Opracowała: Mgr Aleksandra Myszka Dorota Sporysz

„Agresji w
Przedszkolu
mówimy NIE”
Opracowała:
Mgr Aleksandra Myszka
Dorota Sporysz
Spis treści
Wstęp
1. Formy agresji
2. Przyczyny powstawania agresji
3. Cel i zadania programu
4. Sposób realizacji programu
5. Sposoby realizacji treści kształcenia
6. Ewaluacja programu
7. Bibliografia
Wstęp
Agresja i przemoc we współczesnym świecie stają się zjawiskami coraz
bardziej powszechnymi. Z przejawami agresji spotykamy się codziennie – na ulicy, w
pracy, w domu, w szkole. Ważnymi czynnikami mogącymi mieć wpływ na
zachowanie agresywne są często media, głównie telewizja, Internet czy gry
komputerowe.
Agresja stanowi bardzo istotny problem społeczny, dotyka ludzi niemalże w
każdym wieku - niezależnie od miejsca zamieszkania czy statusu majątkowego.
Agresja przeniknęła do codziennego życia. Obniżający się wiek osób agresywnych
sprawił, że ma ona miejsce nie tylko wśród dorosłych czy młodzieży. Coraz częściej
można zaobserwować przejaw agresji u tych najmłodszych – przedszkolaków.
Agresja
to działanie skierowane przeciwko ludziom lub przedmiotom
wywołującym u człowieka niezadowolenie lub gniew. Celem agresji jest wyrządzenie
szkody przedmiotowi agresji. Owe szkody mogą mieć charakter materialny (np.
uszkodzenie ciała, zniszczenie jakiegoś przedmiotu) lub moralny (np. poniżenie
godności osoby będącej przedmiotem agresji, wzbudzenie w niej poczucia lęku,
zagrożenia, poczucia niższości).
1. Formy agresji
Agresja jest zbiorczym określeniem różnych sposobów zachowań. Spotykamy się
z następującymi różnymi formami wyrażania agresji, które dzieli się na:
- aktywne lub pasywne,
- bezpośrednie lub pośrednie,
- fizyczno – cielesne lub werbalne,
- skierowane na zewnątrz lub do wewnątrz (autoagresja)1.
Agresja fizyczna, to między innymi:
- kopanie innych,
- uderzanie innych,
- rzucanie przedmiotami,
- wyrywanie innym przedmiotów,
- szarpanie innych.
Agresja werbalna:
- używanie wulgarnych słów,
- obrażanie innych,
- przedrzeźnianie innych,
- prowokowanie kłótni,
- kłócenie się.
Autoagresja:
- uderzanie siebie,
1
C. Hillenbrand, Pedagogika zaburzeń zachowania, Gdańsk 2007, s. 148.
- uderzanie rękoma w stół,
- uderzanie o coś głową.
Niedostosowywanie się do wymagań:
- czynna odmowa wykonania zadania.
Przeszkadzanie na zajęciach:
- głośne zachowywanie się przeszkadzające w przeprowadzaniu zajęć, np. śpiewanie,
klaskanie, stukanie.
- kładzenie nóg na stół,
- leżenie na stole, na podłodze,
- bujanie się na krześle,
- powtarzanie za nauczycielem,
- pisanie po ręce,
- gryzienie książki,
- robienie min,
- podnoszenie ławki,
- marudzenie2.
2. Przyczyny powstawania agresji
Każde zachowanie agresywne ma swoją przyczynę. Możliwe jest wyodrębnienie
pięciu
głównych
hipotez
dotyczących
przyczyn
pojawiania
niepożądanych.
2
M. Zielińska, Jak reagować na agresję uczniów, Gdańsk 2012, s. 133 – 134.
się
zachowań
Do danych hipotez zaliczamy:
1) Zachowania niepożądane, jako zachowania wyuczone będące kontrolą
wzmocnień pozytywnych,
2) Zachowania niepożądane, jako zachowania nabyte będące wynikiem uniknięcia
bodźca awersyjnego, czyli pod kontrolą wzmocnień negatywnych,
3) Zachowania niepożądane, jako sposób dostarczenia sobie bodźców,
4) Zachowania niepożądane, jako wynik nieprawidłowego funkcjonowania w
zakresie procesów fizjologicznych,
5) Zachowania niepożądane, jako wynik kilku wcześniej wymienionych
powodów.
Pierwsza hipoteza opiera się na założeniu, że zachowania trudne są wyuczonym
zachowaniem powstałym na skutek systematycznego pozytywnego wzmacniania, na
przykład przez uwagę otoczenia lub konkretnej nagrody (słodycze, zabawki,
aktywności). Gdy dziecko przejawia formy agresji zostaje obdarowane „czymś „co
sprawia mu przyjemność3.
Druga hipoteza opiera się na założeniu, że zachowania trudne są wzmacnianie
negatywnie przez to, że dziecko angażując się w nie, unika jakiejś awersyjnej sytuacji.
Dla przykładu, jeśli matka prosi dziecko, aby pozbierało zabawki, a ono zaczyna
uderzać się w głowę, przez co matka wycofuje się z polecenia, dziecko nauczy się, że
dzięki zachowaniom autoagresywnym uniknie zadania4.
Trzecia z kolei hipoteza opiera się na założeniu, iż zachowania trudne przynoszą
automatyczne wzmocnienie w postaci doznań pochodzących ze wszystkich zmysłów.
Najczęściej pojawią się ono, gdy dziecko jest same lub nikt się nim nie zajmuje.
Dzieje się tak, ponieważ następuje mniejsze pobudzenie niż w sytuacji zabawy. Przez
zabawki i uwagę innych osób dostarczane są różnorodne bodźce5.
Następna z kolei hipoteza organiczna związana jest z wpływem zmiennych
biologicznych na zachowania trudne dzieci. Do zmiennych biologicznych zaliczamy
3
M. Zielińska, op. cit., s. 39.
Tamże, s. 40.
5
Tamże, s. 45.
4
między innymi: choroby, ból, lekarstwa, nieprawidłowości genetyczne 6. Wymienione
przyczyny również mają wpływ na to, że w dziecku budzi się agresja.
Ostatnia z kolei to hipoteza łącząca kilka wyjaśnień o połączonym wpływie kilku
czynników na zachowanie autoagresywne. Dla przykładu kila przypadków
wskazujących na zachowanie autoagresywne, które było sterowane przez kilka
zmiennych: uwaga (np. zwrócenie uwagi) i ucieczka, uwaga i stymulacja sensoryczna
(reakcja organizmu), ucieczka i stymulacja sensoryczna7.
Przyczyn agresji dziecka jest bardzo wiele i to, w jaki sposób podejmuje pewne
działania zależy również od wzorców jakie posiada. Dzieci bronią swoich zabawek,
walczą o przyjęcie do grupy rówieśniczej, o przyłączenie do zabawy, gdy koledzy mu
jej odmawiają. Agresja pojawia się przede wszystkim, gdy dziecko czuje się
zagrożone, niepewne, nie ma zaspokojonych swoich podstawowych potrzeb, gdy nie
wierzy we własne siły.
3. Cel i zadania programu
Głównym celem programu profilaktyczno – pedagogicznego „Agresji w
przedszkolu mówimy NIE” jest rozwijanie i realizowanie własnych potrzeb dziecka
bez użycia agresji i przemocy.
Cele szczegółowe
Dziecko:
 rozumie pojęcie i formy agresji ,
 rozumie znaczenie bezpieczeństwa w przedszkolu,
 stosuje poznane metody rozwiązywania konfliktów,
 umiejętnie radzi sobie z przejawami agresji w grupie rówieśniczej,
 zna ustalone zasady dotyczące zgodnego współżycia z innymi dziećmi,
6
7
Tamże, s. 46.
M. Zielińska, op. cit., s. 49.
 przestrzega zasady kodeksu grupowego,
 buduje poczucie własnej wartości,
 tworzy przyjazną atmosferę w grupie – wszyscy mamy takie same prawa
i obowiązki,
 nazywa swoje uczucia, rozpoznaje uczucia innych osób,
 używa zwrotów grzecznościowych.
Zadania programu:
 zmniejszenie tendencji do ryzykownych zachowań,
 kształcenie umiejętności rozładowania napięć bez użycia agresji.
4. Sposób realizacji programu
Program: Agresji w przedszkolu mówimy NIE” ukierunkowany jest na
przeciwdziałanie zachowaniom agresywnym wśród dzieci w wieku przedszkolnym.
Został stworzony na potrzeby pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym
przejawiającymi zachowania agresywne w grupie rówieśniczej.
Realizację niniejszego programu zaplanowano na okres od listopada 2014 do czerwca
2015 roku.
Program skierowany jest do dzieci czteroletnich (grupa Smyki).
W tym czasie w oparciu o scenariusze zostaną przeprowadzone zajęcia z całą grupą.
Na realizację programu przeznaczyć należy dwa dni w miesiącu. Składają się one z
dwóch modułów.
Podczas zajęć w pierwszym module wykorzystywane będą różnorodne metody, m.in.:
 zabawy integracyjne,
 zabawy i gry ruchowe,
 ćwiczenia relaksacyjne, ćwiczenia przy muzyce,
 zabawy i ćwiczenia przeciwko agresji R. Portmann
W module drugim będą wykorzystywane metody, takie jak:
 muzykoterapia,
 bajkoterapia,
 prace plastyczne,
 elementy metody ruchu rozwijającego W. Sherborne,
Drugie zajęcia w miesiącu będą także pełniły funkcję przypominającą oraz utrwalającą
dzieciom wcześniej zdobytą wiedzę.
Warunkiem realizacji wyżej przedstawionego programu jest akceptacja dziecka,
stworzenie bezpiecznej atmosfery oraz indywidualne traktowanie dzieci.
5. Sposoby realizacji treści kształcenia
Tematyka zajęć
Sposób realizacji
Termin
realizacji
1. „Agresja – co to? Poznajemy rodzaje - zabawa integracyjna
agresji – tworzymy kodeks grupowy”
„Kłębek przyjaźni”,
- burza mózgów na temat
co to agresja,
Listopad
I moduł
rozmowa kierowana –
przypomnienie co to
agresja,
- praca plastyczna –
tworzenie kodeksu
grupowego,
Listopad
II moduł
- zabawa integracyjna
„Symbole agresji”.
2.
„Dostrzegamy agresywne uczucia i
- zabawa i ćwiczenie
ich wyrażanie”
przeciwko agresji R.
Portmann „Kiedy jestem
Grudzień
I moduł
wściekły”,
- Zabawa i gra ruchowa
„Jak przekazać
wiadomość bez słów”,
- praca plastyczna
„Malowanie uczuć”,
- ćwiczenie relaksacyjne
„Podróż oddechu”.
Grudzień
II moduł
3. „Rozpoznajemy przyczyny wściekłości - zabawa i ćwiczenie
i agresji”
przeciwko agresji R.
Portmann „Dziura w
Styczeń
murze”,
- zabawa i gra ruchowa
I moduł
„Wściekłe pary”,
- bajko terapia –
„Chłopiec o złym
charakterze…”,
- burza mózgów na temat
co możemy zrobić, kiedy
czasem rozpiera nas złość,
Styczeń
II moduł
- ćwiczenia relaksacyjne
metodą W. Sherborne
4.
„Uczymy się lepiej rozumieć siebie i
innych ludzi”
- Zabawa integracyjna
„Która to mina?”,
- „Oglądamy portrety
różnych ludzi” – próby
określenia uczuć na
podstawie mimiki twarzy,
- Zabawa integracyjna
„Kto lubi…”,
Luty
I moduł
- muzykoterapia „Usłysz
mnie” – zabawa przy
muzyce wyciszająca
grupę,
- praca plastyczna –
wykonanie kukiełki
Luty
II moduł
przedstawiającej samego
siebie.
5.
„Uczymy się opanowania i
przezwyciężania złości i agresji”
- Zabawa integracyjna
„Ja i Ty”,
- zabawa i ćwiczenie
przeciwko agresji R.
Portmann „Pojedynek na
Marzec
kciuki”,
- zabawa ruchowa „Start
I moduł
rakiet”
- „Papierowa wojna” –
zabawa mająca na celu
rozładowanie napięcia,
- „Napinanie/rozluźnianie
mięśni rąk i nóg” –
ćwiczenie z elementami
Metody Ruchu
Rozwijającego,
- Praca plastyczna „Drzewo emocji”.
- „Na wiejskim
podwórku”- bajka
terapeutyczna,
- Odegranie scenki
dramowej na podst. bajki.
Marzec
II moduł
6.
„Budujemy poczucie własnej
- zabawa i ćwiczenie
wartości”
przeciwko agresji R.
Portmann „Taki sam i
inny”,
- ćwiczenia relaksacyjne –
masaż pleców partnera
Kwiecień
„W zoo”,
- „Dziecko w studni” –
I moduł
zabawa budująca
poczucie własnej
wartości,
- zabawa integracyjna
„Wolne miejsce”,
- „Bajka o pszczółce” –
bajka terapeutyczna
- „Lubię siebie” – praca
plastyczna
7.
„Nawiązujemy nieagresywne
kontakty”
Kwiecień
II moduł
- Zabawa ruchowa
„Budowle z naszych
ciał”,
- zabawa i ćwiczenie
Maj
przeciwko agresji R.
Portmann „Przysuńmy się
I moduł
do siebie nawzajem”,
-Zabawa relaksacyjna
„Czar przeciwko złości”.
- ćwiczenie z elementami
Metody Ruchu
Maj
Rozwijającego
„Trampolina”opowiadanie relaksacyjne
II moduł
- bajka terapeutyczna
„Bajka o pajączku”,
- praca plastyczna
„Grupowy obrazek”.
8. „Rozwiązujemy pokojowo konflikty”
- zabawa integracyjna
„Imię i nastrój”,
- zabawa i ćwiczenie
przeciwko agresji R.
Portmann „o dziecku,
które pokonało złość”,
- burza mózgów na temat
jak pokojowo
Czerwiec
rozwiązywać konflikty
-„Załagodzenie
I moduł
konfliktów”,
- Ćwiczenie relaksacyjne Technika relaksacji
według Jacobsona.
- zabawa integracyjna z
chustą animacyjną „Kogo
brakuje?”.
- burza mózgów „Jak
rozwiązujemy konflikty”
- „lew Drapuś” – bajka
terapeutyczna,
- Odegranie scenki
dramowej na podst. bajki.
Czerwiec
II moduł
6. Ewaluacja programu
Sprawdzenie czy opracowany program przyniósł oczekiwane rezultaty będzie
oparte na przeprowadzeniu ankiet (w listopadzie 2014 i czerwcu 2015), obserwacji
zachowań dzieci, ich reakcji, postaw społecznych oraz stopnia zainteresowania
zajęciami. W ten sposób sprawdzimy, czy wytyczone w programie cele zostały
osiągnięte.
Po ukończeniu realizacji programu dzieci powinny:
 posiadać poczucie własnej wartości,
 potrafić nawiązywać właściwe relacje z innymi,
 radzić sobie w sytuacjach trudnych, nie reagować na nie agresywnie,
 odmawiać, gdy widzą, że proponowane zachowania są złe, niewłaściwe ze
społecznego punktu widzenia,
 wiedzieć, że mają swoje prawa które powinny być respektowane przez
rówieśników i dorosłych,
 potrafić we właściwy sposób rozwiązywać sytuacje konfliktowe.
6. Bibliografia:
1. Borecka – Biernat D., Zachowania agresywne dzieci i młodzieży, Warszawa
2013.
2. Hillenbrand C., Pedagogika zaburzeń zachowania, Gdańsk 2007,
3. Okoń W., Słownik Pedagogiczny, Warszawa 1984,
4. Portmann R., Gry i zabawy przeciwko agresji, Kielce 1999,
5. Zielińska M., Jak reagować na agresję uczniów, Gdańsk 2012.