Rocznik Naukowy "IDO - RUCH DLA KULTURY". Tom I (2000)

This copy is for personal use only - distribution prohibited - This copy is for personal use only - distribution prohibited
Dokonane przez Bettego zastosowanie teorii systemu do analiz problematyki kultury fizycznej, czy w szczególności socjologii sportu, jest niezwykle interesujące. Przeniesienie tych rozstrzygnięć na grunt polskich refleksji
teoretycznych (metodologicznych i eksplikacyjnych) socjologii sportu stanowi o wartości pracy Cynarskiego, która
została wysoko oceniona przez prof. K. Obodyńskiego.
WOJCIECH J. CYNARSKI
Sport w interpretacji systemowej wg Bettego
Nowy, systemowy paradygmat nauki (zwłaszcza socjologicznej teorii systemów) odniesiony do problematyki teorii sportu
przedstawiony został w książce 1 autorstwa Karla-Heinricha Bette,
wydanej w ubiegłym roku przez Suhrkamp Taschenbuch Wissenschaft. Bette, który studiował socjologię, filozofię i nauki o sporcie, a obecnie jest profesorem trzeciej z wymienionych dziedzin
(Sportwissenschaft) na Uniwersytecie w Heidelbergu, już wcześniej podejmował szersze ujęcia tematyki kultury fizycznej 2.
W omawianej książce, którą kieruje on do każdego obserwatora
sportu, uwzględnia powiązania sportu z gospodarką, polityką, religią, nauką, prawem, wychowaniem i środkami masowego przekazu. Podejmuje zagadnienie oddziaływania na obszar istoty sportu takich społeczno-kulturowych procesów, jak: komercjalizacja, upolitycznienie, pedagogizacja, technologizacja, instytucjonalizacja prawna (Verrechtlichung) i mediatyzacja (s. 11).
Treść pracy podzielona jest na trzy części. Część pierwsza poświęcona jest podstawom
teoretycznym i składa się z rozdziałów: „Nowa socjologiczna teoria systemu”, „Funkcja
i konsekwencje abstrakcyjności teorii systemu”, „Empiria i teoria – obserwowane systemowo”.
Bette pisze, że „nie będziemy się zajmować ogólną teorią systemu Ludwiga von Bertalanffy’ego,
różnymi rodzajami gier cybernetycznych, teoriami maszyn i planowania, strukturalno-funkcjonalną teorią systemu Talcotta Parsonsa, ani założeniem systemów funkcjonalnych Buckleya i
Millera” (s. 20). Natomiast pytanie badawcze brzmi: z jakich specyficznych perspektyw i z
jakim instrumentarium nowa socjologiczna teoria systemu obserwuje społeczną rzeczywistość?
Heidelberski profesor przedstawia problem „zorganizowanej kompleksowości” (s. 21-24).
Zorganizowana kompleksowość dotyczy połączenia ujęć biologicznych, psychologicznych
i socjologicznych. Zdaniem Bettego, uwzględniać należy problemy samoodniesienia
(Selbstbezüglichkeit), synchronizacji, emergencji, nielinearności i rekursywności (Rekursivität).
Instrumentarium tej nowej socjologicznej teorii systemu jest dla analitycznej rejestracji tej
skomplikowanej sytuacji dopiero rozwijane. K.-H. Bette wywodzi swą teorię z interdyscyplinarnych dyskusji lat 70. Źródłem inspiracji były tu nie tyle nauki społeczne i humanistyczne, co
myśl poznawcza fizyki, biologii, neurofizjologii, cybernetyki oraz teorii maszyn, komunikacji
i ewolucji. W centrum teorii znajduje się idea samoorganizacji i cyrkulującej samoreprodukcji
elementów systemu (s. 25). Autor książki powołuje się tu m. in. na wkład teoretyczny Gregory
Batesona 3, który był nauczycielem Fritjofa Capry – popularnego obecnie teoretyka nowego
paradygmatu społeczno-kulturowego. Teoria systemu określana jest jako teoria systemu środo1
Karl-Heinrich Bette, Systemtheorie und Sport, Suhrkamp, Frankfurt am Main 1999. 307 s., ISBN 3-518-28999-3.
Ibid., Strukturelle Aspekte des Hochleistungssports in der Bundesrepublik, 1984; Ibid., Körperspuren. Zur Semantic und Paradoxie moderner Körperlichkeit, 1989; Ibid., Theorie als Herausforderung. Beiträge zur systemtheoretischen Reflexion der Sportwissenschaft, 1992.
3
G. Bateson, Ökologie des Geistes. Anthropologische, psychologische und epistemologische Perspektiven, Suhrkamp, Frankfurt am Main 1988.
2
222
Electronic PDF security powered by Committee of Scientific Research, Stowarzyszenie Idokan Polska ®, Poland
This copy is for personal use only - distribution prohibited - This copy is for personal use only - distribution prohibited
wiska. Zmiana paradygmatu polega tu na ujmowaniu całego systemu zależności, wzajemnych
relacji i powiązań bio-psychospołecznych.
Trywialne maszyny, jak samochody, lub logika dedukcyjna, biegną dzięki włączeniu (input)
i wyłączają się przy każdorazowym output. Dlatego ich reakcja jest przewidywalna. Po wejściu
można oczekiwać, że na wyjściu zrealizowany zostanie program. Funkcja transformacji
przebiega linearnie. Operacje są zależne od przeszłości; wewnętrzny program może wiecznie
powtarzać zadane funkcje. Otóż „psychiczne i społeczne systemy posiadają jakość nietrywialnych systemów” (s. 42). Na dane inputs reagują nie zawsze tymi samymi outputs.
Tradycyjna ontologia bazuje na wyobrażeniu, że świat egzystuje niezależnie od obserwatora. Ale
niestety, wiedza nie jest obiektywna i zależy od obserwatora. Najpierw należy więc pytać „kto
ogląda rzeczywistość?” (s. 45). Nowa epistemologia jest podstawą dla nowej teorii naukowej.
Innowacyjna moc nowego paradygmatu pomóc ma w rozwiązywaniu praktycznych problemów
społecznych, także problemów współczesnego sportu (s. 69).
Część II podejmuje zagadnienia: ciało jako przedmiot kultu; sport a indywidualizacja;
kultura uliczna (Asphaltkultur); dewiacje sportu wyczynowego. Bette pisze o paradoksach ciała
i jego wielokontekstowości (s. 113-144). Indywidualizację na gruncie sportu Autor książki
kojarzy z imperatywem sprawności, ewentualnie postulatami zdrowia, szczupłości i młodości.
Sport jest źródłem przygody, emocji, subiektywnego doświadczenia i refleksji. Sportowych
wędrowców ćwiczących tai chi i taniec brzucha, uprawiających jogging i piłkę nożną, określa
jako otwartych na zróżnicowanie i polikontekstualny charakter nowoczesności w dziedzinie
kultury fizycznej (s. 168). Niemiecki uczony nazywa paradoksem indywidualizmu nonkonformistyczny sprzeciw wobec dość powszechnej, szablonowej orientacji fitness (s. 171). Natomiast
grupy patologiczne, funkcjonujące w świecie sportu, należy – zdaniem Bettego – rozpatrywać
w układzie zależności sieciowych (s. 225-230).
Znamienne są tytuły dwóch ostatnich rozdziałów pracy, zawarte w III części: „Obserwacja
i obserwator. Na drodze do nowej epistemologii nauk o sporcie” oraz „Naukowe konsylium
sportu: możliwości, granice i przewidywania”. Autor bierze „pod lupę” naukowego obserwatora
sportu i dyskutuje w ramach teorii systemu o możliwościach relacji nauki i sportu.
Literatura, na którą Karl-Heinrich Bette powołuje się, jest w dużej części niemieckojęzyczna, głównie autorów niemieckich (najczęściej cytowany jest Niklos Luhman) lub anglosaskich, z dość szerokiego zakresu dziedzin: od historii filozofii, przez socjologię, po teorię
sportu. Dominuje piśmiennictwo z ostatnich dwudziestu lat.
Książkę polecam zwłaszcza teoretykom sportu i socjologom, z uwagi na istotne dla
metodologii nauk społecznych nowe ujęcie tematu sportowego, wychodzące poza ramy
koncepcji (teorii) strukturalnego funkcjonalizmu. Ta dość oryginalna rozprawa godna jest
przestudiowania przez wszystkie osoby zainteresowane naukową interpretacją fenomenu sportu
i jego analizą w szerokim kontekście uwarunkowań.
Electronic PDF security powered by Committee of Scientific Research, Stowarzyszenie Idokan Polska ®, Poland
223