INFORMATYKA W ZARZĄDZANIU Wykład I

INFORMATYKA W
ZARZĄDZANIU
Wykład I
dr Jan Kazimirski
[email protected]
http://www.mac.edu.pl/jankazim
Program zajęć
●
Komputerowe wspomaganie przedsiębiorstwem
●
Zarządzanie projektem informatycznym
●
Bazy danych / hurtownie danych
●
UML i modelowanie systemów
●
Technologie internetowe - e-business
●
Symulacje komputerowe w ekonomii
●
Komputerowe wspomaganie decyzji
APICS
●
●
●
1957 r. Powstanie APICS - American
Production & Inventory Control Society
Cel: Opracowanie metod wykorzystania
komputerów w zarządzaniu organizacjami
produkcyjnymi.
Tworzenie standardów wspomagających
zarządzanie – sterowanie produkcją
Popyt pierwotny i wtórny
●
●
Popyt pierwotny (niezależny)– popyt rynku na
produkty i usługi oferowane przez dane
przedsiębiorstwo
Popyt wtórny (zależny) – popyt wewnątrz
danego przedsiębiorstwa związany z potrzebą
zaspokojenia popytu pierwotnego (podzespoły,
detale, materiały, usługi)
MRP
●
MRP - Material requirements planning
(Planowanie zapotrzebowania materiałowego)
●
Techniki wspomagające zarządzanie produkcją
●
Optymalizacja zapasów i procesu produkcyjnego
●
Standard opracowywany w latach 60-tych
●
Rozpowszechnił się wraz z rozwojem i
upowszechnianiem się komputerów
MRP - założenia
●
●
●
●
Towar powinien trafić do klientów w wymaganej
przez nich ilości w jak najkrótszym czasie.
Wielkość produkcji danego towaru musi być
dokładnie zaplanowana.
Wymusza to dokładne zaplanowanie zakupu
podzespołów i materiałów potrzebnych do
produkcji.
Błędy planowania zwiekszają koszty produkcji –
mniejszy zysk.
Przykłady błędnych decyzji
●
●
●
Firma zakupiła zbyt małą ilość surowca –
zmniejszenie produkcji, niedotrzymanie umów
Firma zakupiła zbyt dużą ilość surowca –
konieczność magazynowania (koszty),
zablokowanie funduszy, możliwość strat
(surowiec o krótkim czasie życia – np. Żywność)
Firma rozpoczęła produkcję (realizację
zamówienia) w niewłaściwym czasie –
niedotrzymanie umowy.
MRP – dane wejściowe
●
●
●
BOM (Bill of materials) – Zestawienie
materiałowe. “ Lista części” - lista części,
podproduktów i materiałów potrzebnych do
wytworzenia danego produktu
Dane z ewidencji stanów magazynowych. (moduł
INV)
Dodatkowe informacje związane z planowaniem.
MRP – dane wyjściowe
●
●
●
●
Rekomendowany harmonogram produkcji –
określający daty rozpoczęcia i zakończenia
produkcji produktów, oraz wielkości produkcji
Rekomendowany harmonogram zakupów –
synchronizujący zlecenia zakupu
materiałów/podzespołów oraz zlecenia produkcji
Generowane zlecenia zakupów
Raporty o koniecznych modyfikacjach zleceń
zakupów.
Cele MRP
●
●
●
●
Redukcja zapasów
Dokładne określenie czasu dostawy surowców i
półproduktów
Dokładne wyznaczanie kosztów produkcji
Lepsze wykorzystanie infrastruktury (magazyny,
mozliwości produkcyjne)
●
Szybsza reakcja na zmiany w otoczeniu
●
Lepsza kontrola poszczególnych etapów produkcji
MRP - problemy
●
●
●
●
Czuły na poprawność danych wejściowych
Zakłada stały czas produkcji określonego
elementu
Nie bierze pod uwagę dodatkowych czynników
np. Logistyki
Nie bierze pod uwagę możliwości produkcyjnych
i ograniczeń nałożonych na dostawy.
MRP II
●
●
●
Standard opublikowany przez APICS w 1989 r.
MRP II - Manufacturing Resource Planning –
Planowanie zasobów produkcyjnych
Rozwinięcie standardu MRP – dodatkowe
moduły związane z procesem sprzedaży,
wspomaganiem podejmowania decyzji i inne.
Podstawowe moduły MRP II
●
●
●
Master Production Scheduling (MPS) – Główny
harmonogram produkcji. Określa co
przędsiębiorstwo zamierza wyprodukować,
uwzględnia plan i prognozę sprzedaży produktów
Bill of Material Subsystem (BOM) – zestawienie
materiałowe
Inventory Control (INV) - Transakcje strumienia
materiałowego. Ewidencja zapasów w
magazynach. Nadzór nad dostawami
międzymagazynowymi.
Podstawowe moduły MRP II c.d.
●
●
●
Material Requirement Planning (MRP) Planowanie potrzeb materiałowych.
Sales and Operation Planning (SOP) Planowanie sprzedaży i produkcji.
Demand Management (DEM) - Zarządzanie
popytem - Prognozowanie popytu, Przyjmowanie
zamówień klientów, określanie terminów
realizacji zamówień, śledzenie realizacji
zamówień klientów
Podstawowe moduły MRP II c.d.
●
●
●
●
Scheduled Receipts Subsystem SRS - Sterowanie
zleceniami.
Shop Floor Control SFC - Sterowanie
warsztatem produkcyjnym.
Capacity Requirement Planning CRP Planowanie zdolności produkcyjnych.
Input/Output Control I/OC - Sterowanie
stanowiskiem roboczym
Podstawowe moduły MRP II c.d.
●
●
●
Purchasing PUR - Zakupy materiałowe – m.in.
Informacje o dostawcach, zapotrzebowaniach,
cenach, zamówieniach i przyjęciach dostaw
materiałowych.
Distribution Resource Planning DRP Planowanie zasobów dystrybucyjnych
Tooling Planning and Control - Narzędzia i
pomoce warsztatowe
Podstawowe moduły MRP II c.d.
●
Finnancial Planning Interface - Interfejsy
modułów finansowych
●
Simulations – Symulacje
●
Performance Measurement – Kontrola wyników.
MPS – podstawowe funkcje
●
●
●
●
●
Zapewnienie powiązań między MRP i DEM
Tworzenie porównań popytu i głównego
harmonogramu produkcji – generowanie komunikatów
wyjątków
Określanie zmian w głównym harmonogramie
produkcji w celu zaspokojenia popytu
Prezentowanie głównego harmonogramu produkcji
Zgrubne bilansowanie zdolności produkcyjnych dla
głównego harmonogramu produkcji
DEM – podstawowe funkcje
●
●
●
●
Powiązanie planu sprzedaży i produkcji oraz
głównego harmonogramu produkcji z procesem
tworzenia prognoz
Porównywanie otrzymywanych od klientów
zamówień z prognozami
Wyznaczanie całkowitego popytu
Wyznaczanie ilości produktów dostępnych do
przyrzeczenia w kolejnych okresach
SFC – wybrane funkcje
●
●
●
●
Tworzenie i aktualizowanie danych dotyczących
uruchomionych zadań produkcyjnych
Dostarczanie transakcji umozliwiających bieżącą
rejestrację strumienia robót w toku, zużycia
materiałów, oraz wykonanej produkcji
Tworzenie harmonogramów warsztatowych
Wyznaczanie i prezentowanie, dla
uruchomionych zadań, bieżących statusów każdej
z operacji.
CRP – podstawowe funkcje
●
●
Wyznaczanie zapotrzebowania na zdolności
produkcyjne poszczególnych centrów roboczych
Zbieranie i raportowanie informacji
szczegółowych i zbiorczych o zapotrzebowaniu
na zdolności produkcyjne dla poszczególnych
centrów roboczych
I/OC – podstawowe funkcje
●
●
Tworzenie, aktualizowanie, oraz raportowanie o
kolejkach zadań (operacji technologicznych)
oczekujących na wykonanie w centrum
roboczym, oraz o kolejkach zadań wykonanych w
centrum roboczym, oczekujących na transport do
magazynu lub kolejnego centrum roboczego.
Tworzenie raportów dla poszczególnych centrów
roboczych, wydziałów produkcyjnych itd.
PUR – wybrane funkcje
●
●
●
●
Zbieranie i aktualizowanie informacji o źródłach
dostaw
Wybieranie i łączenie zapotrzebowań na kupowane
pozycje celem wyznaczenia zapotrzebowań zbiorczych
na dany okres
Podział zapotrzebowań zbiorczyk pomiędzy
poszczególnych dostawców
Kontrola realizacji dostaw
Korzyści z MRP II - Kierownictwo
●
●
●
●
Dokładny, spójny i efektywny sposób zarządzania
całym przedsiębiorstwem
Zarządzanie wzrostem przedsiębiorstwa
Większa elastyczność zarządzania w drudnej sytuacji
ekonomicznej
Bogatsza i bardziej dokładna informacja o działaniu
firmy na wszystkich szczeblach
Korzyści z MRP II - Sprzedaż
●
Usprawnienie dostaw produktu do klienta
●
Lepsze planowanie sprzedaży
●
Szybsza i bardziej dokładna reakcja na zmiany
potrzeb klienta i zmiany sytuacji na rynku
Korzyści z MRP II - Produkcja
●
Zwiększenie produkcji
●
Lepsze wykorzystanie zasobów
●
Zwiększenie wydajności
●
Dokładniejsze i bardziej realistyczne plany
produkcji
Korzyści z MRP II - Zaopatrzenie
●
Lepsza kontrola stanów magazynowych i dostaw
●
Usprawnienie harmonogramów dostaw
●
Usprawnienie kontaktów z dostawcami
Korzyści z MRP II - Finanse
●
●
●
Zmniejszenie kosztów magazynowania
materiałów/produktów
Szybszy cykl dostaw – szybszy przepływ
pieniądza
Dokładniejsze informacje finnasowe (koszty i
zyskowność produkcji)
MRP II – efekty wdrożenia
●
Zwiększenie wydajności pracy w 10-19%
●
Zwiększenie terminowości dostaw w 95%
●
Skrócenie czasu powstawania wyrobu w 30-40%
●
Zwiększenie zysku (rentowności) do 50%
●
Lepsze wykorzystanie zdolności produkcyjnych
●
Zmniejsza zapotrzebowanie na kapitał obrotowy
MRP II – koszty wdrożenia
●
●
●
Koszty systemu informatycznego
Czas pracy pracowników przeznaczony na
wdrożenie
Koszty doradztwa i szkoleń pracowników
MRP II – ryzyko wdrożenia
●
●
●
●
Błędna lub niewystarczająca analiza
przedsiębiorstwa przed dokonaniem wdrożenia
Przedsiębiorstwo jest źle zorganizowane i
nieprzygotowane do wdrożenia tego typu
systemu
Duże przedsiębiorstwa, dobra kondycja
finansowa – zmniejszone ryzyko
Tendencja do zachęcania średniej wielkości firm
do korzystania z zintegrowanych systemów
MRP II – cykl wdrożenia
●
●
●
●
Pełny cykl wdrożenia – 2-3 lata
Pierwsze efekty w ciągu roku od rozpoczęcia
wdrożenia
Niepełne wdrożenie – kilka lub kilkanaście
miesięcy
Niepełne wdrożenie przyniesie znacznie mniejsze
efekty
MRP II – cykl wdrożenia c.d.
Cykl wdrożenia rozumiany jest jako okres od
momentu podpisania umowy z dostawcą do
momentu zakończenia wdrożenia wszystkich
zaplanowanych modułów (funkcji) oraz
uzyskania pełnych przepływów informacyjnych
między użytkownikami.
Fizyczna instalacja komputerów i sieci jest tylko
jednym z etapów (najprostrzym) i niczego
jeszcze nie rozwiązuje
MRP II – etapy wdrożenia
●
●
Przygotowanie firmy do zarządzania w
warunkach stosowania systemu komputerowego
oraz planowania procesu wdrożeniowego (1
miesiąc).
Określenie zamierzeń oraz wyznaczenie celów
komputeryzacji przedsiębiorstwa i wytypowanie
poszczególnych modułów do systemu do
wdrażania (2 miesiąc).
MRP II – etapy wdrożenia c.d.
●
●
Szkolenie zespołu wdrożeniowego w zakresie
zasad MRPII i znajomości modułów składających
się na CL MRPII (2-4 miesiąc).
Inwentaryzacja obecnego otoczenia
organizacyjnego, wybór użytkowników,
zaprojektowanie przyszłego otoczenia systemu
(3-6 miesiąc).
MRP II – etapy wdrożenia c.d.
●
●
Projektowanie Systemu Informowania
Kierownictwa w powiązaniu z modułami MRPII,
projektowanie konfiguracji sprzętowej i
programowej (5-6 miesiąc).
Instalowanie komputerów, sieci, stacji roboczych
lub terminali, systemu operacyjnego,
oprogramowania MRPII (6-9 miesiąc).
MRP II – etapy wdrożenia c.d.
●
●
Stworzenie tzw. pilota systemu i szkolenie
pracowników z wykorzystaniem pilota (9-12
miesiąc).
Sukcesywne dostosowanie modułów systemu do
codziennej działalności przedsiębiorstwa i
zastąpienie dotychczasowego systemu (12-15
miesiąc).
MRP II – etapy wdrożenia c.d.
●
●
●
Przeprowadzenie konwersji zasobów danych i
sukcesywne wdrażanie CL MRPII (15-18
miesiąc).
Rozszerzenie stopnia przetwarzania do pełnego
zakresu MRPII (18-24 miesiąc).
Przegląd rozwiązań po wdrożeniu i
przeprowadzenie ewentualnych zmian (20-26
miesiąc).
ERP
●
●
●
●
ERP - Enterprise Resource Planning –
Planowanie zasobów przędsiębiorstwa
Rozwinięcie systemów MRP/MRP II
Dodatkowe moduły – np. Finanse, Metody
planowania sieciowego
W założeniu integracja wszystkich aspektów
pracy przedsiębiorstwa
ERP – obszary działania
●
Magazynowanie
●
Zarządzanie zapasami
●
Śledzenie realizowanych dostaw
●
Planowanie produkcji
●
Zaopatrzenie
●
Sprzedaż
●
Kontakty z klientami
ERP – obszary działania c.d.
●
Księgowość
●
Finanse
●
Zarządzanie zasobami ludzkimi
Firma – przed ERP
●
●
●
●
Każdy dział (kadry, finanse, płace) ma własny
system komputerowy
Każdy system przechowuje określone dane i
zarządza określonymi zadaniami.
Wszelkie działania firmy (np. wypłacanie pensji
pracownikom) wymaga synchronizacji
poszczególnych systemów (np. stały numer
pracownika).
Komplikacje związane z przepływem informacji
Firma – z ERP
●
●
●
●
Jeden zintegrowany system zbudowany wokół
jednej składnicy danych
Wyeliminowanie problemów związanych z
synchronizacją danych
Mniejsza ilość danych (nie ma konieczności
dublowania danych w różnych systemach)
Łatwiejsza, tańsza obsługa systemu
informatycznego (jeden zamiast wielu)
Przykładowe funkcje ERP - Produkcja
●
Tworzenie budżetu dla każdego procesu
produkcyjnego,
●
Obsługa magazynu,
●
Wyznaczanie kosztów produkcji,
●
Ustalanie terminarza produkcji,
●
Zarządzanie zmianami produktów,
●
Prognozowanie zdolności produkcyjnych,
●
Kontrola procesu produkcji (m.in. śledzenie drogi
produktu w zakładach produkcyjnych),
Przykładowe funkcje ERP - Zakupy
●
●
●
Współpraca z aplikacją magazynową,
Rejestracja zakupów, przyjęć towarów i faktur od
dostawców,
Automatyczne przedstawianie propozycji
zakupów na podstawie analizy potrzeb, stanu w
magazynie, budżetu, aktualnych umów
handlowych,
Przykładowe funkcje ERP - Zapasy
●
●
●
Rejestracja wszelkich informacji o zakupach,
partiach towarów, rezerwacjach, produkcji i
zamówieniach,
Przeprowadzanie analizy zapotrzebowania,
Wyznaczanie krytycznego poziomu zasobów i
zapasów,
Przykładowe funkcje ERP - Klienci
●
Baza danych,
●
Przetwarzanie zamówień,
●
●
Obsługa specyficznych zamówień (produkty na
żądanie: assemby-to-order, make-to-order),
Sterowanie zamówieniami i rozliczeniami
indywidualnie dla każdego odbiorcy,
Przykładowe funkcje ERP - Sprzedaż
●
Zbieranie zamówień,
●
Opracowywanie ofert,
●
Wystawianie potwierdzeń dostawy,
Przykładowe funkcje ERP - Finanse
●
●
●
●
●
●
Prowadzenie wszystkich rozrachunków finansowo –
księgowych,
Możliwość korzystania z nieograniczonej liczby
modeli budżetowych,
Przeprowadzanie dokładnych analiz w określonym
przedziale czasowym,
Kontrola przepływu dokumentów księgowych,
Możliwość przygotowania raportów finansowych dla
poszczególnych grup odbiorców,
Elektroniczny transfer dokumentów (EDI),
Dedykowane systemy ERP
●
Transport, spedycja
●
Farmacja
●
Przemysł spożywczy
●
Serwis urządzeń i instalacji
●
Zarządzanie projektami budowlanymi
●
Przemysł ciepłowniczy
Systemy ERP II
●
●
●
Dalsze rozszerzenie systemów ERP o dodatkowe
moduły.
Otwarta architektura – mozliwość łatwej
integracji z innymi systemami
Architektura rozproszona – skalowalność, duża
wydajność, odporność na awarie
Korzyści z ERP
●
Optymalizacja produkcji (jak najlepiej
wyprodukować dany produkt)
●
Śledzenie zleceń – od przyjęcia do zrealizowania
●
Śledzenie dochodów – od planu do realizacji
●
Zarządzanie zależnościami w BOM
●
●
Synchronizacja zamówień
podproduktów/materiałów, stanów
magazynowych i kosztów zakupów
Szczegółowa informacja finansowa
Problemy ERP
●
Konieczność szkoleń dla nowej kadry
●
Ograniczona elastyczność systemów ERP
●
●
●
Konieczność trzymania się określonych
“ standardów” – firma może przestać być
konkurencyjna
Koszty zakupu systemów ERP ($30k - $500m)
Problemy z pielęgnacją systemów,
bezpieczeństwem
Problemy ERP c.d.
●
●
●
Problem “ najsłabszego ogniwa” - integracja powoduje
zmniejszenie efektywności działania
Efektywne działanie wymaga zachowania pewnych
minimalnych standardów (np. dotyczących
dokładności danych)
Integracja może zaburzyć łańcuchy decyzyjne i
zakresy odpowiedzialności pracowników
●
Problem dla dużych firm o niemonolitycznej budowie
●
Problem z kompatybilnością systemów partnerów
JIT
●
JIT (Just-In-Time)
●
Strategia zarządzania zapasami
●
●
Redukcja poziomu zapasów w całym procesie
produkcyjno-magazynowym
Zmniejszenie strat, redukcja kosztów,
zwiększenie jakości i wydajności produkcji
CRM
●
●
●
●
CRM - Customer Relationship Management –
Zarządzanie relacjami z klientem
“ Front-end” przedsiębiorstwa.
Zestaw narzędzi i procedur istotnych w
zarządzaniu kontaktami z klientem.
Rodzaje: Operacyjny, Analityczny,
Komunikacyjny
CRM operacyjny
●
●
●
Automatyzacja podstawowych procesów
biznesowych związanych z marketingiem,
sprzedażą i serwisem
Śledzenie kontaktów z klientem w celu
usprawnienia obsługi
Przykładowe wykorzystanie: “ call centers”
(infolinia)
CRM komunikacyjny
●
●
●
Odpowiada za komunikację z klientem
Różne kanały komunikacyjne: strona WWW,
email, AVR (Automated Voice Response), SMS
Cele komunikacyjnego CRM-u mogą obejmować
redukcję kosztów kontaktów z klientem i
podniesienie ich jakości.
CRM analityczny
●
●
●
Projektowanie efektywnych kampanii
reklamowych
Analiza zachowań klientów – wspomaganie
decyzji dotyczących cen, nowych produktów itp.
Wspomaganie planowania produkcji poprzez
prognozy popytu.
SFA
●
●
●
●
SFA - Sales Force Automation – automatyzacja
sprzedaży
Element systemu CRM.
Śledzenie kontaktów z klientem (historia
kontaktów), informacje o potencjalnych klientach
, prognozowanie sprzedaży, system zarządzania
zamówieniami
Zaawansowane systemy dopasowywania
zamówień do potrzeb klienta
APS
●
●
●
●
●
APS - Advanced Planning System – klasa
zaawansowanych systemów informatycznych
Rozwinięcie systemów MRP II i ERP
Koncepcja powstała w latach 90-tych i jest
rozwijana
Optymalizacja procesów produkcji z
zastosowaniem zaawansowanych algorytmów
Działanie w czasie rzeczywistym
SCM
●
●
●
●
SCM - Supply chain management – Zarządzanie
łańcuchem dostaw
Rozwinięcie MRP II/EPR.
Wspomaganie zarządzania sieciowym łańcuchem
dostaw.
Synchronizuje przepływ meteriałów i informacji
między kooperantami
SCM – obszary działania
●
●
●
Topologia sieci dystrybucji – liczba i lokalizacja
dostawców, zakładów produkcyjnych, centrów
dystrybucji, magazynów, klientów
Strategia dystrybucji, logistyka
Zarządzanie informacją – zapotrzebowania,
prognozy, stany magazynowe, transport
●
Ewidencja zapasów, produktów w produkcji
●
Kontrola przepływu kapitału.
SCM - korzyści
●
●
●
●
●
Integracja wewnętrznych i zewnętrznych
procesów biznesowych firmy
Integracja z rynkami elektronicznymi
Ułatwienie globalnego planowania poziomu
popytu
Możliwość analiz rynku poprzez symulacje jego
zachowania
Optymalizacja źródeł dostaw
SCM – korzyści c.d.
●
●
●
●
Synchronizacja potrzeb materiałowych i
zdolności produkcyjnych
Definiowanie przejrzystego łańcucha dostaw
Definiowanie istniejących ograniczeń w
istniejącej sieci dostaw
Tworzenie zbiorczych planów obejmujących
zaopatrzenie, magazynowanie, produkcję i
transport.
EIS / MIS
●
●
EIS - Executive Information System – system
wspomagania decyzji przeznaczony dla
kierownictwa wyższego szczebla.
MIS - Management Information Systems –
ogólniejszy termin związany z gromadzeniem i
analizą informacji w celu wspomagania decyzji w
biznesie
DSS / IDSS
●
●
DSS - Decision Support Systems – systemy
wspomagania decyzji. Ułatwiają podejmowanie
decyzji na podstawie generowanych raportów i
zestawień.
IDSS – Inteligentne systemy DSS. Wykorzystują
metody AI, systemy ekspertowe, oraz
zaawansowane techniki modelowania.
BI
●
BI - Business Intelligence – analiza danych
zgromadzonych w systemach informatycznych
(hurtowniach danych) w celu okreslenia stanu
obecnego oraz prognoz dotyczących
przedsiębiorstwa i rynku
Czołowi producenci systemów ERP
●
SAP
●
Oracle Applications
●
The Sage Group
●
Microsoft Dynamics
●
SSA Global Technologies
SAP
●
●
●
●
Firma założona w 1972 r., siedziba w Walldorf
(Niemcy)
Flagowy produkt SAP ERP (dawniej SAP R/3)
Rozwiązania dedykowane dla różnych typów
produkcji i usług
System składający się się z wielu modułów i
warstw. System bazowy zawiera dedykowany
język programowania ABAP
SAP c.d.
●
●
●
Cztery podstawowe rozwiązania: SAP ERP
Financials, SAP ERP Human Capital
Management, SAP ERP Operations, SAP ERP
Corporate Services
Duźa liczba dodatkowym modułów
pozwalających na duża elastyczność
Każde wdrożenie jest inne. Implementacja
systemu wymaga dużych kwalifikacji
(konsultanci SAP)
SAP inne produkty
●
Advanced Planner and Optimizer (APO)
●
Business Information Warehouse (BW)
●
Customer Relationship Management (CRM)
●
Supply Chain Management (SCM)
●
Supplier Relationship Management (SRM)
●
Human Resource Management Systems (HRMS)
●
Product Lifecycle Management (PLM)
●
SAP Knowledge Warehouse (KW)
SAP inne produkty
●
Poza produktami dla dużych klientów (Fortune
500) SAP oferuje również rozwiązania dla
mniejszych firm: SAP Business One i SAP Allin-One.
Oracle Applications
●
●
●
●
Znana z produktów bazodanowych.
Produkt Oracle E-Business Suite jest
konkurentem systemu SAP
Oparty na systemie bazodanowym Oracle
Moduły: Finanse, logistyka, zarządzanie
projektami, SCM, HRMS i inne