Łucja Maciejewska*, Barbara Urbańczyk

Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
Łucja Maciejewska*, Barbara Urbańczyk**
Biblioteka Główna i OINT
Politechnika Wrocławska
KSZTAŁCENIE UŻYTKOWNIKÓW INFORMACJI
ELEKTRONICZNEJ – KURSY OGÓLNOPOLSKIE ORGANIZOWANE
PRZEZ BIBLIOTEKĘ POLITECHNIKI WROCŁAWSKIEJ
[EDUCATING THE USERS OF ELECTRONIC INFORMATION – ALL-POLISH
COURSES OFFERED BY THE MAIN LIBRARY OF THE WROCŁAW UNIVERSITY
OF TECHNOLOGY]
Abstrakt: Korzystanie z elektronicznych źródeł informacji wymaga zdobywania nowych umiejętności i ciągłego
poszerzania wiedzy. Ogromną rolę w przełamywaniu barier towarzyszących korzystaniu z Internetu oraz w realizacji koncepcji e-inclusion odgrywają biblioteki. W artykule przedstawiono znaczenie kursu ogólnopolskiego
„Czasopisma Elektroniczne” jako ważnej inicjatywy w zakresie rozwijania świadomości i praktycznych umiejętności w odniesieniu do e-źródeł, powołując się m.in. na pojęcie e-literacy. Kurs był nowością w skali kraju i spotkał
się z dużym zainteresowaniem, przekraczającym możliwości organizacyjne Biblioteki. Prowadzony jest odpłatnie,
regularnie od 2000 r. i porusza kompleksowo, łącznie z aspektami prawnymi, zagadnienia e-czasopism. W artykule przedstawiono również podobne projekty, omówiono znaczenie kursu dla rozwoju społeczeństwa informacyjnego, jego funkcje i ocenę użytkowników.
BIBLIOTEKA POLITECHNIKI WROCŁAWSKIEJ – CZASOPISMA ELEKTRONICZNE – EDUKACJA – e-LITERACY –
e-WŁĄCZENIE
Abstract: The use of electronic sources of information requires mastering new skills and permanent supplementing one’s knowledge. Libraries play significant role in overcoming the barriers related to using the Internet as
well as in realizing the idea of e-inclusion. The authors present the all-Polish course „Electronic Journals” as an
important initiative aimed at developing e-literacy in Poland – practical skills and consciousness regarding using
e-sources of information. The course was a novelty in Poland and aroused great interest, which exceeded the
organizational capabilities of the Library. The course has been offered commercially since 2000. It contains all the
aspects of e-journals (including law aspects). Furthermore, other projects of similar type, the role of this course for
the development of the information society as well as its functions and participants’ opinions are presented in this
article.
EDUCATION – e-INCLUSION – ELECTRONIC JOURNALS – e-LITERACY – MAIN LIBRARY OF THE WROCŁAW
UNIVERSITY OF TECHNOLOGY
*
*
*
*
Kustosz dypl. mgr inż. Łucja Maciejewska, kierownik Oddziału Gromadzenia i Opracowania Wydawnictw Ciągłych
Biblioteki Głównej i OINT Politechniki Wrocławskiej. Współautorka m.in.: (2005) Nowe trendy w sposobach dostępu do
elektronicznych źródeł informacji; (2004) Dostęp do czasopism elektronicznych w krajach UE. Adres elektr.:
[email protected]
**
Kustosz dypl. mgr inż. Barbara Urbańczyk, Politechnika Wrocławska, bibliotekarz dyplomowany; kierownik
Oddziału Informacji Naukowej Biblioteki Głównej i OINT Politechniki Wrocławskiej. Współautorka m.in.: (2005)
Ogólnopolskie Konsorcjum Chemical Abstracts – sześcioletnie doświadczenia Biblioteki Politechniki Wrocławskiej; (2004)
Dostęp do czasopism elektronicznych w krajach UE. Adres elektr.:[email protected]
54
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
Wstęp
W społeczeństwie informacyjnym ważne znaczenie odgrywa informacja, która jest wykorzystywana w życiu społecznym, kulturalnym, ekonomicznym i politycznym. W budowaniu społeczeństwa informacyjnego dużą
rolę przypisuje się bibliotekom naukowym, które posiadają dostęp do wielu cennych źródeł informacji i wiedzę
jak z nich korzystać, a wszechstronnie wykształcona kadra zwraca szczególną uwagę na potrzebę kształcenia
swoich użytkowników.
Trzeba zaznaczyć, że sama możliwość dostępu do informacji nie jest wystarczająca dla odbiorcy. Niezbędna
jest ocena jej wartości, następnie dokonanie wyboru tej najbardziej odpowiadającej potrzebom w danym momencie. Podejście takie zwane jest umiejętnościami informacyjnymi, czyli e-literacy [Godwin 2005, dok. elektr.;
Derfert-Wolf 2005, dok. elektr.]. Polega ono na właściwym rozpoznaniu źródła, efektywnym wyszukaniu informacji, jej ocenie a następnie selekcji. Umiejętności informacyjne są podstawą dobrego funkcjonowania w społeczeństwie informacyjnym i można powiedzieć, że powinien je mieć każdy, kto chce samodzielnie korzystać ze
źródeł informacji [Długosz 2003, dok. elektr.] W kontekście tak pojmowanego społeczeństwa ważnym zagadnieniem jest tzw. e-inclusion, czyli włączanie do możliwości korzystania z szeroko pojętej technologii informacyjnej wszystkich grup społecznych, łącznie z tymi, które znalazły się w trudnej sytuacji społecznej oraz niepełnosprawnymi. Podział na jednostki, które potrafią korzystać z informacji i niemające takich umiejętności jest
niepożądany i może zagrozić budowie społeczeństwa informacyjnego. Biblioteki, szczególnie duże naukowe,
odgrywają zasadniczą rolę w sferze uczenia tych umiejętności. Szkoląc na różnym poziomie swoich użytkowników i organizując wszelkiego rodzaju kursy realizują koncepcję zarazem e-literacy oraz e-inclusion, zapobiegając tzw. wykluczeniu cyfrowemu.
Biblioteka Politechniki Wrocławskiej ma duże doświadczenie w tym zakresie organizując od wielu lat kursy
o zasięgu ogólnopolskim. Odgrywają one ważną rolę w przygotowaniu różnych grup społecznych, nie tylko bibliotekarzy, do posługiwania się nowoczesnymi technologiami i narzędziami informacyjnymi.
Historia kursów organizowanych przez Bibliotekę Politechniki Wrocławskiej
Pierwsza inicjatywa zorganizowania kursu przez naszą Bibliotekę powstała 1985 r., czyli w czasie, kiedy
polskie biblioteki akademickie wkraczały na drogę komputeryzacji [Makarska-Deszcz 2000, s.11–14]. Pierwszy
kurs „Zautomatyzowane systemy biblioteczno-informacyjne” spotkał się z dużym zainteresowaniem i przez długie lata, odpowiednio uzupełniany o nowe zagadnienia, należał do stałych punktów działalności biblioteki. Od
samego początku zyskał on rangę ogólnopolską i z czasem przekształcił się w kurs „Komputerowe systemy biblioteczno-informacyjne”. Uczestnikami byli pracownicy różnego typu bibliotek, instytutów naukowych i badawczych, ośrodków PAN i zakładów przemysłowych.
Z biegiem lat biblioteczną codzienność zdominowały zagadnienia związane z internetem, który stał się niezmiernie przydatnym narzędziem w tej działalności. I właśnie internet stał się głównym tematem 3-dniowego
kursu „Internet w bibliotece”, prowadzonego nieprzerwanie od 1997–2000 r. w Bibliotece Politechniki Wrocławskiej [http://www.bg.pwr.wroc.pl/]. Podczas szkoleń, których główną część stanowiły zajęcia praktyczne,
uczestnicy zdobywali wiedzę na temat działania Internetu, posługiwania się przeglądarkami, pocztą elektro-
55
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
niczną, a także na temat źródeł przydatnych w pracy biblioteczno-informacyjnej oraz tworzenia i edycji dokumentów hipertekstowych.
Wraz z pojawieniem się w bibliotekach publikacji elektronicznych, w szczególności czasopism elektronicznych, zrodził się pomysł zorganizowania nowego kursu „Czasopisma Elektroniczne”, który od 2000 r. cieszy się
niesłabnącym powodzeniem. W 2006 r. przygotowywane są jego dwie kolejne edycje. Biblioteka Politechniki
Wrocławskiej zaproponowała w starannie przygotowanym programie kursu szeroki wachlarz zagadnień w zakresie korzystania z e-czasopism.
Krajowe inicjatywy krzewienia wiedzy w zakresie dostępu i korzystania
z elektronicznych źródeł informacji naukowej
Wobec rozwijających się w bardzo szybkim tempie mediów elektronicznych i ukazywania się ogromnej
liczby źródeł informacji naukowej, użytkownikom, a często i pracownikom bibliotek czy ośrodków informacji,
coraz trudniej orientować się w aktualnych tendencjach rozwoju zwłaszcza wydawnictw online. Dużo problemów generuje też sprawne organizowanie dostępu do czasopism elektronicznych i umiejętne prezentowanie eźródeł na stronie WWW instytucji. Bibliotekarz lub pracownik informacji powinien posiąść umiejętność samodzielnego oceniania i doboru oferowanych przez wydawców lub dostawców serwisów i baz z czasopismami
elektronicznymi.
Wiele zagadnień związanych z nowoczesnymi źródłami informacji było rozwiązywanych samodzielnie
przez bibliotekarzy, szczególnie bibliotek akademickich, które jako pierwsze w kraju w latach 80-tych zaczęły
testować czasopisma na nośnikach elektronicznych. Bibliotekarze borykali się z wieloma problemami, a w tamtych latach mogli polegać jedynie na sobie, ewentualnie na przedstawicielach wydawców, którzy organizowali
pewne dokształcające warsztaty. Nie były to jednak wystarczające działania. Wydawcy w celu pokazania korzyści, jakie przynosi dostęp nieograniczonej liczbie użytkowników do dużych serwisów (kilkanaście tysięcy tytułów czasopism) oferowali bezpłatnie, w ramach promocji, takie usługi. Biblioteki zachęcone i dopingowane
przez rozentuzjazmowanych użytkowników często decydowały się na zakup usługi dostępu również po okresie
promocyjnym. Z czasem zaczęły tworzyć się konsorcja bibliotek naukowych, które przynosiły znacznie większe
korzyści wszystkim uczestnikom, a o wyborze decydowały oszczędności ekonomiczne.
W zakresie szeroko pojętych usług edukacyjnych dla bibliotekarzy i pracowników informacji Biblioteka
Politechniki Wrocławskiej jako pierwsza w kraju zaczęła organizować kursy nt. komputerowych systemów biblioteczno-informacyjnych i Internetu. Temat czasopisma elektroniczne pojawił się w naszej ofercie po raz
pierwszy w 2000 r. Byliśmy inicjatorem kursu, jak się z czasem okazało, o niezmiernie pożądanym profilu. Za
naszym przykładem ruszyły w 2002 r. projekty kursów organizowanych przez Wyższą Szkołę Umiejętności
Społecznych w Poznaniu [dalej WszUS]. Pionierskim w swoim rodzaju kursem dla kadry kierowniczej bibliotek
był temat „Nowoczesne metody i style zarządzania biblioteką" [Koziara 2002, dok. elektr.]. Bardzo dobrze przygotowany był następny kurs: „Zarządzanie czasopismami online w bibliotece” (dwie edycje – 2003, 2004r.).
Oferta pierwszego szkolenia poruszała m.in. zagadnienia zawiązujących się w kraju konsorcjów nt. e-czasopism.
Natomiast tematyka kolejnego obejmowała całościowo zagadnienia czasopism – od roli cytowań w nauce, metod oceny czasopism i oceny prenumeraty czasopism, poprzez problematykę e-czasopism i ich znaczenia w bi-
56
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
bliotekach, organizację dostępu – do konsorcjów bibliotek i aspektów prawnych, takich jak umowy licencyjne
i prawo autorskie w mediach elektronicznych. Te warsztaty zebrały bardzo wysoką ocenę od uczestników.
Nie można pominąć jeszcze jednego edukacyjnego projektu WSzUS w Poznaniu skierowanego do pracowników bibliotek. Był to oferowany w 2003 r. kurs „Zarządzanie rozwojem biblioteki publicznej. Komunikacja
interpersonalna. Prezentacja medialna biblioteki” [Zarządzanie 2003, dok. elektr.]. Zamierzeniem tego szkolenia
było wypracowanie umiejętności promowania biblioteki w środowisku lokalnym, budowania w świadomości
opinii publicznej jej nowoczesnego wizerunku, poznania i uświadomienia sposobów zdobywania prestiżu w środowisku lokalnym i poza nim. Poruszane zagadnienia są szczególnie istotne w odniesieniu do środowiska bibliotekarskiego, narażonego z jednej strony na duże wymagania ze strony użytkowników, a często z drugiej na
stres towarzyszący zabiegom i „udowadnianiu” decydentom konieczności uwzględniania w planowanych budżetach nakładów na utrzymanie i rozwój biblioteki oraz pozyskiwanie zasobów. W takiej właśnie działalności
duże znaczenie mają umiejętności z zakresu tzw. komunikacji interpersonalnej.
Przy okazji warto również wspomnieć o internetowym kursie BIBWEB, projekcie, w którym uczestniczą
dwie polskie organizacje: Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie i serwis informacyjny EBIB. Projekt ten,
wspierany przez Fundację Bertelsmanna, jest ważną inicjatywą w zakresie krzewienia wiedzy nt. elektronicznych źródeł informacji, z której to formy nauczania od 2004 r. korzystają bibliotekarze, pracownicy ośrodków
informacji i archiwów oraz nauczyciele-bibliotekarze z całej Polski. Kurs obejmuje ogólne zagadnienia związane
z Internetem, a także bardziej specjalistyczne, poświęcone m.in. wykorzystaniu mediów elektronicznych w bibliotece, wyszukiwaniu informacji naukowej przy użyciu nowoczesnych narzędzi, tworzeniu własnej oferty na
stronie internetowej. Opierając się na opinii uczestników należy uznać walory treściowe kursu za bardzo pożyteczne. Świadczą o tym m.in. wypowiedzi zainteresowanych udzielane w ankietach, gdzie część z nich widzi
w zdobywaniu lub poszerzaniu swoich wiadomości tą drogą nowe szanse związane z pracą [Wołodko 2004, dok.
elektr.].
Kurs „Czasopisma elektroniczne”
Rozpoznawanie ofert wydawców e-czasopism i baz danych, zakup oraz promocja na stronie WWW
[http://www.bg.pwr.wroc.pl/] nowoczesnych produktów, o które wzbogaciły się zasoby biblioteki to zadania,
które powierzono w Bibliotece Politechniki Wrocławskiej dwóm oddziałom: Gromadzenia i Opracowania Wydawnictw Ciągłych oraz Informacji Naukowej.
Wraz z pojawieniem się w ofercie Biblioteki elektronicznych źródeł informacji zwiększyło się zapotrzebowanie na kompleksową wiedzę o sposobach korzystanie z nich. Opracowano tematy szkoleń w zakresie wyszukiwania w bazach danych i czasopismach elektronicznych oraz korzystania z katalogu komputerowego z myślą
o użytkownikach, którzy chcą uczynić z Internetu (ze strony WWW) efektywne i precyzyjne narzędzie pomocne
w poszukiwaniu literatury naukowej. Początkowo tymi szkoleniami objęto bibliotekarzy systemu bibliotecznoinformacyjnego Politechniki oraz użytkowników – studentów i pracowników naukowych zainteresowanych samodzielnym korzystaniem z e-źródeł. Równocześnie mając sygnały od zaprzyjaźnionych kolegów z innych bibliotek, że jest szersze zapotrzebowanie w środowisku na takie szkolenia, dodano ofertę kursów ogólnopolskich
nt. czasopism elektronicznych. Początkowo kurs trwał dwa dni, ale po analizie uwag uczestników zawartych
57
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
w ankiecie końcowej, zdecydowano się rozbudować jego program i tym samym wydłużyć do czterech dni.
Zmodyfikowana wersja obejmuje następujące zagadnienia:
•
Dostęp do czasopism elektronicznych – sposoby, serwisy.
•
Nowe trendy jak Open Access, Open Archives.
•
Promocja i prezentacja czasopism elektronicznych na stronach WWW instytucji.
•
Zasady zakupu czasopism elektronicznych w ramach konsorcjów.
•
Problematyka umów licencyjnych, aspekty prawne związane z dostępem do czasopism elektronicznych.
•
Nowoczesne narzędzia administrowania e-czasopismami.
•
Wyszukiwanie literatury naukowej (postać elektroniczna) przy użyciu ogólnodostępnych narzędzi internetowych.
•
Efektywna umiejętność korzystania z przeglądarek pełnych tekstów.
•
Wyszukiwanie czasopism i artykułów pełnotekstowych w serwisach.
•
Opis bibliograficzny dokumentów elektronicznych.
•
Instalacja oprogramowania do przeglądania pełnych tekstów dokumentów w różnych formatach.
Kurs skierowany jest do pracowników różnych typów placówek bibliotecznych, nauczycieli-bibliotekarzy,
pracowników szeroko rozumianej informacji, osób związanych ze sferą zarządzania i marketingiem, a także pracowników samorządów lokalnych i wszystkich innych zainteresowanych.
Program obejmuje wykłady oraz ćwiczenia w laboratorium komputerowym w Centrum Kształcenia Ustawicznego Politechniki Wrocławskiej. W trakcie ćwiczeń, które stanowią 70% całości szkolenia, każdy z uczestników ma do dyspozycji osobne stanowisko komputerowe i czas na samodzielną pracę. Kursant otrzymuje specjalny zeszyt ćwiczeń, w którym opracowane zostały zadania o różnym stopniu trudności. Zdobytą na kursie
wiedzę można sprawdzić wykonując codziennie interaktywny krótki test. Jest też czas na wymianę poglądów
czy udział w dyskusji na tematy zawodowe.
Dla kursantów przewidziane są dodatkowe atrakcje: zwiedzanie Biblioteki Politechniki i wycieczka z przewodnikiem po Wrocławiu, a także spotkanie towarzyskie w jednym z klubów w mieście.
Kurs w oczach użytkowników
Bardzo cenną informacją dla organizatorów kursu jest jego ocena przez uczestników. Źródłem takiej informacji, oprócz licznych nieformalnych rozmów, jest anonimowa ankieta końcowa, towarzysząca kursowi od
pierwszej edycji. Zawiera ona dwa rodzaje pytań: zamknięte – wymagające zakreślenia jednej z kilku odpowiedzi i tzw. otwarte, wymuszające obszerniejszą wypowiedź. Poniżej prezentujemy wybrane przykłady pytań:
•
Jak oceniasz program kursu?
•
Jak oceniasz przydatność szkolenia dla siebie i dla swojej instytucji?
•
Czy proporcje między wykładami i ćwiczeniami zostały właściwie dobrane?
•
Oceń przydatność poszczególnych wykładów i ćwiczeń?
•
Co Ci się w kursie najbardziej i najmniej podobało?
•
Co należy ewentualnie zmienić?
58
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
Z analizy ankiet wynika, że kurs jest przydatny i doceniany. Zarówno wykłady jak i ćwiczenia postrzegane
są jako ciekawe i rozwijające, co potwierdza ich średnia ocena 2,8 w trzystopniowej skali ocen. Pozytywnie jest
także oceniana strona organizacyjna kursu oraz liczba wykładów i ćwiczeń, a także ich merytoryczna zawartość.
Większość uczestników wskazuje też na przydatność zeszytu ćwiczeń wzbogaconego o szczegółowe wskazówki
dla wykonującego. Uwagę zwracają powtarzające się sugestie dołączenia do materiałów kursowych treści lub
konspektów wykładów oraz prezentacji multimedialnych. Często powtarzają się też głosy na temat wydłużenia
kursu do 5 dni i tym samym zwiększenia liczby ćwiczeń praktycznych oraz przeznaczenia więcej czasu na dyskusje i wymianę doświadczeń. Wiele osób wyraża swoje zadowolenie z możliwości uczestniczenia w wycieczce
po Wrocławiu i nawet proponuje rozszerzenie imprez towarzyszących o spektakle teatralne lub koncerty.
Ankiety są nie tylko źródłem satysfakcji dla organizatorów, ale także zbiorem cennych wskazówek wykorzystywanych przy planowaniu kolejnych edycji. Sugestie w nich zawarte są szczegółowo analizowane i dyskutowane, po czym znajdują swoje zastosowanie przy przygotowywaniu nowych ćwiczeń, wykładów i innych
materiałów dydaktycznych.
Przy planowaniu organizacji i programu kursu bardzo przydatna jest także ankieta początkowa rozsyłana do
potencjalnych uczestników na kilka tygodni przed terminem kursu. Ankieta ta jest przede wszystkim źródłem
informacji na temat stopnia umiejętności komputerowych przyszłych kursantów, znajomości Internetu oraz samego zagadnienia czasopism elektronicznych. Daje też możliwość wypełniającemu na sprecyzowanie tematów,
którymi jest najbardziej zainteresowany. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom uczestników staramy się
uwzględnić wszystkie sugerowane tematy w programie wykładów lub ćwiczeń. Informacje ankietowe dają podstawę do zaplanowania poziomu danego kursu, np. poprzez określenie stopnia znajomości zagadnienia czasopism elektronicznych osób zgłaszających się. Na podstawie ankiet z lat 2000–2005 wynika, że:
•
35% osób znało dobrze zagadnienie (korzystało często z dostępu do e-czasopism w swojej pracy zawodowej)
•
39% – mogło pochwalić się średnią znajomością zagadnienia
•
aż 26% – miało sporadyczny kontakt lub nie miało żadnego.
Według naszej analizy ok. 35% uczestników średnio lub słabo posługuje się komputerem i narzędziami informatycznymi. Z tego powodu niechętnie korzystają oni z Internetu i e-źródeł, nawet jeżeli instytucja posiada
dostęp do nich. Ponadto zauważono, że kłopoty z biegłą obsługą komputera mają szczególnie osoby starsze i one
właśnie wymagają większej opieki ze strony prowadzących, aby móc zrealizować w przewidzianym czasie pełny
program ćwiczeń. W efekcie takiej pomocy w trakcie zajęć szybko rosną ich umiejętności a także swoboda
w posługiwaniu się komputerem.
Znaczenie szkolenia z zakresu e-źródeł
Odkąd druk zyskał wsparcie nowoczesnych metod cyfrowych, czasopisma i inne publikacje elektroniczne
stały się nieodłącznym elementem oferty informacyjnej bibliotek. Niezbędna stała się wiedza pozwalająca na ich
udostępnianie i efektywne wykorzystywanie. Kurs „Czasopisma Elektroniczne” jest odpowiedzią na wciąż rosnące zapotrzebowanie na szeroką wiedzę na temat tych źródeł. W 2000 r. był jedynym tego typu przedsięwzięciem o zasięgu krajowym i pozwalał kompleksowo na zapoznanie się z różnymi aspektami zagadnienia, począw-
59
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
szy od przeglądu oprogramowania niezbędnego do korzystania z pełnych tekstów, poprzez organizowanie konsorcjów i administrowanie zasobami elektronicznymi, a skończywszy na aspektach prawnych i nowych trendach
w sposobach dostępu do nich. Jego tematyka zdecydowanie odzwierciedla potrzeby społeczne związane z rozwojem nowoczesnych technologii informacyjnych.
Praca uczestników przy samodzielnych stanowiskach komputerowych, wykonywanie ćwiczeń bez pośpiechu, w rozsądnym tempie, a przy tym możliwość korzystania z życzliwej pomocy prowadzących zajęcia, przynoszą wielki pożytek i przyczyniają się do nabierania pewności siebie w posługiwaniu się komputerem i Internetem oraz różnymi technikami i narzędziami wyszukiwawczymi. Szkolenia takie służą także m.in. pokonywaniu technologicznej bariery, jaką stanowi tzw. computer anxiety. Nie wszyscy są w stanie zaakceptować dominującą rolę Internetu w życiu zawodowym i społecznym, źródła elektroniczne i nowy sposób dostępu do informacji. Chociaż zalety technologii cyfrowej rozpowszechniania informacji są powszechnie znane, to korzystanie
z niej wciąż jeszcze budzi poważne opory.
Dzięki kursowi zyskują również prowadzący zajęcia, którzy sami muszą podnosić swoje kwalifikacje, chcąc
sprostać wymaganiom uczestników i stać się dla nich przewodnikami i konsultantami w zakresie elektronicznych źródeł. Podstawą sukcesu całego przedsięwzięcia jest przede wszystkim wykształcona kadra [Kurkowska
2004, s. 25–46].
Organizację kursu można także wpisać w działania marketingowe biblioteki, gdyż dzięki niemu rośnie
uznanie środowiska, a biblioteka i instytucja zyskują coraz większy prestiż w otoczeniu bliższym i dalszym.
Poprzez długą obecność na rynku krajowym kurs „Czasopisma elektroniczne” stał się ważnym ogniwem
edukacji ustawicznej w społeczeństwie informacyjnym, gdzie wiodąca rolę odgrywa informacja, dostęp do niej,
a także sprawne poruszanie się w obrębie źródeł elektronicznych. Jest także działaniem na rzecz e-włączenia (einclusin) – mieści się w sferze edukacji w zakresie posługiwania się nowoczesnymi technologiami. Pośrednio
przeciwdziała wykluczeniu jednostek ze społeczeństwa informacyjnego poprzez propagowanie i przybliżanie
szerokiego wachlarza problemów związanych z e-informacją.
Podsumowanie
W społeczeństwie informacyjnym główną rolę odgrywa dostęp do informacji oraz wszechstronna umiejętność korzystania z niej. Ogromne znaczenie przypisuje się też edukacji. Chociaż bibliotekarze nie zawsze są
postrzegani jako partnerzy w budowaniu społeczeństwa informacyjnego, to naszym zdaniem właśnie biblioteki
mają największe możliwości w tym zakresie, posiadają bowiem cenne źródła informacji, dobrze wyszkoloną
kadrę z doświadczeniem edukacyjnym i nowoczesne narzędzia informatyczne. Poprzez właściwą dystrybucję
informacji, która jest najważniejszym elementem rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego, biblioteki zdecydowanie mogą wpływać na podnoszenie jakości pracy i życia społeczności nie tylko lokalnej, realizując swój
wkład w budowę społeczeństwa informacyjnego. Mimo powstających w Europie i na świecie wspaniałych projektów, których myślą przewodnią jest walka z e-wykluczeniem i barierami takimi jak computer anxiety, to
nadal występują znaczne ograniczenia w dostępie do informacji i wiedzy. Dla osób mających ograniczony dostęp do nowoczesnych źródeł informacji oraz odpowiednich technologii, biblioteki stają się centrami dysponującymi także tanimi lub darmowymi szkoleniami w zakresie korzystania z nich.
60
Seria III: e-Publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa
Nr 2. E-WŁĄCZENIE CZY E-WYOBCOWANIE? 2006
Dzięki kursowi Biblioteka Politechniki Wrocławskiej realizuje misję, jaką jest rozpowszechnianie kompleksowej wiedzy wszystkim potrzebującym, nie tylko bibliotekarzom, na temat nowoczesnych technologii informacyjnych i efektywnego korzystania z publikacji elektronicznych. W ramach omawianej działalności realizowana
jest koncepcja e-literacy, czyli przekazywania tzw. umiejętności informacyjnych w zakresie elektronicznych
źródeł, w skład których wchodzi wybór właściwej strategii poszukiwania źródła, selekcja informacji i właściwa
ocena jej przydatności. Całemu procesowi towarzyszy także zdobywanie umiejętności informatycznych w zakresie wykorzystania komputerów, systemów komputerowych i oprogramowania.
Śledząc na bieżąco literaturę i elektroniczne źródła informacji, organizatorzy ciągle aktualizują program
kursu, prezentując najnowsze światowe osiągnięcia z zakresu omawianego zagadnienia. W ramach tematu nowe
trendy w sposobach dostępu do e-źródeł, dużo czasu poświęcono problemowi Open Access, a także nowoczesnym narzędziom ułatwiającym zarządzanie czasopismami elektronicznymi, jakimi są serwery linkujące. Ponadto prezentuje się nowe systemy i oprogramowanie pozwalające na zintegrowany dostęp do zasobów elektronicznych, także z komputerów domowych, co jest wśród użytkowników bardzo pożądaną usługą.
Sześcioletnie doświadczenia w organizowaniu kursu nt. czasopism elektronicznych wykazują, że jest to
przedsięwzięcie służące wszystkim zainteresowanym publikacjami elektronicznymi, a także przyczynia się
znacznie do realizacji koncepcji e-inclusion. Z czasem stało się ono odpowiedzią na potrzeby współczesnego
odbiorcy informacji, które ulegają ciągłym zmianom, pozostając w ścisłym związku z postępem technicznym
i rozwojem technologii informacyjnych na świecie.
Wykorzystane źródła i opracownia
Derfert-Wolf, L., dok. elektr. (2005). Information Literacy – koncepcje i nauczanie umiejętności informacyjnych, EBIB nr
1(62) http://ebib.oss.wroc.pl/2005/62/derfert.php [odczyt: 22.02.2006].
Długosz, J., dok. elektr. (2003). Społeczeństwo informacyjne a wykluczeni. Zadania edukacji i polityki społecznej. Potencjalny udział bibliotek, EBIB nr 7(47) http://ebib.oss.wroc.pl/2003/47/długosz.php [odczyt: 22.02.2006].
Godwin, P., dok. elektr. (2005). Making Life Easier for Academics. How librarians can help staff weather the technological
storm, Journal of E-literacy vol.2 nr 2 http://www.jelit.org/59/ [odczyt: 22.02.2006].
Koziara, A., dok. elektr. (2002). Dokąd zmierzasz dyrektorze...? Kurs dla kadry Kierowniczej Bibliotek "Nowoczesne metody i style zarządzania biblioteką", EBIB, nr 11(40) http://ebib.oss.wroc.pl/2002/40/koziara.php [odczyt: 22.02.2006]
Kurkowska, Ewa J., (2004). Kształcenie ustawiczne – konsekwencje dla bibliotek. W: Głowacka, E. red. Biblioteki wobec
nowych zadań. Toruń, s. 25–46.
Makarska-Deszcz, B.; J. Wróbel (2000). Szkolenia komputerowe w Bibliotece Politechniki Wrocławskiej, Bibliotekarz nr 1,
s. 11–14.
Wołodko, A., dok. elektr. (2004). BIBWEB – kurs internetowy dla bibliotekarzy, EBIB nr 6 (57) http://ebib.oss.wroc.pl/
2004/57/wolodko.php [odczyt: 22.02.2006].
Zarządzanie rozwojem biblioteki publicznej. Komunikacja interpersonalna. Prezentacja medialna biblioteki, dok. elektr.
(2003). http://www.wsus.poznan.pl/pliki/kurs_02.doc [odczyt: 20–02.2006].
61