Społeczno-ekonomiczna ocena zagrożenia - Eko-DOk

Transkrypt

wskaźniki zagrożenia powodziowego,
gmina, system społeczno-ekologiczny,
Grzegorz DUMIEŃSKI, Anna PASIECZNIK-DOMINIAK, Andrzej TIUKAŁO*
SPOŁECZNO-EKONOMICZNA OCENA ZAGROŻENIA
POWODZIOWEGO GMIN W POLSCE
Powódź stanowi jedno z głównych zagrożeń naturalnych w Polsce, które może przybierać formę kataklizmu. Długookresowe prognozy zmian klimatu wskazują na nasilanie się częstotliwości i skali tego typu zjawisk. W artykule poddano społeczno-ekonomicznej ocenie poziom zagrożenia powodziowego gmin - podstawowych jednostek samorządu terytorialnego w Polsce. Do badań wykorzystano
mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego dla obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia
powodzi wynosi 1%. Zagrożenie powodziowe dla wyselekcjonowanych gmin, oceniono na podstawie
siedmiu wstępnych wskaźników, które zawierają się w dwóch głównych grupach tj. potencjalnych
stratach majątkowych (wskaźniki ekonomiczne) oraz ilości mieszkańców (wskaźniki społeczne)
w strefie zagrożenia powodziowego. Efektem prac jest zestawienie gmin Polski według wyznaczonych wartości wskaźników zagrożenia społeczno-ekonomicznego. Badania stanowią także przyczynek do dyskusji na temat oceny wrażliwości i zdolności „radzenia sobie” gmin zagrożonych powodzią.
1. WSTĘP
Polska z racji położenia w klimacie umiarkowanym-przejściowym narażona jest na
liczne zagrożenia naturalne. Powódź należy do najgroźniejszych, z racji częstotliwości
występowania, skali zjawiska oraz wywoływanych strat społecznych i materialnych
[14]. Dyrektywa 2007/60/WE w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania
nim, zwana dyrektywą powodziową [5], zobowiązuje państwa członkowskie Unii
Europejskiej do opracowania oraz udostępnienia społeczeństwu dokumentów planistycznych w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym. Dyrektywa ta, wprowadza
nacisk na minimalizację skutków powodzi w czterech głównych kategoriach tj. życie
i zdrowie ludzi, środowisko, dziedzictwo kulturowe oraz działalność gospodarcza. Na
__________
* Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział we Wrocławiu, ul. Parkowa 30, 51-616 Wrocław, [email protected].
Społeczno-ekonomiczna ocena zagrożenia powodziowego gmin w Polsce
101
potrzeby realizacji wymogów prawa wspólnotowego i implementacji zaleceń w polski
system zarządzania powodziowego, utworzono projekt pn. Informatyczny System
Osłony Kraju Przed Nadzwyczajnymi Zagrożeniami (ISOK1), w ramach którego,
opracowano Wstępna Ocenę Ryzyka Powodziowego (WORP). Dla wskazanych
w WORP obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi wykonano Mapy Zagrożenia Powodziowego (MZP) oraz Mapy Ryzyka Powodziowego (MRP). Na bazie
produktów projektu ISOK obecnie są opracowywane Plany Zarządzania Ryzykiem
Powodziowym (PZRP), które staną się dopełnieniem działań mających na celu redukcję ryzyka powodziowego poprzez zarządzanie nim [2, 18].
2. CELE I OPIS PROBLEMU
Celem głównym artykułu jest prezentacja wskaźników społeczno-ekonomicznej
oceny zagrożenia powodziowego gmin Polski. Przy wykorzystaniu tych wskaźników
dokonano analizy rozkładu zagrożenia powodziowego gmin w Polsce dla powodzi
o prawdopodobieństwie przewyższenia 1% (tzw. woda 100-letnia; wystąpienie powodzi przy przepływie (Q) 1%; woda-powódź 1%). Uzyskane wyniki przedstawiono
w formie map (mapy 1-7) zróżnicowania zagrożenia społeczno-ekonomicznego powodzią przy Q1% oraz w postaci zestawień tabelarycznych (tabele 1-7) gmin o wysokiej wartości wskaźników zagrożenia społeczno-ekonomiczne na powódź przy Q1%,
dla których straty społeczne i ekonomiczne spowodowane nią, mogą w istotny sposób
zaburzyć ich funkcjonowanie. Wyodrębnienie gmin o znacznym zagrożeniu społeczno-ekonomicznym na powódź, pozwoli w procesie przygotowania planów zarządzania
ryzykiem powodziowym precyzyjnie dedykować planowane działania techniczne
i nietechniczne ograniczające ryzyko powodziowe szczególnie do tych obszarów,
które doświadczone powodzią nie byłyby w stanie poradzić sobie bez pomocy państwa.
3. GMINA JAKO SYSTEM SPOŁECZNO-EKOLOGICZNY
Zgodnie z ustawą o podziale administracyjnym państwa [22] gmina stanowi podstawową jednostkę administracyjną. Geneza i ewolucja samorządu terytorialnego
w Polsce rozpoczyna się wraz z nowelą konstytucyjną z marca 1990 r., w której
__________
1
Projekt z racji złożoności, został utworzony w ramach konsorcjum instytucji naukowych i rządowych tj. Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej (KZGW), Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej
– Państwowego Instytutu Badawczego (IMGW-PIB), Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii (GUGiK),
Instytutu Łączności – Państwowego Instytutu Badawczego (IŁ-PIB) oraz Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB).
G. DUMIEŃSKI i in.
102
to dokładnie wskazano gminę jako podstawowa formę organizacyjną życia publicznego. Do końca 1998 r. gmina stanowiła jedyną i podstawową jednostkę samorządową
w Polsce [19, 20]. Dopiero wraz z nowym podziałem administracyjnym kraju,
z dniem 1 stycznia 1999 r. na zbiorowość samorządu terytorialnego składają się obecnie województwa2, powiaty oraz gminy [9]. Zmiany te, były z jednej strony konsekwencją dostosowania podziału terytorialnego do standardów krajów europejskich,
z drugiej, wynikały z zasad zawartych w Konstytucji RP z kwietnia 1997 r., a także
dotychczasowej praktyki funkcjonowania samorządu gminnego w Polsce [15].
Tabela 1. Zestawienie danych dotyczących jednostek terytorialnych w Polsce
(stan na 1 stycznia 2015 r.)
Jednostka terytorialna
województwa
podregiony3
powiaty
gminy
Liczba
16
71
314
2479
Gminy wykonują zadania publiczne w zakresie zaspokajania potrzeb zbiorowych
o charakterze lokalnym. Do zadań tych, zwanych zadaniami własnymi gminy, należą
m.in.: ochrona zdrowia, edukacja publiczna, sprawy ładu przestrzennego gospodarki
nieruchomościami ochrony środowiska i przyrody, gospodarki wodnej, lokalnego
transportu zbiorowego i wiele innych. Z perspektywy podejmowanej tematyki
do najważniejszej z nich zaliczymy sprawy ochrony przeciwpowodziowej co wynika
m. in. z zapisów w Ustawie Prawo wodne z 2001 r. [23]. System zarządzania
w sytuacjach kryzysowych – także katastrof naturalnych – ma swoje odzwierciedlenie
w polskim modelu ochrony ludności, który m.in. oparty jest na zasadzie prymatu
układu terytorialnego, ukształtowanego na bazie zasadniczego podziału terytorialnego
(gmina, powiat, województwo) [11].
Do zadań własnych gminy należą m.in. sprawy porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym
wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego [19, 21].
__________
2
Jak podnosi J. Gąciarz, podział administracyjny kraju oparty był na założeniu aby powstały jednostki terytorialne zdolne do samodzielnego rozwoju społeczno-gospodarczego, posiadające mniej więcej
podobne zasoby ludzkie, infrastrukturalne i ekonomiczne. Stąd przedłożenie rządowe zawierało propozycję powołania w miejsce 49 starych 12 nowych województw. W wyniku rozlicznych przetargów politycznych, ale w pierwszym rzędzie wielkiej mobilizacji wielu społeczeństw regionalnych, które pod
hasłami patriotyzmu lokalnego broniły swojej odrębności, Sejm przyjął ustawę wprowadzającą 16 województw, które zostały powołane wraz z dniem 1 stycznia 1999 r., szerzej: [9].
3
Podregion (subregion), stanowi w Polsce pojęcie stosowane w nomenklaturze jednostek terytorialnych do celów statystycznych i związane jest z klasyfikacją NUTS (z ang. Nomenclature of Territorial
Units for Statistics). W krajach Unii Europejskiej, stanowi ona standard geokodowania na potrzeby identyfikacji statystycznych jednostek terytorialnych (w Polsce na podregion (NUTS3) składają się zgrupowane powiaty o liczbie populacji pomiędzy 150 000 a 800 000 tys. mieszkańców, wyjątek stanowi Warszawa).
103
W ocenie wrażliwości gmin Polski na zagrożenie powodziowe wykorzystano koncepcję systemu społeczno-ekologicznego (z ang. social-ecological system – SES),
będącego podstawową jednostką analityczną w badaniach na rzecz zrównoważonego
rozwoju [7]. Od połowy XX w. pojęcie SES ewoluowało i obecnie definiowane jest
jako układ ściśle powiązanych ze sobą i wzajemnie oddziałujących na siebie składników przestrzeni geograficznej, jej zasobów naturalnych (przyrodniczych), z jednej
strony, i kapitału ludzkiego – z drugiej. Obie te składowe uwarunkowane są poprzez
czynniki kulturowo-historyczne, ekonomiczne i polityczne, a w głównej mierze zależne od szeroko rozumianej strefy gospodarczej, która wraz z jej podmiotami
generuje kierunki rozwoju sytemu jak i całego region [4]. Przyjęto, iż każda gmina
stanowi swoistego rodzaju system społeczno-ekologiczny zorientowany na rozwój.
Rozwój ten, poprzez mnogość czynników i sieciowych powiązań pomiędzy pozostałymi gminami – systemami społeczno-ekologicznymi, może zostać zaburzony także
przez gwałtowne zjawiska naturalne, m. in. powódź. W związku z powyższym, konieczna jest identyfikacja gmin jako systemów społeczno-ekologicznych narażonych
na ryzyko powodzi, w celu zwiększenia ich potencjału adaptacyjnego i wykorzystania
możliwych środków technicznych i nietechnicznych w celu minimalizacji poziomu
zagrożenia.
4. OPIS ZASTOSOWANYCH METOD
Na podstawie WORP [13] dla terenu Polski wyodrębniono obszary narażone
na niebezpieczeństwo wystąpienia powodzi. W dokumencie tym wykorzystano informacje o dostępnych powodziach historycznych, danych pozyskanych od gmin (m.in.
na temat strat oraz skutków powodzi mających miejsce w przeszłości), studiów ochrony przeciwpowodziowej oraz strategii ochrony brzegów morskich. W analizie
uwzględniono także wpływ zmian klimatu na występowanie powodzi od strony morza
[1, 3]. W I cyklu planistycznym projektu ISOK do opracowania MZP i MRP zakwalifikowano 253 główne rzeki i cieki w Polsce o łącznej długości 14 841 km (pozostałe
586 rzek i cieków, których łączna długość wynosi 12 680 km, planowane jest do opracowania w ramach II cyklu planistycznego).
Zidentyfikowane obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi, w ramach I cyklu planistycznego, przyporządkowano do poszczególnych gmin (w zestawieniach
tabelarycznych użyto następujących skrótów: g.m. – gmina miejska, g. m-w – gmina
miejsko-wiejska oraz g.w. – gmina wiejska). Analizie poddano łącznie 1301 gmin –
tyle jednostek na najniższym poziome samorządowym – zgodnie z I cyklem planistycznym projektu ISOK – narażonych jest na powódź o prawdopodobieństwie wystąpienia 1%. W analizach, równolegle do danych pozyskanych z MZP i MRP wykorzystano m.in. informacje z Vademecum Samorządowca 2013 (VS 2013) [24],
przygotowywanego corocznie przez Wojewódzkie Oddziały Urzędów Statystycznych
104
G. DUMIEŃSKI i in.
(które bazowały na informacjach z 2012 r.). Dane odczytane z MZP i MRP to m. in.
powierzchnie zalewów, liczba mieszkańców w obrębie zalewów, które charakteryzują
ekspozycję gminy na zagrożenie powodziowe.
W celu ewaluacji zagrożenia powodziowego gmin wyodrębniono następujące grupy wskaźników:
wskaźniki społeczne:
 liczba osób znajdujących się w obrębie wystąpienia wód powodziowych (podlegających ekspozycji na zagrożenie powodziowe) [osoby],
 gęstość zaludnienia terenów zalewowych (podlegających ekspozycji na zagrożenie powodziowe) [os/km2],
 udział liczby osób na terenach zalewowych w stosunku do populacji gminy
[%],
wskaźniki ekonomiczne:
 udział
powierzchni
obszaru pokrytego wodami
powodziowymi
w stosunku do całego terytorium gminy [%],
 wielkość potencjalnych strat powodziowych w majątku danej gminy [mln zł],
 udział potencjalnych strat powodziowych w stosunku do majątku jakim
dysponuje gmina [%],
 udział potencjalnych strat powodziowych w stosunku do budżetu gminy [%].
Potencjalne straty powodziowe obliczono na podstawie stawek określonych w rozporządzeniu [17]. Analiz dla 1301 gmin dokonano bez uwzględnienia awarii wałów
lub katastrof urządzeń hydrotechnicznych. Wielkości zalewów oraz liczby mieszkańców znajdujących się na terenie zagrożonym powodzią odnoszą się do powodzi
o prawdopodobieństwie wystąpienia 1%, spowodowanych wystąpieniem wód z koryta
rzek oraz ewentualnego przelania nadmiaru wody ponad korony wałów (w przypadku
gdy rzędna korony wału jest niższa niż poziom wody przy Q1%). Analizowane
wskaźniki zostały podzielone na 5 klas (jedynie w ostatnim wskaźniku tj. wielkości
potencjalnych strat powodziowych w stosunku do budżetu gminy [%], opracowano
6 klas z zastosowaniem tzw. średniej zagnieżdżonej [16]. Poszczególnym klasom
przyporządkowano określone poziomy zagrożenia społeczno-ekonomicznego
(od bardzo niskiego do bardzo wysokiego), które na prezentowanych mapach odzwierciedlane są poprzez kolory (od zielonego do czerwonego).
5. WYNIKI SPOŁECZNO-EKONOMICZNEJ OCENY GMIN NA ZAGROŻENIE
POWODZIOWE WODĄ 100-LETNIĄ
5.1. WSKAŹNIK LICZBY LUDNOŚĆ NA OBSZARACH ZALEWOWYCH PRZY Q1%
Bazując na danych z projektu ISOK oraz na własnych obliczeniach liczby osób
w budynkach jedno- i wielorodzinnych, dla których niemożliwe było określenie ilości
105
osób je zamieszkałych z zastosowaniem metodyki ISOK, a które znajdują się w obrębie wystąpienia wody 1% przyjęto, iż w Polsce na taką powódź narażonych jest około
308 tys. osób, które zamieszkują w 783 gminach4. Dla ułatwienia analizy przestrzennego rozkładu zagrożenia gmin wyrażonej ilością osób narażonych
na powódź dokonano podziału na umowne klasy. Uzyskane wyniki zestawiono
w tabeli 2.
Tabela 2. Liczba osób w gminach narażonych na powódź o prawdopodobieństwie wystąpienia 1%.
[źródło: opracowanie własne]
Liczba
gmin
poniżej 500
634
500 – 1000
72
1001 – 1500
32
1501 – 2000
13
powyżej 2000
32
suma:
783
Klasy [osoby]
Kolor
na mapie
Przyjęty poziom
zagrożenia
bardzo niski
niski
umiarkowany
wysoki
bardzo wysoki
Mapa 1. Rozkład przestrzenny ilości osób w obrębie 100-letniej wody powodziowej [osoby]
[źródło: opracowanie własne na podstawie danych z projektu ISOK oraz GUS 2012]
__________
4
Do oceny gmin narażonych na niebezpieczeństwo powodzi przy Q1% wyselekcjonowano 1301 jednostek terytorialnych, przy czym w 518 gminach tereny zagrożone powodzią nie są zamieszkałe, stąd
dalszym analizom dotyczącym liczby osób znajdujących się w obrębie wystąpienia wód powodziowych
[osoby], gęstości zaludnienia terenów zalewowych [os/km2] oraz stosunku ilości osób na terenach zalewowych w stosunku do populacji gminy [%], poddano 783 jednostki.
G. DUMIEŃSKI i in.
106
W tabeli 3. przedstawiono wyniki uzyskane dla gmin, w których wody powodziowe 100-letnie zagrażają liczbie mieszkańców powyżej 2 tys. osób. Z poniższej analizy
wynika, iż ponad połowa takich jednostek znajduje się w województwach południowych. W zestawieniu 60% gmin stanowią gminy miejskie. Warto nadmienić, że
w prezentowanej tabeli 3. znajduje się 8 miast na prawach powiatu, będących ważnymi ośrodkami gospodarczymi w kraju. Przedstawione w tabeli 3. wartości
dla 32. gmin stanowią ponad 40% (ok. 129 tys. osób), wszystkich osób zagrożonych
powodzią 100-letnią dla analizowanych 783. jednostek terytorialnych w Polsce.
Tabela 3. Zestawienie gmin, w których w obrębie wody o prawdopodobieństwie wystąpienia 1%
zamieszkuje powyżej 2 tys. osób [źródło: opracowanie własne na podstawie danych z projektu ISOK]
L.p.
Gmina
Powiat
Województwo
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
Legnica (m)
Sanok (g.m.)
Kędzierzyn-Koźle (g.m.)
Kamienna Góra (g.m.)
Stargard Szczeciński (g.m.)
Białobrzegi (g.w.)
Trzebownisko (g.w.)
Jelenia Góra (m)
Starachowice (g.m.)
Gliwice (m)
Cisek (g.w.)
Terespol (g.m.)
Bielsko-Biała (m)
Gdańsk (m)
Pruszcz Gdański (g.m.)
Nowa Sól (g.m.)
Kłodzko (g.w.)
Lewin Brzeski (g.m-w)
Żmigród (g.m-w)
Rytwiany (g.w.)
Przemyśl (m)
Otyń (g.w.)
Wyszków (g.m-w)
Gubin (g.m.)
Nowy Targ (g.w.)
Nowy Sącz (m)
Sandomierz (g.m.)
Żagań (g.m.)
Kraków (m)
Bochnia (g.w.)
Bodzechów (g.w.)
Kozienice (g.m-w)
*- miasta na prawach powiatu
Legnica*
sanocki
kędzierzyńsko-kozielski
kamiennogórski
stargardzki
łańcucki
rzeszowski
Jelenia Góra*
starachowicki
Gliwice*
bialski
Bielsko-Biała*
Gdańsk*
gdański
nowosolski
kłodzki
brzeski
trzebnicki
staszowski
Przemyśl*
nowosolski
wyszkowski
krośnieński
nowotarski
Nowy Sącz*
sandomierski
żagański
Kraków*
bocheński
ostrowiecki
kozienicki
dolnośląskie
podkarpackie
opolskie
dolnośląskie
zachodniopomorskie
podkarpackie
podkarpackie
dolnośląskie
świętokrzyskie
śląskie
opolskie
lubelskie
śląskie
pomorskie
pomorskie
lubuskie
dolnośląskie
opolskie
dolnośląskie
świętokrzyskie
podkarpackie
lubuskie
mazowieckie
lubuskie
małopolskie
małopolskie
świętokrzyskie
lubuskie
małopolskie
małopolskie
świętokrzyskie
mazowieckie
Ludność
w obrębie
wody Q1%
16970
7619
6743
6226
4959
4828
4788
4529
4422
3950
3949
3909
3894
3693
3688
3415
3377
3376
3143
2928
2859
2798
2790
2641
2488
2228
2227
2140
2109
2097
2070
2046
107
5.2. WSKAŹNIK GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA NA ICH OBSZARACH ZALEWOWYCH
Drugim analizowanym wskaźnikiem jest gęstość zaludnienia obszarów zagrożonych powodzią przy Q1%. Do analizy poddano 783 gminy, z których 1,5% (12 gmin)
wykazuje gęstość zaludnienia dla w/w obszarów większą od 1000 os/km2, dla tych
jednostek przyjęto bardzo wysoki poziom zagrożenia. Ponad 4% gmin wykazuje wysoki poziom zagrożenia charakteryzowany omawianym parametrem. W tabeli 5. zestawiono gminy, w których gęstość zaludnienia na terenach zalewowych wynosi powyżej 500 os/km2. W odniesieniu do województw, najwięcej gmin o wysokim
i bardzo wysokim poziomie zagrożenia jest w woj. dolnośląskim (19 gmin).
Tabela 4. Gęstość zaludnienia obszarów zalewowych przy Q1% wg przyjętych poziomów zagrożenia
Klasy [os/km2]
poniżej 20 os/km2
20 – 100
101 – 400
401 – 1000
powyżej 1000 os/km2
Liczba
gmin
418
216
104
33
12
Kolor
na mapie
Przyjęty poziom
zagrożenia
bardzo niski
niski
umiarkowany
wysoki
bardzo wysoki
Mapa 2. Gęstość zaludnienia terenów zalewowych
[źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Projektu ISOK oraz GUS]
G. DUMIEŃSKI i in.
108
Tabela 5. Zestawienie gęstości zaludnienia obszarów zalewowych przy Q1% w odniesieniu do gmin
[źródło: opracowanie własne na podstawie danych z projektu ISOK oraz GUS]
L.p.
Gmina
1 Kamienna Góra (g.m.)
2 Bielsko-Biała (m)
3 Polanica-Zdrój (g.m.)
4 Chojnów (g.m.)
5 Kowary (g.m.)
6 Głuszyca (g.m-w)
7 Legnica (m)
8 Pruszcz Gdański (g.m.)
9 Wojcieszów (g.m.)
10 Starachowice (g.m.)
11 Nowa Sól (g.m.)
12 Dzierżoniów (g.m.)
13 Lubań (g.m.)
14 Stargard Szczeciński (g.m.)
15 Piława Górna (g.m.)
16 Przeworsk (g.m.)
17 Gliwice (m)
18 Gubin (g.m.)
19 Piechowice (g.m.)
20 Duszniki-Zdrój (g.m.)
21 Lądek-Zdrój (g.m-w)
22 Prudnik (g.m-w)
23 Stronie Śląskie (g.m-w)
24 Stare Bogaczowice (g.w.)
25 Marki (g.m.)
26 Jelenia Góra (m)
27 Ozorków (g.m.)
28 Sitkówka-Nowiny (g.w.)
29 Czarny Bór (g.w.)
30 Szczytna (g.m-w)
31 Gorlice (g.m.)
32 Terespol (g.m.)
33 Wądroże Wielkie (g.w.)
Powiat
Województwo
Gęstość
zaludnienia
osób na
terenach
zalewowych
[os/km2]
kamiennogórski
Bielsko-Biała*
kłodzki
legnicki
jeleniogórski
wałbrzyski
Legnica*
gdański
złotoryjski
starachowicki
nowosolski
dzierżoniowski
lubański
stargardzki
dzierżoniowski
przeworski
Gliwice*
gubiński
jeleniogórski
kłodzki
kłodzki
prudnicki
kłodzki
wałbrzyski
wołomiński
Jelenia Góra*
zgierski
kielecki
wałbrzyski
kłodzki
gorlicki
bialski
jaworski
dolnośląskie
śląskie
dolnośląskie
dolnośląskie
dolnośląskie
dolnośląskie
dolnośląskie
pomorskie
dolnośląskie
świętokrzyskie
lubuskie
dolnośląskie
dolnośląskie
zachodniopomorskie
dolnośląskie
podkarpackie
śląskie
lubuskie
dolnośląskie
dolnośląskie
dolnośląskie
opolskie
dolnośląskie
dolnośląskie
mazowieckie
dolnośląskie
łódzkie
świętokrzyskie
dolnośląskie
dolnośląskie
małopolskie
lubelskie
dolnośląskie
5050,5
2987,2
2442,8
2331,6
2198,2
2088,6
1942,8
1529,3
1466,5
1388,2
1133,6
998,7
976,8
916,0
906,5
856,6
812,4
743,9
733,7
705,3
676,2
655,3
648,4
641,6
621,6
595,5
581,9
572,4
552,9
538,3
522,8
518,6
515,0
5.3. WSKAŹNIK ILOŚCI OSÓB ZAMIESZKAŁYCH NA TERENACH ZALEWOWYCH PRZY Q1%
W STOSUNKU DO LICZBY MIESZKAŃCÓW W GMINIE
Trzecim wskaźnikiem jest prezentacja stosunku ilości osób zamieszkałych w obrębie wystąpienia wody przy Q1%, a ilością mieszkańców w danej gminie. Analizie
109
poddano 783 jednostki terytorialne, z których ponad 83% wykazuje bardzo niski poziom zagrożenia (poniżej 5% mieszkańców danej gminy narażonych jest bezpośrednio
na powódź). 15 gmin w Polsce zakwalifikowano do klasy o bardzo wysokim poziomie
zagrożenia (powyżej 20% mieszkańców gminy), przy czym jak przedstawia zestawienie zawarte w tabeli 7., rozrzut w tej klasie jest znaczny. Zestawienie wg przyjętych
klas i poziomów zagrożenia prezentuje tabela 6.
Tabela 6. Stosunek osób zamieszkałych w obrębie wód powodziowych
o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% do ilości mieszkańców gminy [%]
Klasy [%]
poniżej 5
[5 – 10)
[10 – 15)
[15 – 20)
powyżej 20
Liczba
gmin
647
79
26
16
15
Kolor
na mapie
Przyjęty poziom
zagrożenia
bardzo niski
niski
umiarkowany
wysoki
bardzo wysoki
Rozkład przestrzenny stosunku ilości osób zamieszkałych na terenach zalewowych
przy Q1% w stosunku do ilości mieszkańców danej gminy, wg umownych klas i przyjętych poziomów zagrożenia przedstawia mapa 3.
Mapa 3. Rozkład przestrzenny stosunku ilości osób zamieszkałych na terenach zalewowych przy Q1%
w stosunku do ilości mieszkańców gminy
[źródło: opracowanie własne na podstawie danych z projektu ISOK]
G. DUMIEŃSKI i in.
110
Zestawienie gmin, które znalazły się w klasie o wysokim i bardzo wysokim poziomie zagrożenia zawarto w tabeli 7.
Gmina
1 Terespol (g.m.)
2 Cisek (g.w.)
3 Białobrzegi (g.w.)
4 Rytwiany (g.w.)
5 Otyń (g.w.)
6 Kamienna Góra (g.m.)
7 Sławatycze (g.w.)
8 Dąbrówka (g.w.)
9 Lewin Brzeski (g.m-w)
10 Terespol (g.w.)
11 Trzebownisko (g.w.)
12 Czarny Bór (g.w.)
13 Tryńcza (g.w.)
14 Żmigród (g.m-w)
15 Rzewnie (g.w.)
16 Maciejowice (g.w.)
17 Kłodzko (g.w.)
18 Nowy Korczyn (g.w.)
19 Sanok (g.m.)
20 Hanna (g.w.)
21 Marciszów (g.w.)
22 Ćmielów (g.m-w)
23 Czorsztyn (g.w.)
24 Mysłakowice (g.w.)
25 Prochowice (g.m-w)
26 Legnica (m)
27 Kamieniec Ząbkowicki (g.m.)
28 Magnuszew (g.w.)
29 Czarna (g.w.)
30 Gubin (g.m.)
31 Bodziechów (g.w.)
Powiat
Województwo
[%]
mieszkańców
L.p.
Ludność
w gminie
Tabela 7. Zestawienie gmin, w których w obrębie wody o prawdopodobieństwie wystąpienia 1%
zostanie dotkniętych powyżej 15% mieszkańców gminy
bialski
łańcucki
staszowski
nowosolski
kamiennogórski
bialski
wołomiński
brzeski
bialski
rzeszowski
wałbrzyski
przeworski
trzebnicki
makowski
garwoliński
kłodzki
buski
sanocki
włodawski
kamiennogórski
ostrowiecki
nowotarski
jeleniogórski
legnicki
Legnica*
ząbkowicki
kozienicki
łańcucki
krośnieński
ostrowiecki
lubelskie
opolskie
podkarpackie
świętokrzyskie
lubuskie
dolnośląskie
lubelskie
mazowieckie
opolskie
lubelskie
podkarpackie
dolnośląskie
podkarpackie
dolnośląskie
mazowieckie
mazowieckie
dolnośląskie
świętokrzyskie
podkarpackie
lubelskie
dolnośląskie
świętokrzyskie
małopolskie
dolnośląskie
dolnośląskie
dolnośląskie
dolnoślaskie
mazowieckie
podkarpackie
lubuskie
świętokrzyskie
5840
5922
8404
6448
6735
20342
2490
7714
13594
6961
20315
4850
8307
14992
2710
7233
17290
6289
39375
3074
4661
7731
6216
10225
7533
102422
8512
6805
11215
17019
13636
66,94
66,68
57,45
45,41
41,55
30,61
29,29
25,5
24,83
24,75
23,57
22,74
21,16
20,97
20,41
19,65
19,53
19,47
19,35
17,93
17,74
17,63
17,27
16,87
16,83
16,57
16,35
16,19
16,16
15,52
15,18
111
5.4. WSKAŹNIK POWIERZCHNI GMINY OBJĘTEJ ZALEWEM PRZY Q1%
Analiza powierzchni objętej zalewem przy wystąpieniu powodzi o prawdopodobieństwie 1% dotyczy 1301 gmin. Dla 60% gmin obszar zagrożony powodzią jest
mniejszy niż 5% w stosunku do powierzchni gminy (przyjęto bardzo niski poziom
zagrożenia). Ponad 2% jednostek samorządowych (29 gmin) narażonych jest na powódź o zasięgu przewyższającym 25% ich powierzchni (przyjęto bardzo wysoki poziom zagrożenia). Zestawienie z podziałem na umowne klasy prezentuje tabela 8.,
a przestrzenny rozkład gmin zagrożonych w tym aspekcie przedstawia mapa 4.
Tabela 8. Zestawienie ilości gmin z podziałem na klasy
wg stosunku powierzchni objętej powodzią przy Q1% do powierzchni całej gminy
Liczba
gmin
poniżej 5
757
[5 – 10)
292
[10 – 15)
132
[15 – 25)
91
powyżej 25
29
suma: 1301
Klasy [%]
Kolor
na mapie
Przyjęty poziom
zagrożenia
bardzo niski
niski
umiarkowany
wysoki
bardzo wysoki
Mapa 4. Rozkład przestrzenny stosunku obszaru zalewowego gminy przy Q1%
do całej jej powierzchni [%] wedle przyjętych klas
112
G. DUMIEŃSKI i in.
Tabela 9. Zestawienie gmin o powierzchni objętej zalewem przy Q1%
powyżej 25% terytorium gminy
% zalanie
gminy
L.p.
Gmina
Powiat
Województwo
wodą
1%
bialski
lubelskie
1 Terespol (g.m.)
74,6
śląskie
2 Goczałkowice-Zdrój (g.w.) pszczyński
67,0
łańcucki
podkarpackie
3 Białobrzegi (g.w.)
59,5
kędzierzyńsko-kozielski opolskie
4 Cisek (g.w.)
48,8
moniecki
podlaskie
5 Trzcianne (g.w.)
43,1
wodzisławski
śląskie
6 Lubomia (g.w.)
42,6
kozienicki
mazowieckie
7 Magnuszew (g.w.)
41,7
białobrzeski
mazowieckie
8 Promna (g.w.)
40,2
bialski
lubelskie
9 Terespol (g.w.)
39,6
przeworski
podkarpackie
10 Tryńcza (g.w.)
37,0
wrocławski
dolnośląskie
11 Siechnice (g.m-w)
36,8
niżański
podkarpackie
12 Krzeszów (g.w.)
36,0
sulęciński
lubuskie
13 Słońsk (g.w.)
34,4
lubartowski
lubelskie
14 Jeziorzany (g.w.)
31,9
rzeszowski
podkarpackie
15 Trzebownisko (g.w.)
31,4
jarosławski
podkarpackie
16 Jarosław (g.m.)
31,3
wrocławski
dolnośląskie
17 Czernica (g.w.)
31,2
garwoliński
mazowieckie
18 Maciejowice (g.w.)
30,8
górowski
dolnośląskie
19 Niechlów (g.w.)
30,6
jarosławski
podkarpackie
20 Radymno (g.m.)
30,1
brzeski
opolskie
21 Lewin Brzeski (g.m-w)
28,5
słupecki
wielkopolskie
22 Lądek (g.w.)
28,1
jarosławski
podkarpackie
23 Jarosław (g.w.)
28,0
koniński
wielkopolskie
24 Golina (g.m-w)
26,9
aleksandrowski
kujawsko-pomorskie
25 Ciechocinek (g.m.)
26,6
nowosolski
lubuskie
26 Otyń (g.w.)
26,1
raciborski
śląskie
27 Krzyżanowice (g.w.)
26,1
oławski
dolnośląskie
28 Oława (g.w.)
25,5
wołomiński
mazowieckie
29 Dąbrówka (g.w.)
25,3
5.5. WSKAŹNIK POTENCJALNYCH STRATY POWODZIOWYCH W GMINACH
Popularnym podejściem do szacowania strat powodziowych jest stosowanie jednostkowych wskaźników majątku dla poszczególnych klas użytkowania terenu (form
gospodarczego wykorzystania powierzchni terenu) oraz funkcji strat wiążących
głębokość wody z utratą wartości majątku w danej klasie użytkowania terenu [10, 12].
Takie rozwiązania przyjął Ustawodawca w załączniku do rozporządzenia Ministra
Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia
113
2012 r. [17]. W rozporządzeniu wyróżniono osiem klas użytkowania terenu. Wskaźniki wartości majątku pominięto dla klas: „wody” oraz „pozostałe”, z kolei dla terenów
komunikacyjnych, użytków rolnych, lasów oraz terenów rekreacyjno wypoczynkowych wyznaczono wskaźniki jednolite dla całej Polski, dla terenów mieszkalnych
i przemysłowych wyznaczono wskaźniki różne w odniesieniu do poszczególnych województw. Jak podnosi I. Bodyń, wskaźniki wartości majątku przyjęte w rozporządzeniu są niedoszacowane o ok. 17% wg cen z końca I kwartału 2014 r. [8].
Warto także podkreślić, iż dokument Strategiczny plan adaptacji dla sektorów
i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 [14] ocenia łączne wartości
strat bezpośrednich spowodowanych przez niekorzystne zjawiska pogodowe
i klimatyczne w kraju, w latach 2001–2011, na kwotę 56 mld zł [14]. Przy założeniu,
że straty pośrednie stanowią około 60% strat bezpośrednich [14, 25], łączne straty
spowodowane przez niekorzystne zjawiska atmosferyczne w Polsce w latach 2001–
2011 wyniosły ponad 90 mld zł [14].
Analiz potencjalnych strat powodziowych w gminach dokonano w trzech aspektach. W pierwszym obliczono potencjalne straty po wystąpieniu powodzi 100-letniej
[mln zł], w drugim, stosunek potencjalnych strat przy Q1% do majątku całej gminy
[%]. Dodatkowo wykonano analizę stosunku potencjalnych strat powodziowych do
budżetu gminy5 [%]. Przestrzenny rozkład w/w wskaźników zaprezentowano na mapach 5, 6 i 7.
wg wielkości potencjalnych strat po wystąpieniu powodzi 100-letniej
Liczba
Kolor
gmin na mapie
poniżej 1 mln zł
586
[1 – 5)
294
[5 – 15)
181
[15 – 30)
87
powyżej 30 mln zł
153
suma: 1301
Klasy [mln zł]
Przyjęty poziom
zagrożenia
bardzo niski
niski
umiarkowany
wysoki
bardzo wysoki
__________
5
Na podstawie danych z 2012 r. ze Statystycznego Vademecum Samorządowca 2013, jako budżet
gminy przyjęto sumę dochodów w roku budżetowym 2012; więcej informacji: [24].
G. DUMIEŃSKI i in.
114
Mapa 5. Przestrzenne zróżnicowanie potencjalnych strat powodziowych w gminach przy Q1%.
[źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Projektu ISOK]
Tabela 11. Zestawienie 50. gmin wykazujących największe potencjalne straty po powodzi
o prawdopodobieństwie wystąpienia 1%
L.p.
Gmina
Powiat
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Lubomia (g.w.)
Wyszków (g.m-w)
Warszawa (m)
Sandomierz (g.m.)
Kuźnia Raciborska (g.m-w)
Połaniec (g.m-w)
Kozienice (g.m-w)
Legnica (m)
Rząśnik (g.w.)
Maciejowice (g.w.)
Cisek (g.w.)
Gorzyce (g.w.)
Kłodzko (g.w.)
Trzebownisko (g.w.)
Rytwiany (g.w.)
Dąbrówka (g.w.)
Tryńcza (g.w.)
Jelenia Góra (g.m.)
Żyraków (g.w.)
wodzisławski
wyszkowski
Warszawa*
sandomierski
raciborski
staszowski
kozieniecki
Legnica*
wyszkowski
garwoliński
wodzisławski
kłodzki
rzeszowski
staszowski
wołomiński
przeworski
Jelenia Góra*
dębicki
Województwo
śląskie
mazowieckie
opolskie
mazowieckie
świętokrzyskie
śląskie
świętokrzyskie
mazowieckie
dolnośląskie
mazowieckie
mazowieckie
opolskie
śląskie
dolnośląskie
podkarpackie
świętokrzyskie
mazowieckie
podkarpackie
dolnośląskie
podkarpackie
Strata
w gminie
[mln zł]
318,17
279,81
254,95
200,25
199,27
192,16
183,02
179,45
178,25
172,13
164,30
159,37
151,72
149,78
149,42
144,39
141,51
131,41
129,78
128,06
115
c.d. tabeli 11.
l.p.
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
gmina
Pilzno (g.m-w)
Prochowice (g.m-w)
Wiązownica (g.w.)
Białobrzegi (g.w.)
Kraków (m)
Gdów (g.w.)
Jarosław (g.w.)
Obryte (g.w.)
Lelis (g.w.)
Stargard Szczeciński (g.m.)
Lewin Brzeski (g.m-w)
Joniec (g.w.)
Przemyśl (m)
Nozdrzec (g.w.)
Nowy Targ (g.w.)
Bochnia (g.m.)
Żmigród (g. m-w)
Krzyżanowice (g.w.)
Kostrzyn nad Odrą (g.m.)
Kunice (g.w.)
Chojnów (g.w.)
Olszewo-Borki (g.w.)
Bochnia (g.w.)
Rzewnie (g.w.)
Starachowice (g.m.)
Bielsko-Biała (m)
Puławy (g.m.)
Radymno (g.w.)
Strumień (g. m-w)
Mysłakowice (g.w.)
powiat
dębicki
legnicki
jarosławski
łańcucki
Kraków*
wielicki
jarosławski
pułtuski
ostrołęcki
stargardzki
brzeski
płoński
Przemyśl*
brzozowski
nowotarski
bocheński
trzebnicki
raciborski
gorzowski
legnicki
legnicki
ostrołęcki
bocheński
makowski
starachowicki
Bielsko-Biała*
puławski
jarosławski
cieszyński
jeleniogórski
województwo
podkarpackie
dolnośląskie
podkarpackie
podkarpackie
małopolskie
małopolskie
podkarpackie
mazowieckie
mazowieckie
zachodniopomorskie
opolskie
mazowieckie
podkarpackie
podkarpackie
małopolskie
małopolskie
dolnośląskie
śląskie
lubuskie
dolnośląskie
dolnośląskie
mazowieckie
małopolskie
mazowieckie
świętokrzyskie
śląskie
lubelskie
podkarpackie
śląskie
dolnośląskie
strata
w gminie
[mln zł]
124,93
121,67
117,75
114,59
110,51
109,84
107,49
105,80
105,23
104,35
104,31
104,20
104,17
98,18
97,56
95,06
94,81
94,35
91,76
91,12
89,68
89,1
85,28
85,28
84,59
84,54
81,89
80,15
78,64
74,97
5.6. WSKAŹNIK POTENCJALNYCH STRAT POWODZIOWYCH W STOSUNKU
DO MAJĄTKU GMINY
Innym możliwym do zastosowania wskaźnikiem, jest iloraz potencjalnych strat
powodziowych do majątku jakim dysponuje dana gmina. Sposób obliczenia majątku
gminy jest tożsamy z obliczeniem potencjalnych strat powodziowych. Wykorzystano
tutaj stawki dla poszczególnych form użytkowania terenu zamieszczonych w rozporządzeniu [17].
G. DUMIEŃSKI i in.
116
wg stosunku strat do majątku całej gminy przy Q1%
Klasy [%]
Liczba
gmin
poniżej 1
[1 – 3)
[3 – 5)
[5 – 10)
powyżej 10
1117
127
30
21
6
Kolor
na mapie
Przyjęty
poziom zagrożenia
bardzo niski
niski
umiarkowany
wysoki
bardzo wysoki
Mapa 6. Przestrzenny rozkład stosunku potencjalnych strat powodziowych do majątku gminy
po wystąpieniu powodzi przy Q1% [%]
Tabela 13. Zestawienie gmin wykazujących największy stosunek potencjalnych
strat powodziowych do majątku gminy [%]
L.p.
1
2
3
4
Gmina
Cisek (g.w.)
Lubomia (g.w.)
Białobrzegi (g.w.)
Rytwiany (g.w.)
Powiat
wodzisławski
łańcucki
staszowski
Województwo
opolskie
śląskie
podkarpackie
świętokrzyskie
Strata
w
gminie
w
[mln
zł]
Stosunek
strat
do
majątku
gminy
[%]
159,4
318,2
114,6
144,4
13,2
11,4
11,1
10,5
117
c.d. tabeli 13.
L.p.
Gmina
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
Sandomierz (g.m.)
Kłodzko (g.w.)
Terespol (g.m.)
Nozdrzec (g.w.)
Tryńcza (g.w.)
Połaniec (g. m-w)
Żmigród (g. m-w)
Sławatycze (g.w.)
Otyń (g.w.)
Marciszów (g.w.)
Chojnów (g.w.)
Kuźnia Raciborska (g. m-w)
Dydnia (g.w.)
Rząśnik (g.w.)
Żyraków (g.w.)
Wiązownica (g.w.)
Jarosław (g.w.)
Maciejowice (g.w.)
Bobrowice (g.w.)
Kunice (g.w.)
Prochowice (g. m-w)
Wietrzychowice (g.w.)
Rzewnie (g.w.)
Powiat
sandomierski
kłodzki
bialski
brzozowski
przeworski
staszowski
trzebnicki
bialski
nowosolski
kamiennogórski
legnicki
raciborski
brzozowski
wyszkowski
dębicki
jarosławski
jarosławski
garwoliński
krośnieński
legnicki
legnicki
tarnowski
makowski
Województwo
świętokrzyskie
dolnośląskie
lubelskie
podkarpackie
podkarpackie
świętokrzyskie
dolnośląskie
lubelskie
lubuskie
dolnośląskie
dolnośląskie
śląskie
podkarpackie
mazowieckie
podkarpackie
podkarpackie
podkarpackie
mazowieckie
lubuskie
dolnośląskie
dolnośląskie
małopolskie
mazowieckie
Strata
w
gminie
w
[mln
zł]
Stosunek
strat
do
majątku
gminy
[%]
199,3
149,8
59,1
98,2
131,4
183,0
94,8
45,9
74,0
42,5
89,7
192,2
69,4
172,1
128,1
117,8
107,5
164,3
43,5
91,1
121,7
45,0
85,3
10,3
10,1
9,9
8,2
8,1
7,9
7,8
7,8
7,3
7,1
6,8
6,5
6,2
6,2
6,2
5,9
5,6
5,4
5,2
5,2
5,1
5,03
5,01
5.7. WSKAŹNIK POTENCJALNYCH STRAT POWODZIOWYCH
W STOSUNKU DO BUDŻETU GMINY
Ostatnim analizowanym wskaźnikiem jest stosunek potencjalnych strat powodziowych do budżetu gminy. Przy opracowaniu tego wskaźnika, wykorzystano dane pozyskane z Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) o dochodach gmin w 2012 r. Według przeprowadzonych obliczeń, 70% wszystkich podstawowych jednostek
terytorialnych posiada bardzo niski poziom zagrożenia w tym aspekcie – 877 gmin
ujętych w dwóch klasach tj. straty poniżej 5% swojego budżetu (654 gminy) oraz straty pomiędzy 5 a 15% budżetu (223 jednostki). Około 10% gmin (122 jednostki) wykazuje potencjalne straty powodziowe, wyższe aniżeli ich całkowity budżet (w takich
przypadkach przyjęto bardzo wysoki poziom zagrożenia). Gminy te zestawiono
w tabeli 15. W odniesieniu do województw, najwięcej gmin wykazujących największy
stosunek potencjalnych strat powodziowych do budżetu gminy znajduje się w woj.
mazowieckim, dolnośląskim oraz podkarpackim.
G. DUMIEŃSKI i in.
118
wg stosunku potencjalnych strat powodziowych przy Q1% do majątku całej gminy
Klasy [%]
poniżej 5
[5 – 15)
[15 – 30)
[30 – 50)
powyżej50
straty większe niż budżet gminy
Liczba
gmin
654
223
88
122
92
122
Kolor
Przyjęty poziom
na mapie
zagrożenia
bardzo niski
niski
umiarkowany
wysoki
bardzo wysoki
Mapa 7. Rozkład przestrzenny stosunku potencjalnych strat powodziowych
do budżetu gminy w 2012 r. po wystąpieniu powodzi 100-letniej [%]
W tabeli 15. zestawiono gminy, które przyporządkowano do ostatniej klasy
z przypisanym bardzo wysokim poziomem zagrożenia (potencjalne straty powodziowe w tej grupie po wystąpieniu powodzi o prawdopodobieństwie 1%, są wyższe aniżeli budżet jakim dysponują).
119
Tabela 15. Zestawienie gmin wykazujących potencjalne straty powodziowe
przewyższające budżet gminy w 2012 r.
[źródło: opracowanie własne na podstawie danych z projektu ISOK oraz GUS]
L.p.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
Gmina
Joniec (g.w.)
Rzewnie (g.w.)
Lubomia (g.w.)
Rząśnik (g.w.)
Cisek (g.w.)
Rytwiany (g.w.)
Obryte (g.w.)
Maciejowice (g.w.)
Kuźnia Raciborska (g.m-w)
Dąbrówka (g.w.)
Sławatycze (g.w.)
Szelków (g.w.)
Prochowice (g.m-w)
Tryńcza (g.w.)
Lewin Brzeski (g. m-w)
Białobrzegi (g.w.)
Kunice (g.w.)
Otyń (g.w.)
Nozdrzec (g.w.)
Wietrzychowice (g.w.)
Brok (g.m-w)
Chojnów (g.w.)
Wiązownica (g.w.)
Terespol (g.m.)
Lelis (g.w.)
Żyraków (g.w.)
Kłodzko (g.w.)
Jarosław (g.w.)
Rudnik (g.w.)
Zabrodzie (g.w.)
Gorzyce (g.w.)
Marciszów (g.w.)
Bierawa (g.w.)
Hanna (g.w.)
Dydnia (g.w.)
Przewóz (g.w.)
Magnuszew (g.w.)
Krzyżanowice (g.w.)
Olszewo-Borki (g.w.)
Trzebownisko (g.w.)
Krzyżanów (g.w.)
Powiat
płoński
makowski
wodzisławski
wyszkowski
staszowski
pułtuski
garwoliński
raciborski
wołomiński
bialski
makowski
legnicki
przeworski
brzeski
łańcucki
legnicki
nowosolski
brzozowski
tarnowski
ostrowski
legnicki
jarosławski
bialski
ostrołęcki
dębicki
kłodzki
jarosławski
raciborski
wyszkowski
wodzisławski
kamiennogórski
włodawski
brzozowski
żarski
kozienicki
raciborski
ostrołęcki
rzeszowski
kutnowski
[mln zł]
Stosunek
strat do
budżetu
[%] budżet
= 100 %
104,2
85,3
318,2
172,1
159,4
144,4
105,8
164,3
192,2
141,5
45,7
66,3
121,7
131,4
104,3
114,6
91,1
74,0
98,2
45,0
29,5
89,7
117,8
59,10
105,2
128,1
149,8
107,5
54,9
62,7
151,7
42,5
65,6
27,1
69,4
31,4
61,5
94,4
89,1
149,4
38,7
1628,1
1079,5
1033,0
831,5
813,1
789,0
755,7
730,2
623,9
592,1
573,2
547,8
511,2
490,3
485,2
477,5
462,5
406,8
383,5
381,6
378,3
370,6
366,8
362,6
361,6
355,7
323,5
312,5
312,1
311,7
299,2
299,2
298,3
298,1
295,4
293,0
293,0
293,0
282,9
282,5
274,5
Straty
w
Województwo
gminie
mazowieckie
mazowieckie
śląskie
mazowieckie
opolskie
świętokrzyskie
mazowieckie
mazowieckie
śląskie
mazowieckie
lubelskie
mazowieckie
dolnośląskie
podkarpackie
opolskie
podkarpackie
dolnośląskie
lubuskie
podkarpackie
małopolskie
mazowieckie
dolnośląskie
podkarpackie
lubelskie
mazowieckie
podkarpackie
dolnośląskie
podkarpackie
śląskie
mazowieckie
śląskie
dolnośląskie
opolskie
lubelskie
podkarpackie
lubuskie
mazowieckie
śląskie
mazowieckie
podkarpackie
łódzkie
G. DUMIEŃSKI i in.
120
c.d. tabeli 15.
L.p.
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
Gmina
Połaniec (g.m-w)
Bobrowice (g.w.)
Wyszków (g.m-w)
Przyłęk (g.w.)
Młynarze (g.w.)
Sandomierz (g.m.)
Somianka (g.w.)
Radymno (g.w.)
Mysłakowice (g.w.)
Pokrzywnica (g.w.)
Terespol (g.w.)
Gdów (g.w.)
Solec nad Wisłą (g.w.)
Nowy Korczyn (g.w.)
Różan (g.m-w)
Przemyśl (g.w.)
Dąbrowa (g.w.)
Bardo (g.m-w)
Brańszczyk (g.w.)
Reńska Wieś (g.w.)
Ćmielów (g.m-w)
Goworowo (g.w.)
Czarna (g.w.)
Strumień (g.m-w)
Czarny Bór (g.w.)
Kamieniec Ząbkowicki (g.w.)
Pilzno (g.m-w)
Żmigród (g.m-w)
Wisznia Mała (g.w.)
Żołynia (g.w.)
Nowa Sucha (g.w.)
Koszyce (g.w.)
Pomiechówek (g.w.)
Brzyska (g.w.)
Kodeń (g.w.)
Miłkowice (g.w.)
Bochnia (g.w.)
Nowe Miasto (g.w.)
Czorsztyn (g.w.)
Słońsk (g.w.)
Bolesławiec (g.w.)
Wleń (g.m-w)
Bodzechów (g.w.)
Powiat
staszowski
krośnieński
wyszkowski
zwoleński
makowski
sandomierski
wyszkowski
jarosławski
jeleniogórski
pułtuski
bialski
wielicki
lipski
buski
makowski
przemyski
opolski
ząbkowicki
wyszkowski
ostrowiecki
ostrołęcki
łańcucki
cieszyński
wałbrzyski
ząbkowicki
dębicki
trzebnicki
trzebnicki
łańcucki
sochaczewski
proszowicki
nowodworski
jasielski
bialski
legnicki
bocheński
płoński
nowotarski
sulęciński
bolesławiecki
lwówecki
ostrowiecki
[mln zł]
Stosunek
strat do
budżetu
[%] budżet
= 100 %
183,0
43,5
279,8
49,5
14,3
199,3
50,4
80,2
75,0
33,1
56,6
109,8
30,08
44,73
49,25
60,90
57,71
39,6
61,1
50,3
44,5
55,5
66,9
78,6
35,6
46,2
124,9
94,8
48,5
42,4
36,1
40,4
47,2
34,4
21,4
28,5
85,3
21,3
32,1
24,0
52,5
17,2
72,4
273,2
268,7
266,2
264,7
260,2
247,9
243,7
242,1
241,0
240,1
239,8
239,3
236,9
235,4
231,2
230,7
226,3
216,1
214,4
213,9
207,9
205,6
205,3
201,1
199,8
198,3
196,4
195,1
194,6
193,7
192,2
191,5
189,0
188,9
179,9
175,0
172,3
163,6
163,0
159,1
157,0
154,7
154,4
Straty
w
Województwo
gminie
świętokrzyskie
lubuskie
mazowieckie
mazowieckie
mazowieckie
świętokrzyskie
mazowieckie
podkarpackie
dolnośląskie
mazowieckie
lubelskie
małopolskie
mazowieckie
świętokrzyskie
mazowieckie
podkarpackie
opolskie
dolnośląskie
mazowieckie
opolskie
świętokrzyskie
mazowieckie
podkarpackie
śląskie
dolnośląskie
dolnośląskie
podkarpackie
dolnośląskie
dolnośląskie
podkarpackie
mazowieckie
małopolskie
mazowieckie
podkarpackie
lubelskie
dolnośląskie
małopolskie
mazowieckie
małopolskie
lubuskie
dolnośląskie
dolnośląskie
świętokrzyskie
121
c.d. tabeli 15.
L.p.
Gmina
Powiat
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
Żagań (g.w.)
Nowy Targ (g.w.)
Ciężkowice (g.m-w)
Kostrzyn nad Odrą (g.m.)
Kozienice (g.m-w)
Oława (g.w.)
Laszki (g.w.)
Sochocin (g.w.)
Kamienna Góra (g.m.)
Chotcza (g.w.)
Medyka (g.w.)
Grabów nad Pilicą (g.w.)
Niechlów (g.w.)
Krzeszów (g.w.)
Czosnów (g.w.)
Trzebiel (g.w.)
Chełm Śląski (g.w.)
Serock (g.m-w)
Biecz (g.m-w)
Oborniki Śląskie (g.m-w)
Dobromierz (g.w.)
Pleśna (g.w.)
Lądek-Zdrój (g.m-w)
Trzcianne (g.w.)
Pysznica (g.w.)
Dzierżoniów (g.w.)
Staszów (g.m-w)
Bochnia (g.m.)
Wilga (g.w.)
Białobrzegi (g.m-w)
Lwówek Śląski (g.m-w)
Łambinowice (g.w.)
Nowogród Bobrzański (g.m-w)
Tuchów (g.m-w)
Pułtusk (g.m-w)
Łęknica (g.m.)
Brzeg Dolny (g.m-w)
żagański
nowotarski
tarnowski
gorzowski
kozienicki
oławski
jarosławski
płoński
kamiennogórski
lipski
przemyski
grójecki
górowski
niżański
nowodworski
żarski
bieruńsko-lędziński
legionowski
gorlicki
trzebnicki
świdnicki
tarnowski
kłodzki
moniecki
stalowowolski
dzierżoniowski
staszowski
bocheński
garwoliński
białobrzeski
lwówecki
nyski
zielonogórski
tarnowski
pułtuski
żarski
wołowski
[mln zł]
Stosunek
strat do
budżetu
[%] budżet
= 100 %
28,9
97,6
54,9
91,8
179,5
74,7
33,1
21,0
69,3
10,3
27,0
14,9
19,9
23,3
43,2
21,1
29,4
54,0
64,0
61,9
22,7
37,6
255,0
29,4
14,6
28,7
27,8
73,6
95,0
14,5
30,9
48,1
21,5
24,9
48,6
69,9
11,7
53,4
153,6
150,6
147,2
145,0
144,8
144,4
144,4
138,1
136,2
135,1
134,5
133,9
133,5
133,3
133,3
132,8
127,3
126,2
125,2
124,7
121,9
121,8
118,6
117,2
113,3
112,6
111,3
109,5
107,3
107,2
106,3
105,0
104,5
103,3
103,2
102,9
102,5
100,5
Straty
w
Województwo
gminie
lubuskie
małopolskie
małopolskie
lubuskie
mazowieckie
dolnośląskie
podkarpackie
mazowieckie
dolnośląskie
mazowieckie
podkarpackie
mazowieckie
dolnośląskie
podkarpackie
mazowieckie
lubuskie
śląskie
mazowieckie
małopolskie
dolnośląskie
dolnośląskie
małopolskie
opolskie
dolnośląskie
podlaskie
podkarpackie
dolnośląskie
świętokrzyskie
małopolskie
mazowieckie
mazowieckie
dolnośląskie
opolskie
lubuskie
małopolskie
mazowieckie
lubuskie
dolnośląskie
122
G. DUMIEŃSKI i in.
6. WNIOSKI
Przedstawiony w artykule materiał dostarcza istotnych informacji na temat społeczno-ekonomicznej oceny gmin Polski na zagrożenie powodziowe. W pracy zaproponowano siedem podstawowych wskaźników społeczno-ekonomicznych, które mogą
wspomóc klasyfikację gmin według przyjętych stopni zagrożenia na powódź. Z przeprowadzonych analiz wynika, iż powódź przy Q1% dotyczy ponad 50% gmin (1301
jednostek), przy czym zagrożenie na powódź 100-letnią jest zróżnicowane i zależy od
regionu kraju (z nasileniem zagrożenia w województwach południowych).
Największą ekspozycję mieszkańców na zagrożenie powodziowe wykazują:
 miasta na prawach powiatu tj. Legnica, Jelenia Góra, Gliwice, Gdańsk,
Przemyśl oraz Kraków;
 gminy miejskie: Sanok, Kędzięrzyn-Koźle, Kamienna Góra, Stargard
Szczeciński oraz Starachowice;
 gminy wiejskie: Trzebownisko, Kłodzko, Rytwiany i Otyń;
 gminy miejsko-wiejskie: Lewin Brzeski, Wyszków oraz Kozienice.
Największe potencjalne straty wywołane powodzią 100-letnią odnotowano w:
 miastach na prawach powiatu tj. Warszawie, Legnicy, Jeleniej Górze,
Przemyślu oraz w Bielsku-Białej;
 gminach miejskich: Kędzierzyn-Koźle, Sandomierz, Stargard Szczeciński
oraz Bochnia;
 gminach wiejskich: Lubomia, Rząśnik, Maciejowice, Cisek i Gorzyce;
 gminach miejsko-wiejskich: Wyszków, Kuźnia Raciborska, Połaniec, Kozienice oraz Prochowice.
Największy stosunek potencjalnych strat powodziowych do budżetu gminy wykazują gminy wiejskie. Przy czym w 122 gminach w Polsce potencjalne straty powodziowe przy wodzie 100-letniej przekroczyłby ich całkowity roczny budżet.
Niedoszacowane kwoty strat powodziowych wynikające z zastosowania rozporządzenia [17] oraz brak ich waloryzacji od momentu publikacji w dzienniku urzędowym, fałszują obraz potencjalnych bezpośrednich strat powodziowych i negatywnych
konsekwencji ekonomicznych.
Przyjęta w pracy logika oceny zagrożenia powodziowego w gminach oparta jest na
dwóch składowych. Jedną z nich jest ekspozycja mieszkańców gmin na zagrożenie
powodziowe (wyrażona m.in. ilości mieszkańców zagrożonych wodami 100-letnimi).
Drugą składową stanowi wielkość potencjalnych strat materialnych na obszarach zagospodarowanych, spowodowanych wodami powodziowymi. Straty te wyznaczono
przy założeniu, że podatność obszarów zagrożonych powodzią jest definiowana
rozporządzeniem [17]. Obie te składowe wpływają na ocenę wrażliwość jednostki
samorządu terytorialnego na zagrożenie powodziowe, rozumianej jako cecha charakteryzująca system (gminę), w tym jego społeczność wraz z zasobami (rys. 1).
123
Rys. 1. Wzajemne powiązanie parametrów wpływających na społeczno-ekonomiczną ocenę
zagrożenia powodziowego gmin (systemów społeczno-ekologicznych)
[źródło: opracowanie własne na podstawie [12]]
7. DYSKUSJA
Zaprezentowane w pracy wskaźniki nie stanowią zamkniętego zbioru. Istnieje konieczność dalszego poszukiwania nowych parametrów, które w sposób kompleksowy
charakteryzowałyby stopień zagrożenia powodziowego gminy jako systemu społeczno-ekologicznego. Autorzy prowadzą obecnie badania koncentrujące się m.in. na sposobie określenia resilience (odporności, sprężystości, elastyczności) gmin jako podstawowych jednostek samorządu terytorialnego narażonych na ryzyko powodzi.
Autorzy poszukują także wskaźników charakteryzujących stopień ekspozycji gmin na
zagrożenie powodziowe, a także ich podatność oraz wrażliwości z uwzględnieniem
stosowanych w badanych gminach środków adaptacyjnych i ich poziomu zdolności
adaptacyjnej na to zagrożenie.
Rys. 2. Czynniki wpływające na poziom zagrożenia powodziowego gmin jako systemów społeczno-ekologicznych (SES) z uwzględnieniem kształtujących zdolność adaptacyjną systemu
[źródło: opracowanie własne na podstawie [12]]
124
G. DUMIEŃSKI i in.
Wzajemne powiązanie tych parametrów przedstawia rysunek 2. Wszystkie one mają posłużyć do oceny odporności gminy na zagrożenie powodziowe oraz jakości
stworzonego w gminie systemu ochrony przeciwpowodziowej. Zaprezentowane
w artykule wstępne wskaźniki zagrożenia powodziowego, są z jednej strony przyczynkiem do dyskusji na temat oceny resilience gmin jako systemów społecznoekologicznych, natomiast z drugiej stanowią indykatory służące selekcji ze zbioru –
jak przedstawiono w artykule – 1301 gmin, tych jednostek samorządowych, które
wymagałyby w przyszłości strategicznej interwencji państwa. Pozwoliłoby to na
wzmocnienie – z zastosowaniem dostępnych środków oraz metod – systemu ochrony
przeciwpowodziowej wskazanych obszarów. Wszystkie dotychczasowe analizy przeprowadzono dla obszarów zagrożonych powodziami, które we wstępnej ocenie zagrożenia powodziowego zakwalifikowano do I etapu analiz. Istnieje konieczność realizacji II cyklu prac poświęconych przygotowaniu MZP i MRP dla rzek i cieków, których
nie ujęto w cyklu I. Umożliwiłoby to wówczas poznanie pełnego obrazu zagrożenia
powodziowego w Polsce.
LITERATURA
[1]
BOROWICZ A., KWIATKOWSKI J., SPATKA J., ZEMAN E., Metodyka opracowania map
zagrożenia powodziowego, KZGW/NFOŚiGW, Warszawa 2009.
[2] BRZOZOWSKA M. i in. Plany zarządzania ryzykiem powodziowym, prezentacja dostępna na
stronie internetowej http://www.isok.gov.pl/dane/ [dostęp: 10.01.2015].
[3] CIAK-OZIMEK M., SOBCZAK K., Mapy zagrożenia i ryzyka powodziowego – stan obecny
I wdrażanie część I, [w:] Gospodarka Wodna, SIGMA-NOT, nr 6/2014, kwartalnik KZGW
i RZGW Woda, str. III.
[4] DEGÓRSKI M., Uwarunkowania środowiskowe systemu społeczno-ekologicznego na pograniczu
polsko-niemieckim jako wewnętrznej granicy Unii Europejskiej, [w:] Problemy zagospodarowania,
ochrony i monitoringu krajobrazów strefy przygranicznej w świetle procesów integracji europejskiej, pod. red. S. Horskiej-Schwarz, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2011,
s. 12.
[5] Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 23 października 2007 r. w sprawie
oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, OJ L 288, 6.11.2007, s. 27–34.
[6] FROHLICH K., KWIATKOWSKI J., MARKOWSKA A., SPATKA J., ZEMAN E., ŻYLICZ T.,
Metodyka opracowania map zagrożenia powodziowego, KZGW/NFOŚiGW, Warszawa 2009.
[7] GALLOPIN G.C., FUNTOWICZ S., O’CONNOR M., RAVETZ J., Science for the 21th century:
from social contract to the scientific core, International Social Science Journal 2001 (168),
s. 219–229.
[8] GODYŃ I., Ocena efektywności ekonomicznej planowanych przedsięwzięć przeciwpowodziowych
w zakresie analizy koszty-korzyści, [w:] Materiały Ogólnokrajowego Sympozjum Hydrotechnika
XVI’2014, Śląska Rada NOT FSNT w Katowicach, Katowice 2014, s. 11–25.
[9] HAUSNER J. (red.), Administracja Publiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005,
s. 200.
[10] IMGW-PIB, Grontmij Polska, ARCADIS, DHI Polska, Analiza i diagnoza zarządzania ryzykiem
powodziowym, Tom I Analiza identyfikacji zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz strat, KZGW,
2014.
125
[11] IMGW-PIB, Grontmij Polska, ARCADIS, DHI Polska, Analiza i diagnoza zarządzania ryzykiem
powodziowym, Tom II Analiza działania obcego systemu ochrony przed powodzią, KZGW, 2014.
[12] KERSTIN F., SCHNEIDERBAUER S., BUBECK P., KIENBERG S., BUTH M., ZEBISCH M.,
KAHLENBORN W., The Vulnerability Sourcebook: Concept and guidelines for standardised vulnerability assessments, Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH,
Bonn and Eschborn 2014, s. 24.
[13] KZGW (red.), Metodyka wstępnej oceny ryzyka powodziowego, Warszawa 2010.
[14] MINISTERSTWO ŚRODOWISKA, Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2013
[15] MISZCZUK A., MISZCZUK M., ŻUK K., Gospodarka samorządu terytorialnego, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2007.
[16] Metoda kartogramu, prezentacja dostępna na stronie internetowej http:// usfiles.us.szc.pl/pliki/plik_1132648478.ppt [dostęp: 18.01.2015].
[17] Rozporządzenie Ministra Środowiska, Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej,
Ministra Administracji i Cyfryzacji oraz Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 grudnia 2012 r.,
w sprawie opracowania map zagrożenia powodziowego oraz map ryzyka powodziowego
(Dz. U z 2013 r. poz. 104).
[18] TIUKAŁO A., MALINGER A., ORCZYKOWSKI T, PASIOK R., BEDRYJ M., WAWRZYNIAK
M., DYSARZ T., GRZELKA T., KRWACZAK E., Ocena ryzyka powodziowego na potrzeby planów zarządzania ryzykiem powodziowym, [w:] Gospodarka Wodna, SIGMA-NOT, nr 3/2015,
s. 79–85.
[19] Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. 2001 nr 142 poz. 1591).
[20] Ustawa z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz. U. z 1997 r. nr 107, poz. 686).
[21] Ustawa z dnia 31 lipca 1997 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym (Dz. U. z 1997 r. nr 9,
poz. 43).
[22] Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego
państwa (Dz. U. z 1998 r., nr 96, poz. 1547 z późn. zm).
[23] Ustawa z dnia 21 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r., poz. 145 z późn. zm.).
[24] Vademecum Samorządowca 2013, http://stat.gov.pl/banki-i-bazy-danych/statystyczne-vademecumsamorzadowca/ [dostęp 9.12.2014].
[25] WINTER J., CHUDY Ł., MARCINKOWSKI M., Program ochrony przed powodzią w Dorzeczu
Górnej Odry, Opracowanie wykonane na zlecenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, maj 2010, s. 60.
SOCIAL-ECONOMICAL ASSESMENT OF POLISH COMMUNITIES TO FLOOD THREAT
Flood is one of the major natural threats in Poland, which may in the long run transform into a cataclysm. Long-term forecasts predict some intensification of this kind of phenomenon. In this article socialeconomical assessment of Polish communities (as basic units of territorial government) has been analyzed
with regard to flood threat. In the studies there have been used maps of threat and flood risk on areas
which flood threat has been estimates as Q1%. The characteristics of communities’ threat to flood have
been evaluated on the basis of seven preliminary indicators, which are included in the two main groups,
i.e. potential losses of assets and quantity of inhabitants (in the scope of flood threat) who are directly
exposed to unfavorable influence of flood water. The outcome of the team’s work is a configuration
(hierarchy) of Polish communities according to the presented preliminary indicators of social-economical
threat. The studies shall be also the authors’ contribution to the discussion concerning evaluation with
regard to adaptive capacity of Polish communities which are susceptible to flood threat.

Społeczno-ekonomiczna ocena zagrożenia - Eko-DOk

Transkrypt

Podobne dokumenty

VIII Dolnośląskie Forum Kobiet

Streszczenie

103 - Doradca Klienta - Najnowsze oferty pracy

Marketing - wzór Kierowca autobusu

Panczyszyn Marcin Hodowla Psow Rasowych

Protokół - eGminy.eu

Ostrzeżenie METEO nr 43

ZAWODY PŁYWACKIE

FINAŁ KRAJOWY LIGI LEKKOATLETYCZNEJ SZKÓŁ

Chicco Grzechotka Papuga fioletowa Baby Senses Lin