Rząd czasowników w kaszubszczyźnie

Marek Cybulski
Rząd czasowników w kaszubszczyźnie
Gdańsk – Rumia 2001
Spis treści
Wstęp / 1
1. Biernik / 8
1.1. Konstrukcje z czasownikami prymarnie przechodnimi / 9
1.1.1. Związki czasowników czynności konkretnej (fizycznej) z obiektem biernym / 9
1.1.1.1. Verba habendi / 9
1.1.1.2. Verba dandi / 9
1.1.1.3. Verba accipiendi / 11
1.1.1.4. Konstrukcje z czasownikami oznaczającymi przemieszczanie przedmiotu w przestrzeni / 14
1.1.1.5. Czasowniki oznaczające czynność strzeżenia, pilnowania / 22
1.1.1.6. Czasowniki oznaczające jedzenie i picie / 22
1.1.2. Związki czasowników czynności konkretnej z obiektem biernym – rezultatywnym / 25
1.1.2.1. Konstrukcje, w których czasownik powoduje istnienie i dalsze trwanie nowego
przedmiotu / 25
1.1.2.2. Konstrukcje, w których za sprawą działania podmiotu przedmiot przestaje istnieć / 27
1.1.2.3. Konstrukcje, w których czasownik zmienia przedmiot na gorsze, psuje go / 30
1.1.2.4. Konstrukcje, w których czasownik zmienia przedmiot w sensie dodatnim, poprawia go / 34
1.1.2.5. Konstrukcje z czasownikami kulinarnymi / 41
1.1.2.6. Konstrukcje, w których predekatywy informują o rozpoczęciu (przyspieszeniu) bądź końcu
(schyłkowej fazie) czynności / 43
1.1.3. Związki czasowników czynności zmysłowo-umysłowej / 44
1.2. Konstrukcje z czasownikami wtórnie przechodnimi / 56
1.2.1. Konstrukcje z czasownikami oznaczającymi zjawiska atmosferyczne / 57
1.2.2. Konstrukcje z czasownikami ruchu / 58
1.2.3. Konstrukcje z pozostałymi czasownikami / 60
1.3. Konstrukcje złożone / 66
1.4. Konstrukcje z dopełnieniem w bierniku po czasowniku zaprzeczonym / 66
1.4.1. Rekcja bezpośrednia / 66
1.4.2. Rekcja pośrednia / 67
1.5. Konstrukcje, w których rzeczownik w bierniku jest okolicznikiem, najczęściej czasu / 67
2. Dopełniacz / 73
2.1. Dopełnienie dopełniaczowe po czasowniku afirmatywnym / 76
2.1.1. Konstrukcje typowo partytywne / 76
2.1.2. Konstrukcje, w których rządzący czasownik wymaga dopełnienia w dopełniaczu ze względu na
to, że partytywność jest wbudowana w jego strukturę semantyczną / 80
2.1.3. Konstrukcje, w których rządzący czasownik wymaga dopełnienia dopełniaczowego / 80
2.1.4. Konstrukcje z czasownikiem zwrotnym / 81
2.1.5. Konstrukcje z predykatami nieczasownikowymi / 81
2.2. Dopełnienie dopełniaczowe po czasowniku zaprzeczonym / 81
2.2.1. Rekcja bezpośrednia / 81
2.2.2. Rekcja pośrednia / 86
2.2.3. Konstrukcje z zaimkiem ńic / 86
2.2.3.1.Konstrukcje, w których ńic (ńick) jest dopełnieniem / 87
2.2.3.1.1. Rekcja bezpośrednia / 87
2.2.3.1.2. Rekcja pośrednia / 88
2.2.3.2. Konstrukcje, w których ńic jest podmiotem / 88
2.2.3.3. Konstrukcje, w których ńic jest okolicznkiem / 88
2.2.3.4. Konstrukcje, w których ńic (ńick) jest określeniem przymiotnika vart / 88
2.2.4. Podmiot przy zaprzeczonym czasowniku bëc / 89
2.2.5. Konstrukcje z tzw. podmiotem logicznym w dopełniaczu / 89
2.3. Skostniałe dopełniaczowe formy xleba, sëra, kuxa / 89
2.4. Konstrukcje, w których rzeczownik w dopełniaczu jest okolicznikiem / 91
3. Celownik / 92
3.1. Celownik jako dopełnienie dalsze / 93
3.1.1. Konstrukcje, w których dopełnienie ulega czynności / 93
3.1.1.1. Verba dandi / 93
3.1.1.2. Verba accipiendi / 94
3.1.1.3. Celownik z czasownikami, oznaczającymi przemieszczanie w przestrzeni / 95
3.1.2. Konstrukcje, w których dopełnienie celownikowe stoi po czasownikach, nazywających
czynności zmysłowo-umysłowe / 95
3.1.3. Konstrukcje, w których celownik jako dopełnienie dalsze stoi po czasownikach kreujących,
likwidujących lub zmieniających (trwale lub nietrwale) przedmiot-dopełnienie bliższe w bierniku / 97
3.1.4. Pozostałe konstrukcje z dopełnieniem celownikowym / 99
3.2. Celownik po czasownikach ruchu lub procesu / 99
3.3. Ślady archaicznego celownika zbliżenia / 100
3.4. Konstrukcje z tzw. czasownikiem konwencjonalnym (dativus ethicus) / 100
4. Celownik lub biernik (dopełniacz) / 102
4.1. Konstrukcje o znaczeniu bić, karać, karcić kogoś / 102
4.2. Konstrukcje z dopełnieniem po tzw. czasownikach trzeciosobowych / 105
5. Narzędnik / 106
5.1. Narzędnik jako dopełnienie bliższe / 106
5.1.1. Po czasownikach oznaczających ruch, rzucanie, potrząsanie / 106
5.1.2. Po czasownikach oznaczających panowanie, rządzenie, władanie (verba regendi) / 108
5.1.3. Po czasownikach oznaczających pogardę / 108
5.2. Narzędnik jako dopełnienie dalsze / 108
5.2.1. Po czasownikach oznaczających troskę, opiekę / 108
5.2.2. Jako dopełnienie czasownika pomocniczego / 108
5.3. Narzędnik predykatywny / 109
5.3.1. Orzecznik rzeczownikowy / 109
5.3.2. Orzecznik przymiotnikowy (wyrażony przymiotnikiem lub zaimkiem) / 110
5.3.3. Orzecznik rzeczownikowy w mianowniku / 110
5.3.4. Dopełnienie orzekające przy czasownikach oznaczających nazywanie, mianowanie, rzadziej
zrobienie czegoś / 110
5.4. Narzędnik jako okolicznik określający / 111
5.4.1. przestrzeń, w której odbywa się jakiś ruch / 111
5.4.2. czas trwania czynności / 111
5.4.3. sposób, dzięki któremu czynność dochodzi do skutku / 111
5.4.4. przyczynę, wzgląd, z powodu których następuje czynność werbalna / 112
6. Bezokolicznik / 113
6.1. Konstrukcje, w których bezokolicznik pełni rolę gramatyczną / 114
6.1.1. Jako składnik czasu przyszłego wraz z czasownikiem bëc w odpowiedniej formie / 114
6.1.2. Jako część formy 1. os. pluralis imperat. typu xcemë le so zażëc / 114
6.2. Konstrukcje z czasownikiem fazowym / 116
6.3. Konstrukcje z czasownikiem modalnym / 120
6.3.1. Konstrukcje: czasownik (predykatyw) modalny + bezokolicznik / 120
6.3.2. Konstrukcje, w których czasownik modalny da się zmultiwerbizować / 141
6.4. Bezokolicznik po predykatywnie nieczasownikowym / 141
6.4.1. Po tzw. czasowniku niefleksyjnym / 141
6.4.2. Po innych predykatywach nieczasownikowych / 142
6.5. Konstrukcje, w których bezokolicznik w tradycyjnym ujęciu jest podmiotem / 143
6.6. Konstrukcje z czasownikami ruchu / 145
6.7. Konstrukcje metajęzykowe, służące wyjaśnieniu pewnych słów, zwrotów, wyrażeń / 148
6.7.1. Gdy bezokolicznik jest podmiotem i często orzecznikiem, a bëc – łącznikiem / 148
6.7.2. Zdania eliptyczne, w których brak łącznika / 148
6.7.3. Zdanie z innym łącznikiem / 148
6.7.4. Zdanie, w których bezokolicznik jest przydawką / 148
6.8. Bezokolicznik jako predykat samodzielny / 148
6.8.1. W podrzędnych równoważnikach zdania, zaczynających się od żebë / 149
6.8.2. W pozostałych równoważnikach zdań / 149
7. Podsumowanie / 151
Zakończenie / 158
Bibliografia / 161
Wykaz skrótów / 167
Indeks / 170