WSPOMAGANIE ROZWOJU MOWY MAŁEGO DZIECKA Zdrowe

WSPOMAGANIE ROZWOJU MOWY MAŁEGO DZIECKA
Zdrowe, prawidłowo rozwijające się dziecko, od chwili narodzin wydaje dźwięki
i komunikuje się głosem z otoczeniem – płaczem, krzykiem, kwileniem, mruczeniem. Aby
mowa rozwijała się prawidłowo dziecko musi urodzić się z prawidłowo funkcjonującymi
zmysłami, przede wszystkim zmysłem słuchu. Nie mogą także wystąpić czynniki zakłócające
rozwój (nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego, wady wrodzone np. rozszczep
podniebienia miękkiego, rozszczep wargi, uszkodzenia obszaru mózgu odpowiedzialnego za
mowę, opóźnione dojrzewanie układu nerwowego, przebywanie dziecka z osobami mającymi
wady wymowy).
Pod koniec pierwszego roku życia dziecko powinno już rozumieć kilka słów, pytanie
„gdzie”, powinno wykonać polecenie „daj”, rozumieć zakaz „nie wolno”. Dziecko powinno
chętnie powtarzać sylaby, próbować wypowiadać słowa.
Rozwój mowy w drugim roku życia to okres szybkich zmian w rozwoju językowym.
Znacząco wzrasta liczba wyrazów, którymi się dziecko posługuje, wzrasta sprawność
narządów artykulacyjnych. Pod koniec tego zwykle pojawiają się wypowiedzi dwuwyrazowe.
W trzecim roku życia dziecko szybko rozwija swój system językowy. Wzbogaca
zasób słownictwa, prawidłowo realizuje coraz więcej głosek i zaczyna stosować reguły
gramatyczne.
Okres przedszkolny to czas ostatecznego kształtowania się systemu językowego.
Dziecko sześcioletnie swobodnie opowiada o wydarzeniach, odpowiada i zadaje pytania,
stosuje zaimki, przyimki.
Jeśli jednak rozwój nie przebiega prawidłowo, najlepiej udać się do logopedy, który oceni
poziom rozwoju językowego dziecka, sprawność narządów artykulacyjnych, poziom zasobu
słownictwa, umiejętność budowania zdań i formułowania dłuższych wypowiedzi, artykulację.
Czynniki, które mogą wpływać na opóźniony rozwój mowy to między innymi:
 Zaburzenia słyszenia.
 Nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego.
 Wady wrodzone np. rozszczep podniebienia miękkiego, rozszczep wargi.
 Problemy z oddychaniem,
 Uszkodzenia obszaru mózgu odpowiedzialnego za mowę,
 Ciągłe stymulowanie prawej półkuli mózgu (poprzez oglądanie bajek, telewizor
włączony przez cały dzień, dzieci mają do zabawy smartfony, tablety itp.).
 Opóźnione dojrzewanie układu nerwowego.
 Przebywanie dziecka z osobami mającymi wady wymowy.
 Na opóźnienie w rozwoju mowy ma również wpływ niedostateczne poświęcanie
dziecku uwagi, niesłuchanie, gdy zaczyna mówić, brak rozmów, czytania książek.
Pierwszymi terapeutami dziecka są rodzice, którzy powinni wspomagać rozwój mowy
dziecka, a mogą to zrobić między innymi wykorzystując poniższy materiał do codziennych
ćwiczeń w domu.
Masaż narządów artykulacyjnych:
 czoło, policzki, żuchwę
 wargi
 język
Naturalna gimnastyka narządów mownych dziecka:
 ziewanie,
 zlizywanie z talerza smakołyków (roztopionego loda, kremu, czy „posypki do lodów”
– kolorowych patyczków),;
 oblizywanie warg posmarowanych miodem lub kremem,
 liczenie zębów przy okazji ich mycia,
 „malowanie” językiem w powietrzu kółek, linii,
Ćwiczenia warg
 cmokać, parskać wargami,
 wysuwać wargi do przodu, tak jak przy gwizdaniu a następnie rozciągać, jak do
uśmiechu;
 zakładać górną wargę na dolną i odwrotnie,
 nadymać jednocześnie oba policzki przy zwartych wargach, również na zmianę lewy
i prawy;
 przy zwartych szczękach i wargach przesuwać kąciki ust: w prawo, w lewo,
 „chowanie ust”,
 przy zamkniętych szczękach unosić wargę górną (widoczne są tylko zęby górne),
a następnie opuszczać wargę dolną (widoczne są tylko zęby dolne);
 „rybka”
 wymawiać na przemian "a" - "o" przy maksymalnym oddaleniu od siebie górnej
i dolnej wargi,
 Wymawiać na przemian „u” – „i”
Ćwiczenia języka
 wysuwnie języka za jamę ustną, na dół, na boki, do góry;
 wysuwanie języka naprzemiennie - wąski i szeroki; wolno, potem coraz szybszej;
 unoszenie języka za zęby dolne, następnie górne;
 oblizywanie warg,
 unoszenie języka do wewnętrznej strony wargi najpierw dolnej, potem górnej;
 unoszenie języka do zębów najpierw dolnych, potem górnych;
 liczenie czubkiem języka zębów górnych najpierw od zewnętrznej, następnie od
wewnętrznej strony;
 masowanie czubkiem języka zębów, wałka dziąsłowego, podniebienia;
 naśladowanie ssania cukierka czubkiem języka;
 „kląskanie” językiem.
Ćwiczenia podniebienia miękkiego
 wywołanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej;
 chrapanie na wdechu i wydechu;
 głębokie oddychanie przez usta przy zatkanym nosie;
 wymawianie połączeń "k" i "g" z samogłoskami np.: ga, go, ge, gu, gi, gą, gę... i to
samo z głoską "k": ka, ko, ke, ku, ki...; wypowiadanie sylab: "ak, ok, uk, ek, yk, ik ąk,
ęk, aga, ogo, ugu, eke, ygy, iki, ago, ęgę".
 chuchanie na dłonie,





chrząkanie,
balonik z buzi – język między wargami
picie przez słomkę gęstych napojów
przenoszenie za pomocą słomki małych elementów, np.. kawałków styropianu,
papierków itp..
Ćwiczenia oddechowe:








dmuchanie na piórka, świecę, papierki, ręce, wodę, farbkę, dmuchanie przez słomkę,
puszczanie baniek mydlanych;
granie na trąbce, flecie, harmonijce;
dmuchanie na papier, chustę;
zdmuchiwanie domku z kart;
dmuchanie na piłeczkę – „mecz”
rozdmuchiwanie przez słomkę na kartonie farby,
odliczenie na jednym wydechu,
powtarzanie zdań na jednym wydechu (krótkie, potem coraz dłuższe).
Ćwiczenia słuchu fonematycznego – kształtuje zdolność precyzyjnego słyszenia
i różnicowania dźwięków mowy.








dziecko ma zasłonięte oczy – ołówkiem uderzamy o kartkę papieru, pudełko, szklankę
– dziecko rozpoznaje jaki to dźwięk,
uderzamy o blat stołu piłeczkami, kamykami, monetami,
2 szklanki – jedna z wodą – przelewanie wody, 2 łyżki – stukamy o siebie, 2 klocki –
też stukamy o siebie, kartkę papieru drzemy na kawałki,
w pudełku umieszczamy cukier, w drugim gwoździe, kamyki, kasztany i potrząsamy,
tykający zegarek, dźwięk z magnetofonu – dziecko odgaduje skąd dochodzi dźwięk,
uderzamy o pokrywki, bębenek – raz głośno, raz cicho – dziecko odgaduje kiedy
cicho, kiedy głośno,
stukamy pałeczką raz szybko, raz wolno – kiedy szybko, kiedy wolno,
powtarzamy wystukiwany rytm,
Ćwiczenia dodatkowe;
 ćwiczenia słuchowe,
 ćwiczenia dźwiękonaśladowcze,
 zabawy paluszkowe,
 zabawy ruchowe,
 śpiewanie piosenek
 zabawa w zgadywanki, kalambury,
 rymowanki (dziecko kończy zdania, wierszyki - wypowiadając ostatnie słowo),
 zagadki,
 śpiewanie piosenek,
 zabawa w zapamiętywanie (na materiale obrazkowym lub na konkretach – dziecko
odgaduje czego brakuje)
 rozpoznawanie piosenek po melodii, rytmie








zagadki słuchowe – rozpoznawanie odgłosów otoczenia,
odtwarzanie rodzaju i ilości usłyszanych dźwięków
odgadywanie źródła dźwięków
nauka wierszy, piosenek,
Wierszyki – rymowanki – wielokrotnie powtarzane dziecku, zachęcą je do
samodzielnego kończenia wersu/fragmentu wierszyka,
Piosenki/wierszyki z pokazywaniem, (głowa ramiona…, boogie wooogie,)
Masażyki z pokazywaniem,
Zrezygnowanie z oglądania telewizji.
Te zabawy mają zachęcić dziecko do swobodnego, spontanicznego wypowiadania się.
Przykładowe teksty do zabaw z dziećmi:
Zwierzęce gadanie J. Beszczyński
Co mówi bocian, gdy żabkę zjeść chce? Kle, kle, kle.
Co mówi żaba, gdy bocianów tłum? Kum, kum, kum.
Co mówi kotek, gdy mleczka by chciał? Miau, miau, miau
Co mówi kura, gdy znosi jajko? Ko, ko, ko.
Co mówi kogut, gdy budzi się w kurniku? Ku-ku-ryku.
Co mówi koza, gdy jeść jej się chce? Me, me, me.
Co mówi krowa, gdy brak jej tchu? Mu, mu, mu.
Co mówi piesek, gdy kość zjeść by chciał? Hau, hau, hau.
Co mówi baran, gdy spać mu się chce? Be, be, be.
Co mówi ryba, gdy powiedzieć chce?
Nic! Przecież ryby nie mają głosu!
Co słychać na wsi? W. Chotomska
Co słychać? Zależy - gdzie.
Na łące słychać: Kle, kle!
Na stawie: Kum, kum!
Na polu: Ku - ku, ku - ku!
Przed kurnikiem: Kukuryku!
Ko - ko - ko - ko - ko! - w kurniku.
Koło budy słychać: Hau, hau!
A na progu: Miau...
A co słychać w domu,
Nie powiem nikomu!
Co kotek miał? M. Kownacka
Mały Jasio kotka przy kominku spotkał.
Ukłonił się kapeluszem.
Porozmawiać z kotkiem muszę:
Miał kotek siostrę?
Miau!
Miał kotek pazurki ostre?
Miau!
Miał kotek mamę i tatę?
Miau!
Miał kotek na grzbiecie łatę?
Miau!
I tak sobie przez godzinkę
rozmawiali przed kominkiem.








Dziadzio Mrok E. Zarembina
Pada, pada deszcz.
Chlupu, chlupu, chlup.
Idzie dziadzio Mrok.
Tupu, tupu, tup.
Idzie dziadzio Mrok.
Człapu, człapu, człap.
Wyskoczyła noc,
Za połę go łap.
Zmyka dziadzio Mrok.
Tupu, tupu, tup.
A noc za nim brnie.
Chlupu, chlupu, chlup.
Odgłosy W. Zechenter
Jedzie pociąg - fu, fu, fu
Trąbi trąbka - tru, tu, tu
A bębenek - bum, bum, bum
Na to żabki - kum, kum, kum
Konik człapie - człap, człap, człap
Woda z kranu - kap, kap, kap
Mucha bzyczy - bzy, bzy, bzy
A wąż syczy - ssssss
Baran beczy - be, be, be
A owieczki - me, me, me
Opracowanie: Marzena Grinig - Łupieżowiec