im pomoc 5,00 7 system pomocy osobom bezdomnym nie ma wad 4,00 224 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego L.p. Wyszczególnienie OGÓŁEM 8 trudno powiedzieć, nie mam zdania 25,00 9 inne 2,00 10 brak odpowiedzi 8,00 OGÓŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Ich odpowiedzi tworzą następujący katalog wad: najwyższy odsetek respondentów (16%) uważa, że podstawowy problem leży w niedostatkach infrastruktury – brak wystarczającego zaopatrzenia w sprzęt potrzebny do życia oraz brak mieszkań socjalnych. I znowu z wypowiedzi naszych rozmówców wynika, że najważniejsze jest zaspokojenie ich potrze w zakresie codziennej egzystencji ale na drugim miejscu – 13% ankietowanych stawia brak standardów minimum udzielanej pomocy w domach / placówkach dla bezdomnych trzecie miejsce zajmuje sposób traktowania osób bezdomnych przez pracowników placówek (12%) – według respondentów brakuje bezstronności i obiektywizmu w postępowaniu personelu na czwartym miejscu znajdują się przepisy prawne, według których pomoc może być udzielana zgodnie z miejscem ostatniego zameldowania. Ta rejonizacja powoduje wiele zamieszania, a bezdomni tułają się od placówki do placówki ostatnie miejsce zajmuje opinia osób bezdomnych na temat uznaniowości przyznawanej pomocy, która jest ich zdaniem niesprawiedliwa, ponieważ zależy od indywidualnie określonych przez pracowników instytucji świadczącej pomoc reguł oraz brak możliwości wyboru placówki pomocowej. Te opinie podziela co dziesiąty respondent. Zaledwie 4 osoby na sto uważają, że system pomocy osobom bezdomnym nie ma wad. Podsumowując wyniki badań dotyczące oceny pomocy świadczonej osobom bezdomnym należy stwierdzić, że naprawdę dobrą opinię zdecydowana większość ankietowanych ma w odniesieniu do zachowań etycznych i postawy moralnej pracowników. Sumienność w wykonywaniu obowiązków jest 225 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oceniania pozytywnie przez co trzecią osobę bezdomną, a sposób traktowania przez co czwartą. Wyższy odsetek osób deklarujących negatywną ocenę pracowników MOPS w tym zakresie wynika najprawdopodobniej z bardziej rygorystycznego przestrzegania przez nich przepisów regulujących udzielanie pomocy osobom bezdomnym, co docenia 15% respondentów . Oceniając warunki panujące w placówkach dla bezdomnych ankietowani znowu podkreślają przede wszystkim przejrzystość zasad i reguł postępowania oraz zapewnienie poczucia bezpieczeństwa. Narzekają na infrastrukturę – dostęp do zaplecza kuchennego i urządzeń sanitarnych oraz zapewnienie poczucia prywatności. W konsekwencji tych opinii połowa ankietowanych uznaje pomoc świadczoną na rzecz osób bezdomnych za niewystarczającą ze względu na braki w infrastrukturze, brak standardów pomocy, niejednokrotnie brak obiektywizmu i uznaniowość tzn. przyznawanie pomocy według indywidualnie określonych przez pracowników placówki świadczącej pomoc reguł oraz przepisy prawne wymuszające rejonizację pomocy i niemożność wyboru placówki przez osobę bezdomną. OCZEKIWANIA OSÓB BEZDOMNYCH WOBEC OFEROWANEJ POMOCY Z zebranych informacji wynika, że klienci pomocy społecznej – osoby bezdomne mają zastrzeżenia do oferowanej na ich rzecz pomocy. Zapytaliśmy więc, jakie są ich oczekiwania, w czym powinni pomagać im przede wszystkim pracownicy MOPS i NGO’s, jaki charakter powinna mieć ta pomoc, czy państwo powinno dotować organizacje pozarządowe działające na rzecz osób bezdomnych i tym samym delegować usługi oferowane bezdomnym. Oczekiwania osób bezdomnych wobec oferowanej pomocy Odpowiedzi respondentów potwierdzają ich wcześniejsze wybory dotyczące oceny oferowanej pomocy pod kątem zaspokajania potrzeb, a te przede wszystkim dotyczą pomocy w usamodzielnianiu się wyjściu z bezdomności: pomoc w znalezieniu mieszkania – ten aspekt pomocy dotyczy właściwie wszystkich poziomów potrzeb osób bezdomnych od potrzeb egzystencji do potrzeb w wymiarze społecznym. Dobrze rozumieją to osoby bezdomne, z których ponad połowa oczekuje właśnie takiej pomocy. Są to przede wszystkim kobiety (72%) i osoby młode do 44 roku życia – im 226 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego starsi respondenci tym niższy odsetek wskazań (45% wśród najstarszych bezdomnych) w tym zakresie. wsparcie w wyjściu z bezdomności polegająca na: pomocy w znalezieniu stałego zatrudnienia – 47% respondentów wskazuje ten element pomocy. Rozkład odpowiedzi kobiet i mężczyzn jest podobny, natomiast zainteresowanie w tym zakresie wyrażają przede wszystkim osoby w wieku produkcyjnym od 35 lat do 64 lat, a zwłaszcza w wieku 35 – 54 lata (ponad 50%). pomocy w nabyciu umiejętności poruszania się po rynku pracy – co czwarty ankietowany wskazuje taką potrzebę bez względu na płeć i wiek. pomoc w nabyciu umiejętności i kwalifikacji zawodowych - 13% osób bezdomnych liczy na wsparcie w tym zakresie, a szczególnie osoby w wieku 35 – 44 lata (31%) bez względu na płeć. Tabela 60. Oczekiwania osób bezdomnych wobec oferowanej pomocy (%) Płeć L.p. Wyszczególnienie Wiek Kobiety Mężczyźni 18 – 24 25 – 34 35 – 44 45 – 54 55 – 64 65 lat lata lata lata lata lata i więcej OGÓŁEM 1 w nawiązaniu kontaktów z rodziną 16,00 25,33 - 25,00 18,18 30,43 25,71 9,09 23,00 2 w znalezieniu stałego zatrudnienia 44,00 48,00 - 37,50 59,09 52,17 45,71 27,27 47,00 3 w nabyciu umiejętności poszukiwania pracy 28,00 26,67 - 37,50 22,73 26,09 28,57 27,27 27,00 4 w nabyciu umiejętności i kwalifikacji zawodowych 16,00 12,00 - - 31,82 4,34 8,57 1,818 13,00 5 w znalezieniu mieszkania 72,00 56,00 - 62,50 77,27 60,87 54,29 45,45 60,00 w zabezpieczeniu odzieży, posiłków, 24,00 29,33 - 37,50 4,54 30,43 34,28 45,45 28,00 6 227 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Płeć L.p. Wyszczególnienie Wiek OGÓŁEM 18 – 24 25 – 34 35 – 44 45 – 54 55 – 64 65 lat lata lata lata lata lata i więcej 22,66 - 2,00 27,27 17,39 22,86 18,18 22,00 12,00 10,37 100,00 - 4,54 13,04 14,28 9,09 11,00 pomoc i doradztwo psychologiczne i terapeutyczne 8,00 1,33 - - 4,54 - 2,86 9,09 3,00 10 pomoc w zintegrowaniu osoby bezdomnej ze społecznością lokalną - - - - - - - - - 11 pomoc w załatwieniu spraw urzędowych (wyrobienie dokumentów, załatwienie spraw meldunkowych) 4,00 2,67 - - - 4,34 2,86 9,09 3,00 12 inne 40,00 5- - - - 4,34 2,86 - 1,00 13 brak odpowiedzi 4,00 5,33 - 12,50 4,54 2,86 9,09 5,00 Kobiety Mężczyźni 7 w zabezpieczeniu środków finansowych (zasiłki) 20,00 8 pomoc w dostępie do placówek służby zdrowia (leczenie uzależnień) 9 środków higieny Wyniki nie sumują się do 100% , respondenci mieli do wyboru maksymalnie 3 odpowiedzi Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 228 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Kolejne aspekty pomocy oczekiwanej przez osoby bezdomne to: zabezpieczenie ich podstawowych potrzeb w postaci pomocy rzeczowej tzn. odzieży, pożywienia, środków higieny – co czwarty respondent uważa ten rodzaj pomocy za istotny właściwie bez względu na płeć i wiek (jedynie wśród osób w wieku 35 – 44 lata zaledwie 4% ankietowanych deklaruje oczekiwania w tym zakresie) . zabezpieczenie środków finansowych – co piąty respondent oczekuje takiej właśnie pomocy i nie ma znaczących różnic między odsetkiem kobiet i mężczyzn pod tym względem. Wiek również nie różnicuje w sposób istotny odpowiedzi respondentów (jedynie wśród osób w wieku 25 – 34 lata zaledwie 2% ankietowanych deklaruje oczekiwania w tym zakresie). pomoc w dostępie do placówek medycznych – ważny aspekt pomocy dla co dziewiątego ankietowanego bez względu na płeć (jedynie wśród osób w wieku 18 – 24 lata wszyscy ankietowani deklarują oczekiwania w tym zakresie).. pomoc w nawiązaniu kontaktów z rodziną – co czwarty bezdomny oczekuje wsparcia w tym zakresie. Zdecydowanie częściej są to mężczyźni (25%), a najrzadziej osoby najstarsze(9%). Najrzadziej artykułowane życzenia to pomoc i doradztwo psychologiczne i terapeutyczne oraz pomoc w załatwianiu spraw urzędowych – 9% respondentów. Charakter oczekiwanej pomocy na rzecz osób bezdomnych Oczekiwania wobec pomocy wiążą się z opiniami osób bezdomnych o jej charakterze. Dlatego zapytaliśmy respondentów, jak powinna wyglądać pomoc na rzecz bezdomnych, czy powinna mieć charakter incydentalny, czy powinna być długofalowa, czy w końcu powinna być zindywidualizowana i dostosowana do każdego przypadku. Tabela 61. Oczekiwania osób bezdomnych wobec oferowanej pomocy - charakter pomocy (%) L.p. Płeć/ Wiek/ Czas pozostawania w bezdomności Wyszczególnienie powinna być powinna być powinna być brak doraźna długofalowa zindywidualizowana odpowiedzi OGÓŁEM Płeć 1 Kobiety 12,00 20,00 68,00 - 100,00 2 Mężczyźni 12,00 36,0 48,00 4,00 100,00 229 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wyszczególnienie Płeć/ Wiek/ Czas pozostawania w bezdomności powinna być powinna być powinna być brak doraźna długofalowa zindywidualizowana odpowiedzi 1 18 – 24 lata - - 100,00 - 100,00 2 25 – 34 lata 37,50 - 62,50 - 100,00 3 35 – 44 lata 13,64 1,818 68,18 - 100,00 4 45 -54 lata 4,35 43,48 47,83 4,35 100,00 5 55 – 64 lata 11,43 45,71 40,00 2,86 100,00 6 65 lat i więcej 9,09 18,18 63,64 9,09 100,00 1 krócej niż 1 rok 15,00 20,00 60,00 5,0 100,00 2 od 1 - 2 lata 12,00 32,00 56,00 - 100,00 3 od 2 lat do 3 lat - 30,00 60,00 10,00 100,00 4 od 3 lat do 4 lat - 55,56 44,44 - 100,00 5 od 4 lat do 5 lat - 66,67 33,33 - 100,00 6 powyżej 5 lat 19,35 25,81 45,71 3,22 100,00 7 brak odpowiedzi - 100,00 - - 100,00 12,0 32,00 53,00 3,00 100,00 L.p. OGÓŁEM Wiek Czas pozostawania w bezdomności OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Niemal wszyscy respondenci (85%) opowiadają się albo za dostosowaniem pomocy do każdego przypadku bezdomności indywidualnie albo uważają, że powinna mieć charakter długofalowy. Działania doraźne preferuje zaledwie co ósmy ankietowany. Zresztą, zgodnie z oczekiwaniami osób bezdomnych względem świadczonych usług jest to zupełnie logiczne. Skoro za najważniejsze w pomocy uznają działania ukierunkowane na wyjście z bezdomności to zdają sobie sprawę z tego, że nie mogą to być działania incydentalne. Rozkład odpowiedzi respondentów ze względu na płeć i wiek jest równomierny w tym zakresie. Pomoc zindywidualizowaną preferują osoby pozostające w bezdomności krócej - do 3 lat. Za pomocą długofalową optują osoby pozostające w bezdomności od 3 do 5 lat (w obydwóch grupach powyżej 50%). 230 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Dotacje na rzecz organizacji pozarządowych działających w obszarze bezdomności Poznając ocenę pomocy świadczonej osobom bezdomnym i ich oczekiwania pod tym względem do pełnego obrazu brakowało nam jedynie informacji czy pomoc ta powinna być świadczona oddzielnie przez instytucje samorządowe i organizacje pozarządowe, czy też państwo powinno dotować organizacje działające na rzecz osób bezdomnych. Tabela 62. Opinie osób bezdomnych na temat dofinansowania przez państwo organizacji pozarządowych działających na rzecz osób bezdomnych (%) L.p. Wyszczególnienie Odpowiedzi respondentów 1 zdecydowanie tak raczej tak raczej nie zdecydowanie nie trudno powiedzieć, nie wiem brak odpowiedzi 70,00 2 3 4 5 6 OGÓŁEM 16,00 3,00 5,00 5,0 1,00 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa Z odpowiedzi respondentów wynika, że państwo powinno pomagać organizacjom i dotować ich działalność w tym zakresie – 86% ankietowanych jest tego zdania, a wprost przeciwnego jest zaledwie 8% osób. Taki wynik jest na pewno rezultatem zarówno pozytywnej oceny pomocy świadczonej przez te organizacje jak i wysokiej oceny ich pracowników, ich postawy moralnej, kompetencji i sumienności w wykonywaniu obowiązków. Podsumowując, wyniki badania na temat oczekiwań osób bezdomnych wobec oferowanej pomocy należy podkreślić, że respondenci oczekują przede wszystkim pomocy w usamodzielnieniu się poprzez: pomoc w znalezieniu mieszkania wsparcie w znalezieniu zatrudnienia, w nabyciu umiejętności i kwalifikacji zawodowych (kursy zawodowe), w nabyciu umiejętności poruszania się po rynku pracy zabezpieczenie podstawowych potrzeb egzystencji (odzież, pożywienie, środki higieny) zabezpieczenie środków finansowych 231 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego pomoc w dostępie do placówek medycznych pomoc w nawiązaniu kontaktów z rodziną Najrzadziej wskazywane są wsparcie doradcze – psychologiczne i terapeutyczne w załatwianiu spraw urzędowych. oraz pomoc Konsekwencją tych oczekiwań jest opowiedzenie się większości respondentów za świadczeniem pomocy w sposób długofalowy i dostosowany do indywidualnych potrzeb. Pomoc doraźna powinna być stosowana incydentalnie. Respondenci opowiadają się za świadczeniem pomocy na ich rzecz nie tylko przez MOPS ale również przez organizacje pozarządowe, a ich opinie wynikają z pozytywnych doświadczeń i kontaktów z tymi organizacjami. Uważają również, że państwo powinno pomagać organizacjom w postaci dotacji finansowych na ich rzecz. PODSUMOWANIE Odnosząc się do postawionych pytań badawczych, na podstawie zebranych informacji możemy wysnuć następujące wnioski: 1. Powody bezdomności Poznanie przyczyn bezdomności jest przede wszystkim niezbędne w codziennej pracy pracowników MOPS i NGO’s przy kwalifikowaniu konkretnych form pomocy dostosowanych do konkretnej osoby. Ale poznanie tych powodów w szerszym ujęciu może ułatwić planowanie działań systemowych nakierowanych na likwidację lub zmniejszenie poziomu występowania mechanizmów, które do nich doprowadzają. Z zebranych informacji wynika, że to patologie są przyczyną bezdomności w prawie każdym przypadku (77%), a przyczyny prawne i społeczno-ekonomiczne występują nieco rzadziej (odpowiednio 38% i 29%). Częstochowscy bezdomni znaleźli się w trudnej sytuacji nie na skutek jednego konkretnego powodu, ale w wyniku co najmniej kilku przyczyn wzajemnie się przeplatających i warunkujących. Do najczęściej wskazywanych powodów bezdomności należą przyczyny związane z patologiamiwymieniane niemal przez każdego respondenta: rozpad rodziny – rozwód - wskazywany zwłaszcza przez osoby starsze alkoholizm i narkomania – wskazywane wyłącznie przez mężczyzn 232 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego przemoc w rodzinie – wskazywana bardzo często przez kobiety wyrzucenie z mieszkania przez rodzinę/ współlokatorów – wskazywane głównie przez mężczyzn przestępczość – brak różnic ze względu na płeć i wiek Kolejna grupa przyczyn bezdomności to przyczyny społeczno-ekonomiczne (1/3 respondentów), a w tym: utrata pracy – wskazywana częściej przez mężczyzn i osoby w wieku 25 – 64 lata Następna grupa przyczyn bezdomności – przyczyny prawne wymieniana jest równie często jak utrata pracy: eksmisja- wskazywana zwłaszcza przez respondentów obojga płci w wieku powyżej 45 lat wymeldowanie z mieszkania decyzją administracji - wskazywane zwłaszcza przez kobiety. Przyczyny leżące po stronie osoby bezdomnej to przede wszystkim nieumiejętność poradzenia sobie z sytuacją życiową. Ważną informacją jest brak wskazań, które sugerowałyby, że bezdomni znaleźli się w obecnej sytuacji na skutek świadomego wyboru takiego stylu życia. 2. Aktualna sytuacja życiowa osób bezdomnych Zdiagnozowanie sytuacji życiowej osób bezdomnych to kolejny element kwalifikowania pomocy wobec tych osób. Naszym zdaniem, najważniejsze czynniki, które powinno się wziąć przy tym pod uwagę to: czas pozostawania w bezdomności – zebrane dane wskazują, że mężczyźni częściej pozostają w bezdomności zdecydowanie dłużej niż kobiety zwłaszcza w przypadku czasu dłuższego niż 5 lat. Kolejne zmienne społeczno-demograficzne – wiek i poziom wykształcenia również nie pozostają bez wpływu na długość czasu pozostawania w bezdomności – im człowiek jest starszy i gorzej wykształcony tym dłużej jest bezdomnym. sytuację rodzinną osób bezdomnych – jest istotnym elementem ze względu na możliwość zachowania więzi z najbliższymi – wyniki badania pokazują, że niemal wszyscy respondenci utrzymują kontakty z rodziną, pytanie tylko na ile te stosunki są przyjazne. sytuację finansową – ze względu odpłatność korzystania z miejsca pobytu lub innych świadczeń w ośrodkach wsparcia przez osoby uzyskujące dochody z tytułu pracy, renty, emerytury istnieje konieczność poznania sytuacji finansowej osoby bezdomnej. Zebrane informacje potwierdzają, że tylko ¼ ankietowanych nie uzyskuje żadnego dochodu. Wśród 233 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego pozostałych wyższe dochody na ogół pochodzące z jednego źródła mają osoby starsze i lepiej wykształcone. Osoby z niskimi dochodami utrzymują się z różnych źródeł, w tym zbieractwa i żebractwa (mężczyźni). sytuację mieszkaniową - zgodnie z wynikami badania większość respondentów trafia do bezdomności wprost z własnego/ wynajętego mieszkania. Oznacza to, że przede wszystkim utrata pracy, brak dochodów i w konsekwencji eksmisja wtrącają ludzi w bardzo trudną sytuacje życiową, ale istotną rolę odgrywają w tym wypadku również patologie (alkoholizm, przemoc w rodzinie). Część bezdomnych trafia do placówek wprost z „ulicy” . sytuację zdrowotną – jest istotna odnośnie kwalifikowania pomocy wobec osób bezdomnych – m.in. pomoc w dostępie do pomocy lekarskiej, znalezieniu zatrudnienia, co potwierdzają wyniki badania. 1/3 respondentów określa swój stan zdrowia jako zły i bardzo zły i ma przy tym orzeczony stopień niepełnosprawności. 3. Problemy, z jakimi borykają się osoby bezdomne Rozpoznanie problemów osoby bezdomnej to jeden z najważniejszych elementów diagnozy jej sytuacji życiowej, które powinno być stosowane nie tylko przy pierwszym kontakcie na linii pracownik – klient pomocy, ale stale, na bieżąco. sytuacja psychiczna osób bezdomnych – trudna sytuacja życiowa na pewno nie sprzyja osobom bezdomnym w pozytywnym nastawieniu do życia, chociaż znajdują w nim takie aspekty, które dają im poczucie zadowolenia. Do pozytywów należą: wiara w Boga i wyznawana religia, posiadanie znajomych i przyjaciół, poczucie wolności i niezależności (bardzo subiektywne skoro ich egzystencja w dużej mierze zależy od przyznanych świadczeń), posiadane wykształcenie, dysponowanie wolnym czasem i po prostu zadowolenie z siebie, swojego zachowania. Z kolei aspekty życia budzące niepokój bezdomnych to te, które dotyczą ich codziennej egzystencji - sytuacja finansowa, brak pracy, czy relacje panujące w rodzinie. Poznanie samopoczucia osób bezdomnych w tych aspektach powinno ułatwić podejmowanie działań w kierunku usamodzielnienia, które powinny polegać na pracy nad samym sobą, na przekonaniu osób bezdomnych, że niezależnym i wolnym można czuć się panując nad swoim życiem, na pomocy w znalezieniu pracy, wyrabianiu samodzielności i zdolności utrzymania się za zarobione pieniądze. relacje osób bezdomnych z otoczeniem – zgodnie z wynikami badana osoby bezdomne spotykają się w najlepszym wypadku z obojętnością, a w najgorszym ze strachem i agresją. Rzadko doświadczają dowodów ludzkiej życzliwości i empatii. I stąd wynika m.in. ich zachowanie wobec otaczającego „świata” nacechowane obojętnością, a nierzadko poczuciem wstydu i upokorzenia. sytuacja zawodowa osób bezdomnych – to bardzo ważny czynnik deprywacji osób bezdomnych. Mimo, że ¾ z nich posiada co najmniej wykształcenie zawodowe, a więc 234 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego konkretny zawód i umiejętności, to zdecydowana większość nigdzie nie pracuje. Wykonywanie pracy zarobkowej jest uzależnione od wieku (osoby młodsze częściej pracują zawodowo), od poziomu wykształcenia – im wyższy pozom wykształcenia tym częstsza praca zawodowa i od czasu pozostawania w bezdomności – im krótszy „staż” pozostawania w bezdomności tym częstsze deklaracje o zatrudnieniu. Ale praca lub jej brak zależy jeszcze od dwóch czynników: od nastawienia pracodawców do zatrudniania osób bezdomnych – respondenci twierdzą, że pracodawcy boją się zatrudniać bezdomnych i nie oferują pracy osobom naznaczonym „piętnem” bezdomności od rzeczywistych umiejętności zawodowych – rynek pracy jest obecnie bardzo dynamiczny, wymagania pracodawców zmieniają się a kwalifikacje bezdomnych, którzy pozostają w bezdomności co najmniej od 2 lat dezaktualizują. W tym wypadku odpowiednim działaniem byłoby zaproponowanie im szkoleń zawodowych pomagających nabyć/ odnowić kwalifikacje i takie działania są realizowane. Problem w tym, że szkolenia proponowane są najczęściej osobom pozostającym krótko w bezdomności do 2 lat. do wymienionych powodów braku pracy dochodzi jeszcze zły stan zdrowia i wiek – trudności ze znalezieniu pracy mają przede wszystkim osoby w wieku 45+. motywacja do wyjścia z bezdomności – z zebranych informacji wynika, że czynnikami demobilizującymi bezdomnych do zmiany swego statusu należą: w sferze psychiki – pozytywna ocena własnej sytuacji życiowej, która nie zachęca do zmian, przyzwyczajenie – uzależnienie od pomocy z zewnątrz, obojętność tzn. bierność i apatia w stosunku do własnego życia, w sferze materialnej – brak pracy, czyli brak środków do samodzielnego życia oraz brak mieszkania tzn. brak możliwości prowadzenia „normalnego” życia, czas pozostawania w bezdomności – im dłuższy tym trudniej zdecydować się na działanie, podejmowane dotychczas próby wyjścia z bezdomności zakończone niepowodzeniem, pesymizm w ocenie własnych szans na zmianę. 4. Ocena pomocy na rzecz osób bezdomnych Poznanie opinii osób bezdomnych na temat skuteczności świadczonych usług powinno pomóc zmodyfikować procedurę pracy z tymi osobami. W tym celu warto wiedzieć, jakie są źródła ich informacji o możliwościach skorzystania z opieki, warto znać formy pomocy, z których korzystają i te które cenią najbardziej oraz ich opinie o pracy na styku pracownik – klient pomocy. źródła informacji o możliwości skorzystania z pomocy – osoby bezdomne czerpią informacje z różnych źródeł (najczęściej od pracowników socjalnych/ streetworkerów i od osób postronnych), a w mniejszym stopniu od pracowników służb porządkowych, innych bezdomnych (wyłącznie mężczyźni) lub od księdza. Ale spora grupa respondentów (43%) szuka pomocy z własnej inicjatywy. Ta informacja jest o tyle ważna, że osoby same 235 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego poszukujące pomocy wydają się być bardziej zmotywowane do zmiany swojej sytuacji i podjęcia walki z przeciwnościami losu. Potencjalnie dobrze rokują na przyszłość. korzystanie z pomocy oferowanej osobom bezdomnym – zgodnie z zebranymi informacjami osoby bezdomne korzystają najczęściej z form pomocy, które zabezpieczają ich podstawy egzystencji tzn. schronienie i posiłek oraz pomoc finansowa. Jednocześnie uważają, że właśnie te świadczenia powinny przysługiwać w pierwszej kolejności każdej osobie bezdomnej. Ale wysoko stawiają również pomoc świadczoną w postaci pracy socjalnej, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia i pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych. I o ile wskazania pierwszych trzech form pomocy nie zależą istotnie od zmiennych społecznodemograficznych, to pomoc w znalezieniu zatrudnienia czy praca socjalna są częściej wskazywane przez respondentów pozostających w bezdomności co najmniej od 2 lat. Wynika z tego, że właśnie te formy pomocy powinny zostać zintensyfikowane wobec osób z długim stażem w bezdomności. korzystanie z placówek dla bezdomnych – respondenci w zasadzie korzystali z wszystkich placówek dla bezdomnych znajdujących się w Częstochowie w zależności od potrzeb. zaspokojenie potrzeb osób bezdomnych – korzystanie z różnych pomocy nie oznacza na wprost zaspokojenia wszystkich potrzeb osób bezdomnych. Zebrane informacje uprawniają do stwierdzenia, że oferowane usługi w pierwszej kolejności zaspokajają potrzeby osób bezdomnych na poziomie egzystencji. Zdaniem samych zainteresowanych są realizowane prawidłowo i zabezpieczają ich byt wystarczająco. Natomiast zaspokojenie potrzeb w wymiarze społecznym, prowadzącym do usamodzielnienia jest wysoce niezadowalające. Warto tutaj wspomnieć, że co czwarty respondent wskazuje na niedociągnięcia w tym obszarze (tylko co ósmy ankietowany twierdzi, że ma zaspokojone wszystkie swoje potrzeby). Jest to o tyle niepokojące, iż ponad połowa bezdomnych to osoby przebywające w schroniskach i noclegowniach, które w ramach swoich działań powinny wykonywać usługi z zakresu poradnictwa, informacji i wsparcia emocjonalnego. ocena pracowników MOPS i NGO’s w aspekcie etycznym, profesjonalnym oraz ze względu na sposób traktowania klientów pomocy. Należy przy tym dodać, że dla osób bezdomnych najważniejszym składnikiem oceny jest postawa moralna/ etyczna pracowników MOPS i NGO’s – ten aspekt ich pracy wskazało ponad 70% respondentów w porównaniu do sposobu traktowania klientów pomocy, który wskazała nieco ponad 1/3 ankietowanych: postawa etyczna - zebrane opinie w sposób jednoznaczny potwierdzają nienaganną postawę moralną pracowników MOPS i NGO’s. Zdecydowana większość respondentów nie ma żadnych zastrzeżeń w tym aspekcie swojej oceny. Pracownicy bezpośrednio stykający się z osobami bezdomnymi szanują ich poczucie godności zapewniając przy tym dyskrecję i poufność w zakresie powierzanych problemów. 236 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego profesjonalizm pracowników rozumiany jako sumienność w wykonywaniu obowiązków jest oceniany pozytywnie przez co trzeciego respondenta odnośnie i pracowników MOPS i pracowników NGO’s. Różnice w ocenie można dostrzec jedynie w przypadku opinii negatywnych. - negatywnie rzadziej oceniani są pracownicy NGO’s, ale ta odmienność wynika najprawdopodobniej w mniej rygorystycznym stosowaniu przepisów do regulujących świadczenie pomocy osobom bezdomnym, do których stosowania zobligowani są pracownicy MOPS. sposób traktowania osób bezdomnych (przejrzyste zasady i obiektywne reguły postępowania) również są oceniane pozytywnie przez co czwartego ankietowanego ze wskazaniem na pracowników MOPS w odniesieniu do przejrzystości zasad. ocena pomocy oferowanej osobom bezdomnym – na ocenę pomocy, z której osoby bezdomne korzystały lub korzystają składają się: organizacja życia w placówce dla bezdomnych, niedociągnięcia oferowanej pomocy i jej kompleksowość: ocena organizacji życia potwierdza, konieczność stosowania jasnych reguł i zasad (co drugi respondent wskazuje ten element oceny). Ważne jest również zapewnienie w miarę godziwych warunków do życia, tzn. w sferze materialnej zapewnienie dostępu do zaplecza kuchennego i urządzeń sanitarnych, a w sferze psychicznej poczucia prywatności i bezpieczeństwa. Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa jest bardzo ważne dla wszystkich respondentów bez względu na płeć i wiek, a poczucie prywatności staje się tym istotniejsze im podopieczny placówki jest starszy. niedociągnięcia pomocy świadczonej bezdomnym to przede wszystkim niedostatki infrastruktury. Ale kolejne, wymieniane przez respondentów, dotyczą braku standardów udzielanej pomocy, sposobu traktowania osób bezdomnych przez personel placówek oraz przepisów prawnych w postaci rejonizacji pomocy. kompleksowość pomocy – wśród osób wyrażających się pozytywnie lub negatywnie o pomocy na rzecz bezdomnych ponad połowa jest zdania, że jest ona niewystarczająca, nie obejmuje szerokiego spektrum potrzeb osób bezdomnych i często ogranicza się do zapewnienia im podstawowych potrzeb. 5. Oczekiwania osób bezdomnych wobec pomocy świadczonej na ich rzecz Osoby bezdomne, które borykają się z wieloma problemami powinny czuć się możliwie jak najbezpieczniej, mieć dostęp do szerokiego wachlarza usług, które nie tylko zabezpieczają ich byt, ale umożliwiają im usamodzielnienie i wyjście z bezdomności. Stąd nasze zainteresowanie oczekiwaniami osób bezdomnych względem oferowanej pomocy pod kątem oferty usług, charakteru świadczonej pomocy oraz możliwości realizacji pomocy na rzecz osób bezdomnych nie tylko przez instytucje samorządowe ale i przez organizacje pozarządowe dotowane przez państwo. 237 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oczekiwania osób bezdomnych wobec oferty usług – bezdomni wskazują przede wszystkim te formy pomocy i usługi, które pozwalają im zaspokoić potrzeby w wymiarze społecznym i bytowym: pomoc w znalezieni mieszkania – ten aspekt pomocy dotyczy właściwie wszystkich poziomów potrzeb (od schronienia po możliwość prowadzenia „normalnego” życia). Na takiej formie pomocy zależy przede wszystkim kobietom i osobom młodszym pomoc w znalezieniu zatrudnienia i nabyciu umiejętności poruszania się po rynku pracy oraz pomoc w nabyciu umiejętności i kwalifikacji zawodowych – taką potrzebę wyrażają zazwyczaj osoby w pełni sił do pracy bez względu na płeć. zabezpieczenie podstawowych potrzeb (odzież, pożywienie, środki higieniczne) – tego oczekują wszyscy respondenci zabezpieczenia środków finansowych – również w tym wypadku nie ma różnic ze względu na płeć i wiek badanych pomoc w dostępie do placówek medycznych – ważny aspekt pomocy dla wszystkich respondentów pomoc w nawiązaniu kontaktów z rodziną – tego oczekują szczególnie mężczyźni oraz rzadko artykułowane – pomoc i doradztwo psychologiczne i terapeutyczne i pomoc w załatwianiu spraw urzędowych. charakter świadczonej pomocy – oczekiwania osób bezdomnych są jednoznaczne. Pomoc powinna być przede wszystkim dostosowana każdorazowo do indywidualnych potrzeb i powinna być długofalowa. dotacje na rzecz organizacji pozarządowych działających w obszarze bezdomności respondenci uważają za niezbędne i deklarują, na bazie swoich doświadczeń i pozytywnej oceny zarówno pomocy oferowanej przez NGO’s jak i pozytywnej oceny ich pracowników, konieczność realizacji usług skierowanych do bezdomnych i przez organizacje pozarządowe i przez instytucje samorządowe. Bezdomność to brak - brakiem, brakiem domu, brakiem pracy, brakiem rodziny, poczuciem niższości i zagubienia. Dlatego pomoc osobom bezdomnym, które odczuwają brak na wielu poziomach potrzeb powinna być pomocą jak najbardziej kompleksową, systematyczną, długofalową i zindywidualizowaną. Wyniki badań obrazując aktualną sytuację osób bezdomnych w Częstochowie powinny pomóc w usprawnieniu pracy na ich rzecz. Zebrane informacje wskazują na niedociągnięcia oferowanych form pomocy zwłaszcza w wymiarze społecznym, co pociąga za sobą braki w jakości usług. Z wypowiedzi respondentów wynika, że o ile pomoc w wymiarze egzystencji zaspokaja ich potrzeby, to pomoc w dążeniu do usamodzielnienia jest niewystarczająca – proponuje się za mało zajęć z zakresu reintegracji społecznej i zawodowej. A jeśli już są oferowane to raczej osobom młodym 238 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego „stażem”. Respondenci wskazują też na brak jednolitych standardów postępowania w poszczególnych placówkach dla bezdomnych, co również przyczynia się do różnej jakości usług w poszczególnych placówkach. Oczywiście mowa jest również o niedostatkach infrastruktury, ale „naprawa” tych niedociągnięć jest trudniejsza, bo związana z nakładami finansowymi.. Natomiast poprawa jakości usług w wymiarze społecznym może być realizowana przy minimalnych kosztach. BEATA PAWLICA INSTYTUCJONALNA POMOC CZĘSTOCHOWSKIM BEZDOMNYM W OPINIACH BEZDOMNYCH, PRACOWNIKÓW MIEJSKIEGO OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ W CZĘSTOCHOWIE ORAZ ZATRUDNIONYCH I WOLONTARIUSZY CZĘSTOCHOWSKICH ORGANIZACJI NON PROFIT Centra miast, dworce kolejowe i autobusowe, ogródki działkowe, pustostany to najczęściej spotykane miejsca polskich miast, gdzie można spotkać bezdomnych. Ich wygląd, zapach, zachowanie nie budzą pozytywnych uczuć zewnętrznego otoczenia. Najczęściej mijając takie osoby staramy się ich nie zauważać, mijamy je obojętnie, rzadko udzielamy im pomocy. Wielu z nas sądzi, że osoby te zasłużyły na swój los i nie warto im pomagać, bo pomoc ta nie przyniesie w ich życiu zmian na lepsze. Z tego między innymi powodu polscy kloszardzi rzadko mogą liczyć na pomoc najbliższego otoczenia. Osobom żyjącym na społecznym marginesie, doświadczającym ubóstwa, choroby alkoholowej, pozbawionym pracy, nisko wykształconym, pozbawionym rodziny, domu i perspektyw na przyszłość trudno poradzić sobie z życiowymi problemami. Bez specjalistycznej, instytucjonalnej pomocy pozostaną one na marginesie życia społecznego. W Polsce każdy obywatel ma prawo do społecznego zabezpieczenia. Z tego prawa może skorzystać m.in. gdy jest niezdolny do pracy (nie z własnej woli), gdy jest inwalidą, gdy jest chory, gdy jest w wieku emerytalnym. Zakres i formy społecznego wsparcia opisane zostały w Ustawie z dnia 12.03.2004 roku o pomocy społecznej. Dokument ten definiuje pomoc społeczną i określa instytucje, które w imieniu państwa za nią odpowiadają. Pomoc społeczna stanowi instytucję polityki społecznej państwa, która ma na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudności życiowych, których sami nie są w stanie pokonać. Pomoc społeczna w Polsce jest organizowana przez organy 239 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego administracji rządowej i samorządowej, które współpracują z organizacjami społecznymi i pozarządowymi. Dzięki takiemu współdziałaniu pomoc skierowana do potrzebujących ma większe szanse dotarcia do jak największej liczby ubogich wymagających wsparcia. W takiej właśnie sytuacji znajdują się bezdomni przebywający na terenie Częstochowy. Osobom tym udzielana jest profesjonalna pomoc nie tylko przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie, ale i przez funkcjonujące na terenie miasta i w jego okolicy organizacje pozarządowe. Pracownicy i wolontariusze tych instytucji starają się w miarę swoich możliwości nieść pomoc wszystkim tym, którzy z różnych powodów nie mają własnego domu. Projektując nasze badania przyjęliśmy, że oferowana częstochowskim kloszardom instytucjonalna pomoc może być przez nich oceniona inaczej niż przez tych, którzy jej udzielają. W związku z tym, postanowiliśmy poprosić o opinie na temat socjalnego wsparcia bezdomnych tych, którzy go bezpośrednio doświadczają i tych, którzy udzielają go. Analiza wypowiedzi rozmówców została wzbogacona o ich wypowiedzi. PERSPEKTYWA BEZDOMNYCH Bezdomni na te problemy częściowo odpowiadali już w trakcie wcześniejszych badań (kwestionariusz wywiadu skierowany do 100 częstochowskich bezdomnych). Wypowiedzi rozmówców w tych badaniach miały charakter standaryzowany i nie pozwalały one wielu przypadkach na udzielenie pełnych i wyczerpujących odpowiedzi. Zdecydowaliśmy, się więc na przeprowadzenie tzw. wywiadów pogłębionych, w trakcie których uczestniczący w nich bezdomni mogli wzbogacić i poszerzyć informacje pozyskane podczas wcześniejszych badań. Na tym etapie eksploracji do rozmów zaprosiliśmy 10 bezdomnych (7 mężczyzn i trzy kobiety). Osoby te w momencie prowadzenia wywiadów przebywały w ośrodkach dla bezdomnych. Przygotowany dla nich kwestionariusz wywiadu zawierał pytania, które dotyczyły sytuacji życiowej częstochowskich bezdomnych, ich sytuacji ekonomicznej oraz oceny pomocy oferowanej bezdomnym przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie i częstochowskie organizacje pozarządowe oraz metryczkę zawierającą pytania o dane społeczno-demograficzne badanych . Blok pytań dotyczących sytuacji życiowej częstochowskich bezdomnych rozpoczęliśmy od prośby dotyczącej ich subiektywnej oceny własnej sytuacji życiowej, oceny tego, co do tej pory udało im się 240 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego osiągnąć. Pytanie to miało skłonić rozmówców do spojrzenia na ich dotychczasowe życie z perspektywy czasu, miało skłonić ich do swego rodzaju retrospekcji. Dla wielu rozmówców okazało się być ono niezwykle trudne, bowiem, by na nie odpowiedzieć musieli dokonać często bardzo krytycznej oceny dokonań własnych i ich najbliższej rodziny. A ocena ta nie była pozytywna. Rozmówcy, poza jedną osobą, nie potrafili wskazać swoich dokonań w ich pozytywnym wymiarze. A jeśli już je wymienili, to zrobili to po to, by po chwili stwierdzić, iż wszystko to, co osiągnęli stracili. Oceniając swoje życie wspominali swoje rodziny. Ale trudno doszukiwać się w ich wypowiedziach pozytywnych opinii na temat ich rodzin. Żony, mężowie, dzieci jeśli nawet byli w życiu rozmówców to kontakt z nimi został zerwany i trudno doszukiwać się jakichkolwiek relacji czy emocjonalnych więzi. Z wypowiedzi badanych można domniemywać, że to właśnie złe relacje z rodziną, głównie z żonami stanowią przyczynę ich bezdomności. A dzieci często już dorosłe nie interesują się losem swoich rodziców. … trochę się wałęsałem, bo żona znalazła sobie frajera. Potem pan zmarł, ona wróciła do domu i kazała mi się wyprowadzić. Ja nie chciałem. To ona napuściła policję, powiedziała, że nożem ją chciałem poderznąć …. Zamek wymieniła. Nikt nie chciał mi pomoc. No i tak to się wałęsałem po dworcu. Potem mieszkałem u takiej babki, co koty miała. I mówię jej: Aniu pomogłabyś mi. Zadzwoniła do kogoś i załatwiła mi MOPS i znalazłem się tutaj (mężczyzna, 55-64 lata, rozwiedziony, wyk. zawodowe, 4 dzieci, bezdomny 5 lat). Proszę Panią, kiedyś miałem mieszkanie. Sprzedałem to mieszkanie. Dołożyłem synowi, który kupił sobie w Krakowie mieszkanie i otworzył własną działalność. No taka sytuacja była …Ja nie narzekam proszę Panią. Jestem na emeryturze. Posiadam ukończone studia prawnicze. To jeszcze czego chcieć można. A poza tym po prawie można jeszcze dorobić (mężczyzna, 65 lat i więcej, wdowiec, wyk. wyższe, 1dziecko, bezdomny 4 lata ) 241 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Niektórzy z rozmówców wspominali swoje rodziny pochodzenia. Opowiadali o swoich matkach i ojcach, o braku rodzinnego ciepła. Z wypowiedzi tych wyłania się obraz rodziny dysfunkcyjnej, w której rodzice (często samotne matki) nie dbali o własne dzieci, nie interesowali się nimi, nie zadbali o ich przyszłość. A co mam opisywać. Jestem tu, bo nie mam gdzie mieszkać. Niestety. Uważam, że to nie moja wina. Rodzice sobie nie radzili i .. no cóż … ja teraz muszę sobie radzić. A co osiągnąłem? Staram się żyć uczciwie. Jest mi ciężko. Ale może jakoś to będzie … (mężczyzna, 25-34 lata, kawaler, wyk. gimnazjalne, bezdomny od 1/2 roku). No bardzo źle proszę Panią. Stałem się osobą bezdomną po śmierci matki, w alkohol wpadłem i tak doszło do tego, że piłem alkohol i po prostu do szpitala się dostałem. Ja nie mam osiągnięć (mężczyzna, 55-64 lata, wyk. zawodowe, bezdomny 5 lat). Nadużywanie alkoholu to kolejny wymieniany przez rozmówców problem, który pojawił się w ich życiu i wpłynął na nie niezwykle destrukcyjnie. Problem z nadużywaniem alkoholu pojawił się w większości wypowiedzi. Jednakże wypowiedzi te wskazują, że uzależnienie od alkoholu nie było pierwotną przyczyną bezdomności badanych. Rozmówcy jak wskazywali, alkoholu zaczęli nadużywać w konsekwencji różnych problemów rodzinnych, ale obecnie poradzili sobie z nałogiem. Rozmówcy w trakcie wywiadów przyznali, że ich osiągnięcia życiowe nie napawają optymizmem. Zdawali się trzeźwo oceniać swoją aktualną sytuację życiową. Nie czuli się za nią odpowiedzialni. Jej przyczyn szukali w otoczeniu zewnętrznym, głównie w rodzinie. 242 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Praktycznie każdy z badanych potrafił określić, z jakimi problemami aktualnie się boryka. Niewątpliwie najczęściej wskazywany był brak mieszkania. Własne lokum zdaje się być w opinii rozmówców lekiem na wszystkie bolączki. Mieszkanie mogłoby rozwiązać problem choroby alkoholowej, problemy rodzinne, pozwoliłoby znaleźć pracę…. Kontakt z bliskimi, na których można liczyć w każdej sytuacji to drugi wątek przewijający się w rozmowach. Trzecim problemem, z którym borykają się bezdomni jest choroba alkoholowa, z którą starają się walczyć. Proszę Pani najważniejsze co mi brakuje to kawałek własnego kąta. Pić nie piję, chyba że mnie szlag trafi. Ale to też jak wypiję setkę lub dwie siadam i myślę co będzie dalej. Palić w ogóle przestałem, teraz pić … (mężczyzna, 55-64 lata, wyk. zawodowe, bezdomny od 20 lat) Dobre pytanie. Brakuje kogoś bliskiego, kogoś, nikogo mógłbym liczyć …chyba rodziców. Ale nie moich rodziców, bo oni nic mi nie dali, tylko takich rodziców, którzy by mnie wspierali … (mężczyzna, 25-34 lata, kawaler, wyk. gimnazjalne, bezdomny od 1/2 roku) O tym czy będziemy w stanie zmienić swoje życie decyduje wiele czynników. Niewątpliwie najważniejszym z nich jest gotowość do zmian i dokładne sprecyzowanie co chcemy zmienić. Bezdomni, z którymi prowadzono rozmowy przyznali, że chcieliby zmienić swoją dotychczasową sytuację życiową, marzą o pracy zawodowej i mieszkaniu. Mimo iż sugerowali, że podejmowali próby zmiany swojego losu, to ich poczynania ograniczyły się pisania podań o mieszkanie socjalnie, nielegalnej pracy i czekania na to, co przyniesie przyszłość. Żadnych innych prób nie podejmowali. Nie potrafili wskazać osoby/osób, które mogłyby im pomóc w trudnej sytuacji życiowej. Zdają się oni żyć w poczuciu osamotnienia zarówno ze strony najbliższych jak i ze strony instytucji. Żadna z indagowanych osób nie wskazała na pracowników MOPS czy pracowników NGO’s jako tych, którzy mogliby służyć im specjalistyczną pomocą. 243 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tak. Teraz chciałbym znaleźć pracę, usamodzielnić się i jakoś funkcjonować w społeczeństwie. Prób wyjścia, zmiany swojego losy nie podejmowałem (mężczyzna, 45-54 lata, kawaler, wyk. średnie, bezdzietny, bezdomny 3lata) Tutaj właśnie to jest to, że nie ma kto pomóc. Musiałbym sobie sam poradzić. Może dostałbym zasiłek, to by było jakieś 400zł czy coś ….Można wynająć pokój, można coś myśleć dalej, starać się … (kobieta, 55-64lata, rozwiedziona, 1 dziecko, bezdomna 1,5 roku) Czytając wypowiedzi rozmówców można odnieść wrażenie, że działania, o których mówią pozostają w sferze ich marzeń i raczej nie wierzą, by mogły stać się one rzeczywistością. Badani rzadko podejmowali w przeszłości próby wyjścia z bezdomności. Ci, którzy zdecydowali się zmienić swoje życie próbowali szukać pracy. Jeśli ją znajdywali, to pieniądze, jakie za nią otrzymywali nie starczały na wynajęcie mieszkania. Z czasem rezygnowali z pracy lub tracili ją z własnej winy. Pisali podania o mieszkania socjalne, które na terenie Częstochowy są dobrem deficytowym i niewiele osób je otrzymuje. W ten sposób sytuacja życiowa badanych pozostawała niezmienna. Z czasem tracili wiarę we własne możliwości i w to, że mogą poprawić swój los, akceptowali swój status bezdomnego. Wśród 10 badanych, z którymi prowadzono rozmowy 2 przyznało, że ma pracę. Zatrudnieni byli „na czarno”, ale jak sami przyznali w Częstochowie o pracę nie jest trudno. Problem polega na tym, że jest ona zazwyczaj nielegalna. A to różnie … zazwyczaj w miarę szybko znajduję pracę na miesiąc albo dwa. szukam pracy sam. Teraz niestety pracuję na czarno. Wykonuję prace remontowe (mężczyzna, 25-34 lata, kawaler, wyk. gimnazjalne, bezdzietny, bezdomny od 1/2 roku) 244 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tu jest mało pracy. Ale jeśli ktoś chce to u sąsiadki trawę skosi. Raz mnie zauważył (sąsiad) i teraz jak ma jakąś pracę to mnie woła …. (mężczyzna, 45-54 lata, rozwiedziony, wyk. zawodowe, 2 dzieci, bezdomny od 1 roku) Kilkoro z rozmówców stwierdziło, iż wykonują prace na rzecz placówki dla bezdomnych, w której przebywają. Dla części z nich była to jedyna forma aktywności. Dyżury na sprzątanie są ustalone z góry, wiadomo. Dyżur na kuchni czy na Sali, sprzątanie (mężczyzna, 55-64 lata, kawaler, wyk. zawodowe, bezdzietny, bezdomny od 5 lat). Tyle tutaj pracy, że nie ma kiedy wyrwać się w poszukiwaniu zatrudnienia (mężczyzna, 55-64 lata, wdowiec, wyk. zawodowe, 3 dzieci, bezdomny od 20 lat). Ci, którzy nie pracowali stwierdzili, że nie mogą podjąć zatrudnienia bo pracę trudno znaleźć, bo są chorzy, w podeszłym wieku, cierpią/cierpieli w przeszłości na chorobę alkoholową. Kolejną podjętą w rozmowie kwestią były kompetencje, na jakie zdaniem rozmówców zwracają uwagę pracodawcy. Badani przyznali, że bezdomnemu trudno jest znaleźć zatrudnienie. Problem stanowi brak stałego zameldowania, którego wielu bezdomnych nie ma, a które wymagane jest przez pracodawców. Często bywa i tak, że bezdomni poszukujący zatrudnienia spotykają się z niechęcią a nawet uprzedzeniami ze strony pracodawców. Status osoby bezdomnej sprawia, że kompetencje kandydata na pracownika przestają się liczyć. Kilkoro rozmówców podjęło próbę wyeksponowania koniecznych na współczesnym rynku pracy kompetencji pracowniczych. Wśród nich wymienili: wiek 245 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego kandydata na pracownika, brak nałogów (choroba alkoholowa), niskie oczekiwania płacowe, wygląd zewnętrzny, schludny i czysty ubiór, umiejętności zawodowe, komunikatywność i chęć do pracy. Według mnie to ono coś takiego mają, że wiedzą, czy ktoś chce robić czy nie. Bo jak nawet nie za bardzo coś umiem, to jak chce robić, to się wszystkiego nauczę. Na pewno ważne jest co kto umie i pewnie wygląd … (mężczyzna, 25-34 lata, kawaler, wyk. gimnazjalne, bezdzietny, bezdomny od 1/2 roku) Chyba na sumienność, bo ja wiem…. Żeby alkoholu nie pić przede wszystkim i takie tam sprawy. Umiejętności zawodowe jak najbardziej, no i na wiek (mężczyzna, 55-64 lata, kawaler, wyk. zawodowe, bezdzietny, bezdomny od roku). Trudności w znalezieniu zatrudnienia przez bezdomnych mogą wynikać z braku odpowiedniego wykształcenia tych osób. Wielu z nich nie dysponuje kompetencjami zawodowymi, które byłyby atrakcyjne dla rynku pracy. Czy w związku z tym podejmują próby nabycia jakichś kwalifikacji, czy doszkalają się? Co drugi z rozmówców przyznał, że nie podejmował do tej pory takich prób. Swoją bierność w tej kwestii motywowali podeszłym wiekiem, chorobą, tym, że i tak nie znaleźliby pracy, więc nie ma sensu angażować się coś co nie przyniesie żadnych efektów. Ci, którzy w przeszłości podejmowali próby przekwalifikowywania się i dokształcenia zrobili to „dla papieru” lub by poszerzyć swoją wiedzę. Ale szkolenia te nie przyniosły spodziewanych efektów. Rozmówcy nadal borykają się z brakiem zatrudnienia. Tak, mam kursy. One są przydatne, bo dowiedziało się tego, czego nie wiedziało się wcześniej (kobieta, 25-34 lata, mężatka, wyk. zawodowe, 3 dzieci, bezdomna od 3 lat). 246 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zrobiłem kurs magazynier-hurtownik, z tym, że bez prawa jazdy na wózek, a teraz wszędzie wymagają. No i nie przydał się …(mężczyzna, 55-64 lata, kawaler, wyk. zawodowe, bezdzietny, bezdomny od 5 lat) Jak wynika z analizy wypowiedzi badanych osoby te charakteryzuje swego rodzaju bierność społeczna. Potrafią zdiagnozować problem, z powodu którego znaleźli się na marginesie życia społecznego, spora grupa z nich wie, jak mogliby poprawić swój los. Mimo to, nie podejmują prób w celu zmiany swojego życia. Brak im chęci, odwagi, kompetencji, a w wielu przypadkach brakuje im ludzkiej pomocy, wsparcia kogoś, kto mógłby przeprowadzić ich przez „gąszcz biurokratycznych przepisów”, kogoś, kto napisałby podanie do odpowiedniej instytucji, kogoś, kto by nimi pokierował, powiedział co mają robić. Być może, gdyby w odpowiednim momencie swojego życia znaleźli taką osobę, część z nich nie znalazłby się w placówce dla bezdomnych lub przebywaliby w niej krótkoterminowo. Rozmówcy zadają się być zadowoleni z pobytu w tych placówkach. Podkreślali komfort warunków w jakich przebywają. Byli usatysfakcjonowani dostępem do łazienki, kuchni, sprzętu RTV, sprzętu AGD, własnych szafek, czystej odzieży. Szczególnie ciepło wyrażali się na temat wyżywienia, które w ich opinii jest dobre i nigdy go nie brakuje. Pozytywne opinie wyrażali również na temat personelu placówek, w których aktualnie przebywają. Wskazywali na życzliwość pracowników i pozytywne podejście do bezdomnych. Prowadząc rozmowę staraliśmy się dowiedzieć. jak wygląda instytucjonalna pomoc osobom bezdomnym? Jakie działania są wobec nich podejmowane? Rozmówcy odpowiadając na te pytania przyznali, że prowadzone są z nimi rozmowy. Żadne inne działania ze strony instytucji, ze strony zawodowych pomagaczy nie zostały przez nich wymienione. Jeden bezdomny przyznał, że instytucja, w której aktualnie przebywa podejmuje próby aktywizowania bezdomnych. No każdy żyje sam. Jak mu nie pasuje to musi dostosować się do regulaminu. Ale nikt za nim nie chodzi. Jak potrzebuje pogadać to zawsze opiekun służy radą. A co mają za zajęcia robić …żeby to chociaż potem pomogło w znalezieniu pracy 247 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (kobieta, 55-64 lata, rozwiedziona, wyk. gimnazjalne, 1 dziecko, bezdomny od 1,5 roku) Pomoc dopasowane jest indywidualnie do każdego, kto tej pomocy wymaga. Są zajęcia aktywizujące, przychodzą ludzie z OHP i pomagają w znalezieniu pracy, korzystania z Internetu, zapoznają z wymogami pracodawców (mężczyzna, 4554 lata, kawaler, wyk. średnie, bezdzietny, bezdomny od 3 lat) Rozmowa z bezdomnymi została tak pokierowana, by opowiedzieli oni o działaniach, jakie wobec nich zostały podjęte przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie. Większość rozmówców nie była w stanie wskazać jakichkolwiek czynności wykonywanych przez pracowników MOPS. Uważali, że niewiele można zrobić w ich sytuacji. A co może pracownik socjalny, on nic nie może. To zależy od Prezydenta. Jakby ktoś dostał mieszkanie to byłoby inaczej. A co pracownik socjalny może zrobić, czy tu Pan Prezes, czy opiekunowie? Nic nie mogą zrobić. Oni jak to się mówi są marionetkami (mężczyzna, 55-64 lata, rozwiedziony, wyk. zawodowe, 4 dzieci, bezdomny od 5 lat) Z pomocy społecznej to Pani Ania napisała nam pismo do Urzędu Miasta o mieszkanie i przyspieszenie przydziału mieszkania. Jak się tu wprowadziliśmy, to męża na listę oczekujących wciągnęli. Nie mężatka, wyk. podstawowe, 1 dziecko, bezdomna od roku) 248 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Pozostali (3 osoby) wymienili pisanie podań do urzędów, przyznanie zapomogi celowej i znalezienie czasowego miejsca pobytu oraz organizowanie szkoleń. Udzielono mi pomocy w postaci znalezienia dachu nad głową, dostałem zapomogę celową z MOPS (mężczyzna, 45-54 lata, żonaty, wyk. średnie, 2 dzieci, bezdomny od roku) Jest to praca prowadzona na bieżąco. Szkolenia na miejscu prowadzone są przez pracownika PUP (mężczyzna, 45-54 lata, kawaler, wyk. średnie, bezdzietny, bezdomny od 3 lat) Skoro w opinii większości bezdomnych MOPS nie podejmuje wobec bezdomnych działań skierowanych na ich wyjście z bezdomności, to może wiedzą, może wyobrażają sobie, jak ta pomoc powinna wyglądać? Zapytaliśmy ich o to. Ze strony rozmówców padło kilka propozycji, a mianowicie: pomoc wyjścia z uzależnienia od alkoholu, „załatwienie” mieszkania, znalezienie pracy, wsparcie finansowe. W swoich wypowiedziach podkreślali, że MOPS jest tą instytucją, która przede wszystkim powinna pomagać bezdomnym, chociażby z tego powodu, że dysponuje odpowiedniki środkami finansowymi, zapewnia schronienie i zaspokaja podstawowe potrzeby bezdomnych (głównie nocleg i wyżywienie). Mimo, iż część wywiadów była prowadzona na terenie częstochowskich organizacji pozarządowych, których podopiecznymi byli nasi rozmówcy, to żaden z nich nie był w stanie określić form pomocy oferowanej im przez te instytucje. Co więcej w swoich wypowiedziach deklarowali oni, że korzystają oni z pomocy organizacji pozarządowych. Rozmówcy potrafili wymienić nazwy instytucji z pomocy których korzystają (Agape, Barnaba, Adullam), ale nie byli świadomi, że to organizacje non profit, które działają na innych zasadach niż Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie. Dla osób bezdomnych to powinno być, jak się to mówi, praca jako taka i mieszkanie. Bo każdy mówi, żeby miał mieszkanie … Tu nawet koleżanka siedzi 249 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i mówi do mnie: Michał, żebym miała mieszkanie to ja bym tu nie była. Nikt by tu nie był jakby miał mieszkanie… Dobrze, że chociaż te ośrodki są, bo żeby nie te ośrodki, to dopiero byłaby tragedia .. (mężczyzna, 55-64 lata, rozwiedziony, wyk. zawodowe, 4 dzieci, bezdomny od 5 lat) Powinno być jakieś wsparcie finansowe. Mimo, że płaci MOPS za przebywanie w schronisku czy przytulisku za wyżywienie… Ale MOPS nie ma takich środków finansowych. Żebym pieniążki jakieś tam dostawał i odkładał, żebym na mieszkanie w życiu sobie uskładał … (mężczyzna, 55-64 lata, kawaler, wyk. zawodowe, bezdzietny, bezdomny od 5 lat) Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie i organizacje pozarządowe wspierające osoby bezdomne udzielają im różnorodnej pomocy. W sytuacji, gdy ktoś pobiera pomoc socjalną istnieje duże ryzyko uzależnienia się od niej, co w efekcie utrwala stan, w jakim znalazła się osoba ubiegająca się o nią. Ciekawi, czy takie zjawisko może wystąpić w przypadku bezdomnych zapytaliśmy osoby uczestniczące w badaniu czy są na dobrej drodze do uniezależnienia się od pomocy społecznej czy wręcz przeciwnie. Sześciu rozmówców stwierdziło, że ma gdzie mieszkać, dysponuje środkami finansowymi, i z tych powodów nie uzależni się od wsparcia ze strony instytucji pomocy społecznej. Natomiast czworo indagowanych w tej kwestii bezdomnych nie miało już takiego przekonania. Ich obawy wynikały z tego, że nie mają zatrudnienia, nie dysponują odpowiednimi środkami finansowymi, nie mają własnego lokum, są chorzy, uzależnieni od alkoholu i w podeszłym wieku. Zakładali więc, że pomoc socjalna w przyszłości może stanowić ich jedyne źródło utrzymania. Jedną z ostatnich podjętych w rozmowie z bezdomnymi kwestii była wizja ich przyszłości, a dokładnie tego, jak będzie wyglądało ich życie za pięć lat. Część rozmówców odpowiedziała, że nie wie co przyniesie przyszłość, nie byli w stanie nawet hipotetycznie opisać tego, jak mogliby żyć. Dwie osoby wizję przyszłości uwarunkowały od mieszkania. Jeśli je otrzymają ich życie będzie zdecydowanie lepsze, jeśli nie będzie ono wyglądało tak jak teraz. Jeden z rozmówców wyraził obawę o swoją przyszłość. Nie był pewien czy starczy mu środków do życia, imaginował sobie, że pewnie będzie zmuszony żebrać. Połowa rozmówców wyraziła wiarę w poprawę swojej sytuacji życiowej. Warto podkreślić, że były to osoby krótkotrwale bezdomne (najczęściej do 1 roku). Im rozmówcy dłużej pozostawali bezdomnymi tym mniej pozytywnie wydzieli swoją przyszłość. 250 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Dobrze, bo poważnie podchodzę do problemu uzależnień, z którym mam nadzieję poradzić sobie, ale nie sam. Myślę, ze będę miał pracę i normalne życie (mężczyzna, 45-54 lata, żonaty, wyk, średnie, 2 dzieci, bezdomny od 1 roku) Mam nadzieję, że w końcu dostaniemy mieszkanie. Jeszcze rok się przemęczyć i mała będzie mogła do przedszkola iść. Może ta praca by była na te zmiany czy jak …(kobieta, 35-44 lata, mężatka, wyk. podstawowe, 1 dziecko, bezdomna od 1 roku) Dobre pytanie. Czy ja wiem. Jak każdy mam marzenia … Chciałbym mieszkać u siebie, to chyba najważniejsze … no i oczywiście że będę miał pracę a może nawet własną rodzinę … (mężczyzna, 25-34 lata, kawaler, wyk. gimnazjalne, bezdzietny, bezdomny od 1/2 roku) Nie wiem, nie wyobrażam sobie … Nie wiem co się stanie za pół roku, za rok … nie wiem. Tam mnie nauczono, że nie mogę planować na przyszłość (mężczyzna, 45-54 lata, rozwiedziony, wyk. zawodowe, 2 dzieci, bezdomny od 1 roku) Perspektywa zatrudnionych w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz pracowników i wolontariuszy częstochowskich organizacji non profit 251 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Przygotowując się do rozmów w osobami, które niosą profesjonalną pomoc osobom bezdomnym postanowiliśmy podczas rozmów poruszyć trzy, jak nam się zdawało podstawowe problemy. Każdy wywiad rozpoczynaliśmy od pytań związanych z motywami podjęcia pracy z osobami bezdomnymi i oceny własnych kwalifikacji zawodowych rozmówców. Uznaliśmy, że pytania te w łagodny sposób wprowadzą badanych w problematykę wywiadu, a jednocześnie dzięki zebranym w tej części badania informacjom, uzyskamy wiedzę dotyczącą profesjonalnego przygotowania rozmówców do pracy w niezwykle trudnym środowisku. Następnie przygotowaliśmy blok pytań dotyczących usług świadczonym osobom bezdomnych i ich organizacji. Pytania zawarte w tej części wywiadu miały pokazać, jak wygląda codzienna praca z bezdomnym, jakie czynności wobec bezdomnych są podejmowane przez rozmówców, jak oceniają oni swoją pracę z bezdomnym, czy daje im ona satysfakcję zawodową i czy w ich opinii powinna ona przebiegać tak jak do tej pory, czy może warto ją zmienić. Trzecim problemem poruszonym podczas rozmów była systemowa pomoc społeczna. Z jakich źródeł finansowana jest pomoc świadczona częstochowskim kloszardom? Jak wygląda współpraca pomiędzy władzami miasta, MOPS, organizacjami pozarządowymi i środowiskiem lokalnym? Jak wygląda monitoring świadczonej bezdomnym pomocy. Na te i inne pytanie chcieliśmy w tej części naszego badania uzyskać odpowiedzi. Rozmowy z przedstawicielami instytucji, które wspierają częstochowskich bezdomnych okazały się być niezwykle trudne. Ze wszystkimi rozmówcami osoba prowadząca wywiady umawiała się telefonicznie, informowała ich o celu badań i czasie trwania rozmowy a oni sami wskazywali termin i miejsce spotkania. Mimo, iż interlokutorzy wyrazili zgodę na wywiad, nie byli do niego nastawieni pozytywnie. Wielu z nich odpowiadało zdawkowo a na część zadawanych pytań odmawiali udzielenia odpowiedzi. Często można było odnieść wrażenie, że rozmówcy nie dysponują profesjonalną wiedzą w zakresie pomocy społecznej, albo nie chcą się nią podzielić z ankieterem. W związku z tym uzyskany materiał badawczy nie spełnia oczekiwań zespołu badawczego. Na wiele istotnych naszym zdaniem pytań nie uzyskaliśmy wyczerpujących odpowiedzi. W pierwszej części wywiadu podjęliśmy temat motywów podjęcia przez rozmówców pracy z osobami bezdomnymi i ich kwalifikacji do jej wykonywania. Wśród pracowników i wolontariuszy organizacji non profit częściej niż wśród pracowników MOPS motywem do podjęcia pracy z bezdomnymi była chęć pomagania. Trzech przedstawicieli NGO’s przyznało, iż w przeszłości sami byli bezdomnymi, więc z autopsji znają problemy tych osób i łatwiej im jest ich zrozumieć i pomóc. Część osób albo ukończyła specjalistyczne studia w zakresie pomocy socjalnej albo kursy organizowane przez MOPS, co w konsekwencji pozwoliło podjąć pracę z bezdomnymi. Z rozmów z pracownikami Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie można odnieść wrażenie, że osoby, które zajmują się profesjonalną pomocą bezdomnym częściej zostały „przydzielone” do pracy z bezdomnymi niż była to ich samodzielna decyzja. 252 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Bo mnie poproszono o koordynację zespołu, o kontakt z osobą bezdomną. Są trudni tak wszyscy mówią, mówi się z nimi otwarcie, są to prości ludzie (kobieta, 35-44 lata, wyk. zawodowe, mężatka, kierownik, MOPS) Jestem magistrem pracy socjalnej, to jest mój zawód, bardzo lubię tę pracę i dobrze mi się pracuje z osobami bezdomnymi, z moich obserwacji mają do mnie zaufanie, duże zaufanie. Nie są dla mnie anonimowi, wiem jak się nazywają i jaką mają historię. (mężczyzna, 55-64 lata, wyk. zawodowe, wdowiec, wolontariusz, NGO’s) Bo sam byłem bezdomnym, to co przeszedłem (tragedia), to potrafię z nimi znaleźć wspólny język, ja ich szanuje, prowadziłam z nimi zajęcia (kobieta, 4554 lata, wyk. wyższe, rozwódka, pracownik socjalny, NGO’s) Bez względu na okoliczności i motywy podjęcia pracy z bezdomnymi wszyscy rozmówcy przyznali, iż dysponują odpowiednimi kompetencjami do profesjonalnej pracy z tego typu podopiecznym. Są świadomi znaczenia podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych, w związku z tym uczestniczą w szkoleniach, podejmują studia podyplomowe, studia zawodowe i uczestniczą w tematycznych konferencjach i seminariach. Dokształcanie częściej podejmują pracownicy MOPS niż zatrudnieni w częstochowskich organizacjach pozarządowych. Ci, którzy uczestniczyli w różnych formach podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych wymieniali te kursy i szkolenia, które w ich opinii okazały się być niezwykle interesujące. Wśród nich pojawiły się: szkolenie ze Streetworkingu, studia zawodowe z zakresu organizowania społeczności lokalnej z CAL-u, cykl szkoleniowy „standardy w pomocy społecznej”, Szkolenie z KPA (odpowiadało na dylematy prawne, formalne). Dwie pracownice Częstochowskiego Ośrodka Pomocy Społecznej wspomniały o niezwykle ich zadaniem 253 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego pouczającej wizycie studyjnej w Anglii. W ich opinii system wsparcia bezdomnych obowiązujący w Anglii jest lepiej zorganizowany niż w Polsce. Osoba współpracująca z bezdomnymi niewątpliwie powinna charakteryzować się określonymi kompetencjami. Część z nich jest w stanie nabyć je w drodze edukacji, część nabywa w efekcie bezpośredniego kontaktu z bezdomnymi (doświadczenie zawodowe), część zaś to indywidualne cechy charakteru, które mogą pomóc lub będą utrudniać pracę z tym niezwykle trudnym klientem. Poprosiliśmy rozmówców o wyeksponowanie ich zdaniem najważniejszych umiejętności, niezbędnych w pracy z bezdomnym. Okazało się, że profesjonalnie przygotowana osoba do pracy z bezdomnym powinna dysponować: umiejętnością diagnozowania sytuacji osoby bezdomnej, umiejętnością dostosowania form pomocy do potrzeb klienta, łatwością nawiązania kontaktów interpersonalnych, asertywnością, umiejętnością swobodnego komunikowania się, umiejętnością poszanowania godności osoby bezdomnej zgodnie z zasadą poufności i dyskrecji, umiejętnością wskazywania odpowiednich instytucji, w których kompetencji leżą problemy osoby bezdomnej. Te kompetencje i umiejętności zdaniem rozmówców świadczą o profesjonaliźmie osoby niosącej pomoc bezdomnym. Profesjonalny kontakt z bezdomnym sprawia, że na jego temat można sobie wyrobić opinię, mieć własne zdanie. Doświadczenie zawodowe sprawia, że „zawodowi pomagacze” potrafią dosyć szybko zdiagnozować swojego klienta. W oparciu o obserwację i rozmowę z tą osobą orientują się czy osoba ta jest w stanie wyjść z bezdomności, czy jej cechy charakteru, osobowość wskazują na to, że na zmianę swojego statusu społecznego nie ma ona szans. Zapytaliśmy więc rozmówców, jakimi cechami charakteryzują się osoby, które mają największe szanse na wyjście z bezdomności. W oparciu o udzielone przez nich wypowiedzi można podjąć próbę sportretowania osoby bezdomnej, która zdaniem pracowników MOPS i NGO’s ma szanse wyjścia z bezdomności. Osoba taka jest przede wszystkim młoda (jeden z rozmówców wskazał wiek do 35 lat), krótkotrwale bezdomna, świadoma swojej sytuacji życiowej i problemów z którymi się boryka. Bezdomni często borykają się z licznymi uzależnieniami. Jeśli chcą zmienić swój status powinni zdecydować się na leczenie z uzależnienia. Ponadto bezdomny rokujący na wyjście z bezdomności chętnie zgłasza się do prac dorywczych, bierze udział w pracach porządkowych na ternie ośrodka, w którym przebywa i nie wykazuje postawy roszczeniowej. Jest otwarty na współprace z instytucjami pomocy społecznej. Charakteryzuje go aktywność, pracowitość, sumienność, rzetelność, wytrwałość, konsekwencja w działaniu. Zdaniem ekspertów większe szanse na wyjście z bezdomności mają osoby lepiej wykształcone, wychowankowie placówek opiekuńczych (domy dziecka) i ci, którzy mają małe dzieci (matki/rodziny z dziećmi). Kilku z rozmówców przyznało, że warunkiem wyjścia z bezdomności jest podjęcie legalnego zatrudnienia, o które w przypadku bezdomnych jest niezwykle trudno. 254 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Długość okresu bezdomności, te osoby które są krótko bezdomne, to częściej się im udaje. Te osoby długotrwale bezdomne przyzwyczają się do tej sytuacji. Nie znają, tego rynku pracy i nie wiedzą, jak się porusza na rynku pracy. Aktywizujemy ich, np. poprzez zgłaszanie się do PUP, naukę pisana CV, poszukiwania pracy. Zatracają się w tym wszystkim, nie potrafią złapać dzisiejszej rzeczywistości.(kobieta, 45-54 lata, wyk. wyższe, rozwódka, pracownik socjalny, NGO’s) Nikt nie ma szans, bo nie mają szans na pracę (mężczyzna 55-64 lata, żonaty, wyk. średnie, opiekun, NGO’s) Podczas udzielania wywiadu wszyscy rozmówcy zgodnie przyznali, że bezdomni w Częstochowie mogą czuć się dobrze, bo miasto oferuje im profesjonalną pomoc. Wśród usług i świadczeń udzielanych aktualnie bezdomnym badani wymieniali: pomoc finansową (zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy), praca socjalną, bilet kredytowany, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składki na ubezpieczenie społeczne, pomoc rzeczową (w tym na ekonomiczne), poradnictwo specjalistyczne, interwencję kryzysową, schronienie, posiłek, niezbędne ubranie, mieszkanie chronione, pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunków mieszkaniowych, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia. W ich opinii nie wszystkie usługi i świadczenia aktualnie przysługujące bezdomnym powinny być im udzielane. Najczęściej badani byli negatywnie nastawieni do opłacania bezdomnym składki na ubezpieczenie społeczne. Ponadto pojawiały się opinie iż, nie powinno się wspierać finansowo bezdomnych, nie powinno się im opłacać ubezpieczenia zdrowotnego, nie powinny przysługiwać im działania z zakresu interwencji kryzysowej i poradnictwa specjalistycznego. W opinii części zatrudnionych w MOPS pomocą osobą bezdomnym powinny zajmować się organizacje pozarządowe, które mogłyby współpracować z Urzędem Pracy, Strażą Miejską, ewentualnie z MOPS. Pozostali rozmówcy reprezentujący Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie uważali, że to właśnie ta instytucja jest najlepiej profesjonalnie przygotowana do pracy z bezdomnym klientem. W opinii większości indagowanych pracowników i wolontariuszy częstochowskich organizacji pozarządowych opiekę nad bezdomnymi powinien przejąć MOPS. Instytucja ta powinna współpracować z organizacjami non profit z GOPS, ze strażą miejską, policją, Kościołem, szpitalami 255 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego i środowiskiem lokalnym. Jeden z rozmówców zaproponował takie oto rozwiązanie problemu bezdomności: Powinno się stworzyć spółdzielnie socjalne, które powinny wygrywać zlecenia na pracę, roboty publiczne, zakładane przez bezdomnych (mężczyzna 55-64 lata, żonaty, wyk. średnie, opiekun, NGO’s) Rozmówcy w zdecydowanej większości podkreślali, że aktualna oferta usług dla bezdomnych skierowana przez miasto jest niewystarczająca. Zdaniem części rozmówców instytucje, które obecnie pomagają bezdomnym powinny specjalizować się w świadczeniu określonych usług. Aktualnie pomoc oferowana bezdomnym nie jest profilowana, wszystkie instytucje mają podobną ofertę dla bezdomnych, a to zdaniem badanych nie jest dla nich dobrym rozwiązaniem. Zapytaliśmy więc, jaki charakter powinna mieć pomoc świadczona bezdomnym. Kilkoro rozmówców było zdania, że panaceum na efektywną pomoc bezdomnym jest świadczenie kompleksowych usług. Pojawiły się też głosy, że poszczególne instytucje powinny świadczyć usługi o określonym charakterze. W ten sposób ich pomoc będzie bardziej skuteczna. Część badanych przyznało, że siła pomocy osobie bezdomnej tkwi w jej kompeksowości. W jednej instytucji klient otrzymuje pełną pomoc, a jego przypadek prowadzony jest profesjonalnie od momentu pojawienia się w palcówce do końca jego pobytu w niej. W ten sposób wzrastają szanse osoby bezdomnej na jej wyjście z bezdomności. W schronisku nikogo nie interesuje czy człowiek ma dowód, ubranie, prace, tylko dają jedzenie. Nie interesują się, że piją, co ze sobą robią (mężczyzna 5564 lata, wdowiec, wyk. zawodowe, wolontariusz, NGO’s) 256 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Usługi dla bezdomnych obecnie są za bardzo kompleksowe, bo jak u nas przyjdzie się do MOPS-u, to dostaje się wszystko: skierowanie na placówkę, pożywienie, ubranie, itd. A np. w Anglii jest inaczej, bezdomni po posiłki zgłaszają się w innym miejscu, po odzież, gdzie indziej, itd. (…) Jeśli usługi nie są kompleksowe, to bezdomny musi wykonać inicjatywę, przemieścić się, odnaleźć ulicę. To ich w jakiś sposób aktywizuje (kobieta 45-54 lata, rozwiedziona, wyk wyższe, pracownik socjalny, opiekun, NGO’s) Usługi dla bezdomnych to ograniczanie się do pracy socjalnej, posiłków, noclegowni. Brakuje szerokiej pomocy, jest to śmierdzący problem (mężczyzna, 45-54 lata, żonaty, wyk wyższe, pracownik socjalny, MOPS) Brakuje miejsc w placówkach, jakość pomocy jest niska, brak wsparcia psychologicznego, brak właściwej diagnozy, analizy poprzez badanie przyczyn bezdomności (kobieta, 25-34 lata, mężatka, wyk wyższe, pracownik socjalny, MOPS) Większość rozmówców przyznała, że kompleksowe podejście do problemu bezdomności rokuje większe szanse dla bezdomnych na wyjście z tego stanu. By usługi świadczone bezdomnym miały kompleksowy charakter konieczne jest wypracowanie określonych standardów w tym zakresie. Standardy te powinny dotyczyć m.in. pracy socjalnej z bezdomnym klientem, funkcjonowania noclegowni, schronisk, jadłodajni. Zapytaliśmy więc badanych co sądzą o standaryzowaniu usług świadczonych dla bezdomnych. W zdecydowanej większości nasi rozmówcy poparli tę ideę i za jej wprowadzeniem wymieniali liczne argumenty. W ich opinii standardy jasno określiłyby i ujednoliciły prawa i obowiązki zarówno dla klientów wszystkich placówek jak i osób w nich zatrudnionych. Dzięki temu zaczął by lepiej działać system kontroli. Działalność tych instytucji stałaby się transparentna. Praca według określonych schematów poprawiłaby jakość pracy, wpłynęłaby na jej efekty. 257 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego W grupie rozmówców pojawiły się dwa głosy, które zanegowały ideę standaryzowania usług świadczonych bezdomnym. Indagowani w tej kwestii stwierdzili, że każda organizacja świadcząca pomoc potrzebującym powinna wypracować swój własny system pomocy. Jeżeli będzie on przynosił oczekiwane skutki instytucja ta powinna mieć możliwość pracy z klientem według własnych zasad. Czytelność przepisów, działań jest przekładane na realia, ramy, schematy pomagają, standaryzacja pomaga dążyć do lepszej jakości pracy (kobieta, 45-54 lata, mężatka, wyk wyższe, pracownik socjalny, MOPS) Powinno być wszędzie tak, jak w „Barce” (bezdomni powinni pracować, mają obowiązki, każdy się czymś zajmuje) (mężczyzna, 55-64 lata, żonaty, wyk. średnie, opiekun, NGO’s) Nie wierzę w ten standard, w naszej placówce wypracowaliśmy sobie schemat działania, który jest sprawdzony. To jest indywidualna strona placówki. A jak teraz ktoś miałby nam narzucić, jakiś styl pracy, to nie (kobieta, 45-54 lata, rozwiedziona, wyk. wyższe, pracownik socjalny, NGO’s) Podczas prowadzonych rozmów badani podkreślali znaczenie i wagę indywidualnego podejścia do każdego przypadku bezdomnego z jakim pracują. Ludzie są różni, mają różne osobowości, potrzeby, aspiracje. By praca z nimi przyniosła oczekiwane skutki każdą z tych osób należy wiec potraktować podmiotowo, jako indywidualny przypadek. A wiec obowiązujące standardy nie powinny być zbyt sztywne. Powinny one wyznaczać kierunki pracy z bezdomnym, powinny wskazywać możliwości pomocy bezdomnemu, ale jednocześnie pracownik socjalny, opiekun powinien mieć możliwość podejmowania samodzielnych decyzji dobrych dla swojego klienta. 258 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Warto pamiętać, że bezdomny to niezwykle trudny klient. Praca z nim wymaga wiedzy, praktyki zawodowej i niezwykłych umiejętności komunikacyjnych. Pracownicy socjalni, opiekunowie, wolontariusze w pracy z bezdomnym borykają się z licznymi trudnościami. Trudności te można podzielić na trzy grupy. Do pierwszej z nich należy zaliczyć cechy charakteru, osobowości samych pracowników. Zapewne nie każdy z nich jest mentalnie przygotowany do pracy z ludźmi ze społecznego marginesu. Druga grupa trudności to cechy charakteru samych bezdomnych. Trzecim czynnikiem utrudniających profesjonalną pomoc bezdomnym są trudności instytucjonalnoorganizacyjne. Kwestie trudności w wykonywanej pracy podjęliśmy podczas rozmów z badanymi. Rozmówcy podejmując ten wątek eksponowali cechy osobowościowe bezdomnych i bariery instytucjonalno-organizacyjne. Podkreślali, że ich podopieczni to osoby o nietrwałych postawach, chwiejne emocjonalnie, długotrwale bezrobotne, uzależnione od alkoholu lub narkotyków, bierne, charakteryzujące wyuczoną bezradnością, sfrustrowane, nierzadko agresywne i roszczeniowe. Wśród zagadnień natury instytucjonalno-organizacyjnej rozmówcy wskazywali na problemy ze służbą zdrowia (lekarze, pogotowie i szpitale nie zawsze chcą angażować się w pomoc bezdomnym), z wydziałem lokalowym (trudności w przydzielaniu mieszkań), z sądami (nie przychylają się do próśb), na brak wsparcia dla bezdomnych z niepełnosprawnością. Warto wspomnieć, że na trudności w pracy z bezdomnym wskazywali wszyscy badani Pracownicy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie. Jednocześnie co drugi przedstawiciel częstochowskich organizacji pozarządowych przyznał, iż nie ma żadnych problemów w pracy ze swoimi podopiecznymi. Problemy ze służbą zdrowia, bo osoba była wypisana, ale była niechodząca i zostawiona, a schronisko nie jest przystosowane do takich osób. Brak ogrzewali dla kobiet. Nie ma miejsca, gdzie osoba mogłaby się umyć, wyprać i dostać nowe ubranie (kobieta, 45-54 lata, mężatka, wyk wyższe, pracownik socjalny, MOPS) Zrzucanie odpowiedzialności na pracowników, ale często zrzucają tez odpowiedzialność na innych (podczas pracy). Nie rozumieją bądź nie chcą zrozumieć, że są przepisy. Dotyczy to osób wykluczonych, nie tylko osób bezdomnych. (kobieta, 35-44 lata, mężatka, wyk wyższe, kierownik, MOPS) 259 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Dotarcie do osoby (psychologicznie), osoba bezdomna jest osobą roszczeniową, uzależnioną od narkotyków, alkoholu i nie ma przekonania by z tego wyszła. Kontakt to jest już dużo. Brak zabezpieczenia w usługi zdrowotne, tylko ratują życie. Pomoc osobie niepełnosprawnej bezdomnej jest niezbędna i z tym była największa trudność. Postrzeganie osoby bezdomnej podmiotowo przez społeczeństwo. Niewiara w siebie. Jeśli się udało coś zrobić, to osoba mogła np. powrócić do uzależnienia i praca zaczynała się od początku. Każdy krok jest sukcesem. Rozdawnictwo nie jest miło widziane. Trzeba opracować indywidualną metodę do każdego (kobieta, 45-54 lata, panna, wyk wyższe, pracownik socjalny, MOPS) Współcześnie praca socjalna dysponuje szerokim wachlarzem metod pracy z podopiecznym. Pracownik socjalny może prowadzić swojego klienta w oparciu o prace socjalną z jednostką (metodę indywidualnego przypadku), prace socjalną z grupą/rodziną (metodę grupową), prace socjalną ze środowiskiem lokalnym (metodę środowiskową) oraz w oparciu o psychoterapię, poradnictwo, mediacje itp. Podczas wywiadu z naszymi ekspertami podjęliśmy wątek stosowanych przez nich metod w pracy z bezdomnymi. Co drugi rozmówca reprezentujący częstochowskie organizacje pozarządowe nie potrafił wskazać ani jednej metody pracy socjalnej podejmowanej wobec bezdomnego. W podobnej sytuacji znalazło się dwóch pracowników częstochowskiego MOPS. Ci z badanych, którzy wskazywali metody pracy socjalnej, wykorzystywane w ich codziennej pracy, w swoich wypowiedziach przywoływali rozmowę z podopiecznym, wywiad środowiskowy, metodę indywidualnego przypadku, terapię antyalkoholową, pilnowanie, by bezdomni „odhaczali się w PUP”, organizowanie różnych kursów i szkoleń dla bezdomnych, organizowanie spotkań grupowych z psychologiem, pracę socjalną ze środowiskiem lokalnym, kontrakt socjalny i streetworking. Nawiązanie kontaktów, płynne relacje i szybko sobie ich pozyskuje, odpowiadam im na pytania prawdę, pozwalam im się wygadać, przekazuje im swoje doświadczenia, sprowadzam ich na obiad, robię herbatę, daje ubranie itp. 260 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Odpowiadam na każde pytanie, ale trzymam dyscyplinę (mężczyzna, 55-64 lata, wdowiec, wyk. średnie, wolontariusz, NGO’s). Metoda indywidualnego przypadku, bo nie da się tego grupowo przeprowadzić, to są przede wszystkim rozmowy, ty ludziom też należy się jakaś rozrywka, np. grill, andrzejkowe zabawy, sylwestry itp. Jest to jakaś rozrywka, oderwanie się od rzeczywistości. Zakładam kontakty, omawiam to z nimi i przestrzegam terminów, zobowiązań (kobieta, 25-34 lata, mężatka, wyk. wyższe, pracownik socjalny, MOPS). W swojej pracy z podopiecznym zdecydowana większość rozmówców współpracuje z różnymi instytucjami funkcjonującymi na ternie Częstochowy i w okolicach miasta. Wśród tych instytucji zostały wymienione Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie, Bank Żywności w Częstochowie, „Powrót z U”, Urząd Miasta Częstochowa, Chrześcijańska Fundacja „Adullam”, Caritas, Stacjonarny Ośrodkek Reintegracji Społecznej „Dom Świętego Barnaby”, GOPS, DPS-y, Policja, Służba Zdrowia. Badani charakteryzowali współpracę z tymi instytucjami jako dobrą. Jednocześnie przyznawali, że lepiej współpracuje im się z organizacjami pozarządowymi. Po wyeksponowaniu metod pracy socjalnej przez rozmówców poprosiliśmy, by krótko opisali czynności, jakie wykonują podejmując pracę z bezdomnym od mementu jego przybycia do placówki. Analiza wypowiedzi badanych wykazała, że ich praca polega na rozmowie z podopiecznym, zaznajomieniu go z regułami panującymi w placówce (godziny posiłków, obowiązki zasady postępowania w przypadku choroby), wypełnieniu koniecznej dokumentacji i udzieleniu pomocy doraźnej, skierowanie do odpowiedniej placówki (nawiązanie kontaktu z poranią lecząca od uzależnień), monitorowanie tego, co bezdomny robi w placówce, pisanie w jego imieniu pism i podań, doradztwo zawodowe. Nawiązanie kontaktu z osobą bezdomną ze względu na okoliczności w jakiej spotykam osobę i stosuje się do klimatu, jaki panuje, np. w schroniskach, na 261 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego dworcach, utożsamiam się z nimi. To są najlepsze metody, staram się im pomagać, na ile mnie stać, ze względu na okoliczności. Organizuje zajęcia, grupy. W placówce dostaje wolną rękę od Pani prezes, nikt nie ingeruje w sposoby pracy, mam zaufanie, z moim zdaniem prezes się liczy. Muszę udzielać informacji. Nie znaczy to, że nie mam przyjść zapytać się, poradzić się. Kiedyś chodziłem na mitingi AA, do aresztu śledczego z gitarą i ze słowem bożym. Proponuje im (po kilku spotkaniach) hostel i są tu ci ludzie do tej pory. (mężczyzna, 55-64 lata, wdowiec, wyk. średnie, wolontariusz, NGO’s). Przedstawienie osobie bezdomnej prawa, jeśli chodzi o zatrudnienie, doradzam, jak poszukiwać pracy, pomagam założyć maila, nauka pracy na komputerze. Dzwonimy do pracodawców, Zastanawiam się nad inną formą pomocy, np. szkolenia/kursy itp. (mężczyzna, 25-34 lata, kawaler , wyk. wyższe, pośrednik pracy, NGO’s). Sporządzenie dokumentacji (spisywanie danych, podpisywanie kontraktów przez osobę bezdomną, jest tam regulamin). Pokazujemy placówkę (omówienie pomieszczeń, do czego służą), jak osoba ma funkcjonować, miejsce w którym ma mieszkać. Wydanie czystej pościeli, naczyń (podstawowy sprzęt), środki higieniczne ( np. mydło, szampon, papier toaletowy), ubrania ( w miarę możliwości). Zapoznanie z dyżurnym kuchni. Rozmowy na temat regulaminu (po raz kolejny) (mężczyzna, 35-44 lata, kawaler , wyk. wyższe, opiekun, NGO’s). Skierowanie do placówki, obserwacja, wywiad środowiskowy, rozeznanie potrzeb danej osoby, plan pomocy, diagnoza (ocenić co w danym przypadku, jak pomóc), na wywiad do szpitala, np. paczki o środki czystości oprócz ubezpieczenia zdrowotnego. Potem np. zasiłki na zrobienie zdjęcia i wyrobienie dowodu osobistego, są niektórzy, z którymi trzeba iść i pomóc w wypisaniu wniosku, złożeniu w UM. Jeśli jest chętny ( w zimie), by zapewnić im schronienie (placówka dla osób 262 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego bezdomnych), dostają skierowanie. Jaka osoba trafia na placówkę, to można zrobić coś więcej (plan pomocy), wskazać, gdzie ma się udać, co zrobić, np. lekarz. Jeśli wymaga i chce współpracować schronisku, to dalej może korzystać z posiłków, schronienia. Czasem sami opuszczają. Jeśli są zdrowe, to poprzez biuro pracy albo klub pracy lub terapię można skierować na kursy, gdzie są omawiane przez psychologa. Można zrobić kontrakt socjalny, by to nie było bezowocne. Można dać pomoc finansowa, np. na buty. (kobieta, 45-54 lata, mężatka, wyk wyższe, pośrednik pracy, MOPS). Czy stosowane przez badanych metody pracy socjalnej są efektywne? Postanowiliśmy się tego dowiedzieć. Poprosiliśmy ich, by wskazali liczbę bezdomnych, którym pomagali i którym w ostatnim roku udało się pomóc. Okazało się, że 20 pracowników i wolontariuszy NGO’s pomogło całkowicie usamodzielnić się 23 osobom (10 pracowników MOPS usamodzielniło 34 osoby), odbyć kursy i szkolenia 113 osobom (pracownicy MOPS - 115 osobom), znaleźć pracę 45 osobom (pracownicy MOPS - 40 osobom), umożliwienie odbycia terapii odwykowej 84 osobom (pracownicy MOPS – 216 osobom), w uzyskaniu stałego świadczenia 20 osobom (pracownicy MOPS – 263 osobom), w znalezieniu mieszkania 12 osobom (pracownicy MOPS - 20 osobom). Analiza odpowiedzi rozmówców wskazuje, że skuteczniejsi w swojej pracy z bezdomnym zdają się być pracownicy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie. Zapewne pomoc oferowana bezdomnym byłaby bardziej skuteczna gdyby nie pewne bariery i ograniczenia prawno-administracyjne oraz brak satysfakcji z wykonywanej pracy, na którą to wskazywali prawie wszyscy rozmówcy. W opinii pracowników MOPS i NGO’s sytuacja bezdomnych uległaby znacznej poprawie, gdyby zmieniło się nastawienie przedsiębiorców do osób bezdomnych, gdyby stali się oni wobec tej kategorii społecznej bardziej otwarci i tolerancyjni. Kolejnym istotnym czynnikiem w walce z bezdomnością jest brak mieszkań dla bezdomnych. Bez nich i bez większych nakładów finansowych na pomoc bezdomnym nie można liczyć na poprawę ich sytuacji życiowej. Indagowani w tej kwestii badani zwrócili również uwagę na poszerzenie oferty kursów zawodowych oraz konieczność zmiany systemu pracy z osobami bezdomnymi. Wprowadzenie standardów pracy socjalnej ułatwiłoby pracę w tym wymagającym klientem. Finanse instytucji pracujących z osobami bezdomnymi zdają się dla nich stanowić barierę uniemożliwiającą przygotowanie pełnej oferty możliwości pomocy bezdomnym. W związku z tym instytucje te starają się pozyskiwać środki ekonomiczne z różnych źródeł. Z rozmów prowadzonych podczas wywiadu wynika, iż zarówno Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie, jak i funkcjonujące na terenie miasta i w jego okolicy organizacje pozarządowe są finansowane ze źródeł 263 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego publicznych i unijnych (projekty współfinansowane z EFS). Istotne w opinii rozmówców wsparcie instytucje te otrzymują od sponsorów i darczyńców. Wszystkie instytucje na terenie których prowadziliśmy wywiady współpracują z Miastem i Gminą Częstochowa realizując zadania zlecone. W ramach tych zadań wydawane są posiłku i odzież, prowadzone są hostele, schroniska i prace publiczne. Instytucje korzystające z funduszy przekazywanych przez miasto współpracują ze sobą, piszą wspólne projekty. Wśród organizacji, z którymi podejmowana jest współpraca zostały wymienione MOPS, Chrześcijańska Fundacja „Adullam”, Bank Żywności w Częstochowie, Stacjonarny Ośrodek Reintegracji Społecznej „Dom Świętego Barnaby”. Współpracę z tymi organizacjami badani najczęściej ocenili jako bardzo dobrą lub jako wystarczającą. Mimo, iż badani współprace w władzami miasta i gminy Częstochowa ocenili jako dobą lub bardzo dobrą (5 osób uznało ją za niewystarczającą), to więcej niż połowa z nich przyznała, że w pomoc bezdomnym włodarze miasta nie angażują się w wystarczającym stopniu. Władze miasta zlecając zadania zlecone instytucjom zajmującym się pomocą społeczną prowadzą monitoring realizacji zadań zleconych. W związku z tym podczas rozmów z zawodowymi pomagaczami podjęliśmy ten wątek. Chcieliśmy sprawdzić, jakie opinie na temat tego monitoringu wyrażają nasi rozmówcy. Większość z nich stwierdziła, iż taki monitoring jest prowadzony, ale w zdecydowanej większości nie byli oni w stanie wskazać kiedy, jak często jest on prowadzony i na czym on polega (3 osoby bez przekonania przyznały, że zapewne są sprawdzane dokumenty). Rozmówcy nie potrafili też wskazać zalet i wad monitorowania dysponowania środkami przekazanymi przez Miasto na zadania publiczne (1 osoby stwierdziła, że dopinguje ono do pracy; 1 osoba przyznała, że dzięki niemu jest porządek w dokumentacji). Mimo to 2/3 badanych przyznało, że monitoring realizacji zadań zleconych przez miasto, wydatkowania pieniędzy i działalności instytucji w których pracują powinien być prowadzony. Dobrym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie kogoś w rodzaju superwizora. Taki monitoring mogłyby prowadzić również instytucje, czy osoby z poza kontrolowanej placówki. Badani wskazywali również na kierownictwo placówek, w których są zatrudnieni, jako tych, którzy mogliby się podjąć tego zadania. Jednocześnie rozmówcy nie potrafili wskazać kryteriów, jakie powinny obowiązywać podczas kontroli ich placówek. Kilka osób uznało, że podczas oceny powinna zostać uwzględniona efektywność placówki i poszczególnych jej pracowników, ich aktywność, rzetelność, profesjonalizm wykonywanych zadań, kultura osobista w podejściu do bezdomnych, umiejętność współpracy z innymi. Mimo, iż wszystkie instytucje, w których prowadziliśmy eksplorację realizują zlecone przez Miasto zadania zlecone dla bezdomnych to tylko 5 rozmówców wyraziło przekonanie, że zna 264 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego procedury/przepisy związane ze zlecaniem zadań publicznych (jak przyznali orientowali się w regułach dotyczących przetargów). W opinii zdecydowanej większości rozmówców zlecone przez Miasto zadania publiczne dla bezdomnych powinny być zlecane organizacjom pozarządowym. Instytucje te potrzebują ich chociażby na zaspokojenie biologicznych potrzeb osób bezdomnych takich jak pożywienie, środki higieniczne, odzież czy nocleg. Bez ich zaspokojenia nie można podjąć pracy socjalnej z bezdomnym. Organizacje pomagające częstochowskim kloszardom funkcjonują w różnych częściach miejscach miasta i poza nim. Zapytaliśmy naszych rozmówców co sądzą na temat organizowania pomocy bezdomnym na terenie Częstochowy. Może lepiej byłoby urządzić tę pomoc poza miastem? Na to pytanie indagowani odpowiadali różnie. Część z nich stwierdziła, że bezdomnych należy umieszczać na terenie miasta. W mieście można ich bardziej kontrolować. Inni uznali, że może warto byłoby bezdomnych umieścić w specjalnych ośrodkach poza miastem. Być może w ten sposób oderwani od patologicznych miejsc mieli większe szanse na poprawę swojego losu. PODSUMOWANIE Prowadzone z bezdomnymi rozmowy nie należały do łatwych, bowiem podczas nich poruszano problemy, o których część z badanych wolałaby zapomnieć, wymazać ze swojej pamięci. Informacje uzyskane od bezdomnych pokazały, że życie bezdomnego nie jest łatwe. W wielu przypadkach bezdomność rozmówców była konsekwencją wadliwie funkcjonujących ich rodzin, choroby alkoholowej i problemów finansowych. Ich sytuacja finansowa jest trudna. Część z nich dysponuje stałymi dochodami, część dorabia w nie do końca legalny sposób. Oferowaną im przez częstochowskie instytucje pomocy społecznej pomoc oceniają dobrze. Są zadowoleni z doraźnego wsparcia w postaci pożywienia, higieny, odzieży i noclegu. W każdych okolicznościach mogą liczyć na rozmowę z pracownikiem tych instytucji. O innych formach instytucjonalnej pomocy rozmówcy wspominali o wiele rzadziej. Analizując wypowiedzi bezdomnych można odnieść wrażenie, że organizacje, które powinny prowadzić pełną, profesjonalną pomoc osobom bezdomnym oferują im zaledwie pomoc doraźną, a ta nie pozwoli bezdomnym na poprawę ich losu. Sami bezdomni też nie podejmują prób poprawy swojej sytuacji życiowej. Dobrami, które pozwoliłoby w ich opinii porzucić status bezdomnego jest mieszkanie i praca zawodowa. Ale sami nie podejmują prób zabezpieczenia sobie tych dóbr. Liczą, że „ktoś przydzieli im mieszkanie”, „bo przecież im się ono należy” i ktoś pomoże im znaleźć pracę i „załatwi” pomoc społeczną. 265 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Charakteryzująca bezdomnych w wielu przypadkach postawa roszczeniowa i wyuczona bezradność sprawiają, że sami nie są oni w stanie sobie pomóc. W wielu przypadkach można odnieść wrażenie, że miejsce, w którym znaleźli się odpowiada im i nie zrobią nic, w celu poprawy swego losu. Analiza wypowiedzi pracowników MOPS i NGO’s pokazała, że bezdomny to niezwykle trudny klient. Praca z nim wymaga kompetencji i szczególnego wysiłku. Nie każdy może więc wykonywać tę profesję. Wszyscy rozmówcy, jak wynika z ich wypowiedzi okazali się być profesjonalnie przygotowani do pracy z bezdomnym. Potrafią diagnozować problemy podopiecznych, wiedzą, w jakim zakresie powinny i w jakim mogą im pomóc. Są świadomi ograniczeń (głównie natury ekonomiczno-administracyjnej) na jakie napotykają świadcząc pomoc bezdomnym. Pozytywnie oceniają współpracę z instytucjami pracującymi na rzecz bezdomnych. Mimo, iż są zadowoleni ze współpracy z władzami Miasta Częstochowa, które zlecają zadania publiczne z zakresu bezdomności instytucjom, z których przedstawicielami rozmawialiśmy, to uważają, że władze mogłyby się bardziej zaangażować w pomoc bezdomnym. Rozmówcy są zwolennikami określenia standardów dla poszczególnych form wsparcia osób bezdomnych. Ich zdaniem wpłynęłoby to na efektywność wykonywanej pracy. Informacje, jakimi dysponują badani w zakresie monitorowania zadań publicznych z zakresu bezdomności, i działalności instytucji, w których są zatrudnieni należy uznać za niewystarczające. Generalizując wypowiedzi pracowników Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Częstochowie oraz informacje uzyskane od pracowników i wolontariuszy częstochowskich organizacji pozarządowych pracujących z bezdomnymi należy stwierdzić, iż w ich opinii najważniejszą formą pomocy bezdomnym jest pomoc doraźna. Starają się wiec oni jak mogą zapewnić swoim podopiecznym pożywienie, odzież, środki czystości i nocleg. Te zadania wypełniają w sposób zadowalający. Ale profesjonalna praca z bezdomnym nie polega tylko na zadbaniu o jego biologiczne potrzeby. Z klientem, który nie ma domu należy pracować tak, by w konsekwencji podejmowanych wobec niego działań, przestał być on osobą bezdomną. Rozmowy z przedstawicielami MOPS i NGO’s ujawniły, że tego typu działania rzadko są podejmowane. A ci pracownicy i wolontariusze, którzy je podejmą napotykają wiele mentalnych, personalnych i instytucjonalnych barier, z którymi nie zawsze mogą sobie poradzić. Może wiec pomoc osobom bezdomnym powinna mieć systemowy charakter, może warto opracować ujednolicony katalog działań, które należałoby wykonać w pracy z bezdomnymi, może w ten sposób będzie można pomóc tym, którzy tej pomocy potrzebują? Bo obecny system wsparcia i pracy z osobą bezdomną zdaje się być wadliwy i raczej działa na rzecz utrzymania obecnego status quo niż realnej pomocy bezdomnemu nakierowanej na jego wyjście ze stanu bezdomności. 266 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego AGNIESZKA KOWAL-SMUGOWSKA BEZDOMNOŚĆ I ZJAWISKO BEZDOMNOŚCI W OCENIE MIESZKAŃCÓW CZĘSTOCHOWY Celem podjętej eksploracji było zdiagnozowanie deficytów w zakresie świadczenia usług społecznych na rzecz osób bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa i wypracowanie narzędzi, przy pomocy których możliwe będzie zoptymalizowanie profesjonalnej pomocy świadczonej bezdomnym. Cel ten został zrealizowany poprzez zebranie wśród mieszkańców Częstochowy opinii na temat osób bezdomnych przebywających w mieście oraz oferowanej im pomocy. Zaprezentowana na stronach niniejszego raportu analiza wyników badań ma pozwolić znaleźć odpowiedzi na następujące problemy badawcze sformułowane na etapie konceptualizacji badań: 1. Jakie opinie na temat osób bezdomnych przebywających w Częstochowie wyrażają mieszkańcy Częstochowy? 2. Jak mieszkańcy Częstochowy oceniają pomoc oferowaną osobom bezdomnym przez MOPS i NGO's? 3. W jaki sposób mieszkańcy miasta wyobrażają sobie efektywną instytucjonalną pomoc skierowaną do osób bezdomnych? Uwzględniając praktyczny wymiar badań, w ich następstwie wśród mieszkańców Częstochowy ma zostać przeprowadzona kampania informacyjna, której celem będzie przełamywanie stereotypów narosłych wokół osób bezdomnych. Wymiar społeczny tej kampanii zakłada działania o charakterze informacyjno - edukacyjnym w zakresie uświadamiania społeczeństwu istoty zjawiska bezdomności, jego przyczyn oraz form pomocy osobom bezdomnym. OPINIE MIESZKAŃCÓW CZĘSTOCHOWY NA TEMAT OSÓB BEZDOMNYCH Analizy materiału badawczego dotyczącego opinii mieszkańców Częstochowy na temat osób bezdomnych mają pozwolić określić stereotyp osoby bezdomnej na podstawie: doświadczeń własnych mieszkańców ze spotkań z bezdomnymi; chęci niesienia pomocy osobom bezdomnym; cech opisujących osobę bezdomną; przyczyn bezdomności; oceny sytuacji życiowej bezdomnych; aprobaty społecznej osób bezdomnych. 267 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego DOŚWIADCZENIA WŁASNE MIESZKAŃCÓW ZE SPOTKAŃ Z BEZDOMNYMI Doświadczenia mieszkańców Częstochowy ze spotkań z osobami bezdomnymi są jednym z najistotniejszych czynników warunkujących ich postrzeganie. Doświadczenia ze spotkań z osobami bezdomnymi wpływają na postawy wobec tych osób, a w dalszej kolejności na gotowość do ewentualnej pomocy. Doświadczenia te kształtują również obraz osoby bezdomnej – kim jest, jak wygląda, co doprowadziło tę osobę do bezdomności oraz jaki jest jej ogólny status socjoekonomiczny. To natomiast, jak mieszkańcy miasta spostrzegają ludzi bezdomnych jest źródłem wielu stereotypów, które z kolei wpływają na to, jak Częstochowianie oceniają szanse bezdomnych na poprawę ich sytuacji życiowej. Rozkład odpowiedzi obrazujących doświadczenia mieszkańców Częstochowy ze spotkań z osobami bezdomnymi przedstawia tabela 63. Dane zamieszone w tabeli poniżej wskazują na pozytywne nastawienie mieszkańców do osób bezdomnych (50,54% odpowiedzi). W tej grupie odpowiedzi wyodrębnić można takie, które: wskazują na współczucie (15,62%) i zrozumienie wobec bezdomnych (3,17%), ujawniają chęć aktywnej pomocy osobom bezdomnym (14,12%); sytuują osoby bezdomne jako spokojne i nikomu nie wadzące (17,63%). Wykazano jednocześnie znaczny procent odpowiedzi związanych z negatywnymi doświadczeniami w spotkaniach z bezdomnymi (40,19%), z czego: 11,70% odpowiedzi dotyczy doświadczania natarczywego zachowania bezdomnych, 8,02% odpowiedzi mówi o nieprzyjemnym a nawet agresywnym zachowaniu bezdomnych, 16,04% odpowiedzi dotyczy omijania osób bezdomnych, a 4,43% odpowiedzi wskazuje na brak tolerancji wobec osób bezdomnych. Na całkowitą obojętność wobec bezdomnych wskazuje 5,51% odpowiedzi. 268 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 63. Doświadczenia respondentów ze spotkań z osobami bezdomnymi (%) 18 – 24 lata 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe Wykształcenie Mężczyźni Wiek Kobiety Płeć OGÓŁEM Mam złe doświadczenia – jeśli nie otrzymują tego, czego chcą potrafią być nieprzyjemni, nawet agresywni 8,20 7,80 10,45 6,03 7,27 7,63 5,84 12,50 6,45 16,67 5,26 9,36 6,87 8,02 Mam złe doświadczenia, są bardzo natarczywi 10,37 13,25 19,51 10,34 9,09 9,24 10,22 4,17 3,23 16,67 12,72 14,42 7,14 11,70 Na wszelki wypadek omijam ich szerokim łukiem 17,96 13,79 19,51 20,26 14,09 12,05 11,68 16,67 6,45 16,67 11,84 16,48 18,41 16,04 17,80 17,42 11,85 20,26 18,18 19,68 22,63 13,89 29,03 13,89 19,74 16,67 17,31 17,63 14,71 13,43 10,80 9,91 15,45 21,29 13,87 12,50 12,90 5,56 13,16 13,67 16,48 14,12 Sama/sam jestem w trudnej sytuacji i dlatego staram się ich zrozumieć 3,25 3,09 1,05 2,16 2,73 5,22 5,84 4,17 19,35 0,00 5,26 1,87 2,75 3,17 Współczuję tym ludziom, ponieważ to nie ich wina, że znaleźli się w trudnej sytuacji 17,80 13,07 13,24 14,66 16,82 17,27 16,79 16,67 12,90 19,44 15,79 15,36 15,93 15,62 3,41 5,63 5,23 3,88 6,82 2,41 1,46 8,33 0,00 2,78 5,26 4,87 3,85 4,43 4,33 6,90 5,92 7,33 4,55 2,81 5,84 9,72 6,45 8,33 5,26 5,06 6,04 5,51 2,17 100,00 5,63 100,00 2,44 100,00 5,17 100,00 5,00 100,00 2,41 100,00 5,84 100,00 1,39 100,00 3,23 100,00 0,00 100,00 5,70 100,00 2,25 100,00 5,22 100,00 3,76 100,00 Odpowiedzi To spokojni ludzie, nigdy mnie nie zaczepiali To ludzie doświadczeni przez los, więc staram się im pomóc w miarę moich możliwości Moje osobiste doświadczenia nie skłaniają mnie do tolerancji wobec bezdomnych Nie zwracam na nich uwagi/są mi obojętni Inne OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Z danych wynika, że wskazania zarówno kobiet, jak i mężczyzn nie odbiegały znacząco od ogólnej tendencji w sposobie udzielania odpowiedzi. Wykazano jednak kilkuprocentowe różnice przy 269 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego niektórych odpowiedziach, które pozwalają na sformułowanie ciekawych wniosków. Przede wszystkim kobiety częściej od mężczyzn wskazywały na odpowiedź dotyczącą współczucia bezdomnym (rozkłady odpowiedzi odpowiednio 17,80% i 13,07%) ale jednocześnie częściej deklarowały, że omijają bezdomnych szerokim łukiem (rozkłady odpowiedzi odpowiednio: 17,96% i 13,79%). Mężczyźni natomiast częściej wybierali odpowiedź dotyczącą natarczywości bezdomnych (rozkłady odpowiedzi odpowiednio: 13,25% i 10,37%). Mężczyźni okazywali także większą niż kobiety obojętność wobec osób bezdomnych (rozkłady odpowiedzi odpowiednio: 6,90% i 4,33%), podobnie jak i brak tolerancji (rozkłady odpowiedzi odpowiednio: 5,63% i 3,41%). Wiek badanych mieszkańców Częstochowy jest zmienną, która jak można zauważyć w powyższej tabeli, wyraźniej od płci różnicuje sposób doświadczania spotkań z bezdomnymi. Przede wszystkim widoczne są różnice w sposobie odbioru złych doświadczeń z bezdomnymi. Respondenci między 1824 rokiem życia częściej postrzegają bezdomnych jako natarczywych (19,51%), co wyraźnie odbiega od ogólnej tendencji tej odpowiedzi (11,70%). Na drugim biegunie w ocenie natarczywości znajdują się osoby powyżej 65 roku życia. W tej grupie wiekowej procent udzielonych odpowiedzi (4,17%) jest również wyraźnie niższy od ogólnej tendencji (11,70%). Ci sami respondenci, odwołując się do doświadczeń własnych ze spotkań z bezdomnymi, częściej oceniają ich jako agresywnych i nieprzyjemnych (12,50%), co pozostaje w widocznym odchyleniu od ogólnej tendencji odnotowanej w tej odpowiedzi (8,02%). Chęć pomocy w związku z odbiorem bezdomnych jako ludzi doświadczonych przez los, szczególnie silnie deklarowały osoby między 45 a 54 rokiem życia (21,29%) w stosunku do ogólnej tendencji, która wynosiła 14,12%. Rzadziej niż pozostali respondenci taką postawę deklarowały osoby między 25 a 34 rokiem życia (9,91%) , co dostrzegalnie odbiega od ogólnej tendencji tej odpowiedzi (14,12%). Kolejną zmienną obrazującą rozkład odpowiedzi dotyczących doświadczenia ze spotkań z bezdomnymi jest wykształcenie badanych. Wyniki ilustrujące tę zależność umieszczone są w tabeli 60. Wynika z niej, że na złe doświadczenia częściej wskazują w odpowiedziach osoby z wykształceniem gimnazjalnym i to zarówno ze względu na agresywność bezdomnych (16,67%) jak i ich natarczywość (16,67%), co pokazują tendencje ogólne dotyczące tych kategorii wynoszące kolejno 8,02% i 11,70%. Natarczywość znacznie rzadziej przeszkadzała natomiast osobom z wykształceniem podstawowym – 3,23% odpowiedzi w stosunku do ogólnej tendencji wynoszącej 11,70%. Zależność ta potwierdza się we wskazaniach, że bezdomni są spokojnymi ludźmi. Na tę odpowiedź najczęściej wskazywali właśnie respondenci z wykształceniem podstawowym (29,03%) w stosunku do tendencji ogólnej -17,63%. Osoby z wykształceniem gimnazjalnym rzadziej wskazywały, że bezdomni to ludzie doświadczeni przez los (5,56%), na co wskazuje tendencja ogólna tej odpowiedzi wynosząca 14,12%. Respondenci w wykształceniem podstawowym częściej natomiast wskazywali na odpowiedź, że sami są w trudnej sytuacji i dlatego starają się zrozumieć bezdomnych (19,35%), przy znacząco niższej tendencji ogólnej (3,17%). 270 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego CHĘĆ NIESIENIA POMOCY OSOBOM BEZDOMNYM W tabeli 64 przedstawiono rozkłady odpowiedzi badanych na pytanie dotyczące pomocy osobom bezdomnym. Wynika z niej, że mieszkańcy Częstochowy najczęściej pomagają bezdomnym czasami dając im pieniądze, odzież, żywność (41,47% ogółu respondentów). Zawsze stara się pomóc w taki sposób 8,40% badanych, a 1,87% zleca bezdomnym jakąś pracę za wynagrodzeniem. Gdyby posłużyć się wyliczeniem sumarycznym, to okaże się, że 51,74% ankietowanych stara się pomagać bezdomnym. Niechęć do pomocy bezdomnym deklaruje 42,54% respondentów. Największą grupę stanowią ci, którzy uważają, że płacą podatki i to państwo/gmina powinna wydatkować pieniądze na pomoc osobom bezdomnym (17,60%). W dalszej kolejności są osoby, które uważają, że nie jest ich stać na pomaganie bezdomnym (12,27%), osoby które nie pomagają z zasady (9,60%), a na końcu ci, którzy uważają, że nie warto się tym problemem zajmować w kontekście innych ważniejszych problemów w kraju (3,07%). W tabeli 64 przedstawiono rozkłady odpowiedzi na pytanie dotyczące chęci pomocy bezdomnym ze względu na płeć badanych. Pierwsza różnica dotyczy odpowiedzi przez którą respondenci wskazywali, że czasami pomagają dając pieniądze, odzież i żywność. Z danych wynika, że kobiety starają się to robić częściej (48,24%) niż ogół badanych (41,47%). Mężczyźni pomagają w ten sposób rzadziej (33,81%) w stosunku do tendencji ogólnej (41,47%). Kobiety rzadziej wzbraniają się przed pomocą bezdomnym twierdząc, że powinny to robić państwo/gmina (14,07%) przy tendencji ogólnej 17,60%. Mężczyźni są natomiast tymi, którzy częściej wzbraniają się przed pomocą bezdomnym z tego samego powodu (21,59%) do tendencji ogólnej 17,60%. Tabela 64 obrazuje różnice w zagadnieniu chęci niesienia pomocy bezdomnym w zależności od wieku badanych. Widać w niej, że znacznie rzadziej niż to ma miejsce w pozostałych grupach wiekowych, chęć pomocy poprzez dawanie od czasu do czasu pieniędzy, żywości i odzieży deklarują osoby najstarsze (25,53%), co można wywnioskować na podstawie wartości tendencji ogólnej – 41,47%. Te same osoby – powyżej 65 roku życia wskazują częściej na to, że nie pomagają, bo same mają niskie dochody (25,53%), przy tendencji ogólnej 12,27%. Respondenci z tej samej grupy wiekowej jednocześnie rzadziej wskazują na to, że nie pomagają bezdomnym ze względu na to, że to państwo bądź gmina powinny im pomagać (6,38%) , przy tendencji ogólnej 17,60%. W tabeli 64 przedstawiono zależność dotyczącą chęci pomagania w zestawieniu z wykształceniem badanych. Osoby z wykształceniem podstawowym częściej niż pozostałe starają się zawsze pomagać bezdomnym, zarówno poprzez darowanie pieniędzy, żywności, odzieży (17,65% do wartości tendencji 271 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego ogólnej 8,40%), jak i prosząc bezdomnych o wykonanie jakiejś pracy (11,76% do wartości tendencji ogólnej 1,87%). Te same osoby jednocześnie rzadziej pomagają tylko czasami (23,53% w stosunku do tendencji ogólnej – 41,47%), ale też częściej wskazują, że nie pomagają, bo mają zbyt niskie dochody (23,53% w stosunku do tendencji ogólnej – 12,27%). Ze względu na niski poziom dochodów również częściej nie pomagają osoby z wykształceniem gimnazjalnym (26,32% do tendencji ogólnej – 12,27%). Tabela 64. Chęć niesienia pomocy osobom bezdomnym we własnym zakresie (%) 18 – 24 lata 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe Wykształcenie Mężczyźni Wiek Kobiety Płeć OGÓŁEM Tak, zawsze staram się pomóc takiej osobie – daję pieniądze, żywność, odzież 9,05 7,67 6,40 6,75 8,53 8,84 14,13 8,51 17,65 5,26 9,09 8,18 8,00 8,40 Tak, zawsze staram się pomóc takiej osobie – proszę ją o wykonanie jakiejś pracy za wynagrodzeniem 1,26 2,56 0,58 0,61 0,00 6,12 1,09 4,26 11,76 0,00 3,03 1,82 0,80 1,87 Tak, czasami pomagam dając pieniądze, odzież, żywność 48,24 33,81 40,70 40,49 51,94 40,82 39,13 25,53 23,53 36,84 34,09 41,82 46,80 41,47 Nie, bo nie stać mnie na pomaganie innym – mam zbyt niskie dochody 12,06 12,50 11,63 11,66 12,40 7,48 15,22 25,53 23,53 26,32 16,67 12,12 8,00 12,27 Nie, nigdy nie pomagam – z zasady 7,79 11,65 11,05 11,66 6,98 8,16 10,87 6,38 5,88 15,79 14,39 7,88 9,20 9,60 Nie, nie pomagam, ponieważ uważam, że płacę podatki i państwo/gmina powinna je wydatkować na ten cel 14,07 21,59 19,19 20,25 14,73 21,77 13,04 6,38 11,76 10,53 18,18 16,97 18,80 17,60 Odpowiedzi 272 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 18 – 24 lata 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe Nie pomagam, bo bezdomność jest tak mało istotna przy naszych problemach w kraju, że nie ma sensu się nią zajmować w sposób szczególny Wykształcenie Mężczyźni Odpowiedzi Wiek Kobiety Płeć OGÓŁEM 2,76 3,41 3,49 3,68 2,33 2,04 1,09 8,51 5,88 0 2,27 4,55 1,6 3,07 4,40 Inne 3,77 5,11 4,07 3,68 2,33 4,08 5,43 12,77 0,00 0,00 1,52 4,85 6,00 Brak danych 1,01 1,70 2,91 1,23 0,78 0,68 0,00 2,13 6,45 8,33 5,26 5,06 6,04 5,51 OGÓŁEM 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 CECHY OPISUJĄCE OSOBĘ BEZDOMNĄ W tabeli 65 zebrano cechy opisujące osobę bezdomną. Respondenci mogli wskazać więcej niż jedną cechę. Z rozkładu odpowiedzi wyłania się następujący obraz osoby bezdomnej: mężczyzna (14,03%), brudny (10,08%), brzydko pachnący (9,63%), bezrobotny (9,29%), biedny (8,25%), uzależniony (8,13% i potrzebujący pomocy (7,49%). Można również zauważyć kilka zależności. W obrazie osoby bezdomnej przeważają cechy negatywne. Jednak cechy te dotyczą przeważnie wyglądu i sytuacji socjoekonomicznej bezdomnych. Brak jest różnic między takimi cechami jak mądry/głupi czy niebezpieczny/przyjazny dla otoczenia. Badani trzykrotnie częściej wskazywali, że osobą bezdomną jest mężczyzna. W tabeli 65 przedstawiono kolejno rozkłady odpowiedzi dotyczących cech opisujących osobą bezdomną w zależności od płci, wieku i wykształcenia. Nie stwierdzono różnic w wyborze najważniejszych cech charakteryzujących obraz bezdomnego w żadnym z poniższych zestawień. Różnica w niektórych przypadkach polega jedynie na innej kolejności wskazywania cech, które jednak w każdym zestawieniu pozostają te same. 273 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 65. Cechy opisujące osobę bezdomną w opinii respondentów (%) 18 – 24 lata 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe Wykształcenie Mężczyźni Wiek Kobiety Płeć kobieta 5,22 5,05 3,98 4,48 5,55 6,00 6,81 5,64 6,14 3,13 6,89 5,15 4,30 5,14 mężczyzna 13,91 14,18 11,14 16,04 16,16 14,64 13,43 14,66 9,65 14,06 13,36 13,95 14,84 14,03 biedna 8,37 8,11 8,84 9,08 7,77 7,25 8,62 6,39 7,02 10,16 7,59 8,14 8,67 8,25 bogata 0,05 0,05 0,09 0,00 0,00 0,14 0,00 0,00 0,00 0,00 0,14 0,06 0,00 0,05 bezrobotna 9,24 9,34 9,99 10,57 9,51 7,67 8,62 7,52 8,77 11,72 8,72 8,80 10,08 9,29 pracująca zawodowo 0,09 0,05 0,09 0,00 0,00 0,14 0,20 0,00 0,00 0,00 0,14 0,11 0,00 0,07 brudna 9,79 10,42 10,17 10,45 10,30 11,02 8,42 8,65 8,77 12,50 10,13 9,68 10,47 10,08 czysta 0,32 0,59 0,27 0,12 0,32 0,42 1,20 1,13 0,00 0,00 1,27 0,39 0,16 0,44 brzydko pachnąca 9,65 9,61 9,99 10,57 9,03 9,76 8,02 9,40 9,65 10,16 8,44 9,68 10,16 9,63 ładnie pachnąca 0,09 0,21 0,09 0,12 0,00 0,00 0,80 0,00 0,00 0,00 0,56 0,06 0,08 0,15 stara 3,16 2,69 3,71 2,99 1,74 3,21 2,20 3,01 3,51 1,56 2,67 3,21 2,81 2,94 młoda 0,73 1,24 0,88 0,62 1,58 0,70 1,40 0,75 1,75 0,00 1,55 1,00 0,63 0,96 głupia 1,05 1,24 1,95 0,50 0,16 1,39 1,00 1,50 1,75 0,00 0,84 1,33 1,09 1,14 mądra 1,51 1,29 1,77 1,00 1,11 1,12 2,00 1,50 3,51 0,78 1,83 1,33 1,17 1,41 uzależniona 8,14 8,11 8,05 8,08 9,35 8,09 6,81 8,27 7,89 10,16 9,00 8,08 7,50 8,13 bez nałogów 0,32 0,27 0,27 0,25 0,16 0,56 0,40 0,00 0,00 0,00 1,13 0,11 0,16 0,30 niebezpieczna dla otoczenia 1,28 1,13 1,41 0,50 1,27 1,26 1,00 2,63 0,88 1,56 1,27 1,22 1,17 1,21 przyjazna dla otoczenia 1,78 1,93 2,30 1,12 1,27 1,67 3,01 1,88 3,51 0,78 2,39 1,88 1,48 1,85 Odpowiedzi OGÓŁEM 274 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 18 – 24 lata 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe Wykształcenie Mężczyźni Wiek Kobiety Płeć samotna, bez rodziny i przyjaciół 6,08 5,42 6,72 5,47 5,55 4,88 6,61 4,14 7,89 6,25 4,78 6,03 5,70 5,78 ma rodzinę, przyjaciół 0,50 0,64 0,27 0,50 0,48 0,56 0,80 1,88 0,88 0,78 0,98 0,55 0,31 0,57 społecznie nieprzystosowana 5,90 5,59 5,92 4,98 6,34 5,72 5,61 6,39 3,51 4,69 5,06 5,70 6,56 5,76 społecznie przystosowana 0,18 0,43 0,18 0,37 0,16 0,28 0,60 0,38 1,75 0,00 0,70 0,11 0,23 0,30 potrzebująca pomocy 7,91 6,98 7,78 6,47 8,08 8,09 7,41 6,39 6,14 9,38 7,03 7,69 7,42 7,49 samodzielna 0,59 0,70 0,88 0,62 0,48 0,14 0,60 1,50 2,63 2,34 0,70 0,55 0,39 0,64 inne negatywne 2,10 1,56 1,06 2,24 1,27 3,49 1,40 1,88 0,00 0,00 1,55 2,10 2,03 1,85 inne pozytywne 2,01 3,17 2,21 2,86 2,38 1,81 3,01 4,51 4,39 0,00 1,27 3,10 2,58 2,54 OGÓŁEM 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Odpowiedzi OGÓŁEM Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 275 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego PRZYCZYNY BEZDOMNOŚCI Kolejnym czynnikiem warunkującym sposób postrzegania przez Częstochowian osób bezdomnych jest to, w czym respondenci upatrują przyczyn bezdomności. Ogólną tendencję w udzielaniu odpowiedzi na pytanie badające to zagadnienie przedstawia tabela 66. Na podstawie danych w niej zawartych można wskazać pięć głównych przyczyn, na które wskazują badani wyrażonych częstością odpowiedzi: nie poradzenie sobie z problemem uzależnienia (24,61%), utrata pracy (22,37%), niemożliwa do opanowania sytuacja życiowa (11,55%), rozwód i rozpad rodziny (9,94%) oraz eksmisja (9,89%). Tabela 66. Przyczyny bezdomności w opinii Częstochowian (%) Odpowiedzi 18 – 24 lata 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe Wykształcenie Mężczyźni Wiek Kobiety Płeć OGÓŁEM rozwiodły się, ich rodzina rozpadła się 8,41 11,67 10,13 8,37 8,45 10,13 15,49 7,41 9,52 18,37 9,47 10,83 8,50 9,94 straciły pracę 22,80 21,89 24,57 20,94 21,28 23,47 22,57 17,59 23,81 24,49 20,71 22,98 22,26 22,37 23,87 25,44 26,72 27,00 23,03 22,40 20,35 26,85 16,67 26,53 24,85 23,93 25,66 24,61 2,35 2,00 1,72 3,4 3,21 1,87 0,88 3,70 0,00 0,00 2,66 2,26 2,16 2,19 1,08 1,78 1,72 2,46 1,17 1,33 0,88 1,85 2,38 0,00 1,78 1,43 1,24 1,40 5,38 4,44 5,39 1,48 3,79 4,80 4,87 3,70 4,29 2,04 4,14 5,24 4,48 4,94 0,59 0,56 1,29 5,91 0,00 0,27 1,77 0,00 0,00 0,00 0,59 0,83 0,31 0,57 1,57 1,33 2,37 0,00 0,58 1,60 0,88 0,93 2,38 2,04 0,89 1,79 1,24 1,46 0,98 1,11 0,22 1,48 1,17 2,40 0,88 0,93 0,00 0,00 2,37 0,83 0,77 1,04 3,42 3,44 2,37 0,74 3,79 5,07 3,98 1,85 2,38 2,04 5,03 2,98 3,40 3,43 nie poradziły sobie z nałogiem (alkohol, narkotyki) ich współmałżonek stosował wobec nich przemoc miały problemy zdrowotne ich rodzina/ współlokatorzy wypędzili ich z mieszkania zamknięto hotel robotniczy w miejscu ich zatrudnienia stały się pełnoletnie i musiały opuścić placówkę opiekuńczowychowawczą pozostawiły rodzinie mieszkanie z własnej inicjatywy decyzją administracji zostały wymeldowane z mieszkania 276 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Odpowiedzi 18 – 24 lata 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe Wykształcenie Mężczyźni Wiek Kobiety Płeć OGÓŁEM wyeksmitowano ich 11,35 8,22 7,33 2,96 9,04 9,60 9,29 16,67 9,52 6,12 10,65 9,17 10,66 9,89 w efekcie konfliktu/ów z prawem odsiadywały wyrok w zakładzie karnym nie mogły poradzić sobie z sytuacją życiową chcieli być wolni, nie chcieli mieć żadnych zobowiązań nie wiem, trudno powiedzieć 2,35 4,44 2,80 12,32 4,37 3,73 4,87 4,63 2,38 6,12 3,85 3,69 2,47 3,33 12,62 10,33 10,99 1,48 14,29 10,40 10,62 8,33 14,29 8,16 8,58 11,07 13,76 11,55 1,96 1,78 1,29 12,32 3,50 1,87 0,88 5,56 2,38 0,00 2,37 1,90 1,70 1,87 1,27 1,33 1,08 0,74 2,04 1,07 1,33 0,00 0,00 4,08 2,07 1,07 1,08 1,30 brak odpowiedzi 0,00 0,22 0,00 1,48 0,29 0,00 0,44 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,31 0,10 OGÓŁEM 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Analiza odpowiedzi w zależności od płci i wykształcenia badanych nie wykazała różnic we wskazaniach dotyczących najważniejszych przyczyn bezdomności. Jedyną różnicę można dostrzec w zestawieniu danych ze względu na wiek. Respondenci w przedziale wiekowym 25-34 lata jako najczęstszą przyczynę bezdomności podają konflikty z prawem (12,32% do 3,33% ogółu odpowiedzi) oraz pragnienie bycia wolnym (12,32% do 1,87%). OCENA SYTUACJI ŻYCIOWEJ BEZDOMNYCH Z zebranych danych wynika, że 39,60% Częstochowian uważa sytuację życiową bezdomnych za złą, a 37,73% respondentów uznało ją nawet za bardzo złą. Z kolei 18,27% respondentów określiło status bezdomnych jako ani dobry, ani zły, a tylko łącznie 2,14% uznało, że warunki życiowe bezdomnych są dobre lub bardzo dobre (odpowiednio 1,47% i 0,67% badanych). Analiza odpowiedzi na pytanie dotyczące oceny sytuacji życiowej bezdomnych w zależności od płci, wieku i wykształcenia nie wykazała różnic w postrzeganiu tego problemu. 277 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 67. Ocena sytuacji życiowej osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) Wykształcenie Odpowiedzi Mężczyźni 18 – 24 lata 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe 65 lat i więcej Wiek Kobiety Płeć OGÓŁEM bardzo dobra 0,50 0,85 - 1,84 0,78 - 1,09 7,41 - - 1,52 0,30 0,80 0,67 dobra 1,01 1,99 1,17 0,61 0,00 4,08 0,00 17,59 5,88 - 2,27 1,21 1,20 1,47 ani dobra, ani zła 16,08 20,74 12,87 20,25 22,48 17,01 15,22 26,85 23,53 10,53 21,21 18,18 17,20 18,27 zła 43,97 34,66 40,35 39,88 37,98 40,14 44,57 3,70 47,06 42,11 41,67 38,18 39,20 39,60 bardzo zła 36,68 38,92 44,44 35,58 31,78 37,41 39,13 1,85 23,53 47,37 31,06 29,09 40,00 37,73 brak odpowiedzi 1,76 2,84 1,17 1,84 6,98 1,36 - - - - 2,27 3,03 1,60 2,27 OGÓŁEM 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Stan wyobrażeń na temat tego, jak długo bezdomni w Częstochowie doświadczają bezdomności ilustruje tabela 68. Analizując dane można zauważyć, że największy odsetek wskazań dotyczy odpowiedzi „powyżej 5 lat” (42,80%). Na drugim miejscu z wysokim wynikiem plasuje się „brak odpowiedzi” (22,00%). Może to oznaczać swoistą trudność ankietowanych w określeniu czasu, od jakiego bezdomni doświadczają bezdomności. Pozostałe przedziały czasowe uzyskały zbliżoną ilość wskazań, poza odpowiedzią „krócej niż rok”, którą zaznaczyło 2,13% badanych. Tabela 68. Czas pozostawania w bezdomności w opinii Częstochowian (%) Odpowiedzi OGÓŁEM krócej niż 1 rok 2,13 od 1 roku do 2 lat 6,80 od 2 lat do 3 lat 9,33 od 3 lat do 4 lat 8,53 od 4 lat do 5 lat 8,40 powyżej 5 lat 42,80 brak odpowiedzi 22,00 OGÓŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 278 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Częstochowianie pytani o źródła dochodów osób bezdomnych (tabela 68) najczęściej wskazywali na żebractwo (26,24% odpowiedzi). W dalszej kolejności wyznaczonej częstością odpowiedzi bezdomni utrzymują się ze zbieractwa (24,35%) i zasiłku z pomocy społecznej (14,07%). Prawie co dziesiąta odpowiedź wskazywała jako źródło dochodów bezdomnych pomoc kościoła (9,62%) bądź drobne kradzieże (8,75%). Tabela 69. Źródła dochodów osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) Odpowiedzi OGÓŁEM praca stała na podstawie umowy o pracę - praca dorywcza, sezonowa 5,32 zasiłek z pomocy społecznej 14,07 z pomocy koscioła 9,62 z pomocy instytucji charytatywnych 6,55 swiadczenia ZUS, KRUS (renta inwalidzka, emerytura) 1,13 zbieractwo 24,35 zebractwo 26,24 alimenty 0,36 z pieniędzy zdobytych nie zawsze uczciwie (np. drobne kradzieze) 8,75 z drobnego handlu 1,99 inne 0,72 nie ma zadnych dochodow 0,77 brak odpowiedzi 0,15 OGOŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 279 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego W zbadaniu oceny sytuacji życiowej bezdomnych miało również pomóc pytanie o miejsce ich noclegu zanim zostali umieszczeni w noclegowniach bądź schroniskach dla bezdomnych. Częstotliwości odpowiedzi na to pytanie przedstawia tabela 70. Tabela 70. Miejsca noclegu osób bezdomnych przed umieszczeniem ich w placówkach w opinii Częstochowian (%) Odpowiedzi OGÓŁEM we własnym domu 6,89 w wynajętym mieszkaniu, pokoju 2,08 w placowce opiekunczo-wychowawczej 2,13 w altance na ogrodkach działkowych, w namiocie 10,94 w pustostanie, w domu do rozbiorki 20,40 w zakładzie karnym, w areszcie sledczym 4,38 na dworcu, bocznicach kolejowych, strychach, piwnicach 24,40 w placowce interwencyjnej 0,93 w kanałach ciepłowniczych 6,40 w szpitalu 0,55 na ulicy 14,44 w schronisku/noclegowni 3,34 inne 2,19 brak odpowiedzi 0,93 OGOŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Jako miejsce noclegowania bezdomnych ankietowani na pierwszym miejscu wskazali dworce, bocznice kolejowe, strychy, piwnice (24,40% odpowiedzi). Drugie miejsce pod względem ilości wskazań zajmuje odpowiedź dotycząca pustostanów lub domów do rozbiórki (20,40%). W dalszej 280 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego kolejności jako miejsce noclegu wskazana została ulica (14,44%) i altanka w ogródkach działkowych bądź namiot (10,94%). Tabela 71 przedstawia wyobrażenia respondentów na temat braku aktywności zawodowej osób bezdomnych. Prawie połowa badanych (45,87%) uważa, że bezdomni nie mogą znaleźć pracy ze względu na to, że pracodawcy boją się lub nie chcą ich zatrudniać. Co trzeci ankietowany (32,13%) uważa, że osoby bezdomne nie chcą pracować. Co dziesiątemu badanemu mieszkańcowi Częstochowy trudno określić z jakiego powodu bezdomni nie pracują (9,47%). Tabela 71. Powody braku pracy wśród osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) Odpowiedzi OGÓŁEM ze względu na stan ich zdrowia 2,00 bo nie ma ofert pracy dla osob takich jak oni bo pracodawcy boją się lub nie chcą zatrudniac bezdomnych 45,87 bo są w nieodpowiednim wieku 4,53 bo nie chcą pracowac 32,13 nie wiem, trudno powiedziec 9,47 inne 5,07 ze względu na stan ich zdrowia 0,93 brak odpowiedzi 2,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Wyobrażenia na temat wysokości miesięcznych dochodów bezdomnych sprawdzało pytanie, którego rozkład odpowiedzi przedstawia tabela 72. Co trzeci ankietowany uważa, że ludzie bezdomni mają miesięczny dochód poniżej 200 zł (29,33%). Niewiele mniej osób (26,93%) wskazało na dochody w przedziale pomiędzy 201-400 zł. Trzecia pod względem wielkości frakcja respondentów wybierała opcję „brak odpowiedzi”, co może wskazywać na trudność badanych we wskazaniu właściwej kwoty. 281 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 72. Średnie miesięczne dochody osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) Odpowiedzi OGÓŁEM do 200 zł 29,33 201 – 400 zł 26,93 401 – 600 zł 14,67 601 – 800 zł 6,53 801 – 1000 zł 1,60 więcej niz 1000 zł 1,20 brak odpowiedzi 19,73 OGOŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Aprobata społeczna osób bezdomnych W badaniu aprobaty społecznej osób bezdomnych pomocna może okazać się analiza oceny szans na poprawę sytuacji życiowej bezdomnych w opinii Częstochowian. Rozkład odpowiedzi dotyczących tego zagadnienia ilustruje tabela 73. Tabela 73. Ocena szans na poprawę sytuacji życiowej bezdomnych w opinii Częstochowian (%) 18 – 24 lata 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe Wykształcenie Mężczyźni Odpowiedzi Wiek Kobiety Płeć OGÓŁEM 1,01 1,42 1,16 1,84 0,00 0,68 2,17 2,13 5,88 0,00 0,00 1,21 1,60 1,20 bardzo duze, jestem pewna/pewny, 282 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 18 – 24 lata 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe Wykształcenie Mężczyźni Wiek Kobiety Płeć OGÓŁEM 4,27 3,69 3,49 3,68 5,43 2,72 3,26 8,51 0,00 0,00 5,30 3,94 4,00 4,00 trudno 34,4 29,5 38,3 33,7 31,7 31,9 22,8 23,4 29,4 42,1 37,1 30,9 30,8 powiedziec 2 5 7 4 8 7 3 0 1 1 2 1 0 36,4 35,5 37,2 39,2 32,5 38,1 34,7 25,5 29,4 42,1 34,8 36,0 36,4 3 1 1 6 6 0 8 3 1 1 5 6 0 22,8 27,5 19,1 19,6 27,1 25,1 34,7 40,4 29,4 10,5 21,9 26,6 25,6 6 6 9 3 3 7 8 3 1 3 7 7 0 1,01 2,27 0,58 1,84 3,10 1,36 2,17 0,00 5,88 5,26 0,76 1,21 1,60 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 Odpowiedzi ze się ona poprawi raczej duze, jestem prawie pewna/pewny, ze się ona poprawi 32,13 raczej małe, jestem prawie pewna/pewien, ze się nie 36,00 poprawi bardzo małe, jestem pewna/pewien, ze się nie 25,07 poprawi brak odpowiedzi OGOŁEM 1,60 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Więcej niż co trzeci ankietowany twierdzi, że szanse na poprawę sytuacji bezdomnych są raczej małe i jest prawie pewien, że ta sytuacja się nie poprawi (36%). Jedna trzecia badanych (32,13%) miała trudność z udzieleniem odpowiedzi na to pytanie. Nie wskazuje to na całkowite pozbawienie szans na 283 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego poprawę sytuacji bezdomnych, ale też nie oznacza, że można obdarzyć bezdomnych zaufaniem, że jeśli skieruje się do nich jakąś pomoc, to z niej skorzystają. Ponadto jedna czwarta respondentów twierdzi, że szanse na poprawę sytuacji są bardzo małe i są pewni, że sytuacja ta się nie poprawi (25,07%). Analiza danych empirycznych nie wykazała znaczących różnic jeśli chodzi o odpowiedzi udzielane przez poszczególne frakcje badanych. Najsłabiej szanse bezdomnych oceniali mężczyźni (27,56%), osoby w wieku powyżej 65 lat (40,43%) i osoby o wykształceniu podstawowym (29,41%). Trudności w ocenie szans na poprawę sytuacji życiowej bezdomnych najczęściej zgłaszały kobiety (34,42), w wieku 18-24 lata (38,37%), z wykształceniem gimnazjalnym (42,11%) bądź zawodowym (37,12%). WIEDZA MIESZKAŃCÓW NA TEMAT INSTYTUCJONALNEJ POMOCY OFEROWANEJ OSOBOM BEZDOMNYM W MIEŚCIE CZĘSTOCHOWA Informacje dotyczące wiedzy mieszkańców na temat instytucjonalnej pomocy oferowanej osobom bezdomnym są podzielone w niniejszym raporcie na trzy części. Pierwsza część informacji zebranych od respondentów dotyczy ogólnego wyobrażenia na temat pomocy oferowanej osobom bezdomnym. Pytania w tym zakresie dotyczyły tego, czy badani mieszkańcy Częstochowy wiedzą, jak wygląda pomoc bezdomnym, jaka pomoc jest najważniejsza, jak bezdomni trafiają do placówek dla nich przeznaczonych i jakie to są placówki oraz czy oferta pomocy bezdomnym jest wystarczająca i na dostatecznym poziomie. Drugi punkt analiz dotyczy wizji kierunków pomocy instytucjonalnej osobom bezdomnym. Są w nim zawarte zarówno kierunki, w których według respondentów należałoby rozwijać pomoc bezdomnym, jak i wyobrażenia na temat tego, jak powinna wyglądać pomoc instytucjonalna dla tych osób. Trzeci wątek analiz zawiera dane przedstawiające jakie instytucje według badanych powinny zajmować się pomocą bezdomnym. WIEDZA NA TEMAT OFEROWANEJ POMOCY Sprawdzając ogólną wiedzę Częstochowian na temat pomocy oferowanej osobom bezdomnym istotnym uczyniono pytanie, czy mieszkańcy miasta w ogóle wiedzą jak ta pomoc wygląda. Wyniki obrazujące to zagadnienie przedstawia tabela 74. 284 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 74. Pomoc osobom bezdomnym oferowana w Częstochowie w opinii mieszkańców (%) 14,7 23,2 24,4 32,6 27,6 23,5 1 1 0 2 6 9 1 6 3 74,8 73,3 78,4 79,7 73,6 73,4 60,8 68,0 64,7 7 0 9 5 4 7 7 9 1 4,02 3,69 2,91 5,52 3,10 2,04 6,52 4,26 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 00 00 00 00 00 00 00 00 wyższe podstawowe 18,6 średnie 65 lat i więcej 23,0 zawodowe 55 – 64 lata 21,1 gimnazjalne 45 – 54 lata OGOŁEM 35 – 44 lata brak odpowiedzi 25 – 34 lata nie, nie wiem 18 – 24 lata tak, wiem Wykształcenie Mężczyźni Odpowiedzi Wiek Kobiety Płeć 25,7 24,2 18,0 6 4 0 94,7 69,7 72,1 78,4 4 0 2 0 0,00 4,55 3,64 3,60 100, 100, 100, 100, 100, 00 00 00 00 00 11,7 6 5,26 OGÓŁEM 22,00 74,13 3,87 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Okazuje się, że trzy czwarte badanych nie zna oferty pomocy skierowanej do osób bezdomnych w Częstochowie (74,13%). Tylko co piąty ankietowany przyznał, że wie, na jaką pomoc może liczyć osoba bezdomna w Częstochowie (22%). Z danych wynika, że płeć nie różnicuje stanu wiedzy mieszkańców Częstochowy na temat pomocy oferowanej osobom bezdomnym na terenie miasta. Większość kobiet (74,87%) i mężczyzn (73,30%) nie wie, jak wygląda ta pomoc. Do posiadanej wiedzy na temat pomocy osobom bezdomnym przyznaje się 23,01% mężczyzn i 21,11% kobiet. Z danych wynika, że osoby w wieku powyżej 55 lat mają większą wiedzę na temat pomocy osobom bezdomnym od Częstochowian z pozostałych kategorii wiekowych (32,61%). Najniższy poziom wiedzy na ten temat posiadają osoby poniżej 34 roku życia (14,72%). Najmniejszą wiedzę o pomocy ludziom z problemem bezdomności deklarują osoby z wykształceniem gimnazjalnym – tylko 5,26% badanych z tym wykształceniem wie, na czym polega pomoc bezdomnym. Największą deklaratywną wiedzę na ten temat mają posiadać osoby z wykształceniem zawodowym – 25,76%. 285 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego W odpowiedzi na pytanie, która z aktualnie oferowanych form pomocy osobom bezdomnym jest najważniejsza (tabela 75). Tabela 75. Najważniejsze formy pomocy bezdomnym w opinii Częstochowian (%) 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe OGÓŁEM 18 – 24 lata Wykształcenie Mężczyźni Wiek Kobiety Płeć 4,48 4,84 5,60 4,00 4,49 5,21 4,40 2,54 6,82 6,00 5,12 5,40 3,07 16,2 15,2 17,0 13,7 16,2 16,1 15,6 16,9 15,5 16,0 13,7 17,5 14,6 3 9 1 8 9 5 0 5 9 0 5 5 2 25,6 28,3 26,7 27,1 26,1 28,1 25,2 27,9 25,0 28,0 26,9 26,7 26,9 5 1 6 1 2 3 0 7 0 0 5 7 0 13,1 14,3 13,4 14,0 14,3 16,0 17,8 22,7 12,0 14,2 14,0 12,2 8 2 9 0 2 0 0 3 0 9 6 8 pomoc w znalezieniu zatrudnienia pomoc w dostępie do opieki lekarskiej indywidualny program wychodzenia z bezdomnosci/pr aca socjalna spłata zadłuzenia czynsz, opłaty za media) pomoc w otrzymaniu mieszkania 15,8 14,1 15,5 14,4 18,2 14,0 11,2 16,9 15,9 14,0 15,9 14,4 15,6 7 0 6 4 6 6 0 5 1 0 0 0 4 7,53 8,18 7,05 6,89 8,43 8,07 5,93 4,55 6,00 8,63 7,65 8,04 10,5 10,3 12,8 12,6 8 3 9 4 0,99 0,54 0,62 1,11 4,39 2,58 3,94 inne 0,45 1,08 brak odpowiedzi 0,63 OGOŁEM 100, Odpowiedzi pomoc finansowa w postaci zasiłku schronienie w placowce dla bezdomnych wyzywienie odziez 8,92 9,83 10,4 0 13,7 4,65 15,80 26,86 13,70 15,07 7,83 9,64 9,20 6,78 2,27 6,00 9,16 9,22 0,56 1,04 0,80 0,00 0,00 2,00 1,35 0,56 0,73 0,78 4,00 2,81 2,86 4,40 3,39 2,27 3,50 3,37 3,51 3,57 0,83 1,11 0,28 0,26 0,80 1,69 4,55 0,00 0,54 0,67 0,73 0,73 0,43 0,21 0,67 0,28 0,26 2,00 0,00 0,00 0,00 0,81 0,34 0,73 0,54 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100,00 10,0 0 4 10,47 286 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe OGÓŁEM 18 – 24 lata Wykształcenie Mężczyźni Odpowiedzi Wiek Kobiety Płeć 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Wśród wskazywanych przez Częstochowian form pomocy osobom bezdomnym najczęściej wymieniana było wyżywienie (26,86% odpowiedzi). Na drugim miejscu niemalże z taką samą liczbą wskazań znalazły się: schronienie w placówce dla bezdomnych (15,80%) oraz pomoc w znalezieniu zatrudnienia (15,07%). W dalszej kolejności ankietowani wskazywali zaopatrzenie w odzież (13,70%) i indywidualny program wychodzenia z bezdomności w zakresie pracy socjalnej (10,47% odpowiedzi). Analiza danych przy uwzględnieniu zmiennej płci nie wykazała znaczących różnic w odpowiedziach kobiet i mężczyzn dotyczących form pomocy dla osób bezdomnych. Dla obu płci najważniejsza pozostaje kwestia wyżywienia (mężczyźni - 28,31%; kobiety 25,65%). Najmniej ważna zarówno dla badanych kobiet (0,99%), jak i mężczyzn (0,54%) jest forma polegająca na spłacie zadłużenia osoby bezdomnej (czynsz, opłaty za media). Wiek jest zmienną, która również nie różnicuje istotnie odpowiedzi badanych, jeśliby odnieść je do tendencji ogólnej. Dla wszystkich kategorii wiekowych respondentów najważniejszą formą pomocy bezdomnym jest wyżywienie. Najmniejsze wartości liczbowe dotyczyły odpowiedzi wskazujących na spłatę zadłużenia bezdomnego, co dotyczyło badanych z każdego przedziału wiekowego. Analiza danych dotyczących form pomocy bezdomnych ze względu na wykształcenie daje podobne wnioski. Przedstawiciele wszystkich poziomów wykształcenia zgodnie uznali, że najważniejsze dla bezdomnego pozostaje wyżywienia, a najmniej pożądana jest spłata ciążących na nim zaległości finansowych. Sposoby, za pomocą których osoby bezdomne najczęściej trafiają do przeznaczonych dla nich placówek były kolejnym wyróżnikiem wiedzy mieszkańców Częstochowy na temat pomocy instytucjonalnej bezdomnym (tabela 76). 287 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 76. Źródła pozyskiwania informacji o placówkach przez osoby bezdomne w opinii Częstochowian (%) Odpowiedzi OGÓŁEM przychodzą do nich z własnej inicjatywy 8,67 są skierowane przez pracownikow socjalnych/streetworkerow 10,93 informują ich o tych miejscach inni bezdomni 12,93 są kierowani do nich przez lekarzy 2,13 kierują ich tam straznicy miejscy, policjanci 54,67 są kierowani do nich przez księzy 3,33 dowiadują się o tych miejscach od osob postronnych 3,47 brak odpowiedzi 0,67 OGOŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Ponad połowa respondentów pytanych o źródła pozyskiwania przez bezdomnych informacji o placówkach (54,67%) odpowiedziała, że kierują ich tam strażnicy miejscy i policjanci. W drugiej kolejności ankietowani wskazywali, że bezdomni wzajemnie informują się o takich placówkach (12,93%). Na trzecim miejscu znalazła się odpowiedź, że bezdomni są do placówek kierowani przez pracowników socjalnych (10,93%). Tabela 77 przedstawia natomiast dane dotyczące tego, do jakich placówek trafiają bezdomni. 288 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 77. Korzystanie z placówek dla bezdomnych w opinii Częstochowian (%) Odpowiedzi OGÓŁEM łaznia 0,80 jadłodajnia 60,27 ogrzewalnia 4,93 noclegownia 22,67 schronisko 9,33 inne 0,13 łaznia 1,87 brak odpowiedzi 0,80 OGOŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Według mieszkańców Częstochowy placówką, z której najczęściej korzystają bezdomni jest jadłodajnia (60,27%). Miejsca wskazywane przez badanych w dalszej kolejności to: noclegownia (22,67%), schronisko (9,33%) i ogrzewalnia (4,93%). Ankieterzy sprawdzali też, jak badani mieszkańcy oceniają ofertę usług skierowanych do osób bezdomnych. Wyniki tych ocen przedstawia tabela 78. 289 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 78. Ocena oferty usług skierowanych dla osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) 0 4,35 8,51 podstawowe 45 – 54 lata 10,2 17,6 5 wyższe 6,20 średnie 7 35 – 44 lata 18 – 24 lata 25 – 34 lata 12,2 zawodowe 1 9,30 gimnazjalne 10,5 65 lat i więcej wystarczająca 7,54 Wykształcenie 55 – 64 lata jest ona Wiek Mężczyźni Odpowiedzi Kobiety Płeć OGÓŁEM 5,26 9,85 9,70 6,80 8,93 jest 42,9 41,1 40,1 34,3 40,3 41,5 60,8 46,8 52,9 26,3 44,7 43,9 38,8 niewystarczająca 6 9 2 6 1 0 7 1 4 2 0 4 0 trudno 45,2 46,3 47,0 49,6 50,3 45,5 31,5 42,5 29,4 57,8 43,1 43,3 50,8 powiedziec 3 1 9 9 9 8 2 5 1 9 8 3 0 brak odpowiedzi 4,27 1,99 2,91 3,98 3,10 2,72 3,26 2,13 - 2,27 3,03 3,60 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 OGOŁEM 10,5 3 42,13 45,73 3,20 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Jak wynika z danych zamieszczonych w powyższej tabeli, 42,13% Częstochowian twierdzi, że oferta usług skierowanych dla osób bezdomnych jest niewystarczająca. Znaczący jest również dość wysoki odsetek odpowiedzi „trudno powiedzieć” - 45,73%, który wskazuje na brak rozeznania badanych w tym obszarze. Rozkład odpowiedzi ze względu na płeć, wiek i wykształcenie jest równomierny - nie stwierdzono w żadnym zestawieniu znaczących różnic w poruszanym temacie. Pytaniem sprawdzającym stanowisko badanych na temat zakresu usług skierowanych do bezdomnych jest to, które dotyczy zaspokojenia nimi potrzeb bezdomnych (tabela 79). 290 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 79. Oferta usług skierowanych do bezdomnych a zaspokojenie ich potrzeb w opinii Częstochowian (%) 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe 3,49 35 – 44 lata 2,84 Wykształcenie 25 – 34 lata 1,51 lata zdecydowanie tak 18 – 24 Odpowiedzi Mężczyźni Wiek Kobiety Płeć OGÓŁEM 1,84 1,55 2,04 1,09 2,13 - 5,26 2,27 2,73 1,20 2,13 tak 8,29 10,51 9,30 9,82 4,65 9,52 9,78 19,15 17,65 10,53 12,12 10,61 5,60 9,33 trudno powiedzieć 37,44 33,52 36,05 42,33 37,98 31,97 27,17 31,91 35,29 31,58 37,12 33,33 38,00 35,60 raczej nie 36,43 34,66 31,98 30,67 39,53 41,50 38,04 31,91 23,53 42,11 28,79 33,33 42,40 35,60 nie 13,57 15,34 16,28 14,11 12,40 11,56 20,65 10,64 17,65 10,53 17,42 16,06 10,80 14,40 brak odpowiedzi 2,76 3,13 2,91 1,23 3,88 3,40 3,26 4,26 5,88 0,00 2,27 3,94 2,00 2,93 OGÓŁEM 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Połowa badanych uznała, że pomoc świadczona osobom bezdomnym nie jest wystarczająca z punktu widzenia ich potrzeb, z czego 35,60% ankietowanych twierdzi, że raczej nie jest wystarczająca, a 14,40% twierdzi tak w sposób zdecydowany. Z danych wynika, że nie ma znaczących różnic między kobietami, a mężczyznami w ocenie usług kierowanych do osób bezdomnych. Nie stwierdzono również istotnych zależności badanej kwestii od wieku badanych. Jedynym dostrzeżoną zależnością jest ta, która wskazuje, że osoby powyżej 65 roku życia, częściej twierdzą, że oferta usług instytucjonalnych zaspokaja potrzeby osób bezdomnych (19,15% do tendencji ogólnej 9,33%). Jeśli chodzi o wykształcenie badanych jako zmienną mającą różnicować odpowiedzi badanych, to należy stwierdzić, że osoby z wykształceniem podstawowym częściej wskazywały, że usługi zaspokajają potrzeby osób bezdomnych – 17,65% w stosunku do ogółu odpowiedzi – 9,33%. Wysoki procent odpowiedzi w pytaniu stanowią opcje „trudno powiedzieć” i „raczej nie”. 291 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Kierunki pomocy instytucjonalnej Mieszkańców Częstochowy pytano o wskazanie kierunków pomocy dla osób bezdomnych ze strony instytucji świadczących usługi społeczne. Rozkład odpowiedzi na pytanie o charakter pomocy dla bezdomnych przedstawia tabela 80. Tabela 80. Charakter pomocy osobom bezdomnym w opinii Częstochowian (%) Wiek Wykształcenie podstawowe gimnazjalne 1 64,6 59,7 4 3 0,00 1,55 3,49 0,61 100, 100, 00 00 4 25,5 28,4 20,2 17,0 19,7 20,6 5 7 9 5 5 3 65,5 58,2 56,4 69,3 64,3 8 4 0 3 inne 2,01 1,70 1,74 brak odpowiedzi 1,51 3,98 100, 00 dorazna 6 1 powinna byc 19,3 długofalowa zindywidualizowa na OGOŁEM 11,3 14,2 6 4 21,0 18,9 20,9 24,8 8 5 4 1 0 48,9 47,0 68,4 62,1 61,8 63,2 8 4 6 2 2 2 0 2,04 5,43 2,13 5,88 0,00 3,79 1,21 1,60 1,87 5,43 1,36 4,35 0,00 0,00 5,26 3,79 1,82 3,20 2,67 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 9,78 17,0 2 wyższe 10,5 średnie 3 11,5 OGÓŁEM zawodowe 12,2 Mężczyźni 11,6 Kobiety 9,82 powinna byc 55 – 64 lata 5 45 – 54 lata 41,1 35 – 44 lata 31,9 25 – 34 lata 5,26 18 – 24 lata 5,88 9,88 Odpowiedzi powinna byc 65 lat i więcej Płeć 7,20 11,11 22,36 62,38 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Ankietowani w większości przypadków (62,38%) odpowiadali, że do każdego przypadku bezdomności należy podchodzić indywidualnie. Co piąty mieszkaniec Częstochowy uważa, że pomoc powinna być długofalowa (22,36%), a co dziesiąty, że doraźna (11,11%). Rozkłady odpowiedzi ze względu na płeć, wiek oraz wykształcenie nie wykazały odstępstw od powyższych wyników. 292 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego W jednym z pytań ankiety mieszkańcy Częstochowy zostali zapytani o to, w czym pracownicy MOPS i NGO's powinni pomagać osobom bezdomnym (tabela 81). Tabela 81. Kierunki pomocy oferowanej przez MOPS i NGO’s osobom bezdomnym w opinii Częstochowian (%) w zabezpieczeniu odziezy, posiłkow, srodkow higieny w zabezpieczeniu srodkow finansowych (zasiłki) pomoc w dostępie do placowek słuzby zdrowia (leczenie uzaleznien) 16,6 9 8 4 8 9,64 9,33 4,35 8,59 4,89 2,61 10,0 10,1 11,5 0 6 6,93 8,29 9,90 18,3 19,1 19,6 18,0 16,5 19,7 7 1 6 1 7 11,3 13,8 10,2 2 6 9 8,12 6,24 11,5 4 7,76 10,7 1 9,72 7,04 9,27 10,6 8 7,62 10,0 0 wyższe 7,69 średnie 8,04 zawodowe gimnazjalne 17,7 8,49 55 – 64 lata 21,7 45 – 54 lata 17,7 35 – 44 lata 8,33 25 – 34 lata 8,89 18 – 24 lata podstawowe w znalezieniu mieszkania 6,09 Mężczyźni w nawiązaniu kontaktow z rodziną w znalezieniu stałego zatrudnienia w nabyciu umiejętnosci poszukiwania pracy w nabyciu umiejętnosci i kwalifikacji zawodowych Wykształcenie Kobiety Odpowiedzi Wiek 65 lat i więcej Płeć OGÓŁEM 8,22 6,57 8,29 15,9 20,5 18,0 7 2 5 6 8,33 7,81 10,6 12,3 2 9 4,44 2,08 6,31 7,76 8,21 7,43 13,9 11,1 12,5 10,5 10,6 6 1 1 0 1 2 8,81 10,06 10,6 7 11,1 1 11,7 1 16,8 18,9 17,5 20,3 17,4 15,3 18,2 17,3 20,0 18,7 18,9 15,9 19,4 1 9 2 2 3 6 2 9 0 5 2 8 0 2,95 4,02 3,21 3,00 3,43 3,65 4,00 4,35 6,67 2,08 4,80 3,08 3,13 11,5 10,2 11,0 10,0 10,9 16,6 10,2 10,6 10,1 1 6 9 0 4 7 1 2 5 9,70 8,89 13,0 4 8,89 18,71 10,72 17,80 3,44 10,52 293 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 18 – 24 lata 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe Wykształcenie Mężczyźni Wiek Kobiety Płeć OGÓŁEM 6,28 5,70 5,56 6,00 6,00 6,25 5,78 7,83 4,44 6,25 4,20 6,05 6,87 6,02 3,42 2,23 2,56 3,23 3,71 2,60 2,67 1,74 0,00 0,00 2,10 2,74 3,88 2,88 3,23 2,57 2,14 3,46 3,14 2,60 4,00 1,74 2,22 6,25 5,11 2,74 1,94 2,93 inne 0,37 1,01 0,43 0,23 0,29 0,52 1,78 2,61 2,22 0,00 1,50 0,57 0,30 0,66 brak odpowiedzi 0,37 0,78 0,85 0,00 0,86 0,00 0,44 2,61 2,22 2,08 0,90 0,46 0,30 0,56 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 Odpowiedzi pomoc i doradztwo psychologiczne i terapeutyczne pomoc w zintegrowaniu osoby bezdomnej ze społecznoscią lokalną pomoc w załatwieniu spraw urzędowych (meldunek) OGOŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Na pierwszym miejscu zaznaczano odpowiedź, że pomoc powinna dotyczyć znalezienia stałego zatrudnienia (18,71%). Następna odpowiedź wskazywana przez mieszkańców Częstochowy dotyczyła pomocy w zabezpieczeniu odzieży, posiłków oraz środków higieny (17,80%). Odpowiedź wskazywana jako kolejna dotyczyła pomocy w nabyciu umiejętności poszukiwania pracy (10,72%). Następnie respondenci wskazywali na pomoc w dostępie do placówek służby zdrowia (10,52% ) oraz pomoc w znalezieniu mieszkania (10,06%). Analiza danych uzyskanych w odpowiedzi na pytanie o obszary pomocy kierowanej do bezdomnych przez MOPS lub NGO w zależności od płci i wykształcenia nie wykazała odmiennych tendencji od tej, która została przedstawiona powyżej. Jedynie w zestawieniu odpowiedzi względem wieku badanych można zauważyć, że osoby powyżej 65 roku życia kładą mniejszy nacisk zarówno na pomoc w nabywaniu umiejętności poszukiwania przez bezdomnych pracy (4,35% przy tendencji ogólnej 294 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 10,72%), jak i na pomoc w podnoszeniu przez nich kwalifikacji zawodowych (2,61% przy tendencji ogólnej 7,43%). W następnym pytaniu sprawdzano, czy mieszkańcy Częstochowy w swoim osobistym odczuciu mają wpływ na zjawisko bezdomności w mieście i na czym ten wpływ polega (tabela 82). Tabela 82. Wpływ na sytuację osób bezdomnych i zjawisko bezdomności w opinii Częstochowian (%) 55 – 64 lata 65 lat i więcej 13,5 16,2 12,2 14,1 12,7 zywnosc, 9 3 4 0 8 4 3 7 3,77 2,84 2,33 1,23 5,43 4,08 4,35 4,26 29,6 28,9 20,3 35,5 32,5 34,0 22,8 5 8 5 8 6 1 3 wyższe 45 – 54 lata 17,4 średnie 35 – 44 lata 11,9 zawodowe 25 – 34 lata 17,0 gimnazjalne Mężczyźni pieniądze, Odpowiedzi 18 – 24 Kobiety Wykształcenie podstawowe Wiek lata Płeć 10,5 12,8 17,2 13,2 3 8 7 0 5,88 0,00 0,76 3,64 4,40 29,7 17,6 10,5 29,5 28,4 32,8 9 5 3 5 8 0 OGÓŁEM tak, poniewaz przekazuję 5,88 14,67 odziez bezdomnym tak, poniewaz biorę udział w akcjach charytatywnyc 3,33 h organizowanyc h na ich rzecz tak, poniewaz płacę podatki, więc moje pieniądze są 29,33 przeznaczone 295 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wiek 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe pomoc 15,3 20,7 21,5 20,2 16,2 12,2 18,4 17,0 17,6 26,3 19,7 15,4 19,2 bezposrednią 3 4 1 5 8 4 8 2 5 2 0 5 0 21,6 23,0 23,8 16,5 13,1 29,9 29,3 23,4 41,1 36,8 22,7 22,4 19,2 1 1 4 6 8 3 5 0 8 4 3 2 0 4,27 8,52 7,56 6,75 6,20 3,40 6,52 8,51 5,88 5,26 6,97 3,20 6,27 2,26 1,14 0,58 2,45 2,33 1,36 2,17 2,13 0,00 0,00 0,00 0,91 4,00 1,73 6,03 2,84 6,40 3,68 7,75 2,72 2,17 2,13 5,88 3,79 4,85 4,00 4,53 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 100, 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 00 Odpowiedzi 18 – 24 Mężczyźni Wykształcenie Kobiety lata Płeć OGÓŁEM m.in. na pomoc bezdomnym nie, bo nie angazuję się w 17,87 dla bezdomnych nie, bo nie mam wpływu na budzet miasta nie interesuje mnie ten problem inne brak odpowiedzi OGOŁEM 10,5 3 10,6 1 22,27 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Prawie jedna trzecia (29,33%) badanych stwierdziła, że ma wpływ na sytuację bezdomnych, jak i samo zjawisko bezdomności, ponieważ płaci podatki, więc ich pieniądze są przeznaczone m.in. na pomoc bezdomnym. Co piąty ankietowany (22,27%) odpowiedział, że nie ma wpływu na bezdomność, ponieważ nie ma wpływu na budżet miasta. Kolejna frakcja ankietowanych (17,87%) wybrała odpowiedź, że nie ma wpływu na zjawisko bezdomności, bo nie angażuje się w pomoc bezpośrednią dla tych ludzi. Deklaratywny wpływ na sytuację bezdomnych ma 14,67% respondentów, który polega na przekazywaniu bezdomnym pieniędzy, żywności oraz odzieży. 296 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Rozkład odpowiedzi według płci nie różnicuje odpowiedzi respondentów w omawianym wątku empirycznym. Analiza danych ze względu na wiek przynosi kilka ważnych spostrzeżeń. Po pierwsze osoby w wieku między 45 a 54 lata częściej niż badani z pozostałych grup wiekowych odpowiadały, że nie mają wpływu na sytuacje bezdomnych, ponieważ nie mogą decydować o budżecie miasta (29,93%). Natomiast osoby najmłodsze (18-24 lata) rzadziej niż reszta badanych wskazały na odpowiedź, że mają wpływ na bezdomność, ponieważ płacą podatki(20,35%). Podobną różnicę dostrzeżono w przypadku osób w wieku 55-64 lata (22,83%). Ta sama analiza przeprowadzona w zależności od wykształcenia wykazała, że istnieje różnica w ocenie swojego wpływu na sytuację bezdomnych wśród osób o wykształceniu podstawowym i gimnazjalnym. Osoby te mają dużo większe poczucie od reszty badanych, że nie mają wpływu na sytuację bezdomnych, co spowodowane jest tym, że nie mają również wpływu na budżet miasta – 41,18% do tendencji ogólnej 22,27% u osób z wykształceniem podstawowym – 36,84% do tendencji ogólnej 22,27% u osób z wykształceniem gimnazjalnym. Te same grupy respondentów rzadziej wybierały odpowiedź, że mają wpływ na sytuację bezdomnych, bo płacą podatki – 17,65% w stosunku do tendencji ogólnej 29,33% i 10,53% w stosunku do tendencji ogólnej 29,33% odpowiednio dla osób z wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym. Tabele 83-86 przedstawiają rozkłady odpowiedzi na pytania dotyczące tego, jak mieszkańcy Częstochowy wyobrażają sobie poprawę sytuacji bezdomnych. Pierwsze zagadnienie w tym problemie dotyczy tego, co powinni według respondentów zacząć robić bezdomni, aby wyjść z bezdomności (tabela 83). Udzielone odpowiedzi wskazują na trzy główne obszary działań, na których powinni skupić się bezdomni. Po pierwsze, powinni podjąć terapię odwykową (23,47% ). Po drugie, osoby bezdomne powinny podjąć współpracę z pracownikiem socjalnym w ramach indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności (20,50%). Po trzecie, powinny znaleźć sobie zatrudnienie (19,83%). 297 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 83. Działania, które powinni podejmować bezdomni celem wyjścia z bezdomności w opinii Częstochowian (%) Odpowiedzi OGÓŁEM powinni znaleźć sobie zatrudnienie 19,83 powinni uczestniczyć w kursach, szkoleniach zawodowych 6,72 powinni podjąć terapię odwykową 23,47 powinni nawiązać kontakty z rodziną 11,26 powinni zacząć spłacać swoje zadłużenie 2,69 powinni wyrobić sobie niezbędne dokumenty 6,67 powinni podjąć współpracę z pracownikiem socjalnym w ramach indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności/podpisać kontrakt socjalny 20,50 powinni złożyć wniosek o przyznanie lokalu mieszkalnego z zasobów gminy 7,17 inne 0,95 brak odpowiedzi 0,73 OGÓŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Częstochowianie zapytani o to, czy sądzą, że bezdomni próbują opuszczać noclegownie i schroniska (tabela 84), są raczej przekonani, że nie (33,47%). Aż 23,73% ankietowanych wykazało trudność w odpowiedzeniu na to pytanie. Co piąty mieszkaniec Częstochowy biorący udział w badaniu odpowiedział, że bezdomni opuszczą schronisko lub noclegownię warunkowo, to znaczy jeśli znajdą pracę lub zostanie im przydzielone mieszkanie. 298 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 84. Warunki opuszczenia placówki przez osoby bezdomne w opinii Częstochowian (%) Odpowiedzi OGÓŁEM tak, jesli znajdą pracę 12,40 myslę, ze za wszelką cenę chcą się wyprowadzic z tych placowek 11,60 wyprowadzą się, jesli zostanie im przydzielone mieszkanie socjalne 8,27 wyprowadzą się po nawiązaniu kontaktow z rodziną 2,80 nie zamierzają opuszczac schroniska, bo nie maja dokąd pojsc 22,27 nie zamierzają opuscic schroniska, bo jest im w nim dobrze 11,20 nie wiem, trudno powiedziec 23,73 inne 5,87 brak odpowiedzi 1,87 OGOŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Jak wynika z danych zawartych w tabeli 85 respondenci pytani o to, kto powinien zajmować się pomocą świadczoną bezdomnym, wskazują w 74,80% na instytucje powołane w tym celu przez państwo np. MOPS. Dwie pozostałe istotne odpowiedzi dotyczą Kościoła (12%) oraz organizacji pozarządowych (7,87%). Tabela 85. Instytucje, które powinny świadczyć pomoc osobom bezdomnym w opinii Częstochowian (%) Odpowiedzi OGÓŁEM instytucje powołane w tym celu przez państwo np. MOPS 74,80 organizacje pozarządowe 7,87 Kościół 12,00 obywatele 0,67 299 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Odpowiedzi OGÓŁEM nikt, bo bezdomnym nie należy pomagać 1,33 inne 1,60 brak odpowiedzi 1,73 OGÓŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Częstochowianie odpowiadali również na pytanie dotyczące świadczeń, które powinny ich zdaniem przysługiwać osobie bezdomnej (tabela 86). Najważniejszą odpowiedź – posiłek wyłoniło 19,97% wskazań. Drugi rodzaj świadczenia według respondentów, na jaki zasługują bezdomni, to schronienie (17,66%), a na trzecim miejscu znalazła się praca socjalna (11,16%). Tabela 86. Świadczenia, które powinny przysługiwać osobom bezdomnym – opinie Częstochowian (%) Odpowiedzi OGÓŁEM pomoc finansowa (zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy) 4,83 praca socjalna 11,16 bilet kredytowany 1,53 składki na ubezpieczenie zdrowotne 6,33 składki na ubezpieczenie społeczne 1,09 pomoc rzeczowa (w tym ekonomiczne usamodzielnienie) 4,19 poradnictwo specjalistyczne 5,21 interwencja kryzysowa 2,21 schronienie 17,66 posiłek 19,97 niezbędne ubranie 8,64 mieszkanie chronione 2,38 pomoc w uzyskaniu odpowiednich warunkow mieszkaniowych 3,88 pomoc w uzyskaniu zatrudnienia 9,90 300 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Odpowiedzi OGÓŁEM bezdomnym nie powinny przysługiwac zadne swiadczenia 0,68 brak odpowiedzi 0,34 OGOŁEM 100 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Instytucje które powinny zajmować się pomocą osobom bezdomnym W celu dokładniejszej analizy odpowiedzi na pytanie, kto powinien zajmować się pomocą świadczoną bezdomnym, przeprowadzono porównanie rozkładów wskazań dotyczących tego pytania ze względu na płeć, wiek i wykształcenie (tabela 87) . Tabela 87. Instytucje, które powinny świadczyć pomoc osobom bezdomnym w opinii Częstochowian (%) 18 – 24 lata 25 – 34 lata 35 – 44 lata 45 – 54 lata 55 – 64 lata 65 lat i więcej podstawowe gimnazjalne zawodowe średnie wyższe instytucje powołane w tym celu przez panstwo np. MOPS organizacje pozarządowe Koscioł obywatele nikt, bo bezdomnym nie nalezy pomagac inne brak odpowiedzi Wykształcenie Mężczyźni Odpowiedzi Wiek Kobiety Płeć OGÓŁ EM 78,64 70,45 76,16 77,30 76,74 76,87 68,48 61,70 58,82 68,42 65,91 76,97 78,80 74,80 7,79 7,95 8,72 6,13 7,75 8,84 8,70 6,38 5,88 5,26 8,33 8,48 7,20 7,87 10,30 0,50 13,92 0,85 8,14 1,16 12,27 0,61 12,40 0,00 10,20 0,68 13,04 1,09 27,66 0,00 35,29 0,00 26,32 0,00 19,70 1,52 8,79 0,30 8,80 0,80 12,00 0,67 0,50 2,27 1,16 1,23 0,00 0,68 3,26 4,26 0,00 0,00 0,76 1,82 1,20 1,33 1,26 1,99 2,33 1,23 0,78 1,36 3,26 0,00 0,00 0,00 3,03 1,21 1,60 1,60 0,39 2,56 2,33 1,23 2,33 1,36 2,17 0,00 0,00 0,00 0,76 2,42 1,60 1,73 301 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego OGOŁEM wyższe średnie zawodowe gimnazjalne podstawowe 65 lat i więcej 55 – 64 lata Wykształcenie 45 – 54 lata 35 – 44 lata 25 – 34 lata 18 – 24 lata Wiek Mężczyźni Odpowiedzi Kobiety Płeć 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 OGÓŁ EM 100,0 0 Z zebranych danych wynika, że płeć nie różnicuje odpowiedzi respondentów w kwestii podmiotów odpowiedzialnych za pomoc osobom bezdomnym. Zestawienie odpowiedzi z wiekiem badanych dało zależność pokazującą, że osoby powyżej 65 roku życia częściej niż ogół badanych wskazują, że bezdomnym powinien bardziej pomagać Kościół (27,66% do 12,00% ogółu odpowiedzi). Te same osoby chciałyby znacznie rzadziej niż reszta respondentów (61,70% do 74,80% ogółu odpowiedzi), aby bezdomnym pomagało państwo (MOPS). Poziom wykształcenia różnicuje odpowiedzi respondentów zwłaszcza między osobami z wykształceniem podstawowym, gimnazjalnym i zawodowym a osobami z wykształceniem średnim i wyższym. Pierwsza grupa respondentów w pomocy bezdomnym bardziej liczy na Kościół (podstawowe - 35,29%, gimnazjalne - 26,32%, zawodowe - 19,70%), a osoby lepiej wykształcone wskazują na instytucje powołane w celu pomagania bezdomnym przez państwo (średnie - 76,97%, wyższe -78,80%). BEZDOMNI W PRZESTRZENI SPOŁECZNEJ MIASTA CZĘSTOCHOWY W końcowej części raportu zamieszczono kilka zestawień podsumowujących opinie respondentów na temat bezdomności. Tabela 88 przedstawia rozkład odpowiedzi respondentów na pytanie: „Czy Częstochowa to miasto przyjazne bezdomnym?”. Prawie połowa ankietowanych uważa, że Częstochowa nie jest miejscem przyjaznym dla osób bezdomnych (zdecydowanie nie -19,60%, raczej nie – 25,47%). Dwukrotnie mniej badanych twierdzi zupełnie przeciwnie, że Częstochowa to miasto przyjazne osobom bezdomnym („tak” – 3,87%, „raczej tak”– 20%). Prawie co trzecia pytana osoba nie ma zdania na ten temat (31,07%). 302 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 88. Częstochowa jako miasto przyjazne dla osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) Odpowiedzi OGÓŁEM tak 3,87 raczej tak 20,00 raczej nie 25,47 nie 19,60 trudno powiedziec 31,07 OGÓŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Kolejne analizowane pytanie dotyczyło tego, czy państwo/rząd powinno dotować organizacje działające na rzecz osób bezdomnych (tabela 89). Łącznie 74,8% badanych wykazało poparcie dla takiej postawy (zdecydowanie tak – 38,67%, raczej tak – 36,13%). Z kolei 12,8% badanych uważa, że nie jest to dobry pomysł, co jest bliskie odsetkowi ankietowanych nie mających w tej kwestii zdania – 11,07%. Tabela 89. Przekonanie o słuszności dotowania organizacji pozarządowych świadczących pomoc bezdomnym przez państwo (%) Odpowiedzi OGÓŁEM zdecydowanie tak 38,67 raczej tak 36,13 raczej nie 7,60 zdecydowanie nie 5,20 trudno powiedziec, nie wiem 11,07 brak odpowiedzi 1,33 OGOŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 303 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Częstochowianie nie mogą się natomiast zdecydować co do zagadnienia, czy bezdomni stanowią ważny problem społeczny dla Częstochowy i jej mieszkańców (tabela 90). Niewielka przewaga odpowiedzi potwierdzających problem (37,6%) nad niezdecydowaniem (32,8%) oraz zaprzeczeniem (27,74%) wskazują, że mieszkańcy miasta mają mieszane odczucia wobec trudnego problemu jakim jest bezdomność. Tabela 90. Zjawisko bezdomności jako ważny problem społeczny w opinii Częstochowian (%) Odpowiedzi OGÓŁEM zdecydowanie tak 9,87 tak 27,73 trudno powiedzieć 32,80 nie 25,47 zdecydowanie nie 2,27 brak odpowiedzi 1,87 OGÓŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 Dane z tabeli 91 obrazują, że bezdomni są spotykani w Częstochowie przez większość mieszkańców (deklaruje to 90% ankietowanych), a miejscami, w których bezdomni widywani są najczęściej są dworce, parki, przystanki i ulice, w tym ta najbardziej reprezentatywna dla miasta Częstochowy – Al. NMP. Tabela 91. Częstotliwość i miejsca spotykania bezdomnych w opinii Częstochowian (%) Odpowiedzi OGÓŁEM tak, widuję bardzo często 34,00 tak, widuję czasami 56,80 nie, nigdy 3,47 trudno powiedziec 5,73 304 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Odpowiedzi OGÓŁEM OGOŁEM 100,00 dworzec, okolice dworca PKP, PKS 56,29 parki 17,14 aleje 13,86 przystanki 6,57 ulice 6,14 OGOŁEM 100,00 Źródło: opracowanie własne w oparciu o badania Urzędu Miasta Częstochowa i Fundacji Widzialni, Częstochowa 2012 PODSUMOWANIE Analiza porównawcza pytań o doświadczenia własne respondentów ze spotkań z bezdomnymi oraz o chęć niesienia pomocy bezdomnym osobiście, wykazała dwie zależności. Po pierwsze, mieszkańcy Częstochowy, którzy starają się pomagać bezdomnym, kierują się znacznie częściej niż pozostali respondenci współczuciem, znacznie częściej uważają, że bezdomni są doświadczeni przez los oraz uważają bezdomnych za spokojnych ludzi. Po drugie, respondenci, którzy niechętnie pomagają bezdomnym, ponieważ uważają, że płacą podatki i to państwo bądź gmina powinna się tym zająć, twierdzą częściej niż przeciętny respondent, że bezdomni są natarczywi i na wszelki wypadek trzeba omijać ich szerokim łukiem. Porównanie oceny sytuacji życiowej bezdomnych z oceną szans na jej zmianę w oczach mieszkańców wykazało jedną główną zależność. Osoby, które oceniają szanse na poprawę sytuacji życiowej bezdomnych na małe lub bardzo małe, jednocześnie źle lub bardzo źle oceniają ich obecną sytuację. Różnica jest kilkukrotnie wyższa niż u pozostałych respondentów. Osoby oceniające szansę poprawy sytuacji bezdomnych na dużą lub bardzo dużą, nie różniły się w ocenie obecnej sytuacji osób bezdomnych od reszty badanych mieszkańców Częstochowy. Ze zgromadzonego materiału wynika, że w oczach mieszkańców Częstochowy wyłania się stereotyp osoby bezdomnej, który jest mężczyzną, jest brudny, brzydko pachnie, jest bezrobotny, biedny, do tego uzależniony i potrzebujący pomocy. Mieszkańcy w połowie przypadków nie odbierają bezdomnych negatywnie. W pozytywnej postawie przeważają zrozumienie oraz gotowość do udzielania pomocy osobom bezdomnym. Mniej niż połowa ankietowanych ma negatywne doświadczenia z bezdomnymi. Te osoby najczęściej widzą bezdomnych jako natarczywych i agresywnych. Obraz osoby bezdomnej 305 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego jest też kształtowany przez wyobrażenie na temat przyczyn bezdomności. Respondenci w pierwszej kolejności wskazują na uzależnienie, a następnie domyślają się, że bezdomność jest spowodowana utratą pracy, bądź trudną do opanowania sytuacją rodzinną. Mieszkańcy Częstochowy oceniają sytuację bezdomnych jako złą, lub bardzo złą. Bezdomni w stereotypowym wyobrażeniu to ludzie o dochodach najczęściej poniżej 200 zł na miesiąc, mieszkający na dworcach i pozostający bez domu dłużej niż 5 lat. Bezdomni nie pracują, bo pracodawcy nie chcą ich zatrudniać, bądź dlatego, że po prostu nie chcą pracować. Pytanie dotyczące chęci niesienia pomocy bezdomnym dostarcza ciekawych spostrzeżeń. Blisko 40% mieszkańców chce pomagać bezdomnym podczas gdy w pytaniu o doświadczenia z kontaktów z bezdomnymi gotowość do niesienia pomocy zdeklarowało około 14% respondentów. Chęć niesienia pomocy bezdomnym deklarują częściej kobiety, osoby młodsze i z wykształceniem podstawowym lub zawodowym. Aby jednak pomoc była skuteczna, społeczeństwo powinno aprobować wysiłki zmierzające do walki z bezdomnością. Najczęściej pomagać chcą osoby kierujące się współczuciem, którzy rozumieją, że bezdomni to ludzie doświadczeni przez los i którzy nie stygmatyzują sposobu zachowania bezdomnych ze względu na ich status. Wynika z tego, że obraz osoby bezdomnej jako spokojnej i skrzywdzonej przez los najbardziej sprzyja prospołecznej postawie mieszkańców Częstochowy. Warte podkreślenia jest także to, że najmniej wierzą w poprawę sytuacji bezdomnych właśnie te osoby, które źle oceniają obecną sytuację bezdomnych. Wydaje się zatem, że poprawienie wizerunku osoby bezdomnej w oczach Częstochowian może mieć duże znaczenie w przełamaniu stereotypów dotyczących bezdomności. Analizując zagadnienie dotyczące wiedzy respondentów na temat pomocy instytucjonalnej oferowanej osobom bezdomnym w Częstochowie oraz kierunków instytucjonalnej pomocy bezdomnym, można zauważyć kolejny stereotyp, jaki powstaje w opinii Częstochowian, tym razem na temat instytucji udzielających pomocy i możliwych jej kierunków. Przede wszystkim należy podkreślić, że w przeważającej części częstochowianie deklarują, że nie wiedzą jak wygląda pomoc bezdomnym oferowana przez instytucje takie jak MOPS. Im starsze osoby, tym większą deklarowały wiedzę. Najczęściej przyznawały się do niewiedzy osoby z wykształceniem gimnazjalnym, a także wyższym. W opinii osób badanych najważniejszą formą pomocy bezdomnym jest wyżywienie. Zapewnienie schronienia jest jednakowo ważne jak stała praca zarobkowa. Pomoc w zaopatrzeniu w odzież jest ważniejsza od indywidualnych programów dla bezdomnych, które wymieniane są jako ważne, ale na ostatniej pozycji. Można odnieść wrażenie, że to na co respondenci zwracają uwagę jako istotne w pomocy bezdomnym, uwarunkowane jest ich własną sytuacją życiową: ludzie w sile wieku wskazują 306 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego przede wszystkim na pracę socjalną, osoby w wieku przedemerytalnym na łatwiejszy dostęp do lekarza, a osoby z wykształceniem gimnazjalnym na zapewnienie warunków lokalowych. Respondenci uważają, że bezdomni najczęściej trafiają do jadłodajni i noclegowni – rzadziej do schronisk – kierowani tam przede wszystkim przez straż miejską i policję. Według ankietowanych bezdomni nie chcą raczej opuszczać schronisk, chyba że warunkowo – gdy dostaną lokal lub znajdą pracę. Prawie połowa ankietowanych mieszkańców Częstochowy uważa, że oferta pomocy skierowana do osób bezdomnych ze strony instytucji jest niewystarczająca. Niemal tyle samo osób po prostu nie potrafi określić swojego zdania w tej sprawie. Pokrywa się to z poglądem, że instytucje, które powinny pomagać bezdomnym, nie zaspokajają ich potrzeb. Lepiej oceniają pracę instytucji pomagającym bezdomnym osoby po 65 roku życia i z wykształceniem podstawowym. Z analiz danych wynika, że pomoc bezdomnym powinna być indywidualnie dostosowana do każdego przypadku i długofalowa. Mieszkańcy Częstochowy oczekują, że MOPS pomoże bezdomnym w pierwszej kolejności podjąć pracę, a następnie zapewni wyżywienie, odzież i środki higieny. Prawie połowa Częstochowian uważa, że ma bezpośredni wpływ na sytuację bezdomnych, w dużej części argumentując to tym, że płaci podatki. Osoby, które mają odmienne zdanie, argumentują to tym, że nie maja wpływu na budżet miasta. Zadeklarowana wiedza na temat tego, na czym polega instytucjonalna pomoc bezdomnym, wiąże się z wyższymi własnymi ocenami badanych dotyczących możliwości wpływu na zmianę sytuacji bezdomnych. Respondenci pytani o możliwe kierunki pracy z bezdomnymi wskazują na to, że osoby te powinny być przede wszystkim skierowane na leczenie odwykowe, ale taką samą rangę ważności przypisują zgłoszeniu się do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności oraz podjęciu pracy zarobkowej. Mieszkańcy Częstochowy biorący udział w badaniu w przeważającej części wskazują, że pomocą osobom bezdomnym powinien zajmować się MOPS, który powinien zagwarantować posiłek, schronienie oraz dostęp do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności. Ankietowani twierdzą, że Częstochowa nie jest miastem przyjaznym dla osób bezdomnych. W przekonaniu zdecydowanej większości badanych instytucje rządowe powinny wspierać stosownymi dotacjami organizacje działające na rzecz osób bezdomnych. Częstochowianie dysponują niewielką wiedzą na temat samego problemu bezdomności, a także sytuacji osób bezdomnych. Wyraźną trudność sprawia im określenie tego, czy bezdomność stanowi ważny problem społeczny dla miasta. Nie ulega jednak wątpliwości, że dla badanych jest to problem 307 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego dostrzegalny w przestrzeni społecznej Częstochowy, gdyż prawie wszyscy respondenci spotykają w różnych miejscach w mieście osoby bezdomne. Konkludując, należy zwrócić uwagę na zróżnicowane, nierzadko skrajnie, opinie ankietowanych na temat osób bezdomnych przebywających w Częstochowie. W ocenie pomocy oferowanej osobom bezdomnym, Częstochowianie wykazują troskę o ich los, co ujawnia się w określeniu obecnej pomocy jako niewystarczającej. Efektywna pomoc w wyobrażeniu respondentów powinna być dostosowana indywidualnie do każdej osoby bezdomnej i przede wszystkim długofalowa. Jako jej najwłaściwszego realizatora Częstochowianie wskazywali MOPS. Uwzględniając jednak zatrważająco niski poziom wiedzy badanej grupy w obszarze problemu bezdomności w następstwie przeprowadzonych badań ankietowych należy postawić na szeroko zakrojoną i sukcesywnie powtarzaną społeczną kampanię informacyjną. Jej odbiorcami powinni być dorośli mieszkańcy Częstochowy ze wszystkich przedziałów wiekowych, bez względu na płeć i poziom wykształcenia. JERZY KRZYSZKOWSKI WNIOSKI I REKOMENDACJE Tadeusz Kowalak, w swojej definicji bezdomności zamieszczonej w Leksykonie Polityki Społecznej wskazuje, że bezdomność to zjawisko złożone i wielowymiarowe. Bezdomność jest powodowana przyczynami obiektywnymi, na które sami bezdomni nie mają wpływu, takimi jak kryzys mieszkaniowy, migracje, bezrobocie, bieda oraz subiektywnymi: uzależnienia, niezaradność życiowa czy zaburzenia psychiczne. Jak widać bezdomność to zjawisko o złożonej etiologii, a wśród przyczyn jego występowania wymienić należy zarówno czynniki osobowościowe, jak również społecznoekonomiczne. Bezdomność towarzyszy ludzkości w ciągu całych jej dziejów, a współcześnie stała się domeną, traktowaną niekiedy jak plaga, dużych aglomeracji miejskich. W Polsce, w ostatnim stuleciu, mieliśmy do czynienia z dwiema falami narastania bezdomności. Liczba bezdomnych znacznie powiększyła się po II wojnie światowej oraz, po raz drugi, w efekcie przemian ustrojowych jakich doświadczyliśmy na przełomie lat 80. i 90. Bezdomność traktowana jest powszechnie jako problem społeczny, stanowiąc przedmiot negatywnej oceny, któremu towarzyszą postulaty jej eliminacji i zorganizowane działania społeczne. Trudno się dziwić takim reakcjom jeśli wziąć pod uwagę skalę tego zjawiska i prognozy w tym względzie. Liczbę bezdomnych w Polsce szacuje się na co najmniej 30 308 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego tys. osób, a aktualna sytuacja wchodzenia w drugą fazę kryzysu społeczno-gospodarczego pozwala domniemywać, że ta liczba w najbliższych latach zdecydowanie się powiększy. Pomoc oferowana bezdomnym przez samorządowe jednostki organizacyjne pomocy społecznej oraz organizacje pozarządowe jest powszechnie oceniana jako mało skuteczna. Programy wsparcia bezdomnych mają zwykle charakter sezonowy (okres jesienno – zimowy) i zaspokajają doraźnie potrzeby w zakresie wyżywienia, schronienia czy odzieży. Brakuje inicjatyw proponujących kompleksowe działania wobec bezdomnych, wielopłaszczyznową pomoc pozbawionym własnego miejsca zamieszkania. Jako podstawowe bariery w systemie pomocy bezdomnym wymienia się bezrobocie oraz brak mieszkań socjalnych. Oczywiście naiwnością byłoby myślenie, że zjawisko bezdomności da się całkowicie wyeliminować bowiem, jak do tej pory, mimo licznych prób, nie znaleziono panaceum na społeczną chorobę jaką jest bezdomność. Nie oznacza to, że nie powinniśmy podejmować prób walki z tym problemem społecznym, a lokalne inicjatywy przeciwdziałania bezdomności, nakierowane na konkretnego człowieka, określoną grupę osób, mogą dla bezdomnych zrobić więcej niż programy globalne, nastawione na efekt masowy, w których często ginie jednostka. Znaczenie społeczne walki z bezdomnością legło u podstaw badania, którego celem była diagnoza deficytów w zakresie świadczenia usług społecznych osobom bezdomnym przebywającym na terenie miasta Częstochowa i w oparciu o uzyskane wyniki wypracowanie narzędzi, przy pomocy których uda się zoptymalizować profesjonalną pomoc świadczoną tym osobom. Analiza literatury przedmiotu oraz zebranych danych empirycznych skłoniły nas do następujących konkluzji: 1. Działania wobec zjawiska bezdomności winny być oparte na rzetelnej diagnozie problemu i inwentaryzacji zasobów przy użyciu różnorodnych metod i technik badawczych oraz zastosowaniu tzw. triangulacji. Norman K. Denzin wyróżnił cztery typy triangulacji: danych, badacza, teoretyczną i metodologiczną. Wszystkie wymienione rodzaje triangulacji zostały zastosowane w częstochowskich badaniach nad bezdomnością. 2. Badanie bezdomności jako problemu społecznego oraz polityki wobec bezdomności ma charakter analizy ewaluacyjnej i dlatego powinno być zorientowane praktycznie na ocenę praktyki i nastawione na zastosowanie jej wyników w codziennym funkcjonowaniu nie tylko instytucji sektora publicznego, ale także organizacji pozarządowych. 3. Dynamika zjawiska bezdomności oraz zmienność lokalnej polityki wskazują na potrzebę ciągłych i szczegółowych badań dla oceny obecności i jakości proponowanych działań na rzecz bezdomnych. Analizy empiryczne lokalnej polityki społecznej wobec bezdomnych powinny być prowadzone metodami action research oraz practitioner led research czyli w sposób umożliwiający większe uczestnictwo samych zainteresowanych, lokalnych mieszkańców oraz 309 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 4. 5. 6. 7. 8. przedstawicieli władz lokalnych, a także pracowników instytucji pomocowych i organizacji społecznych Fundamentem dla tworzenia i realizacji lokalnej polityki społecznej wobec bezdomności powinna być budowa i rozwój lokalnych systemów wsparcia i ich partnerstwo, tj. współdziałanie podmiotów działających w tym obszarze życia społecznego. Trzeba położyć większy nacisk na budowanie, kreowanie współpracy (np. wspólne programy na rzecz bezdomnych) pomiędzy różnymi aktorami sceny publicznej i promocję działalności niepublicznych partnerów poprzez informowanie o ofercie trzeciego sektora bezdomnych klientów publicznych, samorządowych instytucji pomocowych. Dzięki połączonym siłom różnych organizacji i instytucji, działających poniekąd we wspólnym interesie, bezdomny otrzyma szerszą, pełniejszą pomoc, a ośrodki pomocy społecznej zostaną odciążone od nadmiaru zadań. Współpraca podmiotów, oparta na bazie inicjatyw inspirowanych przez lokalne władze samorządowe i liderów lokalnych, powinna przyczyniać się do zapoczątkowania zmian w dotychczasowych postawach społecznych wobec bezdomności. Oznacza to rozpoczęcie procesu edukacji obywatelskiej oraz świadomego włączania zarówno mieszkańców, jak i bezdomnych w realizację wspólnych przedsięwzięć w tym obszarze życia społecznego. W celu zmiany postaw wobec bezdomnych oraz rozwoju partnerstwa potrzebne są działania promocyjno - edukacyjne wśród pracowników instytucji samorządowych i organizacji społecznych, ale także władz lokalnych i miejscowej ludności. Politykę społeczną wobec bezdomności należy rozpatrywać na różnych poziomach działania (lokalnym: gminy i powiatu, regionalnym i centralnym, ale także ponadnarodowym tj. europejskim) jak i w wymiarze wielosektorowym tj. publicznym, pozarządowym i rynkowym, ale decydujący charakter mają działania lokalne na poziomie gminy i powiatu prowadzone przez pomoc społeczną i organizacje pozarządowe. Ważnym instrumentem lokalnej polityki społecznej powinno być opracowywanie lokalnych strategii rozwiązywania problemów społecznych, przygotowywanych i realizowanych według metody partycypacyjnej, uczestniczącej, co zapewni rozwój lokalnego partnerstwa jako filozofii budowy lokalnej polityki społecznej wobec bezdomności. Z analizy lokalnych dokumentów strategicznych wynika, że zjawisko bezdomności jest dobrze rozpoznane na obszarze gminy Częstochowa. Zapisy w dokumentach odnoszą się do diagnozy problemu i poprzez opisane działania wytyczają kierunki przedsięwzięć i inicjatyw podejmowanych na rzecz walki ze zjawiskiem bezdomności Kluczową rolę w aktywizacji społeczności lokalnych na rzecz wsparcia bezdomnych powinny odgrywać instytucje pomocy społecznej i lokalne organizacje pozarządowe. Ich kadry powinny być jednak odpowiednio przygotowane do działań metodą nazywaną makropracą socjalną, a oznaczającą zaangażowanie społeczne pracownika w rolach planisty, analityka spraw publicznych, koordynatora programów, organizatora i menedżera. Chodzi również 310 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 9. 10. 11. 12. o odpowiednią edukację pracowników socjalnych do lokalnych działań politycznych na rzecz bezdomnych, które powinny zawierać trzy elementy: wiedzę potrzebną do rozumienia zjawisk i procesów polityczno – gospodarczych, wiedzę o przedmiocie potencjalnych działań politycznych (np. o środowisku lokalnym czy regionie, specyfice problemów bezdomnych itp.) oraz przygotowanie specjalistyczne do czynnego uczestnictwa w działaniach politycznych na rzecz bezdomnych (wiedza i umiejętności oceny, analizy, planowania i prognozowania itp.). Szczególnego znaczenia, zwłaszcza w czasach tworzenia zespołów interdyscyplinarnych, dla zaangażowanej pracy socjalnej na rzecz bezdomnych, nabiera edukacja związana z organizacją i uczestnictwem w działaniach zespołowych. Umiejętność organizacji zespołu to przede wszystkim rekrutacja i selekcja uczestników posiadających niezbędne zasoby (ludzkie, finansowe, kapitał społeczny itp.), kompetencje (specjalistyczną wiedzę i umiejętności) oraz motywację do działania (pokrzywdzeni lub rzecznicy ofiar itp.). Działania na rzecz bezdomnych powinny uwzględnić lokalną i regionalną specyfikę bezdomności na danym terenie. Oznacza to konieczność poznania lokalnych przyczyn bezdomności co jest niezbędne przy kwalifikowaniu konkretnych form pomocy dostosowanych do konkretnej osoby. Tylko znajomość powodów bezdomności i ich umieszczenie w lokalnym i regionalnym kontekście pozwoli na racjonalne planowanie działań systemowych nakierowanych na likwidację lub zmniejszenie poziomu występowania mechanizmów, które do nich doprowadzają. W prezentowanych badaniach ujawniono, że częstochowscy bezdomni znaleźli się w trudnej sytuacji nie na skutek jednego konkretnego powodu, ale w wyniku co najmniej kilku przyczyn wzajemnie się przeplatających i warunkujących. Do najczęściej wskazywanych powodów bezdomności należą: przemoc w rodzinie lub rozpad rodziny, alkoholizm i narkomania, przestępczość. Obok nich istotne były jednak przyczyny społeczno-ekonomiczne: utrata pracy, eksmisja i nieumiejętność poradzenia sobie z sytuacją życiową.. Dla podjęcia skutecznych inicjatyw na rzecz bezdomnych konieczna jest wnikliwa analiza aktualnej sytuacji życiowej i problemów tych osób. Najważniejszą jest zasada indywidualizacji: pomoc powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb i mieć charakter długofalowy. Zdiagnozowanie sytuacji życiowej osób bezdomnych to kolejny element kwalifikowania pomocy wobec tych osób. Czynniki, które powinno się wziąć przy tym pod uwagę to: czas pozostawania w bezdomności, wiek i poziom wykształcenia oraz sytuacja rodzinna osób bezdomnych, a także ich kondycja finansowa i zdrowotna. Istotne jest rozpoznanie problemów osoby bezdomnej, jej stanu psychicznego oraz motywatorów i demotywatorów, barier, działania na rzecz poprawy sytuacji w jakiej się znajdują. Do takich motywatorów pozytywów należą m.in.: religia, kapitał społeczny (przyjaciele i rodzina). Poznanie samopoczucia osób bezdomnych w tych aspektach powinno ułatwić podejmowanie działań w kierunku usamodzielnienia, pracy nad sobą, znalezieniu pracy, wyrabianiu samodzielności i zdolności utrzymania się za zarobione pieniądze. 311 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 13. 14. 15. 16. Czynnikami demobilizującymi bezdomnych do zmiany swego statusu należą: przyzwyczajenie do pomocy z zewnątrz, obojętność, – bierność i apatia w stosunku do własnego życia, a w sferze materialnej – brak pracy, czyli środków do samodzielnego życia oraz brak mieszkania tzn. brak możliwości prowadzenia „normalnego” życia. Na aktywność bezdomnych na rzecz poprawy swego losu wpływają także: czas pozostawania w bezdomności – im dłuższy tym trudniej zdecydować się na działanie oraz nieudane próby wyjścia z bezdomności. zakończone niepowodzeniem co rodzi pesymizm w ocenie własnych szans na zmianę Ważna jest diagnoza relacji osób bezdomnych z otoczeniem. Zgodnie z wynikami badań osoby bezdomne spotykają się w najlepszym wypadku z obojętnością, a w najgorszym ze strachem i agresją. Rzadko doświadczają dowodów ludzkiej życzliwości i empatii i stąd wynika m.in. ich zachowanie wobec otaczającego „świata” nacechowane obojętnością, a nierzadko poczuciem wstydu i upokorzenia. Kluczem do rozwiązania problemu bezdomności jest zła sytuacja zawodowa bowiem brak pracy to bardzo ważny czynnik deprywacji osób bezdomnych. Posiadanie pracy lub jej brak zależy od nastawienia pracodawców do zatrudniania osób bezdomnych: pracodawcy boją się zatrudniać bezdomnych i nie oferują pracy osobom naznaczonym „piętnem” bezdomności oraz od lokalnego rynku pracy, który jest bardzo dynamiczny, a jego wymagania zmieniają się bardzo szybko, a zły stan zdrowia i wiek defaworyzują bezdomnych. Analiza korzystania przez bezdomnych z różnych form pomocy oraz ocena jakości otrzymywanej pomocy, powinny być podstawą dla tworzenia procedur pracy z tymi osobami. Warto wiedzieć, jakie są źródła informacji o możliwościach skorzystania z opieki, poznać formy pomocy, z których korzystają i które cenią najbardziej oraz ich opinie o relacjach z pracownikami pomocy społecznej i organizacji pozarządowych. Osoby bezdomne czerpią informacje z różnych źródeł (najczęściej od pracowników socjalnych/ street workerów i od osób postronnych), a w mniejszym stopniu od pracowników służb porządkowych. Wielu jednak szuka pomocy z własnej inicjatywy co wskazuje na deficyty w działaniach informacyjnych służb społecznych odpowiedzialnych za informowanie potrzebujących o dostępnych im formach pomocy. Osoby bezdomne korzystają najczęściej z form pomocy, które zabezpieczają ich podstawy egzystencji tzn. schronienie i posiłek oraz pomoc finansowa. Jednocześnie traktują te świadczenia jako podstawowe, ale cenią także pomoc świadczoną w postaci pracy socjalnej, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia i odpowiednich warunków mieszkaniowych. Korzystanie z różnych pomocy nie oznacza zaspokojenia wszystkich potrzeb osób bezdomnych. Oferowane usługi zaspokajają potrzeby osób bezdomnych na poziomie egzystencji. Zaspokojenie potrzeb w wymiarze społecznym, prowadzącym do usamodzielnienia jest oceniane negatywnie. Jest to niepokojące, bowiem ponad połowa bezdomnych to osoby przebywające w schroniskach i noclegowniach, które w ramach swoich działań powinny wykonywać usługi z zakresu poradnictwa, informacji i wsparcia emocjonalnego. 312 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 17. Niezwykle ważna w ewaluacji usług na rzecz bezdomnych jest ich ocena pracowników pomocy społecznej i organizacji pozarządowych w aspekcie etycznym oraz profesjonalnym. Symptomatyczne jest, że profesjonalizm rozumiany jako sumienność w wykonywaniu obowiązków i umiejętność rozwiązywania problemów bezdomnych był wyżej oceniany u pracowników organizacji pozarządowych niż samorządowych. Z kolei sposób traktowania osób bezdomnych (przejrzyste zasady i obiektywne reguły postępowania) są oceniane lepiej u pracowników pomocy społecznej. Ocena organizacji życia potwierdza, konieczność stosowania jasnych reguł i zasad, ważne jest również zapewnienie godziwych warunków do życia, tzn. w sferze materialnej zapewnienie dostępu do zaplecza kuchennego i urządzeń sanitarnych, a w sferze psychicznej poczucia prywatności i bezpieczeństwa. 18. Jako niedociągnięcia pomocy świadczonej bezdomnym wskazywane są niedostatki infrastruktury, ale także brak standardów udzielanej pomocy, sposobu traktowania osób bezdomnych przez personel placówek oraz przepisy prawne w postaci rejonizacji pomocy. Ważna jest kompleksowość pomocy – ponad polowa bezdomnych jest zdania, że jest ona niewystarczająca, nie obejmuje szerokiego spektrum potrzeb osób bezdomnych i często ogranicza się do zapewnienia im podstawowych potrzeb. Chodzi o pomoc w znalezieniu zatrudnienia i nabyciu umiejętności poruszania się po rynku pracy. 19. Bezdomni są zwolennikami wielosektorowości w polityce społecznej co oznacza, że usługi skierowane o bezdomnych powinny być realizowane i przez organizacje pozarządowe i przez instytucje samorządowe. Wielosektorowość pozwala na organizację pomocy o charakterze kompleksowym, systematycznym, długofalowym i zindywidualizowanym. 20. Wielość podmiotów oznacza jednak pilną potrzebę standaryzacji bowiem bezdomni wskazują na brak jednolitych standardów postępowania w placówkach , co przyczynia się do różnej jakości oferowanych tam usług. Niedostatki infrastruktury są związane z nakładami finansowymi, natomiast poprawa jakości usług w wymiarze społecznym może być realizowana przy małych kosztach. 21. Potrzebę podniesienia kwalifikacji kadry potwierdza analiza wypowiedzi pracowników zdanie których bezdomny to niezwykle trudny klient. Praca z nim wymaga kompetencji i szczególnego wysiłku. W tym kontekście podkreśli trzeba, że zarówno pracownicy pomocy społecznej jak i organizacji pozarządowych są zwolennikami określenia standardów dla poszczególnych form wsparcia osób bezdomnych, co wpłynęłoby na efektywność wykonywanej pracy. W opinii pracowników i wolontariuszy organizacji pozarządowych pracujących z bezdomnymi należy stwierdzić, iż najważniejszą formą pomocy bezdomnym jest pomoc doraźna. (pożywienie, odzież, środki czystości i nocleg). Działania na rzecz reintegracji społecznej i wyjścia z bezdomności są rzadko podejmowane. Pracownicy i wolontariusze, którzy podejmują takie działania napotykają wiele mentalnych, personalnych i instytucjonalnych barier, z którymi nie zawsze mogą sobie poradzić. Obecny system wsparcia i pracy z osobą bezdomną zdaje się, 313 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego paradoksalnie, działać na rzecz utrzymania obecnego status quo niż realnej pomocy bezdomnemu nakierowanej na wyjście ze stanu bezdomności. 22. Obraz osoby bezdomnej jest kształtowany przez wyobrażenie na temat przyczyn bezdomności. W pierwszej kolejności wskazuje się na uzależnienie, a następnie utratę pracy, bądź trudną do opanowania sytuacją rodzinną. Aby pomoc była skuteczna, społeczeństwo powinno aprobować wysiłki zmierzające do walki z bezdomnością. Najczęściej pomagać chcą osoby kierujące się współczuciem, którzy rozumieją, że bezdomni to ludzie doświadczeni przez los i którzy nie stygmatyzują sposobu zachowania bezdomnych ze względu na ich status. Wynika z tego, że obraz osoby bezdomnej jako spokojnej i skrzywdzonej przez los najbardziej sprzyja prospołecznej postawie mieszkańców. Warte podkreślenia jest także to, że najmniej wierzą w poprawę sytuacji bezdomnych osoby, które źle oceniają obecną sytuację bezdomnych. Wydaje się zatem, że poprawienie wizerunku osoby bezdomnej może mieć duże znaczenie w przełamaniu stereotypów dotyczących bezdomności. 23. Analizując zagadnienie dotyczące wiedzy respondentów na temat pomocy instytucjonalnej oferowanej osobom bezdomnym oraz kierunków instytucjonalnej pomocy bezdomnym, można zauważyć, że w przeważającej części mieszkańcy nie wiedzą jak wygląda pomoc bezdomnym oferowana przez instytucje i organizacje. W opinii osób badanych najważniejszą formą pomocy bezdomnym jest wyżywienie. Zapewnienie schronienia jest jednakowo ważne jak stała praca zarobkowa. Pomoc w zaopatrzeniu w odzież jest ważniejsza od indywidualnych programów dla bezdomnych, które wymieniane są jako ważne, ale na ostatniej pozycji. Prawie połowa ankietowanych mieszkańców Częstochowy uważa, że oferta pomocy skierowana do osób bezdomnych ze strony instytucji jest niewystarczająca. Niemal tyle samo osób po prostu nie potrafi określić swojego zdania w tej sprawie. Pokrywa się to z poglądem, że instytucje, które powinny pomagać bezdomnym, nie zaspokajają ich potrzeb. Z analiz danych wynika, że pomoc bezdomnym powinna być indywidualnie dostosowana do każdego przypadku i długofalowa. Mieszkańcy pytani o możliwe kierunki pracy z bezdomnymi wskazują na to, że osoby te powinny być przede wszystkim skierowane na leczenie odwykowe, ale taką samą rangę ważności przypisują zgłoszeniu się do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności oraz podjęciu pracy zarobkowej. Mieszkańcy Częstochowy biorący udział w badaniu w przeważającej części wskazują, że pomocą osobom bezdomnym powinna zajmować się pomoc społeczna, która powinna zagwarantować posiłek, schronienie oraz dostęp do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności. Uwzględniając niski poziom wiedzy badanej grupy w obszarze problemu bezdomności w następstwie przeprowadzonych badań ankietowych należy postawić na szeroko zakrojoną i sukcesywnie powtarzaną społeczną kampanię informacyjną. Jej odbiorcami powinni być dorośli mieszkańcy ze wszystkich przedziałów wiekowych, bez względu na płeć i poziom wykształcenia. 24. Organizacje pozarządowe działające na rzecz osób bezdomnych w Częstochowie oraz Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie aktywnie pozyskują środki na pomoc tej grupie 314 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego osób potrzebujących. Wszystkie programy są trafnie dopasowane do skali zjawiska bezdomności w mieście. Z danych zebranych na potrzeby sporządzenia niniejszego raportu wynika, iż liczba placówek świadczących pomoc bezdomnym jest niewystarczająca. Jest to przysłowiowa ,,kropla w morzu potrzeb”. Uzasadnione byłoby zwiększenie w każdej placówce liczby miejsc dla osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością. Wszystkie jednostki poddane badaniu wykazały się dobrym przygotowaniem organizacyjnym, kadrowym, technicznym i odpowiednim zabezpieczeniem finansowym do realizacji swoich zadań statutowych. Ogromną rolę w działalności tych placówek odgrywają darczyńcy, środki unijne oraz możliwość zaciągania kredytów i pożyczek na realizacje zadań statutowych. możliwość pozyskiwania większych kwot dofinansowania w ramach zadań zlecanych. Potrzebne jest jednak zwiększenie zatrudnienia specjalistów: psychologów, prawników, doradców zawodowych, streetworkerów, pracowników socjalnych, animatorów lokalnych oraz konieczne doposażenie, remontowanie istniejących i budowa nowych placówek. Organizacje pozarządowe mimo skromnych środków finansowych wykonują powierzone im zadania z należytą starannością. Nieoceniona jest tutaj rola darczyńców oraz wolontariuszy, którzy chętnie niosą bezinteresowną pomoc osobom potrzebującym. ZAKOŃCZENIE Bezdomność to zjawisko społeczne, które nie jest obce żadnej ze znanych nam kultur i cywilizacji. W Polsce, tak, jak w innych współczesnych krajach i społeczeństwach występuje ono w przestrzeniach zurbanizowanych. W miastach, występuje większa anonimowość. Jednocześnie działają w nich instytucje, które oferują bezdomnym podstawową pomoc. Jednym z takich miast jest Częstochowa. W mieście tym liczącym według danych GUS 236 796 mieszkańców przebywa zgodnie z informacjami MOPS około 500 osób bezdomnych. Osobom tym profesjonalną pomoc oferuje Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Częstochowie i działające na terenie miasta organizacje pozarządowe. Instytucje te swoją działalność na rzecz osób, które nie mają gdzie mieszkać opierają na otrzymywanych od gminy środkach publicznych i finansach pochodzących z indywidualnie aplikowanych projektów, których celem jest pozyskanie środków na pomoc bezdomnym. Badania empiryczne prowadzone w ramach projektu pn. „PI samorząd – NGO’s, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych” wykazały, że finanse, którymi dysponują zarówno instytucje publiczne jak i organizacje non profit w głównej mierze pochłania pomoc doraźna 315 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego bezdomnym (zapewnienie schronienia, posiłku i ubrania). Działania nakierowane na pracę socjalną i pomoc psychologiczną są mniej popularną formą pomocy częstochowskim bezdomnym. Najrzadziej wobec bezdomnych prowadzone są działania bardziej zindywidualizowane (indywidualne programy wychodzenia z bezdomności są oceniane zdecydowanie niżej). Zarówno bezdomni jak i pracownicy instytucji, w których realizowane były badania podczas prowadzonych z nimi rozmów przyznawali, że działania nakierowane na uspołecznienie, aktywizację zawodową i integrację społeczną bezdomnych są niewystarczające. Bezdomni twierdzili, że ich potrzeby w tym względzie są niezaspokojone,. Pracownicy zaś przyznawali, że w swojej pracy z bezdomnymi napotykają szereg trudności (głównie od nich samych niezależnych, instytucjonalnych) i nie są w stanie zaspokoić potrzeb swoich klientów. Skoro działania nakierowane na pomoc bezdomnym są, jak ujawniły badania dalece niewystarczające, a placówki dla osób bezdomnych w Częstochowie są prowadzone przez MOPS, OPS i organizacje pozarządowe, m.in. dzięki dotacjom gminy, może należałoby położyć nacisk na monitorowanie realizacji zlecanych zadań ze względu na ich jakość, efektywność ekonomiczną i społeczną. Wątek ten został podjęty podczas rozmów prowadzonych z pracownikami socjalnymi i przedstawicielami częstochowskich organizacji pozarządowych. Część z rozmówców przyznała, że w trosce o podniesienie jakości usług kierowanych do bezdomnych należałoby przyjąć ujednolicony dla wszystkich organizacji i instytucji pracujących na rzecz bezdomnych standard postępowania z osobą bezdomną. W ten sposób można by było monitorować realizację usług (na każdym etapie). Dzięki temu zleceniodawca usługi (gmina) będzie mógł sprawdzać jakość i stopień zaspokojenia potrzeb bezdomnych. To z kolei pozwoli na taki opis zadań zlecanych w ramach otwartych konkursów, ażeby każdy oferent wiedział, czego będzie się od niego wymagać w ramach realizacji określonych zadań – osiągając tym samym przejrzystość wymagań. Badani podkreślali, że brak standaryzacji usług kierowanych do bezdomnych powoduje brak możliwości monitorowania ich realizacji (tzn. zlecanych zadań publicznych) pod kątem efektywności ekonomicznej, społecznej a tym samym, jakości usług. Tak, więc zlecając usługi obecnie nie można wymagać odpowiedniej jakości ich wykonywania. Dzięki przyjętym standardom będzie można modyfikować poszczególne działania stale je aktualizując, a także monitorować wydatkowanie środków publicznych i efekty udzielanych usług nie tylko w ramach pomocy doraźnej, ale i w wymiarze społecznym (monitoring będzie mogła prowadzić zarówno organizacja pozarządowa w swojej placówce jak i MOPS/OPS zbierając dane od poszczególnych organizacji), co niewątpliwie leży w interesie gminy jako zleceniodawcy zadań. Wypracowany i przyjęty standard usług mógłby zaowocować większą współpracą między organizacjami działającymi na rzecz bezdomnych, ponieważ zleceniodawca i zleceniobiorca będą wiedzieć jak postępować, na co kłaść szczególny nacisk, żeby wywiązać się z powierzonego mu 316 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego zlecenia. Współpraca powinna odbywać się nie tylko na linii gmina – organizacja pozarządowa/MOPS, ale też na linii organizacja – organizacja. Gdyby pomoc bezdomnym przyjęła systemowy, wielosektorowy charakter, a jej celem nadrzędnym byłoby długofalowe wsparcie klienta, to działania instytucji i organizacji nie skupiałaby się głównie na zaspokojeniu potrzeb doraźnych bezdomnych, takich jak pożywienie i nocleg, bo one nie sprawią, że bezdomny wyjdzie ze stanu bezdomności, lecz na szeroko pojętej pracy socjalnej, bo to ona może wyprowadzić bezdomnego z tego stanu. Instytucje pracujące z osobą bezdomną mogłyby dysponować wspólną bazą danych, w której znajdowałyby się potrzebne (możliwe do ujawnienia) informacje dotyczące bezdomnego i form pomocy, jakie wobec niego zostały podjęte przez poszczególne instytucje. Ta swego rodzaju baza danych pozwoliłaby na monitorowanie pełniej zaoferowanej bezdomnemu pomocy. Standaryzacja usług na rzecz osób bezdomnych mogłyby przynieść korzyści wszystkim stronom zaangażowanym w proces pomagania tej grupie odbiorców pomocy społecznej. Zyskałaby na niej gmina. Standaryzacja pozwoliłaby na optymalizację jakości usług, lepszą współpracę między zleceniodawcą i zleceniobiorcą (MOPS, OPS, organizacje pozarządowe). A upowszechnianie informacji na temat zjawiska bezdomności w mieście przejrzystość wydatkowanych środków publicznych, przejrzystość zasad postępowania przy zlecaniu zadań publicznych spowodowałaby zrozumienie przez mieszkańców konieczności wydatkowania środków publicznych na ten cel. Zyskałby na niej MOPS i organizacje pozarządowe. Standaryzacja wymusiłaby wyższą jakość usług, lepszą współpracą z instytucjami (gmina/MOPS), niższą liczbę bezdomnych w podległych placówkach – większe możliwości skoncentrowania się na jednostce. Dzięki przejrzystości działań zwiększyłaby się liczba darczyńców i wolontariuszy. Zyskaliby pracownicy socjalni, osoby pracujące z bezdomnymi, studenci kierunku praca socjalna. Standaryzacja kompetencji zmobilizowałaby zainteresowanych do wypracowania nowego standardu kształcenia (studia wyższe, studia podyplomowe, kursy i szkolenia) w zakresie stosowania standardu jakości usług. Zyskaliby bezdomni – pomoc im oferowana byłaby bardziej skuteczna, wzrosłyby ich szanse na wyjście ze stanu bezdomności. Zyskaliby mieszkańcy miasta. Mniej bezdomnych lub bezdomni bardziej „zaopiekowani”, stają się mniej widoczni, bardziej wtopieni w ogół społeczności. Wyżej wymienione korzyści nie wyczerpują listy możliwych do osiągnięcia. Niezaprzeczalny pozostaje fakt, że przeprowadzone i zaprezentowane w niniejszym raporcie dane pochodzące z badań wskazują 317 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego na słusznie założony cel badań, który udało się osiągnąć, dając podstawę do realizowania kolejnych produktów, wynikających z zapisu projektu. To właśnie narzędzia do badania efektywności ekonomicznej i społecznej oraz jakości usług w wymiarze bezdomności, wykorzystane przez Samorząd Miasta Częstochowa, w kontraktowaniu przez organizacje pozarządowe jest głównym celem projektu, którego konieczność pokazały nasze badania.. Tylko jasne, klarowne, przejrzyste wymagania i oczekiwania, dające się zmierzyć można monitorować i poddawać ewaluacji. Aczkolwiek pamiętać należy, że nic, co ustalone, zwłaszcza w dziedzinie życia społecznego, w tym przypadku pomocy bezdomnym, nie może podlegać zmianie czy modyfikacji. Liczymy, więc, na choć drobny Państwa wkład w innowacyjne przedsięwzięcia w dziedzinie budowania dobrych relacji samorząd - NGO`s w trakcie przekazywania i kontraktowania usług, sprzyjających wychodzeniu z bezdomności. Mariola Mirowska 318 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego BIBLIOGRAFIA: Bezdomność w Polsce. Raport na dzień 31 stycznia 2010r. Materiał informacyjny Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Częstochowa 2025. Strategia Rozwoju Miasta, Częstochowa 2009. Dębski M. Stachura K.(red.), Oblicza bezdomności, Gdańsk 2008. Dębski M. (red.), Problem bezdomności w Polsce. Wybrane aspekty diagnoza Zespołu Badawczego. Gdańsk 2010. Dylewski M., Filipiak B., Guranowski A., Hołub–Iwan J., Zarządzanie finansami projektu europejskiego, Warszawa 2009. Frąckiewicz L., Polityka społeczna, Katowice 1998. Marmuszewki S., Bukowski A. (red.), Żebracy w Polsce, Kraków 1995. Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski, Warszawa 2003. Nowak E., Ekonometria, Wrocław, 1987. Okólski M., Demografia. Podstawowe pojęcia, procesy i teorie w encyklopedycznym zarysie, Warszawa 2004. Oldenburg R,, The Great Good Place: Cafes, Coffee Shops, Community Centers, Beauty Parlors, General Stores, Bars, Hangouts, and How They Get You Through the Day, New York 1989. Oliwa-Ciesielska M., Piętno nieprzypisania. Studium o wyizolowaniu społecznym bezdomnych, Poznań 2004. Pawlica B., Wiszczun E., Zasępa B., Aby pomagać lepiej. Diagnoza skuteczności rzeczowej pomocy społecznej jako czynnika przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Raport z badań, Częstochowa 2011. Pospiszyl I., Patologie społeczne, Warszawa 2008. Przymeński A., Zjawisko bezdomności w Polsce współczesnej, „Polityka Społeczna” 1997/4. Pułaska-Turyna B., Statystyka dla ekonomistów, Warszawa 2005. Raport końcowy dla lokalnej diagnozy systemu pomocy osobom bezdomnym Częstochowa, Rzeszów 25.01.2012. Stankiewicz L., Zrozumieć bezdomność, Olsztyn 2002. Stenka R. (red.), Raport z fazy diagnozy, Gdańsk 2011. Strategia Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata 2006 – 2020, Katowice 2006. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Częstochowy na lata 2007 – 2013, Częstochowa, 2007 319 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Częstochowy na lata 2007-2013; Raport Monitoringowy za lata 2008 – 2009, Częstochowa 2009; Raport Monitoringowy 2010, Częstochowa 2010 Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz. U. 2004.64.593 z późn. zm.) Wieloletni program współpracy samorządu miasta Częstochowy z organizacjami pozarządowymi „Partnerstwo dla Częstochowy”, Częstochowa 2005. Wieloletni program współpracy miasta Częstochowy z organizacjami pozarządowymi na lata 2011-2015, Częstochowa 2011. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE : Dębski M., Bezdomność w Polsce. Aktualny stan problemu. http://www.nbuv.gov.ua/portal/Soc_Gum/Soc_dos/2008_7/maciej_debski.pdf (data pobrania 25.04.12) Główny Urząd Statystyczny – portal informacyjny http://www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=POJ-6087.htm (data pobrania 25.04.12) Przepisy prawne – http://isap.sejm.gov.pl/VolumeServlet?type=wdu (data pobrania 05.0520.08.12) Sprawozdania finansowe i merytoryczne MOPS http://www.mops.czestochowa.um.gov.pl/dokumenty-do-pobrania (data pobrania 19.0520.08.12). Sprawozdania finansowe i merytoryczne NGO's – http://bopp.pozytek.gov.pl (data pobrania 19.05-31.07.12) Strona internetowa MOPS – http://www.mops.czestochowa.um.gov.pl (data pobrania 05.05.20.08.12) Strona internetowa Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej http://www.mpips.gov.pl/pomoc-spoleczna/ (data pobrania 19.05.12). Strony internetowe NGO's, http://www.caritas.czest.pl, http://www.adullam.pl, http://www.agape.czestochowa.org, http://www.barnaba.org.pl (data pobrania 05.0520.08.12) 320 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Wygnańska J., Raport dla Europejskiego Obserwatorium Bezdomności FEANTSA Europejskie Obserwatorium Bezdomności: http://www.bratalbert.org.pl/portal/images/PDF/stat.pdf (data pobrania 25.04.12) SPIS RYSUNKÓW Rysunek 1: Liczba osób bezdomnych w latach 2007-2011 ....................................................................................... 70 Rysunek 2: Wydatki na rzecz osób bezdomnych w latach 2007-2011 ................................................................. 71 Rysunek 3: Korelacja między wydatkami a liczbą osób bezdomnych lata 2007-2011 .................................. 72 Rysunek 4: Darowizny na rzecz Fundacji ,,ADULLAM" ............................................................................................... 95 SPIS TABEL Tabela 1. Działania przewidziane w ramach wdrażania standardów .................................................................. 37 Tabela 2. Udział osób bezdomnych w projekcie (%) ................................................................................................ 40 Tabela 3. Zestawienie programów realizowanych przez organizacje pozarządowe ...................................... 46 Tabela 4. Schronienie dla osób bezdomnych ................................................................................................................... 60 Tabela 5. Wydatki poniesione na pomoc osobom bezdomnym w latach 2007-2011. ................................... 66 Tabela 6. Świadczenia zrealizowane w latach 2007-2011 według raportu wygenerowanego z programu POMOST. .................................................................................................................................................................... 73 Tabela 7. Zasoby kadrowe Fundacji Chrześcijańskiej ,,ADULLAM”........................................................................ 81 Tabela 8. Zasoby techniczne instytucji/organizacji pozarządowej wykorzystywane na rzecz osób bezdomnych .................................................................................................................................................................................. 88 Tabela 9. Zakres świadczonej pomocy na rzecz osób bezdomnych w latach 2007-2011 ........................... 89 Tabela 10. Źródła finansowania działań na rzecz osób bezdomnych w latach 2007-2011 ......................... 93 Tabela 11. Zestawienie placówek dla osób bezdomnych na terenie miasta Częstochowy ....................... 104 Tabela 12. Wykaz przytulisk i schronisk dla bezdomnych w ramach struktur Caritas .............................. 110 Tabela 13. Wykaz placówek zajmujących się pomocą bezdomnymi na terenie miasta Częstochowy. 131 Tabela 14. Płeć i wiek badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa (%). 141 Tabela 15. Płeć i stan cywilny badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa (%) .................................................................................................................................................................................................. 142 321 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 16. Płeć i liczba dzieci posiadanych przez badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa (%) ....................................................................................................................................................... 143 Tabela 17. Płeć i wykształcenie badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa (%)...................................................................................................................................................................... 144 Tabela 18. Płeć i ostatnie miejsce stałego zameldowania badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa (%) ....................................................................................................................................... 145 Tabela 19. Płeć i orzeczony stopień niepełnosprawności badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa (%) ....................................................................................................................................... 146 Tabela 20. Płeć i stan zdrowia badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa (%) .................................................................................................................................................................................................. 146 Tabela 21. Płeć i posiadanie przez badanych bezdomnych przebywających na terenie miasta Częstochowa dowodu tożsamości i ubezpieczenia zdrowotnego (%)............................................................... 147 Tabela 22. Płeć i wiek badanych mieszkańców Częstochowy (%) ...................................................................... 149 Tabela 23. Płeć i stan cywilny badanych mieszkańców Częstochowy (%) ...................................................... 150 Tabela 24. Płeć i wykształcenie badanych mieszkańców Częstochowy (%) ................................................... 151 Tabela 25. Płeć i status zawodowy mieszkańców Częstochowy (%) ................................................................. 152 Tabela 26. Płeć i miesięczne dochody mieszkańców Częstochowy na jedną osobę w rodzinie (%).... 153 Tabela 27. Powody bezdomności (%) ............................................................................................................................. 157 Tabela 28. Czas pozostawania w bezdomności (%) .................................................................................................. 161 Tabela 29. Utrzymywanie kontaktów z rodziną osób bezdomnych (%) .......................................................... 163 Tabela 30. Miesięczne dochody osób bezdomnych (%) .......................................................................................... 166 Tabela 31. Źródła finansowania a zróżnicowanie dochodów osób bezdomnych (%) ................................ 168 Tabela 32. Aktualne źródła dochodów osób bezdomnych (%)............................................................................. 170 Tabela 33. Miejsce poprzedniego pobytu osób bezdomnych (%) ....................................................................... 172 Tabela 34. Satysfakcja odczuwana w różnych wymiarach życia osobistego przez osoby bezdomne (%) .......................................................................................................................................................................................................... 175 Tabela 35. Traktowanie bezdomnych przez społeczeństwo w opinii osób bezdomnych (%) ................ 180 Tabela 36. Stosunek osób bezdomnych wobec zachowania innych ludzi (%) ............................................... 181 Tabela 37. Zawód/ kwalifikacje zawodowe osób bezdomnych (%)................................................................... 183 Tabela 38. Zawód/ kwalifikacje zawodowe osób bezdomnych (w liczbach bezwzględnych)................. 184 Tabela 39. Praca zarobkowa osób bezdomnych (%) ................................................................................................ 186 Tabela 40. Praca zarobkowa a konkretny zawód i kwalifikacje zawodowe (%) ........................................... 188 Tabela 41. Praca zarobkowa a czas pozostawania w bezdomności (%) ........................................................... 188 Tabela 42. Powody braku pracy osób bezdomnych (%) ......................................................................................... 189 Tabela 43. Uczestnictwo osób bezdomnych w kursach/ szkoleniach zawodowych (w ostatnim roku) (%) .................................................................................................................................................................................................. 191 Tabela 44. Uczestnictwo w szkoleniach a czas pozostawania w bezdomności (%) ..................................... 193 Tabela 45. Ocena własnej sytuacji życiowej przez osoby bezdomne (%) ........................................................ 194 322 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 46. Ocena szans na poprawę własnej sytuacji życiowej przez osoby bezdomne(%) ................... 196 Tabela 47. Ocena sytuacji życiowej i szans na wyjście z bezdomności a czas pozostawania w bezdomności (%) ..................................................................................................................................................................... 198 Tabela 48. Motywy opuszczenia placówki dla osób bezdomnych (%) .............................................................. 200 Tabela 49. Poprzednie działania osób bezdomnych w kierunku zmiany sytuacji życiowej (%) ............ 201 Tabela 50. Sposoby zdobywania informacji o możliwościach skorzystania z pomocy (%)...................... 203 Tabela 51. Korzystanie a przysługiwanie pomocy świadczonej osobom bezdomnym(%) ...................... 206 Tabela 52. Najważniejsze formy aktualnie oferowanej pomocy w opinii osób bezdomnych (%) ......... 209 Tabela 53. Placówki, z których osoby bezdomne korzystały najczęściej w ciągu ostatniego roku (%) .......................................................................................................................................................................................................... 211 Tabela 54. Zaspokajanie potrzeb osób bezdomnych (%) ........................................................................................ 212 Tabela 55. Opinie osób bezdomnych o pracownikach MOPS (%) ....................................................................... 214 Tabela 56. Opinie osób bezdomnych o pracownikach NGO’s (%) ...................................................................... 217 Tabela 57. Ocena placówki dla bezdomnych - miejsca aktualnego pobytu (%) ............................................ 221 Tabela 58. Ocena oferty usług skierowanych do bezdomnych? (%) .................................................................. 223 Tabela 59. Wady pomocy oferowanej osobom bezdomnym w opinii respondentów (%)........................ 224 Tabela 60. Oczekiwania osób bezdomnych wobec oferowanej pomocy (%) ................................................. 227 Tabela 61. Oczekiwania osób bezdomnych wobec oferowanej pomocy - charakter pomocy (%) ........ 229 Tabela 62. Opinie osób bezdomnych na temat dofinansowania przez państwo organizacji pozarządowych działających na rzecz osób bezdomnych (%) ............................................................................. 231 Tabela 63. Doświadczenia respondentów ze spotkań z osobami bezdomnymi (%) ................................... 269 Tabela 64. Chęć niesienia pomocy osobom bezdomnym we własnym zakresie (%) .................................. 272 Tabela 65. Cechy opisujące osobę bezdomną w opinii respondentów (%) ..................................................... 274 Tabela 66. Przyczyny bezdomności w opinii Częstochowian (%) ....................................................................... 276 Tabela 67. Ocena sytuacji życiowej osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) ................................. 278 Tabela 68. Czas pozostawania w bezdomności w opinii Częstochowian (%) ................................................ 278 Tabela 69. Źródła dochodów osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) .............................................. 279 Tabela 70. Miejsca noclegu osób bezdomnych przed umieszczeniem ich w placówkach w opinii Częstochowian (%).................................................................................................................................................................. 280 Tabela 71. Powody braku pracy wśród osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) ......................... 281 Tabela 72. Średnie miesięczne dochody osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) ........................ 282 Tabela 73. Ocena szans na poprawę sytuacji życiowej bezdomnych w opinii Częstochowian (%) ...... 282 Tabela 74. Pomoc osobom bezdomnym oferowana w Częstochowie w opinii mieszkańców (%) ........ 285 Tabela 75. Najważniejsze formy pomocy bezdomnym w opinii Częstochowian (%) ................................. 286 Tabela 76. Źródła pozyskiwania informacji o placówkach przez osoby bezdomne w opinii Częstochowian (%).................................................................................................................................................................. 288 Tabela 77. Korzystanie z placówek dla bezdomnych w opinii Częstochowian (%) ..................................... 289 Tabela 78. Ocena oferty usług skierowanych dla osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%) ...... 290 323 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Tabela 79. Oferta usług skierowanych do bezdomnych a zaspokojenie ich potrzeb w opinii Częstochowian (%).................................................................................................................................................................. 291 Tabela 80. Charakter pomocy osobom bezdomnym w opinii Częstochowian (%) ...................................... 292 Tabela 81. Kierunki pomocy oferowanej przez MOPS i NGO’s osobom bezdomnym w opinii Częstochowian (%).................................................................................................................................................................. 293 Tabela 82. Wpływ na sytuację osób bezdomnych i zjawisko bezdomności w opinii Częstochowian (%) .......................................................................................................................................................................................................... 295 Tabela 83. Działania, które powinni podejmować bezdomni celem wyjścia z bezdomności w opinii Częstochowian (%).................................................................................................................................................................. 298 Tabela 84. Warunki opuszczenia placówki przez osoby bezdomne w opinii Częstochowian (%) ........ 299 Tabela 85. Instytucje, które powinny świadczyć pomoc osobom bezdomnym w opinii Częstochowian (%) .................................................................................................................................................................................................. 299 Tabela 86. Świadczenia, które powinny przysługiwać osobom bezdomnym – opinie Częstochowian (%) .................................................................................................................................................................................................. 300 Tabela 87. Instytucje, które powinny świadczyć pomoc osobom bezdomnym w opinii Częstochowian (%) .................................................................................................................................................................................................. 301 Tabela 88. Częstochowa jako miasto przyjazne dla osób bezdomnych w opinii Częstochowian (%). 303 Tabela 89. Przekonanie o słuszności dotowania organizacji pozarządowych świadczących pomoc bezdomnym przez państwo (%) ........................................................................................................................................ 303 Tabela 90. Zjawisko bezdomności jako ważny problem społeczny w opinii Częstochowian (%) ......... 304 Tabela 91. Częstotliwość i miejsca spotykania bezdomnych w opinii Częstochowian (%) ...................... 304 324 Projekt: Samorząd – NGO's, dobre praktyki w zakresie przekazywania zadań publicznych