pobierz - Politechnika Śląska

BoŜena STEFANOWICZ
Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych, Politechnika Śląska, Gliwice
LIFELONG LEARNING, CZYLI JAK BYĆ AKTYWNYM NA EMERYTURZE.
LEKTORATY NA UNIWERSYTECIE TRZECIEGO WIEKU
Streszczenie. Kształcenie ustawiczne jest jednym z priorytetów polityki oświatowej w krajach
Unii Europejskiej, a jego załoŜenia skupiają się wokół zagwarantowania Europejczykom
moŜliwości uczenia się przez całe Ŝycie, tj. od fazy przedszkolnej do późnej emerytalnej. Jedną
z instytucji realizujących koncepcje uczenia się przez całe Ŝycie są uniwersytety trzeciego wieku
dające starszym ludziom moŜliwości aktywnego uczestniczenia w Ŝyciu społecznym oraz
realizowania swoich pasji i rozwoju intelektualnego. Artykuł w skrócie opisuje historię powstania
i załoŜenia uniwersytetów trzeciego wieku jak równieŜ praktyczne uwagi z pracy lektora
j. angielskiego.
Od kilku lat Studium Praktycznej Nauki Języków Obcych Politechniki Śląskiej w Gliwicach
prowadzi lektoraty w ramach Uniwersytetu Trzeciego Wieku. W chwili obecnej prowadzone
są lektoraty z języka angielskiego i niemieckiego w 7 grupach językowych na róŜnych
poziomach zaawansowania. Artykuł przygotowany został w oparciu o kilkuletnie
doświadczenia w pracy z grupami studentów Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Gliwicach.
1. LIFELONG LEARNING
Koncepcja nauczania przez całe Ŝycie - lifelong learning- zakładająca, Ŝe nigdy nie jest ani
za wcześnie ani za późno na naukę, stała się podstawą programową wielu instytucji, które
umoŜliwiają zdobywanie wiedzy na kaŜdym etapie Ŝycia. Albert Einstein- sławny naukowiec
i fizyk, twórca teorii względności, zawarł tą ideę w twierdzeniu, Ŝe „zdobywanie wiedzy nie
jest wynikiem chodzenia do szkoły, ale procesem przyswajania trwającym przez całe Ŝycie”.
Dzięki tej koncepcji uczenie się nie kończy się z chwilą ukończenia edukacji, ale trwa nadal
tak długo jak istnieje indywidualna potrzeba rozwoju człowieka. Przez długie lata aktywność
człowieka skoncentrowana była na jego działalności podczas wielu lat Ŝycia zawodowego.
Przejście na emeryturę było zakończeniem etapu aktywności intelektualnej. W ogólnym
pojęciu przyjęte zostało, Ŝe ludzie na emeryturze poświęcają swój czas rodzinie, dzieciom
ograniczając swoje działania do niezbędnego minimum. Rozwój medycyny pozwalający na
dłuŜsze i bardziej komfortowe Ŝycie, moŜliwość przechodzenia na tzw. wcześniejsze
emerytury, rozwój pomocy dla młodych matek, co odciąŜyło babcie i dziadków od
obowiązków opiekuńczych a przede wszystkim zmiana poglądu na rolę emeryta sprawiły, Ŝe
diametralnie zmieniło się podejście starszych ludzi na emeryturze do ich funkcji Ŝyciowych i
aktywności społecznej. Starsi ludzie zaczęli bardziej intensywnie uczestniczyć w Ŝyciu
społecznym, chętnie dzielili się swoim doświadczeniem i wiedzą z innymi. Zaczęli zrzeszać
się w róŜnego rodzaju stowarzyszeniach i grupach samopomocowych gdzie z powodzeniem
wykorzystywali swoją wiedze merytoryczną i Ŝyciową. Na bazie tych doświadczeń
utworzony został Uniwersytet Trzeciego Wieku.
„Języki obce w kontekście współczesnych wyzwań i perspektyw”
2. KRÓTKI RYS HISTORYCZNY
WaŜne jest by nigdy nie przestać pytać. Ciekawość nie istnieje bez przyczyny. Wystarczy,
więc, jeśli spróbujemy zrozumieć, choć trochę tej tajemnicy kaŜdego dnia. Nigdy nie trać
świętej ciekawości. Kto nie potrafi pytać nie potrafi Ŝyć? ( A. Einstein)
Uniwersytet Trzeciego Wieku jest międzynarodową organizacją, której celem jest edukacja
i symulacja emerytowanej społeczności do jak najdłuŜszej aktywności w społeczeństwie, jak
równieŜ poprawa jakości Ŝycia. Odpowiedni klimat polityczny we Francji, pozwolił na
przeprowadzenie ustawy legislacyjnej, według której uniwersytety miały obowiązek
zapewnić moŜliwość kształcenia społecznościom lokalnym. W 1973 r. Uniwersytet Nauk
Społecznych w Tuluzie prowadził kursy dla emerytowanej grupy ludzi. To doprowadziło do
utworzenia pierwszego UTW. Uniwersytet ten był instytucją otwartą dla kaŜdej osoby w
wieku emerytalnym. Do roku 1975 idea uniwersytetu rozprzestrzeniła się na teren Belgii,
Szwajcarii, Włoch, Hiszpanii i Polski. Wkrótce potem pierwsze uniwersytety powstały w
USA.
Uniwersytety Trzeciego Wieku we Francji tworzyły odrębne struktury przy istniejących
ośrodkach naukowo - dydaktycznych: uniwersytetach czy szkołach wyŜszych. Ten
akademicki model został przyjęty na terenie całego kontynentu. Gdy dotarł do Wielkiej
Brytanii jego rola uległa radykalnej zmianie w kierunku organizacji o charakterze
samopomocy dąŜącej do indywidualnego rozwoju zarówno w sensie intelektualnym jak i
ekonomicznym. W brytyjskim modelu przyjmuje się, Ŝe emerytowani ludzie posiadają
ogromne wieloletnie doświadczenia i wiedzę Ŝyciową, opartą na Ŝyciowej obserwacji i
praktyce. To zaś stanowi podstawę do stworzenia sylabusu z róŜnych dziedzin, które
realizowane są podczas spotkań prowadzonych przez samych członków grupy posiadających
wiedzę merytoryczną z danej dziedziny. Ten wyjątkowy model zakłada, Ŝe to właśnie
eksperci przechodzą na emeryturę, więc naleŜy wykorzystać ich wiedzę, powodując tym
samym minimalizację kosztów udziału w zajęciach.
Podstawowe załoŜenie uniwersytetów, które miały zaktywizować ludzi na emeryturze,
szybko uległo poszerzeniu na inne grupy społeczne tj. fizyczne upośledzonych, ludzie
przechodzący na tzw. wcześniejsze emerytury, bezrobotnych, itd. Kursy organizowane na
uniwersytetach charakteryzują się zróŜnicowaniem tematycznym oraz róŜnorodna formą
(wykłady, warsztaty, wycieczki, programy zdrowotne, lektoraty języków obcych.)
3. UNIWERSYTETY TRZECIEGO WIEKU W POLSCE
Pierwszy Uniwersytet Trzeciego Wieku w Polsce powstał w Warszawie, w roku 1995.
Pomysłodawcą jego utworzenia była prof. Halina Szwarz. Obecnie istnieje około 130
Uniwersytetów Trzeciego Wieku na terenie naszego kraju. W Polsce powstają trzy typy
Uniwersytetów: działające w strukturach i będące pod patronatem wyŜszej uczelni, kierowane
najczęściej przez pełnomocnika rektora danej uczelni, powołane przez stowarzyszenia
prowadzące działalność popularnonaukową oraz inne działające przy domach kultury,
bibliotekach, domach dziennego pobytu, ośrodkach pomocy społecznej itp. Podstawową
zasadą leŜącą u podstaw załoŜenia uniwersytetu jest jego historyczna koncepcja jako
instytucji zapewniającej oświecenie ludzi w społeczeństwie. Wzrost wiedzy stanowiącej
osobistą wartość, jest uwaŜane jako część ludzkiego istnienia i intelektualnej niezaleŜności.
Tematyka zajęć jest więc pochodną zainteresowań uczestników, ich wewnętrznych potrzeb
201
V Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna
oraz potrzeb środowiska, w którym Ŝyją. W ten sposób Uniwersytety Trzeciego Wieku łączą
wiekową tradycję uniwersytecką z indywidualnymi potrzebami studiujących.
4. CELE UNIWERSYTETU TRZECIEGO WIEKU
Do najwaŜniejszych załoŜeń UTW, oprócz realizacji zadań edukacyjnych, naleŜą równieŜ:
aktywizacja intelektualna, psychiczna, społeczna i fizyczna osób starszych, ułatwianie
kontaktów z instytucjami takimi jak słuŜba zdrowia, ośrodki kultury, ośrodki rehabilitacyjne.
Słuchacze angaŜują się
w aktywność na rzecz otaczającego ich środowiska oraz
podtrzymywanie więzi społecznych i komunikacji międzyludzkiej wśród seniorów.
Uniwersytet daje szerokie moŜliwości wszechstronnego rozwoju. Ukazuje równieŜ korzyści i
zadowolenie płynące z uczenia się. Dzięki docenieniu potencjału i moŜliwości starszych ludzi
uniwersytet wskazuje na ich bezcenną wartość dla społeczeństwa. Jako instytucja otwarta dla
wszystkich pozwala na niwelowanie barier i promowanie tolerancji.
5. UTW W GLIWICACH
Gliwicki UTW działa od listopada 2003 r., jako stowarzyszenie pod patronatem Politechniki
Śląskiej. Jest jednym z największych pod względem ilości słuchaczy Uniwersytetem
Trzeciego Wieku, jaki działa w Polsce. Liczba słuchaczy wynosi, bowiem około 1000 osób.
Strona internetowa uniwersytetu w Gliwicach podaje: „Oferta UTW zakłada uczestnictwo w
róŜnorodnych formach aktywności takich jak nauka języków obcych, cykl wykładów i
prelekcji medycznych, spotkania literackie, teatralne, zajęcia sportowo-lecznicze itp. Oferta
skierowana jest nie tylko do środowisk z tak zwanej późnej dorosłości, ale zapraszamy do
udziału takŜe dzieci i młodzieŜ. W tym celu UTW nawiązuje współpracę ze świetlicami
terapeutycznymi, oferuje pomoc ludziom, którzy z róŜnych przyczyn zagubili swoją drogę i
szukają celu, dającego im szanse samorealizacji, odzyskania poczucia własnej wartości,
świadomości, Ŝe mogą być potrzebni, docenieni i szanowani. Poprzez swoją działalność
UTW wysyła do społeczeństwa waŜny sygnał: aktywność w Ŝyciu nie kończy się wraz z
odejściem na emeryturę. Złota jesień Ŝycia jest wspaniałym okresem do czerpania radości
płynącej ze słuŜby dla innych. To teraz właśnie moŜna oddać się bez reszty robieniu czegoś,
co daje przyjemność, satysfakcję; nie ciąŜą juŜ, bowiem obowiązki rodzinne i zawodowe.
Aktywność intelektualna i fizyczna daje takŜe gwarancję sprawności i pogody ducha, chroni
przed depresjami i frustracjami oraz poczuciem alienacji” W ten sposób wyraŜone zostały
najwaŜniejsze załoŜenia uniwersytetu.
6. LEKTORATY JĘZYKÓW OBCYCH NA UTW
6.1 Motywacje
Nauka języków obcych stanowi integralną część działalności uniwersytetu. Lektoraty
języka angielskiego i niemieckiego prowadzone są od kilku lat i cieszą się duŜym
zainteresowaniem. Wynika to z róŜnorodnych czynników. Wśród najwaŜniejszych naleŜy
wspomnieć kontakty międzynarodowe jeszcze z czasów aktywności zawodowej, kontakty z
rodziną mieszkającą za granicą, małŜeństwa ich dzieci z obcokrajowcami, podróŜowanie,
chęć nawiązania nowych kontaktów, korzystanie z internetu, ćwiczenie umysłowe, chęć
202
„Języki obce w kontekście współczesnych wyzwań i perspektyw”
zachowania posiadanych juŜ umiejętności aŜ wreszcie wspólne dyskusje na bieŜące tematy w
języku obcym. Studenci UTW stanowią niezwykle silnie zmotywowaną grupę uczących się,
poniewaŜ ich chęć uczenia wynika z konkretnych, realnych potrzeb. Uczą się języka dla
siebie, a nie dla rodziców, nauczycieli czy po to, by zdać egzamin. Ta własna potrzeba
przyswajania języka jest podstawowym elementem który motywuje uczestników zajęć do
pilnego uczestnictwa w zajęciach i samodzielnej nauki w domu.
6.2.Metody
Studenci Uniwersytetu stanowią wyjątkowo ciekawą grupę pod względem ich umiejętności,
ale równieŜ wiedzy ogólnej. Są niezwykle chętni do wszelkiej aktywności podczas zajęć, a
takŜe w domu. To, co stanowi problem dla nauczyciela w grupie młodzieŜowej – prace
domowe i przygotowanie do zajęć- nie istnieje w przypadku studentów UTW. Zajęcia w
grupach ludzi starszych są wyzwaniem dla lektora, poniewaŜ oczekiwania uczących są z
reguły inne niŜ w grupach młodzieŜowych. Studenci UTW bardzo chętnie wykonują wszelkie
polecenia, w których maja moŜliwość wykazania się posiadaną wiedzą z innych dziedzin
Ŝycia. Dlatego teŜ jedną z podstawowych metod wykorzystywanych na zajęciach jest metoda
zadaniowa ( ang Task-based learning) łącząca w sobie trzy podstawowe elementy:
1. Ustne lub pisemne zadanie, którego głównym celem jest osiągnięcie konkretnego
wyniku ( np. wywiady, opowiadanie, rozwiązywanie problemów, dyskusje);
2. Poszerzenie słownictwa pozwalające na wykonanie określonego zadania;
3. Praktyczne, dedukcyjne podejście do gramatyki, polegające na wykorzystaniu
konkretnych struktur w celu zrealizowania danego zadania.
Dzięki tym elementom studenci maja moŜliwość uŜywania języka i ćwiczenia wszystkich
umiejętności językowych, które mogą być przydatne w rzeczywistych sytuacjach.
Inną, często stosowaną metodą jest metoda projektów. Studenci realizują wielostopniowe
zadania, prowadzące do stworzenia określonego projektu, wykorzystując przy tym posiadane
umiejętności, na przykład dokładne zaplanowanie tygodniowych wakacji za określona kwotę
pieniędzy. Zadanie wymaga poszukiwań internetowych ( ang. webquests) na stronach
podanych przez lektora: dojazdu, zakwaterowania, ciekawych miejsc, istotnych praktycznych
informacji, terminu podróŜy itd. W wyniku takiego projektu powstaje konkretny produktprojekt. Uczący przedstawiają go w formie pisemnej i ustnej, dzieląc się zdobytymi
informacjami i wzajemnie instruując o innych moŜliwościach. Zarówno proces
przygotowania materiału jak i wynik, czyli ustna prezentacja czy pisemna relacja pozwalają
na maksymalne wykorzystanie posiadanych wiadomości, poszerzenie słownictwa i struktur, a
przy okazji stanowią realne odniesienie do rzeczywistości oraz zapewniają praktyczne
umiejętności potrzebne w Ŝyciu codziennym. Tego typu projekty są niezastąpioną formą
pracy na lektoratach UTW.
W grupach j. angielskiego popularną metodą jest śpiewanie piosenek – uczenie się
słownictwa i rozumienia w oparciu o ich teksty. Piosenki stanowią element rozrywkowy, a
ich analiza językowa pozwala na szybkie i naturalne przyswajanie popularnych struktur
gramatycznych i funkcji językowych. Dobór materiału konsultowany jest często z samymi
uczącymi się, tak aby spełniał ich oczekiwania i preferencje.
6.3 Nauczanie dorosłych – uwagi ogólne
203
V Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna
Cechą charakterystyczną nauczania dorosłych jest ich chęć kierowania procesem nauczania
tzn. wpływania na tematykę zajęć, nakierowując je na waŜne, istotne dla danej grupy
zagadnienia tematyczne czy strukturalne. Studenci UTW są do tego wyjątkowo wraŜliwi na
krytykę, co zmusza nauczyciela do bardzo delikatnej oceny i formułowania opinii
konstruktywnych, ale nie krytycznych. Większość z uczących się to ludzie posiadający
określoną toŜsamość, dumnych ze swoich osiągnięć, których bardzo łatwo zniechęcić do
uczestnictwa w zajęciach.
Dlatego teŜ nauczyciel powinien posiadać odpowiednią
wraŜliwość i zrozumienie dla ograniczeń wieku starszego (częste zapominanie słówek,
niemoŜność przeczytania zbyt małego druku i stres wynikający z obawy bycia gorszym niŜ
inni) Te, wydawałoby się mało istotne problemy, dla ludzi starszych mogą stanowić waŜną
przeszkodę w procesie nauczania.
W świecie postępu, nieustannie zmieniających się technologii wiedza i umiejętności
wyuczone w trakcie edukacji szkolnej często stają się niewystarczające, aby zrozumieć
aktualne wydarzenia i zmiany. Chęć bycia na bieŜąco z coraz bardziej wymagającym światem
sprawia, Ŝe koncepcja uczenia się przez całe Ŝycie realizowana przez Uniwersytety Trzeciego
Wieku nabiera nowego znaczenia: otwartości na nowe pomysły, decyzje, umiejętności i
zachowania. Dzięki uniwersytetowi ludzie stają się aktywni i sprawni przez długie lata,
ciesząc się Ŝyciem i potrafiąc z niego korzystać.
LITERATURA
1. S.Cunningham, P.Moor. Cutting Edge- a practical approach to task- based learning
Longman 2002
2. Stroller F. Project Work. A Means to Promote Language Content. English Teaching
Forum, vol.35 1997, s.25.
3. http://www.utw.pl/
4. http://en.wikipedia.org/wiki/University_of_the_Third_Age
5. http://pl.wikipedia.org/wiki/Uniwersytet_Trzeciego_Wieku
6. http://www.utw.webpark.pl/index.htm
7. http://www.u3a.org.uk/
8. http://pl.wikipedia.org/wiki/Lifelong_Learning_Programme
LIFELONG LEARNING – HOW TO BE ACTIVE WHEN YOU RETIRE.
FOREIGN LANGUAGE CLASSES AT THE U3A
Summary. Lifelong learning is one of the priorities of the educational policies in the
European Union. The principles of it, are focused on providing adults with continuing
learning opportunities at all stages of life. University of the Third Age is the organisation that
aims at education and simulation of retired members of the community. They give older
people opportunities to take part in social life actively and to realise their potential and
intellectual abilities. The article gives a brief account of U3A activities and practical ideas
from English language classes at the U3A in Gliwice.
204