wstęp - WWW PWSZ Tarnobrzeg

WSTĘP
Zmiany społeczno-gospodarcze, które miały miejsce w Polsce po
1989 r., nie przewidywały regulacji prawnych w zakresie gwarantowania
depozytów. Miało to o tyle istotne znaczenie, że pojawiły się pierwsze banki niepaństwowe, za zobowiązania których nie ponosił odpowiedzialności
Skarb Państwa. Konsekwencją takiego stanu rzeczy był pewien kryzys
bankowy przejawiający się m.in. w upadłości wielu banków i utracie depozytów przez deponentów. Sytuacja ta wymagała interwencji państwa, dlatego powołano do życia wyspecjalizowaną instytucję – Bankowy Fundusz
Gwarancyjny, której zadaniem stała się ochrona depozytów. BFG został
utworzony na mocy ustawy z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym.
Należy podkreślić, że ustawodawca nie określił jednoznacznie statusu prawnego tego podmiotu prawa. Stąd pojawiły się liczne wątpliwości,
czym jest aktualnie BFG. Niektórzy przedstawiciele doktryny uważają
BFG za państwową osobę prawną, inni takiego stanowiska nie podzielają.
W moim przekonaniu, BFG jest podmiotem prawa publicznego. Wskazują
Tekst jednolity Dz. U. z 2000 r. nr 9, poz. 131 z późn. zm.
Patrz: R. Tupin, Państwa nie można sprywatyzować, „Rzeczpospolita” z dnia 23 listopada 2000 r.,
nr 273, s. C5; M. Panfil, Bankowy Fundusz Gwarancyjny jako państwowa osoba prawna, „Glosa”
1999, nr 5, s. 7; M. Grzybowski, M. Safjan, K. Kaczanowski, M. Panfil, G. Wiaderek, Komentarz
do ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, Warszawa 1998, s. 44; A. Dobaczewska, Bankowy
Fundusz Gwarancyjny, Warszawa 2000, s. 19.
M. Kulesza i S. Fundowicz twierdzą, że BFG jest osobą prawną prawa publicznego. Patrz: M. Kulesza,
Bankowy Fundusz Gwarancyjny jako podmiot prawa publicznego – recydywa zapomnianego pojęcia,
„Glosa” 2000, nr 10, s. 15; S. Fundowicz, Decentralizacja administracji publicznej w Polsce, Lublin
2005, s. 269.
na to takie cechy BFG jako osoby prawnej prawa publicznego, jak chociażby: podmiotowość i osobowość publicznoprawna, władztwo publiczne,
realizacja zadań publicznych, nadzór państwowy, czy własny majątek.
Podstawową tezą niniejszej pracy jest więc twierdzenie, iż BFG jest
osobą prawną prawa publicznego. Osoba prawna prawa publicznego realizuje zadania publiczne samodzielnie, czyniąc to we własnym imieniu.
i na własną odpowiedzialność, na podstawie norm prawa pozytywnego,
kierując się przy realizacji zadań publicznych szeroko rozumianym dobrem
wspólnym. BFG wszystkie powyższe kryteria, za pomocą których opisuje się osobę prawną prawa publicznego, spełnia. Jest też – podobnie jak
inne podmioty prawa publicznego – osobą zaufania publicznego. Osoby
te, z jednej strony cieszą się szczególnymi przywilejami, z drugiej jednak
strony posiadają szczególne obowiązki związane ze zwiększonym reżimem
odpowiedzialności. BFG jest zatem zarówno osobą prawną prawa publicznego, jak i podmiotem zaufania publicznego.
Pojęcie osoby prawnej prawa publicznego pojawiło się w doktrynie
prawa niemieckiego. Znaczącym dorobkiem może pochwalić się również
polska myśl prawnicza okresu dwudziestolecia międzywojennego. Twórcze spory wokół pojęć podmiotowości publicznoprawnej i osoby prawnej
prawa publicznego prowadzone przez czołowych polskich przedstawicieli nauki prawa administracyjnego, takich jak np. T. Bigo, B. Wasiutyński,
J. Panejko, pozwoliły stworzyć pojęcie osoby prawnej prawa publicznego
i wcielić je w życie. Ich rozważania dotyczyły wprawdzie instytucji samorządu terytorialnego, jednakże większość głoszonych przez nich tez można
odnieść do innych osób prawnych prawa publicznego, w tym też do Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Fakt ten wskazuje na aktualność wielu
teoretycznych koncepcji ukształtowanych jeszcze w okresie II RP.
Problem osób prawnych prawa publicznego należy rozpatrywać w perspektywie demokratycznego państwa prawnego. Zasadne byłoby tutaj
uwzględnienie dorobku wynikającego z personalistycznej koncepcji ładu
publicznego. Niewątpliwie taka koncepcja ładu publicznego jest możliwa
przy istnieniu określonego instrumentarium prawnego. W Polsce w latach
1947-1991 nie było warunków do pełnowymiarowego ujmowania tego problemu. Narzucenie obcego ustroju, w którym człowiek był tylko trybikiem
Por. S. Fundowicz, Pojecie osoby prawnej prawa publicznego, „Przegląd Sejmowy” 1999, nr 2, s. 64
i n.; tenże, Korporacje prawa publicznego w teorii i praktyce prawa niemieckiego, „Roczniki Nauk
Prawnych” 1999, tom IX z. 1, s. 165 i n.; tenże, Decentralizacja administracji publicznej …, s. 33.
10
w wielkiej maszynie sterowanej przez wąską grupę rządzących, doprowadziło do likwidacji osób prawnych prawa publicznego, a samo pojęcie
uznano za anachronizm nieprzystający do ówczesnych realiów. W ten sposób zaprzepaszczono wspaniały dorobek doktryny okresu dwudziestolecia
międzywojennego.
Wraz z załamaniem się w Polsce systemu socjalistycznego rozpoczęła się budowa demokratycznego systemu opartego na zasadzie państwa
prawnego. Ustawa konstytucyjna z 1992 r. (tzw. Mała Konstytucja), a następnie Konstytucja z 1997 r. stworzyły warunki do reaktywacji instytucji
osoby prawnej prawa publicznego. Ustanowienie samorządu terytorialnego, wpierw na szczeblu gminy, a następnie powiatu i województwa zapoczątkowało proces powrotu osób prawnych prawa publicznego do życia.
W chwili obecnej katalog osób prawnych prawa publicznego jest o wiele
szerszy, obejmuje on m.in. instytucje prawa bankowego takie jak: BFG,
czy w pewnym sensie NBP. Szkoda, że sama Konstytucja nie używa pojęcia osoby prawa publicznego. Niemniej mając na uwadze całokształt
przepisów Konstytucji i konkretnych ustaw można pokusić się o wskazanie
podstawowych desygnatów takiej osoby i przyjąć, że jest możliwe posługiwanie się takim terminem. Można więc dojść do wniosku, że w chwili
obecnej istnieją podstawy do tego, aby osobom prawnym prawa publicznego przywrócić należne im miejsce w rodzimym systemie prawa.
Celem moich rozważań jest wykazanie słuszności tezy, iż BFG jest osobą prawną prawa publicznego. Przedstawione w pracy rozważania stanowią
próbę określenia istoty BFG oraz wskazania podstawowych wyznaczników
tego podmiotu prawa, jako osoby prawnej prawa publicznego. Mam nadzieję, że praca ta wpisze się w nurt rozważań poświęconych zagadnieniu
osób prawnych prawa publicznego i decentralizacji administracji publicznej w warunkach demokratycznego państwa prawnego.
Praca podzielona jest na siedem rozdziałów.
Rozdział pierwszy poświęcony jest przemianom publicznego prawa
bankowego. Zmiany, jakie nastąpiły w Polsce w wyniku odejścia od modelu gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki wolnorynkowej wymusiły wprowadzenie szeregu nowych rozwiązań prawnych w sferze prawa
Ustawa konstytucyjna z 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach miedzy władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. nr 84, poz. 426
z późn. zm.).
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 178, poz. 483).
Por. M. Kulesza, Bankowy Fundusz Gwarancyjny jako podmiot prawa..., s. 11.
11
bankowego. Po roku 1989 zaczęły powstawać pierwsze banki niepaństwowe, których deponenci nie byli objęci żadnym systemem gwarancji. Doszło
wtedy do kryzysu bankowego i pierwszych upadłości banków. Powołanie
w 1995 r. BFG korzystnie wpłynęło na poprawę bezpieczeństwa sektora
bankowego oraz wzmocniło zaufanie do banków, gdyż podmiot ten wypełnił zobowiązania banków, znajdujących się w stanie upadłości w stosunku
do ich deponentów.
Rozdział drugi dotyczy kształtowania się idei systemów gwarantowania depozytów na świecie oraz w Polsce. W tej części pracy zostaną zaprezentowane wybrane modele gwarantowania depozytów na świecie. Ponadto zaprezentowany w nim zostanie obowiązujący system gwarantowania
środków pieniężnych w Polsce.
Rozdział trzeci zawiera rozważania o istocie BFG. Pomimo licznych
kontrowersji dotyczących istoty BFG i jego statusu prawnego, instytucję
tę należy uznać za osobę prawną prawa publicznego. Rozdział czwarty
stanowi próbę wskazania podstawowych wyznaczników BFG jako osoby prawnej prawa publicznego. Rozdział piąty dotyczy organizacji BFG.
Wskazane zostaną organy BFG, sposób ich powoływania i odwoływania
oraz ich kompetencje. Rozdział szósty stanowi próbę znalezienia optymalnego systemu gwarantowania depozytów, a także kierunki proponowanych
zmian prawa.
Praca ma charakter teoretyczno-prawny. W rozważaniach nad istotą
BFG, jako osoby prawnej prawa publicznego, zastosowana została metoda
dogmatyczna z częściowym wykorzystaniem metody prawnoporównawczej i historycznej.
Praca uwzględnia stan prawny na dzień 1 stycznia 2010 r.
12