PRACE ORYGINALNE

PRACE ORYGINALNE
Dent. Med. Probl. 2006, 43, 3, 348–353
ISSN 1644−387X
© Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław
and Polish Stomatological Association
JOANNA ŁASZKIEWICZ, DARIUSZ PLUCIŃSKI, DANUTA PIĄTOWSKA
Porównanie efektywności
opracowania zakrzywionych kanałów korzeniowych
za pomocą ręcznych narzędzi stalowych
i maszynowych narzędzi niklowo−tytanowych
– badania na bloczkach żywicowych*
Comparison of Stainless Steel Files
and Rotary Nickel−Titanium Files to Shape Curved Root Canals
in Simulated Resin Canals
Zakład Stomatologii Zachowawczej Katedry Stomatologii Zachowawczej, Endodoncji i Periodontologii
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Streszczenie
Wprowadzenie. Istnieją dwa główne cele instrumentacji endodontycznej: usunięcie zawartości kanału korzenio−
wego oraz takie ukształtowanie kanału, aby ułatwić jego szczelne wypełnienie.
Cel pracy. Ocena efektywności opracowania zakrzywionych kanałów korzeniowych ręcznymi narzędziami stalo−
wymi w porównaniu do narzędzi maszynowych niklowo−tytanowych.
Materiał i metody. Materiałem badawczym było 36 gotowych bloczków żywicowych z pojedynczym zakrzywio−
nym kanałem. Bloki żywicowe podzielono na grupy A i B w zależności od zastosowanych narzędzi endodontycz−
nych. W grupie A – 18 sztucznych kanałów opracowano techniką „crown−down” narzędziami maszynowymi Pro−
file®. Pilnik Profile. 04 nr 35 był narzędziem głównym. W grupie B – 18 kanałów opracowano techniką tradycyj−
ną do rozmiaru 35, stosując ręczne pilniki stalowe K−Flexofile®. Podczas opracowania kanałów zwracano uwagę
na następujące parametry zabiegu: czas opracowania kanałów, zużycie narzędzi, kształt kanałów po opracowaniu.
Wyniki. Stwierdzono statystycznie znamienną zależność między aktywnym czasem opracowania kanałów narzę−
dziami maszynowymi i ręcznymi. Czas ten dla narzędzi maszynowych był dwukrotnie krótszy (p = 0,0001). Test
porównania wskaźnika struktury nie potwierdził istotnej statystycznie różnicy w częstości łamania się narzędzi
w badanych grupach (p = 0,149). W żadnej z badanych grup nie stwierdzono deformacji narzędzi. Kanały opraco−
wane narzędziami maszynowymi Profile zachowały oryginalny przebieg (brak transportacji).
Wnioski. Zastosowanie maszynowych narzędzi NiTi Profile pozwoliło na opracowanie zakrzywionych kanałów
z zachowaniem ich oryginalnego kształtu (bez skrócenia długości roboczej) w znamiennie krótszym czasie niż przy
użyciu stalowych narzędzi K−Flexofile. Jednak maszynowe narzędzia NiTi są nieco bardziej podatne na złamanie
(Dent. Med. Probl. 2006, 43, 3, 348–353).
Słowa kluczowe: opracowanie kanałów, zakrzywione kanały korzeniowe, narzędzia maszynowe niklowo−tytanowe.
Abstract
Background. There are two main objectives of endodontic instrumentation: cleaning of the root canal space and
shaping of the root for good obturation.
Objectives. The purpose of this study was to compare in vitro effectiveness of K−Flexofile® hand stainless steel in−
strumentation with rotary nickel−titanium Profile® instruments.
Material and Methods. Thirty six clear casting resin blocks containing single curved root canals were used in this
study. The blocks were divided into 2 groups of 18: Group A was instrumented by “crown−down” technique with
Profile. 04; Group B was instrumented traditionally with K−Flexofile. The canals were prepared up to size 35 ISO.
* Praca finansowana z badań statutowych UM w Łodzi, nr statutu 503−2044−01.
349
Efektywność opracowania zakrzywionych kanałów korzeniowych
The working lenght (WL) was measured with an ISO size 10 instrument. During the canal preparation the follo−
wing metrics were measured: the time of instrumentation, the destruction of the files and the shape of the canals
after preparation.
Results. The results showed statistically significant difference in the time of instrumentation between Group A and
B, with the time for Profile instruments twice shorter (p = 0.0001). There were no significant differences in frequ−
ency of fractured instruments (p = 0.149) between the two investigated groups. The canals instrumented with Pro−
file achieved better canal geometry (lack of transportation).
Conclusions. In comparison with stainless steel K−Flexofiles, the rotary Profile instruments, within the limitation
of this study, revealed better canal geometry in shorter time of instrumentation. Profile instruments were more su−
sceptible to fracture (statistically not significant) (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 3, 348–353).
Key words: canal preparation, curved root canals, rotary nickel titanium instruments.
Celem współczesnego leczenia kanałowego
jest całkowite usunięcie zawartości kanału korze−
niowego, eliminacja bakterii zarówno z kanału,
jak i powierzchownych warstw zębiny, a także
nadanie kanałowi odpowiedniego kształtu zapew−
niającego zachowanie jego naturalnego przebiegu
oraz jego szczelne wypełnienie [1].
Zalecanym przez badaczy i przyjętym przez
klinicystów kształtem kanału powinien być stożek
z szeroką częścią przykoronową równomiernie
zwężającą się w kierunku wierzchołka korzenia
[2]. Takie ukształtowanie kanału jest jednak bar−
dzo trudne, przede wszystkim w przypadku wą−
skich i zakrzywionych kanałów korzeniowych.
Jak wykazały badania, stosowane do tej pory ręcz−
ne narzędzia stalowe powodują powstanie powi−
kłań w postaci wycięcia stopnia o nieregularnym
przebiegu (apical zip) [3], przemieszczenia wierz−
chołka (apical transportation) [4], perforacji [5],
bądź skrócenia długości roboczej [6]. Powikłania
te wynikają m.in. z ograniczonej elastyczności sta−
li ujawniającej się zwłaszcza wraz ze wzrostem
średnicy narzędzia kanałowego. Rezultaty wspo−
mnianych badań skłoniły producentów narzędzi
kanałowych do poszukiwań takiego materiału,
który zapewniałby zwiększoną giętkość narzędzi
kanałowych przy zachowaniu ich odpowiedniej wy−
trzymałości. Takim materiałem okazał się stop ni−
klowo−tytanowy o małym module elastyczności [7].
Celem pracy była ocena efektywności opraco−
wania kanałów korzeniowych ręcznymi narzędzia−
mi stalowymi w porównaniu do narzędzi maszy−
nowych niklowo−tytanowych.
Materiał i metody
Materiałem badawczym było 36 gotowych
bloczków żywicowych (Endoblock, Maillefer,
Ballaigues, Switzerland) z pojedynczym zakrzy−
wionym kanałem. Stopień zakrzywienia kanałów
mierzony metodą Schneidera [8] wynosił 45°. Przed
przystąpieniem do opracowania kanałów obliczono
ich długość roboczą za pomocą pilnika K nr 10 wg
ISO. Pilnik wprowadzono do kanału do momentu
ukazania się jego czubka w otworze wierzchołko−
wym. Następnie odejmowano 0,5 mm od całej
długości kanału, otrzymując długość roboczą
(working lenght – WL), która wynosiła dla każde−
go narzędzia 20,5 mm.
Do mechanicznego opracowania kanałów za−
stosowano ręczne pilniki stalowe typu K−Flexofi−
le® (Dentsply, Maillefer, Ballaigues, Switzerland)
oraz maszynowe narzędzia niklowo−tytanowe (Ni−
Ti) typu Profile® (Dentsply, Maillefer, Ballaigues,
Switzerland). Jeden zestaw narzędzi służył do
opracowania 6 kanałów. Wszystkie kanały
w bloczkach żywicowych zostały opracowane
przez jednego operatora (J.Ł.). Podczas opracowa−
nia stosowano Endożel® (Chema, Rzeszów, Pol−
ska). Pilniki regularnie wycierano gąbką w celu
usunięcia resztek żywicy. Do płukania kanałów
użyto około 20 ml wody destylowanej na każdy
bloczek żywicowy. Płyn podawano z 5 ml strzy−
kawki z igłą endodontyczną, z pojedynczym otwo−
rem bocznym, o rozmiarze 0,3 mm × 25 mm. Po
zakończeniu opracowania, kanały osuszano sącz−
kami papierowymi i sprawdzano drożność pilnika−
mi K−Flexofile nr 10.
W zależności od zastosowanych narzędzi en−
dodontycznych bloki żywicowe podzielono na
grupy A i B. W grupie A 18 sztucznych kanałów
opracowano techniką „crown−down” przy użyciu
maszynowych narzędzi niklowo−tytanowych typu
Profile. Opracowanie koronowej i środkowej czę−
ści kanału wykonano pilnikami Profile .06 25, .06
20, .04 25, .04 20, wprowadzając je coraz głębiej
do światła kanału i wykonując delikatne ruchy po−
suwiste o amplitudzie 2–3 mm. Wierzchołkową
część kanału opracowano wprowadzając na dłu−
gość roboczą pilnik Profile .04 począwszy od pil−
nika nr 20 przez 25, 30, a kończąc na rozmiarze
35. Pilnik Profile .04 35 był narzędziem głównym
(MAF). Podczas maszynowego opracowania ka−
nałów stosowano, zgodnie z zaleceniami produ−
centa, stałą prędkość 250 obrotów na minutę.
Pozostałe 18 kanałów w grupie B opracowano
techniką tradycyjną, stosując ręczne pilniki stalo−
we typu K−Flexofile. Wszystkie narzędzia, po−
cząwszy od rozmiaru 10, a kończąc na rozmiarze
350
35 były wprowadzane do kanału na pełną długość
roboczą. Podczas pracy wykonywano ruchy obro−
towo−wysuwające. Pilnik nr 35 był narzędziem
końcowym. Wszystkie kanały, zarówno w grupie
A, jak i B, zostały przed opracowaniem wybarwio−
ne czarnym tuszem i sfotografowane.
Podczas opracowania kanałów zwracano uwa−
gę na następujące parametry zabiegu:
1. czas pracy narzędzia (mierząc w sekun−
dach) – faktyczny czas pracy narzędzia w kanale,
2. zużycie narzędzi, zapisywano liczbę oraz roz−
miar złamanych bądź zdeformowanych narzędzi,
3. kształt kanałów po opracowaniu. Kształt
oceniano wizualnie na fotografiach, wykonanych
za pomocą specjalnej techniki, metodą opisywaną
przez Bryanta et al. [9].
Zdjęcia wykonywano aparatem Canon EOS
50 z obiektywem typu MACRO, który przymoco−
wano do statywu powiększalnika fotograficznego.
Na blacie statywu przymocowano przeglądarkę do
zdjęć rtg, na powierzchni, której przyklejono dwie
szklane płytki umożliwiające w powtarzalny spo−
sób unieruchomienie kolejnych bloczków żywico−
wych. Bloczki żywicowe umieszczono na wprost
obiektywu w małej odległości wynoszącej 250
mm od dolnej powierzchni bloczka do filmu.
Bloczki żywicowe fotografowano dwukrotnie,
przed i po instrumentacji, na tym samym odcinku
filmu wykorzystując funkcję podwójnej ekspozy−
cji oraz tzw. priorytet przysłony. Wartość przysło−
ny ustalono na 22, a dobrany automatycznie czas
naświetlania wynosił 1/8 części sekundy. Ustalone
w ten sposób warunki ekspozycji umożliwiły pra−
widłowe naświetlenie negatywu. Podczas ekspo−
zycji bloczek żywicowy był podświetlany od
spodu światłem jarzeniowym. Każdy z bloczków
był odpowiednio oznakowany. Kanały, przed
opracowaniem, wypełniano czarnym tuszem i wy−
konywano pierwsze zdjęcie. Po instrumentacji ka−
nały płukano, całkowicie osuszano i wykonywano
kolejną ekspozycję. Z uzyskanego tym sposobem
negatywu wykonano zdjęcia formatu 100 × 150 mm,
które posłużyły do porównania kształtu opracowa−
nych kanałów w stosunku do kanałów nieopraco−
wanych. Ocena ta polegała na poszukiwaniu na−
stępujących zmian w przebiegu kanału: wycięcia
tzw. zamka (apical zip) – jest to nieregularne po−
szerzenie utworzone przez główne narzędzie kana−
łowe (MAF) w części wierzchołkowej kanału;
utworzenia tzw. łokcia (elbow) – jest to zwężenie
widoczne nad wyciętym „zamkiem”; wycięcia
stopnia (ledge) – stopień powstaje w miejscu za−
krzywienia kanału, zawsze po jego stronie zewnę−
trznej; perforacji (perforation) – utworzenie fał−
szywego kanału wzdłuż zewnętrznej części za−
krzywienia; transportacji (transportation) – jest to
nadmierne usunięcie zębiny po wewnętrznej stro−
J. ŁASZKIEWICZ, D. PLUCIŃSKI, D. PIĄTOWSKA
nie zakrzywienia, któremu towarzyszy po prze−
ciwnej stronie zbyt duże usunięcie zębiny w części
wierzchołkowej.
Oceny zmian w przebiegu kanału dokonała
osoba (D.P), która nie opracowywała kanałów.
Średni czas pracy narzędziami Profile i K−Fle−
xofile porównano za pomocą testu t−Studenta. Pro−
porcje liczby złamanych narzędzi kanałowych
oraz poszczególnych zmian w kształcie opracowa−
nych kanałów porównano posługując się testem
wskaźnika struktury. Poziom istotności ww. te−
stów ustalono na p = 0,05
Wyniki
Czas opracowania kanałów. W grupie A
(Profile) średni czas pracy wynosił 74,93 s,
a w grupie B (K−Flexofile) – 163,06 s i był dwu−
krotnie dłuższy niż w grupie A.
Stwierdzono statystycznie znamienną różnicę
między aktywnym czasem opracowania kanałów
narzędziami maszynowymi a ręcznymi (p =
0,0001) (tab. 1 i ryc. 1).
Zużycie narzędzi. W grupie A, a więc tam,
gdzie kanały w bloczkach żywicowych zostały
opracowane w maszynowy sposób narzędziami ty−
pu Profile doszło do złamania trzech narzędzi.
Dwukrotnie było to narzędzie Profile .04/35 a raz
Profile .04/25. W grupie B, gdzie stosowano na−
rzędzia ręczne typu K−flexofile złamaniu uległ tyl−
ko jeden pilnik o rozmiarze 35 wg ISO (tab. 2).
Test porównania wskaźnika struktury nie po−
twierdził istotnej statystycznie różnicy w często−
ści łamania się narzędzi w badanych grupach (p =
= 0,149). W żadnej z badanych grup nie zaobser−
wowano deformacji instrumentów endodontycz−
nych.
Kształt kanałów po opracowaniu endodon−
tycznym. Zmiany w kształcie opracowanych ka−
nałów przedstawiono w tabeli 3. Jak wynika z da−
nych najczęstszą zmianą w grupie stalowych na−
Tabela 1. Średni aktywny czas pracy narzędziami endo−
dontycznymi
Table 1. Mean active preparation time of endodontic
instrumentation
Narzędzia
(Instrument)
Średnia
(Mean) (s)
x–
± SD
Profile
(n = 15)
74,93*
16,00
K−Flexofile
(n = 17)
163,06*
37,15
Test t−Studenta (p < 0.05).
* różnica znamienna statystycznie (statistical significance).
351
Efektywność opracowania zakrzywionych kanałów korzeniowych
Ryc. 1. Wykres czasu pracy kolejnymi
narzędziami w grupie A i B
Fig. 1. Time of preparation in group A
and B
czas (s)
time (s)
300
K−FlexoFile
250
ProFile
200
150
100
50
0
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11 12 13 14 15 16 17 18
kolejne narzędzie
number of instrument
rzędzi był „zamek” i „łokieć” (ryc. 2). W kanałach
opracowanych tymi narzędziami zmiany te wystę−
powały w 64,7% istotnie częściej (p = 0,003) niż
z użyciem narzędzi Profile. W przypadku,
w którym nastąpiło wycięcie stopnia, nie stwier−
dzono różnic istotnych statystycznie. Transporta−
cja w przypadku narzędzi stalowych występowała
w 29,4% (5/17 kanałów), a nie stwierdzono jej
przy użyciu narzędzi Profile (różnica znamienna
statystycznie) (tab. 3, ryc. 2).
Tabela 2. Liczba złamanych narzędzi kanałowych
Table 2. Number of fractured instruments
Narzędzia
(Instrument)
Złamane
(Separated)
Rozmiar
(Size / Taper)
Profile
3/18*
1 (0,4/25),
2 (0,4/35)
K−Flexofile
1/18*
1 (0,2/35)
Test porównania wskaźnika struktury p > 0,05.
* brak różnicy znamiennej statystycznie (not statistical
significance).
Omówienie
Istnieją dwa główne cele instrumentacji endo−
dontycznej: usunięcie zawartości kanałów korze−
niowych (miazgi, bakterii i resztek martwiczych)
oraz takie ukształtowanie kanału, które ułatwia jego
szczelne wypełnienie. W kanałach wąskich i za−
krzywionych są to cele trudne do osiągnięcia za po−
mocą ręcznych narzędzi stalowych [8, 10]. Zda−
niem niektórych autorów [11–13] łatwiej i szybciej
idealne opracowanie kanałów można osiągnąć uży−
wając maszynowych narzędzi niklowo−tytanowych.
Celem naszej pracy było porównanie ręcznych
narzędzi stalowych i maszynowych narzędzi niklo−
wo−tytanowych pod kątem czasu pracy narzędzia−
mi, ich zniszczenia i deformacji oraz kształtu kana−
łów po opracowaniu. Jak wynika z naszych badań,
istnieje statystycznie znamienna różnica między
czasem opracowania kanałów narzędziami maszy−
nowymi a stalowymi narzędziami ręcznymi (tab. 1).
Potwierdzają ją badania innych autorów [13–15].
Dość powszechny jest pogląd, że narzędzia
maszynowe, w tym igły Lentulo, łamią się w za−
krzywionych kanałach częściej niż narzędzia ręcz−
Tabela 3. Zmiany w kształcie opracowanych kanałów
Table 3. Canal shape abberations
Rodzaj zmiany
(Aberration type)
K−Flexofile
n = 17
Profile
n = 15
p
Zamek (Apical zip)
11 (64,7%)
2 (13,3 %) *
p = 0,003
Łokieć (Elbow)
11 (64,7%)
2 (13,3 %) *
p = 0,003
Stopień (Ledge)
0 (0%)
1 (6,7%)
n.s.
Perforacja (Perforation)
0 (0%)
0 (0%)
n.s.
Transportacja (Transportation)
5 (29,4%)
0 (0%) *
p = 0,02
Test porównania wskaźnika struktury p < 0,05.
* różnica znamienna statystycznie (statistical significance).
n.s. – brak różnicy istotnej statystycznie (not statistical significance).
n – liczebność próbki (number of instruments).
352
J. ŁASZKIEWICZ, D. PLUCIŃSKI, D. PIĄTOWSKA
b
a
Ryc. 2. Kanał opracowany niklowo−tytanowymi narzę−
dziami maszynowymi Profile z zachowaniem orygi−
nalnego przebiegu kanału
Fig. 2. The canal instrumented with nickel−titanium
rotary instruments. Note the preservation of original
canal shape
Ryc. 3. Zmiany w kształcie kanału opracowanego sta−
lowymi narzędziami ręcznymi K−Flexofile; a – zamek,
b – łokieć
Fig. 3. Changes in the shape of the canal instrumented
with stainless−steel hand instruments K−Flexofile;
a – zip, b – elbow
ne [(13, 16]. W naszej pracy doszło do złamania
trzech narzędzi maszynowych i jednego narzędzia
ręcznego. Analiza statystyczna uzyskanych da−
nych nie potwierdziła istotnej statystycznie różni−
cy w częstości łamania się ocenianych narzędzi
(tab. 2). Nie zaobserwowano zniszczenia i defor−
macji ocenianych narzędzi endodontycznych.
Wiąże się to być może z faktem, że wszystkie na−
rzędzia były nowe, a czas pracy nimi krótki.
Idealne opracowanie kanałów korzeniowych
jest łatwiejsze w kanałach prostych, niż w wąskich
i zakrzywionych. Wynika to stąd, że narzędzia ka−
nałowe powodują, szczególnie w części wierzchoł−
kowej, usuwanie większej ilości zębiny od strony
zewnętrznej zakrzywienia kanału, niż wewnętrznej
[3]. Prowadzi to do powstawania wielu nieprawi−
dłowości opracowania, takich jak powstanie stop−
nia, łokcia, zamka lub perforacji. W takich przypad−
kach pozostaje na ogół nieopracowana część kana−
łu, co może prowadzić do wczesnych i późnych
powikłań klinicznych w postaci ostrych lub prze−
wlekłych zapaleń tkanek okołowierzchołkowych.
Wspomniane wyżej nieprawidłowości zdarza−
ją się, zdaniem niektórych autorów, głównie
w czasie opracowywania kanałów narzędziami
ręcznymi [14]. Zdaniem innych autorów [16–18]
narzędzia ręczne typu K−Flexofile są równie efek−
tywne jak narzędzia maszynowe. Jak wynika z na−
szych badań, zmiany w przebiegu kanału w posta−
ci „zamka” i „łokcia” wystąpiły znamiennie częś−
ciej w przypadku narzędzi ręcznych K−Flexofile
niż w przypadku narzędzi maszynowych typu Pro−
file (tab. 3). Do podobnych wniosków doszedł
Kum et al. [14], opracowując kanały narzędziami
ręcznymi K−Flexofile i narzędziami maszynowy−
mi Profile .04, .06 oraz Profile GT.
Zachowanie oryginalnego przebiegu zakrzy−
wionego kanału korzeniowego jest naczelną zasa−
dą leczenia endodontycznego. Niestety, większość
narzędzi stalowych i niklowo−tytanowych ma ten−
dencję do prostowania zakrzywionych kanałów
przez nadmierne usunięcie zębiny po wewnętrznej
stronie zakrzywienia, któremu towarzyszy zbyt
duże usunięcie zębiny po przeciwnej stronie za−
krzywienia (tzw. transportacja) (ryc. 3).
Jak wynika z naszych badań, „transportacja”
występowała istotnie częściej w przypadku ręcz−
nych narzędzi K−Flexofile niż narzędzi maszyno−
wych Profile. Była to zależność znamienna staty−
stycznie. Podobnego zdania są inni autorzy [13–
15, 19, 20]. Eposito i Cunningham [19] stwierdzi−
li ponadto, że rotacyjne narzędzia maszynowe po−
zwalają szerzej opracować okolicę otworu fizjolo−
gicznego (nawet do 45 wg ISO), zachowując przy
tym oryginalny przebieg kanału.
Odmienne wyniki uzyskali Jardine i Gulabiva−
la [17], którzy porównali dwa systemy rotacyjne
(McXIM i Profile) z narzędziami ręcznymi Flexo−
file. Zdaniem tych autorów narzędzia ręczne na
równi z narzędziami maszynowymi zachowują
oryginalny przebieg zakrzywionego kanału.
Jak wynika z naszych badań oraz cytowanego
353
Efektywność opracowania zakrzywionych kanałów korzeniowych
piśmiennictwa nie ma jeszcze idealnych narzędzi
do opracowywania zakrzywionych kanałów ko−
rzeniowych. Konieczne są więc dalsze badania ni−
klowo−tytanowych narzędzi maszynowych, szcze−
gólnie w kierunku poprawy ich własności fizycz−
nych, tak aby można było opracowywać wszystkie
kanały szybko i bezpiecznie.
Podsumowanie
W przyjętych warunkach badania zastosownie
maszynowych narzędzi niklowo−tytanowych NiTi
Profile pozwoliło na opracowanie zakrzywionych
kanałów korzeniowych z zachowaniem ich orygi−
nalnego kształtu w znamiennie krótszym czasie
niż przy użyciu stalowych narzędzi K−Flexofile.
Maszynowe narzędzia NiTi okazały się jednak
bardziej podatne na złamanie.
Piśmiennictwo
[1] BERGENHOLTZ G.: Biologiczne aspekty leczenia kanałowego. Quintess. 1996, 2, 95–103.
[2] SCHILDER H., YEE F. S.: Canal debridement and disinfection. In: Pathways of the Pulp. Ed.: The C. V. Mosby Co.,
St. Louis 1984, 175–204.
[3] WEINE F. S., KELLY R. F., LIO P. J.: The effect of preparation procedures on original canal shape and apical fora−
men shape. J. Endod. 1975, 1, 255–262.
[4] SVEC T. A., WANG M. M.: Precurving of nickel−titanium files affects transportation in simulated canals. J. Endod.
1998, 24, 23–25.
[5] ROANE J. B., SABALA C. L., DUNCANSON M. G.: The balanced force concept for instrumentation of curved canals.
J. Endod. 1985, 11, 203–211.
[6] TIDMARSH B. G.: Preparation of root canal. Int. Endod. J. 1982, 15, 53–61.
[7] WALIA H., BRANTLEY W. A., GERNSTEIN H.: An initial investigation of the bending and torsional properties of nick−
el−titanium root canal files. J. Endod. 1988, 14, 364–351.
[8] SCHNEIDER S. W.: A comparison of canal preparations in straight and curved root canals. Oral Surg. Oral Med. Oral
Pathol. 1971, 32, 271–275.
[9] BRYANT S. T., THOMPSON S. A., AL−OMARI M. A., DUMMER P. M. H.: Shaping ability of ProFile rotary nickel−tita−
nium instruments with ISO sized tips in simulated root canals. Part 1. Int. Endod. J. 1998, 31, 275–281.
[10] SCHILDER H.: Cleaning and shaping the root canal. Dent. Clin. North Am. 1974, 18, 269–296.
[11] THOMPSON S. A., DUMMER P. M. H.: Shaping ability of ProFile.04 taper series 29 rotary nickel−titanium instru−
ments in simulated root canal. Part I. Int. Endod. J. 1997 a, 30, 1–7.
[12] THOMPSON S. A., DUMMER P. M. H.: Shaping ability of ProFile.04 taper series 29 rotary nickel−titanium instru−
ments in simulated root canal. Part II. Int. Endod. J. 1997 b, 30, 8–15.
[13] SCHÄFER E., FLOREK H.: Efficiency of rotary nickel−titanium K3 instruments compared with stainless steel hand
K−Flexofile. Part 1. Shaping ability in simulated curved canals. Int. Endod. J. 2003, 36, 199–207.
[14] KUM K−Y., SPÄNGBERG L., BRUCE Y. CH., II−YOUNG J., SEUNG−JONG L., CHAN−YOUNG L.: Shaping ability of three
ProFile rotary instrumentation techniques in simulated resin root canals. J. Endod. 2000, 26, 719–723.
[15] SHORT J. A., MORGAN L. A., BAUMGARTNER J. C.: A comparison of canal centering ability of four instrumentation
techniques. J. Endod. 1997, 23, 503–507.
[16] SUTER B., LUSSI A., SEQUEIRA P.: Probability of removing fractured instruments from root canals. Int. Endod. J.
2005, 38, 112–123.
[17] JARDINE S. J., GULABIVALA K.: An in vitro comparison of canal preparation using two automated rotary nickel−tita−
nium instrumentation techniques. Int. Endod. J. 2000, 33, 381–391.
[18] AL−OMARI M. A. O., DUMMER P. M. H., NEWCOMBE R. G.: Comparison of six files to prepare simulated root
canals. Part 2. Int. Endod. J. 1992, 21, 67–81.
[19] ESPOSITO P. T., CUNNINGHAM C. J.: A comparison of canal preparation with nickel−titanium and stainless steel
instruments. J. Endod. 1995, 21, 173–176.
[20] PARK H.: A comparison of Greater Taper files, ProFiles, and stainless steel files to shape curved root canals.Oral
Surg. Oral Med. Oral Path., 2001, 91, 715–718.
Adres do korespondencji:
Danuta Piątowska
Zakład Stomatologii Zachowawczej
ul. Pomorska 251
92−213 Łódź
tel./fax: +48 042 675 74 18
e−mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 25.05.2006 r.
Po recenzji: 25.07.2006 r.
Zaakceptowano do druku: 28.08.2006 r.
Received: 25.05.2006
Revised: 25.07.2006
Accepted: 28.08.2006