Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry

Transkrypt

I. WPROWADZENIE
STUDIUM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO
PASMA ODRY
SYNTEZA
Jednostka opracowująca – Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne
we Wrocáawiu,
Pracownia Regionalna w Legnicy
Dyrektor Biura – Tomasz PolaĔski
Kierownik Pracowni – Mirosáaw Gandziarski
STUDIUM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PASMA ODRY
SYNTEZA
1
I. WPROWADZENIE
Gáówny projektant: Agnieszka WaáĊga
Zespóá autorski: Marta Gruszecka, GraĪyna KaszyĔska, Agata Matijczak,
Anna WodziĔska, Gabriela Zając-Kowalczyk
Wspóápraca merytoryczna: Aleksandra Ruzikowska-Chmiel
Wspóápraca komputerowa: Paweá Czuczwara, Beata Grzebiela, Adrian Luszka,
Artur Madejowski
2
SYNTEZA
I. WPROWADZENIE
WPROWADZENIE
Prezentowana Synteza powstaáa na podstawie porozumienia w sprawie podjĊcia
wspólnych prac nad Studium Zagospodarowania Przestrzennego Pasma Odry
zawartego w dniu 24 lipca 2000r., pomiĊdzy samorządami województw
nadodrzaĔskich oraz UrzĊdem Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast, reprezentowanymi
przez:
-
Jana Olbrychta – Marszaáka Województwa ĝląskiego
Jerzego GuáĊ – Czáonka Zarządu Województwa ĝląskiego
-
Stanisáawa Jaáowieckiego – Marszaáka Województwa Opolskiego
Andrzeja Rybarczyka – Wicemarszaáka Województwa Opolskiego
-
Jana Waszkiewicza – Marszaáka Województwa DolnoĞląskiego
Andrzeja Kosióra – Wicemarszaáka Województwa DolnoĞląskiego
-
Andrzeja BocheĔskiego – Marszaáka Województwa Lubuskiego
Edwarda Fedko – Wiceprzewodniczącego Zarządu Województwa Lubuskiego
-
Józefa Jerzego FaliĔskiego – Marszaáka Województwa Zachodniopomorskiego
Andrzeja Posáusznego – Czáonka Zarządu Województwa Zachodniopomorskiego
-
Sáawomira Najnigiera – Prezesa UrzĊdu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast
Powoáany zostaá wspólny komitet záoĪony z przedstawicieli kaĪdej ze stron,
zadaniem którego jest kierowanie prowadzonymi pracami planistycznymi. Nadzór
nad pracami komitetu powierzono Profesorowi Januszowi Zaleskiemu –
koordynatorowi Programu dla Odry 2006. W skáad komitetu weszli:
Ewa Burchat-Báachuta - ZastĊpca Dyrektora Wydziaáu Strategii Rozwoju i
Zagospodarowania
Przestrzennego
UrzĊdu
Marszaákowskiego Województwa ĝląskiego,
Jolanta Paszkiewicz – Dyrektor Biura Planowania Przestrzennego UrzĊdu
Marszaákowskiego Województwa Opolskiego,
Stanisáaw Dendewicz – Dyrektor Wojewódzkiego Biura Urbanistycznego
we Wrocáawiu,
Ryszard Polus – ZastĊpca Dyrektora Departamentu Polityki Regionalnej UrzĊdu
Marszaákowskiego Województwa Lubuskiego,
Piotr Kowalski – Naczelnik Wydziaáu Planowania Przestrzennego UrzĊdu
Marszaákowskiego Województwa Zachodniopomorskiego.
SYNTEZA
3
I. WPROWADZENIE
Podstawą opracowania syntezy byáy nastĊpujące prace studialne:
-
Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry w Województwie
ĝląskim, sporządzone przez PracowniĊ Projektową Urbanistyki i Architektury
„àad” Sp. z o.o. w Katowicach;
gáówny projektant –
-
Michaá Doáhun
Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry w granicach
Województwa Opolskiego, wykonane przez Biuro Planowania Przestrzennego
UrzĊdu Marszaákowskiego Województwa Opolskiego;
gáówny projektant – Zdzisáaw Stefaniak, Jacek Tabor
-
Studium zagospodarowania przestrzennego
Województwa
DolnoĞląskiego,
wykonane
Urbanistyczne we Wrocáawiu,
pasma Odry w granicach
przez
Wojewódzkie
Biuro
gáówny projektant – Aleksandra Ruzikowska-Chmiel
-
Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry - Województwo
Lubuskie, sporządzone przez Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej w
Warszawie,
gáówny projektant - Tadeusz SumieĔ
-
Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry w Województwie
Zachodniopomorskim, wykonane przez Regionalne Biuro Gospodarki
Przestrzennej Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie,
gáówny projektant – Jerzy Urban
Zawarte w opracowaniu treĞci stanowią wybrane, uznane za najistotniejsze w skali
caáego pasma Odry, zagadnienia. Peány, bardziej szczegóáowy materiaá stanowią
poszczególne studia zagospodarowania przestrzennego pasma Odry,
opracowywane dla kaĪdego z województw.
4
SYNTEZA
I. WPROWADZENIE
Spis treĞci
I
Wprowadzenie
1. JEDNOSTKI
-
ADMINISTRACYJNE W OBRĉBIE DOLINY ODRY
Województwo ĝląskie
Województwo Opolskie
Województwo DolnoĞląskie
Województwo Lubuskie
Województwo Zachodniopomorskie
II
Uwarunkowania
2. UWARUNKOWANIA ĝRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
2.1. Kopaliny
2.2. Wody powierzchniowe
2.3. Wody podziemne
2.4. Lasy
2.5. Elementy systemu Econet-Pl
2.6. Elementy ekologicznego systemu obszarów chronionych
3. UWARUNKOWANIA ANTROPOGENICZNE
3.1. Osadnictwo
3.2. Strefy aktywnoĞci gospodarczej
3.3. Infrastruktura techniczna
3.4. Ochrona przeciwpowodziowa
3.5. Transport
3.6. Ochrona dziedzictwa kulturowego
3.7. Turystyka i wypoczynek
III
Bariery i zagroĪenia
4. ZAGROĩENIA
4.1. ZagroĪenia powodziowe
4.1.1. ZagroĪenia dla Īycia, zdrowia i mienia
4.1.2. ZagroĪenia wtórne Ğrodowiska przyrodniczego w wyniku powodzi
4.1.3. ZagroĪenia dla obiektów warunkujących funkcjonowanie terenów
zurbanizowanych
4.1.4. ZagroĪenia dla obiektów dziedzictwa kulturowego
4.1.5. ZagroĪenie terenów aktywnoĞci gospodarczej
4.2. ZagroĪenia Ğrodowiska przyrodniczego nie związane z powodzią
4.2.1. Obiekty najbardziej uciąĪliwe dla Ğrodowiska
4.2.2. ZagroĪenia wód powierzchniowych – klasy czystoĞci rzek
4.2.3. Obszary zagroĪenia i zanieczyszczenia gleb
SYNTEZA
5
I. WPROWADZENIE
5. BARIERY ROZWOJU GOSPODARCZEGO
5.1.Bariery rozwoju w zakresie infrastruktury technicznej
5.1.1. Zaopatrzenie w wodĊ i odprowadzanie Ğcieków
5.1.2. Energetyka
5.1.3. Gazownictwo
5.1.4. Gospodarka odpadami
5.2. Bariery rozwoju w zakresie transportu
5.2.1. Bariery związane z funkcjonowaniem komunikacji drogowej,
kolejowej i lotniczej
5.2.2.Bariery rozwoju Īeglugi i transportu wodnego
5.3. Bariery rozwoju w zakresie rynku pracy
5.3.1. Obszary wysokiego bezrobocia
5.3.2. OĞrodki o niskiej dywersyfikacji branĪowej i obszary monokultury
przemysáowej
5.4. Bariery rozwoju w zakresie turystyki
IV
Koncepcja
6. PASMO ODRY NA TLE MIĉDZYNARODOWYM I KRAJOWYM
7. PASMO ODRY W OPRACOWANIACH STRATEGICZNYCH WOJEWÓDZTW
8.KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO I KIERUNKI
DZIAàAē W PAĝMIE ODRY
8.1. Ochrona i ksztaátowanie Ğrodowiska przyrodniczego
8.1.1. CzystoĞü wód
8.1.2. LesistoĞü
8.1.3. Przyrodnicze obszary chronione
8.1.4. Obszary zdegradowane do rewitalizacji
8.4. Struktura osadnicza
8.6. System ochrony przeciwpowodziowej
8.7. Transport
9. WYKAZ ZADAē PROPONOWANYCH DO REALIZACJI W STUDIACH
ZAGOSPODAROWANIA
PRZESTRZENNEGO
PASMA
ODRY
W
POSZCZEGÓLNYCH WOJEWÓDZTWACH
10. DZIAàANIA PROGRAMOWE NA POZIOMIE KRAJOWYM
11. INSTRUMENTY REALIZACJI CELÓW I ZADAē OKREĝLONYCH W STUDIACH
ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PASMA ODRY
6
SYNTEZA
I. WPROWADZENIE
CzĊĞü graficzna
Uwarunkowania Ğrodowiska przyrodniczego, skala 1 : 500 000
Uwarunkowania antropogeniczne, skala 1 : 500 000
ZagroĪenia powodziowe i Ğrodowiska przyrodniczego, skala 1 : 500 000
Bariery i ograniczenia rozwoju gospodarczego, skala 1 : 500 000
Koncepcja zagospodarowania przestrzennego – Ğrodowisko przyrodnicze,
kulturowe i turystyka, skala 1 : 500 000
6. Koncepcja zagospodarowania przestrzennego – infrastruktura techniczna,
transport i ochrona przeciwpowodziowa, skala 1 : 500 000
7. Zadania przewidziane do realizacji w paĞmie Odry:
1) Zadania z zakresu biernego i czynnego zabezpieczenia przeciwpowodziowego
oraz usuniĊcia szkód powodziowych, skala 1 : 1 500 000
2) Zadania z zakresu ochrony Ğrodowiska przyrodniczego, skala 1 : 1 500 000
3) Zadania z zakresu Īeglugi, energetycznego wykorzystania rzek, infrastruktury
transportowej, gospodarczej i technicznej, skala 1 : 1 500 000
4) Zadania z zakresu zwiĊkszania lesistoĞci, ochrony dziedzictwa kulturowego i
turystyki, skala 1 : 1 500 000
1.
2.
3.
4.
5.
SYNTEZA
7
I. WPROWADZENIE
1. JEDNOSTKI ADMINISTRACYJNE W OBRĉBIE DOLINY ODRY.
Dorzecze Odry zlokalizowane jest na terenie trzech paĔstw: Repubiki Czeskiej,
Rzeczpospolitej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec, przy czym zdecydowana
wiĊkszoĞü dorzecza naleĪy do Polski.
mapka nr 1. Dorzecze Odry na tle Europy
Odra w Polsce przepáywa przez teren piĊciu województw: Ğląskiego, opolskiego,
dolnoĞląskiego, lubuskiego i zachodniopomorskiego. PoniĪej zamieszczono krótką
charakterystykĊ tych województw.
województwo Ğląskie
Z obszaru Ĩródliskowego w Czechach Odra wpáywa na obszar Polski w
województwie Ğląskim. Na okoáo oĞmiokilometrowym odcinku od miejscowoĞci
Bohumin – Chaáupki do ujĞcia Olzy, Odra jest rzeką graniczną. Od ujĞcia Olzy Odra
páynie przez terytorium Polski, w tym na odcinku ok. 46 km przez województwo
Ğląskie pomiĊdzy gminą KrzyĪanowice i gminami Gorzyce oraz Lubomia, nastĊpnie
przez miasto Racibórz i dalej na póánoc pomiĊdzy gminami Rudnik i NĊdza oraz
miastem i gminą KuĨnia Raciborska a gminą Cisek poáoĪoną w województwie
opolskim.Obszar województwa dzieli w poáowie dziaá wodny Odry i Wisáy, a zlewniĊ
8
SYNTEZA
I. WPROWADZENIE
Odry o pow. 6,7 tys. km2 tworzą nastĊpujące jej dopáywy : Olza, Psina, Ruda,
Bierawka, Káodnica, Maáa Panew i Warta.
Krajobraz województwa jest bardzo zróĪnicowany. Centralnym obszarem jest
WyĪyna ĝląska, na której poáoĪone są miasta najwiĊkszej w kraju aglomeracji
katowickiej. Na poáudnie od niej w rozlegáej Kotlinie Raciborsko – OĞwiĊcimskiej
wyróĪniają siĊ dolina Odry, prowadząca od Bramy Morawskiej przez rolniczą ziemiĊ
raciborską w kierunku Opola oraz dolina Wisáy, mającej Ĩródáa w Beskidzie ĝląskim,
która przez rolniczy obszar ziemi pszczyĔskiej páynie na wschód w kierunku
Krakowa. W rozwidleniu obydwu dolin wznosi siĊ PáaskowyĪ Rybnicki intensywnie
zurbanizowany z dominującymi w krajobrazie kopalniami wĊgla i skáadowiskami
odpadów górniczych (haády). CzĊĞü poáudniowa województwa obejmuje Pogórze i
Beskidy ĝląsko -–ĩywieckie stanowiące gáówny obszar caáorocznej turystyki i
wypoczynku. Centralnym oĞrodkiem tego obszaru jest Bielsko-Biaáa. W kierunku
póánocnym od WyĪyny ĝląskiej poáoĪone są rolniczo – leĞne obszary Niziny ĝląskiej,
od wschodu graniczące z unikalną krajobrazowo WyĪyną Jurajską CzĊstochowsko –
Krakowską. W tym obszarze gáównym oĞrodkiem jest CzĊstochowa.
Województwo ma szczególnie korzystne poáoĪenie na kierunkach europejskich
powiązaĔ transportowych gdyĪ dwa z nich :
- korytarz III relacji Berlin – Wrocáaw – Katowice – Lwów – Kijów
- korytarz VI relacji GdaĔsk – Katowice – ĩylina z odgaáĊzieniem korytarza VIb z
Katowic do Ostrawy
krzyĪując siĊ w tym regionie wyznaczają w nim jeden z gáównych w Polsce wĊzáów
przepáywu wymiany miĊdzynarodowej. Dodatkowo wzmacniają go : miĊdzynarodowy
port lotniczy Katowice-Pyrzowice, port Īeglugi Ğródlądowej w Gliwicach i port
przeáadunkowy na liniĊ kolei szerokotorowej w Strzemieszycach-Sáawkowie, a w
przyszáoĞci Kanaá Odra – Dunaj z portem w Raciborzu.
Województwo Ğląskie o powierzchni 12 294 km2 (3,9% pow. Polski) zajmuje
pod tym wzglĊdem 14 pozycjĊ wĞród 16 województw. Natomiast liczba ludnoĞci
wynosząca 4 865 000 osób, stanowi 12,6% ludnoĞci Polski i ustĊpuje tylko
województwu mazowieckiemu. Procentowy udziaá bezrobotnych w grupie ludnoĞci
aktywnej zawodowo, wedáug stanu na luty 2002, wynosi 16,4. Jest to województwo o
najwyĪszym w kraju wskaĨniku gĊstoĞci zaludnienia (397 osób/km2) i o najwyĪszej
urbanizacji, której szczególnym wyznacznikiem są 24 miasta tworzące Katowicki
Zespóá Metropolitalny z 2 440 000 mieszkaĔców oraz aglomeracje miejskie :
rybnicka, bielska i czĊstochowska.
O wysokim stopniu zainwestowania Ğwiadczy gĊstoĞü dróg publicznych o
twardej nawierzchni, wynosząca 160,9 km na 100 km2 powierzchni oraz
eksploatowanych linii kolejowych – 16,4 km na 100 km2 , które ponad dwukrotnie
przekraczają Ğrednią dla kraju.
Lasy stanowią 31,8% powierzchni województwa (Ğrednia krajowa 28,4%), a
ich gáówne kompleksy to Lasy Beskidzkie oraz otaczające WyĪynĊ ĝląską Bory
Stobrawsko – Lublinieckie i Lasy Rudzko – Kobiórskie. Podobną wielkoĞü 30,9%
powierzchni województwa zajmują parki krajobrazowe wraz z otulinami, rezerwaty
przyrody, uĪytki ekologiczne i zespoáy przyrodniczo – krajobrazowe.
SYNTEZA
9
I. WPROWADZENIE
województwo opolskie
W województwie opolskim rzeka Odra przepáywa przez piĊü powiatów:
kĊdzierzyĔsko – kozielski, krapkowicki, opolski ziemski, opolski grodzki i brzeski.
Opracowaniem Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry objĊtych
zostaáo 21 gmin, w tym 3 gminy miejskie.
Powierzchnia województwa opolskiego wynosi 9412 km2, co stanowi ok. 3 %
powierzchni Polski (najmniejsze województwo w kraju). Liczba mieszkaĔców wynosi
ok. 1 088 400, co stanowi 2.8 % ludnoĞci kraju (15 miejsce w kraju). GĊstoĞü
zaludnienia wynosi 116 osób/km2. Procentowy udziaá bezrobotnych w grupie ludnoĞci
aktywnej zawodowo, wedáug stanu na luty 2002, wynosi 18,6%.
Województwo opolskie poáoĪone jest w poáudniowo – zachodniej czĊĞci kraju
pomiĊdzy dwoma duĪymi aglomeracjami: Ğląską i dolnoĞląską. Pod wzglĊdem
geograficznym ok. 75 % powierzchni województwa stanowi Nizina ĝląska, pozostaáy
obszar przypada na tereny górskie Sudetów Wschodnich (Góry Opawskie),
Przedgórza Sudeckiego i WyĪyny ĝląskiej (Cheám) oraz WyĪyny WoĨnicko –
WieluĔskiej (Próg WoĨnicki).
CaáoĞü województwa opolskiego poáoĪona jest w zlewni rzeki Odry (w tym ok. 5 %
w zlewni rzeki Warty). Gáówne prawostronne dopáywy Odry na obszarze opracowania
stanowią, poczynając od granicy z województwem Ğląskim: Bierawka, Káodnica, Maáa
Panew, Stobrawa, Smortawa, dopáywy lewostronne: Troja, Psina, Cisek, Stradunia,
Osobáoga, Olsza, Pruszkowski Potok i Nysa Káodzka.
Województwo podzielone jest na 12 powiatów, z których jeden to miasto na
prawach powiatu, a w sieci osadniczej znajdują siĊ 34 miasta.
Obszar pasma Odry zajmuje blisko 25 % powierzchni województwa (230 900 ha),
zamieszkuje go 439 100 mieszkaĔców, co stanowi ok. 40.3 % ludnoĞci
województwa, a gĊstoĞü zaludnienia wynosi 201 osób/km2. Na jego obszarze
poáoĪonych jest siedem zespoáów miejskich: Opole, KĊdzierzyn – KoĨle,
Zdzieszowice, Gogolin, Krapkowice, Lewin Brzeski, Brzeg oraz 312 miejscowoĞci
wiejskich, w tym 217 soáectw. Tereny uĪytkowane rolniczo zajmują ok. 119 837 ha
(52.0 % powierzchni pasma), tereny leĞne 73 537 ha (32.0 % powierzchni pasma).
Nieco wiĊksza od Ğredniej krajowej jest w województwie opolskim gĊstoĞü sieci
drogowej i kolejowej, wyraĪona liczbą 89,1 km dróg publicznych utwardzonych oraz
9,5 km eksploatowanych linii kolejowych na 100 km2 powierzchni terenu.
Istotnym atutem regionu jest jego poáoĪenie na trasie waĪnych, o
miĊdzynarodowym znaczeniu linii komunikacyjnych: drogowych (autostrada A4),
kolejowych (linie magistralne C-E59 i C-E30), a takĪe odrzaĔskiej drogi wodnej.
Stanowią one czĊĞü III Paneuropejskiego Korytarza Transportowego.
województwo dolnoĞląskie
Powierzchnia województwa wynosi 19 948 km2, stanowi to 6,4% powierzchni
Polski. Liczba mieszkaĔców to 2 982 100 osób, co stanowi 7,7 % ludnoĞci Polski.
GĊstoĞü zaludnienia – 149 osób/km2 . Procentowy udziaá bezrobotnych w grupie
ludnoĞci aktywnej zawodowo, wedáug stanu na luty 2002, wynosi 21,9%.
Województwo podzielone jest na 30 powiatów, wĞród których cztery to powiaty
grodzkie, a w jego granicach znajduje siĊ 89 miast. LesistoĞü województwa, zbliĪona
do Ğredniej krajowej, wynosi 28,9%, a udziaá uĪytków rolnych – 57,6%.
10
SYNTEZA
I. WPROWADZENIE
WiĊksza niĪ przeciĊtnie w Polsce jest gĊstoĞü sieci drogowej i kolejowej,
wynosząca dla dróg publicznych o utwardzonej powierzchni 91,5 km, a dla
eksploatowanych linii kolejowych 10,2 km na 100 km2 powierzchni.
W województwie dolnoĞląskim na trasie Odry poáoĪonych jest jedenaĞcie
powiatów: oáawski, wrocáawski, grodzki Wrocáaw, trzebnicki, Ğredzki, legnicki,
woáowski, lubiĔski, polkowicki, gáogowski, górowski. Opracowaniem studium objĊtych
zostaáo 29 gmin. Gáówne dopáywy Odry na terenie województwa dolnoĞląskiego w
obszarze opracowania to: Widawa, Jezierzyca, Barycz, Oáawa, ĝlĊza, Bystrzyca,
ĝredzka Woda, Kaczawa, Rudna. WaĪną rzeką województwa jest Nysa àuĪycka,
wpáywająca do Odry na terenie województwa lubuskiego, w województwie
dolnoĞląskim stanowi ona naturalną granicĊ z Niemcami.
W paĞmie Odry istnieje 12 miast: Góra, Brzeg Dolny, Gáogów, Jelcz – Laskowice,
Oborniki ĝląskie, Oáawa, Prochowice, ĝcinawa, ĝroda ĝląska, ĝwiĊta Katarzyna,
Woáów, Wrocáaw oraz 667 wsi, áącznie 679 jednostek osadniczych.
województwo lubuskie
Gáównymi miastami województwa są – Gorzów Wielkopolski i Zielona Góra, które
dzielą miĊdzy siebie administracjĊ rządową i samorządową. Opracowaniem studium
objĊto 24 gminy wchodzące w skáad 6 powiatów.
Województwo lubuskie zajmuje powierzchniĊ 13 984km2, co stanowi 4,5%
powierzchni kraju. Liczba mieszkaĔców przekracza 1 milion (1 022 500
mieszkaĔców) i stanowi 2,6% ludnoĞci Polski. GĊstoĞü zaludnienia w województwie
wynosi 73 osoby/km2 . Stopa bezrobocia, wyraĪająca procentowy udziaá
bezrobotnych w grupie ludnoĞci aktywnej zawodowo, wynosi 25,2 (stan na koniec
lutego 2002). Województwo podzielone jest na 14 powiatów, w tym 3 powiaty
grodzkie, a na jego terenie zlokalizowane są 42 miasta.
Lasy zajmują 50 % powierzchni regionu z czego ¼ to obszary chronione.
Województwo lubuskie jest jednym z piĊciu w kraju o najniĪszym zanieczyszczeniu
Ğrodowiska. Maáa, poniĪej Ğredniej krajowej gĊstoĞü sieci drogowej i kolejowej,
wynosi 55,8 km dróg publicznych o utwardzonej nawierzchni na 100 km2 powierzchni
województwa oraz 8,9 km eksploatowanych linii kolejowych na 100 km2 powierzchni.
W województwie lubuskim Odra przepáywa przez powiaty: wschowski,
nowosolski, zielonogórski, kroĞnieĔski, sáubicki, sulĊciĔski, gorzowski.
Przez teren województwa przechodzą trasy europejskie:
- Nr 2 – Berlin – ĝwiecko – PoznaĔ – Warszawa – Moskwa;
- Nr 18/4 – Olszyna – Wrocáaw - PrzemyĞl – Kijów – Odessa;
- Nr 3 – Sztokholm – Szczecin – Zielona Góra – Jelenia Góra – Praga –
WiedeĔ.
Na terenie województwa znajduje siĊ osiem drogowych i cztery kolejowe przejĞcia
graniczne, w tym dwa przejĞcia graniczne z Niemcami na rzece Odrze (Frankfurt,
Eisenhuttenstadt).
województwo zachodniopomorskie
Na terenie województwa zachodniopomorskiego opracowaniem studium objĊto 19
gmin poáoĪonych w obrĊbie szeĞciu powiatów: grodzkiego ĝwinoujĞcie,
kamieĔskiego, goleniowskiego, polickiego, grodzkiego Szczecin, gryfiĔskiego,
myĞliborskiego.
SYNTEZA
11
I. WPROWADZENIE
Województwo zachodniopomorskie ma powierzchniĊ 22 901 km2 , co stanowi 7,3%
powierzchni Polski i jest piątym co do wielkoĞci województwem w Polsce. Liczba
mieszkaĔców województwa wynosi 1 731 800, co stanowi 4,5% ludnoĞci Polski.
GĊstoĞü zaludnienia wynosi 76 osób/km2 i jest mniejsza od Ğredniej krajowej (123,6).
Procentowy udziaá bezrobotnych w grupie ludnoĞci aktywnej zawodowo, wedáug
stanu na koniec lutego 2002, wynosi 25,0.
PoáoĪenie województwa zachodniopomorskiego w póánocno-zachodniej czĊĞci
Polski jest istotnym czynnikiem determinującym jego rozwój. Jest to region
nadbaátycki, graniczący na zachodzie z Niemcami, na wschodzie z województwem
pomorskim, na poáudniu z województwami wielkopolskim i lubuskim, na póánocy –
przez Morze Baátyckie – z Danią i Szwecją. Województwo leĪy na szlakach
tranzytowych z Niemiec i ze Skandynawii na wschód i na poáudnie Europy.
Charakterystyczną cechą regionu jest obfitoĞü wód powierzchniowych (ok.6%
powierzchni województwa). Gáówną rzeką jest Odra. NajwiĊksze jeziora o
powierzchni ponad 1000 ha to: Dąbie, Miedwie, Jamno, Drawsko, Wielimie, Bukowo i
Lubie.
Maáa, poniĪej Ğredniej krajowej, gĊstoĞü sieci drogowej i kolejowej, wynosi
58,1 km dróg publicznych o utwardzonej nawierzchni na 100 km2 powierzchni
województwa oraz 7,0 km eksploatowanych linii kolejowych na 100 km2 powierzchni.
Województwo posiada duĪe zasoby leĞne (35,2% powierzchni przy Ğredniej dla
Polski 28,4%) o szczególnej wartoĞci gospodarczej, rekreacyjnej i ekologicznej.
Unikatowe zasoby przyrodnicze podlegają róĪnym formom ochrony prawnej.
Województwo zachodniopomorskie liczy 114 gmin i 21 powiatów (3 grodzkie i 18
ziemskich). Sieü osadniczą województwa tworzy 61 miast i 3173 inne miejscowoĞci
(wsie, osady, przysióáki, kolonie, leĞniczówki), w tym 1589 wsi soáeckich. Stolicą
województwa jest Szczecin (413,4 tys. mieszkaĔców) poáoĪony w czĊĞci zachodniej
regionu, przy granicy z Niemcami.
12
SYNTEZA
I. WPROWADZENIE
Zestawienie obszarów administracyjnych objĊtych opracowaniem studium
zagospodarowania przestrzennego pasma Odry
Opracowaniem Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry na
terenie piĊciu województw zostaáy objĊte tereny pozostające w bezpoĞrednich
związkach funkcjonalno-przestrzennych z rzeką Odrą, w wiĊkszoĞci przypadków są
to gminy poáoĪone bezpoĞrednio przy Odrze.
tab. nr 1. zestawienie gmin objĊtych opracowaniem
powiat
miasto/gmina
województwo Ğląskie1
powiat grodzki Gliwice
miasto Gliwice
powiat gliwicki
miasto Knurów, miasto Pyskowice, miasto i gmina
SoĞnicowice, miasto i gmina Toszek, gmina
Gieraátowice, gmina Pilchowice, gmina Rudziniec
powiat raciborski
miasto Racibórz, miasto i gmina KuĪnia Raciborska,
miasto i gmina Krzanowice, gmina Kornowac, gmina
KrzyĪanowice, gmina NĊdza, gmina Pietrowice
Wielkie, gmina Rudnik
powiat wodzisáawski
miasto Wodzisáaw, miasto Pszów, miasto Radlin,
miasto Ryduátowy, gmina Godów, gmina Gorzyce,
gmina Lubomia, gmina Marklowice, gmina Mszana
powiat rybnicki
gmina Gaszowice, gmina Jejkowice, gmina Lyski
powiat kĊdzierzyĔski
gmina Bierawa, gmina Cisek, miasto KĊdzierzyn-KoĨle,
gmina ReĔska WieĞ
powiat krapkowicki
gmina Walce, miato i gmina Zdzieszowice, miasto i
gmina Krapkowice, miasto i gmina Gogolin
powiat opolski
gmina Tarnów Opolski, gmina Prószków, gmina
Chrząstowice, gmina Turawa, gmina Dąbrowa, gmina
DobrzeĔ Wielki, gmina àubiany, gmina Popielów
powiat grodzki Opole
miasto Opole
powiat brzeski
miasto i gmina Lewin Brzeski, miasto Brzeg, gmina
Skarbimierz, gmina Lubsza
województwo dolnoĞląskie
powiat oáawski
miasto Oáawa, gmina Oáawa, miasto i gmina JelczLaskowice
1
W województwie Ğląskim opracowaniem Studium objĊty zostaá caáy obszar dorzecza Odry, w którym
poáoĪone są :
- powiaty : raciborski, wodzisáawski, rybnicki, gliwicki, lubliniecki i káobucki,
- czĊĞci powiatów : cieszyĔskiego, mikoáowskiego, tarnogórskiego, myszkowskiego,
zawierciaĔskiego i czĊstochowskiego,
- miasta grodzkie : JastrzĊbie Zdrój (czĊĞü), ĩory, Rybnik, Katowice (czĊĞü), Ruda ĝląska, Zabrze,
Gliwice, Bytom (czĊĞü) i CzĊstochowa.
Zgodnie z przyjĊtymi przez piĊü województw zasadami w Studium wyodrĊbniony zostaá obszar do
opracowania syntezy zbiorczej, który okreĞla tab. nr 1.
13
SYNTEZA
I. WPROWADZENIE
tab. nr1 – c.d.
miasto/gmina
gmina Czernica, miasto i gmina ĝwiĊta Katarzyna,
gmina DáugoáĊka
grodzki Wrocáaw
miasto Wrocáaw
trzebnicki
gmina Wisznia Maáa, miasto i gmina Oborniki ĝląskie
Ğredzki
miasto i gmina ĝroda ĝląska, gmina MiĊkinia, gmina
Malczyce
woáowski
miasto i gmina Brzeg Dolny, gmina WiĔsko, miasto i
gmina Woáów
legnicki
miasto i gmina Prochowice, gmina Ruja
lubiĔski
miasto i gmina ĝcinawa, gmina Rudna
górowski
gmina Jemielno, miasto i gmina Góra, gmina Niechlów
polkowicki
gmina GrĊbocice
gáogowski
gmina Gáogów, miasto Gáogów, gmina PĊcáaw, gmina
Jerzmanowa, gmina ĩukowice, gmina Kotla
nowosolski
gmina OtyĔ, gmina Nowa Sól, miasto Nowa Sól, gmina
Siedlisko, miasto i gmina Bytom OdrzaĔski
wschowski
miasto i gmina Szlichtyngowa
zielonogórski
miasto i gmina CzerwieĔsk, gmina Zielona Góra,
miasto Zielona Góra, gmina Trzebiechów, gmina
Zabór, gmina Bojadáa, miasto i gmina Sulechów
kroĞnieĔski
gmina Bobrowice, gmina Gubin, miasto Gubin, miasto i
gmina Krosno OdrzaĔskie, gmina Maszewo, gmina
Dąbie
sáubicki
miasto i gmina Cybinka, gmina Górzyca, miasto i
gmina Sáubice
sulĊciĔski
gmina SáoĔsk
gorzowski
miasto Kostrzyn
myĞliborski
Miasto i gmina Boleszkowice
gryfiĔski
miasto i gmina Mieszkowice, miasto i gmina Cedynia,
miasto i gmina Chojna, gmina Widuchowa, miasto i
gmina Gryfino, miasto i gmina MoryĔ
policki
gmina Koábaskowo, miasto i gmina Police, miasto i
gmina Nowe Warpno, gmina Dobra SzczeciĔska
grodzki Szczecin
miasto Szczecin
goleniowski
miasto i gmina Goleniów, gmina Stepnica
kamieĔski
miasto i gmina Wolin, miasto i gmina KamieĔ
Pomorski, gmina Dziwnów, miasto i gmina
MiĊdzyzdroje
grodzki ĝwinoujĞcie miasto ĝwinoujĞcie
powiat
powiat wrocáawski
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
powiat
14
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
2. UWARUNKOWANIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
2.1. Kopaliny
Wielkoprzestrzenne złoża kopalin podstawowych zalegają na terenie pasma Odry
w trzech rejonach: na południowym-wschodzie w górnośląskiej części pasma, w
części środkowej, obejmującej okolice Ścinawy i Głogowa oraz w części zachodniej,
przy granicy z Niemcami, w okolicach Gubina. Są to tereny występowania węgla
kamiennego, rud miedzi, gazu ziemnego i węgla brunatnego. Spośród złóż o małych
powierzchniach, dominują, charakterystyczne dla dolin rzecznych, złoża kruszyw w
postaci żwiru i piasku, występujące na całym obszarze pasma.
Na prawobrzeżnym obszarze pasma Odry, obejmującym fragment
Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, występują złoża węgla kamiennego oraz
metanu w tych złożach. Ustanowione tutaj, dla kilkunastu złóż, obszary górnicze
obejmują tereny całych miast i gmin. Obszary górnicze dla eksploatowanych złóż
węgla kamiennego, pokazane na mapie „Uwarunkowania środowiska
przyrodniczego”, położone są na terenie 17 gmin i tworzą zwarty obszar. Ponadto na
terenie 10 gmin: Sośnicowice, Pilchowice, Kuźnia Raciborska, Nędza, Lyski,
Lubomia, Gorzyce, Wodzisław Śląski, Gliwice i Pyskowice, zlokalizowane są cztery
nie eksploatowane złoża węgla kamiennego. W tym rejonie, oprócz kopalin
podstawowych, znajduje się 17 złóż żwiru, zaliczanych do kopalin pospolitych.
W dalszym biegu rzeki, brak złóż porównywalnych wielkością do węgla
kamiennego, a największe z występujących tutaj , to eksploatowane złoże piasków
podsadzkowych – „Kotlarnia”, wapienia – „Górażdże”, i margli – „Opole Folwark”,
„Odra II”. Z udokumentowanych w opolskiej części pasma Odry 53 złóż kopalin, w
większości kruszyw, na 24 z nich prowadzona jest eksploatacja.
Kolejne wielkoobszarowe złoża kopalin podstawowych pojawiają się w środkowej
części pasma w rejonie Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego, pomiędzy
miastami Ścinawą i Głogowem. Są to rudy miedzi, gaz ziemny i wstępnie
rozpoznane, nie eksploatowane, złoża węgla brunatnego.
W środkowej części pasma Odry występują eksploatowane złoża gazu ziemnego
na terenie gminy Nowa Sól i Szlichtyngowa, złoża ropy naftowej w gminie
Czerwieńsk i Górzyca oraz duże tereny występowania nie eksploatowanych złóż
węgla brunatnego przy granicy polsko-niemieckiej, w okolicach Gubina.
Na terenach położonych wzdłuż dolnego biegu rzeki nie występują
wielkoobszarowe złoża kopalin, natomiast z niewielkich powierzchniowo złóż, na
terenie gminy Kamień Pomorski i w Świnoujściu występują wody mineralne oraz na
całym terenie kruszywa o lokalnym znaczeniu.
2.2. Wody powierzchniowe
Podstawową sieć hydrograficzną obszaru opracowania stanowi rzeka
pierwszego rzędu – Odra oraz jej bezpośrednie dopływy składające się na rzeki
drugiego rzędu.
Lewobrzeżne dopływy Odry, z których ważniejsze, to:
SYNTEZA
15
II. UWARUNKOWANIA
- Psina, Cisek, Olsza, Stradunia, Swornica, Osobłoga, Prószkowski Potok, Nysa
Kłodzka, Oława, Ślęza, Bystrzyca, Średzka Woda, Kaczawa, Rudna, Śląska
Olcha, Czarna Struga, Bóbr, Nysa Łużycka, Gunica.
Dopływy lewobrzeżne mają w większości układ południkowy, charakter górskonizinny (większość z tych dopływów swój początek bierze w górach) cechujący się
dużą zmiennością wodostanów i gwałtownymi wezbraniami.
Ważniejsze prawobrzeżne dopływy drugorzędowe, to:
- Olza, Ruda, Bierawka, Kłodnica, Mała Panew, Stobrawa, Smortawa, Widawa,
Jezierzyca, Barycz, Krzycki Rów, Warta, Krzycki Rów, Ołobok, Pliszka, Ilanka,
Myśla, Kurzyca, Słubia, Rurzyca, Tywa, Płonia, Ina (z Małą Iną), Gowienica i
Gunica .
Dopływy prawobrzeżne mają układ równoleżnikowy i charakter nizinny, cechujący się
małymi spadkami i przepływami.
Cechą odróżniającą sieć hydrograficzną w części południowo-wschodniej pasma
Odry, jest znaczne przeobrażenie antropogeniczne sieci rzecznej przebiegającej
przez tereny zurbanizowane, co przejawia się między innymi dużą ilością
betonowych koryt oraz przełożonych i przykrytych odcinków cieków. Tutaj również
zlokalizowany jest Kanał Gliwicki ( Gliwice - Koźle ).
Podstawową sieć hydrograficzną dorzecza Odry w Polsce przedstawia mapka
nr 2.
16
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
mapka nr 2. podstawowa sieć hydrograficzna dorzecza Odry w Polsce
SYNTEZA
17
II. UWARUNKOWANIA
2.3. Wody podziemne
Najcenniejsze, jako źródła zaopatrzenia w wodę, zasoby wód podziemnych,
zgromadzone są w głównych zbiornikach wód podziemnych (GZWP). Określenia
Główne Zbiorniki Wód Podziemnych używa się w polskiej hydrogeologii dla
wyróżnienia najzasobniejszych struktur wodonośnych. Są to „zbiorniki wód
podziemnych, które spełniają następujące kryteria: wydajność potencjalna 70 m3/h,
wydajność ujęcia ponad 10 000 m3/d oraz wody o jakości nie wymagającej ich
uzdatniania lub wymagające uzdatniania w nieskomplikowany sposób”1. Na
obszarach, gdzie występuje deficyt wody, przyjmuje się często indywidualne kryteria
ilościowe, niższe od podanych w definicji, a pozwalające na wyodrębnienie
zbiorników o charakterze praktycznym.
Główne zbiorniki wód podziemnych, dla których obszary zasilania określa się
mianem OWO - obszarów wysokiej ochrony lub ONO – obszarów najwyższej
ochrony, rozmieszczone są w miarę równomiernie na całym obszarze i najczęściej
związane z dolinami rzecznymi. W sumie w paśmie Odry wyróżnić można ponad
dwadzieścia zbiorników lub ich fragmentów:
- Nr 327 - Lubliniec – Myszków (ONO),
- Nr 330 – Gliwice ,
- Nr 331 – Dolina kopalna rzeki Górna Kłodnica,
- Nr 332 - Subniecka Kędzierzyńsko-Głubczycka (OWO),
- Nr 333 – Opole – Zawadzkie (ONO),
- Nr 335 – Krapkowice – Strzelce Opolskie (OWO),
- Nr 323 – subzbiornik rzeki Stobrawa (ONO),
- Nr 334 – dolina kopalna Małej Panwi (ONO),
- Nr 336 – Niecka Opolska (ONO),
- Nr 337 – dolina kopalna Lasy Niemodlińskie (OWO),
- Nr 302 - Pradolina Barycz-Głogów (W),
- Nr 303 - Pradolina Barycz-Głogów (E),
- Nr 306 - Zbiornik Wschowa,
- Nr 314 - Pradolina rzeki Odry (Głogów),
- Nr 319 - Subzbiornik Prochowice Środa Śląska,
- Nr 320 - Pradolina rzeki Odry (S Wrocław),
- Nr 369 - obszar wzdłuż Warty i Noteci do Odry (ONO),
- Nr 134 – okolice Dąbia ONO,
- Nr 144 – okolice Sulecina do Słubic OWO,
- Nr 148 OWO,
- Nr 149 – okolice Krosna Odrzańskiego ONO,
- ONO – na terenie gminy Goleniów,
1
A.S. Kleczkowski „Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych w Polsce
wymagających szczególnej ochrony”, Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej
Akademii Górniczo-Hutniczej, Kraków 1990r.
18
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
- ONO – zbiornik zlokalizowany na terenie miasta Sczecina, gmin: Gryfino,
Kołbaskowo, Widuchowa
- ONO – zbiornik na Wybrzeżu Bałtyku, w gminach Wolin, Międzyzdroje i
Świnoujście,
- OWO – w gminie Boleszkowice,
- OWO – na terenie gminy Cedynia,
- OWO – w granicach miasta Szczecina, Polic i gminy Dobra
Podstawowym i najpowszechniej wykorzystywanym poziomem wód
podziemnych w dorzeczu środkowej Odry jest czwartorzędowe piętro wodonośne.
2.4. Lasy
Lasy doliny Odry cechuje znaczna różnorodność siedliskowa oraz bogactwo form
roślinnych i zwierzęcych. Dzięki zachowaniu wielu fragmentów naturalnej szaty
roślinnej oraz bogatej faunie, można je zaliczyć do najcenniejszych obszarów
Europy. Przeważają tu siedliska boru mieszanego świeżego, lasu mieszanego
świeżego, lasu łęgowego, boru świeżego. Znaczna część obszarów leśnych – to lasy
ochronne, wśród których duży udział mają lasy w strefie uszkodzeń przemysłowych,
lasy wodochronne oraz lasy w miastach i wokół miast. Niekorzystne dla środowiska
przyrodniczego zmiany nastąpiły szczególnie w południowej i środkowej części
pasma Odry, o czym świadczą lasy zakwalifikowane do stref uszkodzeń
przemysłowych (I, II i III strefa).
Najbogatsze w zasoby leśne są północno-zachodnie fragmenty pasma Odry.
Występują tutaj duże kompleksy lasów, a tereny są słabo zaludnione.
Pomimo uregulowania i obwałowania Odry, lasy nadrzeczne odgrywają dużą rolę w
zachowaniu zasobu biologicznego oraz utrzymaniu ciągłości przestrzennej
międzynarodowego korytarza ekologicznego. Na poszczególnych odcinkach doliny
Odry, lasy przedstawiają różną wartość przyrodniczą.
W części południowo-wschodniej pasma, gospodarkę leśną prowadzą 4
nadleśnictwa: Brynek, Rudziniec, Rudy Raciborskie, Rybnik. Wszystkie lasy
występujące na tym obszarze są lasami ochronnymi. W sierpniu 1992 roku pożar
objął swoim zasięgiem 9000 ha w nadleśnictwach: Rudy Raciborskie, Rudziniec i
Kędzierzyn. Obecnie w sposób ciągły jest prowadzona odbudowa zniszczonego
drzewostanu. Występujące tu lasy, to głównie siedliska borowe i lasowe, a
przeważającymi gatunkami są: sosna, dąb, brzoza, świerk, olcha, buk i modrzew.
Występujące tutaj kompleksy leśne należą do najbardziej uszkodzonych w kraju
(większość zaliczona do drugiej strefy uszkodzeń przemysłowych).
Na odcinku od Kuźni Raciborskiej do Krapkowic występują tylko niewielkie
powierzchnie leśne (za wyjątkiem większego kompleksu Łęgu Zdzieszowickiego i
lasów w rejonie Kędzierzyna -Koźla). W części doliny od Krapkowic do Brzegu, lasy
zajmują większe powierzchnie, ale na ogół nie przedstawiają szczególnych wartości
przyrodniczych (sztucznie nasadzone monokultury sosnowe). Wyróżniającymi się
kompleksami, ze zbiorowiskami leśnymi zbliżonymi do naturalnych (łęgi i grądy), są:
SYNTEZA
19
II. UWARUNKOWANIA
- lasy w okolicy Karczowa i Naroka,
- tereny leśne w rejonie ujścia Nysy Kłodzkiej i Stobrawy,
- lasy w okolicy Prędocina i Lubszy.
Fragment pasma Odry od Brzegu do Lubiąża posiada duże kompleksy leśne,
przeważnie grądowe i łęgowe, a do najcenniejszych z nich można zaliczyć:
- łęgi wiązowo-jesionowe w okolicach Oławy,
- kompleksy olsowo-łęgowe w okolicach Zaboru.
Kolejny odcinek pasma Odry od Lubiąża do Ścinawy charakteryzuje się dużą
lesistością i występowaniem rzadkiego zespołu leśnego – łęgu wierzbowego.
W okolicach Głogowa następuje połączenie z doliną Baryczy, tutaj lesistość jest
mniejsza. U ujścia Baryczy występują wilgotne lasy łęgowe, olsowe oraz płaty
świetlistej dąbrowy.
Kolejny fragment pasma Odry od Nowej Soli do Widuchowej oraz pas nadbałtycki,
obfituje w lasy, głównie iglaste. Większość z nich położona jest w granicach różnego
rodzaju obszarów prawnie chronionych: Parku Narodowego Ujście Warty,
Gryżyńskiego i Krzesińskiego Parku Krajobrazowego, Wolińskiego Parku
Narodowego, Obszaru Chronionego Krajobrazu „A” Dębno-Gorzów, licznych
rezerwatów przyrody. Prawie wszystkie są uznane za lasy ochronne.
2.5. Elementy systemu Econet-Polska
Rozwój gospodarczy w XX w. przyczynił się do gwałtownego wzrostu ilości
zanieczyszczeń emitowanych do środowiska i jego całkowitej lub częściowej
degradacji. Presja człowieka na przyrodę doprowadziła do zaniku wielu gatunków
flory i fauny, postępującej synantropizacji oraz fragmentacji naturalnych
ekosystemów. W celu zjednoczenia wysiłków na rzecz zachowania i ochrony
środowiska przyrodniczego ustanowiono szereg porozumień i konwencji
międzynarodowych, których sygnatariuszem jest również Polska .
Jedną z najważniejszych inicjatyw krajów Wspólnoty Europejskiej, przyczyniającą się
do integracji współpracy w dziedzinie ochrony przyrody jest koncepcja utworzenia
Europejskiej Sieci Ekologicznej (ECONET). Sieć ECONET mają stanowić obszary
powiązane przestrzennie i funkcjonalnie oraz objęte różnymi, wzajemnie się
uzupełniającymi, formami ochrony przyrody.
Doliny rzeczne odgrywają szczególną rolę w swobodnym przemieszczaniu gatunków
roślin i zwierząt, tworząc najlepsze naturalne korytarze ekologiczne o liniowym
charakterze. Ponadto łączą się one z innymi dolinami rzecznymi dzięki czemu
wzrasta rola całego systemu powiązań przyrodniczych.
Dolina Odry jako jedyna rzeka w Polsce spełnia funkcję korytarza ekologicznego
rangi międzynarodowej wg koncepcji Europejskiej Sieci Ekologicznej ECONET.
ELEMENTY SIECI EKOLOGICZNEJ:
14K – Obszar Góry Świętej Anny - obszar węzłowy o znaczeniu krajowym,
położony na prawym brzegu Odry. W obrębie obszaru znajdują się: Park
Krajobrazowy Góra Świętej Anny i sześć rezerwatów przyrody.
20
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
10K – Obszar Borów Stobrawskich - obszar węzłowy o znaczeniu krajowym,
położony w strefie ujściowej do Odry rzek: Nysy Kłodzkiej, Małej Panwi, Stobrawy;
objęty w dużej części prawną ochroną jako Stobrawski Park Krajobrazowy.
17M – Obszar Doliny Środkowej Odry - obszar węzłowy o znaczeniu
międzynarodowym, rozciągający się wzdłuż Odry po jej obu stronach; w jego obrębie
znajduje się 7 rezerwatów przyrody; podstawowym walorem tego obszaru jest
występowanie dwóch, międzynarodowej rangi, ostoi ptaków, ponadto znajdują się tu
liczne i dobrze zachowane starorzecza z bogatą roślinnością wodną; jest to obszar
ważny dla ptaków wodno błotnych, o dużym udziale powierzchni leśnych
(ok. 1000 ha).
09K – Obszar Borów Dolnośląskich - obszar węzłowy o znaczeniu krajowym; jest
to obszar położony częściowo w paśmie, w obrębie którego znajduje się 7
rezerwatów przyrody; występują tu miejscami duże kompleksy stawów, z którymi
związane są ostoje ptaków.
04K – Obszar Pojezierza Leszczyńskiego - obszar węzłowy o znaczeniu krajowym;
znajduje się tu jeden park krajobrazowy oraz 4 rezerwaty.
01K – Obszar Puszczy Rzepińskiej - obszar węzłowy o znaczeniu krajowym; w
obrębie puszczy znajduje się jeden rezerwat przyrody.
04M – Obszar Dolnej Warty - obszar węzłowy o znaczeniu międzynarodowym;
znajdują się tu 4 rezerwaty przyrody oraz park narodowy Ujście Warty; jest to obszar
obejmujący zalewane tereny w dolnym biegu Warty.
01M – Obszar Ujścia Odry - obszar węzłowy o znaczeniu międzynarodowym,
większość przyrodniczych obszarów chronionych zachodniopomorskiej części pasma
Odry znajduje się w obrębie biocentrów tego obszaru węzłowego: Woliński Park
Narodowy, 3 parki krajobrazowe, 25 rezerwatów przyrody.
Wszystkie wymienione obszary węzłowe połączone są ze sobą korytarzem
ekologicznym o znaczeniu międzynarodowym, a poprzez korytarze ekologiczne rangi
regionalnej i lokalnej z obszarami węzłowymi Sudetów Wschodnich i Republiki
Czech. Dolina Odry odgrywa szczególną rolę w utrzymaniu stabilności procesów
ekologicznych i zachowaniu bioróżnorodności. Pełniąc swoją podstawową funkcję korytarza ekologicznego stanowi „oś przyrodniczą” dla całego obszaru.
Korytarz ekologiczny Doliny Odry łączy się na południu z Doliną Wisły poprzez
korytarz Odra – Morawa - Wisła.
SYNTEZA
21
II. UWARUNKOWANIA
mapka nr 3. krajowa sieć ekologiczna
22
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
2.6. Elementy ekologicznego systemu obszarów chronionych
Wysokie wartości przyrodnicze środowiska występujące na obszarze pasma Odry
zostały uznane poprzez ustanowienie wielkoobszarowych przyrodniczych obszarów
chronionych, takich jak parki narodowe, krajobrazowe, obszary chronionego
krajobrazu. Wszystkie te tereny są rozmieszczone dość równomiernie wzdłuż biegu
Odry. Natomiast największe zgromadzenie rezerwatów przyrody, stanowiących
zazwyczaj małe powierzchniowo obszary ochrony, znajduje się w paśmie Odry na
odcinku od Nowej Soli do Wybrzeża Bałtyku (30 z 50 rezerwatów). Na całym
obszarze pasma Odry występują: 2 parki narodowe, 50 rezerwatów przyrody, 12
parków krajobrazowych, 9 obszarów chronionego krajobrazu. W skład ekologicznego
systemu obszarów chronionych Polski, zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem,
wchodzą: parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu i
rezerwaty przyrody. Poniżej wymieniono wszystkie z nich.
·
parki narodowe
- „Park Narodowy Ujście Warty” – powstał w 2000r., swoim zasięgiem obejmuje
część powiatów słubickiego, sulęcińskiego i gorzowskiego, na obszarze gmin
Górzyca, Kostrzyn, Słońsk, Witnica; otulina Parku Narodowego obejmuje gminy:
Kostrzyn, Słońsk, Górzyca.
- „Woliński Park Narodowy” - został utworzony w 1960r., na powierzchni 4844 ha
na obszarze gmin Międzyzdroje i Wolin, a Rozporządzeniem Rady Ministrów z
dnia 3. 01. 1996r. został powiększony do 10.937 ha. Wokół WPN wyznaczona
została otulina na powierzchni 3368 ha. Park i otulina obejmuje część gmin
Międzyzdroje, Wolin, Świnoujście.
· parki krajobrazowe
położone w górnym biegu Odry:
- „Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”
- „Stobrawski Park Krajobrazowy” - położony jest na odcinku pasma Odry od
miejscowości Narok ( gmina Dąbrowa) do granicy pomiędzy województwem
opolskim i dolnośląskim;
- „Park Krajobrazowy Góra Świętej Anny” – położony jest na terenach przyległych
do pasma Odry, w gminach: Gogolin, Zdzieszowice, Leśnica, Strzelce Opolskie, i
Ujazd;
położone w środkowym biegu Odry:
- „Dolina Jezierzycy” – park krajobrazowy przylegający do doliny Odry położony
na terenie gmin W ołów i W ińsko;
- „Dolina Bystrzycy” – park krajobrazowy połączony z doliną Odry korytarzem
ekologicznym rzeki Bystrzycy, położony na terenie gmin: Kąty W rocławskie,
Mietków, Miękinia, Sobótka i W rocław ;
- „Krzesiński Park Krajobrazowy” – w gminach Cybinka, Maszewo, Krosno
Odrzańskie i Gubin w województwie lubuskim;
SYNTEZA
23
II. UWARUNKOWANIA
położone w dolnym biegu Odry
- „Park Krajobrazowy Ujście Warty” - na terenie gminy Boleszkowice (na terenie
województwa lubuskiego, w części dawnego parku krajobrazowego został
utworzony Park Narodowy Ujście Warty)
- „Cedyński Park Krajobrazowy” - utworzony został w gminach: Cedynia, Chojna,
Mieszkowice, Moryń;
- „Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry” - powierzchnia Parku zajmuje gminy:
Gryfino, Kołbaskowo, Widuchowa, Szczecin;
- Szczeciński Park Krajobrazowy “Puszcza Bukowa” – obejmuje gminy: Bielice,
Gryfino, Kobylanka, Stare Czarnowo, Szczecin;
· rezerwaty przyrody
położone w górnym biegu Odry:
- leśne: „Łężczak”, „Lubsza”, „Rogalice”, „Śmiechowice”, „Jaśkowice”, „Przysiecz”
„Kamień Śląski” , „Leśna Woda”, „Lesisko”, „Zwierzyniec”, „Kanigóra”,
- florystyczne: „Łacha Jelcz”, „Staw Nowokuźnicki”, „Ligota Dolna”
- przyrody nieożywionej: „Grodziska Ryczyńskie”,
położone w środkowym biegu Odry
- leśne: „Skarpa Storczyków”, „Brekinia”, „Wrzosy”, „Zabór”, „Jodłowice”, „Uroczysko
Obiszów”, „Łęg Korea”, „Annabrzeskie Wąwozy”, „Bażanciarnia”,
„Lemierzyce”
- florystyczne: „Odrzyska”, „Bukowa Góra”, „Pamięcin”
- inne: „Zimna Woda”, „Dębowiec”, „Młodno”,
- ornitologiczne: „Słońsk” (objęty międzynarodową konwencją Ramsar), „Czapliniec
Lemierzycki”,
położone w dolnym biegu Odry:
- leśne: „Dolina Świergotki”, „Olszyny Ostrowskie”, „Dąbrowa Krzymowska”,
- florystyczne: „Cisy Boleszkowickie”, „Wrzosowiska Cedyńskie”, „Olszyna
Źródliskowa”, „Kanał Kwiatowy”, „Uroczysko Święte”, „Wilne Uroczysko”,
„Białodrzew Kopicki”, „Królewskie Paprocie”,
- ornitologiczne: „Jeziora Siegniewskie”, „Kurowskie Błota”, „Świdwie”, „Łuniewo”,
- stepowe: „Bielinek”,
- krajobrazowe: „Zdroje”, „Wzgórze Widokowe”
- faunistyczno-torfowiskowe: „Olszanka”, „Czarnocin”,
· obszary chronionego krajobrazu
położone w górnym biegu Odry: „Łęg Zdzieszowicki”, „Lasy StobrawskoTurawskie”, „Bory Niemodlińskie”, „ Wronin – Maciowakrze”,
położone w środkowym biegu Odry: „Dolina Baryczy", „Dolina Odry”, „Wzgórza
Dalkowskie”, „Krawędź Doliny Odry”, „Ośno – Sulęcin”, Obszar Chronionego
Krajobrazu
- obejmujący większość doliny Odry na odcinku od Bytomia
Odrzańskiego do Słubic, w tym duże obszary lasów, tereny okresowo zalewane, łąki i
pastwiska z licznymi populacjami rzadkich płazów i ptaków, Pojezierze Przemęcko –
Wschowskie i kompleks leśny Woszakowice – położony w gminie Szlichtyngowa,
„Dębno-Gorzów” - obszar utworzony został w gminach: Boleszkowice, Dębno,
Witnica, Bogdaniec, Gorzów Wlkp.
24
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
tab. nr 2. wykaz elementów ekologicznego systemu obszarów chronionych
OCHRONA PRZYRODY
WOJEWÓDZTWO
1
ŚLĄSKIE
OPOLSKIE
DOLNOŚLĄSKIE
POWIAT
2
GLIWICKI
REZERWA
TY
PRZYROD
Y
3
PARKI KRAJOBRAZOWE
4
5
1
WODZISŁAWSKI
X
RYBNICKI
X
6
CYSTERSKIE KOMPOZYCJE
KRAJOBRAZOWE RUD
WIELKICH
X
X
X
X
X
KRAPKOWICKI
2
GÓRA ŚW. ANNY
OPOLSKI
3
STOBRAWSKI P.K.
GRODZKI OPOLSKI
X
X
WRONIN - MACIOWAKRZE
ŁĘG ZDZIESZOWICKI
LASY STOBRAWSKOTUROWSKIE;
BORY NIEMODLIŃSKIE
X
BRZESKI
4
STOBRAWSKI P.K.
X
X
X
DOLINA BYSTRZYCY
X
X
X
X
X
DOLINA JEZIERZYCY
X
X
DOLINA ODRY
X
X
X
DOLINA BARYCZY
X
X
X
WGÓRZA DALKOWSKIE
OŁAWSKI
WROCŁAWSKI
TRZEBNICKI
ŚREDZKI
WOŁOWSKI
LEGNICKI
LUBIŃSKI
GÓROWSKI
POLKOWICKI
GŁOGOWSKI
4
X
X
1
3
1
1
X
1
X
LUBUSKIE
NOWOSOLSKI
ZIELONOGÓRSKI
KROŚNIEŃSKI
SŁUBICKI
SULEŃCIŃSKI
GORZOWSKI
ZACHODNIOPOMORSKIE
OBSZARY CHRONIONEGO
KRAJOBRAZU
X
X
RACIBORSKI
KĘDZIERZYN - KOŻLE
PARKI
NARODOWE
MYŚLIBORSKI
GRYFIŃSKI
POLICKI
SZCZECIN
GOLENIOWSKI
KAMIEŃSKI
ŚWINOUJŚCIE
Ogółem
3
X
1
1
2
3
GRYŻYŃSKI P.K.
1
PARK
NARODOWY
UJŚCIE
WARTY
KRZESIŃSKI P.K.
GRYZYŃSKI P.K.
X
KRZESIŃSKI P.K.
KRAWĘDŹ DOLINY ODRY
OŚNO – SULĘCIN
X
X
1
P.K. UJŚCIE WARTY
7
CEDYŃSKI PARK KRAJ.
P.K.DOLINA DOLNEJ ODRY
4
1
5
X
1
WOLIŃSKI
PARK
NARODOWY
1
1
50
DOLINA BARYCZY
WZGÓRZA DALKOWSKIE
POJEZIERZE PRZEMĘCKOWSCHOWSKIE
OBSZAR CHRON. KRAJ WOJ.
ZIELONOGÓRSKIEGO
2
DĘBNO-GORZÓW
X
X
SZCZECIŃSKI P.K. „PUSZCZA
BUKOWA”
X
X
X
X
X
X
X
11
13
SYNTEZA
25
II. UWARUNKOWANIA
3. UWARUNKOWANIA ANTROPOGENICZNE
3.1. Osadnictwo
Podstawowy szkielet układu osadniczego pasma Odry tworzą miasta wojewódzkie:
1.
2.
3.
4.
Opole
Wrocław
Zielona Góra
Szczecin
- 130 000
- 637 600
- 116 000
- 416 988
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
- 63 200
- 51 961
- 212 781
- 71 000
- 26 060
- 40 000
- 31 805
- 21 732
- 73 728
- 42 662
- 19 769
- 19 106
- 22 435
- 35 100
- 22 621
- 9 729
- 43 570
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
mieszkańców
i powiatowe:
1. Racibórz
2. Wodzisław Śląski
3. Gliwice
4. Kędzierzyn-Koźle
5. Krapkowice
6. Brzeg
7. Oława
8. Góra Śląska
9. Głogów
10. Nowa Sól
11. Krosno Odrzańskie
12. Słubice
13. Gryfino
14. Police
15. Goleniów
16. Kamień Pomorski
17. Świnoujście
Gęstość zaludnienia i stopień urbanizacji jest bardzo zróżnicowany. Największą
gęstością zaludnienia charakteryzuje się obszar obejmujący fragment województwa
śląskiego, gdzie zlokalizowane są miasta tworzące Katowicki Zespół Metropolitalny i
Aglomerację Rybnicką, wokół których położone obszary wiejskie podlegają procesom
przekształceń funkcjonalnych i są urbanizowane. Również charakterystyczna sytuacja, wyróżniająca się dużą ilością ośrodków miejskich, istnieje w części pasma należącej do województwa zachodniopomorskiego. Występuje tutaj aż 19 miast, są to
w większości, szczególnie w południowej części, niewielkie miasteczka liczące od
kilku do kilkunastu tysięcy mieszkańców.
Gęstość zaludnienia w gminach wiejskich pasma Odry kształtuje się na poziomie
bardzo wysokim na Górnym Śląsku, co wyraża się liczbą od 72 osób/km2 w gminie
Rudziniec do 428 osób/km2 w gminie Jejkowice. Na dość wysokim poziomie kształtuje się gęstość zaludnienia gmin wiejskich w części opolskiej, gdzie liczba osób/km2
przekracza, z wyjątkiem gminy Lubsza, wartość 50, a w gminie o największej gęstości zaludnienia (Dobrzeń Wielki) wynosi 157. Zdecydowanie słabiej zaludnione są
gminy wiejskie województwa dolnośląskiego i lubuskiego, gdzie często liczba osób
26
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
na 1km2 nie przekracza 50. Zagęszczenie zaludnienia w tych województwach obserwuje się w gminach wiejskich położonych w pobliżu dużych ośrodków miejskich:
Wrocławia i Zielonej Góry. W części pasma Odry należącym do województwa zachodniopomorskiego występują cztery gminy wiejskie i są one zlokalizowane wokół
Szczecina, co zapewne decyduje o dość dużej gęstości zaludnienia mieszczącej się
w przedziale od 64,1 do 166 osób/km2.
W przypadku gmin miejsko-wiejskich wyróżnia się na tle pasma Odry województwo opolskie, w którym gęstość zaludnienia tych terenów mieści się w przedziale od
86 do 566 osób/km2 , przy czym najwyższe wartości osiągają gminy, których siedzibami są rozwinięte ośrodki przemysłowe: Kędzierzyn-Koźle, Zdzieszowice i Krapkowice. Specyficzna sytuacja charakteryzuje również część należącą do województwa
zachodniopomorskiego, w którym większość gmin miejsko-wiejskich posiada małą
gęstość zaludnienia mieszczącą się w granicach od 15 do 60 osób/km2 , z wyjątkiem
dwóch skrajnych wartości, wynoszących 9 osób/km2 dla gminy Nowe Warpno i 116
osób/km2 dla nadmorskiego Dziwnowa. Województwa: śląskie i dolnośląskie posiadają niemal jednolitą sytuację, gęstość zaludnienia gmin miejsko-wiejskich w tych rejonach mieści się w przedziale 67-182 osoby/km2. Województwo lubuskie osiąga pod
tym względem mniejsze wartości, od 24 do 113.
SYNTEZA
27
II. UWARUNKOWANIA
tab. nr 3. gęstość zaludnienia
ZachodDolnoLubuskie
niopośląskie
morskie
149
73
76
242
60
187
3
2
2
Śląskie
Opolskie
gęstość zaludnienia
gęstość zaludnienia
ilość, w tym:
o gęstości zaludnienia do 2000
gminy miejosób/km2
skie
o gęstości zaludnienia
powyżej
2000 osób/km2
ilość, w tym:
o małej gęstości
zaludnienia (do
100 osób/km2)
o średniej gęstogminy miej- ści
zaludnienia
sko-wiejskie (100-200
osób/km2)
o dużej gęstości
zaludnienia (powyżej
200
osób/km2)
ilość, w tym:
o małej gęstości
zaludnienia (do
50 osób/km2)
o średniej gęstogminy wiej- ści
zaludnienia
skie
(50-100
osób/km2)
o dużej gęstości
zaludnienia (powyżej
100
osób/km2)
397
393
8
116
200
2
8
1
1
1
2
0
1
2
1
0
4
5
9
5
11
1
1
5
2
9
3
1
4
2
2
0
3
0
1
0
16
14
17
13
6
0
2
9
11
3
2
10
7
2
2
14
2
1
0
1
Pasmo Odry
Województwo
28
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
mapka nr 4. przestrzenne zróżnicowanie gęstości zaludnienia w Paśmie Odry
SYNTEZA
29
II. UWARUNKOWANIA
Przy całym zróżnicowaniu gęstości zaludnienia, rozmieszczenia ośrodków miejskich i liczby ludności, średnie wartości dla całego Pasma Odry i poszczególnych województw przedstawia poniższa tabela.
tab. nr 4.
gęstość zaludniepowierzchnia
liczba ludności
część pasma Odry
nia (l.osób/km2 )
(km2 )
województwo śląskie
1 611
632 500
393
2 309
439 100
200
województwo
dolno4 167
1 007 829
242
śląskie
3 571
360 000
60
województwo zachod4 010
750 135
187
niopomorskie
ogółem pasmo Odry
15 668
3 189 564
203
Ze względu na strukturę hierarchiczno-funkcjonalną wyróżniono w paśmie Odry
ośrodki obsługi w zakresie różnego rodzaju usług:
♦ ośrodki metropolitalne:
− Wrocław – siedziba urzędu wojewody i samorządu wojewódzkiego
− Szczecin – siedziba urzędu wojewody i samorządu wojewódzkiego
− Gliwice
– jako część Katowickiego Zespołu Metropolitalnego (KZM) miasto o
funkcji metropolitalnej w policentrycznej sieci ośrodków polaryzacji rozwoju KZM,
siedziba samorządu grodzkiego i ziemskiego
♦ ośrodki regionalne o znaczeniu krajowym:
− Opole – siedziba urzędu wojewody i samorządu wojewódzkiego
− Zielona Góra – siedziba samorządu wojewódzkiego (Gorzów Wielkopolski – siedziba urzędu wojewody, znajduje się poza granicami pasma Odry)
♦ ośrodki regionalne:
− Głogów – siedziba samorządu powiatu ziemskiego
− Świnoujście – siedziba samorządu powiatu grodzkiego
♦ ośrodki subregionalne:
w województwie śląskim, siedziby samorządów powiatów ziemskich
− Wodzisław Śląski
− Racibórz
oraz
− Knurów – jako potencjalny ośrodek subregionalny
w województwie opolskim, siedziby samorządów powiatów ziemskich
− Kędzierzyn-Koźle
− Brzeg
w województwie dolnośląskim, siedziby samorządów powiatów ziemskich
− Oława
− Środa Śląska
− Wołów
− Góra
30
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
−
−
−
−
−
−
−
−
−
♦
w województwie lubuskim, siedziby samorządów powiatów ziemskich
Nowa Sól
Krosno Odrzańskie
Kostrzyn
Słubice
Gubin - siedziba gminy miejskiej i wiejskiej
Sulechów – siedziba gminy miejsko-wiejskiej
w województwie zachodniopomorskim, siedziby samorządów powiatów ziemskich
Gryfino
Police
Kamień Pomorski
ośrodki lokalne, za które poszczególne województwa w większości uznały pozostałe miasta i wsie, będące siedzibami powiatowymi i gminnymi.
3.2. Strefy aktywności gospodarczej
Największe strefy aktywności gospodarczej stanowią dzielnice przemysłowe ,
specjalne strefy ekonomiczne, centra logistyczne, położone w większości na terenie
uprzemysłowionych ośrodków miejskich lub na ich obrzeżach.
W granicach opracowania znalazły się duże ośrodki przemysłowe:
− Racibórz, w którym do największych zaliczają się zakłady przemysłowe:
Raciborska Fabryka Kotłów „RAFAKO” SA,
Zakłady Elektrod Weglowych SA,
Zakład Elektrochemiczny „EMA BRZEZIE” S.A.,
– Wodzisław Śląski – ośrodek który wraz z sąsiednimi miastami: Pszów, Radlin i
Rydułtowy tworzy kompleks górniczo-przemysłowy, m.in. zakładów :
Kopalnie Węgla Kamiennego „Anna”, „Marcel”, i „Rydułtowy”,
Zakłady Koksochemiczne „Radlin”, Wodzisławskie Przedsiębiorstwo
Robót Inżynieryjnych Przemysłu Węglowego,
Wodzisławskie Przedsiebiorstwo Budownictwa Przemysłowego.
– Gliwice – jedno z głównych miast Katowickiego Zespołu Metropolitalnego i jeden z większych w tej aglomeracji ośrodek przemysłowy, na terenie którego funkcjonują m.in.: Kopalnia Węgla Kamiennego „Sośnica”, Huta
Łabędy, Bumar Łabędy, GZUT, POCH, Carbochem, a także miasto, w
którym utworzono Podstrefę Gliwicką Katowickiej Specjalnej Strefy
Ekonomicznej, w znacznej części zagospodarowaną już przez firmy
branży motoryzacyjnej (General Motors – Opel, Autorobot, Sapa Autoplastics) a także firmy innych branż – budowlanej, biurowo-hotelowej,
spożywczej, informatycznej.
− Kędzierzyn-Koźle – z dwoma dużymi zakładami:
Blachownia – Holding S.A.,
Zakłady Azotowe Kędzierzyn S.A.
− Zdzieszowice – miejsce lokalizacji Zakładów Koksowniczych Zdzieszowice S.A.
− Krapkowice – z Zakładami Papierniczymi Krapkowice S.A., „Otmęt” S.A.
− Opole – z trzema dzielnicami przemysłowo-składowymi: „Wschód”, „Zachód” i
Zakrzów” oraz przedsiębiorstwami przemysłowymi:
SYNTEZA
31
II. UWARUNKOWANIA
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
32
Opolskie Zakłady Koncentratów Spożywczych „Ovita Nutricia” S.A.,
Opolskie Zakłady Aparatury Spawalniczej „OZAS”,
Opolska Fabryka Maszyn „OFAMA”
Brzeg – ośrodek, w którym działają zakłady:
Fabryka Maszyn Rolniczych „Agromet”,
„KAMA FOODS” S.A.,
Zakłady Garbarskie S.A.,
Brzeskie Zakłady Urządzeń Wagonowych „Bewag” S.A.,
Zakłady Przemysłu Cukierniczego ODRA S.A
Oława – do największych przedsiębiorstw nalezą:
Autoliv Poland sp. z o.o.- produkcja samochodowych systemów bezpieczeństwa, Huta „Oława” S.A. – produkcja bieli cynkowej,
SCA Hygiene Products – produkcja artykułów papierniczych.
Jelcz-Laskowice – z przemysłem reprezentowanym przez:
Zakłady Samochodowe „Jelcz” S.A., Vito-Jelcz sp. z o.o.,
Przedsiębiorstwo Obrotu Samochodami i Częściami Zamiennymi „Polmozbyt”, Zakłady Wyrobów Cukierniczych „Miś”.
Wrocław – posiadający Południowo-Zachodnie Pasmo Aktywności Gospodarczej oraz m.in. zakłady:
Polifarb Cieszyn,
Wrozamet S.A.,
Wrocławskie Zakłady Drobiarskie S.A
Brzeg Dolny – z zakładami chemicznymi „Rokita” S.A.
Głogów – miasto ściśle związane z przemysłem miedziowym, należące do Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego; miejsce lokalizacji Huty
Miedzi „Głogów” należącej do KGHM Polska Miedź S.A.
Zielona Góra – największe zakłady, to:
Lubuska Wytwórnia Wódek Gatunkowych „Polmos” S.A.,
„Novita” – produkcja włókien technicznych i wykładzin dywanowych,
Lubuskie Zakłady Aparatów Elektrycznych „Lumel”, „Nordis” Chłodnie
Polskie.
Kostrzyn i Słubice – miejsce lokalizacji Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej Strefy
Ekonomicznej oraz zakładów: Kostrzyn Papier S.A., „Podravka” – produkcja artykułów spożywczych
Gryfino – elektrownia konwencjonalna „Dolna Odra” – 1600MW.
Police – miasto przemysłowe, w którym największy z zakładów, to Zakłady
Chemiczne „Police” S.A.
Szczecin – ze względu na swoje położenie posiada silnie rozwinięty przemysł
stoczniowy oraz żeglugę i rybołówstwo morskie, reprezentowane m.in.
przez przedsiębiorstwa:
Stocznia Szczecińska S.A., Stocznia Gryfia, a także inne branże przemysłowe, reprezentowane przez przedsiębiorstwa: Agryf, Drobimex –
Heintz, Ekko, Bosman Browar Szczecin, Przedsiębiorstwo Przemysłu
Cukierniczego Gryf, Szczecińska Wytwórnia Wódek Polmos, PZZ
Szczecin;
Świnoujście – ze względu na portowy charakter miasta najbardziej znaczące
zakłady, to: Morska Stocznia Remontowa, OdraPort Sp. z o.o.,
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
Port Handlowy Świnoujście, Przedsiębiorstwo Połowów Dalekomorskich i Usług Rybackich „Odra”.
Elektroenergetyka
Podstawowym elementem zaopatrzenia w energię elektryczną jest krajowy system elektroenergetyczny, który jest zasilany przez elektrownie konwencjonalne, elektrociepłownie i elektrownie wodne. W paśmie Odry zlokalizowane są następujące
obiekty będące źródłami energii wykorzystywanej do celów komunalnych i przemysłowych, o mocy przekraczającej 1MW:
tab. nr 5. źródła energii o mocy powyżej 1 MW
L.
Moc
Nazwa
Lokalizacja
Funkcja
Rodzaj
p.
(MW)
Brzezie, gmikonwencjo1. elektrownia „Opole”
na Dobrzeń
komunalna
1440,0
nalna
Wielki
elektrownia „Blachow- gmina Kędziekonwencjo2.
komunalna
158,0
nia” Holding S.A.
rzyn-Koźle
nalna
elektrociepłownia ZaKędzierzynkonwencjo3.
przemysłowa
40,0
kładów Azotowych S.A. Koźle
nalna
Elektrociepłownia Zakonwencjo4. kładów Koksowniczych Zdzieszowice przemysłowa
40,0
nalna
S.A.
Elektrociepłownia
konwencjo5. Przedsiębiorstwa „ECO Opole
komunalna
7,6
nalna
OPOLE S.A.”
Elektrociepłownia „Cukonwencjo6.
Lewin Brzeski przemysłowa
4,0
krownia – Wróblin S.A.”
nalna
Elektrociepłownia Zakonwencjo7. kładów Papierniczych
Krapkowice
przemysłowa
3,6
nalna
Krapkowice S.A.
Elektrociepłownia Zakonwencjo8. kładów „Kama Foods
Brzeg
przemysłowa
2,5
nalna
S.A”
Turawa (na
Elektrownia wodna Tu9.
komunalna
wodna
1,8
rzece Mała
rawa
Panew)
województwo dolnośląskie
elektrociepłownia Wrokonwencjo10.
Wrocław
komunalna
250
cław
nalna
elektrociepłownia
Święta Katakonwencjo11.
komunalna
223
Czechnica
rzyna
nalna
elektrociepłownia Huty
konwencjo12.
Głogów
przemysłowa
120
Głogów
nalna
SYNTEZA
33
II. UWARUNKOWANIA
Lp
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
Nazwa
elektrociepłownia
Zakładów Chemicznych Rokita
elektrownia wodna
Janowice
elektrownia wodna
Wrocław I
elektrownia wodna
Wrocław II
elektrownia wodna
Wały
Elektrociepłownia
Zielona Góra
Lokalizacja
Funkcja
Rodzaj
Brzeg Dolny
przemysłowa
konwencjonalna
tab. nr 5. – c.d.
Moc (MW)
305,0
Janowice
komunalna
gm.Czernica
wodna
1,1
Wrocław
komunalna
wodna
4,8
Wrocław
komunalna
wodna
1,0
Wały gm.
komunalna
wodna
Brzeg Dolny
zasilana
Zielona Góra komunalna
gazem
ziemnym
9,8
273,0
94,9
elektrownie:
łącznie ZEW
Dychów, MaDychów w
łomice, RaElektrownie Szczywoj. lubuskim
duszec Stary
elektrownie
towo – Pompowe
(w ym: Dyna rzece
Spółka (kon- wodne,
S.A. w Warszawie,
chów – 79,5,
cesja)
Bóbr oraz
szczytowoMałomice –
Elektrownia Wodna
Zasieki i Gupompowe
Dychów
0,8, Raduszec
bin na rzece
Stary – 2,94,
Nysie ŁużycZasieki – 0,82,
kiej
Gubin – 1,16)
Elektrociepłownia
konwencjoSzczecin
komunalna
130,0
Pomorzany
nalna
Elektrociepłownia
konwencjoSzczecin
komunalna
80,0
Szczecin
nalna
elektrownia systegmina Gryfikonwencjosystemowa
1600,0
mowa Dolna Odra
no
nalna
Poza źródłami, istotnymi elementami obsługi w zakresie energii elektrycznej są
sieci przesyłowe i stacje systemowe oraz główne punkty zasilania. Najistotniejsze
elementy dla obsługi terenów pasma Odry, związane z przesyłaniem energii przedstawia poniższe zestawienie:
34
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
Lp
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
tab. nr 6. zestawienie stacji i linii energetycznych 220 i 400 kV
Rodzaj obiektu
Województwo
Relacja/lokalizacja Napięcie (kV)
linia przesyłowa
śląskie
Albrechtice (Czechy)
400
– Rybnik (stacja
Wielopole)
linia przesyłowa
śląskie
Noszowice (Czechy)
400
– Rybnik (Wielopole)
linia przesyłowa
śląskie
Rybnik (stacja Wie400
lopole) – Zabrze
(stacja Rokitnica)
linia przesyłowa
śląskie / opolskie
stacja węzłowa Wie220
lopole - Zakłady
Azotowe Kędzierzyn-Koźle
stacja systemowa opolskie
Brzezie
400/110
Dobrzeńgmina Dobrzeń
Elektrownia Opole
Wielki
Opole
220/110
Opole Groszowice
Kędzierzyn-Koźle
220/110
Kędzierzyn-Azoty
Kędzierzyn-Koźle
220/110
Elektrownia Blachownia
linia przesyłowa
opolskie / dolnoślą- Dobrzeń - Pasikuro400
skie
wice
linia przesyłowa
opolskie / śląskie
Dobrzeń - Tręba400
czew
linia przesyłowa
Blachownia – Łagi220
sza
linia przesyłowa
Blachownia – Wielo220
pole
linia przesyłowa
opolskie / dolnoślą- Groszowice - Ząb220
skie
kowice Śląskie
linia przesyłowa
opolskie
Kędzierzyn - Gro220
szowice
linia przesyłowa
dolnośląskie, lubu- Polkowice - Plewi220
skie
ska
stacja systemowa
Pasikurowice
dolnośląskie
400/110
Pasikurowice
gm.Dłudołęka
stacja systemowa
dolnośląskie
Wrocław Klecina
220/110
Klecina
stacja systemowa
dolnośląskie
gmina Żukowice
220/110
Żukowice
SYNTEZA
35
II. UWARUNKOWANIA
tabela nr 6 – c.d.
L.
p.
19.
20.
21.
22.
stacja Leśniów
linia przesyłowa
linia przesyłowa
linia przesyłowa
23.
24.
25.
26.
Rodzaj obiektu
Województwo
Relacja/lokalizacja
Napięcie (kV)
gmina Czerwieńsk
Leśniów - Gorzów
Leśniów - Mikułowa
Leśniów – Żukowice
220/110
220
220
220
stacja Recław
stacja Glinki
stacja Police
linia przesyłowa
Lubuskie
lubuskie
lubuskie
lubuskie/dolnośląskie
zachodniopomorskie
zachodniopomorskie
zachodniopomorskie
zachodniopomorskie
220/110
220/110
220/110
220
27. linia przesyłowa
zachodniopomorskie
zachodniopomorskie
zachodniopomorskie
zachodniopomorskie
zachodniopomorskie
zachodniopomorskie
Wolin
Szczecin
Police
Glinki – Police (2 linie)
Krajnik – Vierraden
(2 linie)
Krajnik - Gorzów
Krajnik – Poznań
(Plewiska)
Krajnik - Glinki
Morzyczyn - Glinki
Krajnik - Morzyczyn
400
220
400
220
220
220
Zaopatrzenie w gaz
Jako podstawowe elementy zaopatrzenia w gaz, zostały uwzględnione przesyłowe gazociągi wysokoprężne oraz stacje redukcyjno-pomiarowe pierwszego stopnia. Specyfiką województwa dolnośląskiego i lubuskiego jest występowanie w paśmie Odry kopalń gazu ziemnego, które wykorzystują znajdujące się tam złoża. Pod
względem stopnia wyposażenia w gaz sieciowy terenów osadniczych, w całym paśmie Odry obserwuje się niedostateczne zainwestowanie na terenach wiejskich,
gdzie większość miejscowości nie posiada gazu z sieci.
Obszar opracowania w obrębie województwa śląskiego jest zaopatrywany w
gaz ziemny wysokometanowy ogólnokrajową i regionalną siecią przesyłu gazu. Najistotniejsze gazociągi wysokoprężne rozprowadzające gaz to:
− Oświęcim – Szopienice – Szobiszowice,
− Szobiszowice - Świerklany,
− Szobiszowice – Zdzieszowice,
− Knurów – Wodzisław,
− Tworóg – Kędzierzyn,
− Racibórz – Radlin.
Z gazociągów wysokoprężnych poprzez 10 stacji redukcyjno - pomiarowych zasilana
jest sieć średnio- i niskoprężnych gazociągów doprowadzających gaz do odbiorców.
Na obszarze opracowania całkowity brak sieci gazowej występuje w gminach:
Sośnicowice, Gaszowice, Jejkowice, Lyski, Kuźnia Raciborska, Krzanowice i Nędza.
Zasilanie w gaz ziemny wysokometanowy odbiorców pasma Odry w województwie opolskim następuje gazociągami wysokoprężnymi za pomocą 29 stacji redukcyjno – pomiarowych I stopnia. Do głównych gazociągów wysokiego ciśnienia prze36
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
biegających przez obszar pasma Odry zaliczamy gazociągi relacji: Zdzieszowice –
Wrocław Ołtaszyn, Tworóg – Kędzierzyn, Szobiszowice – Zdzieszowice.
Z gazu ziemnego korzystają mieszkańcy miast: Kędzierzyna - Koźla, Zdzieszowic, Gogolina, Krapkowic, Opola, Lewina Brzeskiego, Brzegu. Tylko nieliczni mieszkańcy wsi korzystają z gazu ziemnego. Należą do nich mieszkańcy wsi: Żyrowa,
Rozwadza, Tarnów Opolski, Łosiów, Pawłów, Żłobizna, Skarbimierz.
Ponadto istnieje grupa zakładów przemysłowych korzystająca z gazu koksowniczego wytwarzanego w Zakładach Koksowniczych w Zdzieszowicach. Należą do
nich:
− „Górażdże” – Cement S.A.
− Zakłady Azotowe ,, Kędzierzyn’’
− Zakłady Chemiczne ,,Blachownia’’
− Elektrownia ,,Blachownia’’
W obrębie województwa dolnośląskiego, na terenie powiatu głogowskiego i górowskiego występują eksploatowane przez Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A., Oddział Zielonogórski Zakład Górnictwa Nafty i Gazu, złoża gazu ziemnego. Gaz ziemny zaazotowany, po przygotowaniu go do dystrybucji w ośrodkach grupowych i pomiarze zbiorczym, przesyłany jest gazociągami ekspedycyjnymi do sieci
magistralnej Krajowej Dyspozycji Gazem.
Mieszkańcy gmin nadodrzańskich korzystają z gazu ziemnego wysokometanowego i zaazotowanego. Gaz dostarczany jest siecią gazociągów wysokiego ciśnienia
poprzez stacje redukcyjno – pomiarowe pierwszego stopnia zlokalizowane na obszarach miast i wsi.
W paśmie Odry mieszkańcy 10 miast korzystają z gazu ziemnego przewodowego, za wyjątkiem miast: Prochowice i Ścinawa. Z obszarów wiejskich jedynie 73 jednostki osadnicze korzystają z gazu ziemnego: najwięcej w gminie Rudna – 27 jednostek, gminie Góra i gminie Święta Katarzyna – po 7 jednostek oraz gminie Grębocice
i Żukowice – po 6 jednostek. Natomiast w 12 gminach nie przystąpiono jeszcze do
gazyfikacji obszarów wiejskich.
Sieć gazowa na terenie gmin Pasma Odry województwa lubuskiego jest bardzo
zróżnicowana, podzielona na wiele systemów z powodu zasilania różnymi rodzajami
gazu (w gminach części południowej województwa – gaz zaazotowany, w środkowej
części województwa – gaz wysokometanowy). Sieć gazowa jest też bardzo zróżnicowana pod względem stanu technicznego. W 15 gminach Pasma Odry sieci gazowej przewodowej brak zupełnie.
W ramach działającego na obszarze całego kraju Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa S.A. w Warszawie na terenie województwa lubuskiego działa Zakład Wydobywczy PGNiG z siedzibą w Zielonej Górze (największy w kraju producent
ropy naftowej i gazu ziemnego) – zajmuje się poszukiwaniem i eksploatacją złóż nafty i gazu na terenie zachodniej i północno-zachodniej Polski. Eksploatowane kopalnie
ropy naftowej i gazu ziemnego są zgrupowane w 5 ośrodkach kopalń zlokalizowanych poza obszarem gmin Pasma Odry. W 1999 r. rozpoczęto inwestycję budowy
kopalni gazu ziemnego w Szlichtyngowej. Eksploatowane złoża gazu ziemnego występują w gminach: Nowa Sól i Szlichtyngowa, złoża ropy naftowej w Czerwieńsku i
Górzycy.
SYNTEZA
37
II. UWARUNKOWANIA
Przez teren województwa lubuskiego przebiega odcinek rurociągu jamalskiego o
długości 99 km. Gazociąg biegnie przez gminy: Pszczew, Miedzyrzecz, Bledzew, Sulęcin, Ośno Lubuskie i Górzycę.
W zachodniopomorskiej części pasma Odry gaz doprowadzany jest sieciami przesyłowymi do stacji redukcyjno-pomiarowych I0 i ze względu na położenia
obszaru na granicy polsko-niemieckiej, nie jest przesyłany dalej na zachód. Szesnaście stacji, pomiędzy którymi i do których doprowadzane są gazociągi wysokoprężne,
to: Mieszkowice, Zielin w gminie Mieszkowice, Szczecin Płonia, Szczecin Podjuchy,
Szczecin Warszewo, Police, Police Zakłady Chemiczne, Stepnica, Goleniów, Mosty
w gminie Goleniów, Jarszewko w gminie Stepnica, Wolin, Kamień Pomorski, Międzyzdroje, Świnoujście Ognica, Świnoujście Karsibórz. Przez województwo zachodniopomorskie przebiega do miejscowości Schwedt ropociąg „Przyjaźń”.
Zaopatrzenie w wodę
Większość jednostek osadniczych w paśmie Odry korzysta z ujęć wód bazujących na zbiornikach wód podziemnych. Elementem wyróżniającym województwo
śląskie jest, występujący tylko tutaj, system zaopatrzenia w wodę, składający się z
magistral wodociągowych, bazujący na ujęciach powierzchniowych i podziemnych.
W województwie opolskim większość dużych zakładów przemysłowych korzysta z
ujęć powierzchniowych, natomiast w województwie dolnośląskim Wrocław zaopatrywany jest w wodę z ujęć powierzchniowych i infiltracyjnych. Pod względem stopnia
zaopatrzenia w wodę terenów osadniczych sytuacja w paśmie Odry jest dobra, wyjątek stanowi województwo lubuskie, na terenie którego większość jednostek wiejskich
zaopatrywana jest w wodę z ujęć lokalnych i studni.
Wody podziemne ujmowane m. in. z Głównych Zbiorników Wód Podziemnych
(GZWP) oraz Użytkowych Zbiorników Wód Podziemnych (UZWP) stanowią podstawowe źródło zaopatrzenia w wodę odbiorców komunalnych województwa śląskiego.
Funkcjonujący w województwie śląskim, obejmujący swym zasięgiem obszar aglomeracji katowickiej, rybnickiej i bielskiej system zaopatrzenia w wodę GO – CZA
oparty w znacznym stopniu o pobór wód z ujęć powierzchniowych (Zbiornik Goczałkowice, Dziećkowice, Kozłowa Góra) zasięgiem obsługi obejmuje: Gliwice, Pyskowice, Knurów, Gierałtowice, Pszów, Radlin, Rydułtowy, Wodzisław Śląski, Marklowice,
Godów, Gorzyce, Mszanę.
Dostawy wody odbywają się siecią magistral wodociągowych :
− Strumień – Pszów,
− Strumień – Wodzisław Śląski,
− Pszów – Orzesze,
− Pszów – Żory,
− Goczałkowice – Gliwice.
System Go–Cza (Goczałkowice – Czaniec), niezależnie od ujęć powierzchniowych
zasilany jest m. in. również poprzez zlokalizowane w obszarze opracowania ujęcie
głębinowe „Karchowice – Zawada” (13 studni m. in. w Pyskowicach).
Pozostałe gminy obszaru opracowania zaopatrywane są w wodę poprzez układy wodociągów lokalnych obejmujących swym zasięgiem czasami kilka gmin, lub tylko pojedyncze sołectwa. Wszystkie te wodociągi oparte są o pobór wody z ujęć głębino38
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
wych. Wszystkie miejscowości na obszarze opracowania są zaopatrywane w wodę z
wodociągów.
Z największych ujęć wód znajdujących się w granicach pasma wymienić należy:
− Gliwice – Łabędy (21 studni, pobór wody ponad 40 000 m3 / dobę),
− Racibórz „Bogumińska” (8 studni – pobór wody ok. 12 000 m3 / dobę).
W paśmie Odry w województwie opolskim, dla zaopatrzenia w wodę mieszkańców oraz jednostek gospodarczych wykorzystuje się wody ze zbiorników wód podziemnych występujących w utworach czwartorzędowych, trzeciorzędowych, triasowych oraz wody powierzchniowe rzeki Nysy Kłodzkiej.
Udokumentowane zasoby wodne oraz dostępność ich ujmowania nie stwarzają
ograniczeń w zaopatrzeniu w wodę.
Najważniejszym pod względem ilościowym i jakościowym zbiornikiem wód podziemnych w paśmie Odry jest zbiornik GZWP-333 (Opole – Zawadzkie), związany z
utworami triasu środkowego, obejmujący swym zasięgiem tereny gmin Prószków,
Opole, Gogolin, Tarnów Opolski, Chrząstowice.
Na bazie istniejących ujęć wody, zbiorowymi systemami zaopatrzenia w wodę
objętych jest 96% wszystkich jednostek osadniczych pasma Odry.
Wodę powierzchniową z rzeki Odry dla celów technologicznych pobiera sześć
zakładów przemysłowych, położonych w paśmie Odry. Należą do nich: Zakłady Azotowe Kędzierzyn S.A., Zakłady Koksownicze w Zdzieszowicach, Zakłady Papiernicze
w Krapkowicach, Cementownia Odra w Opolu, Kama Foods w Brzegu oraz Garbarnia Brzeg S.A.
Przemysłowe ujęcia wody powierzchniowej o wydajności powyżej 100 m3/h:
− Zakłady Azotowe Kędzierzyn – Koźle S.A.
- 3708 m3/h
− Zakłady Koksownicze „Zdzieszowice” S.A.
- 550 m3/h
− ZP Krapkowice S.A. Zakłady Papiernicze w Krapkowicach
- 505 m3/h
− Kama Foods S.A. w Brzegu
- 285 m3/h
Komunalne ujęcia wody podziemnej o
− Błażejowice
− Brzezie
− Chróścice
− Czarnowąsy
− Dębska Kuźnia
− Gogolin
− Kędzierzyn
− Koźle
− Krapkowice
− Opole Grotowice
− Opole Oleska
− Opole Groszowice
− Rozkochów
− Siołkowice Stare
− Tarnów Opolski
wydajności powyżej 100 m3/h:
- 138 m3/h
- 150 m3/h
- 192 m3/h
- 101 m3/h
- 230 m3/h
- 131 m3/h
- 785 m3/h
- 402 m3/h
- 402 m3/h
- 806 m3/h
- 362 m3/h
- 150 m3/h
- 150 m3/h
- 180 m3/h
- 250 m3/h
SYNTEZA
39
II. UWARUNKOWANIA
− Zawada
− Zimnice
- 1400 m3/h
- 371 m3/h
Na obszarze opracowania w województwie dolnośląskim zlokalizowane są ujęcia
wody podziemnej o zatwierdzonych zasobach w kat. B powyżej 100 m3/h oraz ujęcia
wody powierzchniowej i infiltracyjnej o wydajności powyżej 10 000 m3/d służące do
zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę pitną i potrzeb gospodarstw domowych.
Z ujęć wody powierzchniowej i infiltracyjnej korzysta jedynie miasto Wrocław,
a ujęcia zlokalizowane są w południowo – wschodniej części miasta, wzdłuż doliny
rzeki Oławy (w obrębie miasta Wrocławia i gminy Święta Katarzyna). Ujęcie wody
powierzchniowej w Czechnicy dostarcza wodę do Zakładu Produkcji Wody „Mokry
Dwór” oraz służy do zasilania układu infiltracyjnego terenów wodonośnych dla Zakładu Produkcji Wody „Na Grobli” (zdolność produkcyjna zakładu wynosi
120 – 130 tys. m3/d). W czasie ostatniej powodzi w 1997 roku ujęcie to zostało zalane, a mieszkańcy miasta Wrocławia pozbawieni wody wodociągowej (korzystano wyłącznie z beczkowozów i podziemnych ujęć wody pitnej zakładów przemysłowych).
Pozostałe miasta i miejscowości w dolinie Odry korzystają z następujących ujęć
wód podziemnych z utworów czwartorzędowych i trzeciorzędowych:
− Piekary – Nowy Dwór w gminie Jelcz – Laskowice
– 800,0 m3/h
− Oława – Nowy Otok w gminie Oława
– 600,0 m3/h
− Siechnice w gminie Święta Katarzyna
(użytkownik Zakłady Ogrodnicze)
– 151,0 m3/h
− Śliwice w gminie Długołęka
– 100,0 m3/h
− Wilczyn Leśny w gminie Oborniki Śląskie
– 174,0 m3/h
− Szczepanów w gminie Środa Śląska
– 180,0 i 243,0 m3/h
− Sroda Śląska („Coca Cola”)
– 100,0 m3/h
− Wołów
– 270,0 m3/h
− Łososiowice w gminie Wołów
– 300,0 m3/h
− Węgrzce w gminie Wińsko
– 217,5 m3/h
− Serby w gminie Głogów
– 1520,0 m3/h
− Czerna – Brzeg Głogowski,
(użytkownik Huta Miedzi Głogów)
– 376,0 m3/h
− m. Głogów
– 168,0 m3/h
− Lisowice w gminie Prochowice
– 240,0 m3/h
− m. Prochowice (Zakłady Drobiarskie)
– 148,5 m3/h
− m. Ścinawa
– 100,0 m3/h
− m. Ścinawa
– 200,0 m3/h
− Ruszowice w gminie Głogów (Rozlewnia Wód)
– 130,0 m3/h
− Leszkowice, Trzęsów, Żabice, Piersna (huta Orsk)
– 600,0 m3/h
− Grębocice
– 117,0 m3/h
− Retków - Stara Rzeka (ZG. „Rudna”)
– 320,0 m3/h
− Potoczek – Jabłonów (ZG. „Sieroszowice”)
– 1 000,0 m3/h
− miasto Góra
– 200,0 m3/h
Różnie przedstawia się zaopatrzenie w wodę w gminach miejskich i wiejskich.
Wszystkie miasta na omawianym obszarze posiadają wodociągi komunalne: Wro40
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
cław, Głogów, Oława, Brzeg Dolny, Góra, Jelcz – Laskowice, Oborniki Śląskie, Prochowice, Ścinawa, Środa Śląska, Siechnice i Wołów; natomiast jednostki wiejskie są
zwodociągowane w różnym stopniu: jedenaście gmin ma zwodociągowane jednostki
wiejskie w 100%, dziesięć gmin jest zwodociągowanych powyżej 80%, a w pięciu
gminach (Ścinawa, Długołęka, Kotla, Oława, Pęcław) zwodociągowanie wynosi w
granicach 54% – 79%.
W zakresie zaopatrzenia w wodę dostrzegalna jest w województwie lubuskim,
duża różnica pomiędzy gminami miejskimi, miejsko–wiejskimi i wiejskimi. Istniejące
komunalne systemy wodociągowe obejmują swoim zasięgiem zabudowę miejską.
Mieszkańcy zabudowy rozproszonej oraz gminy wiejskie korzystają z lokalnych małych ujęć wody oraz licznych studni. Stan techniczny istniejących sieci wodociągowych często jest zły. W wielu miejscowościach brak jest stacji uzdatniania wody.
W zachodniopomorskiej części pasma Odry jako źródło wody do celów pitnych i
gospodarczych wykorzystywana jest głównie woda powierzchniowa z rzeki Odry i jeziora Miedwie (poza granicami pasma) oraz woda z ujęć wód podziemnych. Blisko
100 % ludności korzysta z wodociągów, a jedynie w gminie Mieszkowice i Boleszkowice procent ludności korzystającej z wodociągu wynosi poniżej 90% (89,6 % w gminie Mieszkowice i 89,1 w gminie Boleszkowice). Deficyty wody występują w sezonie
letnim na Wybrzeżu Bałtyku, przede wszystkim w Świnoujściu i Międzyzdrojach.
Odprowadzanie ścieków
Miasta pasma Odry posiadają oczyszczalnie ścieków, jednak nie wszystkie z
nich odpowiadają wymogom ochrony środowiska i nie wszystkie posiadają dostateczną przepustowość, stąd wiele z nich odprowadza ścieki niedostatecznie oczyszczone. Brak sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków obsługujących tereny wiejskie
charakteryzuje całe pasmo Odry.
Na obszarze opracowania w województwie śląskim skanalizowane są wszystkie
miasta. Inaczej wygląda sytuacja na terenie gmin wiejskich, z których aż w 11 żadna
wieś nie została skanalizowana.
W obszarze pasma Odry w województwie opolskim również występuje duża dysproporcja w skanalizowaniu obszarów wiejskich i miejskich. Wszystkie miasta położone w paśmie Odry posiadają oczyszczalnie i sieć kanalizacyjną, natomiast na terenach wiejskich tylko 6 % wsi jest skanalizowanych. Wśród gmin wiejskich, najwyższy poziom uporządkowania gospodarki ściekowej posiadają gminy: Gogolin, Dobrzeń Wielki, Prószków i Bierawa. W gminach Lubsza, Popielów, Cisek najbardziej
dotkniętych przez powódź 1997 roku, brak jest systemów kanalizacyjnych do odprowadzania i oczyszczania ścieków. Brak systemów kanalizacyjnych zakończonych
oczyszczalniami ścieków występuje również w gminie Łubniany, Dąbrowa. W gminach Turawa i Tarnów Opolski zostały wybudowane oczyszczalnie ścieków i obecnie
realizowane są sieci tranzytowe.
Wszystkie miasta województwa dolnośląskiego na obszarze opracowania posiadają komunalne oczyszczalnie ścieków lecz nie wszystkie z nich pracują prawidłowo
SYNTEZA
41
II. UWARUNKOWANIA
i spełniają wymogi ochrony środowiska. Część oczyszczalni wymaga modernizacji i
rozbudowy.
Znacznie gorzej przedstawia się sytuacja na terenach wiejskich, które w dużej mierze
są zwodociągowane lecz w większości nie mają urządzeń do odbioru i oczyszczania
ścieków. Na terenie trzech gmin miejsko-wiejskich, jednostki wiejskie nie posiadają
sieci kanalizacji sanitarnej oraz na terenie trzech gmin wiejskich (Jemielno, Niechlów,
Ruja) żadna wieś nie została skanalizowana.
Systemy kanalizacyjne w miastach Pasma Odry w województwie lubuskim nie
pokrywają się z istniejącymi systemami wodociągowymi. Sieci są znacznie krótsze i
nie obejmują wielu terenów zabudowy. Istnieją tymczasowe, niekontrolowane wylewiska ścieków sanitarnych, które stwarzają zagrożenie dla środowiska (m. in. w gminie Słońsk). Na obszarze gmin Pasma Odry od kilku lat realizowany jest program porządkowania gospodarki wodno - ściekowej. Większość miast posiada już mechaniczno – biologiczne oczyszczalnie ścieków (dostosowane do standardów UE). Unikalna w skali kraju jest oczyszczalnia w Gubinie, która obsługuje oba graniczne miasta (Gubin – Guben). Obecnie realizowane są oczyszczalnie dla Cybinki i Krosna
Odrzańskiego. Inwestycje realizowane są przy wsparciu z funduszu PHARE CBC
(m.in. zrealizowana oczyszczalnia w Gubinie).
W województwie zachodniopomorskim wyposażenie w sieć kanalizacyjną i
oczyszczalnie ścieków jest niezadowalające zarówno w największych miastach pasma Odry jak i na terenach wiejskich. Jedynie w Dziwnowie i Międzyzdrojach 100 %
ludności korzysta z kanalizacji. W gminach wiejskich Widuchowa, Kołbaskowo i Dobra Szczecińska poniżej 50% ludności korzysta z kanalizacji. Zaniedbania w tym zakresie dotyczą również Szczecina oraz Chojny, które odprowadzają nieoczyszczone
ścieki.
42
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
tab. nr.7. gospodarka ściekowa w gminach
Zachod
niopoOpol- Dolno- LubuŚląskie
morskie
śląskie
skie
skie
Pasmo Odry
Województwo
ilość,
w tym:
gminy odprowadzające w pełmiej- ni oczyszczone ścieki
skie
odprowadzające ścieki
niedostatecznie
oczyszczone
ilość,
gminy w tym:
miej- liczba gmin do 20
skoo procen21-50
wiej- towym
skie i udziale
gminy miejscowo- 51-80
wiej- ści skanali- powyżej
skie
zowanych: 80
8
3
3
4
4
8
1
1
1
2
0
2
2
3
4
20
19
26
20
17
20
11
22
13
1
0
5
2
3
2
0
0
1
2
5
0
3
1
2
5
SYNTEZA
43
II. UWARUNKOWANIA
mapka nr 5. stan wyposażenia w komunalną kanalizację sanitarną
44
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
Zrzuty wód zasolonych
Problem odprowadzania wód zasolonych związany jest z górnictwem i dotyczy
województwa śląskiego oraz dolnośląskiego.
W województwie śląskim ścieki odprowadzane z kopalń węgla kamiennego to
głównie wody dołowe charakteryzujące się znacznym ładunkiem soli (chlorków i
siarczanów). W 2000 r. kopalnie odprowadzały do Odry poprzez rzeki : Olza, Ruda,
Bierawka i Kłodnica, zasolone wody kopalniane w ilości 155,3 tys. m3/dobę niosące
ładunek 1,24 tys. t/dobę jonów Cl- i SO42- . Zdecydowana większość wód dołowych z
kopalń Jastrzębskiej i Rybnickiej Spółki Węglowej odprowadzana jest kolektorem
wód słonych „Olza”. Zrzut wody następuje do potoku Lesznianka będącego dopływem Olzy.
Również w województwie dolnośląskim istnieje problem z kopalnianymi wodami
zasolonymi. Są one odprowadzane w całości do rzeki Odry rurociągiem wód zasolonych poprzez zbiornik odpadów poflotacyjnych „Żelazny Most”. Zrzut wody następuje
do Odry w mieście Głogowie.
Składowiska odpadów komunalnych
Większość odpadów w gminach pasma Odry gromadzona jest na wysypiskach, przeważnie zlokalizowanych na terenie tych gmin. Część wysypisk nie odpowiada stawianym normom ekologicznym. Wyjątkowa sytuacja występuje na terenie
województwa lubuskiego, gdzie prowadzona jest selektywna zbiórka odpadów, funkcjonuje kompostownia, zakład utylizacji oraz istnieją wyłącznie wysypiska międzygminne oraz w zachodniopomorskiej gminie Police, posiadającej system selektywnej
zbiórki odpadów i zakład utylizacji.. W pozostałych województwach brak systemowej
gospodarki odpadami, a podstawowym sposobem gospodarowania jest ich składowanie na wysypiskach, najczęściej bez selekcji.
Na obszarze opracowania w województwie śląskim tylko gminy: Toszek, Rudziniec, Marklowice, Pszów, Gaszowice, Mszana, Jejkowice i Pilchowice nie posiadają
własnych wysypisk odpadów komunalnych. Pozostałe gminy mają wysypiska komunalne lecz tylko wysypiska w gminach Pyskowice, Sośnicowice, Knurów i Racibórz
spełniają normy ekologiczne.
Na terenie województwa opolskiego w paśmie Odry zlokalizowanych jest 10 wysypisk odpadów komunalnych: Wronów, Karłowice, Chróścice, Gogolin, Kędzierzyn –
Koźle, Grabówka, Opole, Kosorowice, Kępa, Rozkochów.
Unieszkodliwianie odpadów komunalnych w województwie dolnośląskim, podobnie jak w innych częściach pasma, polega głównie na ich składowaniu na wysypiskach komunalnych. Miasto Wrocław nie posiada obecnie własnego wysypiska i odpady wywożone są na składowiska zlokalizowane w odległości 80 – 100 km. Część
gmin na północno-zachodnim krańcu województwa (Głogów, Jerzmanowa, Kotla,
Pęcław, Żukowice, Grębocice) jest obsługiwana przez międzygminne wysypisko odpadów Biechów w mieście Głogowie. Gmina Jemielno w ogóle nie posiada składowiska, a gminy Św. Katarzyna, Miękinia i Wińsko mają podpisane umowy na wywóz
odpadów z sąsiednimi gminami.
Pozostałe gminy posiadają własne gminne wysypiska odpadów komunalnych z możliwością eksploatacji do 2010 r. i dłużej. Wysypiska są zlokalizowane w następująSTUDIUM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PASMA ODRY 45
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
cych miejscowościach: w. Dębina – gmina Jelcz-Laskowice, w. Golędzinów – gmina
Oborniki Śląskie, m. Ścinawa i w. Parszowice – gmina Ścinawa, m. Wołów, w. Ratowice – gmina Czernica, w. Ruszowice i w. Turów – gmina Głogów, w. Bogomice –
gmina Kotla, w. Wronów – gmina Niechlów, w. Gać – gmina Oława, w. Białołęka –
gmina Pęcław, Żelazny Most – gmina Rudna, w. Ruja, w. Wągrodno i w. Rogoźnik –
gmina Ruja.
W województwie lubuskim wprowadzany jest stopniowo do realizacji program
gospodarki odpadami, dotyczący usuwania i unieszkodliwiania odpadów stałych ,
tworzenia systemów zbierania (zbiórka selektywna), segregacji odpadów, sposobu
składowania odpadów, możliwości ich wykorzystania oraz sposobu postępowania z
odpadami niebezpiecznymi.
Na terenie gminy Zielona Góra w ramach gospodarki odpadami zorganizowany jest
system zbierania odpadów (na terenie miejscowości: Przylep, Ochla, Racula –
Drzonków, Stary i Nowy Kisielin oraz Łężyca) i utylizacji odpadów (w kompostowni
komunalnej w Zielonej Górze). Odpady w pozostałych miejscowościach zbierane są
przez firmę TEW z Nowej Soli i składowane na wysypiskach w Świebodzinie i Nowej
Soli. Gminne wysypiska (gm. Zielona Góra) w większości są zrekultywowane. W
mieście Zielona Góra realizowany jest program dotyczący systemu gospodarki odpadami - „PREKO – ZG”, w którym obowiązuje segregacja odpadów; odpady niebezpieczne unieszkodliwiane są na stacjach o zasięgu regionalnym poza Zieloną
Górą. Elementami systemowej gospodarki odpadami komunalnymi są między innymi
Stacja Sortowania Odpadów Użytkowych w Zielonej Górze oraz Celowy Związek
Gmin CZG-12 z inicjatywy którego wybudowany został Zakład Utylizacji Odpadów w
Długoszynie (poza granicami pasma Odry).
W województwie zachodniopomorskim większość składowisk odpadów komunalnych nie odpowiada wymogom technicznym ich budowy i eksploatacji. Znikoma część odpadów jest poddawana powtórnemu użyciu, a w większości gmin nie
prowadzi się selektywnej zbiórki odpadów. Na wyróżnienie zasługuje na tym terenie
gmina Police, jako jedyna posiadająca nowoczesny zakład utylizacji odpadów i wdrożony system selektywnej zbiórki.
Składowiska odpadów przemysłowych
Duża ilość składowisk odpadów przemysłowych jest charakterystyczna dla województwa śląskiego, opolskiego i dolnośląskiego, co jest związane z funkcjonującymi
na tych terenach ośrodkami przemysłowymi oraz kopalniami węgla (Górny Śląsk) i
rud miedzi (Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy).
W górnośląskiej części pasma, składowiska odpadów przemysłowych (nie obejmujących odpadów górniczych) występują w gminach: Pyskowice (1), Gliwice (6),
Sośnicowice (1), Knurów (1), Kuźnia Raciborska (2), Racibórz (1), Rydułtowy (1),
Wodzisław Śląski (2), z których tylko składowisko w Sośnicowicach i jedno w Gliwicach spełniają wymogi ekologiczne.
Składowiska odpadów górniczych występują w gminach: Gliwice (7), Knurów (3),
Sośnicowice (1), Gierałtowice (1), Rydułtowy (3), Pszów (1), Wodzisław Śląski (4) ,
Mszana (4), Marklowice (1), Godów (2).
46
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
Na obszarze opracowania występują również składowiska gruzu budowlanego w
gminach: Gliwice, Pilchowice, Gaszowice, Racibórz, Gaszowice, Rydułtowy i Gorzyce oraz mogilniki z przeterminowanymi środkami ochrony roślin w Sośnicowicach i
Lyskach.
W części opolskiej zlokalizowanych jest 14 wysypisk przemysłowych w gminach:
Lubsza (1), Skarbimierz (1), Lewin Brzeski (1), Opole (2), Krapkowice (1), Zdzieszowice (1), Kędzierzyn – Koźle (5).
Szczególnym obiektem jest zbiornik odpadów poflotacyjnych „Żelazny Most”, położony w województwie dolnośląskim, na obszarze 3 gmin: Rudna, Grębocice, i Polkowice (dwie ostatnie poza granicami pasma). Jest nadpoziomowym składowiskiem
odpadów poflotacyjnych oraz poneutralizacyjnych, powstałych w KGHM „Polska
Miedź” S.A. Oddział Zakłady Wzbogacenia Rud w Polkowicach. Powierzchnia
zbiornika wynosi 1410 ha, pojemność – 350 mln m3. W 1998 r. złożono ok. 7,3 mln
ton odpadów. Zbiornik pełni również funkcję odbiornika wód z odwadniania kopalni.
Ponadto w dolnośląskiej części pasma Odry zlokalizowanych jest jeszcze 17 składowisk przemysłowych na terenie Jelcza-Laskowic (1), Oławy (2), Brzegu Dolnego (4),
Wrocławia (1), gminy Święta Katarzyna (1), Długołęka (1), Rudna (1), miasta Głogowa(7).
W dalszej części pasma Odry zlokalizowanych jest zdecydowanie mniej składowisk odpadów przemysłowych. W granicach lubuskiej części pasma Odry są trzy, w
Kostrzynie, Otyniu i Sulechowie.
W województwie zachodniopomorskim 93% wszystkich gromadzonych na składowiskach przemysłowych odpadów stanowią fosfogipsy z Zakładów Chemicznych
„Police” S.A. i żużle z Zakładów Energetycznych „Dolna Odra” S.A., a oba z tych zakładów zlokalizowane są w paśmie Odry.
3.4. Ochrona przeciwpowodziowa
Podstawowe elementy systemu ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry, za pomocą których można kontrolować fale powodziowe, to: wały, zbiorniki retencyjne, poldery i kanały powodziowe. Powódź w lipcu 1997r. wykazała, że urządzenia
ochrony przeciwpowodziowej w dolinie Odry, nie stanowią sprawnego systemu.
Obwałowania
Obwałowania na obszarze zlewni Górnej i Środkowej Odry powstawały w okresie
przeszło stu lat i nie tworzą spójnego systemu, z wyjątkiem obwałowań samej Odry.
Średnia wysokość wałów to 2,5 do 4,0 m. Budowano je z materiałów miejscowych,
w tym z piasków i glin pylastych. Grunty tworzące korpusy wałów mają niedostateczny stan zagęszczenia. Wały odrzańskie nie są przystosowane do przelewania się
wód powodziowych przez ich koronę i zniszczenia wałów w okresie powodzi „lipiec
1997” powstały na skutek erozyjnego rozmycia, spowodowanego najczęściej przelewaniem się wody przez koronę obwałowań. Na zły stan techniczny wałów wpływ mają również: zasiedlanie wałów przez zwierzęta budujące systemy nor w wałach, wykorzystywanie wałów do komunikacji i przejazdów bez przygotowania podłoża, proSTUDIUM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PASMA ODRY 47
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
wadzenie instalacji przez korpusy wałów. Brakuje dróg dojazdowych wzdłuż linii wałów. 145 km wałów odrzańskich wymaga odbudowy i modernizacji popowodziowej.
Również stan międzywala jest zły, o pogorszonej przepustowości hydraulicznej. Miedzywale we fragmentach porośnięte jest krzewami i drzewami, powodującymi
w okresie zalania podpiętrzanie wody i zmieniającymi przekrój poprzeczny międzywala.
Na obszarze opracowania województwa śląskiego znajduje się łącznie około 50
km wałów przeciwpowodziowych (razem z obwałowaniami polderu Buków).Są to
obwałowania rzeki Odry i kanału Ulgi w Raciborzu, oraz rzeki Olzy. Po powodzi w
1997 r. obwałowania te zostały odbudowane i zmodernizowane. Istniejący układ obwałowań Odry i jej dopływów nie zabezpiecza całości obszaru dolin rzecznych przed
wodami powodziowymi 1%. Dotyczy to zwłaszcza obszarów wsi Nieboczowy i Ligota
Tworkowska w gm. Lubomia przeznaczonych pod budowę zbiornika „Racibórz Dolny” oraz obszarów nad Odrą w gminie Rudnik (wsie : Brzeźnica, Łubowice, Grzegorzowice, Lasaki) i w gminie Kuźnia Raciborska (wsie : Turza, Ruda, Budziska, Siedliska). Brak obwałowań koryta rzeki Psina zagraża wystąpieniem powodzi we wsiach
Bieńkowice i Bojanów w gminie Krzanowice.
Głównym problemem w województwie jest brak ochrony przed zagrożeniem falą powodziową kumulowaną w całym obszarze źródłowym Odry w Czechach, która w tak
ekstremalnych sytuacjach meteorologiczno – hydrologicznych jak w 1997 r. powoduje, że istniejący i odbudowany system obwałowań (dla wód powodziowych 1%) nie
jest wystarczający zarówno dla Raciborza jak i dla miast położonych nad Odrą w dalszym jej biegu. Jedyną możliwością powstrzymania tego zagrożenia jest budowa
zbiornika retencyjno – przeciwpowodziowego „Racibórz”.
Pod względem stopnia zabezpieczenia wałami dolinę rzeki Odry na terenie województwa opolskiego można podzielić na trzy odcinki:
− odcinek pierwszy - od granicy z woj. śląskim do miasta Koźle tj. od km 66 do km
95, w którym rzeka Odra jest słabo zabezpieczona przed powodzią i w zasadzie
uznać go można za nieobwałowany. W Koźlu system obwałowań powodziowych
wspomagany jest przez kanał ulgi (tzw. Stara Odra).
− odcinek drugi - od Koźla do miasta Krapkowice tj. od km 95 do km 125 km, gdzie
rzeka Odra jest częściowo obwałowana. Charakteryzuje się on występowaniem
wałów o charakterze nieciągłym i niepełnym – w większości są to obwałowania
prawobrzeżne. Na lewym brzegu rzeki dłuższe odcinki wałów występują pomiędzy ujściami rzek Straduni i Osobłogi.
− odcinek trzeci - od Krapkowic do granicy z woj. dolnośląskim tj. od km 125 do km
210. Występuje tu zmiana charakteru obwałowań. W większości wałami chronione są oba brzegi rzeki. Na terenie miasta Opole rzeka Odra jest w całości obwałowana, a system ochronny wspomagany jest przez dwa sztuczne kanały (Młynówka, Ulgi). Poniżej Opola obwałowania mają generalnie charakter ciągły. Pomiędzy ujściem Nysy Kłodzkiej, a Brzegiem przekopano kanał o dł. 7 km, skracający bieg rzeki o prawie 4 km. Na odcinku tym, aż do opuszczenia granic miasta
Brzeg rzeka przepływa 2 korytami, z których jedno jest sztuczne. Poniżej Brzegu, do granicy z woj. dolnośląskim rzeka Odra płynie ponownie jednym korytem,
a odcinek ten jest obustronnie obwałowany.
48
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
Średnia wysokość wałów przeciwpowodziowych w opolskiej części pasma Odry
jest zmienna, pomiędzy 1,5 m na odcinku górnym do 3.5 m na odcinku dolnym (granica z województwem dolnośląskim). Na obszarze miast Kędzierzyn – Koźle i Opole
wysokości wałów ulegają zwiększeniu do 5.0 m.
System obwałowań przeciwpowodziowych w dolinie Nysy Kłodzkiej liczy ok. 56 km i
jest nieciągły. Fragmentaryczne obwałowania lewostronne występują w części środkowej i dolnej, generalnie pomiędzy miejscowościami Lasocice i Wronów, obwałowania prawostronne występują od miejscowości Bielice do ujścia Nysy Kłodzkiej do
Odry. Średnia wysokość obwałowań zamyka się w granicach 1,4–2,5 m, jedynie nowe
obwałowania pomiędzy Mikolinem a Skorogoszczą – Chróściną osiągają 3,0 m.
Wszystkie wały spełniają kryteria IV klasy technicznej.
Pozostałe odcinki obwałowań przeciwpowodziowych o łącznej długości 92.1
km występują na krótkich odcinkach w dolinach rzek Mała Panew, Osobłoga, Biała
Głuchołaska, Stobrawa, Opawa, Złoty Potok, Cielnica, Kamienica, Prudnik i Widna.
Jedynie w przypadku Małej Panwi, Osobłogi, Białej Głuchołaskiej ich łączna długość
przekracza 10 km.
W dolnośląskiej części pasma stan obwałowań wzdłuż Odry i jej dopływów, kształtuje
się następująco:
Odra – dolina rzeki jest całkowicie obwałowana. Wały wykonane zostały w dużej
części w latach 1905-1922 z materiałów miejscowych, w większości bez
uszczelnienia, z mad rzecznych. Minął już 50-letni okres gwarancji dla wałów, stwierdzono też niejednokrotnie nie odpowiadający wymogom normatywnym stopień zagęszczenia gruntu w nienaruszonym korpusie. Wały posiadają I klasę budowli hydrotechnicznych tylko na terenie m. Wrocławia, poza miastem są to budowle II i III klasy – właściwe dla ochrony użytków rolnych.
Oława – dolina rzeki Oławy chroniona jest wałami ciągłymi. Na odcinku wsi Siechnice w gminie Święta Katarzyna i polderu Oławka oraz obrębu Mokry Dwór we
Wrocławiu wały pochodzą z lat 1910-1920. Od wsi Marcinkowice w gminie
Święta Katarzyna poprzez gminy: Oława, Wiązów i Strzelin ciągną się nowsze obwałowania wykonane w latach 1970-1995. Na tym odcinku uregulowano również w latach 1970/1995 koryto rzeki. W obrębie polderu Oławka
znajdują się tereny ujęć wody dla Wrocławia. Polder chroniony jest przed
wodą trzydziestoletnią.
Bystrzyca – dolina Bystrzycy jest wąska i ma charakter podgórski. W dolinie występują zwarte kompleksy leśne. Obwałowania są fragmentaryczne i nie mają
większego znaczenia w ochronie przeciwpowodziowej. Zlokalizowany jest tu
zbiornik retencyjny Mietków wybudowany w 1985 r. głównie dla zasilania
Odry dla potrzeb żeglugi na Odrze w km 48,5 rz. Bystrzycy (gm. Mietków) i
zbiornik Lubachów.
Widawa – rzeka Widawa ma charakter nizinny, małe spadki i szeroką płaską dolinę.
Odcinek ujściowy rzeki posiada obwałowania na 20 km. Odcinek górny posiada obwałowania odcinkowe. Wały są za niskie i usytuowane zbyt blisko
koryta rzecznego. Nie chronią dostatecznie terenów zabudowanych.
W zlewni Widawy przy ujściu do Odry, zlokalizowany jest polder Paniowice.
Ślęza – dolina Ślęzy jest wąską, ma charakter podgórski, użytkowana jest rolniczo.
Obwałowania są przeważnie ciągłe. Część obwałowań wykonana jest przed
STUDIUM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PASMA ODRY 49
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
1945 rokiem i nie chroni w pełni doliny, gdyż jest za niska. Obwałowania na
terenie m. Wrocławia są nowe i spełniają swoją rolę.
Barycz – dolina Baryczy ma charakter nizinny, małe spadki terenu i dużą szerokość.
W dolinie znajduje się dużą ilość stawów rybnych, użytków zielonych i lasów.
Barycz i jej dopływy są obwałowane na zagrożonych wylewem odcinkach
z wyjątkiem rejonu miasta Żmigrodu, który ma przestarzały system ochrony
p.powodziowej.
Wrocławski Węzeł Wodny
Wrocławski Węzeł Wodny był przygotowany na bezpieczne przeprowadzenie
wody określonej przepływem 2200 – 2400 m3/s i stanem na wodowskazie w Trestnie
H – 625 cm. W skład systemu ochronnego wchodzą: polder Blizanowice – Trestno,
polder Oławka, Kanał Powodziowy, przelew do Widawy, Stara Odra, która odprowadza część wód powodziowych poza centrum miasta Wrocławia, Kanał Miejski, wrota
przeciwpowodziowe i brama przeciwpowodziowa a także obwałowania i bulwary.
Wyniesienie korony wałów ponad rzędną wynikającą z przepływu 1% w obrębie
Wrocławia wynosi ponad 1,0 m.
Również w dolnym biegu Odry, w obrębie województwa lubuskiego i zachodniopomorskiego, obwałowania są stare, w większości budowane w XIX wieku z materiałów miejscowych o bardzo zróżnicowanych właściwościach. Ze względu na zły
stan techniczny i rzędne korony, większość wałów nie spełnia wymogów normatywnych dla IV-tej klasy technicznej. Korpusy wałów są przewarstwione, nie posiadają
ekranów ani uszczelnień, stopień ich zagęszczenia jest niedostateczny. Te cechy
wywołują efekty w postaci zaniżania korony wałów, deformacji skarp, nieszczelności
korpusów i podłoża.
W lubuskiej części pasma Odry, po powodzi w lipcu 1997r., zakwalifikowano
do modernizacji i budowy 217 km wałów (część robót została już wykonana). Powódź spowodowała znaczne uszkodzenia wałów oraz ich przerwanie w kilkudziesięciu punktach. Jako przyczyny złego stanu technicznego wałów wskazywane są również: liczne oczka wodne i odcinki starorzecza zlokalizowane bezpośrednio przy stopie wałów, bunkry i pozostałości po bunkrach z okresu II-giej wojny światowej, przerastanie korpusów wałów korzeniami drzew, uszkodzenia przez zwierzynę, koleiny
na koronach wałów, zarastanie dziką roślinnością, krzewami i drzewami.
Na odcinku od Gryfina do Świnoujścia wały zbudowane są głównie z miejscowego materiału na podłożu torfowym, a ich rzędna wynosi od 1,4 do 1,5 m npm, co
jednoznacznie wskazuje na wymóg modernizacji.
Zbiorniki retencyjne i poldery
W całym dorzeczu Odry zlokalizowanych jest 16 zbiorników retencyjnych o pojemności przekraczającej 5 mln m3 . Wszystkie z nich pełnią funkcje przeciwpowodziowe, a ponadto każdy z nich spełnia dodatkowe, indywidualne funkcje: zasilają
odrzańska drogę wodną, służą do produkcji energii, magazynowania wody dla potrzeb komunalnych, przemysłowych i rolnych, pełnią funkcje rekreacyjne. Zbiorniki retencyjne zlokalizowane w paśmie Odry spełniają następujące funkcje:
− Pławniowice – ochrona przeciwpowodziowa, alimentacja Odry,
− Dzierżno Duże – ochrona przeciwpowodziowa, alimentacja Odry,
50
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
− Dzierżno Małe – ochrona przeciwpowodziowa, alimentacja Odry,
− Jezioro Turawskie - – ochrona przeciwpowodziowa, alimentacja Odry, hydroenergetyka,
Poldery, to tereny przeznaczone do zalewania wodami powodziowymi. Większość z nich została wyznaczona na początku tego stulecia, jednak część nie spełnia
swojej roli ze względu na wprowadzenie na ich terenie funkcji rolniczej, zabudowy
czy stref ochronnych ujęć wody, co zmusza do ich ochrony przed zalaniem.
Poniższe zestawienie zawiera wykaz wszystkich zbiorników retencyjnych, suchych zbiorników oraz polderów zlokalizowanych w dorzeczu Odry w granicach województw wchodzących w skład opracowania, dla których pojemność maksymalna
przekracza 5 mln m3 (bez zbiorników małej retencji).
Kanały ulgi
Dla bezpiecznego odprowadzenia wód rzecznych i spustowych ze zbiorników
wodnych przez tereny intensywnie zagospodarowane wykorzystuje się istniejące kanały ulgi. W województwie opolskim kanały ulgi istnieją na terenie Opola i Koźla oraz
przy zbiorniku Otmuchów na rzece Nysa Kłodzka. W chwili obecnej jedynie kanał ulgi
zbiornika Otmuchów oraz kanał ulgi w Koźlu odpowiadają wymaganiom technicznym
i są dostosowane do wydajności zaprojektowanego i realizowanego układu hydraulicznego, natomiast kanał ulgi w Opolu podlega przebudowie,. Obecnie po powodzi
1997 r. na rzece Odrze prowadzone są prace związane z przebudową węzłów hydrotechnicznych w Kędzierzynie – Koźle i Opolu. Prace hydrotechniczne będące częścią
realizowanego programu ochrony przeciwpowodziowej w dolinie Odry mają na celu
dostosowanie możliwości przepustowych urządzeń wodnych do przeprowadzenia
wód powodziowych o zakładanej częstotliwości wystąpienia 0,3%, tj. do parametrów
2300 m3/s (dotychczas 1250 m3/s) dla węzła kozielskiego i ok. 2700 m3/s (dotychczas 2000 m3/s) dla węzła opolskiego. W chwili obecnej prace hydrotechniczne na
terenie Kędzierzyna – Koźla dobiegają końca (zostały zakończone do ujścia potoku
Golka), na terenie miasta Opole ich stan realizacji można ocenić na 50% (aktualnie
trwa rozbudowa kanału ulgi ).
Również na Dolnym Śląsku kanały ulgi wykorzystywane są do ochrony przeciwpowodziowej miast: Oława i Wrocław.
SYNTEZA
51
II. UWARUNKOWANIA
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
tab. nr 8. zbiorniki retencyjne
(wytłuszczoną czcionką oznaczono zbiorniki i poldery zlokalizowane w granicach opracowania)
Pojemność
Powierzchnia
Lokalizacja - wojeLokalizacja przy maks. pię- przy maks. pięNazwa zbiornika
wództwo
rzeka
trzeniu
trzeniu
(mln m3)
(ha )
Pławniowice
śląskie
Potok To29,1
240
szecki
Dzierzno Duże
śląskie
Kłodnica
94,0
620
Dzierżno Małe
śląskie
Drama
14,1
130
Jezioro Turawskie opolskie
Mała Panew
106,2
2096
Jezioro Otmuchow- opolskie
Nysa Kłodzka
124,46
1976
skie
Mietków
dolnośląskie
Bystrzyca
70,56
920
Pilchowice
dolnośląskie
Bóbr
54,00
240
Słup
dolnośląskie
Nysa Szalona
38,40
489
Leśna
dolnośląskie
Kwisa
18,00
140
Bukówka
dolnośląskie
Bóbr
18,20
199
Złotniki
dolnośląskie
Kwisa
12,40
125
Dobromierz
dolnośląskie
Strzegomka
11,35
114
Lubachów
dolnośląskie
Bystrzyca
8,00
50
Sosnówka
dolnośląskie
Czerwonka
14,0
175
Topola - realizowa- dolnośląskie
Nysa Kłodzka
25,4
342
ny
Kozielno realizowa- dolnośląskie i opol- Nysa Kłodzka
21,0
348
ny
skie
Sobieszów – suchy dolnośląskie
Kamienna
6,74
200,0
zbiornik
L.p.
Nazwa zbiornika
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
Buków
Zwanowice
Rybna
Czarnowąsy
Żelazna
Obrowiec
Brzezina
Kruszyna
Lipki - Oława
Oławka
Blizanowice - Trestno
Paniowice
Tarnów Bycki
Połupin
Krzesin - Bytomiec
Ujście Warty
Widuchowa
Gryfino
Szczecin
12.
13.
14.
15.
16.
16.
17.
18.
52
śląskie
opolskie
opolskie
opolskie
opolskie
opolskie
opolskie
opolskie
dolnośląskie
dolnośląskie
dolnośląskie
Odra
Odra
Odra
Odra
Odra
Odra
Odra
Odra
Odra
Odra
Odra
maksymalna
pojemność
(mln m3)
50,0
2,0
12,0
3,2
1,7
3,6
3,5
1,6
30,0
12,0
3,8
dolnośląskie
lubuskie
lubuskie
lubuskie
lubuskie
zachodniopomorskie
zachodniopomorskie
zachodniopomorskie
Odra
Odra
Odra
Odra
Warta
Odra
Odra
Odra
3,6
4,0
20,6
6,0
148,0
brak danych
brak danych
brak danych
Lokalizacja - województwo
Lokalizacja rzeka
tab. nr 9. poldery
maksymalna
powierzchnia
(ha )
800
160
825
220
200
277
257
42
3 000
1 070
210
225
815
4 125
1 220
6 162
250
2 360
790
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
3.5. Transport
Duże rzeki, stanowiące drogi wodne, wymuszają zazwyczaj przebieg innych ciągów transportowych wzdłuż swojego biegu. Uwarunkowane jest to koniecznością
budowy przepraw mostowych, które najczęściej lokalizowane są w ośrodkach miejskich i ich rozmieszczenie bywa nierównomierne. Tak jest również w przypadku Korytarza Transportowego Doliny Odry, który tworzą:
− Odrzańska Droga Wodna,
− ciąg dróg krajowych tworzących szlak Górny Śląsk – Pomorze Zachodnie,
− magistrale kolejowe relacji Świnoujście – granica państwa w Zebrzydowicach
i Chałupkach – Praga/Wiedeń
Uzupełnieniem tego szlaku są biegnące poprzecznie do niego, krzyżujące się w
głównych węzłach transportowych, ciągi transportowe.
Komunikacja drogowa
Główną osią komunikacyjną biegnącą przez teren opracowania, wzdłuż Odry,
jest szlak krajowy Górny Śląsk – Pomorze Zachodnie biegnący drogami:
− Nr 45 Ostrava – Racibórz – Opole
− Nr 94 Opole – Brzeg – Wrocław - Prochowice (równolegle do tej trasy biegnie
autostrada A-4 znajdująca się częściowo w granicach opracowania)
− autostrada A-4 Zgorzelec – Korczowa, znajdująca się w większości poza granicą
opracowania
− Nr 36 Prochowice – Lubin
− Nr 3 Lubin – Nowa Sól – Zielona Góra i Szczecin – Świnoujście, przebiegająca
częściowo poza granicą opracowania (na odcinku Zielona Góra – Gorzów Wielkopolski – Szczecin)
− Nr 32 Zielona Góra – Krosno Odrzańskie
− Nr 29 Krosno Odrzańskie – Słubice
− Nr 31 Słubice – Kostrzyn – Chojna – Gryfino – do autostrady A-6 i drogi Nr 10 do
Szczecina.
Odra jest poważną barierą w obsłudze komunikacyjnej pasma Odry, ponieważ główny szlak komunikacyjny obsługujący pasmo i wyprowadzający ruch na zewnątrz,
prowadzi zawsze jedną stroną Odry: od granicy polsko-czeskiej do Krosna lewym
brzegiem, od Krosna do Szczecina prawym brzegiem rzeki.
Wymieniona trasa, równoległa do Odry, krzyżuje się w węzłach z innymi drogami
krajowymi, przebiegającymi tylko niewielkimi odcinkami przez teren opracowania.
Najważniejsze z takich skrzyżowań tras grupują się w następujących, zlokalizowanych w granicach opracowania, węzłach komunikacyjnych:
− przejście graniczne Chałupki / Bohumin w województwie śląskim – skrzyżowanie z drogą krajową Nr 78 biegnącą przez Gliwice, Zawiercie do Chmielnika w
województwie świętokrzyskim,
− Kędzierzyn Koźle – skrzyżowanie z drogą Nr 40 biegnącą od przejścia granicznego Głuchołazy/Mikulovice do autostrady A-4 i dalej do Pyskowic w województwie śląskim i drogą Nr 38 relacji przejście graniczne Pietrowice / Krnov – Kędzierzyn Koźle,
− Opole – skrzyżowanie z drogą Nr 46 Kłodzko – Częstochowa, drogą Nr 94 Kraków – Katowice – Opole i drogą Nr 45 Opole – Kluczbork – Sieradz,
SYNTEZA
53
II. UWARUNKOWANIA
− Brzeg – skrzyżowanie z drogą Nr 39 Strzelin – Namysłów – Kępno,
− Wrocław – skrzyżowanie ze szlakiem międzynarodowym E 67 Praga – Warszawa (droga Nr 8 relacji przejście graniczne Kudowa/Nachod – Piotrków Trybunalski – Warszawa – Białystok – Augustów – przejście graniczne Budzisko) oraz E261 (droga Nr 5 relacji przejście graniczne Lubawka/Kralovec – Poznań – Bydgoszcz - Świecie),
− Głogów – skrzyżowanie z drogą Nr 12 przejście graniczne Bad Muskau/Łęknica
- Żary - Leszno - Kalisz - Piotrków Trybunalski - Radom - Lublin – przejście graniczne Dorohusk
− Zielona Góra – skrzyżowanie z drogą Nr 27 prowadzącą do przejścia granicznego Przewóz/Podrosche,
− przejścia graniczne Słubice/Świecko – skrzyżowanie z międzynarodowym szlakiem E 30 ( na terenie Polski - droga Nr 2 biegnącą do Poznania, Warszawy i do
wschodniej granicy Polski (częściowo autostrada A2),
− przejście graniczne Kostrzyn/Kietz – skrzyżowanie z drogą Nr 22 biegnącą do
Elbląga i granicy wschodniej z Rosja,
− Szczecin – skrzyżowanie międzynarodowych szlaków E 28 Gdańsk – Berlin i E
65 Świnoujście – Zielona Góra - Praga
Ważną rolę w systemie poprzecznych połączeń drogowych pełnią drogi wojewódzkie. Drogi wojewódzkie doprowadzają ruch zarówno do mostów na drogach krajowych jak i na ciągach dróg wojewódzkich.
Transport kolejowy
Najważniejszymi ze względu na swoja rangę w transporcie towarowym, połączeniami kolejowymi są trasy objęte umową europejską o głównych międzynarodowych
liniach kolejowych – AGC oraz europejską umową o ważniejszych międzynarodowych liniach transportu kombinowanego i obiektach towarzyszących – AGTC. Na
tych trasach zlokalizowane są w paśmie Odry węzły kolejowe:
− Gliwice, gdzie krzyżują się magistrale C65/3 (AGTC) Lubliniec – Gliwice – Kędzierzyn Koźle,
− Kędzierzyn-Koźle, przez który przebiegają linie C-E 59 ze Sztokholmu/Kopenhagi przez Świnoujście - Zebrzydowice do Wiednia, linie E 30 (AGC)
z Frankfurtu nad Menem do Lwowa,
− Opole, przez który przebiegają linie C-E 59 (AGC, AGTC) ze Sztokholmu/Kopenhagi przez Świnoujście do Wiednia, linia C-E30 (AGC, AGTC) z
Frankfurtu nad Menem do Lwowa,
− Wrocław, gdzie krzyżują się linie E 59, E 30, E 26 i C-E 59,
− Nowa Sól, przez która przebiega linia C-E 59 i C 59/1,
− Rzepin, w którym krzyżują się linia wschód – zachód E 20 oraz północ – południe C-E 59,
− Szczecin, gdzie łączą się magistrale C-E 59 i E 59 oraz następuje poprzez Bazę Promów Morskich w Świnoujściu, powiązanie z nadbałtyckimi portami.
Wszystkie węzły łączy ze sobą przebiegający wzdłuż Odry szlak C-E 59 ze Sztokholmu i Kopenhagi przez Świnoujście, Szczecin, Wrocław, Opole do Wiednia, stanowiący główne powiązanie kolejowe w relacji północ – południe. W węzłach krzyżują
54
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
się z nim połączenia relacji Berlin – Poznań – Warszawa – Moskwa (C-E 20), Frankfurt nad Menem – Drezno – Wrocław – Opole – Katowice – Kraków – Lwów (E 30),
Wrocław – Praga (C 59/2), Nowa Sól – Praga (C 59/1).
Uzupełnieniem tych szlaków są linie kolejowe znaczenia państwowego nie
objęte umowami międzynarodowymi:
− pierwszorzędna linia Nr 140 Nędza – Sumina – Rybnik - /Katowice Ligota/,
− północno-zachodnie obejście aglomeracji górnośląskiej utworzone przez pierwszorzędne linie kolejowe:
- Nr 153 Rudziniec – Toszek,
- Nr 152 /Pyskowice/ - Toszek-Lubliniec zaliczana do sieci linii AGTC – E 65 / 3,
− pierwszorzędna linia Nr 149 Zabrze Makoszowy – Leszczyny,
− pierwszorzędna linia Nr 147 Gliwice - Zabrze Biskupice,
− magistralna linia Nr 135 Gliwice – Pyskowice,
− nr 137 relacji Kędzierzyn-Koźle - Legnica,
− nr 144 relacji Tarnowskie Góry - Opole Gł.,
− nr 175 relacji Kłodnica - Kluczbork,
− linia nr 143-281-355 Wrocław – Oleśnica – Grabowno Wielkie - Ostrów Wielkopolski – Łódź do Warszawy
− linia nr 274-311 Wrocław – Wałbrzych – Jelenia Góra – Szklarska Poręba z odgałęzieniem jako linie znaczenia lokalnego nr 274 i 279 Jelenia Góra - Lubań –
Zgorzelec/Węgliniec
Transport wodny
Rzeka Odra jest drogą wodną od czasów najdawniejszych. W czasach średniowiecznych żegluga na Odrze przyczyniła się do rozwoju miast nadodrzańskich. We
Wrocławiu w XIII wieku na Kępie Mieszczańskiej istniały już składy rzeczne. Nowoczesna trasa żeglugowa i porty zaczęły powstawać w XIX i XX wieku. Rozwojowi żeglugi sprzyja położenie i zagospodarowanie Nadodrza. Jest to obszar dobrze zurbanizowany z rozwiniętą sferą produkcyjną. Oś Odry łączy aglomeracje miejskie: katowicką, opolską, wrocławską, legnicko-głogowską, zielonogórską i szczecińską. Tworzy powiązania międzyregionalne i międzynarodowe. Na odcinku poniżej włączenia
Nysy Łużyckiej jest rzeką graniczną. Poprzez kanały Odra – Hawela i Odra – Szprewa możliwe jest połączenie z zachodnioeuropejskim systemem żeglugowym. Istnieje
też projekt połączenia Odry kanałem z Wagiem (Słowacja), a przez Wag z Dunajem.
Oś Odry jest więc ważną osią komunikacyjną.
Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 5 sierpnia 1977 r. w sprawie
granic wód, linii brzegu, urządzeń nad wodami oraz klas wód śródlądowych żeglownych, do żeglownych wód śródlądowych w zlewni Odry zalicza się Kanał Gliwicki i
rzekę Odrę od Raciborza w dół biegu. Ze względu na klasy eksploatacyjne wód śródlądowych żeglownych można Odrę podzielić na następujące odcinki:
− od granicy polsko-czeskiej do Raciborza – Odra nie zaliczona do żeglownych
wód śródlądowych
− od Raciborza do 680,0 km (miejscowość Piasek w województwie zachodniopomorskim) – II klasa techniczna
− Piasek – Krajnik Dolny
(km 680,0 – 690,5) - III kl.
SYNTEZA
55
II. UWARUNKOWANIA
− Krajnik Dolny – Widuchowa (km 690,5 – 704,1) -IV kl.
− poniżej Widuchowej do Szczecina IV i V klasa
− do Świnoujścia VI kl.
Poniżej podano zestawienie istniejących stopni piętrzących na Odrze z podaniem lokalizacji (kilometraż biegu Odry):
Główny szlak żeglugowy
1. Januszkowice
105+600
2. Krępna
114+400
3. Krapkowice
122+300
4. Rogów Opolski
129+600
5. Kąty Opolskie
137+400
6. Groszowice
144+600
7. Opole
150+400
8. Wróblin
157+600
9. Dobrzeń
164+000
10. Chróścice
168+300
11. Zawada
174+800
12. Ujście Nysy
180+500
13. Zwanowice
185+100
14. Brzeg
198+100
15. Lipki
206+780
16. Oława
213+300
17. Ratowice
227+400
18. Janowice
232+300
19. Bartoszowice
244+900 Kanał Żeglugowy
20. Zacisze
21. Różanka
22. Rędzin
260+700
23. Brzeg Dolny
284+700
Szlak żeglugowy śródmiejski we Wrocławiu
Opatowice
245,030
Szczytniki
250,000 Kanał śródmiejski
Psie Pole (Miejski)
252,300 Kanał śródmiejski
Szlak żeglugowy zabytkowy we Wrocławiu
Węzeł Śródmiejski Górny (jaz Macieja) 251,700 Odra Południowa
Węzeł Śródmiejski Dolny
252,200 Odra Południowa
Pomimo zaliczenia Odry na odcinku województwa śląskiego (praktycznie na odcinku do Kędzierzyna Koźla) do śródlądowych wód żeglownych, od wielu lat nie
spełnia ona tej funkcji. Górny odcinek Odry (do Koźla) praktycznie nie jest przystosowany do współczesnej żeglugi śródlądowej. Uwarunkowania historyczne spowodowały, że ostatnie prace regulacyjne tego odcinka wykonano w XIX w. (z wyjątkiem
budowy w latach 1936 – 42 kanału Ulgi w Raciborzu). W latach 60–tych czyniono
udane próby rejsów barek z rudą żelaza aż do Ostrawy, jednakże były to działania
jednostkowe.
Natomiast ważną dla odrzańskiej drogi wodnej funkcję pełni Kanał Gliwicki łączący
żeglowną Odrę w Koźlu z Aglomeracją Górnośląską przez Port Gliwicki. Kanał ten
56
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
prowadzony jest wzdłuż rzeki Kłodnicy i w śladzie wcześniej zbudowanego (1791 –
1822) Kanału Kłodnickiego dla transportu węgla z Górnego Śląska głównie do Berlina. Kanał Gliwicki o długości 41,2 km wraz z Portem Gliwickim został oddany do
eksploatacji w 1939 r. i był w tym czasie jedną z najnowocześniejszych w Europie
drogą wodną. Został wyposażony w obrotnice statków w Łabędach oraz w podwójne
śluzy komorowe o napędzie elektrycznym w Kłodnicy, Nowej Wsi, Sławięcicach, Rudzińcu, Dzierżnie i Łabędach, pozwalające pokonać 44 m różnicę poziomów między
portami w Koźlu i w Gliwicach. Głębokość Kanału wynosząca 3,5 m pozwalała na
zanurzenie barek o tonażu 800 t, jednak zamulenie jego koryta i zaniechanie systematycznych prac pogłębiających, doprowadziły do ograniczenia tych możliwości
transportowych tylko do barek o maksymalnym tonażu 500 t i zanurzeniu 1,6 m.
Port Gliwicki został w 1978 r. rozbudowany o tzw. port węglowy i ze względu na wyposażenie techniczne był najnowocześniejszym portem śródlądowym Odry. W latach
1975 – 1985 usługi przeładunkowe Portu były największe i wynosiły ponad 3 mln t
rocznie. W następnych latach, m. innymi z powodu systematycznego zamulania basenów portowych i zaniechania prac modernizacyjnych wielkość usług przeładunkowych Portu spadła do 0,7 mln t w 1995 r., a obecnie poniżej 0,5 mln ton rocznie.
Port Gliwicki zajmuje powierzchnię ok. 40 ha i jest wyposażony w place składowe,
magazyny kryte, terminal kontenerowy i terminale do rozładunku towarów masowych
i wielkogabarytowych, trzy dźwigi i 5 żurawi portowych oraz w zaplecze biurowe. W
jego sąsiedztwie znajduje się Wolny Obszar Celny i Podstrefa Gliwicka KSSE
W województwie opolskim cały odcinek Odry zakwalifikowany został do wód żeglownych II-giej klasy technicznej. Przy Odrzańskiej Drodze Wodnej zlokalizowane
są dwa porty:
− Koźle, Opole,
− 3 przeładownie zakładowe: Kędzierzyn Azoty, Chorula i Opole Metalchem,
− 14 nabrzeży przeładunkowych;
Przystosowanie Odry do celów żeglugowych przebiegało etapowo od regulacji
koryta do skanalizowania Odry na odcinku Kędzierzyn Koźle – Brzeg Dolny i trwało
od roku 1874 do roku 1958. Na odcinku skanalizowanym głębokość tranzytowa gwarantowana wynosi 1,80 m, a gabaryty barek ograniczone są wymiarami śluz wynoszącymi 9,6 x 187,0 m. Odcinek Odry swobodnie płynącej poniżej Brzegu Dolnego
limitowany jest głębokością tranzytową 1,30 m utrzymywaną przez 270 dni w roku
z gwarancją 85% w roku średnim. W roku suchym ta głębokość utrzymywana jest w
ciągu kilku miesięcy, a nawet tylko przez miesiąc na skutek erozji dna poniżej Brzegu
Dolnego.
Odcinek skanalizowany uregulowany jest za pomocą ostróg podprądowych. Łuki
trasy żeglugowej mają promienie R – 400 – 3000 m . Szerokość koryta wynosi na
poziomie dna 33 – 100 m.
Odcinek Odry swobodnie płynącej od Brzegu Dolnego do ujścia Nysy Łużyckiej
w km 542,4 o długości 261 km uregulowany jest również za pomocą ostróg podprądowych. Na dużych odcinkach są one zniszczone i nie spełniają swojej roli regulacyjnej. Rzeka zasilana jest ze zbiorników retencyjnych. Erozja dna powoduje wcięcia
się rzeki o ponad 2 m. Spowodowane to jest zatrzymaniem rumowiska niesionego
przez rzekę na stopniu wodnym w Brzegu Dolnym i wymywaniem dna rzeki.
SYNTEZA
57
II. UWARUNKOWANIA
Na terenie województwa dolnośląskiego Odra została zakwalifikowana do II-giej
klasy technicznej ( odcinkami odpowiada III klasie) i towarzyszą jej następujące porty
ogólnodostępne:
− Port w Oławie- nieczynny
− Port Miejski we Wrocławiu
− Port Popowice we Wrocławiu
− Port Malczyce
− Port w Ścinawie
− Port Katedralny w Głogowie
oraz porty zakładowe, wyładownie, przeładownie, nabrzeża:
port wyładunkowy MPWiK Wrocław, przeładownia Elektrociepłowni Wrocław, przeładownia kruszywa na Kanale Miejskim, przeładownia na Kanale Żeglugowym we
Wrocławiu, nabrzeża przeładunkowe w Urazie, Malczycach ,Głogowie, port Zimowy
w Głogowie.
W województwie lubuskim zbiegają się dwa szlaki wodne Odry, stanowiący połączenie Śląska z zespołem portowym Szczecin/Świnoujście i Warty/Noteci, będący
połączeniem z Bydgoszczą i Gdańskiem. Odra na całym odcinku jest tu rzeką swobodnie płynącą, co wiąże się z ograniczeniami żeglugi związanymi ze zmiennymi
stanami wody. Zlokalizowane są tutaj następujące porty rzeczne:
− Nowa Sól – przygotowany do wszelkiego rodzaju załadunków i wyładunków,
wymaga modernizacji,
− Cigacice - przygotowany do wszelkiego rodzaju załadunków i wyładunków, wymaga modernizacji,
− Krosno Odrzańskie – wymaga modernizacji,
− Urad – wymaga modernizacji,
− Słubice – wymaga modernizacji,
− Kostrzyn – nowoczesny port śródlądowy położony nad rzeką Wartą, wymaga
budowy zaplecza przy nabrzeżu pasażerskim.
Większość z nich nie jest eksploatowana, bądź eksploatowana okazjonalnie. Największym spośród wymienionych jest port w Cigacicach, w którym wielkość przeładunków w 1999roku przekroczyła 300 tysięcy ton.
Aktualny stan zabudowy hydrotechnicznej drogi wodnej Odry w województwie
zachodniopomorskim, na odcinku Szczecin - Kostrzyn nie pozwala na pełne wykorzystanie jej możliwości transportowych. Przy podziale dolnej Odry na odcinki można
określić klasę drogi wodnej dla poszczególnych odcinków:
− Gozdowice – Hohensaaten (km 645,3 - 664,9) - poniżej II kl.
− Hohensaaten – Bielinek
(km 664,9 – 672,6) - poniżej II kl.
− Bielinek – Piasek
(km672,6 – 680,0) – II kl.
− Piasek – Krajnik Dolny
(km 680,0 – 690,5) - III kl.
− Krajnik Dolny – Ognica
(km 690,5 – 697,2) -IV kl.
− Ognica – Widuchowa (km 697,2 – 704,1) - IV kl.
− poniżej Widuchowej do Szczecina IV i V klasa z wyjątkiem mostu kolejowego w
Podjuchach, mostów na Odrze Zachodniej (most Długi i most kolejowy przy
dworcu) i dalej do Świnoujścia VI kl.
58
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
Odcinek odrzańskiej drogi wodnej na odcinku Hohensaaten- Szczecin jest już
dzisiaj odcinkiem o najlepszych warunkach żeglowności i jest najintensywniej eksploatowany. Rzeka Odra (od km 697 do 667 czyli do wejścia na wschodnią śluzę w
Hohensaaten) stanowi najlepsze i najszybsze połączenie portów ujścia Odry z europejskim systemem dróg wodnych, nie posiada jednak trwałych głębokości tranzytowych przy średnich i niskich stanach wody.
Specyfiką województwa zachodniopomorskiego jest duża ilość obiektów obsługujących transport rzeczny – występują tu 54 jednostki, skupiające nabrzeża, porty,
punkty przeładunkowe, przystanie rybackie. Również wyjątkową cechą tego terenu
jest powiązanie z transportem morskim. Tylko tutaj występują szlaki transportowe,
określane jako następujące tory wodne:
− Tor wodny Zatoka Pomorska - Szczecin
− Tor wodny do Trzebieży
− Tor wodny do Stepnicy
− Tor wodny do Dziwnowa
− Tor wodny od Nowego Warpna
− Tor wodny do Lubina i Wicka
− Tor wodny do Wolina
− Tor wodny do Kamienia Pomorskiego
Najważniejszym szlakiem jest tor wodny Bałtyk - Szczecin dostępny dla statków morskich o zanurzeniu 13.7 m (do płn. części Świnoujścia) i 9.6 m do Szczecina.
Od powyższej osi N - S odgałęziają się tory na zach. do Nowego Warpna i zalewowych portów Niemiec, oraz na wsch. do portów śródlądowych, Wolin, Kamień Pomorski, Stepnica.
Dalsza część drogi wodnej Odrą na południe dostępna jest dla taboru żeglugi rzecznej; prowadzi na Śląsk oraz kanałami na terytorium Niemiec.
Drugim polskim wyjściem z Zalewu na Bałtyk jest cieśnina Dziwny; aktualne głębokości (1.6 m w rejonie Wolina) uniemożliwiają ruch większych jednostek pływających.
SYNTEZA
59
II. UWARUNKOWANIA
L.p.
Nazwa
Lokalizacja
tab. nr 9. zestawienie portów zlokalizowanych w paśmie Odry
charakterystyka
Możliwości prze- Powierz
Dostępność komunikacyjStan techniczny ładunkochnia
na
we
(ha)
(mln. ton)
Wymaga mo2,5
39,8
dobra: połączenie z drogą
dernizacji
w do 3,5 po
krajową Nr 4 poprzez wętym odmulenia i modernizeł, magistralną linią kolepogłębienia bazacji
jowej AGTC CE – 30 posenów
portoprzez stację Gliwice Port i
wych
Gliwice.
1.
Port Gliwice
śląskie
2.
Port Opole
opolskie
Czynny – stan
techniczny zły
0,1
13,0
3.
Port Koźle
opolskie
Czynny – stan
techniczny zły
1,0
39,0
4.
Port w Oławie
dolnośląskie nieczynny
16
5.
Port Miejski we dolnośląskie czynny – stan
Wrocławiu
techniczny zły
brak danych
1,0 – 2,0
19,2
6.
Port Popowice
we Wrocławiu
0,6 – 1,2
8,3
7.
MPWiK Wrocław – port wyładunkowy
Port Malczyce
dolnośląskie czynny – stan
technicznyniezadowalający
dolnośląskie nieczynny
brak danych
brak danych
dolnośląskie czynny – stan
techniczny niezadowalający
Port w Ścinadolnośląskie nie posiada
wie
urządzeń portowych, użytkowana jest
stacja przesypowa cementu
Port Katedralny dolnośląskie czynny
w Głogowie
Port Zimowy w dolnośląskie czynny
Głogowie
brak danych
1,2
8.
9.
10.
11.
60
Dobre połączenie z drogą
krajową nr 94, obwodnicą
północną miasta Opola, linią kolejową nr 277
(AGTC)
Dobre połączenie z drogą
krajową nr 40, liniami kolejowymi
nr:136
(AGC,
AGTC), 137 (AGC), 151
(AGC, AGTC) – poprzez
stację kolejową Koźle Port
i Kędzierzyn - Koźle
bocznica kolejowa
5 torów dojazdowych do
sieci PKP, połączenie
z ulicą Kleczkowską
połączenie z siecią PKP
brak połączenia kolejowego
brak danych
ok. 4,2
posiada bocznicę kolejową
0,18
1,2
0,5
1,37
droga krajowa nr 12 i magistrala kolejowa C-E-59
droga krajowa nr 12 i magistrala kolejowa
C-E59
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
tab. nr 9. zestawienie portów zlokalizowanych w paśmie Odry – c.d.
charakterystyka
Możliwości prze- Powierz
L.p.
Nazwa
Lokalizacja Stan techładunko- chnia
Dostępność komunikacyjna
niczny
we
(ha)
(mln. ton)
12. Nowa Sól
lubuskie
wymaga
brak da- brak daOdrzańska magistrala kolejowa
modernizacji nych
nych
C-E-59, droga krajowa nr 3
13. Cigacice
lubuskie
wymaga
modernizacji nych
nych
C-E-59, linia kolejowa Gubin –
Zielona Góra, droga krajowa
nr 3
14. Krosno Odlubuskie
wymaga
brak da- brak daLinia kolejowa Gubin – Zielona
rzańskie
modernizacji nych
nych
Góra, droga krajowa nr 29
15. Urad
lubuskie
wymaga
brak da- brak daMagistrala kolejowa E-20, dromodernizacji nych
nych
ga krajowa nr 29
16. Słubice
lubuskie
wymaga
brak da- brak daMagistrala kolejowa E-20, drogi
modernizacji nych
nych
krajowe nr 2, 29, 31
17. Kostrzyn
lubuskie
wymaga
modernizacji nych
nych
C-E-59, drogi krajowe nr 22 i 31
18. Port barkowy zachodbrak danych brak da- brak daPort wewnętrzny ZCH Police
Z. Ch. Police niopomornych
nych
skie
19. Port barkowy zachodbrak danych brak da- brak daPort wewnętrzny ZCH Police
„Gunica”
niopomornych
nych
skie
20. Port Morski
zachodbrak danych brak da- brak daDobre powiązaniepołączenie z
„Police”
niopomornych
nych
Morzem Bałtyckim poprzez 68
skie
kilometrową drogę wodną oraz
z żegluga śródlądowa poprzez
Odrę, złe połączenie z układem
drogowym, brak połączenia z
układem kolejowym
21. Port handlowy zachodwymaga
brak da- brak dadobre powiązanie z komunikaSzczecin,
niopomor- modernizacji nych
nych
cją drogową i kolejową, połąmorskoskie
czenie z Morzem Bałtyckim porzeczny
przez 68 kilometrową drogę
wodną oraz z żeglugą śródlądową poprzez Odrę
22. Port handlowy zachoddobry
brak da- brak dapełny dostęp do transportu koŚwinoujście
niopomornych
nych
lejowego i rzecznego
skie
23. Port Stepnica zachodbrak danych brak da- brak dadostęp do transportu drogoweniopomornych
nych
go
skie
24. Port Trzebież zachodbrak danych brak da- brak dadostęp do transportu drogoweniopomornych
nych
go
skie
25. Port pasażer- zachodbrak danych brak da- brak dadostęp do transportu drogoweski Nowe
niopomornych
nych
go
Warpno
skie
dysponuje
26. Port Wolin
zachodbrak da- brak dadostęp do transportu drogoweniopomor- tylko nabrze- nych
nych
go
żem przełaskie
dunkowym
SYNTEZA
61
II. UWARUNKOWANIA
27.
28.
Port Kamień
Pomorski
zachodniopomorskie
Port Dziwnów zachodniopomorskie
brak danych brak danych
brak danych
dostęp do transportu drogowego
brak danych brak danych
brak danych
powiązanie z wodami śródlądowymi i morskimi
Transport lotniczy
W granicach pasma Odry zlokalizowane są dwa porty lotnicze:
− Wrocław Strachowice - Port Lotniczy Wrocław S.A. obsługujący powiązania lotnicze – krajowe (z Warszawą) i zagraniczne (z Frankfurtem n/Menem, Monachium, Kopenhagą i Wiedniem)
− Goleniów – port lotniczy,
oraz następujące lotniska i lądowiska:
− Gliwice: lotnisko sportowo – dyspozycyjne, położone w bezpośrednim sąsiedztwie śródmieścia Gliwic, administrowane przez Aeroklub Gliwicki, wyposażone w
dwa trawiaste pasy startowe o wymiarach 760 x 100 m i 690 x 100 m.; lotnisko
posiada dużą stację paliw , dwa hangary i budynek administracyjny, w pełni odpowiada wymogom lotniska sportowego, turystycznego, sanitarnego , rolniczego
i patrolowego.
− Kamień Śląski - do zagospodarowania
− Osiedle Skarbimierz pod Brzegiem - lotnisko sportowe
− Orsk – lądowisko sanitarne (KGHM - POL-MIEDŹ-TRANS Sp. z o.o.)
− Szewce-Szymanów – lotnisko sportowo-usługowe Posiada pas startowy o nawierzchni trawiastej, wykorzystywane jest głównie dla lotów sportowych i turystycznych.
− Przylep pod Zieloną górą - lotnisko sportowe w Przylepie w gminie Zielona Góra
posiadające zaplecze turystyczno – hotelowe, pełni funkcję bazy małych prywatnych samolotów, wykorzystywanych przede wszystkim w ruchu rekreacyjnym
i ochronie środowiska
− Szczecin Dąbie – lotnisko sanitarne i sportowe
Węzły multimodalne
W paśmie Odry można wyodrębnić węzły komunikacyjne, w których następuje
zgrupowanie różnych rodzajów komunikacji – drogowej, kolejowej i wodnej o znaczeniu krajowym:
1. Gliwice :
−
lotnisko sportowo-dyspozycyjne,
−
koleje o znaczeniu międzynarodowym: AGC E-30 Zgorzelec – Medyka i
AGTC CE-30,
−
drogi krajowe: Nr 4 Kraków – Zgorzelec i Nr 78 Chałupki – Gliwice –
Zawiercie – Szczekociny,
−
Kanał Gliwicki z portem rzecznym
2. Kędzierzyn-Koźle:
−
odrzańska droga wodna II-giej klasy eksploatacyjnej z portem,
62
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
−
kolej o znaczeniu międzynarodowym E-30 Zgorzelec – Medyka
i C-E-59 Świnoujście – Chałupki oraz o znaczeniu krajowym Nr 137
Kędzierzyn-Koźle - Legnica,
−
drogi krajowe Nr 40 Głuchołazy – Pyskowice i Nr 38 Pietrowice – Kędzierzyn-Koźle
3. Opole:
−
lotnisko zlokalizowane w pobliżu Opola, w Polskiej Nowej Wsi,
−
kolej o znaczeniu międzynarodowym E-30 Zgorzelec – Medyka, C-E 59
Świnoujście - Chałupki i krajowym Nr 144 Tarnowskie Góry – Opole i Nr
277 Opole – Wrocław,
−
drogi krajowe: Nr 94 Krzywa – Balice, Nr 45 Chałupki – Złoczew i Nr 46
Kłodzko – Szczekociny,
−
odrzańska droga wodna drugiej klasy eksploatacyjnej z portem rzecznym.
4. Wrocław:
−
Port Lotniczy Wrocław S.A. oraz Lotniczy Dworzec Towarowy Wrocław
Sp. z o.o.,
−
linie kolejowe znaczenia międzynarodowego E-26, E-30, C-E 30, E 59,
C-E 59 i C 59/2 (Nr 132, 143, 271, 273, 275, 276 i 277) oraz pierwszorzędna Nr 274
−
drogi krajowe: autostrada A-4, Nr 5, 8, 35 i 94,
−
drogi wojewódzkie nr 341, 342, 347, 395, 455
−
odrzańska droga wodna drugiej klasy eksploatacyjnej z portami.
5. Głogów:
−
linia kolejowa magistralna Nr 273 (C-E 59) i pierwszorzędna Nr 14,
−
droga krajowa Nr 12,
−
odrzańska droga wodna drugiej klasy eksploatacyjnej z portem.
6. Nowa Sól:
−
linia kolejowa magistralna C-E-59,
−
droga krajowa nr 3,
−
odrzańska droga wodna drugiej klasy technicznej z portem,
7. Cigacice:
−
linia kolejowa magistralna C-E-59,
−
linia kolejowa Gubin – Zielona Góra,
−
droga krajowa nr 3,
−
odrzańska droga wodna drugiej klasy eksploatacyjnej z portem,
8. Gubin:
−
przejście graniczne drogowe i kolejowe dla ruchu osobowego w Gubinie
oraz dla ruchu towarowego w Gubinku, na obwodnicy Gubina na trasie
drogi krajowej Nr 32,
−
linia kolejowa magistralna,
−
droga krajowa Nr 32
9. Słubice:
−
przejście graniczne dla ruchu osobowego kolejowe, drogowe i rzeczne
na Odrze,
SYNTEZA
63
II. UWARUNKOWANIA
−
magistralna linia kolejowa,
−
droga krajowa Nr 29, 2 (E30) i 31
−
odrzańska droga wodna i port rzeczny.
10. Kostrzyn:
−
przejście graniczne drogowe i kolejowe dla ruchu osobowego i towarowego,
−
magistralna linia kolejowa E-20,
−
drogi krajowe Nr 2,29 i 31
−
odrzańska droga wodna i port rzeczny.
11. Szczecin:
−
przejście graniczne kolejowe, drogowe i wodne, osobowo-towarowe,
−
lotnisko sportowe,
−
tor wodny Zatoka Pomorska - Szczecin i port morski,
−
odrzańska droga wodna V klasy eksploatacyjnej i port rzeczny,
−
magistralne linie kolejowe C-E-59 i E-59,
−
drogi krajowe Nr 13, 10 i 31 oraz autostrada A6 z dwoma węzłami.
12. Świnoujście:
−
przejście graniczne drogowe i rzeczne,
−
port morski,
−
linia kolejowa znaczenia państwowego,
−
droga krajowa Nr 3.
Najwcześniejsze osadnictwo skupiało się na obszarach o dogodnych warunkach glebowych umożliwiających intensywną gospodarkę rolną, a więc Dolina Odry z
jej dopływami stanowiła dobrą lokalizację. Rzeka była również wykorzystywana jako
źródło energii, droga transportowa, czy naturalna obrona przed atakiem wroga. To
tłumaczy odkryte tutaj liczne ślady osadnictwa, istnienie grodów obronnych i rozwój
ośrodków zlokalizowanych przy przeprawach przez rzekę. Zachowane do czasów
dzisiejszych zabytkowe układy urbanistyczne, obiekty i stanowiska archeologiczne
stanowią udokumentowanie historycznego rozwoju osadnictwa na tych terenach oraz
atrakcję turystyczną.
Do najbardziej cennych dóbr kultury występujących na obszarze opracowania
w województwie śląskim zaliczyć można:
− zespół pocysterski w Rudach Wielkich;
− zamki rozbudowane w okresie XIII – XVII w.: Racibórz i Toszek;
Na terenie opracowania występują liczne zabytkowe obiekty sakralne, z których najbardziej znaczące znajdują się w Gliwicach, Raciborzu i Wodzisławiu Śląskim. Obszar ten jest również bogaty w założenia pałacowo-parkowe oraz w liczne
stanowiska archeologiczne.
64
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
Liczne obiekty dziedzictwa kulturowego województwa opolskiego stanowią dużą
atrakcją turystyczną regionu. W obszarze pasma Odry jest ich blisko 12 tysięcy. Do
najcenniejszych spośród nich zaliczamy zabytkowe układy urbanistyczne miast nadodrzańskich: w Brzegu, Opolu, Krapkowicach i Koźle. Na szczególną uwagę zasługują również:
− zabytkowe zespoły zamkowe i pałacowe (Brzeg, Kamień Śląski, Większyce, Żyrowa, Narok, Niewodniki),
− osadnictwo wiejskie o zachowanych historycznych układach przestrzennych (Góra Św. Anny, Prószków)
− cenne miejsca pamięci narodowej (pozostałości dawnego obozu hitlerowskiego
w Sławięcicach)
Dolinę Odry w województwie dolnośląskim, podobnie jak w pozostałych województwach, wyróżnia bogactwo i różnorodność tak całych zespołów urbanistycznych,
jak i kompleksów zabytkowych oraz pojedynczych obiektów, z których duża część
posiada wybitne walory architektoniczne, artystyczne i historyczne.
Na obszarze opracowania znajduje się 15 miejscowości o zachowanych historycznych zespołach urbanistycznych podlegających ochronie, którą gwarantuje wpis do
rejestru zabytków: Brzeg Dolny, Chobienia, Czernina, Głogów, Góra, Oborniki Śląskie, Oława, Prochowice, Rudna, Ścinawa, Środa Śląska, Uraz, Wińsko, Wołów,
Wrocław.
W województwie lubuskim w ewidencji dóbr kultury w paśmie Odry znajduje
się ponad 11tysięcy obiektów - zabytków nieruchomych. W rejestrze zabytków znajdują się między innymi układy przestrzenne miast: Gubina, Krosna Odrzańskiego,
Bytomia Odrzańskiego, Nowej Soli, Szlichtyngowej, Sulechowa i Zielonej Góry.
Do najbardziej znanych zabytków w województwie lubuskim zaliczyć można:
− rynek w mieście Bytom Odrzański,
− elektrownie wodną na Bobrze w Dychowie – gm. Krosno Odrzańskie,
− skansen drewnianego budownictwa w Ochli koło Zielonej Góry,
− twierdza w Kostrzynie,
− Polska Wełna w Zielonej Górze,
− kościół pojoannitcki w Słońsku.
Również województwo zachodniopomorskie charakteryzuje się historycznie ukształtowaną siecią osadniczą, w której miasta posiadają walory kulturowe i na terenie których wyróżnia się szereg obiektów zabytkowych.
Poniżej zestawione zostały wszystkie zespoły staromiejskie objęte strefą „A” ochrony
konserwatorskiej, zlokalizowane w paśmie Odry.
tab. nr 10. zabytkowe zespoły urbanistyczne (objęte strefą A ochrony konserwatorskiej)
województwo
Miasto / powiat
śląskie
Toszek, Gliwice, Pyskowice, Sośnicowice, Wodzisław Śląski, Racibórz
opolskie
Brzeg, Opole, Koźle, Krapkowice, Lewin Brzeski,
dolnośląskie
Brzeg Dolny, Chobienia, Czernina, Głogów, Góra, Oborniki Śląskie,
Oława, Prochowice, Rudna, Ścinawa, Środa Śląska, Uraz, Wińsko,
SYNTEZA
65
II. UWARUNKOWANIA
lubuskie
zachodniopomorskie
66
Wołów, Wrocław
Gubin, Krosno Odrzańskie, Bytom Odrzański, Nowa Sól, Szlichtyngowa, Sulechów, Zielona Góra, Czerwieńsk, Słubice, Cybinka
Cedynia, Chojana, Goleniów, Gryfino, Kamień Pomorski, Mieszkowice, Nowe Warpno, Szczecin, Widuchowa, Wolin, Świnoujście
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
Odra nie jest kojarzona z potencjałem turystycznym, który posiada i w związku z tym
rzadko wykorzystywana jest bezpośrednio do celów turystycznych i rekreacyjnych.
Funkcje te związane są w paśmie Odry najczęściej z chronionymi terenami przyrodniczymi, cennymi zabytkami, zbiornikami wodnymi oraz Wybrzeżem Bałtyku.
Znaczna część obszaru pasma Odry w województwie śląskim położona jest w strefie
pogranicza polsko – czeskiego, w którym turystyka ma wymiar międzynarodowy. Od
2000 r. funkcjonuje 14 przejść granicznych, w tym 1 kolejowe w Chałupkach, zlokalizowanych na odcinku granicy od gminy Pietrowice Wielkie do gminy Godów. Rozwijana jest też transgraniczna turystyka rowerowa, szczególnie w obszarze powiatów
opawskiego (w Czechach) i raciborskiego. Atrakcyjność turystyczną całego pasma
Odry podkreślają przebiegające w nim dwa główne szlaki turystyczne : Szlak Powstańców Śląskich i Szlak Husarii Polskiej. Zarówno w dolinie Odry jak też w dolinach rzecznych jej dopływów zlokalizowane są liczne ośrodki rekreacyjno – wypoczynkowe. Największy kompleks takich ośrodków występuje w rejonie trzech zbiorników wodnych : Pławniowice, Dzierżno Duże i Małe w dolinie Kłodnicy. Natomiast
największym obszarem turystyki, rekreacji i wypoczynku jest Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich.
Obszar pasma Odry na terenie województwa opolskiego nie posiada rejonów turystycznych o znaczeniu krajowym. Najwyższymi walorami dla zaspokojenia potrzeb
związanych z wypoczynkiem świątecznym oraz pobytowym mieszkańców regionu, a
także mieszkańców Górnego Śląska odznacza się rejon jezior Turawskich, oferujący
sztuczne zbiorniki wodne - dogodne do uprawiania sportów wodnych, rozbudowaną
bazę turystyki pobytowej, wysoką lesistość oraz korzystny klimat.
Do obszarów o wysokiej atrakcyjności turystycznej zalicza się:
− Stobrawski Park Krajobrazowy, łącznie z miastem Brzeg, obejmujący kompleksy
leśne i stawowe o wysokich walorach przyrodniczych, dolinę Odry, Stobrawy i
Budkowiczanki, a także cenne zabytki dziedzictwa kulturowego Starego Miasta
w Brzegu.
− rejon Niemodlina (Niemodlin, Lipno, Tułowice, Przechód), obejmujący kompleksy
leśne i stawowe wchodzące w skład obszaru chronionego krajobrazu „Bory Niemodlińskie” oraz kulturowe obiekty krajoznawcze.
Pozostałymi obszarami atrakcyjnymi turystycznie – o znaczeniu lokalnym są:
− rejon Borów Niemodlińskich, obejmujący duży kompleks leśny i stawy na obszarze chronionego krajobrazu „Bory Niemodlińskie” oraz cenne obiekty krajoznawcze na jego obrzeżach,
− rejon Borów Stobrawsko-Turawskich, obejmujący kompleksy leśne obszaru
chronionego krajobrazu „Lasy Stobrawsko – Turawskie” oraz cenną przyrodniczo
dolinę Małej Panwi.
Na terenach wchodzących w skład pasma Odry infrastruktura turystyczna skupia się przede wszystkim w ośrodkach miejskich takich jak Opole, Brzeg i Kędzierzyn-Koźle, wyjątkiem jest bogata infrastruktura turystyczno-rekreacyjna rejonu Jezior Turawskich. Większość ośrodków wypoczynkowych wraz z pozostałą bazą rekreacyjną jest nastawiona na wypoczynek sezonowy. Na pozostałych obszarach wySTUDIUM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PASMA ODRY 67
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
stępuje ona w sposób marginalny i poza kilkoma ośrodkami o zorganizowanej formie
wypoczynku: Kościerzyce (gm. Lubsza), Leśna Woda (gm. Lubsza), Dębowa Kłoda
(gm. Reńska Wieś) i Januszkowice (gm. Zdzieszowice) są to obiekty oferujące jedynie nocleg o często niskim standardzie.
Do głównych szlaków turystycznych na terenie pasma Odry w województwie
opolskim zaliczyć należy szlak Wzgórz Winowskich, szlak Borów Niemodlińskich,
szlak okrężny wokół jeziora Turawskiego, szlak Polichromii Brzeskich, szlak Powstań
Śląskich, szlak III Powstania Śląskiego.
W województwie dolnośląskim pasmo Odry posiada bogate i zróżnicowane walory krajobrazowe i przyrodnicze – szata leśna, wody powierzchniowe sprzyjają
uprawianiu turystyki wypoczynkowej, krajoznawczej i kwalifikowanej. W tym obszarze
występują wysokiej klasy miejskie zespoły zabytkowe, zabytki pocysterskie o znaczeniu międzynarodowym oraz inne atrakcje turystyczne: cenne obiekty architektury i
budownictwa, muzea, skanseny oraz stanowiska archeologiczne o własnej formie
krajobrazowej . Tutaj również, na obszarach cennych przyrodniczo występują korzystne warunki dla rozwoju agroturystyki, turystyki ekologicznej.
Do najlepiej wyposażonych w bazę noclegową ośrodków, należy miasto Wrocław oraz gmina Oborniki Śląskie.
Do głównych szlaków turystycznych, przechodzących przez pasmo Odry, należy Dolnośląski Szlak Cystersów, który jest fragmentem Europejskiego Szlaku Cystersów. Szlak Cystersów wkracza na Dolny Śląsk od strony Górnego Śląska, przebiega
przez Paczków w województwie opolskim, Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie, Góry
Bardzkie, Kotlinę Kłodzką, skrajem Gór Stołowych i Sowich, dalej Górami Kamiennymi przez Kotlinę Kamiennogórską, Pogórzem Kaczawskim, przecina Odrę w miejscowości Lubiąż, następnie przez Nizinę Śląską prowadzi dalej do Wielkopolski.
Również turystyczny szlak wodny na Odrze, który głównie rozwija się w obszarze miasta Wrocławia, jest istotnym elementem w turystyce i rekreacji. Szlak ten wymaga dalszej aktywizacji turystycznej na całym przebiegu Odry.
Przez województwo lubuskie przebiega międzynarodowy szlak turystyczny rowerowy PTTK: Euro-Route R-1 o łącznej długości 675km, rozpoczyna się na granicy
polsko – niemieckiej w Kostrzyniu n/Odrą kończy na przejściu granicznym z Rosją w
Gronowie – Mamowie.
Wiele atrakcji turystycznych oferują gminy: Krosno Odrzańskie, Sulechów, Zielona Góra, Nowa Sól, Kostrzyn. Lubuska część pasma Odry szczególnie bogata w lasy
i jeziora, z terenami słabozaludnionymi i nie zagospodarowanymi przez człowieka,
mają walory turystyczne dla szukających odpoczynku na łonie natury.
Liczne ślady kultur wczesnosłowiańskich i germańskich przetrwały do dziś i stanowią wielką atrakcję turystyczną. Zabytki architektury neogotyckiej i neorenesansowej każdego roku przyciągają dziesiątki tysięcy turystów z kraju i zagranicy. Na 1000
mieszkańców przypada 525,9 miejsc noclegowych.
W województwie zachodniopomorskim turystyka nie jest związana bezpośrednio z Odrą, ale z Morzem Bałtyckim. Liczne ośrodki wypoczynkowe, kąpieliska,
ośrodki sportów wodnych, przystanie, porty oraz tory wodne zlokalizowane są w północnej części pasma Odry. Rejony o przeważającej funkcji turystycznej, to:
68
SYNTEZA
II. UWARUNKOWANIA
− Wybrzeże Bałtyku, gdzie zlokalizowane są znane miejscowości wypoczynkowe:
Świnoujście (dodatkowo pełniące funkcję uzdrowiskową), Międzyzdroje, Wisełka,
Świętouść, Międzywodzie, Dziwnów, Dziwnówek, Łukęcin,
− Zalew Sczeciński, z miejscowościami wypoczynkowymi: Trzebież, Brzózki, Nowe Warpno, Stepnica, Karnocice, Lubin, Wicko, Wapnica, Wolin, Kamień Pomorski (będący również uzdrowiskiem),
− Jezioro Dąbie, nad którym leżą miejscowości turystyczne Lubczyna i Czarna Łąka.
Uprawiane licznie sporty wodne opierają się na szlakach kajakowych funkcjonujących na rzece Odrze, jeziorze Dąbie, na Zalewie Szczecińskim oraz na rzekach
Świniec, Niemica, Wołczenica, Grzybnica, Ina, Płonia, Tywa, Rurzyca. W paśmie
Odry zlokalizowanych jest kilkanaście przystani żeglarskich zróżnicowanych pod
względem stanu technicznego, wyposażenia w obiekty i urządzenia zaplecza lądowego. Największe skupisko przystani występuje na południowym brzegu Jeziora
Dąbie Małe. Drugi duży kompleks stanowi Trzebież, port rybacki, handlowy, pasażerski i żeglarski nad Zalewem Szczecińskim. Tutaj mieści się siedziba centralnego
ośrodka żeglarstwa Polskiego Związku Żeglarskiego i jachtowy basen północny.
Pozostałe przystanie zlokalizowane są nad Jeziorem Dąbie, rzeką Odrą, Roztoką
Odrzańską, Zalewem Szczecińskim, Zatoką Nowowarpieńską, Rzeką Dziwną, Zalewem Kamieńskim, Rozlewiskiem Starej Świny, Jeziorem Wicko Wielkie i Małe, w
Świnoujściu.
Również w tej części pasma Odry uprawiane jest nurkowanie, które wymaga wód
głębokich i przezroczystych. Kwalifikuje się do tego jezioro Morzycko, rozlewiska
Odry i jezioro Miedwie.
Część południowa województwa, posiadająca odmienne walory turystyczne,
również może stanowić rejon turystyczny bogaty w tereny cenne przyrodniczo.
SYNTEZA
69
III. BARIERY I ZAGROŻENIA
4. ZAGROŻENIA
4.1. Zagrożenia powodziowe
Dolina Odry i obszar jej dorzecza stanowią naturalne tereny zagrożeń powodziowych od czasu ukształtowania się współczesnej sieci rzecznej. Prowadzone od
XII wieku zapisy historyczne wykazują, że przynajmniej 3–4 razy w każdym stuleciu
odnotowywano wystąpienia tego zjawiska. Ze źródeł historycznych wynika, iż w XIX
wieku szczególnie znaczące zalewy powodziowe wystąpiły w dorzeczu Odry w latach 1813, 1826, 1829, 1845, 1854, 1880, 1891, 1896, 1897, 1899. W XX wieku w
dorzeczu górnej i środkowej Odry zjawiska powodziowe obserwowane były w latach
1902, 1903, 1906, 1909, 1911, 1915, 1917, 1925, 1926, 1931, 1937, 1938, 1939,
1940, 1948, 1952, 1953, 1958, 1960, 1965, 1966, 1968, 1970, 1972, 1977, 1980,
1985, 1997.
W lipcu 1997 r. w dorzeczu Odry wystąpiło katastrofalne wezbranie powodziowe.
Kataklizm ten pochłonął 55 śmiertelnych ofiar i spowodował ogromne straty gospodarcze i społeczne. Żadna ze znanych historycznych powodzi na Śląsku, jakie obserwowano od 1813r. nie pociągnęła za sobą tak znaczących skutków.
Do podstawowych uwarunkowań wpływających na zagrożenie powodziowe należy zaliczyć:
− Uwarunkowania naturalne wynikające z ukształtowania zlewni i jej cech, układu i
gęstości sieci rzecznej, naturalnego pokrycia terenu, warunków klimatycznych,
w szczególności opadów atmosferycznych;
− Uwarunkowania i zagrożenia antropogeniczne związane z technicznym zabezpieczeniem doliny rzecznej, stanem technicznym i rozmieszczeniem przestrzennym urządzeń ochrony przeciwpowodziowej, zabudową hydrotechniczną, sposobem zagospodarowania terenu.
tab. nr 11.ilość gmin objętych powodzią w lipcu 1997r.1
Województwo
Wyszczególnienie
Gminy
miejskie
Gminy
miejskowiejskie
i wiejskie
ogółem, w tym:
objęte powodzią, w
tym:
szczególnie dotknięte
powodzią
ogółem, w tym:
objęte powodzią, w
tym:
szczególnie dotknięte
powodzią
Śląskie
Opolskie
Dolnośląskie
Lubuskie
Zachodniopomorskie
8
3
3
3
2
5
3
3
3
0
1
2
2
1
0
20
18
26
21
17
14
18
25
20
1
6
10
12
12
1
1
na podstawie Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 sierpnia 1997r. w sprawie ustalenia wykazu gmin
szczególnie dotkniętych powodzią oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 22 lipca 1997 r. w sprawie ustalenia wykazu gmin, na obszarze których wystąpiła powódź.
SYNTEZA
69
mapka nr6. przestrzenne rozmieszczenie gmin objętych powodzią z lipca 1997r.
70
SYNTEZA
Bezpośrednią przyczyną powodzi w lipcu 1997 r. było wystąpienie, nie mających
porównania w ostatnim stuleciu, jednoczesnych opadów atmosferycznych w dorzeczu górnej Odry, zarówno na terytorium Polski jak i Czech. Średnia wielkość opadów
w okresie 4 – 25 lipca była trzykrotnie większa od wieloletniej normy dla lipca.
O zagrożeniu powodziowym na Odrze w województwie śląskim decydują warunki hydrometeorologiczne panujące w dorzeczu Odry po stronie Republiki Czeskiej.
Górski charakter tej części dorzecza oraz koncentryczny układ sieci rzecznej, który
tworzy źródłowy odcinek Odry z jej głównymi dopływami (prawobrzeżną Ostrawicą i
lewobrzeżną Opawą) powoduje, że w przypadku wystąpienia intensywnych opadów
na całym tym obszarze sytuacja hydrologiczna po stronie polskiej staje się bardzo
groźna. Wśród gmin, które najbardziej ucierpiały na skutek powodzi w 1997r. znalazły się: Gierałtowice, Kuźnia Raciborska, Gorzyce, Rudnik, Racibórz, Lubomia,
Krzanowice, Krzyżanowice, Pietrowice Wielkie, Jejkowice, Nędza, Kornowac, Lyski,
Wodzisław Śląski, Sośnicowice, Pilchowice, Godów, Gliwice, Rydułtowy, Knurów. W
całym dorzeczu Odry w granicach województwa śląskiego powódź w 1997 r. spowodowała zalanie 56.000 ha powierzchni, a w wymienionych powyżej gminach 24.250
ha, w tym : Kuźnia Raciborska 6.900 ha, Racibórz 4.500 ha, Gorzyce 2.450 ha, Lubomia 1.800 ha, Krzyżanowice 1.570 ha i Nędza 1.430 ha. Koszty usuwania skutków
powodzi, poniesione tylko w ramach realizacji Programu wojewódzkiego, wyniosły (w
latach 1997 – 2000) 430,5 mln zł, z czego 90 mln zł dla obszaru w tym opracowaniu
wydzielonym.
W województwie opolskim podczas powodzi 1997 r. na obszarze pasma Odry
zalane zostały tereny w dolinie Odry i w dolinach jej dopływów (w szczególności
największych: Nysy Kłodzkiej, Małej Panwi, Stobrawy, Osobłogi, Straduni, Swornicy:
− największe straty odnotowane zostały na obszarach o największym nagromadzeniu majątku trwałego i na obszarach o największym zaludnieniu, tj. w miastach Opole, Kędzierzyn-Koźle, Krapkowice, a także w gminach Lubsza, Popielów i Cisek.
− w różnym stopniu zalane zostały wszystkie gminy pasma Odry; udział powierzchni zalanych (ogólnej powierzchni gminy) wahał się od 3,38% - gmina Turawa i 68,90% - gmina Lubsza;
− zniszczone grunty rolne zajęły łączną powierzchnię 39 310 ha – najwięcej w
gminach Lubsza, Popielów, Lewin Brzeski, Cisek;
− na obszarze pasma Odry zalanych zostało łącznie 150 miejscowości, w tym
bezpośrednio w obrębie doliny Odry – 92 (najwięcej w gminie Lubsza, Lewin
Brzeski, Prószków, Cisek);
W województwie dolnośląskim w wyniku powodzi najbardziej ucierpiały gminy:
Święta Katarzyna, Oława, miasto Wrocław, gmina Brzeg Dolny, Wołów, Oborniki
Śląskie, Środa Śląska, Malczyce, Wińsko, Rudna, Pęcław, Kotla a także położona
poza granicą pasma Odry Kotlina Kłodzka i miasto Kłodzko.
Najdotkliwsze były zniszczenia w zasobach infrastruktury, komunikacji
i w urządzeniach komunalnych. Szkody powodziowe wystąpiły na obszarze 128
gmin spośród 169 gmin dolnośląskich. Koszty odbudowy i modernizacji popowodziowej obwałowań, budowli hydrotechnicznych i zabudowy cieków wodnych oszacowano na ok. 274,9 mln zł. Szkody powodziowe według Regionalnego Zarządu
71
SYNTEZA
Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, wyniosły szacunkowo 583,162 mln zł. Według
stanu na I kwartał 2002 roku, koszty usuwania szkód liczy się na kwotę 143,352 mln
zł, tj. 24,6% ogółu poniesionych strat.
W lubuskiej części pasma Odry również w lipcu 1997 roku wystąpiła ekstremalna powódź i duże obszary w dorzeczu Odry, Nysy i Bobru zostały objęte katastrofalnymi skutkami powodzi w postaci ofiar w ludziach, zniszczenia dobytku, infrastruktury technicznej i społecznej oraz zasobów przyrody. Spośród wszystkich gmin
w granicach pasma Odry, tylko w mieście Zielona Góra nie wystąpiła powódź. Przyczyny powodzi, jakich można upatrywać bezpośrednio na terenie pasma Odry w
granicach województwa lubuskiego, to:
− niedostateczna liczba polderów,
− zły stan techniczny istniejących polderów,
− stary, pochodzący z XVIII – XIX wieku, system zabezpieczeń powodziowych, w
złym stanie technicznym, nie odpowiadający normom.
Najbardziej w wyniku powodzi ucierpiały miasta Nowa Sól, Krosno Odrzańskie i Bytom Odrzański oraz gminy: Nowa Sól, Otyń i Czerwieńsk.
Najmniejsze straty wywołała powódź z lipca 1997 roku w zachodniopomorskiej części pasma Odry, gdzie tylko gmina Boleszkowice została wykazana jako
objęta powodzią. W tej części pasma Odry tereny zagrożone powodzią wyznacza,
inaczej niż w pozostałych województwach, granica wody „stuletniej” (1%), a nie zasięg powodzi z lipca 1997r. Największe zagrożenie powodziowe występuje tutaj
podczas spiętrzenia wód Zatoki Pomorskiej, które wlewami przez cieśniny podnoszą
poziom wód Zalewu i akwenów dolnej Odry, tworząc układ cofkowy sięgający do
Gozdowic.
4.1.1 Zagrożenia dla życia, zdrowia i mienia.
Priorytetem w zakresie ochrony przeciwpowodziowej jest ochrona życia ludzkiego. Jego zagrożenie jest nasilone i przyjmuje największą skalę w przypadku zalania
terenów intensywnie zagospodarowanych o funkcji mieszkaniowej i usługowej. Do
takich terenów należą miasta, których większość w granicach pasma Odry, położona
jest w dolinie rzeki. Dodatkowe zagrożenie powstaje w przypadku lokalizacji na takich terenach obiektów o utrudnionej ewakuacji, do których zalicza się szpitale, domy opieki społecznej, hospicja, przychodnie, szkoły, przedszkola. Wśród miast, których większość terenów mieszkaniowych jest zagrożona zalaniem i na terenie których często zlokalizowane są obiekty o utrudnionej ewakuacji, znajdują się:
− Racibórz,
− Kędzierzyn – Koźle, wraz ze szpitalem,
− Opole, w tym dwie przychodnie,
− Krapkowice, w tym zespół opieki zdrowotnej,
− Brzeg, w tym zespół opieki zdrowotnej,
− Oława, wraz ze szpitalem, domem dziecka, domem pomocy społecznej,
72
SYNTEZA
− Wrocław, w tym dom socjalny dla mężczyzn, pięć szpitali, trzy domy pomocy
społecznej, dwa domy dziecka, zakład opiekuńczo-leczniczy,
− Święta Katarzyna, wraz z zakładem opiekuńczo-leczniczym,
− Brzeg Dolny,
− Prochowice,
− Ścinawa,
− Góra,
− Głogów,
− Bytom Odzrański,
− Nowa Sól,
− Słubice
− Szczecin,
− Świnoujście,
− Gryfino.
Większość z tych miast, z wyjątkiem Słubic, Szczecina, Gryfina i Świnoujścia, ucierpiała wskutek powodzi w lipcu 1997r., wystąpiło zagrożenie życia ludzkiego, konieczna była ewakuacja ludności, w placówkach służby zdrowia uległ zniszczeniu
sprzęt i aparatura.
W zależności od sposobu zagospodarowania, wartości zainwestowanego w obrębie
terenów zagrożonych powodzią, majątku, należy rozważać sposoby unikania zagrożenia, wzmocnienie zabezpieczeń przeciwpowodziowych lub zmianę lokalizacji
obiektów. W przypadku miast zagrożonych zalaniem, na terenie których zgromadzony został duży zasób dóbr kultury i potencjał ludzki oraz zainwestowany duży majątek, można mówić jedynie o ich zabezpieczeniu przed powodzią.
4.1.2. Zagrożenia wtórne środowiska przyrodniczego w wyniku powodzi
Zagrożenia powodziowe środowiska przyrodniczego powstają wskutek przedostania
się zanieczyszczeń z zalanych obiektów, a także zanieczyszczenia gruntów wodami
powodziowymi nie odpowiadającymi normom czystości. Do obiektów, których zalanie grozi zanieczyszczeniem środowiska należą przede wszystkim składowiska odpadów przemysłowych i komunalnych, oczyszczalnie ścieków oraz zakłady przemysłowe, w których znajdują się substancje niebezpieczne.
Na terenach zagrożonych zalaniem (położonych w granicach wody 1% i w granicach
powodzi z lipca 1997r.), znajdują się następujące wysypiska odpadów:
− składowisko odpadów komunalnych w Tworkowie, w gminie Krzyżanowice na
terenie województwa śląskiego,
− składowisko odpadów komunalnych w Opolu,
− stare zrekultywowane składowisko w Kędzierzynie-Koźlu,
− składowisko odpadów we Wronowie, na terenie gminy Lewin Brzeski, pomimo
położenia w strefie zalewu powodziowego z 1997 roku, ze względu na lokalne
wyniesienie terenu, nie zostało zalane,
− składowisko odpadów komunalnych w Oławie,
− składowisko odpadów przemysłowych w Jeczu-Laskowicach,
SYNTEZA
73
− składowisko odpadów paleniskowych Zespołu Elektrociepłowni „Wrocław” S.A.
w Siechnicach koło Wrocławia,
− składowisko odpadów przemysłowych „Viscoplast” we Wrocławiu,
− składowisko odpadów komunalnych Maślice we Wrocławiu (zamknięte w
2000r.),
− składowisko odpadów dla Wrocławskiej Oczyszczalni Ścieków w Janówku,
− składowisko osadów wstępnych Centralnej Oczyszczalni Ścieków Zakładów
Chemicznych „Rokita” S.A. w Brzegu Dolnym,
− gminne składowisko odpadów komunalnych we wsi Rusko gmina Malczyce,
− gminne składowisko odpadów komunalnych we wsi Białołęka gmina Pęcław,
− składowisko komunalne we wsi Bogomice gm. Kotla,
− trzy składowiska odpadów w gminie Nowa Sól,
− wysypisko w gminie Bojadła,
− składowisko w gminie Górzyca,
− składowisko w gminie Słubice.
Zagrożenie dla środowiska naturalnego, w przypadku zatopienia w czasie powodzi,
mogą stanowić oczyszczalnie ścieków. W poniższej tabeli wyszczególniono oczyszczalnie ścieków położone w granicach wody 1% i powodzi z lipca 1997r.
tab. nr 12. oczyszczalnie ścieków w strefie zagrożenia powodziowego
Funkcja oczyszczalni
Gmina / miasto
Rodzaj oczyszczalni
mechaniczno – biologiczna
komunalna
Racibórz
komunalna
komunalna
Kuźnia Raciborska
Gliwice
Kędzierzyn
mechaniczno - biologiczna
Koźle
Krapkowice
Opole
Czarnowąsy
Lewin Brzeski
Zdzieszowice
Chorula
Dobrzeń Mały
Opole – Koncentraty Ovitamechaniczno - biologiczna
Nutricia
Opole – Cementownia Odra
mechaniczna
Oława
mechaniczno-biologiczna
Jelcz-Laskowice
Siechnice
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
przemysłowa
przemysłowa
przemysłowa
przemysłowa
przemysłowa
komunalna
komunalna
komunalna
74
SYNTEZA
tab. nr 12. oczyszczalnie ścieków w strefie zagrożenia powodziowego – c.d.
Funkcja oczyszczalni
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
przemysłowa
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
przemysłowa
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
komunalna
Gmina / miasto
Rodzaj oczyszczalni
Gm. Czernica
Wrocław - Psie Pole
Wrocław - Osobowice
Wrocław - Ratyń
Wrocław - Leśnica
Pracze Odrzańskie – Wrocław
Janówek - Wrocław
Miękinia
Brzeg Dolny
pola irygacyjne
mechaniczna
pola irygacyjne
oczyszczalnia Zakładów Chemicznych „Rokita” S.A.
obsługująca również miasto.
Malczyce
Wołów
Prochowice
Ścinawa
Chobienia gm. Rudna
Orsk gm. Rudna
Pęcław
Głogów
mechaniczna
Kostrzyn Paper S.A. – Komechaniczno – biologiczna
strzyn n. Odrą
Gubin- Guben
mechaniczno- biologiczna
Spółka Wodno – Ściekowa
„Czysta Odra” – Nowa Sól
Bytom Odrzański
biologiczna
Słubice
Miejskie Zakłady Komunalne
mechaniczna
Sp. Z o.o. Kostrzyn n. Odrą
Cedynia
Gryfino
W granicach wody 1% i powodzi z lipca 1997r. znalazły się zakłady przemysłowe,
których zalanie, z uwagi na prowadzoną działalność, stosowane technologie produkcji, zużywane surowce, stanowi zagrożenie ekologiczne. W większości są to zakłady,
na terenie których magazynuje się substancje toksyczne, ropopochodne i chemiczne, które w wyniku zalania lub awarii mogą doprowadzić do znacznego skażenia lub
zanieczyszczenia środowiska.
SYNTEZA
75
Do takich obiektów na obszarze pasma Odry zaliczają się:
− tereny przemysłowe w Raciborzu m.in. Fabryka Kotłów „RAFAKO”
− Zakłady Azotowe „Kędzierzyn” S.A. w Kędzierzynie – Koźlu (oczyszczalnia
ścieków)
− Kozielska Fabryka Maszyn „Kofama” Sp. z o.o. w Kędzierzynie – Koźlu
− PKN Orlen – Zakład Produktów Naftowych nr 1, Kędzierzyn Koźle
− PKN Orlen S.A. – Zakład Produktów Naftowych nr 11 w Kędzierzynie – Koźlu
− Zakłady Koksownicze S.A. w Zdzieszowicach (oczyszczalnia ścieków)
− Zakłady Papiernicze S.A. w Krapkowicach
− Zakłady Cementowo-Wapiennicze Górażdże S.A. Cementownia w Choruli
(oczyszczalnia ścieków)
− Zakłady Aparatury Chemicznej „Metalchem” S.A. w Opolu
− Cementownia „Odra” S.A. w Opolu
− „Ovita Nutricia” Sp. Z o.o. w Opolu
− PKP Oddział Zaopatrzenia Materiałowego we Wrocławiu, magazyn zamiejscowy
Opole
− Elektrownia „Opole” S.A. w Brzeziu
− „Viscoplast” S.A we Wrocławiu,
− Wojskowa Składnica MpiS we Wrocławiu,
− MPWiK Sp. z o.o., ZPW we Wrocławiu,
− MPWiK Sp. z o.o., ZPW „Mokry Dwór” we Wrocławiu,
− Instytut Niskich Temperatur we Wrocławiu,
− Wrocławskie Zakłady Drobiarskie,
− Browary Dolnośląskie „Piast” S.A we Wrocławiu,
− „Polifarb Cieszyn - Wrocław” S.A.
− Zakłady Chemiczne „Złotniki” we Wrocławiu,
− „NORDIS” Chłodnie Polskie Sp. z o.o. we Wrocławiu,
− Polski Koncern Naftowy, Zakład Produktów Naftowych we Wrocławiu,
− Zespół Elektrociepłowni Wrocław, EC „Czechnica”,
− PKP Zakład Taboru „Zachód” we Wrocławiu,
− Kampania Spirytusowa „Wratisłavia” Polmos – Wrocław,
− Zakłady Chemiczne „Police” S.A., Zakład Produkcyjno-Handlowy Wrocław,
− KGHM Polska Miedź S.A. oddział Huta Miedzi „Głogów”,
− Magazyn Produktów Naftowych CPN Wrocław, oddział w Głogowie
76
SYNTEZA
4.1.3. Zagrożenia dla obiektów warunkujących funkcjonowanie terenów zurbanizowanych
Zagrożeniem dla funkcjonowania terenów zurbanizowanych w przypadku powodzi, są awarie obiektów i urządzeń infrastruktury technicznej spowodowane zalaniem. Wszelkie urządzenia infrastruktury technicznej położone w strefie zagrożenia
powodziowego (tj. w granicy powodzi z lipca 1997r. lub w granicy wody 1%) narażone są na uszkodzenia.
Zaopatrzenie w wodę w strefie zagrożenia powodziowego
Następujące, ważniejsze z punktu widzenia wielkości i znaczenia obsługiwanych
terenów, stacje uzdatniania i ujęcia wód zagrożone są zalaniem:
− w granicach województwa śląskiego: nie występują
− w granicach województwa opolskiego:
1. stacja uzdatniania wody wraz z czterema studniami wierconymi w Koźlu,
2. stacja wodociągowa Koźle-Port, wyłączona z eksploatacji
3. grupowe ujęcie wody Reńska Wieś w województwie opolskim, obsługujące cztery
miejscowości,
4. ujęcie wody Krapkowice, obsługujące Krapkowice i Steblów,
5. ujęcie wody Krapkowice, dla zakładów obuwniczych „Otmęt”,
6. ujęcie wody Większyce w gminie Reńska Wieś, obsługujące 10 wsi,
7. ujęcie wody i stacja uzdatniania w Starym Koźlu ,
− w granicach województwa dolnośląskiego:
8. ujęcie wody Siechnica, dla Zakładów Ogrodniczych,
9. ujęcie wody i stacja uzdatniania w gminie Długołęka, dla wodociągu grupowego
„Śliwice”,
10. infiltracyjne ujęcie wody dla miasta Wrocławia, wraz z Zakładami Produkcji Wody
„Mokry Dwór” i „Na Grobli”,
11. ujęcie wody i stacja uzdatniania we Wrocławiu, dla miasta,
12. ujęcie wody Lisowice w gminie Prochowice, dla wodociągu grupowego,
13. ujęcie wody w Ścinawie, dla miasta,
14. ujęcie wody Orsk w gminie Rudna, dla Huty Miedzi w Orsku,
15. ujęcie wody w Głogowie dla zakładu przetwórstwa owocowo-warzywnego,
− na terenie województwa lubuskiego:
16. w gmine Słońsk – dwa ujęcia,
17. w gminie Górzyca – dwa ujęcia,
18. w gminie Słubice – dwa ujęcia,
19. w gminie Cybinka – dwa ujęcia,
20. w mieście Krosno Odrzańskie,
21. w gminie Krosno Odrzańskie – trzy ujęcia,
22. w gminie Sulechów,
23. w gminie Czerwieńsk – dwa ujęcia,
24. w gminie Trzebiechów – cztery ujęcia,
25. w gminie Zielona Góra – siedem ujęć,
26. w gminie Zabór – dwa ujęcia,
27. w gmine Bojadła,
SYNTEZA
77
28. w gmine Otyń – dwa ujęcia,
29. w gmine Bytom Odzrański,
30. w gmine Siedlisko – sześć ujęć,
− na terenie województwa zachodniopomorskiego:
31. ujęcie wody w Policach,
32. ujęcie wody w Szczecinie.
Charakterystyczne, funkcjonujące tylko w województwie śląskim są układy wodociągów lokalnych – magistrale wodociągowe, obejmujące swym zasięgiem kilka gmin.
Wszystkie te wodociągi oparte są o pobór ujęć głębinowych i znajdują się poza obszarem zalewowym.
Energetyka w strefie zagrożenia powodziowego
Z uwagi na brak dwustronnych kierunków zasilania, wyłączenie urządzeń eksploatacyjnych spowodowało przerwy w dopływie energii elektrycznej nie tylko na obszarach zalanych wodami powodziowymi, ale również na obszarach znajdujących się w
bezpośrednim ich sąsiedztwie. W tej sytuacji perspektywiczne kierunki działań powinny zmierzać do zapewnienia ciągłej dostawy energii elektrycznej wszystkim jej
odbiorcom poprzez wprowadzanie zasilania dwustronnego. Zasilanie to winno być
prowadzone ze stacji transformatorowych zlokalizowanych poza terenami zalewowymi. W miarę możliwości technicznych w przyszłości wszystkie urządzenia energetyczne, głównie stacje transformatorowe powinno lokalizować się poza obszarami
zagrożenia powodziowego.
Występowanie powodzi na Odrze może ewentualnie zagrażać niżej wymienionym obiektom elektroenergetycznym należącym do sieci najwyższych i wysokich
napięć, które znajdują się w strefie wody 1% lub w strefie wody powodziowej z 1997
roku:
− w śląskiej części pasma Odry: nie występują
− w opolskiej części pasma Odry:
1. Elektrownia „Opole” S.A. w Brzeziu wraz ze stacją systemową Dobrzeń
400/110 kV:
2. Główny Punkt Zasilania 110/15 kV „Borki” ( gmina Dobrzeń Wielki)
3. Główny Punkt Zasilania 110/15 kV „Koźle” (miasto Kędzierzyn – Koźle)
− w dolnośląskiej części pasma Odry:
4. Stacja 110/10 kV Wrocław Swojec /R-105 kontener/
5. Stacja 110/20/10 kV Wrocław ul. Długa /R-144/
6. Stacja 110/10 kV Wrocław ul. Wilcza /R-111/
7. Stacja 110/10 kV Wrocław Leśnica /R-14/
8. Stacja 110/20 kV Wrocław Leśnica /R-114/
9. Stacja 110/10 kV Wrocław ul. Pułaskiego /R-18/
10. Elektrociepłownia Wrocław i Stacja 110/10 kV ul. Łowiecka /R-33/
11. Stacja 110/20 kV Wrocław Psie Pole /R-148/
12. Stacja 110/20 kV Wrocław ul. Walecznych /R-101/
13. Stacja 110/20 kV Wrocław ul. Zmigrodzka /R-136/
14. Stacja 110/20 kV Wrocław ul. Krzywoustego /R-128/
15. Stacja 10 kV EC Wrocław ul. Łowiecka /R-182/
78
SYNTEZA
16. Stacja 110/10 kV Czechnica i Elektrociepłownia Czechnica
17. Stacja 110/20 kV Oława
18. Stacja 110/20 kV Głogów-Brzegowa
− w lubuskiej części pasma Odry:
19. Główny punkt zasilania w gminie Nowa Sól
20. Główny punkt zasilania w gminie Nowa Sól
21. Główny punkt zasilania w gminie Zielona Góra wraz z linią biegnąca w kierunku
Sulechowa
22. Główny punkt zasilania w Krośnie Odrzańskim
23. Główny punkt zasilania w Słubicach wraz z linia energetyczną Słubice – Kostrzyn
24. Główny punkt zasilania w Kostrzyniu.
− w zachodniopomorskiej części pasma Odry: nie występują
Zaopatrzenie w gaz w strefie zagrożenia powodziowego
Miejscem szczególnego zagrożenia powodziowego dla gazociągów są przejścia
przez rzekę, gdzie w przypadku przekroczenia górą może zostać naruszona konstrukcja nośna gazociągu, natomiast przy przejściu pod dnem rzeki gazociąg może
zostać wypłycony.
Wzdłuż rzeki Odry następujące gazociągi wysokoprężne przekraczają Odrę:
1. gazociąg wysokiego ciśnienia przechodzący pod dnem rzeki w rejonie miejscowości Ziemnice Wielkie, w gminie Prószków, relacji Zdzieszowice – Wrocław Ołtaszyn (ciśnienie 4,0 MPa, średnica φ = 350mm),
2. gazociąg wysokiego ciśnienia przechodzący pod dnem rzeki w rejonie miejscowości Obrowiec w gminie Gogolin, relacji Obrowiec – Racibórz (ciśnienie 6,3
MPa, średnica φ = 250mm),
3. gazociąg wysokiego ciśnienia przechodzący pod dnem rzeki w rejonie Czernicy:
zamknięcie Obwodnicy Wrocławskiej (ciśnienie 6,3MPa, średnica φ300)
4. cztery gazociągi wysokiego ciśnienia przechodzące pod dnem rzeki w rejonie
miejscowości Szewce w gminie Oborniki Śląskie (ciśnienie 6,3MPa, średnica
2× φ300 oraz 6,3MPa, średnica 2× φ200),
5. dwa gazociągi wysokiego ciśnienia przechodzące górą rzeki (pylonem) w rejonie
miasta Brzeg Dolny: gazociąg Załęcze-Rodakowice (ciśnienie 6,3Mpa, średnica
φ250) oraz odgałęzienie Brzeg Dolny (cisnienie1,6 MPa, średnica φ200),
6. dwa gazociągi wysokiego ciśnienia przechodzące pod dnem rzeki w rejonie miejscowości Bełcz Wielki w gminie Niechlów: gazociąg Krobia-Głogów (ciśnienie
6,3Mpa, średnica φ300 i φ400).
Na skutek ograniczonej możliwości przeniesienia sieci przesyłowych gazu poza
teren zalewowy strategicznym celem staje się właściwe zabezpieczenie tych urządzeń.
SYNTEZA
79
4.1.4. Zagrożenia dla obiektów dziedzictwa kulturowego
Ze względu na miastotwórczą rolę rzek w dziejach osadnictwa, dolina Odry jest
przestrzenią z bogatą, historycznie ukształtowaną siecią osadniczą. W strefie zagrożonej zalewem powodzi 1997 r lub w zasięgu wody 1% znajdują się zabytkowe
śródmieścia, wśród których do szczególnie narażonych na zalanie, należą:
w województwie śląskim:
- Racibórz z zabytkowym zespołem staromiejskim, w tym średniowieczne mury
Starego Miasta, kościół pw. św. Jana Chrzciciela na Ostrogu i zamek piastowski
wraz z parkiem,
- Kuźnia Raciborska, w tym Miejski Ośrodek Kultury oraz kościół i dwie kaplice w
Turzu,
- Krzyżanowice i Chałupki z zabytkowymi zespołami pałacowo – parkowymi,
- Gierałtowice, w tym zabytkowy park krajobrazowy wraz z dworem w Przyszowicach,
- Gorzyce z zabytkowym pałacem myśliwskim w zespole pałacowo – parkowym
Larischów oraz Wiejski Dom Kultury.
w województwie opolskim:
− Opole – Wyspa Pasieka, położona pomiędzy Odrą a Kanałem Młynówka;
„Opolska Wenecja” – zabytkowa zabudowa wzdłuż Kanału Młynówka; „Przedmieście Odrzańskie” – zabytkowa dzielnica miasta pomiędzy Odrą a Kanałem
Ulgi; Zaodrze – lewobrzeżna część miasta,
− Brzeg – obszar Starego Miasta wraz z Zamkiem Piastowskim
− Krapkowice – obszar Starego Miasta wraz z dzielnicami okalającymi
− Koźle – obszar Starego Miasta wraz z zabytkowymi dzielnicami położonymi
w lewobrzeżnej części miasta
− Lewin Brzeski – obszar Starego Miasta
w województwie dolnośląskim:
− Wrocław – zespół staromiejski z ratuszem, zespół sakralny na Ostrowie Tumskim – katedra, kościół p.w. św. Krzyża, kościół p.w. NMP na Piasku, kościół
p.w. św. Elżbiety, Uniwersytet Wrocławski, Hala ludowa, układ urbanistyczny
Wrocław - Leśnica, zespół pałacowy,
− Brzeg Dolny - zespół pałacowo – parkowy z drugiej połowy XVIII w.; układ przestrzenny miejscowości,
− Oława - pałac, kościół p.w. św. Piotra i Pawła, ratusz, mury miejskie, historyczny układ urbanistyczny,
− Ścinawa - kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego, mury miejskie,
− Dziewin (gm. Ścinawa) - zespół pałacowo – parkowy,
− Lubiąż (gm. Wołów) - opactwo cystersów: kościół, klasztor,
− Szczepanów (gm. Środa Śląska) - kościół p.w. św. Szczepana,
− Uraz (gm. Oborniki Śląskie) - ruiny zamku, układ przestrzenny miejscowości,
− Wojnowice (gm. Miękinia) - zamek,
80
SYNTEZA
w województwie lubuskim:
− Krosno Odrzańskie, historyczne centrum i obiekty zabytkowe,
− Nowa Sól, historyczne centrum i obiekty zabytkowe,
− Bytom Odrzański, historyczne centrum i obiekty zabytkowe,
w województwie zachodniopomorskim:
− w Szczecinie tereny nad jeziorem Dąbie i Międzyodrze,
− w Świnoujściu fragment śródmieścia, wyspa Karsibór i południowa część Warszowa,
− w Gryfinie nadbrzeżna część miasta.
4.1.5. Zagrożenie terenów aktywności gospodarczej
Ważna jest również ochrona przeciwpowodziowa terenów przemysłowych zlokalizowanych w granicach wody 1% i powodzi z lipca 1997r., ze względu na zgromadzony tu duży kapitał. Wśród terenów zagrożonych zalaniem znajdują się:
− Tereny przemysłowe w Raciborzu,
− Port Koźle,
− Zakłady Koksownicze Zdzieszowice,
− OTMĘT S.A. i Zakłady Papiernicze w Krapkowicach,
− Zakłady Cementowo- Wapiennicze – Chorula w województwie opolskim,
− Zakłady Aparatury Chemicznej w Opolu,
− Ovita - Nutricia Sp. z o.o. w Opolu,
− Elektrownia Opole w Brzeziu,
− Cukrownia WRÓBLIN w Lewinie Brzeskim,
− Zakłady Garbarskie i Brzeskie Zakłady Urządzeń Wagowych w Brzegu,
− Tereny przemysłowe w Raciborzu,
− tereny przemysłowe we Wrocławiu,
− fragment terenu Huty Miedzi „Głogów” w Głogowie,
4.2. Zagrożenia środowiska przyrodniczego nie związane z powodzią
Do podstawowych zagrożeń środowiska przyrodniczego, nie związanych ze skutkami powodzi, należą zanieczyszczenia spowodowane działalnością człowieka w postaci emisji do powietrza zanieczyszczeń pyłowych i gazowych, odpadów przemysłowych i komunalnych składowanych na powierzchni ziemi, nie oczyszczonych
ścieków przemysłowych i komunalnych odprowadzanych do wód powierzchniowych.
4.2.1. Obiekty najbardziej uciążliwe dla środowiska
Do obiektów stwarzających największe zagrożenie dla środowiska zaliczyć należy:
SYNTEZA
81
− zakłady przemysłowe zaliczane do najbardziej uciążliwych w skali kraju i województwa (tzw. lista krajowa i wojewódzka prowadzona przez Inspektorat Ochrony Środowiska),
− zakłady przemysłowe stanowiące potencjalne, nadzwyczajne zagrożenie dla
środowiska (NZŚ),
− oczyszczalnie ścieków odprowadzające ścieki nie odpowiadające obowiązującym normom oraz obiekty i tereny, z których wpływają do wód ścieki nie oczyszczone,
− składowiska odpadów komunalnych i przemysłowych,
Zakłady szczególnie uciążliwe z tzw. listy krajowej:
Najbardziej uciążliwe zakłady przemysłowe w skali kraju są objęte specjalnym nadzorem, który prowadzi do stałego ograniczania szkodliwego wpływu na środowisko
tych obiektów i wymusza wprowadzanie nowoczesnych „czystych” technologii.
Do zakładów należących do najbardziej uciążliwych dla środowiska w skali kraju
(tzw. Lista krajowa prowadzona przez Państwowy Inspektorat Ochrony Środowiska),
według stanu na koniec 2000 roku należą:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
Kombinat Koksowniczy „Zabrze” - Koksownia „Knurów” w Knurowie,
Zakłady Chemiczne „Blachownia – Holding” S.A. w Kędzierzynie – Koźlu;
Huta „Katowice” S.A. - Zakłady Koksownicze w Zdzieszowicach;
Zakłady Azotowe „Kędzierzyn” S.A. w Kędzierzynie – Koźlu
„Hutmen” S.A. we Wrocławiu
Zakłady Chemiczne „Rokita S.A w Brzegu Dolnym
KGHM „ Polska Miedż” S.A. Oddział – Zakład Hydrotechniczny w Rudnej
„Wiskord” S.A. w Szczecinie (zakład zlikwidowany)
Zakłady Chemiczne „Police” S.A. w Policach k/Szczecina.
Oprócz listy krajowej Państwowy Inspektorat Ochrony Środowiska prowadzi również
listę zakładów najbardziej uciążliwych w skali województwa. Na terenie objętym Studium zalicza się do nich (stan na koniec roku 2000):
1) Koksownia „Radlin” – Radlin,
2) Kopalnia Węgla Kamiennego „Knurów” – Knurów,
3) Kopalnia Węgla Kamiennego „Szczygłowice – Knurów,
4) Huta „Łabędy” – Gliwice;
5) Fabryka Drutu „Linodrut”- Gliwice;
6) Polskie Odczynniki Chemiczne „POCH” –Gliwice;
7) Kopalnia Węgla Kamiennego „Sośnica” – Gliwice;
8) Zakład Elektrod Węglowych – Racibórz;
9) Zakłady Elektromechaniczne „EMA BRZEZIE” – Racibórz;
10) Cementownia „Odra” S.A. w Opolu
82
SYNTEZA
11) Zakłady Przemysłu Wapienniczego „Opolwap” S.A. w Tarnowie Opolskim
12) Górażdże Cement S.A. w Choruli
13) Zakłady Obuwnicze „Otmęt” S.A. w Krapkowicach
14) Zakłady Papiernicze S.A. w Krapkowicach
15) Elektrownia „Blachownia” S.A. w Kędzierzynie – Koźlu
16) Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Kędzierzynie –
Koźlu
17) Kama Foods S.A. w Brzegu
18) Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Brzegu
19) Wodociągi i Kanalizacja Sp. z o.o. w Opolu
20) Fabryka Maszyn Rolniczych „Agromet” Sp. z o.o. w Brzegu
21) Elektrociepłownia „Wrocław” we Wrocławiu
22) „Polar” S.A. we Wrocławiu
23) Cukrownia „Małoszyn” w Malczycach
24) Elektrociepłownia „Czechnica” w Siechnicach
25) Zakłady Samochodowe „Jelcz” S.A. w Jelczu Laskowicach
26) Zakład Garbarski – Stanisław Kozik „Proskór Bis” w Prochowicach
27) Przedsiębiorstwo Przemysłu Ziemniaczanego S.A. w Niechlowie
28) KGHM „Polska Miedź S.A.- Oddział Zakład Hydrotechniczny w Rudnej (zbiornik
„Żelazny Most”)
29) KGHM „Polska Miedź S.A. - Oddział Huta Miedzi „Głogów”
w województwie lubuskim
30) Ferma Tuczu Trzody Chlewnej Niedoradz,
31) ROCWOOL Polska Sp. z o.o. Cigacice.
Należy podkreślić, że większość wymienionych zakładów w ostatnich latach znacznie zredukowała ilości emitowanych zanieczyszczeń poprzez wprowadzanie nowoczesnych urządzeń i bardziej oszczędnych technologii produkcji, co przynosi już teraz wymierne korzyści ekologiczne.
Składowiska odpadów
Obecnie istotnym z punktu widzenia ochrony środowiska przyrodniczego, problemem jest nadmierna produkcja odpadów komunalnych i przemysłowych, przy
jednoczesnym braku rozwiązań w zakresie utylizacji i wtórnego ich wykorzystania.
Zdecydowana większość odpadów gromadzona jest na składowiskach, które po zakończeniu eksploatacji długo jeszcze pozostają terenami zdegradowanymi, wymagającymi rekultywacji. Najbardziej niebezpieczne są składowiska odpadów przemysłowych, na terenie których składowane są często substancje niebezpieczne, o długim
czasie rozkładu, których przedostanie się do ziemi i wody grozi dużym zanieczyszczeniem środowiska. Na obszarze pasma Odry w chwili obecnej znajdują się następujące, przemysłowe składowiska odpadów niebezpiecznych, w tym należące do
największych zakładów przemysłowych pasma Odry:
SYNTEZA
83
− nieczynne składowisko odpadów porafinacyjnych Koksowni „Radlin” – w dorzeczu Olzy,
− mogilnik z przeterminowanymi środkami ochrony roślin w Raszczycach gmina
Lyski – w dorzeczu Odry,
− składowisko odpadów pogalwanicznych „Smolnica” Zakładów Mechanicznych
„Bumar Łabędy” SA w Gliwicach w dorzeczu Bierawki,
− składowisko odpadów pestycydowych w Sośnicowicach w dorzeczu Bierawki,
− składowisko odpadów niebezpiecznych Przedsiębiorstwa ProdukcyjnoHandlowego „Polskie Odczynniki Chemiczne” SA w Gliwicach – w dorzeczu
Kłodnicy,
− składowisko odpadów energetycznych oraz stawy osadowe zakładowej oczyszczalni ścieków Elektrowni „Blachownia” w Kędzierzynie – Koźlu,
− składowisko odpadów energetycznych, stawy osadowe „Laguna”, stawy osadowe oczyszcalni ścieków Piskorzowiec Zakładów Azotowych „Kędzierzyn” w Kędzierzynie – Koźlu,
− składowisko odpadów energetycznych Zakładów Koksowniczych w Zdzieszowicach,
− składowisko odpadów produkcyjnych Zakładów Garbarskich S.A. w Brzegu w
Raciszowie, gm. Lubsza,
− składowisko odpadów energetycznych Elektrowni „Opole” S.A. w Brzeziu, składowisko w Opolu – Groszowicach,
− składowisko popiołu i żużla ECO Opole w Opolu,
− składowisko popiołu i żużla oraz staw osadowy Zakładów Papierniczych w
Krapkowicach,
− składowisko odpadów poprodukcyjnych „Kama” Foods S.A. w Brzegu,
− składowisko KGHM „Polska Miedź” S.A. Oddział Zakład Hydrotechniczny w
Rudnej – zbiornik odpadów poflotacyjnych „Żelazny Most” w Rudnej,
− składowiska KGHM „Polska Miedź” Oddział Huta Miedzi „Głogów” w Głogowie:
hałda żużla szybowego, staw osadowy, hałda żużla granulowanego, hałda żużla
z pieców Dorschla, wysypisko przemysłowe w Biechowie;
− składowiska Zakładów Chemicznych „Rokita” S.A. w Brzegu Dolnym: suche
składowisko odpadów chemicznych, składowisko odpadów paleniskowych,
składowisko osadów wstępnych z oczyszczalni ścieków,
− składowisko zakładowe KGHM „Polska Miedź” S.A. Oddział Huta Miedzi „Cedynia” w Orsku,
− składowiska Zespołu Elektrociepłowni Wrocław S.A.: odpadów przemysłowych
w Kamieniu gmina Długołęka, odpadów paleniskowych w Siechnicach gmina
Święta Katarzyna,
− składowisko odpadów przemysłowych „Polifarb”-u Cieszyn-Wrocław S.A. w Bielawie gmina Długołęka,
84
SYNTEZA
− składowisko odpadów przemysłowych Zakładów Samochodowych „Jelcz” S.A.
w Jelczu-Laskowicach,
− składowisko odpadów poprzerobowych „Centrozłom”-u Wrocław w Oławie,
− składowisko odpadów poprodukcyjnych „Ergis” S.A. Oława w Owczarach gmina
Oława,
− składowisko odpadów przemysłowych „Polar” S.A. Wrocław w Piecowicach
gmina Długołęka,
− składowisko odpadów przemysłowych „Viscoplast”-u Wrocław we Wrocławiu,
− składowisko odpadów dla Wrocławskiej Oczyszczalni Ścieków w Janówku we
Wrocławiu,
− składowisko zakładowe Sp. „Diament” Zielona Góra we wsi Wronów gmina Niechlów.
w województwie lubuskim:
− mogilnik w Żabicach, na terenie gminy Górzyca,
− zakładowe składowisko odpadów „Kostrzyn Paper” w Kostrzyniu,
− składowisko odpadowych rdzeni i mas formierskich firm „DOMEX”, „Mała odlewnia” i „FAKOT” w Bobrownikach, w gminie Otyń,
− zrekultywowane składowisko odpadów poprodukcyjnych „Rockwool Polska” sp.
z o.o. Cigacice, w Górkach Małych na terenie gminy Sulechów,
w województwie zachodniopomorskim:
− składowiska Zakładów Chemicznych „Police” S.A.: składowisko fosfogipsów,
składowisko siarczanu żelazowego,
− składowiska Zakładów Energetycznych „Dolna Odra” S.A.: skadowisko popiołu i
żużla, dwa składowiska komunalno-przemysłowe,
− składowisko popiołu i żużla Elektrowni „Pomorzany” w Szczecinie,
− składowisko popiołu i żużla Elektrowni „Szczecin”,
− składowiska i miejsca czasowego gromadzenia Huty „Szczecin”: szlamu wielkopiecowego, żużla posodowego, żużla wielkopiecowego,
− składowiska zakładów „Wiskord” Szczecin (produkcja zakończona w maju
2000r.): stawy osadowe, składowisko odpadów wapiennych, dwa składowiska
odpadów przemysłowych – rotacyjne,
− składowiska Fabryki Papieru „Szczecin – Skolwin”: żużla, refulacyjne, odpadów
budowlanych, odpadów różnych,
− zakładowe pole odkładcze „Elektrim Kable” Szczecin,
− pięć mogilników: Barnkowo w gminie Chojna, Wąwolnica w gminie Dobra Sczecińska, Marszewo w gminie Goleniów, Chrząstowo w gminie Kamień Pomorski,
Kurzycko w gminie Mieszkowice.
W wyniku negatywnych przekształceń środowiska odcinek doliny Odry od Brzegu
Dolnego do Oławy (województwo dolnośląskie) jeszcze w 1990 roku był zaliczany do
tzw. obszarów ekologicznego zagrożenia na których odnotowywano największe
przekroczenia norm skażenia środowiska. W 1995 dokonano weryfikacji granic obszarów ekologicznego zagrożenia w wyniku czego ograniczono jego zasięg do saSTUDIUM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PASMA ODRY
SYNTEZA
85
mej aglomeracji wrocławskiej, jednak pozostała część doliny Odry wskutek degradacji środowiska w przeszłości także wymaga wielokierunkowych działań w zakresie
ochrony środowiska i przyrody.
4.2.2. Zagrożenia wód powierzchniowych – klasy czystości rzek
Do głównych źródeł zanieczyszczenia wód powierzchniowych należą nie
oczyszczone lub niedostatecznie oczyszczone ścieki komunalne i przemysłowe,
ścieki hodowlane, a także zanieczyszczone wody pochodzące ze spływów powierzchniowych. Rzeka Odra jest największym odbiornikiem ścieków, a najważniejsze źródła jej zanieczyszczenia przedstawia poniższa tabela.
tab. nr 14. główne źródła zanieczyszczeń rzeki Odry w 1999r.
L.p.
1.
2.
Główne źródła zanieczyszczeń
Wielkość zrzutu
[m³/dobę]
gminy wiejskie nie posiadające oczyszczalni ścieków : Rudziniec, Gierałtowice, Nędza, Lyski, Jejkowice, Pietrowice
Wielkie, Kornowac, Krzanowice, Lubomia, Marklowice,
Mszana, Godów.
wody z kopalń węgla, zawierające duże ładunki soli odprowadzane do rzek: Olzy, Rudy i Nacyny, Bierawki, Kłodnicy,
3.
gminy wiejskie nie posiadające zorganizowanych systemów
odprowadzania i oczyszczalni ścieków : Lubsza, Popielów,
Dąbrowa, Łubniany, Cisek.
4.
Miejskie Wodociągi i Kanalizacje Kędzierzyn – Koźle
5
BIOKRAP Sp. z o.o. – Krapkowice
6.
Wodociągi i kanalizacja w Opolu
7.
ZGKiM w Prószkowie
8.
Miejskie Zakłady Wodociągów i Kanalizacji
Czarnowąsy
9.
ELKOM Sp. z o.o. – Dobrzeń Wielki
brak danych
ok. 155 300
brak danych
11 926
5 916
24 707
320
„PROWOD”
148
252
10. HYDROLEW Sp. z o.o. – Lewin Brzeski
703
11. GZGKiM Skarbimierz Osiedle – Skarbimierz
572
12. Zakłady Azotowe Kedzierzyn S.A. w Kędzierzynie Koźlu
13. Zakłady Koksownicze „Zdzieszowice” Sp. z o.o. w Zdzieszowicach
86
19 200
brak danych
SYNTEZA
tab. nr 14. główne źródła zanieczyszczeń rzeki Odry w 1999r. – c.d.
Lp
Wielkość zrzutu
[m³/dobę]
14. OPOLWAP S.A. w Tarnowie Opolskim
638
15. Elektrownia Opole S.A. w Brzeziu
17 746
16. Kama Foods S.A. w Brzegu
3 783
17. Górażdże Cement S.A.
153
2
18. Oczyszczalnia ścieków Przedsiębiorstwa Usług Techniczno-Socjalnych oraz ścieki z Jelczańskich Zakładów samochodowych w Jelczu-Laskowicach
19. Zakłady Papiernicze w Oławie oraz oczyszczone ścieki z
mechaniczno-biologicznej oczyszczalni w Oławie
20. PPWMN „Wtórmet” w Oławie
21. Oczyszczalnie mechaniczno-biologiczne w Siechnicach
22. Przeciążone pola irygacyjne Wrocław-Osobowice
23. Oczyszczalnia „Viscoplastu”
24. „Cussons” Polska S.A. we Wrocławiu
25. Wrocławska Oczyszczalnia Ścieków (Janówek)
26. Zakłady Chemiczne „Rokita” S.A. w Brzegu Dolnym
27. Ścieki nie oczyszczone i po oczyszczaniu mechanicznobiologicznym z Malczyc
28. Oczyszczalnia mechaniczno-biologiczna w Chobieni
29. Zakłady KGHM Polska Miedź S.A. w tym Zakład Hydrotechniczny „Żelazny Most”
30. Komunalna oczyszczalnia ścieków dla miasta Głogowa
województwo lubuskie3
31. Spółka Wodno-Ściekowa „Łącza” S.A.
32. Kostrzyn Paper S.A. – Kostrzyn nad Odrą
33. Oczyszczalnia ścieków Gubin-Guben
34. Zakład Usług Wodno-Ściekowych Sp. z o.o. - Słubice
35. Spółka Wodno Ściekowa „Czysta Odra” – Nowa Sól
36. Miejskie Zakłady Komunalna Sp. z o.o. Kostzryn
37. Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej - Sulechów
38. Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Sp. z o.o.
Krosno Odrzańskie
2
3
2 100
7 400
100
700
59 500
1 045
520
22 000
35 000, w tym 24 100
ścieków oczyszczonych,
reszta to nadmiarowe
wody pochłodnicze
490
ok. 197
razem ok. 84 500
1 715
32 700
18 280
4 700
4 200
4 200
3 530
3 300
2 890
Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie dolnośląskim w 1999 roku. WIOŚ Wrocław
źródło: Raport o stanie środowiska w województwie lubuskim w 1999r. WIOŚ Zielona Góra
SYNTEZA
87
tab. nr 14. główne źródła zanieczyszczeń rzeki Odry w 1999r. – c.d.
Lp
Wielkość zrzutu
[m³/dobę]
39. Ścieki nie oczyszczone i niedostatecznie oczyszczone z
terenu Szczecina
40. Chojna
100 000
brak danych
Klasyfikacja czystości rzek
Konsekwencją wprowadzania do wód powierzchniowych zanieczyszczeń jest zły
stan czystości Odry i jej dopływów. Należy zwrócić uwagę, że wody Odry już w momencie wpływania na obszar Polski, nie odpowiadają normom czystości. Taki stan
wskazuje na konieczność kompleksowych działań, obejmujących całe dorzecze Odry, mających na celu poprawę jakości wód. Ocenę jakości wód powierzchniowych
przeprowadzono za pomocą metody bezpośredniej w zakresie parametrów fizykochemicznych, stanu sanitarnego oraz ogólnie, uwzględniając obie grupy. Główne
rzeki znajdujące się na obszarze opracowania oceniono następująco, uwzględniając
wszystkie parametry zanieczyszczenia :
tab. nr 15. klasyfikacja czystości rzek w 1999r.
Lp
1.
2.
88
Nazwa rzeki
Klasyfikacja czystości rzeki
− od odcinka granicznego w Chałupkach do punktu powyżej ujścia Słubi na terenie województwa zachodniopomorskiego – nie odpowiada normom (klasa non),
− poniżej ujścia Słubi do punktu pomiarowego na wysokości Widuchowej – III-cia klasa,
− Odra Wschodnia do wysokości Szczecina – III-cia klasa
czystości,
− na wysokości Szczecina – nie odpowiada normom,
− Odra Zachodnia do Kołbaskowa – III-cia klasa,
− na wysokości Sczecina – non,
− w punkcie pomiarowym na wysokości Polic – III-cia klasa.
Olza wraz z do− rzeka Olza i potok Bobrówka na całym badanym odcinpływami:
ku – non,
Bobrówka,
− pozostałe badane dopływy Olzy to : Piotrówka - III klasy
Piotrówka z Pielczystości,
grzymówką,
Pielgrzymówka - non oraz Szotkówka z Leśnicą i Ruptawą –
Szotkówka z
prowadziły wody pozaklasowe.
Leśnicą i Ruptawą
Odra
SYNTEZA
tab. nr 15. klasyfikacja czystości rzek w 1999r.- c.d.
Lp
Nazwa rzeki
3.
4.
Psina i Troja
Ruda z Nacyną
i Suminą
5.
Bierawka
6.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
Kłodnica wraz z
dopływami Bytomką, potokiem
Miechowickim i
Mikulczyckim,
rzeka Drama
Mała Panew z
Jemielnicą
Stobrawa wraz z
Bogacicą, Budkowiczanką i
Brynicą
Nysa Kłodzka
Osobłoga
Widawa
Oława Ślęza
Bystrzyca
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Kaczawa
Czarna Woda
Barycz
Warta
Bóbr
Nysa Łużycka
7.
8.
Klasyfikacja czystości rzeki
− na całej długości non
− Ruda – non (poniżej zbiornika „Rybnik” dodatkowo dochodziło ponadnormatywne stężenie związków mineralnych),
− Nacyna -non.
− Sumina - III klasy w zakresie fizyko-chemicznych.
non, na całej długości prowadziła wody pozaklasowe.
−
−
−
−
Kłodnica – non,
Bytomka - nie odpowiada normom,
Potok Miechowicki i Mikulczycki – non,
Drama - III klasa czystości.
− do Jeziora Turawskiego - III klasa,
− poniżej Jeziora Turawskiego – II klasa
wody nie odpowiadające normom - non
wody III-ciej klasy oraz nie odpowiadające normom - non
wody III-ciej klasy oraz nie odpowiadające normom - non
cała długość rzeki pozaklasowa - non
pozaklasowa we wszystkich klasyfikacjach - non
17 % długości rzeki w klasie III dla klasyfikacji ogólnej, pozostała część nie odpowiada normom– non,
Same rzeki prowadzące zanieczyszczone wody są zagrożeniem dla żyjących w nich
organizmów żywych oraz w przypadku wylania, dla terenów rolniczych.
SYNTEZA
89
mapka nr 6. klasy czystości rzek
90
SYNTEZA
4.2.3. Obszary zagrożenia i zanieczyszczenia gleb
Zanieczyszczenie środowiska na danym terenie obrazuje stan gleb, w których kumulują się emitowane zanieczyszczenia. Przekroczenia norm zawartości metali
ciężkich oraz kwaśny i bardzo kwaśny odczyn gleb, świadczą o dużym skażeniu
środowiska. Taki stan występuje w południowej i środkowej części pasma Odry,
obejmującej województwa śląskie, opolskie i dolnośląskie. W województwie lubuskim
zanieczyszczenia mają charakter napływowy i pomimo braku większych źródeł zanieczyszczeń w granicach pasma Odry, badania monitoringowe wykazują zagrożenie czystości gleb.
W województwie śląskim do gmin, na terenie których zlokalizowano występowanie
ponadnormatywnych zawartości metali ciężkich w glebach należą:
− Sośnicowice, Gierałtowice, Rudziniec, Racibórz, Kuźnia Raciborska, Nędza,
Rudnik (pod względem zawartości cynku),
− Gliwice, Toszek, Pilchowice, Rudziniec, Krzyżanowice, Pietrowice Wielkie, Rudnik, Wodzisław, Godów, Lyski (pod względem zawartości ołowiu)
− Gliwice, Knurów (pod względem zawartości kadmu)
Wartości średnie dla wszystkich gmin mieszczą się w skali wartości dopuszczalnych.
Wśród gmin o udziale gruntów użytkowanych rolniczo o odczynie pH kwaśnym i bardzo kwaśnym wynoszącym ponad 60% należy wymienić:
- Gliwice, Knurów, Pyskowice, Pilchowice, Rudziniec, Kuźnia Rydułtowy, Marklowice, Godów, Gorzyce, Mszana, Gaszowice.
Wg badań Okręgowej Stacji Chemiczno – Rolniczej w Opolu gleby na terenie
województwa opolskiego - w tym również na obszarze ok. 50 % powierzchni pasma
Odry - wykazują stałe, silne zakwaszenie jonami wodorowymi, glinowymi i żelazowymi, a w gminach Bierawa, Chrząstowice, Dąbrowa, Łubniany, Popielów, Zdzieszowice udział ten osiąga nawet 60 – 84 % powierzchni.
Zanieczyszczenia gleb na terenie województwa, w tym również na obszarze pasma Odry generalnie nie przekraczają dopuszczalnych normatywów jakościowych.
Słabe zanieczyszczenie metalami ciężkimi stwierdzono w kilku miejscowościach pasma Odry, w tym:
− zanieczyszczenie miedzią i cynkiem w gminie: Skarbimierz,
− zanieczyszczenie kadmem w gminie: Dobrzeń Wielki, Tarnów Opolski, Zdzieszowice,
− ołowiem w gminie: Skarbimierz,
− podwyższone zawartości siarki w glebie stwierdzono w gminach: Chrząstowice,
w mieście Opolu.
Prowadzone przez Stację Chemiczno-Rolniczą we Wrocławiu badania gleb użytkowanych rolniczo na terenie województwa dolnośląskiego, dotyczą ich odczynu, zawartości metali ciężkich takich jak: kadm, miedź, nikiel, ołów i cynk oraz zawartości
związków siarki. Wśród gmin o ponad normatywnej zawartości metali ciężkich w glebie należy wymienić: Wrocław i Brzeg Dolny.
W gminach objętych opracowaniem (za wyjątkiem gmin wiejskiej i miejskiej Głogów),
podobnie jak w całym województwie dolnośląskim bardzo duży udział mają gleby
kwaśne (pH 4,6-5,5) oraz bardzo kwaśne (pH poniżej 4,5). Wśród gmin w których
SYNTEZA
91
udział gruntów kwaśnych i bardzo kwaśnych wynosi ponad 60% należy wymienić:
Czernica, Jelcz-Laskowice, Jemielno, Malczyce, Miękinia, Niechlów, Oława, Prochowice, Wińsko.
Badania przeprowadzone na obecność związków siarki wykazały zawartość wysoką
- w 4 % oraz zawartość podwyższoną - w 2,5 % pobranych prób. Najwyższa średnia
zawartość siarki wystąpiła w gminach: miejskiej Oława, Malczycach i Miękini.
Wśród gmin lubuskiej części pasma Odry, o udziale ponad 60% gruntów użytkowanych rolniczo o odczynie pH 5,5 i większym, należy wymienić Cybinkę, Bytom Odrzański i Zabór.
W województwie lubuskim i zachodniopomorskim ze względu na brak analizy
zanieczyszczeń i odczynu gleb w Raporcie o stanie środowiska, oprzeć się można
na prowadzonym monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych i dyspozycji zanieczyszczeń do podłoża. W lubuskiej części pasma Odry wykazuje on wysoki poziom stężeń związku siarki i azotu, dużą kwasowość opadów oraz obecność związków biogennych i metali ciężkich. Głównym źródłem obecności zanieczyszczeń jest
ich transport z masami powietrza napływającymi z dużych, europejskich okręgów
przemysłowych. Badania wykazały stężenie zanieczyszczeń zagrażające jakości
gleb, wód i lasów i wskazały na potrzebę eliminacji tak wysokiej zawartości zanieczyszczeń, co z uwagi na ich źródła wymaga podjęcia działań na poziomie międzynarodowym.
Badania w zachodniopomorskiej części pasma Odry wykazały wyższe od
średniej krajowej stężenia chlorków, azotanów i azotynów w wodach opadowych,
natomiast w zakresie pozostałych składników, między innymi kwasowości opadów i
zawartości metali ciężkich, były zbliżone lub mniejsze od średniej krajowej. Za niepokojące uznane zostało stężenie związków azotu, jednak z uwagi na krótki okres
prowadzonych badań, ich obecność wymaga dalszych, ciągłych badań.
92
SYNTEZA
5. BARIERY ROZWOJU GOSPODARCZEGO
5.1. Bariery rozwoju w zakresie infrastruktury technicznej.
Współcześnie jednym z najistotniejszych czynników warunkujących możliwości
rozwoju gospodarczego obszarów jest dostępność i funkcjonalność systemów zaopatrywania w wodę, energię elektryczną, gaz przewodowy, systemów telekomunikacyjnych oraz systemów odbioru ścieków. Największe braki obserwuje się na terenach wiejskich pasma Odry, w zakresie zaopatrzenia w gaz przewodowy oraz odprowadzania i oczyszczania ścieków.
5.1.1. Zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków
Problemy dotyczące zaopatrzenia w wodę są podobne w całym paśmie Odry i
polegają na braku dostępu do sieci wodociągowej dla niektórych jednostek osadnictwa wiejskiego, braku możliwości lokalizowania inwestycji wodochłonnych ze względu na małą wydajność istniejących wodociągów i źródeł wody.
Jako tereny, na których występują bariery rozwoju gospodarczego związane z
brakiem dostępu do wodociągu, można wymienić:
− tereny wiejskie województwa śląskiego, pozostające poza strefą obsługi Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów w Katowicach (powiat raciborski i gliwicki), ze względu na brak rezerw i możliwości obsługi inwestycji wodochłonnych,
− 2 gminy położone w opolskiej części pasma Odry: Lubsza i Turawa, ze względu
na niepełne zwodociągowanie,
− część terenów wiejskich w 12 gminach województwa dolnośląskiego: Góra,
Oborniki Śląskie, Ścinawa, Środa Śląska, Długołęka, Jemielno, Kotla, Miękinia,
Oława, Pęcław, Ruja i Wołów, ze względu na niepełne zwodociągowanie,
− niektóre tereny wiejskie w 14 gminach województwa lubuskiego: Gubin, Krosno
Odrzańskie, Nowa Sól, Bytom Odrzański, Otyń, Siedlisko, Cybinka, Słubice, Bojadła, Trzebiechów, Zielona Góra, Dąbie, Bobrowice, Maszewo, nie są całkowicie zwodociągowane,
− część terenów wiejskich w 7 gminach: Goleniów, Kamień Pomorski, Gryfino,
Chojna, Cedynia, Mieszkowice, Boleszkowice nie posiada dostępu do sieci wodociągowej, a w Świnoujściu oraz Międzyzdrojach występuje deficyt wody w
sezonie letnim.
Podobne problemy, ale w większym zakresie, dotyczą odprowadzania i oczyszczania ścieków. Brak dostępu do sprawnej sieci kanalizacyjnej i oczyszczalni ścieków dla terenów, które mogą być przeznaczone na inwestycje z jednej strony oraz
dla terenów już zainwestowanych z drugiej, wymaga dużych nakładów na budowę i
rozbudowę systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków. Problemy te dotyczą
nie tylko terenów wiejskich, ale także miast, w których część terenów nie jest obsługiwana przez czyszczalnie lub funkcjonujące oczyszczalnie wymagają modernizacji
i rozbudowy z powodu zbyt małej przepustowości, czy też nie spełniania wymogów
ochrony środowiska. Do miast, w których konieczna jest budowa lub rozbudowa
oczyszczalni ścieków lub samych sieci kanalizacyjnych, należą: Gliwice, Knurów,
Pszów, Racibórz, Radlin, Rydułtowy, Wodzisław Śląski, Brzeg, Kędzierzyn-Koźle,
SYNTEZA
93
Opole (oczyszczalnia w trakcie rozbudowy), Wrocław, Gubin, Nowa Sól, Zielona
Góra, Szczecin, Świnoujście (sieć).
Również na terenach wiejskich, zwłaszcza posiadających dogodne uwarunkowania lokalizacyjne, barierą jest brak dostępu do kanalizacji sanitarnej. Nie posiadają oczyszczalni ścieków następujące tereny wiejskie:
− 12 gmin województwa śląskiego: Rudziniec, Gierałtowice, Nędza, Lyski, Jejkowice, Pietrowice Wielkie, Kornowac, Krzanowice, Lubomia, Marklowice, Mszana
i Godów,
− 4 gminy województwa opolskiego: Popielów, Dąbrowa, Cisek i Łubniany,
− 6 gmin województwa dolnośląskiego: Oborniki Śląskie, Ścinawa, Środa Śląska,
Jemielno, Niechlów, Ruja,
− 7 gmin województwa lubuskiego: Gubin, Nowa Sól, Szlichtyngowa, Otyń, Siedlisko, Bojadła, Maszewo.
Kolejną grupę stanowią tereny wiejskie gmin, w których istnieje duże niedoinwestowanie w zakresie infrastruktury, a bardzo często jedyną jednostką wyposażoną w
sieć kanalizacyjną i oczyszczalnię ścieków, jest miejscowość będąca siedzibą gminy. Na wymienionych niżej terenach gmin do 50% ludności lub miejscowości, korzysta z sieci kanalizacyjnej:
− 7 gmin województwa śląskiego : Gaszowice, Gorzyce, Kuźnia Raciborska,
Pilchowice, Rudnik, Sośnicowice i Toszek, w których konieczna jest rozbudowa
oczyszczalni ścieków i sieci kanalizacyjnych,
− 7 gmin w opolskiej części pasma Odry: Walce, Turawa, Reńska Wieś, Brzeg,
Pruszków, Lewin Brzeski, Gogolin, Dobrzeń Wielki, Bierawa, Tarnów Opolski,
Lubsza, Chrząstowice,
− 18 gmin województwa dolnośląskiego: Brzeg Dolny, Góra, Jelcz-Laskowice,
Prochowice, Święta Katarzyna, Wołów, Czernica, Długołęka, Głogów, Jerzmanowa, Kotla, Malczyce, Miękinia, Oława, Pęcław, Wińsko, Wisznia Mała, Żukowice,
− 7 gmin lubuskiej części pasma Odry: Gubin, Cybinka, Czerwieńsk, Trzebiechów,
Zabór, Zielona Góra, Dąbie,
− 9 gmin w części zachodniopomorskiej: Widuchowa, Kołbaskowo, Dobra Szczecińska, Boleszkowice, Mieszkowice, Chojna, Gryfino, Police, Kamień Pomorski.
5.1.2. Energetyka
Jednym z podstawowych warunków rozwoju gospodarczego danego terenu
jest dostępność energii elektrycznej. Istniejące sieci przesyłowe wysokiego napięcia
zapewniają pokrycie potrzeb całego pasma Odry. Natomiast istnieje potrzeba inwestycji w zakresie średnich i niskich napięć. Zbyt mała liczba stacji transformatorowych
, ograniczona moc istniejących stacji, zły stan techniczny stacji i sieci, to bariery których pokonanie warunkuje najczęściej realizację nowych inwestycji. W całym paśmie
Odry występują tereny wymagające rozbudowy i modernizacji sieci i urządzeń średnich i niskich napięć.
W zakresie urządzeń i sieci przesyłowych wysokich napięć, jedynie w części
opolskiej i dolnośląskiej pasma Odry, wymagane są nowe inwestycje w postaci napowietrznej linii 400 kV relacji Dobrzeń – Wielopole oraz Klecina-Pasikurowice,
przebiegającej przez Wrocław, dwóch stacji systemowych 400/110 kV oraz dziewię94
SYNTEZA
ciu stacji 110/20kV w obrębie aglomeracji Wrocławskiej, linii kablowych 110kV pomiędzy stacjami na terenie Wrocławia.
5.1.3. Gazownictwo
W obrębie pasma Odry przeważająca większość gmin, posiada sieci i urządzenia
zaopatrujące je w gaz ziemny. Bariery rozwojowe w tym zakresie występują w następujących gminach pozbawionych całkowicie sieci przesyłowej gazu dla terenów
wiejskich: Gaszowice, Jejkowice, Krzanowice, Kuźnia Raciborska, Nędza, Rudnik i
Sośnicowice w województwie śląskim, Lubsza, Popielów, Chrząstowice, Walce,
Reńska Wieś, Cisek, Bierawa w województwie opolskim, Czernica, Jemielno, Kotla,
Malczyce, Niechlów, Pęcław, Ruja, Wińsko, Brzeg Dolny, Jelcz-Laskowice, Ścinawa
i Wołów w dolnośląskim, 15 gmin w województwie lubuskim: Szlichtyngowa, Siedlisko, Zaborów, Bojadła, Trzebiechów, Czerwieńsk, Dąbie, Maszewo, Bobrowice,
Gubin, Kostrzyn, Krosno Odrzańskie, Słubice, Cybinka, Słońsk. Również nieliczne
miasta w paśmie Odry nie są zaopatrywane w gaz przewodowy. Należą do nich:
Prochowice, Ścinawa, Krosno Odrzańskie, Słubice.
5.1.4. Gospodarka odpadami.
Największy problemem wymagającym rozwiązania w zakresie gospodarki odpadami jest ograniczenie ilości składowanych odpadów. W szczególności dotyczy to
niebezpiecznych odpadów przemysłowych, które stanowią największe zagrożenie
dla środowiska. Brak możliwości wtórnego wykorzystania odpadów zmusza do
zwiększania powierzchni lub pojemności zbiorników do ich gromadzenia. Problem
związany z gospodarką odpadami został szczegółowo omówiony w punkcie 4.1.2.
Zagrożenia środowiska przyrodniczego.
W przypadku odpadów komunalnych w większości województw (z wyjątkiem
lubuskiego) brak selektywnej zbiórki odpadów, co uniemożliwia zagospodarowanie
ich części jako surowców wtórnych oraz brak obiektów służących ich utylizacji. Taka
sytuacja prowadzi do szybkiego wypełniania się istniejących składowisk, konieczności przeprowadzania ich rekultywacji i wyznaczania nowych.
Szczegółowo sytuację w zakresie gospodarki odpadami przedstawiono w rozdziale 4.1.2. Zagrożenia środowiska przyrodniczego.
5.2. Bariery rozwoju w zakresie transportu
5.2.1. Bariery związane z funkcjonowaniem komunikacji drogowej, kolejowej i
lotniczej
Istotnym czynnikiem warunkującym poziom rozwoju gospodarczego jest dostępność i funkcjonalność układów transportowych. Na całym obszarze pasma Odry pojawiają się podobne ograniczenia w sprawnym funkcjonowaniu układu transportowego.
SYNTEZA
95
Do głównych barier prawidłowego funkcjonowania i rozwoju komunikacji drogowej w paśmie Odry zaliczyć można:
- brak obwodnic miejscowości i przebieg tras tranzytowych przez tereny mieszkaniowe,
- zły stan techniczny wielu dróg,
- brak autostrad i dróg ekspresowych obsługujących ruch tranzytowy,
- niewystarczające do obsługi istniejącego ruchu drogowego, parametry techniczne dróg, co wyraża się m.in. przekroczoną przepustowością na drogach, głównie
przy węzłach komunikacyjnych (Opole, Wrocław),
- lokalizację mostów przeprowadzających ruch krajowy przez Odrę na terenach
zurbanizowanych miast i przez ich centra (np. we Wrocławiu na trasie dróg krajowych nr 5 i 8, mosty drogowe w Opolu, Krapkowicach, Kędzierzynie-Koźlu)
- niewystarczającą liczbę przepraw mostowych, m.in. brak połączeń mostowych
między gminami położonymi po przeciwnych stronach Odry (śląskie – brak jednego połączenia mostowego, opolskie - pięciu, dolnośląskie – sześciu, lubuskie pięciu)
- zagrożenie blokadą ruchu na drogach i przeprawach mostowych położonych w
granicach terenów powodziowych,
- niedostosowanie linii kolejowych do standardów europejskich,
- nie w pełni wykorzystany potencjał i możliwości rozwoju infrastruktury lotniczej
Drogi krajowe
W całym paśmie Odry główną barierą jest brak sprawnych połączeń tranzytowych w postaci autostrad i dróg ekspresowych. Jedynie fragmentami zrealizowane
zostały autostrady: A 4 w województwie opolskim i A 6 przechodząca w drogę ekspresową S6/S3na odcinku Szczecin – Goleniów. Pozostałe drogi krajowe, w tym
również te stanowiące trasy międzynarodowe, często nie spełniają nawet parametrów technicznych wymaganych dla dróg głównych (klasy G). Dowodem na to są wykazywane w pomiarach natężenia ruchu, przekroczenia przepustowości dróg. Dotyczy to przede wszystkim odcinków dróg krajowych, wylotowych z miast:
− Gliwic, droga nr 78 w kierunku przejścia granicznego Chałupki i w kierunku Tarnowskich Gór, droga nr 44 w kierunku Mikołowa,
− Raciborza, droga nr 45 w kierunku przejścia granicznego Chałupki i w kierunku
Opola,
− Wodzisławia Śląskiego, droga nr 78 w kierunku Chałupek i w kierunku Gliwic,
− Opola, droga nr 46 w kierunku Nysy, nr 45 w kierunku Kluczborka, nr 94 w kierunku Katowic,
− Wrocławia, nr 94 w kierunku Opola i Legnicy, nr 8 w kierunku Oleśnicy i Kłodzka,
nr 5 w kierunku Poznania i Bolkowa,
− Głogowa, droga nr 12 w kierunku Żagania,
− Nowej Soli, droga nr 3 w kierunku Zielonej Góry,
− Sulechowa, droga nr 32 w kierunku Kargowej,
− Krosna Odrzańskiego, nr 29 w kierunku Słubic,
− Kostrzynia, nr 22 do granicy państwa,
− Szczecina, nr 31 do Kostrzynia, nr 10 i 13 w kierunku przejść granicznych Lubieszyn i Kołbaskowo oraz w kierunku Stargardu Sczecińskiego,
− Goleniowa i Świnoujścia, droga nr 3,
96
SYNTEZA
− Goleniowa, nr 6 w kierunku Koszalina.
Szlaki drogowe międzynarodowe i przejścia graniczne
Nie bez znaczenia dla aktywizacji gospodarki są połączenia międzynarodowe,
szczególnie ważne dla inwestorów zagranicznych. Część dróg krajowych należy do
korytarzy transportu międzynarodowego, jednak ich parametry techniczne nie spełniają europejskich standardów. Do tras międzynarodowych należą: droga nr 3 (E 65
Ystad – Świnoujście – Praga), Nr 6 (E 28 Gdańsk – Szczecin – Berlin), nr 2 (E 30
Moskwa – Warszawa – Berlin – Amsterdam), Nr 8 (E 67 Wilno – Warszawa - Praga),
nr 94 i A 4 (E 40 Kijów – Lwów – Kraków – Wrocław – Drezno – Bruksela).
Jednym z czynników wpływających na rozwój terenów przygranicznych są standardy przejść granicznych. Oceny stanu wskazują na zbyt małą liczbę przejść granicznych ruchu towarowego oraz ich niski standard. Spośród istniejących w śląskiej
części pasma Odry 15 drogowych przejść granicznych z Czechami, 12 to przejścia
małego ruchu granicznego niedostępne dla samochodów osobowych i ruchu towarowego, jedno (Owsiszcze – Pist) dostępne dla samochodów osobowych natomiast
tylko dwa, oprócz ruchu osobowego (w tym autobusy), są dostępne dla ruchu towarowego z ograniczeniem tonażu (do 15 t Chałupki – Bohumin, do 12 t Pietraszyn –
Sudice). W części należącej do województwa lubuskiego spośród pięciu funkcjonujących drogowych przejść granicznych, na trzech (Gubinek, Świecko i Kostrzyn) dopuszczany jest ruch towarowy, w tym na przejściu w Kostrzynie z ograniczeniem tonażu do 3,5 tony. Kolejne dziewięć przejść granicznych w obrębie województwa zachodniopomorskiego, to cztery przejścia osobowo-towarowe: Osinów Dolny – Hohenwutzen, Krajnik Dolny – Schwedt, Kołbaskowo-Pomellen, Lubieszyn – Linken,
jedno osobowe: Rosówek – Rosow, cztery małego ruchu granicznego: Gryfino – Mescherin, Bobolin – Schwennenz, Buk – Blenkesse, Świnoujście – Ahlbeck.
Kolejowe przejścia graniczne, to:
− Chałupki / Bohumin na granicy polsko-czeskiej,
− Gubin / Guben, na granicy polsko-niemieckiej,
− Kunowice/ na granicy polsko-niemieckiej,
− Kostrzyn / Kietz na granicy polsko-niemieckiej,
− Szczecin Gumieńce / Grambow Tantow na granicy polsko-niemieckiej.
W województwie zachodniopomorskim czynne są ponadto trzy rzeczne przejścia
graniczne: Osinów Dolny – Hohensaaten, Widuchowa – Gartz, Gryfino – Mescherin
oraz cztery morskie: Szczecin, Świnoujście, Trzebież, Nowe Warpno.
Mosty
Jako barierę w sprawnym funkcjonowaniu komunikacji można traktować, wobec małej ilości przepraw mostowych, rzekę Odrę. Istniejące mosty na drogach krajowych są
często tzw. „wąskim gardłem” dróg ze względu na małą przepustowość oraz lokalizację w centrum miast. Główne przeprawy przez Odrę w granicach województwa
opolskiego: w Brzegu na trasie drogi nr 39 Łagiewniki-Kępno, w Opolu na drodze nr
94 Krzywa - Balice, w Kędzierzynie-Koźlu na drodze nr 40 granica państwa - Pyskowice, kierują ruch tranzytowy przez centra tych miast . Wyjątkiem jest most autostradowy w Rogowie Opolskim oraz most na obwodnicy północnej Opola, które przebiegają poza terenami zainwestowanymi. Podobnie w województwie dolnośląskim, mosty na drogach krajowych zlokalizowane są w centrach miast: Wrocławia na trasie
SYNTEZA
97
drogi nr 8 i nr 5, Ścinawy na trasie drogi nr 36 oraz Głogowa na trasie drogi nr 12. W
lubuskiej części pasma Odry, mosty przekraczające Odrę w ciągu dróg krajowych, to:
most na drodze nr 3 w Sulechowie, most na drodze nr 29 w Krośnie Odrzańskim,
dwa mosty w Słubicach na trasie drogi nr 2 i nr 31, most na drodze nr 22 w Kostrzyniu. Dolny odcinek biegu Odry można przekroczyć trzema mostami w ciągu dróg krajowych: w Krajniku Dolnym na drodze nr 26, w Kołbaskowie na autostradzie A 6, w
Szczecinie na drodze nr 10. Jednocześnie wymienione mosty w Słubicach, Kostrzyniu, Krajniku Dolnym są przejściami granicznymi z Niemcami. Istnieje również możliwość przekroczenia Odry drogami niższej klasy lub promami, ale jest ich również
niewiele i często zmuszają do pokonywania okrężnej drogi w celu przejazdu na druga stronę. Ze względu na małą liczbę mostów na Odrze, należałoby uznać wszystkie
z nich za równie ważne , bez względu na klasę administracyjną. Istnieją przypadki
kiedy dwie gminy, które oddziela od siebie Odra lub jedna gmina podzielona na dwie
części rzeką, nie posiadają połączenia mostowego. Również na trasie części dróg,
głównie powiatowych i wojewódzkich, przekraczających rzekę, znajdują się przeprawy promowe, które nie są w stanie zapewnić ciągłości ruchu. Odrę na całej długości
można przekroczyć w następujących punktach:
1. Olza, mostem na drodze krajowej nr 78 w pobliżu przejścia granicznego Chałupki
/ Bohumin,
2. W okolicy Krzyżanowic, mostem na trasie drogi wojewódzkiej nr 936, na terenie
województwa śląskiego,
3. Mostem drogowym w Krapkowicach, na drodze wojewódzkiej nr 409,
4. Racibórz, mostem na trasie drogi wojewódzkiej nr 935,
5. Promem na trasie drogi wojewódzkiej nr 421 w Grzegorzowicach, w województwie śląskim,
6. Kędzierzyn – Koźle, mostem na drodze krajowej nr 40,
7. Zdzieszowice, promem,
8. Rogów Opolski, mostem autostradowym na trasie A 4,
9. Opole, mostami na trasie dróg krajowych nr 45, 46 i 94 i drogi wojewódzkiej
nr 414,
10. Mikolin, mostem w ciągu drogi wojewódzkiej nr 458,
11. Brzeg, mostem na drodze krajowej nr 39,
12. Oława, mostem w ciągu drogi wojewódzkiej nr 396,
13. Wrocław, mostami na trasie dróg krajowych nr 5, 8, dróg wojewódzkich nr 342,
395, 347, 320, 455,
14. Brzeg Dolny, promem,
15. Lubiąż, mostem na trasie drogi wojewódzkiej nr 338,
16. Ścinawa, mostem na trasie drogi krajowej nr 36,
17. Chobienia, promem na trasie drogi wojewódzkiej nr 334, w województwie dolnosląskim,
18. Ciechanów, promem na trasie drogi wojewódzkiej nr 323, w województwie dolnośląskim,
19. Głogów, mostem na trasie drogi krajowej nr 12,
20. Bytom Odrzański, promem w ciągu drogi wojewódzkiej nr 293,
21. Nowa Sól, mostem na drodze wojewódzkiej nr 315,
22. Milsko w województwie lubuskim, promem na trasie drogi wojewódzkiej nr 292,
23. Cigacice, mostem w ciągu drogi krajowej nr 3,
98
SYNTEZA
24. Pomorsko, promem na trasie drogi wojewódzkiej nr 281,
25. Brody w województwie lubuskim, promem na trasie drogi wojewódzkiej nr 280,
26. Krosno Odrzańskie, mostem na drodze krajowej nr 29,
27. Połęcko w województwie lubuskim, promem na trasie drogi wojewódzkiej nr 138,
28. Świecko / Frankfurt nad Odrą, przejście graniczne, mostem na trasie drogi krajowej nr 2 (trasa międzynarodowa E 30),
29. Słubice / Frankfurt nad Odrą, przejście graniczne, mostem na trasie drogi krajowej nr 31 i 29,
30. Kostrzyn / Kietz, przejście graniczne, mostem w ciągu dogi krajowej nr 22,
31. Osinów Dolny / Hohenwutzen, przejście graniczne, mostem na trasie drogi wojewódzkiej nr 124,
32. Krajnik Dolny / Schwedt, przejście graniczne, mostem na trasie drogi krajowej nr
26,
33. Rosówek / Rosow, przejście graniczne, mostem na trasie drogi wojewódzkiej nr
120,
34. Szczecin, mostem autostradowym na trasie A 6, mostem w ciągu drogi krajowej
nr 10, mostem na trasie drogi wojewódzkiej nr 117.
Potrzeba budowy mostów występuje w miejscach, gdzie ruch drogowy obsługiwany jest przez promy oraz w większości miast, w których mosty zlokalizowane są w
centrum, w związku z czym ruch tranzytowy prowadzony jest również przez te tereny
i istnieje potrzeba budowy obwodnic:
− na trasie obejścia Chałupek w ciągu drogi krajowej nr 78, w ramach nowego
drogowego przejścia granicznego, w województwie śląskim,
− na projektowanej obwodnicy miasta Raciborza, na trasie drogi wojewódzkiej nr
935,
− na rzece Odrze w ciągu drogi wojewódzkiej 421, pomiędzy gminami Rudnik i
Nędza w województwie śląskim, obecnie jest tu przeprawa promowa,
− na trasie drogi wojewódzkiej nr 422 przekraczającej Odrę na granicy gminy Bierawa i Cisek, w województwie opolskim,
− na trasie projektowanej, południowej obwodnicy Kędzierzyna-Koźla w ciągu drogi krajowej nr 40,
− na trasie projektowanej, północnej obwodnicy miasta Kędzierzyn-Koźle w ciągu
drogi wojewódzkiej nr 423,
− budowa mostu w Zdzieszowicach, w miejscu istniejącej przeprawy mostowej na
drodze powiatowej nr 27 408 (łączącej drogi nr 45 i 423),
− na trasie projektowanej, południowej obwodnicy Opola,
− na trasie projektowanej, zachodniej obwodnicy Brzegu,
− na trasie projektowanej obwodnicy Oławy na ciągu drogi wojewódzkiej nr 396,
− cztery mosty we Wrocławiu, na trasach projektowanych obejść miasta w ciągu
dróg krajowych nr5, 8 i 94 oraz wojewódzkiej nr 395 (na terenie gminy Święta
Katarzyna),
− w Brzegu Dolnym, w miejscu działającej przeprawy promowej,
− w Scinawie, na trasie projektowanego południowego obejścia miasta w ciągu
drogi krajowej nr36,
SYNTEZA
99
− na trasie drogi wojewódzkiej nr 334 w Chobieni, w miejscu przeprawy promowej
lub alternatywnie na trasie drogi wojewódzkiej nr 323 w Ciechanowie, również w
miejscu działającej przeprawy promowej, w województwie dolnośląskim,
− w Głogowie na trasie projektowanej obwodnicy wschodniej, na ciągu drogi krajowej nr 12,
− na trasie drogi wojewódzkiej nr 282 w Milsku, w miejscu istniejącej przeprawy
promowej, w województwie lubuskim,
− w Krośnie Odrzańskim na trasie planowanej zachodniej obwodnicy miasta, w
ciągu drogi krajowej nr 29,
− w Połęcku, w miejscu przeprawy promowej na trasie drogi wojewódzkiej nr 138,
w województwie lubuskim,
− w Słubicach na trasie północnej obwodnicy miasta,
− w Kostrzynie na trasie drogi krajowej nr 31,
− na rzece Nysie Łużyckiej w Gubinie,
− na trasie zachodniego obejścia Szczecina, most Police – Święta,
− w Świnoujściu w miejscu funkcjonującej przeprawy promowej na trasie drogi
nr 3, łączącej wyspy Wolin i Uznam.
Realizacja wymienionych przepraw mostowych usprawni połączenia komunikacyjne
pomiędzy terenami położonymi po przeciwnych stronach rzeki oraz umożliwi przejazdy tranzytowe omijające centra miast.
Transport kolejowy
Główną barierą w rozwoju transportu kolejowego, a także w sprawnym jego funkcjonowaniu jest przestarzała infrastruktura kolejowa. Brak inwestycji w zakresie
przewozów pasażerskich i towarowych znaczenia lokalnego i regionalnego, powoduje zawieszanie ruchu na wielu trasach i dekapitalizacje istniejącej infrastruktury. Modernizacja linii znaczenia państwowego i międzynarodowego przebiega zbyt wolno, a
jej dotychczasowy zakres nie spowodował przystosowania ruchu do obowiązujących
standardów europejskich. Długi czas i duże koszty przewozów przyczyniają się do
spadku zainteresowania tą formą transportu. Dla wszystkich linii kolejowych znaczenia państwowego, w tym również linii objętych umowami międzynarodowymi AGC i
AGTC, konieczne są inwestycje mające na celu przystosowanie ich do większych
prędkości pociągów.
Transport lotniczy
Istniejąca w paśmie Odry sieć lotnisk jest oceniana jako wystarczająca, jedynie w
województwie dolnośląskim zauważona została potrzeba jej uzupełnienia o nowe lotnisko w Głogowie. Natomiast w stosunku do funkcjonujących sportowych lotnisk i lądowisk sanitarnych, konieczne jest przeprowadzenie prac remontowych i modernizacyjnych dla zapewnienia przez nie sprawnej obsługi lotów nie tylko sportowych, ale i
turystycznych, sanitarnych, rolniczych, patrolowych oraz „biznesowych”.
100
SYNTEZA
5.2.2. Bariery rozwoju żeglugi i transportu wodnego
Do głównych barier rozwoju transportu rzecznego można zaliczyć:
− zły stan techniczny uniemożliwiający żeglugę na odcinku Odry od Raciborza do
Kędzierzyna-Koźla, spowodowany niedoinwestowaniem i brakiem prac regulacyjnych,
− brak wysokowodnych mostów, co ogranicza możliwość transportowania kontenerów w trzech poziomach składowych w województwie opolskim (pomimo spełniania wymogów trzeciej klasy technicznej)
− dekapitalizacja infrastruktury hydrotechnicznej oraz portów i urządzeń obsługujących transport śródlądowy,
− niska, druga klasa techniczna, Odrzańskiej Drogi Wodnej od Raciborza do miejscowości Piaski w województwie zachodniopomorskim, z odcinkami na których
wymogi dla drugiej klasy eksploatacyjnej nie są spełnione: Odra na odcinku od
Gozdowic do Bielinka nie spełnia warunków wymaganych dla II klasy drogi wodnej z uwagi na odcinki najgorsze, przy uwzględnieniu tylko parametru głębokości,
− zamulenie dna, szczególnie na odcinku powyżej Brzegu Dolnego i na tzw. Odrze
Sportowej w województwie dolnośląskim,
− nierównomierne przepływy wód na odcinku Odry swobodnie płynącej, od stopnia
wodnego w Brzegu Dolnym w dół biegu rzeki,
− zbyt małe łuki krzywizn oraz występowanie przemiałów obniżających głębokości
na 13 kilometrowym odcinku do Bielinka do Zatoni, w województwie zachodniopomorskim,
− mosty nie spełniające parametrów technicznych dla wymaganej klasy eksploatacyjnej drogi wodnej: w województwie zachodniopomorskim most kolejowy w
Podjuchach, mosty na Odrze Zachodniej (most Długi i most kolejowy przy dworcu) – nie spełniają wymogów dla IV i V klasy, jaką posiada tutaj Odra,
− odrzańska droga wodna na odcinku Hohensaaten - Szczecin (najintensywniej
eksploatowany, stanowiący najlepsze i najszybsze połączenie portów ujścia Odry z europejskim systemem dróg wodnych odcinek), nie posiada trwałych głębokości
tranzytowych
przy
średnich
i
niskich
stanach
wody
Na poszczególnych odcinkach szlaku żeglugowego występują zróżnicowane bariery w sprawnym funkcjonowaniu transportu wodnego.
Odcinek Odry skanalizowanej i Kanał Gliwicki
Pomimo zaliczenia odcinka rzeki Odry (od Raciborza do Koźla) do śródlądowych
dróg wodnych, ze względu na niedostosowanie Odry do żeglugi, nie odbywa się na
nim żegluga śródlądowa. Podstawową barierą znacznie ograniczającą możliwości
transportowe Odrzańską Drogą Wodną na terenie województwa śląskiego, jest zły
stan Kanału Gliwickiego na całym odcinku od Koźla do Gliwic oraz zły stan basenów
Portu Gliwickiego. Dotyczy to głównie zamulenia Kanału i basenów portowych powodującego ich spłycenie, a nawet okresowe zamknięcie tej drogi wodnej. Potencjalne
zdolności przewozowe Kanału i przeładunkowe Portu Gliwickiego wynoszące 3 – 4
SYNTEZA
101
mln ton towarów rocznie nie są wykorzystane. Modernizacja tych obiektów jest niezbędna, aby Odrzańską Drogę Wodną uruchomić dla transportu wytwarzanych na
Górnym Śląsku towarów masowych i wielkogabarytowych oraz produkowanych w
licznych zakładach motoryzacyjnych samochodów osobowych (Opel, Fiat), podzespołów (Isuzu) i części zamiennych.
Ograniczeniem efektywniejszego wykorzystania Odrzańskiej Drogi Wodnej dla
transportu kontenerowego w województwie opolskim - odgrywającego w krajach UE
istotną pozycję w strukturze przewozów jest brak wysokowodnych mostów. Odległość od spodu konstrukcji mostu do dna drogi wodnej w wielu przypadkach wynosi
ok. 7,60 - 7,70 m., co spełnia wymagania przewidziane dla III klasy żeglugowej, natomiast ogranicza możliwość transportowania kontenerów w trzech poziomach składowych.
Dekapitalizacja infrastruktury hydrotechnicznej oraz portów i urządzeń obsługujących transport śródlądowy stwarza ograniczenia w racjonalnym wykorzystaniu potencjału transportowego Odrzańskiej Drogi Wodnej. Współczesne wymagania i trendy przewozowe wymuszają podjęcie działań w celu podwyższenia klasy żeglugowej
Odry. Do osiągnięcia wyższej klasy żeglugowej konieczna jest przebudowa wszystkich śluz (poza śluzą Zwanowice) – w celu zwiększenie szerokości komór śluz z 9,0
m do 12,0 m.
Odra swobodnie płynąca
Na odcinku Odry swobodnie płynącej, od Brzegu Dolnego do ujścia Warty, jako
główne bariery funkcjonowania i rozwoju żeglugi, wymienia się:
− nierównomierność przepływu wód: przepływy na Odrze są bardzo nierównomierne, najniższy zanotowany przepływ na wodowskazie Oława – Most w latach
1961 – 1999 wyniósł 31,2 m3/s (NNQ) a najwyższy w czasie powodzi lipiec 1997
r. wyniósł 3640 m3/s (WWQ); prowadzenie żeglugi wymaga wyrównanego poziomu wody.
− wysokość poziomu wód: Odra ma warunki żeglugowe pozwalające na eksploatację jednostek o ładowności ok. 1000 ton. Przy załadunku opłacalnym dla
przewozów zanurzenia nie może wynosić poniżej 1,10 m. Na odcinku Odry swobodnie płynącej poniżej Brzegu Dolnego erozja dna sięgająca Głogowa obniżyła
poziom dna koryta rzecznego co znacznie utrudnia żeglugę. Zasilanie uzupełniające naturalne przepływy pochodzące ze zbiorników retencyjnych jest niewystarczająca i żegluga jest przerywana nawet na kilka miesięcy a w 1993 r., który był
bardzo suchy, żegluga został w ogóle wstrzymana w całym roku. Przerywa to
połączenie z portami w Szczecinie i w Europie Zachodniej. Zbyt wysoki poziom
wody stwarza utrudnienie w żegludze, pływanie pod prąd, który w tym wypadku
jest bardzo silny daje zbyt duży wydatek energii, nieopłacalny dla transportu.
Przy wyższych wezbraniach następujących w okresie letnim, ważnym dla żeglugi, żegluga zostaje przerwana. Przeszkodą mogą być też zbyt niskie konstrukcje
mostowe, stwarzające za mały prześwit dla najwyższej wody żeglownej. Powinien on wynosić dla III klasy drogi wodnej 4,0 m. Nie spełniają tego warunku mosty:
– mały prześwit pod mostem drogowym w Oławie nad śluzą (3,72 m prześwit)
102
SYNTEZA
–
mały prześwit pod mostem drogowym w Ratowicach nad dolną głową
śluzy (3,96 m prześwit)
– mały prześwit pod mostem kolejowym w Głogowie w km 393,3
(3,90 m prześwit).
Utrudnieniem żeglugi jest również zamulenie dna, szczególnie na odcinku powyżej Brzegu Dolnego i na tzw. Odrze Sportowej. Zamulenie zatok uniemożliwia w
niektórych wypadkach korzystanie z nich. Modernizacji wymaga również regulacja
brzegów ostrogami i zabudowa nabrzeża. Rozwój żeglugi może nastąpić jeśli nastąpi
aktywizacja wymiany towarowej. Aktywizacja wymiany towarowej może natomiast
nastąpić jeśli będzie istniała gwarancja ciągłości transportu drogami wodnymi. Jest to
ważne, ponieważ dla części towarów transport wodny jest jedynym możliwym środkiem transportu. Dotyczy to na przykład elementów wielkogabarytowych dla przemysłu chemicznego, generatorów dużej mocy. Elektrociepłownia Wrocław ma możliwość zaopatrywania się tylko drogą wodną. Brak stopni wodnych poniżej Brzegu
Dolnego zakłóca żeglugę.
Koniecznością jest przystosowanie techniczne i organizacyjne do transportu
kontenerowego i transportu ładunków płynnych. Potrzebna jest tez budowa portów
kontenerowych. Stan techniczny istniejących portów i nabrzeży jest niezadowalający.
Dotyczy to również zaplecza remontowego i stoczni rzecznych. Wszystkie porty wymagają modernizacji:
− Port w Oławie – nieczynny, wymaga remontu i modernizacji,
− Port Miejski we Wrocławiu – wymaga modernizacji, brak możliwości przystosowania do obsługi ładunków kontenerowych,
− Port Popowice we Wrocławiu – wymaga kapitalnego remontu i modernizacji,
− Port Kozanów we Wrocławiu– wymaga remontu i modernizacji
− Port Malczyce – wymaga remontu
− Port w Ścinawie – nie posiada odpowiednich urządzeń portowych, wyposażony
w stację przesypową cementu, wymaga modernizacji,
− Port Katedralny w Głogowie – wymaga modernizacji,
− Port Zimowy w Głogowie – wymaga modernizacji,
− Nowa Sól – przygotowany do wszelkiego rodzaju załadunków i wyładunków;
wymaga modernizacji,
− Cigacice – przygotowany do wszelkiego rodzaju załadunków i wyładunków; wymaga modernizacji,
− Krosno Odrzańskie – wymaga modernizacji,
− Urad (nieczynny) – wymaga modernizacji,
− Słubice – (nieczynny) – wymaga modernizacji,
− Kostrzyn - nowoczesny port śródlądowy na rzece Warcie; wymaga budowy zaplecza przy nabrzeżu pasażerskim.
Dolna Odra
Odcinek odrzańskiej drogi wodnej na odcinku Hohensaaten - Szczecin jest już
dzisiaj odcinkiem o najlepszych warunkach żeglowności i jest najintensywniej eksploatowany. Rzeka Odra (od km 697 do 667 czyli do wejścia na wschodnią śluzę w
Hohensaaten) stanowi najlepsze i najszybsze połączenie portów ujścia Odry z europejskim systemem dróg wodnych, nie posiada jednak trwałych głębokości tranzytoSTUDIUM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PASMA ODRY
SYNTEZA
103
wych przy średnich i niskich stanach wody. Odcinek ten powinien w pierwszej kolejności przejść modernizację do poprawy szlaku żeglownego do parametrów drogi
wodnej IV-V klasy i winien być traktowany na równi z przebudową niemieckiego odcinka drogi wodnej Berlin - Gartz (Odra - Hawela).
Aktualny stan zabudowy hydrotechnicznej drogi wodnej Odry na odcinku Szczecin - Kostrzyn nie pozwala na pełne wykorzystanie jej możliwości transportowych, a
ze względu na warunki żeglugowe można go podzielić na dwa odcinki:
- odcinek I - od Szczecina do - Hohensaaten - charakteryzuje się zbyt małymi łukami krzywizn oraz występowaniem przemiałów obniżających głębokości na 13
kilometrowym odcinku od Bielinka do Zatoni. Poniżej Bielinka aż do Szczecina nie
ma zasadniczych problemów głębokościowych;
- odcinek II – od Hohensaaten do ujścia Warty - charakteryzuje się znaczną
zmiennością szerokości koryta, przebiegu nurtu i parametrów budowli hydrotechnicznych, co w konsekwencji, przy znacznych zniszczeniach istniejącej zabudowy
regulacyjnej, powoduje nierównomierny przepływ rumowiska wleczonego i liczne
przemiały. Przemiały w zależności od wielkości różnią się czasem trwania, długością oraz stopniem limitowania najmniejszych głębokości. Lokalizacja przemiałów
w niektórych miejscach jest powtarzalna w takim stopniu, że należy ją uznać za
stałą;
Dla celów żeglugowych odrzańska droga wodna na omawianym granicznym odcinku
charakteryzuje się niestety także zbyt dużą zawodnością związaną z warunkami hydrometeorologicznymi takimi, jak zjawiska lodowe, niskie i wysokie stany wody, zamglenia itp.
Jako barierę rozwoju transportu, należy wymienić zły stan techniczny portów i
nabrzeży oraz niedostosowanie do nowoczesnych technologii przewozowych. Sytuacja taka dotyczy m.in. Portu Szczecin, który posiada w większości nabrzeża stare,
poniemieckie lub wczesno-powojenne przystosowane do przestarzałych technologii
przeładunkowo-przewozowych. Obiekty nowoczesne są nieliczne i nie zmieniają
ogólnej charakterystyki portu. Dziedziną w której są największe niedomagania stanowiącą barierę rozwoju jest brak funkcjonalnych i bezkolizyjnych układów drogowych [w tym kolejowych] do poszczególnych rejonów portu z włączeniem do miejskiego układu komunikacyjnego. Uciążliwością jest uzależnienie portu od stanu wodnego toru dojściowego, który wymaga stałej konserwacji dla utrzymania jego parametrów w tym głównie głębokości.
Istotną zaletą portu w Szczecinie jest jego morsko-rzeczny charakter i powiązania z
żeglugą śródlądową. Zaletą jest też duża uniwersalność usług [głównie towarowych].
5.3. Bariery rozwoju w zakresie rynku pracy.
5.3.1. Obszary wysokiego bezrobocia
Rosnące bezrobocie stanowi istotną barierę rozwoju gospodarczego. W wyznaczeniu terenów o wysokim bezrobociu w paśmie Odry przyjęto pułap 18 % bezrobotnych w grupie osób w wieku produkcyjnym.
W województwie śląskim żadna z gmin nie przekroczyła stopy bezrobocia 18%.
Według danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Katowicach stopa bezrobocia rejestrowanego, liczona jako stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych
do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo na dzień 31.12.1999 r. wynosiła:
104
SYNTEZA
− powiat gliwicki (łącznie z Gliwicami)8,3%,
− powiat raciborski
8,2%,
− powiat rybnicki (łącznie z Rybnikiem)
8,9%,
− powiat wodzisławski
9,8%.
Liczba bezrobotnych zarejestrowanych wynosiła w tym samym czasie – 28,6 tys.
osób.
Stopa bezrobocia dla całego województwa śląskiego wynosiła 9,9%.
Bezrobocie i tendencje wzrostu skali tego zjawiska postrzegane są jako potencjalne zagrożenie rozwoju obszaru pasma Odry w województwie opolskim. Konsekwencją zróżnicowania struktury gospodarczej obszaru jest przestrzenne zróżnicowanie natężenia zjawiska bezrobocia.
Największe bezrobocie w obszarze pasma Odry - zdecydowanie przewyższające
średnią wojewódzką - występuje w zachodniej części obejmującej gminy powiatu
brzeskiego: Lubszę, Lewin Brzeski, gminę Skarbimierz i miasto Brzeg, gdzie wysoki
poziom zjawiska wiąże się m.in. z dotychczasową monofunkcyjnością obszaru zachodniej opolszczyzny, w której dominującą funkcją gospodarczą było rolnictwo
oparte na licznych Państwowych Gospodarstwach Rolnych.
Na drugim biegunie znajdują się gminy położone w strefie uprzemysłowienia i
urbanizacji (południowa i środkowa część obszaru pasma Odry) z najniższym w skali
województwa odsetkiem bezrobotnych, gdzie występuje największa koncentracja
miejsc pracy oraz, gdzie skutki transformacji sektora produkcyjnego są łagodniejsze
w związku z możliwością przechodzenia pracowników restrukturyzowanych przedsiębiorstw do sektora usług.
W żadnej z gmin województwa opolskiego w paśmie Odry nie została przekroczona 18-toprocentowa stopa bezrobocia, liczona jako udział bezrobotnych w stosunku do liczby ludności w wieku produkcyjnym, a tylko w jednym powiecie – brzeskim stopa ta przekracza 13%.
Na terenie objętym opracowaniem w województwie dolnośląskim w roku 1999 w
stosunku do 1998 r nastąpił we wszystkich powiatach obejmujących gminy leżące w
paśmie Odry, wzrost bezrobocia, szczególnie w powiecie legnickim, wołowskim i
trzebnickim. Dużym udziałem bezrobotnych na wsi charakteryzują się powiaty: wrocławski, trzebnicki, górowski oraz legnicki.
Stopa bezrobocia dla powiatów pasma Odry w województwie dolnośląskim jest
wysoka i tylko w powiecie wrocławskim nie przekracza 10%, natomiast dla pięciu
powiatów (głogowskiego, górowskiego, legnickiego, oławskiego, średzkiego) przekracza aż 18%.
Średnia stopa bezrobocia, którą stanowi procentowy udział liczby bezrobotnych
w grupie ludności w wieku produkcyjnym, dla województwa lubuskiego wynosi
11,9%, a dla gmin w paśmie Odry 16,8%.
W odniesieniu do województwa zachodniopomorskiego stopa bezrobocia w gminach znajdujących się w granicach opracowania, wyrażająca procentowy udział liczby bezrobotnych w grupie ludności w wieku produkcyjnym, kształtuje się na poziomie
od 2,2 w gminie Dobra Szczecińska do 11,5 w gminie Chojna. Tylko w czterech gminach stopa bezrobocia przekracza 10% (Chojna, Kamień Pomorski – miasto i gmina,
Dziwnów), a na terenie 11 wynosi mniej niż 5% (Szczecin, Świnoujście, miasto i gmina Gryfino, miasto i gmina Police, Dobra Szczecińska, Kołbaskowo, Nowe Warpno).
SYNTEZA
105
tab. nr 16.bezrobocie
średni wskaźnik bezrobocia w województwie* (%)
(stan na 30.12.2000r.)
(stan na koniec 1999r.)
(stan na 30.09.2001r.)
(stan na 30.12.2000r.)
6,46
8,9
19,7
14,0
14,0
*wskaźnik bezrobocia oznacza procentowy udział bezrobotnych w grupie osób w wieku produkcyjnym
5.3.2. Ośrodki o niskiej dywersyfikacji branżowej i obszary monokultury przemysłowej
Do obszarów potencjalnego zagrożenia bezrobociem już teraz można zaliczyć
ośrodki o niskiej dywersyfikacji branżowej oraz obszary monokultury przemysłowej,
dla których dekoniunktura w dominujących branżach przemysłu może spowodować
upadek zakładów pracy.
Do ośrodków o niskiej dywersyfikacji branżowej należą:
− Zdzieszowice, monofunkcyjny ośrodek przemysłowy, gdzie ok. 70 % ogółu pracujących ma zatrudnienie w Zakładach Koksowniczych,
− Brzeg Dolny, miasto z dominacją działu produkcji chemikaliów i wyrobów chemicznych
− Jelcz – Laskowice, ze względu na przeważający dział produkcji środków transportu,
Do obszarów monokultury przemysłowej zaliczyć należy następujące gminy:
− Knurów – górnictwo i przemysł koksowniczy (2 kopalnie węgla kamiennego, 1
koksownia)
− Mszana – górnictwo (kopalnia węgla kamiennego),
− Pszów – górnictwo (kopalnia węgla kamiennego),
− Radlin – górnictwo i przemysł koksowniczy (kopalnia węgla kamiennego i koksownia),
− Rydułtowy – górnictwo (kopalnia węgla kamiennego),
− Gogolin i Tarnów Opolski, gdzie w strukturze gałęziowo-branżowej zdecydowanie dominuje przemysł cementowo-wapienniczy,
− Ścinawa, Rudna, Grębocice, Pęcław, Głogów, Żukowice, ze względu na dominację zatrudnienia w przemyśle wydobywczym i hutniczym związanym z Legnicko - Głogowskim Okręgiem Miedziowym.
Działania mające na celu przełamanie monokultury przemysłowej zapobiegają groźbie strukturalnego bezrobocia. W odniesieniu do lubuskiej części pasma Odry już teraz pisze się o istniejącym strukturalnym bezrobociu. Zjawisko to dotyczy:
106
SYNTEZA
− miasta Nowa Sól ze wskaźnikiem bezrobocia osiągającym 30%, gdzie nastąpił
upadek dużych zakładów przemysłowych z branży metalowej, włókienniczej i
maszynowej, zatrudniających dotąd po dwa do czterech tysięcy pracowników,
− Gubina (31 % wskaźnik bezrobocia) i Krosna Odrzańskiego (31 % wskaźnik bezrobocia), w których nastąpiło gwałtowne załamanie na rynku pracy ze względu na
zmniejszone zapotrzebowanie na usługi i towary przez garnizony wojskowe, co z
kolei jest efektem restrukturyzacji i dyslokacji wojska na granicach kraju,
− małych ośrodków miejskich i terenów wiejskich, gdzie po upadku państwowych
gospodarstw rolnych odnotowuje się długotrwałe bezrobocie sięgające 50, a w
skrajnych przypadkach nawet 70 % bezrobotnych.
5.4. Bariery rozwoju w zakresie turystyki
Pomimo występowania w paśmie Odry zróżnicowanych warunków dla funkcjonowania i rozwoju turystyki, obserwuje się na całym terenie podobne bariery i zagrożenia dla funkcji turystycznych i rekreacyjnych, do których należą:
− brak infrastruktury służącej obsłudze ruchu turystycznego,
− istniejąca infrastruktura turystyczna o niskim standardzie,
− zły stan techniczny i mała promocja obiektów o walorach kulturowych,
− duże zanieczyszczenie rzek i zbiorników wodnych.
Obszar opracowania w województwie śląskim charakteryzuje się wysokimi walorami krajobrazu przyrodniczego i kulturowego, co stwarza szerokie możliwości rozwoju turystyki krajoznawczej, wodnej oraz rekreacji i wypoczynku. Dużą zaletą jest
sąsiedztwo z Republiką Czeską podnoszące atrakcyjność tego obszaru i umożliwiające rozwój turystyki transgranicznej.
Jednakże wśród wielu zalet występują tu liczne bariery i zagrożenia dla rozwoju turystyki.
Do głównych barier mogą być zaliczone następujące czynniki :
− zbyt mała promocja modelu turystyki lokalnej i regionalnej
− zbyt uboga i o niskim standardzie lub całkowity brak infrastruktury turystycznej
(hotele, motele, campingi, pola namiotowe)
− brak infrastruktury dla rozwoju turystyki wodnej – kajakowej (przystanie rzeczne,
porty itp.) oraz dostosowania rzek do tego typu przedsięwzięć
− zbyt małe lub znikome wyeksponowanie wartości kulturowych (obiekty zabytkowe, stanowiska archeologiczne)
− zbyt wolny rozwój edukacyjnych ścieżek rowerowych w obszarach atrakcyjnych
turystycznie
− zbyt małe zaangażowanie finansowe samorządów lokalnych
Do głównych zagrożeń zaliczamy:
− ponadnormatywne zanieczyszczenie rzek i zbiorników wodnych
− konkurencyjność przygranicznych terenów Republiki Czeskiej
− ubożenie społeczeństwa
SYNTEZA
107
Podstawowe zagrożenia dla rozwoju turystyki województwa opolskiego w obszarze pasma Odry wiążą się z lokalizacją obiektów turystyczno-rekreacyjnych a także
obiektów zabytkowych będących atrakcją turystyczną danego terenu – bezpośrednio
w obszarach zagrożonych powodzią.
Do obiektów bazy turystycznej w obszarze zagrożenia powodziowego pasma Odry należą:
− ośrodek szkoleniowo – wypoczynkowy wraz z polem biwakowym w Kościerzycach (gmina Lubsza),
− ośrodek wypoczynkowy w Leśnej Wodzie (gmina Lubsza),
− ośrodek wypoczynkowy w Januszkowicach (gmina Zdzieszowice),
− hotele i zajazdy w Opolu (Zajazd Kasztelański, Hotel Piast), w Kędzierzynie –
Koźlu (Hotel Polonia, Motel Patrycja).
Główne ograniczenia rozwoju turystyki i rekreacji mają swoje źródło w obiektywnie występujących zjawiskach i procesach wywoływanych działalnością człowieka.
W grupie uwarunkowań natury antropogenicznej, najistotniejsze mają związek z negatywnym oddziaływaniem gospodarki na komponenty środowiska przyrodniczego,
w tym:
− emisją zanieczyszczeń przemysłowych,
− niewłaściwą gospodarką wodno - ściekową,
− nie w pełni uregulowaną gospodarką odpadami przemysłowymi i komunalnymi.
Na obszarze pasma Odry przejawia się to m.in.:
− zanieczyszczeniem wody w rzece Odrze na całym odcinku w granicach województwa opolskiego (powyżej ujścia Nysy Kłodzkiej są to wody pozaklasowe, a
poniżej III klasy czystości wód) i zbiornikach retencyjnych,
− występowaniem obszarów degradacji gleb w gminach: Zdzieszowice, Bierawa,
Kędzierzyn – Koźle,
− występowaniem przemysłowych uszkodzeń drzewostanów na obszarze całego
województwa opolskiego, a zwłaszcza w rejonie Kędzierzyna – Koźla.
Pozostałe ograniczenia rozwoju turystyki wynikają z niedoinwestowania bazy w obszarach turystyczno-rekreacyjnych, co rzutuje na jakość usług, w tym:
− zbyt niski standard większości obiektów,
− niewystarczające zaplecze gastronomiczne,
− niedostatek urządzeń infrastruktury technicznej i społecznej.
− niedostateczna liczba wypożyczalni sprzętu sportowego (rowery, kajaki, itp.)
− w większości zły stan techniczny najatrakcyjniejszych zespołów zamkowych i pałacowych.
W paśmie Odry znajdującym się w obrębie województwa dolnośląskiego jako istotne
bariery i zagrożenia należy przyjąć brak infrastruktury turystycznej, głównie bazy noclegowej i informacji turystycznej:
− baza noclegowa, poziom bazy noclegowo-gastronomicznej, urządzeń rekreacyjnych i infrastruktury turystycznej na obszarach wypoczynkowych jest często niedostosowany do standardów europejskich;
− brak internetowego spójnego systemu informacji turystycznej, jak również tradycyjnego systemu informacji;
108
SYNTEZA
− słaby system informacyjny jest barierą w rozwoju turystyki i rekreacji w obszarze
opracowania;
− zły stan techniczny wielu zabytków, głównie rezydencjonalnych jak np.: w Urazie, obniża ich atrakcyjność turystyczną jako walorów krajoznawczych, taki obraz
nie służy rozwojowi turystyki w paśmie Odry;
− brak systemu ścieżek rowerowych w paśmie Odry;
− braki w przygotowaniu profesjonalnej kadry turystycznej do obsługi turystów,
zwłaszcza w zakresie znajomości języków obcych;
− zbyt małe wykorzystanie możliwości zastosowania gazu do celów grzewczych
w miejscowościach, klimatycznych i wypoczynkowych;
− zły stan techniczny dróg obniżający bezpieczeństwo podróżowania oraz zniechęcający turystów zagranicznych do przyjazdu;
− brak ładu przestrzennego w zagospodarowaniu miejscowości, obszarów i tras
komunikacyjnych oraz niski poziom estetyki otoczenia na terenach mieszkaniowych;
− niezadowalający stan ilościowy oraz standard urządzeń sanitarnych w miejscach
przebywania i obsługi turystów;
− brak punktów informacji turystycznej np. jedynie we Wrocławiu znajduje się informacja turystyczna o zasobach i walorach turystycznych gmin;
− brak katalogów i folderów promujących dziedzictwo kulturowe w paśmie Odry;
− brak usług hotelarskich wysokiej klasy, w 5 gminach istnieje baza hotelowa tj.: w
gminach miejskich we Wrocławiu i Głogowie oraz w gminach m-w w Brzegu Dolnym, Obornikach Śląskich, Środzie Śląskiej;
− brak miejsc kempingowych i parkingów strzeżonych.
Barierą w rozwoju rekreacji i sportów wodnych jest nie wystarczająca infrastruktura
turystyczna między innymi:
− zły poziom zagospodarowania portów i przystani np. zniszczona infrastruktura
portu FAMABA oraz nieprawidłowe użytkowanie budynków dawnej przystani kajakowej Neptuna w Głogowie;
− brak ofert turystycznych np. zorganizowanych wycieczek czy indywidualnej rekreacji po Odrze. Jedynie we Wrocławiu jest wykorzystywany żeglowny szlak
wodny. W okresie od maja do października odbywają się rejsy trzema statkami
po Odrze.
− brak zorganizowania usług turystycznych na lądzie w powiązaniu z żeglugowym
szlakiem wodnym;
− brak wyznaczonych szlaków turystycznych łączących najcenniejsze walory środowiskowe i kulturowe w paśmie Odry.
W woj. lubuskim gminy Pasma Odry nie wykorzystują walorów turystyczno - wypoczynkowych. Główne bariery rozwoju turystyki, to:
− substandardy w usługach komunikacyjnych w miejscowościach wiejskich,
− brak profesjonalnego marketingu i informacji turystycznej, co uniemożliwia rozwój np. agroturystyki i wykorzystanie niekiedy bardzo interesujących zasobów
kulturowych gmin Pasma Odry,
− brak infrastruktury turystycznej (brak lub niski standard bazy noclegowej, słabo
rozwinięte szlaki turystyczne zarówno dla turystyki pieszej jak i rowerowej, nieSTUDIUM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PASMA ODRY
SYNTEZA
109
dostateczne zagospodarowanie związane ze szlakami kajakowymi na Odrze i
Bobrze),
− brak informacji turystycznej (poza głównymi ośrodkami turystycznymi) i brak
oznakowania turystycznego dróg,
− zły stan, nie oznakowanie zabytków historycznych, a czasem nawet trudną dostępność obiektów, ze względu na stan dróg lokalnych,
− nieład w zagospodarowaniu i niski standard wyposażenia obiektów służących turystom (zarówno bazy hotelowej jak i gastronomicznej), zwłaszcza na terenach
wiejskich.
W zachodniopomorskiej części pasma Odry wyodrębnić można, pod względem turystyki, dwa obszary: południowy, w którym występują podobne jak w całym paśmie
Odry bariery oraz północny, nadmorski, w którym turystyka stanowi jedną z podstawowych funkcji. Dla gmin posiadających dostęp do morza, Zalewu Szczecińskiego i
Jeziora Dąbie wymagana jest głównie rozbudowa i modernizacja istniejącej bazy turystycznej związanej z turystyką pobytową w sezonie letnim, sportami wodnymi i
lecznictwem uzdrowiskowym. Natomiast w części południowej obejmującej gminy
nadodrzańskie nie związane z Wybrzeżem Bałtyku, rozwój turystyki wymaga likwidacji barier, do których należą:
− brak bazy turystycznej, noclegowej, gastronomicznej,
− brak informacji i oznakowani atrakcji turystycznych, przyrodniczych i kulturowych,
− niski standard wyposażenia w infrastrukturę techniczną,
− uboga infrastruktura turystyczna (obiekty sportowo-rekreacyjne, ścieżki rowerowe, zaplecze dla uprawiania hippiki, łowiectwa, wędkarstwa).
110
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
6. PASMO ODRY NA TLE MIĘDZYNARODOWYM I KRAJOWYM
Polska jest stroną wielu konwencji i umów międzynarodowych, funkcjonują programy i fundusze międzynarodowe. Część z nich dotyczy również rzeki i doliny Odry.
Poniżej zestawiono te, które w największym stopniu odnoszą się do środowiska i gospodarki wodnej, ściśle związane z dorzeczem rzeki Odry.
Konwencje i umowy międzynarodowe
HELCOM – Konwencja Helsińska – Konwencja o Ochronie Środowiska Obszaru Morza Bałtyckiego (18-22 marca 1974 r.) wraz z poprawką z 1992 roku została zatwierdzona i wprowadzona, aby objąć ochroną nie tylko środowisko Morza Bałtyckiego,
ale również całe jego dorzecze.
Konwencję w 1974 r. podpisały wszystkie kraje nadbałtyckie: Dania, Finlandia, NRD,
RFN, Polska, Szwecja i ZSSR, natomiast w 1992 r. poprawkę sygnowały: Dania, Finlandia, Niemcy, Polska, Szwecja, Rosja, Litwa, Łotwa i Estonia, a następnie Europejska Wspólnota Gospodarcza.
We wrześniu 1990 roku, w Ronneby w Szwecji, na spotkaniu premierów na konferencji Morza Bałtyckiego do HELCOM przystąpiły Norwegia, Republika Czech, Republika Słowacji, Europejska Wspólnota Gospodarcza oraz przyjęto deklaracje zarządów banków wielostronnych. Na tej konferencji zatwierdzono prowadzenie przez
grupę roboczą – JCEAP długofalowego programu odbudowy środowiska Morza Bałtyckiego.
HELCOM uznała konieczność opracowania studium redukcji 50% ładunku zanieczyszczeń dopływających z Polski do Morza Bałtyckiego. Studium objęło dorzecze
Odry w granicach Polski, Czech, Słowacji i Niemiec oraz Zalew Szczeciński w granicach Polski i Niemiec. Raport określił lokalizację i charakterystykę źródeł zanieczyszczeń w całym dorzeczu Odry i wskazał tzw. „gorące punkty”. Ich liczbę określono na
17, z czego 13 w Polsce (wg stanu z 1992 roku).
AGENDA 21 – Globalny Program Działań – przyjęty na Konferencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Środowiska i Rozwoju (United Nations Conference on Environment and Development - UNCED), która odbyła się w Rio de Janeiro w czerwcu
1992 r.
Dokument ten zawiera podstawowe wskazania dotyczące ochrony i kształtowania
środowiska życia człowieka, zwracając uwagę na szereg jego uwarunkowań społecznych i ekonomicznych oraz ochronę zasobów naturalnych, a także racjonalne
gospodarowanie nimi w celu zapewnienia trwałego i zrównoważonego rozwoju.
Konwencja RAMSAR – Konwencja dotycząca terenów podmokłych o międzynarodowym znaczeniu, zwłaszcza jako siedliska ptactwa wodnego (1971 r.).
Polska podpisała tę konwencję w 1978 r., a od kwietnia 1998 r. w Polsce jest 8
miejsc z listy RAMSAR, w tym 2 w dorzeczu Odry tj. jezioro Świdwie – rezerwat
Szczeciński i Gorzów Wlkp. – rezerwat Słoński.
Strony konwencji zobowiązują się do:
− wyznaczenia co najmniej 1 miejsca, które spełnia kryteria RAMSAR,
− do włączenia na listę terenów podmokłych o znaczeniu międzynarodowym,
SYNTEZA
111
IV. KONCEPCJA
− do włączenia konserwacji terenu podmokłego do swojego krajowego planowania
wykorzystania gruntów,
− do ustanowienia rezerwatów przyrody na terenach podmokłych,
− do promowania szkolenia w zakresie badań terenów podmokłych, zarządzania
nimi i ochrony,
− do konsultowania z innymi członkami Konwencji spraw związanych z jej wdrożeniem.
Konwencja Wodna UN/ECE – Komisja Ekonomiczna Narodów Zjednoczonych ds.
Europy. Konwencja w sprawie ochrony i wykorzystania transgranicznych cieków
wodnych i jezior międzynarodowych; 1992 r.
W lipcu 1997 r. w Helsinkach Strony Konwencji uzgodniły, że podejście do problemów wód transgranicznych w formie zintegrowanej gospodarki wodnej „pomoże poprawić zarządzanie wodami wewnętrznymi i zapewni spójność w ochronie i wykorzystaniu zarówno wód wewnętrznych jak i transgranicznych”.
Ponadto strony konwencji uzgodniły 5 programów przyszłej współpracy:
− wspólne organizacje,
− pomoc dla krajów w okresie przejściowym,
− zintegrowana gospodarka wodna,
− kontrola skażeń lądowych,
− zaopatrzenie w wodę i ochrona zdrowia ludności.
Wdrożenie za pośrednictwem programu doradztwa regionalnego – RASP. Doradcy
„promują lepszą integrację krajów w okresie przejściowym poprzez zastosowanie
wymagań ECE i norm w obszarach transportu, energii i rozwoju przemysłu, handlu i
ochrony środowiska.
ICP Waters Programme – Międzynarodowy program Współpracy w zakresie Oceny i
Kontroli Zakwaszenia Rzek i Jezior – ustanowiony w Helsinkach w lipcu 1985 r. przez
Ciało Wykonawcze Konwencji dotyczącej transgranicznego zanieczyszczenia powietrza o dalekim zasięgu. W programie ICP Waters uczestniczy 21 krajów, w tym Polska.
Jego celem jest ustanowienie stopnia geograficznego rozmieszczenia zakwaszenia
wód powierzchniowych w krajach UNECE. Rezultaty obejmują opracowanie instrukcji
programowej metod i realizacji kontroli, przeprowadzanie międzylaboratoryjnych testów jakościowych i opracowanie bazy danych.
Umowa o współpracy w zakresie gospodarki wodnej na wodach granicznych między
Polską a Niemcami, podpisana została w maju 1996 r. Umowa dotyczy współpracy
gospodarczej, naukowej i technicznej w dziedzinie gospodarki wodnej na wodach
granicznych, uwzględniając zasady ochrony środowiska przyrodniczego. Wodami
granicznymi w rozumieniu niniejszej umowy są odcinki płynących wód powierzchniowych, którymi przebiega granica, inne wody powierzchniowe, w tym Zatoka Pomorska, Zalew Szczeciński i wody podziemne w tych miejscach, w których przecinane są
granicą.
Planowanie, realizacja i finansowanie wspólnych przedsięwzięć transgranicznych są
uzgadniane. Każda ze stron wedle umowy ponosi odpowiedzialność za realizację
przedsięwzięć na swoim terytorium.
Niniejsza umowa nie reguluje uprawiania rybołówstwa i żeglugi na wodach granicznych. Nie wyklucza to jednak uwzględnienia tych dziedzin przy podejmowaniu i wykonywaniu zadań gospodarki wodnej.
112
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
Międzynarodowa Komisja Ochrony Odry przed Zanieczyszczeniem ICOAP – 11
kwietnia 1996 r. we Wrocławiu ministrowie ochrony środowiska rządów Polski, Czech
i Niemiec oraz przedstawiciele UE podpisali deklarację upoważniającą do natychmiastowego powołania Komisji i organizacji Sekretariatu Komisji .
Zakres zainteresowań zgodnie z tą umową obejmuje Odrę, Zalew Szczeciński oraz
obszary ich zlewisk. Ponieważ prawie 90% tych obszarów leży w Polsce, jest ona
zobowiązana do przeprowadzenia większości prac.
Kierownictwo grup powierzono poszczególnym krajom. Unia Europejska zamierza
przekazać poprzez program PHARE fundusze na finansowanie pracy studialnej dla
Odry dotyczącej: modelowania symulacyjnego, poziomu bezpieczeństwa wałów
przeciwpowodziowych i propozycji powiązań metodycznych.
Rząd Brandenburgii podjął inicjatywę powołania międzynarodowej trójstronnej komisji
(Europejskie środowisko życia Odry), w celu wdrożenia programu ochrony przyrody i
ochrony przed powodzią.
INTERREG II C – Projekt „ODERREGIO” (REGION ODRY) – Projekt „Transgraniczna koncepcja zapobiegania powodzi w dorzeczu Odry z uwzględnieniem działań z
zakresu gospodarki przestrzennej” jest projektem realizowanym w ramach wspólnej
inicjatywy Interreg II C Europejskiej Komisji ds. Rozwoju współpracy transgranicznej
w zakresie planowania przestrzennego.
Po katastrofalnej powodzi na Odrze w roku 1997 miała miejsce Konferencja Ministrów Gospodarki Przestrzennej Niemiec, Polski i Czech dnia 22 sierpnia 1997 roku
zapoczątkowując współpracę tych 3 krajów w zakresie czynnej ochrony przeciwpowodziowej w oparciu o działania gospodarki przestrzennej.
Projektu rozpoczął się w grudniu 1999 r., obecnie dobiega końca jego realizacja. Objęty projektem obszar obejmuje całe dorzecze Odry (118 861 km2). Przeważająca
część obszaru dorzecza (89%) położona jest na terenie Polski rozciągając się na terenie 5 województw. 5% obszaru dorzecza przypada na Niemcy (kraje związkowe
Brandenburgia i Saksonia), a 6% przypada na Republikę Czeską.
Projekt Oderregio wspierany jest w ramach inicjatywy wspólnoty europejskiej Interreg
II C w obszarze CADSES oraz przez otwarte środki uzupełniające Phare/CBC.
INTERREG III B – w ramach tej inicjatywy przewidziana jest kontynuacja transgranicznej i interdyscyplinarnej współpracy w dziedzinie czynnej ochrony przeciwpowodziowej na Renie i Mozie włączonej do programu dla obszaru północno-zachodniej
Europy oraz rozbudowa współdziałania na rzecz dorzeczy Odry/Łaby i Dunaju w ramach tejże inicjatywy – Program współpracy dla obszaru Dunaju i południowowschodniej Europy (CADSES).
Pasmo Odry w dokumentach krajowych
USTAWA Z DNIA 6 LIPCA 2001R. O USTANOWIENIU PROGRAMU WIELOLETNIEGO „PROGRAM DLA ODRY 2006” (Dz.U. Nr 98, poz. 1067) – programem objęte zostały zadania dotyczące:
− zbudowania systemu biernego i czynnego zabezpieczenia przeciwpowodziowego,
− ochrony środowiska przyrodniczego i czystości wód,
− usunięcia szkód powodziowych,
SYNTEZA
113
IV. KONCEPCJA
− prewencyjnego zagospodarowania przestrzennego oraz renaturyzacji ekosystemów,
− zwiększenia lesistości,
− utrzymania i rozwoju żeglugi śródlądowej,
− energetycznego wykorzystania rzek.
„KONCEPCJA POLITYKI PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU” jest podstawowym dokumentem określającym zasady polityki państwa w dziedzinie
przestrzennego zagospodarowania kraju w perspektywie najbliższych kilkunastu lat.
Została opracowana przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych w Warszawie.
Dokument został przyjęty w dniu 5 października 1999r. przez Radę Ministrów oraz w
dniu 17 listopada 2000r. przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej i ogłoszony jako Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2001r. o ogłoszeniu Koncepcji
polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, w Monitorze Polskim Nr 26, poz.
432 z dnia 16 sierpnia 2001r.
Każde z województw, przez które przepływa Odra kształtuje odrębnie strategię swojego rozwoju, uwzględniając dokumenty sporządzane na szczeblu rządowym dla całego kraju. Poniżej przedstawiono podstawowe założenia strategii rozwoju poszczególnych województw, odnoszące się do pasma Odry.
W uchwalonej w 2000 r. „Strategii rozwoju województwa śląskiego na lata 2000 –
2015” jednym z celów strategicznych jest podejmowanie i wspieranie współpracy
międzyregionalnej z województwami leżącymi w pasie Polski południowej. Ten cel
jest opisany również w kontekście odnoszącym się do Programu dla Odry – 2006,
gdyż w Strategii wskazano, że współpraca ta koncentrować się będzie m. innymi na
współudziale w realizacji programów rządowych „Odra 2006” i „Wisła”.
Ze względu na to, że w okresie wykonywania Studium nie były prowadzone prace
nad planem zagospodarowania przestrzennego województwa, a więc nie było możliwości skorzystania z opracowywanych na ten cel materiałów wyjściowych, w ramach
Studium wykonane zostały :
♦
aktualizacja i uzupełnienie zbioru materiałów wyjściowych, w tym także danych
statystycznych dla gmin i powiatów,
♦
analizy i studia w zakresie szczególnie ważnych dla przedmiotu Studium problemów wpływu działalności górniczej na środowisko, składowania odpadów, zanieczyszczenia rzek zasolonymi wodami kopalnianymi oraz ochrony i osłony przeciwpowodziowej,
Przyjęte zostały również do rozwiązań Studium modele kierunkowe i koncepcje przestrzenne rozwoju obszarów, według parytetu ich spójności ze Strategią rozwoju województwa śląskiego, jako jedynego wiążącego dokumentu planistycznego.
W ramach Studium powstały, wykonane na mapach, zbiory problematyki :
♦
Środowisko naturalne i krajobraz przyrodniczo – kulturowy,
♦
Zagrożenia powodziowe, górnicze i ekologiczne,
♦
Infrastruktura transportowa – stan i kierunki rozbudowy,
♦
Infrastruktura techniczna – stan i kierunki rozbudowy,
♦
Koncepcja zrównoważonego rozwoju i zagospodarowania przestrzennego.
114
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
− prewencyjnego zagospodarowania przestrzennego oraz renaturyzacji ekosystemów,
− zwiększenia lesistości,
− utrzymania i rozwoju żeglugi śródlądowej,
− energetycznego wykorzystania rzek.
„KONCEPCJA POLITYKI PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU” jest podstawowym dokumentem określającym zasady polityki państwa w dziedzinie
przestrzennego zagospodarowania kraju w perspektywie najbliższych kilkunastu lat.
Została opracowana przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych w Warszawie.
Dokument został przyjęty w dniu 5 października 1999r. przez Radę Ministrów oraz w
dniu 17 listopada 2000r. przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej i ogłoszony jako Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2001r. o ogłoszeniu Koncepcji
polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, w Monitorze Polskim Nr 26, poz.
432 z dnia 16 sierpnia 2001r.
Każde z województw, przez które przepływa Odra kształtuje odrębnie strategię swojego rozwoju, uwzględniając dokumenty sporządzane na szczeblu rządowym dla całego kraju. Poniżej przedstawiono podstawowe założenia strategii rozwoju poszczególnych województw, odnoszące się do pasma Odry.
W uchwalonej w 2000 r. „Strategii rozwoju województwa śląskiego na lata 2000 –
2015” jednym z celów strategicznych jest podejmowanie i wspieranie współpracy
międzyregionalnej z województwami leżącymi w pasie Polski południowej. Ten cel
jest opisany również w kontekście odnoszącym się do Programu dla Odry – 2006,
gdyż w Strategii wskazano, że współpraca ta koncentrować się będzie m. innymi na
współudziale w realizacji programów rządowych „Odra 2006” i „Wisła”.
Ze względu na to, że w okresie wykonywania Studium nie były prowadzone prace
nad planem zagospodarowania przestrzennego województwa, a więc nie było możliwości skorzystania z opracowywanych na ten cel materiałów wyjściowych, w ramach
Studium wykonane zostały :
♦
aktualizacja i uzupełnienie zbioru materiałów wyjściowych, w tym także danych
statystycznych dla gmin i powiatów,
♦
analizy i studia w zakresie szczególnie ważnych dla przedmiotu Studium problemów wpływu działalności górniczej na środowisko, składowania odpadów, zanieczyszczenia rzek zasolonymi wodami kopalnianymi oraz ochrony i osłony przeciwpowodziowej,
Przyjęte zostały również do rozwiązań Studium modele kierunkowe i koncepcje przestrzenne rozwoju obszarów, według parytetu ich spójności ze Strategią rozwoju województwa śląskiego, jako jedynego wiążącego dokumentu planistycznego.
W ramach Studium powstały, wykonane na mapach, zbiory problematyki :
♦
Środowisko naturalne i krajobraz przyrodniczo – kulturowy,
♦
Zagrożenia powodziowe, górnicze i ekologiczne,
♦
Infrastruktura transportowa – stan i kierunki rozbudowy,
♦
Infrastruktura techniczna – stan i kierunki rozbudowy,
♦
Koncepcja zrównoważonego rozwoju i zagospodarowania przestrzennego.
114
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
Ważna różnica w podejściu województwa śląskiego do opracowania Studium pasma
Odry w stosunku do pozostałych województw nadodrzańskich dotyczy delimitacji obszaru opracowania. Tylko województwo śląskie obejmuje Studium cały obszar dorzecza w swych granicach. Uzasadnieniem dla takiej decyzji planistycznej jest przede
wszystkim założenie, że cele Programu dla Odry mogą zostać osiągnięte tylko w
przypadku gdy obejmie on cały obszar dorzecza Odry. W województwie śląskim dorzecze to zajmuje 55% powierzchni województwa. Zatem dla takiego obszaru opracowanie Studium pasma Odry, zwłaszcza wobec braku planu zagospodarowania
przestrzennego województwa, będzie też spełniać istotną funkcję dokumentu planistycznego dla kształtowania i realizacji przez samorząd województwa polityki przestrzennej. Umożliwia to zawartość merytoryczna Studium, obejmująca problematykę
analityczno – diagnostyczną i koncepcyjno – programową w zakresie :
1) środowiska naturalnego i krajobrazu przyrodniczo – kulturowego, w tym :

położenie geograficzne i hydrograficzne województwa,

struktura ekologiczna przestrzeni przyrodniczej,

krajobraz przyrodniczo – kulturowy,

wody powierzchniowe i podziemne,

złoża kopalin podstawowych,
2) szczególnych problemów ochrony i zagospodarowania obszaru dorzecza Odry –
konflikty i zagrożenia, w tym :

ekstremalne zjawiska hydrologiczno – meteorologiczne,

analiza powodzi w lipcu 1997 r. w dorzeczu Odry,

realizacja Wojewódzkiego programu odbudowy i modernizacji miast i gmin objętych powodzią w 1997 r.,

wpływ podziemnej eksploatacji węgla na środowisko,

zrzuty wód kopalnianych (zasolonych) do wód powierzchniowych,

odpady przemysłowe i komunalne,

konflikty i zagrożenia – podsumowanie diagnozy stanu środowiska przyrodniczego i zagospodarowania przestrzennego dorzecza Odry,
3) monitoringu i osłony przeciwpowodziowej oraz cywilnej obrony przed zagrożeniami, w tym :

informacja dotycząca projektu ustawy o gotowości cywilnej i cywilnym zarządzaniu kryzysowym,
4) kształtowania zrównoważonego rozwoju przestrzennego dorzecza Odry, w tym :

struktura administracyjna obszaru i demograficzna ludności dorzecza Odry,

obszary dorzecza Odry według ich struktury hydrograficzno – przyrodniczej,

strategiczne cele i kierunki rozwoju województwa śląskiego,

kształtowanie ładu w zagospodarowaniu przestrzennym województwa w dorzeczu Odry,

projektowana budowa zbiornika „Racibórz”,
5) infrastruktury transportowej oraz przesyłu wody i energii, w tym :

układ drogowy,

układ kolejowy,

sieci i urządzenia transportu wodnego,

lotniska,

przejścia graniczne,

zaopatrzenie w wodę i gospodarka ściekowa,

system zaopatrzenia w energię elektryczną, gaz i paliwa płynne,
SYNTEZA
115
IV. KONCEPCJA
6) wdrażanie wyników Studium, w tym :

Śląski program odrzański w realizacji Strategii rozwoju województwa (propozycja struktury i organizacji Programu),
Podstawowym dokumentem określającym cele i kierunki rozwoju regionu jest
wypracowana w roku 1999 i przyjęta Uchwałą nr XIX/129/2000 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 30 maja 2000r. „Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego”.
W strategii rozwoju województwa opolskiego na lata 2000 – 2015 sformułowane zostały priorytety rozwojowe i cele strategiczne.
Najistotniejsze cele strategiczne – w kontekście zagospodarowania przestrzennego –
dotyczą zabezpieczenia przeciwpowodziowego, aktywizacji gospodarczej, rozwoju
infrastruktury i podnoszenia jakości życia mieszkańców.
Zabezpieczenie przeciwpowodziowe
Strategiczne kierunki rozwoju określają województwo opolskie między innymi jako region o wysokim standardzie życia, rozwijającym się w sposób zrównoważony. W
ramach wyżej wymienionej wizji rozwoju, zagadnieniom dotyczącym zapewnienia
społecznościom lokalnym bezpieczeństwa i ochrony przeciwpowodziowej, przypisano istotną funkcję.
Cele strategiczne i operacyjne w zakresie ochrony przeciwpowodziowej w województwie opolskim przewijają się w obrębie różnych obszarów działań, wzajemnie
się przenikający i uzupełniających, a najszersze odzwierciedlenie znalazły w obrębie
celu strategicznego „Rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej oraz istniejącego potencjału gospodarczego”, w obrębie zdefiniowanego celu operacyjnego
(pkt. 166 „Strategii ...”) – zabezpieczenie przeciwpowodziowe Odry i jej dorzecza.
Wykorzystanie potencjału gospodarczego odrzańskiej drogi wodnej zostało wyartykułowane w celu strategicznym „Aktywizacja gospodarcza regionu z wykorzystaniem
europejskiego korytarza transportowego przebiegającego przez województwo opolskie”, w ramach celu operacyjnego „Odra międzynarodową drogą wodną”
Strategia definiuje również kierunki działań m. in. w odniesieniu do ochrony przeciwpowodziowej, uznając zapewnienie bezpieczeństwa powodziowego za jeden z
najważniejszych obszarów działań ochronnych, a wykorzystanie potencjału drogi
wodnej (pkt 181) za istotne dla tworzenia nowych szans rozwoju w gospodarce
(transport rzeczny, turystyka, rekreacja, powiązania z transportem międzynarodowym).
Generalnie strategia województwa zakłada pełne wykorzystanie i realizację ustaleń programu rządowego „Program dla Odry 2006”.
Aktywizacja gospodarcza
Jednym z podstawowych czynników warunkujących współczesny i przyszły rozwój
społeczno - gospodarczy województwa opolskiego jest dostępność i funkcjonalność
układów transportowych.
Województwo Opolskie posiada ogromny atut kreatywny wynikający z położenia w
obszarze paneuropejskiego korytarza transportowego łączącego Europę Zachodnią,
Południową Polskę i Ukrainę.
Przyjęta przez Samorząd Województwa Strategia wśród głównych celów strategicznych wymienia:„aktywizację gospodarczą regionu z wykorzystaniem europejskiego korytarza transportowego przebiegającego przez województwo opolskie”.
116
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
W ramach tak sformułowanego celu strategicznego określono 3 cele operacyjne, z
których dwa, tj.:
utworzenie centrów logistycznych wykorzystujących istniejącą infrastrukturę oraz wykorzystanie Odry jako międzynarodowej drogi wodnej są ściśle związane z funkcją
transportową Odry.
Centra logistyczne, wykorzystujące istniejącą infrastrukturę, mają być miejscami
przeładunku i ekspedycji towarów w układzie multimodalnym, czyli korzystającym z
różnorodnych środków transportowych. Najkorzystniejsze uwarunkowania dla lokalizacji tego typu przedsięwzięć występują w rejonach węzłowych – tj. takich, w których
krzyżują się główne sieci systemów transportowych. W województwie opolskim najlepiej funkcję centrów logistycznych mogą spełnić miasta: Kędzierzyn – Koźle, Opole
i Brzeg.
Przywrócenie Odrze funkcji transportowych (na skalę międzynarodową) zostało
wyraźnie zaznaczone w działaniach strategicznych. Uaktywnienie istniejących portów
rzecznych oraz działania na rzecz organizacji portu kontenerowego mogą stworzyć
korzystne warunki dla rozwoju wodnego systemu transportowego. Dodatkową szansę wykorzystania Odry do transportu towarów z Republiki Czeskiej stworzy połączenie drogowe północnych Czech z autostradą A-4 oraz możliwość korzystania z portu
w Kędzierzynie – Koźlu.
Rozwój infrastruktury
Przyjęta przez Samorząd Województwa Strategia, wśród głównych celów strategicznych wymienia: ,,Rozbudowę i modernizację infrastruktury technicznej oraz istniejącego potencjału gospodarczego’’.
W ramach tego celu strategicznego, przewiduje się realizację celów operacyjnych, które mają doprowadzić do zmniejszenia luki cywilizacyjnej na obszarze pasma
Odry (a także całego województwa opolskiego) oraz przygotować go do konkurencji
na rynku krajowym i zagranicznym.
Cele operacyjne w tym obszarze sformułowano w następujący sposób:
− rozwój systemów telekomunikacyjnych i informatycznych,
− pełna dostępność mediów technicznych,
− systematyczna poprawa stanu środowiska przyrodniczego,
Niezbędnym warunkiem funkcjonowania województwa opolskiego, a tym samym
obszaru pasma Odry na rynku europejskim jest zapewnienie pełnego dostępu do
nowoczesnej sieci telefonicznej oraz stworzenie systemu usług informatycznych, dających możliwość połączeń wewnątrzregionalnych, międzynarodowych, internetowych, itp.
Atrakcyjności inwestycyjnej województwa opolskiego, a tym samym obszaru pasma Odry będzie służyć zapewnienie pełnej dostępności mediów technicznych. Modernizacja i rozbudowa sieci: energetycznych, gazowych i ciepłowniczych stworzy
warunki dla aktywizacji gospodarczej całego pasma Odry.
Systematyczna poprawa stanu środowiska przyrodniczego jest jednym z ważniejszych zadań na drodze rozwojowej pasma Odry (a tym samym całego województwa). Dalszej intensyfikacji wymaga również poprawa stanu czystości powietrza. Dotyczy to zwłaszcza rozszerzenia na obszar całego województwa opolskiego, a tym
samym obszar pasma Odry tzw. programu likwidacji niskiej emisji. Do poprawy czystości powietrza przyczynić powinno się szersze wykorzystanie czystych odnawialnych źródeł energii.
SYNTEZA
117
IV. KONCEPCJA
Proponowane w Strategii Rozwoju Województwa kierunki rozwoju infrastruktury
technicznej z zakresu energetyki i telekomunikacji nie wywołują kolizji przestrzennych
w strefie zagrożenia powodziowego.
Poprawa jakości życia mieszkańców
Strategiczne kierunki rozwoju określają województwo opolskie między innymi jako region o wysokim standardzie życia, rozwijającym się w sposób zrównoważony.
W ramach wyżej wymienionej wizji rozwoju, zagadnienia szeroko pojętej ochrony
przyrody i środowiska, racjonalnego korzystania z zasobów środowiska oraz likwidacji środowiskowych konfliktów przestrzennych i zapóźnień cywilizacyjnych, przewijają
się w obrębie wydzielonych wizji cząstkowych.
Cele strategiczne i operacyjne w zakresie ochrony i kształtowania środowiska
oraz jego wykorzystania dla rozwoju województwa występują w obrębie różnych obszarów działań, wzajemnie się przenikających i uzupełniających, a najszersze ich
odzwierciedlenie znalazło się w ramach celu strategicznego „Rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej oraz istniejącego potencjału gospodarczego” i w
sformułowaniu celu operacyjnego - systematyczna poprawa stanu środowiska przyrodniczego.
W odniesieniu do ochrony przyrody Strategia definiuje kierunki działań, uznając
zachowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych oraz poprawę stanu środowiska przyrodniczego jako podstawę zrównoważonego rozwoju województwa.
Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry jest elementem Planu zagospodarowania przestrzennego województwa dolnośląskiego. Opracowane ustalenia Studium będą transponowane do Planu. Studium złożone jest z dwóch części:
1.
Uwarunkowania rozwoju przestrzennego i diagnoza stanu;
2.
Kierunki polityki przestrzennej.
Opracowanie ma charakter studium obszaru funkcjonalnego związanego tematycznie
z rządowym Programem dla Odry 2006. Celem głównym Studium jest przyczynienie
się do zapewnienia optymalnego zrównoważonego rozwoju obszaru w obrębie pasma Odry. Opracowanie obejmuje obszar 29 gmin związanych z rzeką Odrą poprzez
położenie geograficzne, zagrożenie powodziowe, układy przyrodnicze, kulturowe i
gospodarcze. Powierzchnia obszaru pasma wynosi 4 167,5 km2. Zamieszkuje go
1 007,8 tys. mieszkańców.
Rzekę Odrę w Strategii rozwoju Województwa Dolnośląskiego wymienia się
na pierwszym miejscu pośród głównych osi rozwojowych (oś Odry) Dolnego Śląska,
nakładających się na pasma rozwoju, które w naturalny sposób wyróżniają się
ukształtowaniem terenu i warunkami naturalnymi oraz stopniem zagospodarowania.
Odra rozdziela pasmo północne, które obejmuje tereny na prawym brzegu Odry od
pasma centralnego na jej lewym brzegu, ograniczonego od południa Sudetami (pasmo południowe). Program dla Odry 2006 stwarza wyjątkowe szanse przywrócenia
rzece jej regionotwórczej roli.
Na wyznaczone pasma aktywności nakłada się układ osi kondensacji szans
rozwojowych. W Strategii jedną z takich osi jest rzeka Odra. Podstawową kwestią
strategii regionalnej jest kompleksowe podejście do szans i zagrożeń wynikających z
obecności rzeki Odry na mapie województwa dolnośląskiego. Odra wymaga pilnej
modernizacji systemu zabezpieczeń przeciwpowodziowych, zdecydowanej rewalory118
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
zacji ekologicznej oraz inwestycji umożliwiających wykorzystanie gospodarcze
i rekreacyjne.
Zagadnienia odrzańskie odnaleźć można w elementach analizy SWOT zawartych w Strategii. W kategorii zagrożeń najistotniejszy jest niewystarczający system
ochrony przeciwpowodziowej w dorzeczu Odry, w kategorii szans przewiduje się rozbudowę elementów europejskiej sieci transportowej z Odrą jako integralną częścią tej
sieci.
W procesie wypełniania sformułowanej w Strategii misji Dolnego Śląska jako
regionu, który wiąże Polskę z Europą, Odra jako część wielkiego europejskiego systemu transportu rzecznego ma do odegrania ważną rolę.
Zarówno budowa „brakujących” mostów przez Odrę, jak i włączenie Odry do
europejskiego systemu dróg wodnych (domena infrastruktury) znalazło się w matrycy
działań strategicznych, niezbędnych dla realizacji poszczególnych celów strategicznych. W domenie środowiska położono duży nacisk na przywrócenie Odrze roli regionotwórczej, ochronę przyrody i krajobrazu nadodrzańskiego.
W domenie rekreacji i turystyki najważniejsze jest otwarcie dla celów rekreacji
rodzinnej i międzynarodowej turystyki wodnej Odry i innych rzek regionu.
Wreszcie w domenie bezpieczeństwa znalazł się regionalny system zapobiegania katastrofom wraz z opracowaniem strategii działań w sytuacji klęsk żywiołowych. Ponadto ujęto tematy takie jak: zabezpieczenie przeciwpowodziowe zlewni rzek i międzynarodowy system monitorowania stanów wód i ostrzegania powodziowego.
„Strategia rozwoju województwa lubuskiego” przyjmuje jako cztery główne cele rozwoju:
1. zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności regionu,
2. podnoszenie poziomu wykształcenia ludności województwa oraz zwiększanie
zdolności innowacyjnych ośrodków naukowych i przedsiębiorstw,
3. wspieranie rozwoju przedsiębiorczości,
4. efektywne i proekologiczne wykorzystanie zasobów środowiska naturalnego i kulturowego.
Zapewnienie przestrzennej, gospodarczej i społecznej spójności regionu jest ważne
wobec faktu jego powstania z dwóch dawnych województw, których stolice - Gorzów
Wielkopolski i Zielona Góra - stanowią obecnie równorzędne centra administracyjne,
produkcyjne, usługowe i kulturalne. Niezbędna jest poprawa dróg między nimi.
Zwiększenie dostępności województwa wymaga nakładów również na inne drogi, a
także na mosty i inwestycje infrastrukturalne.
Tożsamość regionu już obecnie w znacznym stopniu kształtuje współpraca transgraniczna i międzyregionalna, np. w ramach euroregionów. Chęć rozwijania dobrych
stosunków z sąsiadami, przede wszystkim z krajem związkowym Brandenburgia, nadzieje na efekty programów pomocowych UE - Phare CBC oraz Interreg, stymulują
wspieranie różnorodnych form współpracy instytucji i organizacji pozarządowych z
obu stron granicy.
Podniesienie poziomu wykształcenia ma się dokonać m.in. poprzez rozszerzenie oferty edukacyjnej. Towarzyszyć temu będzie dostosowanie kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy przy uwzględnieniu konsekwencji wejścia do Unii Europejskiej. Jako ważny kierunek uznane zostało wyrównywanie szans edukacyjnych
dzieci i młodzieży.
SYNTEZA
119
IV. KONCEPCJA
Wspieraniu rozwoju przedsiębiorczości służyć będą m.in. promocja walorów województwa i pozyskiwanie inwestorów, powołanie centrum transferu innowacji i technologii wiążącego ośrodki naukowe z przedsiębiorstwami, rozwój instytucji okołobiznesowych (zwłaszcza ułatwiających działalność małych i średnich podmiotów gospodarczych) i powołanie w Gorzowie centrum targowo-wystawienniczego. Trudną, ale
niezbędną część tych działań musi stanowić wspieranie pozarolniczej działalności
gospodarczej na wsi oraz dostosowanie gospodarstw rolnych i zakładów przemysłu
spożywczego do standardów europejskich.
Konieczne jest jednocześnie efektywne i proekologiczne wykorzystanie zasobów
środowiska naturalnego i kulturowego. Czerpanie większych korzyści z walorów turystycznych województwa wymaga z jednej strony inwestycji, a z drugiej - lepszego
popularyzowania tych walorów (informacja turystyczna, targi). Gościom odwiedzającym region chcielibyśmy także proponować imprezy i usługi związane z historią, kulturą oraz miejscowymi tradycjami.
Uchwalona w województwie zachodniopomorskim 23 października 2000r.
„Strategia rozwoju do roku 2015” określa uwarunkowania, cele i priorytety rozwoju. W
strategii podkreślono przyjęcie jako podstawy - konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju, której nadany został dodatkowy, obok ekologicznego, wymiar przestrzenny. Dla urzeczywistnienia obrazu województwa na miarę XXI wieku, w którym
osiągnięty został zrównoważony i trwały rozwój wpisany dodatkowo w ogólnokrajowe
i europejskie strategie i programy, niezbędne są przynajmniej dwa składniki: odpowiednio przygotowane kadry ludzkie i możliwość realizowania zamierzeń rozwojowych w obszarze całego województwa, a nie tylko w wybranych jego obszarach.
Wyodrębnione zostały cztery cele strategiczne:
1. Stworzenie warunków do rozwoju zasobów ludzkich,
2. Powszechna dostępność dóbr, usług i informacji,
3. Poprawa konkurencyjności województwa zachodniopomorskiego,
4. Podniesienie jakości życia w regionie.
Według zakładanych priorytetów strategii, to poprawa dostępności transportowej i
komunikacyjnej oraz rozwój zasobów ludzkich w kierunku wzrostu innowacyjności i
umiejętnego wykorzystania transferu technologii, determinują w dzisiejszej rzeczywistości rozwój pozostałych dziedzin życia społeczno-gospodarczego a tym samym
decydują o poprawie konkurencyjności regionu. Są to więc te dziedziny, do których w
strategii rozwoju województwa zachodniopomorskiego przykłada się wagę szczególną., uznając, że są to stymulatory nowych impulsów rozwojowych w pozostałych
dziedzinach.
Jednym z celów strategicznych jest powszechna dostępność dóbr, usług i informacji, w ramach którego jako cel pośredni wymienia się stworzenie zrównoważonego, dostępnego i zintegrowanego systemu transportowego. Ten z kolei rozpisany został na cele operacyjne, jakimi są:
− opracowanie i realizacja kompleksowego programu modernizacji i rozwoju infrastruktury transportowej oraz systemu transportowego województwa do roku
2020, zintegrowanego z systemem i infrastrukturą krajową i międzynarodową,
który zapewniłby usprawnienie dostępności komunikacji w całym regionie, integracja systemu transportowego województwa z systemami transportowymi krajów Unii Europejskiej i regionu Morza Bałtyckiego,
120
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
− budowa nowych przejść granicznych zgodnie z polsko-niemiecką umową rządową, modernizacja i rozbudowa istniejących przejść granicznych, poprawa dostępności komunikacyjnej przejść granicznych,
− programowanie, za pomocą środków organizacyjnych i ekonomicznofinansowych, rozwoju komunikacji publicznej (zbiorowej) w obsłudze ruchu pasażerskiego, ze szczególnym uwzględnieniem transportu kolejowego i autobusowego,
− rozwój telematyki
Kolejnym celem pośrednim w tej grupie rozpisanym na cele operacyjne, jest rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej, mająca na celu:
− zapewnienie zaopatrzenia w energię zgodnego ze standardami Unii Europejskiej,
− zaopatrzenie w wodę konsumpcyjną o odpowiedniej jakości i ilości całego obszaru województwa,
− opracowanie zintegrowanego programu oczyszczania ścieków, osiągnięcie wysokiego stopnia ich oczyszczania,
− utworzenie sprawnego, kompleksowego systemu zarządzania gospodarką odpadami (komunalne, przemysłowe, niebezpieczne),
− budowa nowoczesnej sieci telekomunikacyjnej umożliwiającej łączność i szerokopasmową transmisję danych,
− stworzenie przyjaznego dla środowiska systemu ochrony przeciwpowodziowej,
Inny
cel
strategiczny,
to
poprawa
konkurencyjności
województwa
zachodniopomorskiego. Tworzenie warunków dla równoważenia rozwoju gospodarki
województwa zachodniopomorskiego jest tutaj jednym z celów pośrednich, kolejnymi
z nich są: stworzenie sprzyjających warunków do zrównoważonego rozwoju
gospodarki morskiej , aktywizacja obszarów wiejskich w kierunku ich
wielofunkcyjnego rozwoju oraz wzrostu efektywności rolnictwa, rozwój funkcji
turystyczno-uzdrowiskowej, Szczecin jako europole.
Celem strategicznym jest również podniesienie jakości życia w regionie, w ramach
którego realizowane będzie między innymi zachowanie, ochrona i odtwarzanie
walorów środowiska naturalnego.
8. KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO I KIERUNKI DZIAŁAŃ W PAŚMIE ODRY
8.1. Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego
Zadania priorytetowe w zakresie ochrony i poprawy jakości środowiska przyrodniczego to:
− poprawa czystości wód
− utrzymanie i wzbogacenie walorów przyrodniczych
− zwiększenie lesistości w rejonach nadodrzańskich
− rewitalizacja obszarów zdegradowanych
SYNTEZA
121
IV. KONCEPCJA
− budowa nowych przejść granicznych zgodnie z polsko-niemiecką umową rządową, modernizacja i rozbudowa istniejących przejść granicznych, poprawa dostępności komunikacyjnej przejść granicznych,
− programowanie, za pomocą środków organizacyjnych i ekonomicznofinansowych, rozwoju komunikacji publicznej (zbiorowej) w obsłudze ruchu pasażerskiego, ze szczególnym uwzględnieniem transportu kolejowego i autobusowego,
− rozwój telematyki
Kolejnym celem pośrednim w tej grupie rozpisanym na cele operacyjne, jest rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej, mająca na celu:
− zapewnienie zaopatrzenia w energię zgodnego ze standardami Unii Europejskiej,
− zaopatrzenie w wodę konsumpcyjną o odpowiedniej jakości i ilości całego obszaru województwa,
− opracowanie zintegrowanego programu oczyszczania ścieków, osiągnięcie wysokiego stopnia ich oczyszczania,
− utworzenie sprawnego, kompleksowego systemu zarządzania gospodarką odpadami (komunalne, przemysłowe, niebezpieczne),
− budowa nowoczesnej sieci telekomunikacyjnej umożliwiającej łączność i szerokopasmową transmisję danych,
− stworzenie przyjaznego dla środowiska systemu ochrony przeciwpowodziowej,
Inny
cel
strategiczny,
to
poprawa
konkurencyjności
województwa
zachodniopomorskiego. Tworzenie warunków dla równoważenia rozwoju gospodarki
województwa zachodniopomorskiego jest tutaj jednym z celów pośrednich, kolejnymi
z nich są: stworzenie sprzyjających warunków do zrównoważonego rozwoju
gospodarki morskiej , aktywizacja obszarów wiejskich w kierunku ich
wielofunkcyjnego rozwoju oraz wzrostu efektywności rolnictwa, rozwój funkcji
turystyczno-uzdrowiskowej, Szczecin jako europole.
Celem strategicznym jest również podniesienie jakości życia w regionie, w ramach
którego realizowane będzie między innymi zachowanie, ochrona i odtwarzanie
walorów środowiska naturalnego.
8. KONCEPCJA ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO I KIERUNKI DZIAŁAŃ W PAŚMIE ODRY
8.1. Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego
Zadania priorytetowe w zakresie ochrony i poprawy jakości środowiska przyrodniczego to:
− poprawa czystości wód
− utrzymanie i wzbogacenie walorów przyrodniczych
− zwiększenie lesistości w rejonach nadodrzańskich
− rewitalizacja obszarów zdegradowanych
SYNTEZA
121
IV. KONCEPCJA
8.1.1. Czystość wód
Wody Odry w większości zostały zaklasyfikowane jako nie odpowiadające normom (NON) pod względem sumy wszystkich badanych zanieczyszczeń. Jedynie w
części województwa lubuskiego i zachodniopomorskiego wody zaklasyfikowano do
trzeciej klasy czystości. Odra wpływając na terytorium Polski posiada już przekroczone normy zanieczyszczeń. Powodzenie zadania, jakim jest poprawa czystości wód,
związane jest z przeprowadzeniem zintegrowanych, wspólnych działań w całym dorzeczu Odry. Podstawowymi kierunkami polityki w tym zakresie są:
− obniżenie ładunku zanieczyszczeń wprowadzanego z miast,
− obniżenie ładunku zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych,
− utrzymanie odpowiednich zasobów wód powierzchniowych poprzez ich racjonalne zagospodarowanie oraz poprawę ich czystości,
− zmniejszenie zanieczyszczeń ze źródeł obszarowych poprzez działania typu:
ograniczenie stosowania nawozów sztucznych, pestycydów i herbicydów
w agrotechnice, zagospodarowanie przetworzonych osadów ściekowych dla nawożenia gleb, redukowanie emisji w elektrowniach i zakładach przemysłowych,
wprowadzanie naturalnych stref buforowych wzdłuż cieków wodnych, tworzenie
stref ekotonowych (pasy zieleni - np. wierzba wiciowa, mokradła) dla ograniczenia spływu i wstępnego oczyszczenia zanieczyszczeń.
− zwiększenie zdolności rzek do samooczyszczenia (obsadzenie roślinnością, napowietrzanie, odtworzenie meandrów, odbudowę starorzeczy, kontrolowane zalewanie części doliny),
− doprowadzenie większości rzek zlewni do osiągnięcia pierwszej i drugiej klasy
czystości oraz utrzymania tych klas, w pierwszej kolejności na terenie przyrodniczych obszarów chronionych,
− określenie warunków korzystania z wód przez poszczególnych użytkowników
wraz z ustaleniem hierarchii potrzeb,
− pokrywanie potrzeb wodnych z ujęć powierzchniowych w związku z ochroną zasobów wód podziemnych,
− doprowadzenie stopniowo do zakazu wprowadzenia do wód wszelkich substancji szkodliwych i uciążliwych,
− wprowadzanie zamkniętych obiegów wód w instalacjach przemysłowych, szczególnie w woj. dolnośląskim i śląskim;
Dla wód Odry i jej dopływów docelowo zakłada się drugą klasę czystości na odcinku
województwa śląskiego, pierwszą i drugą w województwie opolskim, pierwszą, drugą
i trzecią w województwie dolnośląskim, drugą w województwie lubuskim, pierwszą w
zachodniopomorskim.
Planowane w granicach pasma Odry działania mające na celu poprawę jakości wód Odry i jej dopływów, to:
− opracowanie i wdrożenie programów redukcji solanek z kopalń województwa
śląskiego i dolnośląskiego, odprowadzanych do rzek: Olza, Ruda, Bierawka,
Kłodnica, Lesznianka (dopływ Olzy) oraz bezpośrednio do Odry w Głogowie,
122
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
− redukcja zanieczyszczeń ze źródeł punktowych, jakimi są miasta odprowadzające ścieki komunalne nie oczyszczone lub nie w pełni oczyszczone: Racibórz,
Kędzierzyn-Koźle, Oława i Szczecin,
− zmniejszenie zanieczyszczeń z mniejszych źródeł punktowych na terenie województwa opolskiego, poprzez wybudowanie 43 komunalnych oczyszczalni ścieków i zmodernizowanie 14 komunalnych oczyszczalni ścieków,
− zmniejszenie zanieczyszczeń ze źródeł punktowych: budowa oczyszczalni mechaniczno-biologicznych dla ścieków komunalnych i przemysłowych m.in. w ramach „Programu szybkiego działania nad ochroną wód rzeki Odry przed zanieczyszczeniem”,
− opracowanie i wdrożenie programów redukcji zanieczyszczeń obszarowych w
całym paśmie Odry,
− objęcie ochroną zlewni wód powierzchniowych rzek: Widawy, Prosny, Oławy i
Baryczy,
− objęcie ochroną zlewni wód powierzchniowych rzeki Wołczenicy z Grzybnicą jako źródła wody dla północno-zachodniej części pasa nadmorskiego.
8.1.2. Lesistość
Do głównych celów działania w zakresie leśnictwa należy powiększanie zasobów
leśnych i wartości lasów, renaturyzacja lasów, a także zahamowanie zanikania gatunków leśnych i zapewnienie trwałości ekosystemów leśnych. W gospodarce zasobami leśnymi należy dążyć do wielofunkcyjności gospodarki leśnej, dostosowania
gospodarki leśnej do zadania zrównoważonego gospodarowania zasobami naturalnymi i wdrażania proekologicznych wzorców produkcji oraz powszechne lecz kontrolowane udostępnianie lasów społeczeństwu, by nie dopuścić do zagrożenia jakości i
trwałości zasobów leśnych.
Lasy położone w dolinach rzecznych pełnią bardzo ważną rolę w tworzeniu i funkcjonowaniu korytarza ekologicznego. Wysoka bioróżnorodność charakteryzuje
szczególnie lasy łęgowe oraz grądy. W ochronie brzegów i skarp przed erozją ocienianiu wód cenne są również nadrzeczne olsy i łęgi.
W Programie Odra 2006 będą realizowane zadania na terenie zasięgów administracyjnych Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach, Wrocławiu, Zielonej Górze, Poznaniu i Szczecinie, gdzie planuje się:
− zwiększenie lesistości obszarów dorzecza Odry;
− sukcesywną przebudowę drzewostanów;
− odtworzenie i budowę małej retencji;
− odtworzenie i uzupełnienie istniejącej sieci wodnomelioracyjnej oraz budowę
nowej.
W granicach pasma Odry, główne działania w zakresie leśnictwa, to:
- odbudowa na powierzchni ok. 9 000 ha, zniszczonego na skutek pożaru, drzewostanu w nadleśnictwach : Rudy Raciborskie, Rudziniec i Kędzierzyn w województwie śląskim i opolskim,
- zalesienie 660 ha gruntów w części należącej do województwa śląskiego,
- dolesienia na powierzchni około 2 610 ha w województwie opolskim,
- dolesienia na powierzchni 1 890 ha w granicach województwa dolnośląskiego.
SYNTEZA
123
IV. KONCEPCJA
8.1.3. Przyrodnicze obszary chronione
Planowany kierunek rozwoju obszarów nadodrzańskich, na równi z priorytetami
przywrócenia transportowej roli rzece i ochrony przeciwpowodziowej, powinien
uwzględniać ochronę walorów środowiska przyrodniczego. Rzeka Odra, ze względu
na położenie na terenie trzech państw, stanowi korytarz ekologiczny o znaczeniu
międzynarodowym, łączący ze sobą obszary węzłowe o szczególnych walorach przyrodniczych.
Przywrócenie naturalnych obszarów zalewowych tam, gdzie jest to jeszcze możliwe,
całkowita ochrona siedlisk chronionych roślin i zwierząt, opracowanie dla cennych
obszarów planów ochrony pozwalających na bezpieczne dla środowiska korzystanie
z nich, renaturyzacja ekosystemów, budowa inwestycji z uwzględnieniem rozwiązań
jak najbardziej przyjaznych dla środowiska, to podstawowe działania mające na celu
ochronę środowiska przyrodniczego. Jednocześnie ze względu na różnorodność pełnionych przez pasmo Odry, funkcji, ochrona przyrody jest jednym z kierunków rozwoju i nie może pozostawać w sprzeczności z innymi. Dlatego istotne jest wyznaczenie
priorytetów rozwoju poszczególnych obszarów.
Najważniejsze działania w sferze ochrony przyrody, to uzupełnienie krajowego systemu obszarów chronionych, mające na celu zarówno ochronę cennych stanowisk
roślin i zwierząt, walorów krajobrazowych jak też utworzenie spójnego systemu ekologicznego.

−
−
−
−
−
−
−

−
Projektowane jest uzupełnienie ochrony w formie ośmiu nowych parków krajobrazowych oraz powiększenia dwóch istniejących:
Park Krajobrazowy Doliny Kłodnicy w województwie śląskim,
Park Krajobrazowy Doliny Małej Panwi w województwie opolskim,
dwa parki krajobrazowe w województwie dolnośląskim: Lubiąsko-Głogowski
Park Krajobrazowy (Park Krajobrazowy Dolina Odry I), Nadodrzański OławskoWrocławski Park Krajobrazowy (Park Krajobrazowy Dolina Odry II),
Park Krajobrazowy Dolina Baryczy (najcenniejsze tereny wydzielone z istniejącego Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Baryczy, będące kontynuacją istniejącego Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy w kierunku zachodnim)
cztery nowe parki w województwie lubuskim1: Park Krajobrazowy od Bytomia
Odrzańskiego do miejscowości Stany – obejmujący duże fragmenty lasów ( grądy, łęgi) z bardzo bogatą fauną ptaków, Park Krajobrazowy od Cigocic do Krosna Odrzańskiego po obu brzegach Odry – obejmujący lasy, liczne tereny wodno
– błotne, bogactwo fauny płazów, gadów i ptaków, Park Krajobrazowy Dolina
Pliszki – dolina rzeki o dużym stopniu naturalności, Park Krajobrazowy Dolina
Ilanki – dolina rzeki o dużym stopniu naturalności,
Widuchowski Park Krajobrazowy w województwie zachodniopomorskim,
włączenie niewielkiego fragmentu Doliny Odry do Cedyńskiego Parku Krajobrazowego – tak aby zachowana była ciągłość obszarów chronionych w województwie zachodniopomorskim.
pięć projektowanych obszarów chronionego krajobrazu:
Las Grudzicki w województwie opolskim,
1
zadanie z „Programu dla Odry 2006”, nie wynikające ze „Studium zagospodarowania przestrzennego
pasma Odry w województwie lubuskim”
124
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
− Wzgórza Trzebnickie , Dolina Dobrej i Dolina Widawy w województwie dolnośląskim,
− Ujście Odry w zachodniopomorskim.
największą pod względem ilości, choć zarazem najmniejszą powierzchniowo,
grupę obszarów wchodzących w skład krajowego systemu obszarów chronionych, stanowią projektowane rezerwaty przyrody:
− siedem w województwie śląskim,
− siedem w województwie opolskim,
− siedemnaście nowych i rozszerzenie trzech istniejących rezerwatów w województwie dolnośląskim,
− trzy nowe rezerwaty i powiększenie dwóch istniejących w województwie lubuskim,
− piętnaście w zachodniopomorskim.
Ze wstępnych badań wynika, że w dolinie Odry należy spodziewać się występowania jeszcze dużej ilości stanowisk gatunków chronionych roślin i zwierząt. Wiele
z nich to gatunki ginące, dla których doliny rzeczne są jednym z głównych środowisk
życia. Konieczne więc staje się wykonanie inwentaryzacji przyrodniczej dla każdej
gminy nadodrzańskiej i opracowanie planów ochrony dla cennych ekosystemów.
8.1.4. Obszary zdegradowane do rewitalizacji
Złoża kopalin, stanowiące bogactwo naturalne wykorzystywane intensywnie
przez człowieka, podlegają ochronie, ale jednocześnie ich eksploatacja wywołuje negatywne skutki dla środowiska. Dlatego ważne jest prowadzenie rekultywacji terenów
poeksploatacyjnych. Konsekwencją prowadzenia eksploatacji są ruchy mas skalnych, w wyniku których powierzchnia ziemi ulega przeobrażeniom oraz deformacji w
formie zapadlisk, szczelin, uskoków, progów, lejów i niecek obniżeniowych. W poszczególnych województwach przyczyny degradacji terenów oraz skutki i metody
działań są zróżnicowane.
Drugą główną przyczyną degradacji terenów są zanieczyszczenia ziemi, wyrażające się dużym zakwaszeniem gleb, ponadnormatywną zawartością metali ciężkich, a w przypadku lasów wskaźnikami, które kwalifikują je do II-giej lub III-ciej strefy
zanieczyszczeń przemysłowych. Podstawowe działania w zakresie rekultywacji takich terenów, to eliminacja źródeł zanieczyszczeń, co jest działaniem długoletnim,
kompleksowym i dotyczącym nie tylko pasma Odry oraz zabiegi przeprowadzane w
miejscu występowania zanieczyszczeń, typu wapnowanie. Problemy te dotyczą części pasma Odry zamykającej się w granicach trzech województw: śląskiego, opolskiego i dolnośląskiego, natomiast w dalszej części są nieporównywalnie mniejsze.
Jako cel działań w obrębie terenów zdegradowanych należy przyjąć likwidację
źródeł negatywnych skutków dla środowiska i rewitalizację terenów już zdegradowanych.
Szczególna sytuacja występuje w województwie śląskim, gdzie na dużym obszarze
prowadzona jest lub była, podziemna eksploatacja węgla kamiennego, stymulująca
przemysłowy rozwój tego rejonu. Liczne kopalnie i towarzyszące im inne zakłady
przemysłowe, odprowadzają do środowiska odpady w postaci wód zasolonych, pyłów, gazów i odpadów stałych. Rewitalizacja terenów poprzemysłowych oraz pogórSTUDIUM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PASMA ODRY
SYNTEZA
125
IV. KONCEPCJA
niczych jest jednym z celów wyznaczonych w „Strategii rozwoju województwa śląskiego na lata 2000 – 2015” i obejmuje duży zbiór zadań w „Wieloletnim programie
ochrony i kształtowania środowiska w województwie śląskim” oraz w strategiach,
programach i planach gmin górniczych i spółek węglowych. Głównym problemem w
realizacji tych zadań jest brak środków finansowych, gdyż skala potrzeb w tym zakresie znacznie przekracza możliwości budżetowe jakimi dysponuje województwo. W
Studium zagospodarowania pasma Odry zostały określone obszary zdegradowane,
zwłaszcza eksploatacją górniczą, które wymagają działań rewitalizacyjnych oraz likwidujących negatywne dla środowiska skutki dawnej – wielowiekowej i obecnie
prowadzonej podziemnej eksploatacji węgla kamiennego. Są to między innymi obszary :
♦
zalanych bądź zalewanych wodą niecek bezodpływowych jakie powstały w
związku ze zmianami morfologicznymi terenów na skutek długotrwałej eksploatacji górniczej przez kopalnie : jastrzębskie – 34 zalewiska (o łącznej powierzchni
67 ha), rybnickie – 21 zalewisk (22 ha), gliwickie – 56 zalewisk (261 ha), rudzkie –
57 zalewisk (83 ha) oraz przez położone w dorzeczu Odry kopalnie bytomskie i
katowickie – ok. 50 zalewisk (ponad 100 ha),
♦
nadpoziomowych składowisk odpadów pogórniczych – hałdy zlokalizowane w
gminach/miastach : Gliwice – dwie o powierzchni 170 ha i pojemności 56 mln m3,
Godów – trzy o pow. 56 ha i poj. 6 mln m3, Knurów – cztery o pow. 300 ha i pojemn. 77 mln m3, Lubomia – jedna o pow. 44 ha i poj. 5 mln m3, Mszana – trzy o
pow. 200 ha i poj. 52 mln m3, Pszów – cztery o pow. 45 ha i poj. 5 mln m3, Radlin
– dwie o pow. 53 ha i poj. 16 mln m3, Rydułtowy – jedna o pow. 38 ha i pojem. 13
mln m3, Sośnicowice – jedna o pow. 255 ha i poj. 74 mln m3, Wodzisław Śląski –
cztery o pow. 100 ha i poj. 14 mln m3 odpadów pogórniczych.
Ponadto do likwidacji i rekultywacji wyznaczone zostały w Studium składowiska
przemysłowe odpadów niebezpiecznych, w tym mogilniki, oraz składowiska odpadów.
W opolskiej części pasma Odry, dewastacja i degradacja powierzchni ziemi
związana jest
z gospodarką rolną oraz z eksploatacją powierzchniową surowców mineralnych, przede wszystkim surowców węglanowych dla potrzeb przemysłu cementowego i wapienniczego, kruszywa naturalnego, piasków formierskich i
kwarcowych. Zjawiska te obserwowane są z dużym nasileniem w gminach Bierawa,
Gogolin, Tarnów Opolski, Prószków, Opole, Popielów, Dobrzeń Wielki, Lewin Brzeski.
Z udokumentowanych na terenach pasma Odry 52 złóż surowców mineralnych,
na 22 z nich prowadzona jest stale eksploatacja. Do złóż, których eksploatacja stanowi największe zagrożenie dla środowiska w obszarze pasma Odry zaliczyć należy
złoża surowców węglanowych, eksploatowanych dla potrzeb przemysłu wapienniczego i cementowego – „Górażdże”, „Tarnów Opolski”, „Odra II”, „Opole – Folwark”
oraz złoża kruszywa naturalnego „Kotlarnia”, „Dziergowice” i „Siołkowice II”.
Bezpośrednio na obszarze zagrożenia powodziowego w dolinie Odry prowadzona jest eksploatacja złóż kruszywa naturalnego i iłów ceramicznych. W wyniku zalania wodami powodziowymi 1997 r. przerwana została eksploatacja złoża kruszywa
naturalnego Opolskich Kopalni Surowców Mineralnych Sp. z o.o. – zakład w Kobylicach (gm. Cisek), a także okresowo eksploatowanych złóż kruszywa w Chróścicach
(gm. Dobrzeń Wielki) oraz złoża iłów ceramicznych Kobylice III (gmina Cisek).
126
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
Na obszarze pasma Odry powierzchnia gruntów wymagających rekultywacji wynosi 2628 ha (ok. 66 % ogólnej powierzchni do rekultywacji w województwie),w tym
2503 ha powierzchni zdewastowanych (68 % ogólnej powierzchni w województwie) i
125 ha powierzchni zdegradowanej (44 % ogólnej powierzchni w województwie).
Największe powierzchnie terenów zdewastowanych i zdegradowanych występują w
gminach Bierawa, Gogolin, Opole, Prószków.
Wg badań Okręgowej Stacji Chemiczno – Rolniczej w Opolu gleby na terenie województwa opolskiego - w tym również na obszarze ok. 50 % powierzchni pasma Odry
- wykazują stałe, silne zakwaszenie jonami wodorowymi, glinowymi i żelazowymi, a w
gminach Bierawa, Chrząstowice, Dąbrowa, Łubniany, Popielów, Zdzieszowice udział
ten osiąga nawet 60 – 84 % powierzchni. Zanieczyszczenia gleb na terenie województwa, w tym również na obszarze pasma Odry generalnie nie przekraczają dopuszczalnych normatywów jakościowych.
W województwie dolnośląskim degradacja środowiska związana jest głównie z przemysłem miedziowym i dotyczy północnej części pasma Odry, która należy do Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego. Dwa obiekty: Huta Miedzi „Głogów” i składowisko odpadów poflotacyjnych „Żelazny Most” o pojemności 338 mln m3 i powierzchni 1 394 ha, to największe źródła zanieczyszczeń, których wieloletnia działalność przyczyniła się do degradacji terenu. Modernizacja huty zmniejszyła znacznie
jej uciążliwość i obecnie największy nacisk należy położyć na rewitalizację gruntów,
w których wciąż obserwuje się podwyższoną zawartość zanieczyszczeń oraz odbudowę i przebudowę lasów pozostających pod wpływem zanieczyszczeń przemysłowych. Natomiast w przypadku składowiska „Żelazny Most” problemem jest brak alternatywnych rozwiązań do składowania odpadów powstałych w wyniku eksploatacji
złóż rud miedzi, w związku z czym planowane jest kolejne powiększenie zbiornika.
Szukanie możliwości wykorzystania odpadów poflotacyjnych i tym samym zmniejszenie ilości składowanych odpadów oraz możliwie szybka, przeprowadzone po zakończeniu eksploatacji kopalń miedzi, rekultywacja składowiska, to szansa na poprawę stanu środowiska w tym rejonie.
Problemem wymagającym rozwiązania jest wykorzystanie urobku z prac konserwacyjnych prowadzonych na torach wodnych w dolnym biegu Odry. Są to wielkości rzędu ok. 1,2 – 1,5 mln m3 rocznie z toru Zatoka Pomorska – Szczecin oraz 200 – 400
tys. m3 rocznie z torów wodnych prowadzących do portów ujścia Odry. Badania wydobywanych w czasie pogłębiania torów wodnych, osadów wykazują ich duże zanieczyszczenie metalami ciężkimi, co wyklucza ich wykorzystanie rolnicze. Konieczne
jest wyznaczenie miejsc odkładu urobku i jego utylizacja.
Odra stanowi oś krajobrazu osadniczego o historycznych uwarunkowaniach.
Poszczególne fragmenty doliny Odry zarówno obecnie jak i w poprzednich wiekach ,
pozostawały pod wpływem różnych ośrodków władzy, co w połączeniu z uwarunkowaniami przyrodniczymi, wpłynęło na zróżnicowany krajobraz kulturowy tego regionu.
Istnieje koncepcja stworzenie Przestrzennego Muzeum Odry, na które składałyby się
obiekty i tereny położone wzdłuż całego biegu rzeki. Powstały w ten sposób kilkusetSTUDIUM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PASMA ODRY
SYNTEZA
127
IV. KONCEPCJA
kilometrowy szlak turystyczny będzie udostępniał i prezentował przyrodę oraz spuściznę materialną. Na dziedzictwo kulturowe Nadodrza, składają się:
− odrzańska droga wodna z jej kształtowaną przez wieki infrastrukturą, obejmującą
Kanał Gliwicki, 24 stopnie wodne, system zabezpieczeń przeciwpowodziowych,
wały, zbiorniki retencyjne i poldery, kanały ulgi itp.
− baseny, nabrzeża, magazyny i urządzenia techniczne w portach rzecznych Koźla, Opola, Wrocławia, Głogowa, Nowej Soli, Kostrzynia i Szczecina; stocznie we
Wrocławiu, Nowej Soli i Szczecinie oraz nabrzeża przemysłowo-przeładunkowe
zaopatrywane przez transport wodny,
− budowle techniczne (lub ich relikty) związane z energetyką wodną, jak elektrownie wodne we Wrocławiu, Dychowie, Gubinie, Starym Raduszcu, dawne młyny
wodne w Opolu, Brzegu, Wrocławiu, Nowej Soli, Kostrzynie, Frankfurcie i Szczecinie,
− zagospodarowane nabrzeża miast i gmin nadodrzańskich z systemem promenad, zabytkowych mostów i budowli, zagospodarowanych wysp, terenów zieleni
itp.
Podstawowym celem wszelkich działań w zakresie ochrony środowiska kulturowego jest kształtowanie świadomości historii i wartości kulturowych regionu, zachowanie istniejącej spuścizny materialnej, będącej świadectwem jego przeszłości,
dbałość o jej stan oraz jej udostępnianie. Wśród działań podejmowanych w tym celu,
wymienić należy:
− kompleksową rewaloryzację obiektów i zespołów zabytkowych włączonych do
stref konserwatorskich,
− ustanawianie nowych form ochrony poprzez tworzenie parków i rezerwatów
kulturowych,
− dofinansowywanie prac remontowo – konserwatorskich obiektów zabytkowych,
− zabezpieczanie obiektów przed kradzieżą i pożarem,
− dążenie do wykorzystania obiektów zabytkowych na cele kulturotwórcze, społeczne i gospodarcze, poprzez tworzenie ofert dla potencjalnych inwestorów,
− ścisłe egzekwowanie zaleceń konserwatorskich i prawidłowości procesu rewaloryzacji oraz użytkowania obiektów zabytkowych,
− edukację społeczeństwa, dotyczącą historii regionu i jego walorów kulturowych.
Układy przestrzenne doliny Odry podlegające ścisłej ochronie, jaką gwarantuje wpis
do rejestru zabytków, przewidziane są do bezwzględnego zachowania i rewaloryzacji.
128
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
Projektowane parki i rezerwaty kulturowe
Ustawa o ochronie dóbr kultury przewiduje ochronę krajobrazu kulturowego w formie
ustanawianych parków i rezerwatów kulturowych. Do tej pory na terenie kraju nie
utworzono żadnego parku ani rezerwatu kulturowego. W granicach pasma Odry projektowanych jest 10 parków kulturowych w południowej i środkowej części pasma
oraz 5 rezerwatów kulturowych w części środkowej.
tab. nr 17. projektowane parki kulturowe
lokalizacja wojewódz- nazwa parku kulturowego
uwagi
two
śląskie
Park Milenium Dziedzictwa Kultury obejmuje obiekty w całym obszaGórnego Śląska
rze Górnego Śląska
śląskie
Górnośląski Park Historii i Kultury obejmuje obiekty w całym woj. śląGórnictwa i Przemysłu
skim
opolskie
Krajobraz Reliktów Puszczy Odrzańskiej
opolskie
Krajobraz osiedleńczy Doliny Odry
opolskie
Krajobraz osiedleńczy Leśnicy
opolskie
Krajobraz osiedleńczy Osobłogi
Dóbr Oppersdorffów
opolskie
Krajobraz osiedleńczy Doliny Nysy Kłodzkiej
opolskie
Krajobraz osiedleńczy Koźla
dolnośląskie Przestrzenne Muzeum Odry
z elementami zabytków techniki i
hydrotechniki we Wrocławiu, Głogowie, Oławie, Malczycach, Jurczu
w gm. Prochowice
dolnośląskie Kwietno – Dębice
założenia pałacowo – parkowe po- Malczyce
wiązane kompozycyjnie i widokowo
dolnośląskie Wrocławski Miejski
teren miasta Wrocławia o różno- Wrocław
rodnych cennych walorach historycznych i kulturowych
SYNTEZA
129
IV. KONCEPCJA
tab. nr 18. projektowane rezerwaty kulturowe
lokalizacja –
województwo
/ gmina
opolskie - Kędzierzyn
–
Koźle
dolnośląskie Środa Śląska
dolnośląskie Oława
dolnośląskie Wołów
dolnośląskie Grębocice
rezerwat kulturowy
uwagi
Koźle
krajobraz twierdzy
Średzki
zespół staromiejski Środy Śląskiej
Oławski
zespół staromiejski Oławy
Lubiąski
układ ruralistyczny z zespołem
klasztoru cystersów w Lubiążu
zespół kościoła pielgrzymkowego
p.w. św. Jana Chrzciciela
Grodowiec
Wśród głównych celów działań w paśmie Odry, znajduje się jego aktywizacja pod
względem turystycznym i wypoczynkowym. Pasmo Odry, to teren o szczególnych
predyspozycjach do rozwoju różnego rodzaju form turystyki. Bogactwo zasobów
przyrodniczych i kulturowych może zostać wykorzystane do tworzenia ośrodków wypoczynku świątecznego dla okolicznych mieszkańców, tras rowerowych, szlaków turystycznych, ośrodków sportów wodnych, ośrodków wędkarskich, ośrodków jazdy
konnej. Funkcjonowanie wielu terenów przyrodniczych prawnie chronionych oraz
planowanie kolejnych, stwarza potrzebę wyznaczenie miejsc do penetracji przez
człowieka oraz określenia sposobu korzystania z zasobów, dzięki czemu rozwój turystyki i wypoczynku nie będzie się odbywał w sprzeczności z ochroną przyrody.
Obok różnych działań na poziomie lokalnym, planuje się realizację zamierzeń,
których celem jest powiązanie systemów turystyki wszystkich nadodrzańskich województw i państw. Silne związki gospodarcze, naukowe i kulturalne pasma Odry z sąsiadującymi regionami Czech i Niemiec, są szansą dla rozwoju turystyki międzynarodowej.
turystyczne szlaki wodne
Jednym z ważniejszych działań jest utworzenie lub aktywizacja istniejących szlaków
wodnych, prowadzących następującymi trasami:
− rzeką Odrą, wzdłuż całego jej biegu, poprzez miasta o zabytkowych układach,
różnorodne krajobrazy osiedleńcze, tereny przyrodnicze chronione, z wykorzystaniem rzeki do rozwoju kontaktów międzynarodowych,
− rzeką Olzą z możliwością organizowania imprez wspólnie z województwem
ostrawskim w Czechach,
− rzeką Rudą, przez obszar Cysterskich Kompozycji Krajobrazowych Rud Wielkich
do Jeziora Rybnickiego,
− rzeką Bierawką, przez obszary leśne Bierawy i Sośnicowic,
− rzeką Kłodnicą, przez obszar trzech jezior: Pławniowice, Dzierżno Duże i Małe, z
zabytkowymi urządzeniami portów i Kanału Kłodnickiego,
130
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
− rzeką Mała Panew, przez Stobrawsko-Turawski Obszar Chronionego Krajobrazu
i Stobrawski Park Krajobrazowy,
− rzeką Wartą i Liswartą przez Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych (z klasztorem na Jasnej Górze, poza obszarem opracowania),
− rzeką Stradunią przez Głubczycki Obszar Chronionego Krajobrazu, projektowany park kulturowy Krajobraz osiedleńczy Osobłogi Dóbr Oppersdorfów,
− rzeką Nysą Kłodzką przez rejon Jezior Otmuchowsko-Nyski, projektowany park
kulturowy Krajobraz osiedleńczy Doliny Nysy Kłodzkiej, Obszar Chronionego
Krajobrazu Bory Niemodlińskie,
− rzeką Brynicą przez projektowany park kulturowy Krajobraz reliktów Puszczy
Odrzańskiej, Stobrawski Park Krajobrazowy,
− rzeką Budkowicza, przez Stobrawski Park Krajobrazowy, Obszar Chronionego
Krajobrazu Lasy Stobrawsko-Turawskie,
− rzeką Bogacicą, przez Stobrawski Park Krajobrazowy, Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Stobrawsko-Turawskie,
− rzeką Stobrawą, przez Stobrawski Park Krajobrazowy, Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Stobrawsko-Turawskie,
− rzeką Fałkówką, przez Stobrawski Park Krajobrazowy, Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Stobrawsko-Turawskie,
− rzeka Baryczą, przez Obszar Chronionego Krajobrazu i Park Krajobrazowy Dolina Baryczy,
− rzeką Ślęzą, przez projektowany Nadodrzański Oławsko-Wrocławski Park Krajobrazowy,
− rzeką Oławą, przez projektowany Nadodrzański Oławsko-Wrocławski Park Krajobrazowy,
− rzeką Bystrzycą, przez Park Krajobrazowy Dolina Bystrzycy,
− rzeką Widawą, przez Wrocław,
− rzeką Kwisą,
− rzeką Bóbr,
− rzeką Świniec,
− rzeką Niemicą do Zalewu Kamieńskiego wokół Kamienia Pomorskiego,
− rzeką Wołczenicą przez Puszczę Goleniowską do Zalewu Kamieńskiego,
− rzeką Grzybnicą przez Puszczę Goleniowską do jezior Ostrowo i Piaski,
− rzeką Iną przez Stargard Sczeciński, Goleniów, Puszczę Goleniowską do jeziora
Dąbie,
− rzeką Płonią przez tereny leśne i małe jeziora,
− rzeką Rurzycą przez jezioro Długie, Strzeszewskie, Trzcińsko-Zdrój, Chojnę,
− jeziorem Dąbie i Zalewem Sczecińskim.
przystanie żeglarskie i kajakowe
Istotnym elementem rozwoju turystyki wodnej jest prawidłowe rozmieszczenie i
funkcjonowanie infrastruktury umożliwiającej pływanie łodziami, kajakami i rejsy
statków wycieczkowych oraz doprowadzenie do odpowiedniej czystości wód. Aktywizacja istniejących i utworzenie nowych szlaków wodnych kajakowych i żeglarskich,
wiąże się z koniecznością udostępnienia brzegów rzeki i zapewnieniem zaplecza.
Wzdłuż wymienionych wyżej rzek oraz na brzegach zbiorników wodnych, przewiduje
się funkcjonowanie szeregu przystani wodnych, zarówno istniejących, wymagających
najczęściej ze względu na stan techniczny oraz standard, modernizacji, jak i nowych,
SYNTEZA
131
IV. KONCEPCJA
projektowanych. Przewiduje się, między innymi, funkcjonowanie przystani we
wszystkich miastach położonych bezpośrednio nad Odrą. Zakładana sieć przystani,
rozlokowanych z różną częstotliwością wzdłuż kolejnych odcinków Odry, jej dopływów oraz zbiorników wodnych:
− odcinek Odry przepływający przez województwo śląskie wraz z dopływami:
Olzą, Rudą, Bierawką i Kłodnicą – przystanie zapewniające obsługę projektowanych szlaków wodnych, zgodnie z koncepcją „Odrzańskich Szlaków Turystyki Wodnej”,
− Odra na terenie opolskiej części pasma Odry: istniejące przystanie w Opolu,
Kędzierzynie-Koźlu i Turawie, projektowana w Brzegu,
− w granicach województwa dolnośląskiego: działające ośrodki żeglarskie i
przystanie we Wrocławiu (siedem przystani), Leśnej Wodzie, Wałach Śląskich, Iwnie, oraz projektowane do utworzenia lub reaktywowania przystanie
w Jelczu, Wrocławiu, Kamieńcu Wrocławskim, Urazie, Malczycach), Lubiążu,
Kwiatkowicach, Jurczu, Dziewinie, Ciechłowicach, Ścinawie, Budkowie,
Buszkowicach, Laskowie, Chobieni, Chełmie, Leszkowicach, Karkowie, Gołkowicach, Borkowie , Zaborowej, Głogowie (dwie), Czernej,
− lubuska część Odry: istniejąca przystań w Nowej Soli i projektowana Krośnie
Odrzańskim,
− odcinek Odry od Kanału Havela do Sczecina: przystanie z rzecznymi przejściami granicznymi w Widuchowej i Gryfinie,
− północny, przepływający przez Szczecin, odcinek Odry i jezioro Dąbie: kilkanaście przystani, w tym - Przystań MKS „Pogoń”, Stoczni Sczecińskiej S.A.,
Jacht-Klubu AZS, Polskiego Związku Wędkarskiego, Szczecińskiego JachtKlubu Morskiego Ligi Obrony Kraju, Pomorskiego Centrum Edukacji, PTTkMarina, Sczecińskiego Jacht-Klubu „Amigo”, Harcerskiego Ośrodka Morskiego, Ligi Morskiej, Lubczyna, „Interster” Sczecin-Golęcino,
− Zalew Szczeciński: zespół obiektów do obsługi żeglugi zlokalizowanych w
Porcie Trzebież (port rybacki, handlowy, pasażerski i żeglarski),
− Zatoka Nowowarpieńska: port w Nowym Warpnie i przystań w Podgrodziu,
− rzeka Dziwną i Zalew Kamieński: Wolin – przystanie żeglarskie i miejsca do
cumowania, Kamień Pomorski – basen jachtowy i miejsca do cumowania,
Międzywodzie, Dziwnów,
− Rozlewisko Starej Świny, jezioro Wicko Wielkie i Małe: Lubin, Wapnica, Zalesie, Łunowo, Przytór, Karsibór,
− Świnoujście: sześć zespołów obiektów (baseny jacht-kluby, nabrzeża).
Wykorzystanie rzeki do celów turystycznych jest również ściśle uwarunkowane
zapewnieniem sprawnej informacji turystycznej, bazy noclegowej, zaplecza gastronomicznego.
miejscowości o funkcjach turystycznych
W ramach rozwoju turystyki w paśmie Odry, przewidywana jest aktywizacja miejscowości, szczególnie na obszarach, dla których istnieją predyspozycje dla różnorodnych usług turystycznych, rozwijanych na bazie walorów kulturowych, przyrodniczych, sportowych. Część z nich, głównie miejscowości nadmorskie, już obecnie pełni funkcje turystyczne. Dla następujących miejscowości w politykę rozwoju, wpisane
jest pełnienie funkcji turystycznych:
− w woj. śląskim, są to: Czechowice w gm. Gliwice, Kąpielisko Leśne w Gliwicach,
Neptun, Leśne Zacisze i Sczygłowice w gm. Knurów, Buków w gm. Lubomia,
132
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
−
−
−
−
Szymocice w gm. Nędza, Płowniowice nad jeziorem Płowniowice w gm. Rudziniec, Taciszów w gm. Rudziniec, Dierżno Małe w gm. Pyskowice nad jez. Dzierżno Małe, Klucze nad Białym Potokiem i Buków na dopływie Rudy w gm. Kuźnia
Raciborska,
w województwie opolskim 48 miejscowości: Dobrzyń, Karłowice, Brzezina, Kruszyna, Lipki, Zwanowice, Prędocin, Śmiechowice, Lubienie, Stobrawa, Kaniów,
Dąbrówka Łubniańska, Brynica, Kup, Jełowa, Chróścice, Rzędów, Ligota Turawska, Zakrzów Turawski, Niwki, Suchy Bór, Niewodniki, Narok, Ligota Prószkowska, Przysiecz, Walidrogi, Raszowa, Jasiona, Żyrowa, Oleszka, Rozkochów,
Błażejowice, Łany, Lubieszów, Dziergowice, Grabówka, Ostrowiec, Stara Kuźnia, Nowa Jamka, Lipowa, Turawa, Kotów, Brzeg, Lewin Brzeski, Opole, Krapkowice, Koźle,
na terenie województwa dolnośląskiego: Wrocław, zespół klasztorny w Lubiążu wielofunkcyjny ośrodek turystyczny wraz z projektowaną przystanią dla żeglugi
pasażerskiej,
na terenie województwa lubuskiego: Bobrowice, Cybinka, Krosno Odrzańskie,
Maszewo, Słońsk,
w granicach zachodniopomorskiej części pasma Odry są to miejscowości o
funkcji uzdrowiskowej: Świnoujście i Kamień Pomorski, kąpieliska nadmorskie:
Międzyzdroje, Wisełka, Świętouść, Międzywodzie, Dziwnów, Dziwnówek, Łukęcin, miejscowości o funkcjach turystycznych położone nad Zalewem Sczecińskim: Trzebież, Brzózki, Nowe Warpno, Stepnica, Karnocice, Lubin, Wicko,
Wapnica, Wolin , nad jeziorem Dąbie: Lubczyna i Czarna Łąka.
szlaki turystyczne
Wskazana jest również aktywizacja szlaków turystycznych, które łączą miejsca i
obiekty o walorach kulturowych i przyrodniczych. Brak oznakowania, tablic z opisami,
rozpowszechniania informacji, a także zaplecza turystycznego (miejsca biwakowe,
pola namiotowe, gastronomia, baza noclegowa), to główne przyczyny małej popularności szlaków. Jako ważniejsze szlaki turystyczne, wymagające aktywizacji, należy
wymienić:
− Szlak Husarii Polskiej, Szlak Stulecia Turystyki i Szlak Powstańców Śląskich
przebiegające przez śląską część pasma Odry,
− szlak III Powstania Śląskiego, szlak martyrologii jeńców wojennych, szlak średniowiecznych polichromii, szlak Opole- Jezioro Turawskie - Ozimek, szlak
Wzgórz Winowskich, szlak drewnianego budownictwa sakralnego, szlak z Opola
na Górę Św. Anny, w części opolskiej,
− Dolnośląski Szlak Cystersów, na terenie województwa dolnośląskiego,
− Szlak Tysiąca Jezior, przebiegający przez województwo lubuskie,
− trasy rowerowe w województwie zachodniopomorskim, które są powiązane z terenami Niemiec i sąsiednimi województwami i prowadzą przez drogi rolnicze,
trasy nieczynnych kolejek.
Szansa pełniejszego wykorzystania walorów pasma Odry wzrośnie, jeżeli uda
się stworzyć system turystyki, w którym powiązane przestrzennie i czasowo zostaną
różnorodne jej formy: turystyka krajoznawcza, kwalifikowana (żeglarstwo, kajakarstwo, turystyka rowerowa, piesza, hippika), agroturystyka, możliwość uczestnictwa w
imprezach okolicznościowych (plenerach, festiwalach, jarmarkach itp.).
SYNTEZA
133
IV. KONCEPCJA
Za główne kierunki polityki przestrzennej w zakresie aktywizacji turystycznej pasma
Odry, można uznać:
− edukację społeczeństwa ze szczególnym uwzględnieniem historii, walorów kulturowych i przyrodniczych regionu,
− rozpowszechnianie oferty turystycznej pasma Odry, poprzez: stworzenie internetowego, zintegrowanego systemu informacji, wydawanie folderów informacyjnych
o gminach nadodrzańskich, przewodników, oznakowanie tras turystycznych i
umieszczanie tablic informacyjnych o atrakcjach turystycznych,
− stworzenie systemu nadodrzańskich tras rowerowych,
− stworzenie szlaków turystyki wodnej, w tym dla spływów kajakowych,
− aktywizację pieszych szlaków turystycznych,
− utworzenie zaplecza do obsługi ruchu turystycznego, w tym bazy noclegowej,
gastronomicznej, wypożyczalni sprzętu, „węzłów” turystycznych z możliwością
zmiany sposobu podróżowania,
− udostępnienie doliny Odry dla ruchu turystycznego,
− przyspieszenie realizacji programów sanacji wód w rzekach i budowy zbiorników
małej retencji, które oprócz funkcji rekreacyjnych pełniłyby funkcje ochrony przeciwpowodziowej.
Terenem, którego jedną z głównych funkcji już obecnie jest turystyka, jest północna część województwa zachodniopomorskiego. Wybrzeże Bałtyku, Zalew Szczeciński, Jezioro Dąbie, to miejsca funkcjonowania szeregu miejscowości turystycznych, szlaków żeglarskich i kajakowych, przystani.
Dla większości terenów tego województwa przyjmuje się jako główną lub towarzyszącą, funkcję turystyczną, przy zakładanej modernizacji i rozbudowie bazy dla obsługi sportów wodnych oraz aktywizacji terenów nie związanych bezpośrednio z
brzegiem morskim lub jeziorami. Wymienione kierunki polityki przestrzennej dotyczą
również zachodniopomorskiej części pasma Odry, choć realizacja ich będzie przebiegać w innym zakresie, a zadania dotyczyć będą głównie rozbudowy i modernizacji
istniejącego już zaplecza.
134
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
8.4. Struktura osadnicza.
Odra łączy ze sobą tereny osadnicze o bardzo zróżnicowanej strukturze pod
względem funkcji, gęstości zaludnienia, stopnia urbanizacji. Koncepcja zagospodarowania przestrzennego zakłada dla większości terenów oraz ośrodków obsługi,
wzmocnienie i rozwój obecnie pełnionej przez nie funkcji. Rozwój nowych rodzajów
działalności przewidywany jest zazwyczaj dla rolniczych terenów wiejskich.
Ośrodki obsługi
W całym paśmie Odry wyróżnione zostały trzy ośrodki metropolitalne:
Szczecin – siedziba województwa zachodniopomorskiego, jedno z potencjalnych
ogniw europejskiej sieci osadniczej europole, miasto o specyficznym położeniu:
nad Bałtykiem, przy granicy polsko-niemieckiej, w węźle transportowym multimodalnym, co stwarza dla miasta duże możliwości w dalszym rozwoju i tworzeniu
nowych powiązań; główne cele rozwoju aglomeracji szczecińskiej, to:
- pełne wykorzystanie położenia, funkcji portowych i turystycznych;
- stworzenie funkcjonalnego, atrakcyjnego pod względem tranzytowym, systemu transportowego, w szczególności realizacja trasy szybkiego ruchu –
A3, wzmocnienie transportu rzecznego oraz rozbudowa zaplecza dla obsługi transportu rzecznego i morskiego (porty, nabrzeża, bazy),
- umocnienie pozycji Szczecina jako ośrodka obsługi makroregionalnej
z ośrodkami takimi jak Koszalin, Gorzów Wlkp., Neubrandenburg, Greiswald, Ückerminde i inne miejscowości leżące w bezpośrednim oddziaływaniu miasta;
- rozwój turystyki kwalifikowanej, szczególnie związanej ze sportami wodnymi (budowa centrum żeglarskiego, modernizacja przystani jachtowych)
- rozwijanie funkcji ponadregionalnych w zakresie infrastruktury społecznej i
promocji miasta w strukturach regionalnych i europejskich.
Wrocław – siedziba województwa dolnośląskiego graniczącego z dwoma krajami:
Niemcami i Czechami, położona na trasie głównych powiązań międzynarodowych, jeden z potencjalnych ośrodków w europejskiej sieci osadniczej europole.
Przewiduje się dalszy rozwój wiodących funkcji Wrocławia jako ośrodka:
- ośrodka administracji rządowej i samorządowej,
- centrum finansowo-bankowego,
- centrum informacji gospodarczej,
- centrum innowacji technologicznej,
- centrum wystawowo-targowego,
- ośrodka konferencyjno-szkoleniowego,
- centrum handlu hurtowego i giełd towarowych,
- ośrodka nauki, szkolnictwa wyższego, kultury narodowej,
- ośrodka usług turystyki i rekreacji,
- centrum usług multimodalnych.
Gliwice – jako część Katowickiego Zespołu Metropolitalnego stanowi potencjalny
ośrodek europejskiej sieci osadniczej europole, miasto dużych przekształceń, które zdecydowanie zmieniają jego dotychczasową funkcję ośrodka przemysłowego
z dominującym górnictwem i hutnictwem; przeważające kierunki rozwoju, to:
SYNTEZA
135
IV. KONCEPCJA
-
stopniowa likwidacja schyłkowych gałęzi przemysłu – górnictwa i hutnictwa,
rozwój działalności opartej na nowoczesnych technologiach, jak przemysł
motoryzacyjny, informatyka i telekomunikacja,
wykorzystanie istniejącego potencjału naukowo-badawczego i szkolnictwa
wyższego w procesie przekształceń,
wzmocnienie znaczenia transportowego miasta poprzez modernizację Portu i Kanału Gliwickiego, budowę autostrad: A4 i A1.
W koncepcji zagospodarowania przestrzennego zakłada się funkcjonowanie dwóch
ośrodków regionalnych o randze krajowej:
Opole – miasto wojewódzkie, ośrodek o znaczeniu krajowym. Główne cele
rozwoju miasta mają prowadzić do wzmocnienia pozycji ośrodka jako centrum
regionalnego oraz do jego wielofunkcyjnego rozwoju poprzez stworzenie warunków dla działalności i rozwoju:
- ośrodka administracji rządowej i samorządowej,
- centrum finansowo – bankowego,
- centrum informacji gospodarczej,
- centrum wystawowo-targowego i konferencyjno-szkoleniowego,
- specjalistycznych usług ochrony zdrowia,
- centrum turystyczno-krajoznawczego
Szczególną rolę przypisuje się aktywizacji gospodarczej dzięki wykorzystaniu
szans i możliwości rozwoju jakie wynikają z położenia w międzynarodowym
korytarzu transportowym łączącym Europę Zachodnią , Południową Polskę i
Ukrainę, do osiągnięcia której mają się przyczynić następujące działania:
- modernizacja Odrzańskiej Drogi Wodnej i Portu Opole, modernizacja lotniska w Kamieniu Śląskim, budowa Kanału Odra-Dunaj, realizacja obwodnic
miejskich, co zwiększy dostępność transportową,
- utworzenie aglomeracyjnego centrum logistycznego w oparciu o zmodernizowaną infrastrukturę transportową,
- rozwijanie działalności opartych na nowoczesnych technologiach, m.in.
stworzenie systemu usług informatycznych i telekomunikacyjnych,
Zielona Góra – miasto będące siedzibą Sejmiku i Zarządu Województwa Lubuskiego, ośrodek wielofunkcyjny o znaczeniu krajowym. Jedną z przyjętych w
Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry, szans rozwoju jest
utworzenie układu przestrzennego opartego na wzajemnym powiązaniu trzech
miast: Zielonej Góry, Gorzowa Wielkopolskiego i Frankfurtu nad Odrą - EuroTriady, na terenie której sprawny transport zapewnią w przyszłości: autostrady A2
i A3 oraz kolejowa linia wahadłowa,
Ośrodki regionalne, to:
Głogów – miasto powiatowe, w którym istotną rolę odgrywa przemysł miedziowy
związany z „Kombinatem Górniczo-Hutniczym Miedzi” S.A. Głównym zakładanym
celem jest osiągnięcie zrównoważonego rozwoju miasta jako ośrodka wielofunkcyjnego. Pod względem komunikacyjnym miasto posiada atrakcyjną lokalizację,
która wzrośnie po zrealizowaniu zadań: zakończenie wschodniej obwodnicy z
136
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA

nowym mostem przez Odrę, modernizacja portu rzecznego i Odrzańskiej Drogi
Wodnej, budowa lotniska,
Świnoujście – miasto powiatowe, które z racji pełnienia funkcji portu morskiego,
uzdrowiska oraz centralnego położenia na polsko-niemieckiej wyspie Uznam, ma
znaczenie międzynarodowe. Za główne kierunki rozwoju przyjęto aktywizację turystyczną (otwarcie nowego przejścia granicznego, budowa międzynarodowych
ścieżek rowerowych) i usprawnienie połączeń transportowych (przeprawa tunelowa łącząca wyspy Uznam i Wolin). Ze względu na powiązania ze Szczecinem
można mówić o Aglomeracji Szczecińskiej, obejmującej oba miasta oraz tereny
położone wokół nich, na których obserwuje się procesy intensywnej urbanizacji.
Sieć osadniczą uzupełnia 19 ośrodków subregionalnych, dla których strefa wpływu
zamyka się w obrębie kilku gmin, w większości wchodzących w skład powiatu:
w województwie śląskim, siedziby samorządów powiatów ziemskich:
Wodzisław Śląski
Racibórz
oraz
Knurów – jako potencjalny ośrodek subregionalny
w województwie opolskim, siedziby samorządów powiatów ziemskich:
Kędzierzyn-Koźle
Brzeg
w województwie dolnośląskim, siedziby samorządów powiatów ziemskich:
Oława
Środa Śląska
Wołów
Góra
w województwie lubuskim, siedziby samorządów powiatów ziemskich:
Nowa Sól
Krosno Odrzańskie
Kostrzyn
Słubice
oraz:
Gubin - siedziba gminy miejskiej i wiejskiej
Sulechów – siedziba gminy miejsko-wiejskiej
w województwie zachodniopomorskim, siedziby samorządów powiatów ziemskich:
Gryfino
Police
Kamień Pomorski
Pozostałe ośrodki, zaliczane do lokalnych, to w większości siedziby gmin wiejskich
oraz miejsko-wiejskich, w zasięgu obsługi których znajduje się teren jednej gminy.
Strefy funkcjonalne
Pasmo Odry obejmuje tereny bardzo zróżnicowane pod względem struktury funkcjonalno-przestrzennej, dla których określono różne kierunki zagospodarowania i
rozwoju.
województwo śląskie – w obrębie pasma Odry znajduje się 28 gmin, zlokalizowanych jest 12 miast, natomiast siedziba województwa i główne miasto: KatowiSTUDIUM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PASMA ODRY
SYNTEZA
137
IV. KONCEPCJA
ce, znajduje się poza granicą opracowania syntezy; charakterystyczne dla tego
regionu jest to, że podział administracyjny na powiaty odpowiada podziałowi na
zróżnicowane strefy funkcjonalno-przestrzenne, na które składają się cztery części:
– powiat raciborski usytuowany w południowo-zachodniej części województwa: w
strukturze funkcjonalnej dominują tereny rolnicze, jest to obszar pogranicza polsko-czeskiego dla którego funkcję ośrodka obsługi pełni Racibórz, a współpraza
polsko-czeska prowadzona jest w ramach euroregionu „Silesia”. Strategicznym
kierunkiem rozwoju dla tego regionu jest turystyka i rolnictwo, przewiduje się
również wzmocnienie rangi pasma Odry poprzez budowę zbiornika „Racibórz”
oraz kanału Odra-Dunaj z portem pasażersko-towarowym.
– powiat wodzisławski i część powiatu rybnickiego stanowiące południowowschodnią część pasma Odry: jest to część aglomeracji Rybnickiej dla której
Rybnik, położony poza granicami opracowania, jest głównym ośrodkiem obsługi.
Charakterystyczna dla tego regionu jest silna dominacja górnictwa węgla kamiennego, ale obecnie dokonuje się tutaj restrukturyzacji gospodarki i rewitalizacji środowiska. Wyznaczonym kierunkiem rozwoju całej aglomeracji jest dążenie
do unowocześnienia struktury funkcjonalnej gospodarki (wzrost udziału sektora
usługowego i edukacyjnego), w czym pomocna może być utworzona tutaj Podstrefa Jastrzębsko-Zorska Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. W ramach euroregionów „Silesia” i „Śląsk Cieszyński” prowadzona jest współpraca
polsko-czeska.
– powiat gliwicki: położony na zachodnim obrzeżu miast Katowickiego Zespołu Metropolitalnego (KZM) reprezentuje bardzo zróżnicowaną strukturę, ze względu na
którą można tu wyodrębnić część zachodnią o wyraźnie rolniczo-leśnej funkcji,
stanowiącą strefę ochronną KZM, w dużej części objętą ochroną w formie Parku
Krajobrazowego Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich oraz część
wschodnią związaną funkcjonalnie z Gliwicami, w obrębie której miasta Knurów i
Pyskowice wchodzą w skład obszaru węzłowego KZM a gmina Gierałtowice ma
zdecydowanie górniczy charakter. Dominujące kierunki rozwoju tego regionu to
rolnictwo i turystyka dla terenów wiejskich (tereny rekreacyjne i wypoczynkowe
związane z Cysterskimi Kompozycjami Krajobrazowymi Rud Wielkich i trzema
zbiornikami wodnymi), a dla miast i gminy Gierałtowice rozwój różnorodnych
form przedsiębiorczości. Ważnymi impulsami rozwoju są: planowana autostrada
A4 i A1 oraz węzeł na ich skrzyżowaniu, istniejąca Gliwicka Podstrefa Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej i Port Gliwicki z Wolnym Obszarem Celnym.

-
138
województwo opolskie – pasmo Odry obejmuje tutaj 21 gmin, na terenie których
zlokalizowanych jest 7 miast, w tym miasto wojewódzkie Opole; ze względu na
strukturę zagospodarowania przestrzennego podzielić je można na dwie części:
część południowa i środkowa pasma Odry, to strefa uprzemysłowienia i urbanizacji, rejon intensywnej transformacji sektora produkcyjnego. Strefa ma charakter
dwubiegunowy z obszarami węzłowymi w Opolu i Kędzierzynie-Koźlu. W zasięgu oddziaływania obszarów węzłowych znajdują się pozostałe miasta: Gogolin,
Krapkowice, Zdzieszowice,. Pod względem przemysłowym ta część pasma Odry
stanowi trzon obszarów uprzemysłowionych województwa opolskiego, obejmuje
3 rejony przemysłowe:
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA

opolski – wielobranżowy,

górażdżański – cementowo-wapienniczy,

kędzierzyńsko - kozielski – chemiczny.
Część środkowa pasma Odry posiada również duże walory przyrodnicze dzięki
zlokalizowanym na obrzeżach pasma parkom krajobrazowym i obszarom chronionego krajobrazu. Główne kierunki działania to rozwój obszarów węzłowych: Opola, jako centralnego bieguna wzrostu w województwie oraz - KędzierzynaKoźla, regionalnego ośrodka równoważenia oraz aktywizacja pozostałych miast,
do czego poważnym impulsem może być wykorzystanie położenia w paneuropejskim korytarzu transportowym. Modernizacja Kanału Gliwickiego, przywrócenie Odrze funkcji transportowych na skalę międzynarodową, budowa kanału Koźle – Ostrawa stanowiącego pierwszy odcinek kanału Odra – Dunaj i utworzenie
centrów logistycznych w Opolu i Kędzierzynie - Koźlu, modernizacja i rozbudowa
ciągów komunikacji drogowej i kolejowej, to główne zadania służące aktywizacji
tej części pasma.
-
część zachodnia, obejmująca powiat brzeski i północno-zachodnią część powiatu
opolskiego (gmina Popielów), to tereny z dominującą funkcją rolniczą bazującą
na glebach
o wysokich walorach produkcyjnych, zwłaszcza w gminach położonych na lewym brzegu Odry, oraz z funkcją gospodarki leśnej (gminy prawobrzeżne: Lubsza i Popielów). Węzłowym obszarem tej strefy jest miasto Brzeg –
ośrodek wzrostu gospodarczego i równoważenia rozwoju zachodniej części
opolszczyzny. Przywrócenie transportowej roli Odrze, budowa portu lub przeładowni w rejonie Brzegu, zagospodarowanie terenów po byłym lotnisku wojskowym w Skarbimierzu na cele aktywności gospodarczej, w tym budowa lokalnego
centrum logistycznego, zaktywizuje ten obszar.

województwo dolnośląskie, w którym pasmo Odry to 29 jednostek gminnych, w
tym 12 miast. Wśród obszarów o różnych kierunkach rozwoju wyróżnić można
oprócz dominującej, miejsko-przemysłowej aglomeracji Wrocławskiej, cztery
zróżnicowane strefy:
− strefa obszarów rolno-leśnych o dominującej funkcji ochrony środowiska, to północno-wschodnia i północno-zachodnia część pasma, dla której głównym kierunkiem rozwoju powinna być turystyka i rekreacja, szczególnie na bazie cennych przyrodniczo obszarów objętych lub planowanych do objęcia ochroną. Konieczna jest również restrukturyzacja gospodarki rolnej i leśnej (rolnictwo ekologiczne i agroturystyka), ze względu na ograniczenia wynikające z faktu położenia
w obrębie obszarów chronionych. Rozwój funkcji turystycznej musi zostać poparty rozwijaniem bazy i zaplecza turystyczno-rekreacyjnego, eksponowaniem zabytkowych obiektów i układów urbanistycznych, uzupełnieniem sieci komunikacyjnej dla zwiększenia dostępności terenów, podnoszeniem standardu usług.
− strefa rolno-przemysłowa przeznaczona do rozwoju rolnictwa i przemysłu z
uwzględnieniem priorytetu intensyfikacji produkcji rolnej i ochrony rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Są to obszary położone w środkowo wschodniej części pasma, związane bezpośrednio z aglomeracją Wrocławską, dla których jako główne kierunki działań przewiduje się intensywny rozwój rolnictwa i przetwórstwa
rolno-spożywczego oraz rozwój przemysłu i obszarów aktywności gospodarczej,
SYNTEZA
139
IV. KONCEPCJA
dla którego należy wykorzystać położenie w sąsiedztwie Wrocławia oraz na terenie III-go Paneuropejskiego Korytarza Transportowego.
− strefa o przeważającym udziale funkcji przemysłowej i gospodarczej, obejmująca
teren Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego (LGOM), zdominowanego
przez przemysł związany z wydobyciem i przetwórstwem rud miedzi. Główne kierunki działań w tej strefie, to: restrukturyzacja przemysłu miedziowego, rozbudowa i modernizacja systemu komunikacji drogowej, rekultywacja terenów zdegradowanych.
− strefa związana z rzeką Odrą, obejmująca tereny bezpośrednio przylegające do
rzeki, w większości zagrożone zalewem. Strefa ta przeznaczona została do wielofunkcyjnego rozwoju z zachowaniem walorów środowiska przyrodniczego dla
wzmocnienia funkcji ochronnych korytarza ekologicznego doliny Odry. Planowane kierunki działań to również modernizacja szlaku żeglugowego wraz z rozbudową zaplecza oraz budowa i modernizacja urządzeń hydrotechnicznych służących zapewnieniu bezpieczeństwa powodziowego.

województwo lubuskie, w którym pasmo Odry obejmuje 24 jednostki gminne, w
tym siedem miast. Ta część pasma Odry charakteryzuje się bardzo małą gęstością zaludnienia, dużym udziałem terenów zielonych, w tym również podlegających ochronie. Przyjęte dla tego rejonu kierunki rozwoju, to: intensywny rozwój
pasma przygranicznego oparty na ośrodkach miejskich – Kostrzyn, Słubice i Gubin, dalsza aktywizacja głównego miasta – Zielonej Góry, aktywizacja terenów
wiejskich, gdzie obok rolnictwa powinny funkcjonować inne rodzaje działalności.
Osiągnięcie wszechstronnego rozwoju pasma Odry uwarunkowane jest realizacją
głównych zadań, jakimi są: zapewnienie sprawnego systemu komunikacyjnego
(autostrada A-2, droga ekspresowa S-3, przejście drogowe Urad – Eisenhuttenstadt), rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej, wszechstronna
współpraca transgraniczna i międzyregionalna, wzmocnienie sieci szkół wyższych, rozwój przedsiębiorczości oparty głównie na restrukturyzacji i reorientacji
towarowych gospodarstw rolnych i zakładów przetwórstwa rolno-spożywczego,
efektywne wykorzystanie środowiska przyrodniczego i kulturowego, rozwój usług.

województwo zachodniopomorskie, w którym pasmo Odry to 19 jednostek
gminnych, w tym 13 miast. Wyraźnie zaznacza się tutaj podział na dwie strefy:
− część północna, którą stanowi aglomeracja Szczecińska obejmująca Szczecin z
kompleksem przemysłowo-portowym oraz przylegającymi do niego gminami tworzącymi strefę podmiejską, Police i Świnoujście. Dla tej strefy zakłada się rozwój
logistyki transportowej, handlu międzynarodowego, przemysłu związanego z gospodarką morską, usług wyższego rzędu, kultury i turystyki.
− część południowa, położona wzdłuż wschodniego brzegu Odry, to tereny rolnicze z siecią małych miast. Główne kierunki rozwoju tych terenów, to: turystyka i
leśnictwo przy sprowadzeniu rolnictwa do funkcji uzupełniającej. Jako bazę dla
rozwoju turystyki zakłada się wykorzystanie lokalizacji przygranicznej z Niemcami oraz dużego udziału cennych terenów przyrodniczych, w tym podlegających
ochronie. Dla rolnictwa zakłada się przestawienie na produkcję „zdrowej żywności” oraz rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego.
140
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
8.5. Infrastruktura techniczna.
Gospodarka ściekowa
Systemowe odprowadzanie i oczyszczanie ścieków posiada dla pasma Odry dwa
aspekty. Jednym z nich jest potrzeba wyposażania terenów w systemy odprowadzania i oczyszczania ścieków ze względu na aktywizację gospodarczą, która łatwiejsza
jest do przeprowadzenia na terenach dysponujących pełnym wyposażeniem w infrastrukturę techniczną. Drugim jest ochrona czystości wód i zakładana pierwsza lub
druga klasa czystości dla Odry i jej dopływów, niemożliwa do osiągnięcia bez eliminacji zrzutu ścieków nie oczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych. Można
przyjąć, że dla całego pasma Odry problemem jest zrzut ścieków nie oczyszczonych
z terenów wiejskich oraz niedostateczne oczyszczanie ścieków odprowadzanych z
niektórych dużych miast. Natomiast zrzuty ścieków przemysłowych pogarszających
jakość wód powierzchniowych mają miejsce głównie na terenie Górnego i Dolnego
Śląska oraz Opolszczyzny, gdzie znajduje się największe nagromadzenie zakładów
przemysłowych. Województwo dolnośląskie i śląskie nie rozwiązany ma również problem oczyszczania wód zasolonych, odprowadzanych z kopalń do rzek.
Wobec powyższych problemów podstawowymi kierunkami działań w zakresie
gospodarki ściekowej, są:
− modernizacja i rozbudowa infrastruktury służącej odprowadzaniu i oczyszczaniu
zasolonych wód kopalnianych na terenie województwa śląskiego i dolnośląskiego,
− uporządkowanie gospodarki ściekowej, polegające na rozbudowie i modernizacji
sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków w miastach: Gliwice, Knurów,
Pszów, Racibórz, Radlin, Rydułtowy, Wodzisław Śląski, Brzeg, Lewin Brzeski,
Opole, Krapkowice, Gogolin, Zdzieszowice, Kędzierzyn-Koźle, Chojna, Szczecin,
− budowa sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków dla gmin wiejskich, na terenie których brak oczyszczalni ścieków; w pierwszej kolejności dla tych, które
posiadają już sieć wodociągową,
− realizacja przydomowych oczyszczalni ścieków dla małych jednostek osadniczych oraz przy rozproszonej zabudowie,
− rozbudowa i modernizacja systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków dla
potencjalnych terenów rozwojowych, głównie położonych w sąsiedztwie dużych
ośrodków miejskich.
Energetyka
Podstawowymi elementami krajowego systemu elektroenergetycznego są źródła
energii oraz linie przesyłowe najwyższych napięć. Większość zadań z tego zakresu,
przewidzianych jest w środkowej części pasma Odry, obejmującej województwo
opolskie i dolnośląskie. W zakresie linii i obiektów energetyki najwyższych napięć w
koncepcji zagospodarowania przestrzennego pasma Odry przewiduje się:
− budowę linii napowietrznych 400 kV: Dobrzeń-Świebodzice-Czarna-Nowa Sól
(opolskie, dolnośląskie, lubuskie), Dobrzeń-Wielopole (opolskie, śląskie), Klecina-Pasikurowice (dolnosląskie), Klecina-Świebodzice (dolnosląskie),
SYNTEZA
141
IV. KONCEPCJA
− budowę pięciu Głównych Punktów Zasilania w województwie opolskim: Gogolin,
Kłodnica, Sławięcice, Lewin Brzeski i Walce,
− budowę dwóch stacji elektroenergetycznych 400/110 kV w województwie dolnośląskim: Zębice, Wrocław Zachód,
− przebudowa stacji elektroenergetycznej 220/110 kV Klecina na stację 400/110
kV,
− budowa krótkiego odcinka linii napowietrznej 220 kV relacji istniejący GPZ Rzepin – Staroście w województwie lubuskim,
− linia 220kV Police – Recław
− budowa stacji elektroenergetycznej 220/110kV Pomorzany z liniami 220kV do
Krajnika i Morzyczyna.
Rozpatrując teren pasma Odry należy wziąć pod uwagę również źródła energii ściśle
związane z rzekami, jakimi są elektrownie wodne. Wykorzystanie energii wód płynących projektowane jest w trzech województwach:
− budowa 21 małych elektrowni wodnych: w Brzegu (2), Lipkach, Dobrzeniu Wielkim, Chróścicach, Koźlu, Krapkowicach (2), Pietni, Lewinie Brzeskim, Opolu,
Opolu – Groszowicach, Opolu – Wróblinie, Zawadzie w gm. Popielów, Kątach
Opolskich, Osowcu, Krępnie, Januszkowicach, Ujście Nysy, Kolanowicach, Zawadzie (na rzece Jemielnica)
− budowa elektrowni wodnej o mocy 11,4 MW, przy projektowanym stopniu wodnym Malczyce w województwie dolnośląskim,
− budowa 6 małych elektrowni wodnych w województwie lubuskim.
Gaz
W koncepcji zagospodarowania przestrzennego pasma Odry uwzględniony został
rozwój krajowego systemu gazowniczego, który planowany jest w Studiach zagospodarowania przestrzennego pasma Odry dla poszczególnych województw. W zakresie
zaopatrzenia w gaz, przewiduje się:
− budowę dwóch stacji redukcyjno-pomiarowych gazu I0 : Czarnowąsy i Stara
Kuźnia oraz krótkich odcinków gazociągów wysokiego ciśnienia poprowadzonych przez te stacje w województwie opolskim,
− budowę pięciu odcinków gazociągów wysokiego ciśnienia: Czeszów – Wrocław,
Jeszkowice - Jelcz-Laskowice, Janowice - Prochowice – Ścinawa, Oława –
Strzelin, drugostronne zasilanie miasta Wschowa,
− budowę jedenastu odcinków gazociągu wysokiego ciśnienia w województwie lubuskim, o projektowanych trasach: Nowe Miasteczko – Bytom Odrzański, Bytom
Odrzański – Bonów, Sława – Otyń – Bylin, Kargowa (granica województwa) –
Nowogród Bobrzański, Stare Drzewce – Szlichtyngowa – Góra, Łężyca – Czerwieńsk – Świebodzin, Kunowice – Ośno Lubuskie, Kowalów – Rzepin, Kostrzyn,
− województwo zachodniopomorskie – gazociągi wc: Bernau – Szczecin z odgałęzieniami do Polic i EC Dolna Odra, Olszanka – Wolin (druga nitka), Police – Nowe Warpno, Kamień – Karnice – Świerzno, Szczecin- Gryfino.
8.6. System ochrony przeciwpowodziowej
142
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
Rozpatrywana w niniejszym opracowaniu ochrona przeciwpowodziowa dotyczy tylko zamierzeń zlokalizowanych w jego granicach, ale należy pamiętać, że duże
znaczenie w zakresie ochrony przed powodzią mają zbiorniki retencyjne, budowane
w większości na odcinkach źródłowych dopływów Odry, a więc poza granicami opracowania. Spośród nich, przewiduje się między innymi:
w województwie opolskim: zbiorniki wielozadaniowe Jasiona i Racławice oraz 14
zbiorników małej retencji,
w województwie dolnośląskim: Zbiornik Kamieniec o pojemności powodziowej 63 mln
m3 na rzece Nysie Kłodzkiej, , suchy zbiornik Rzymówka o pojemności 12,5 mln m3
na rzece Kaczawie, , zbiornik Pielgrzymka o pojemności 4,65 mln m3 na rzece Skora
i Czermnica, , zbiornik Mirsk o pojemności 2,47 mln m3 na rzece Czarny Potok,
zbiornik Zebrzydów o pojemności 2,50 mln m3 na rzece Czarna Woda, zbiornik Maleszów o pojemności 5,60 mln m3 na rzece Ślęza Mała, zbiornik Krynka o pojemności
0,85 mln m3 na rzece Krynka, zbiornik Długomost o pojemności 1,80 mln m3 na rzece
Widawa,
W zakresie ochrony przeciwpowodziowej wszystkie województwa zakładają w granicach pasma Odry, rozbudowę systemu ochrony przed powodzią w postaci nowych
zbiorników retencyjnych, polderów, modernizacji istniejących i budowy nowych wałów przeciwpowodziowych oraz różnego rodzaju działań służących zabezpieczeniu
przed powodzią obiektów i miejscowości.
Planowane w paśmie Odry działania, to:
− zakończenie budowy polderu Buków, stanowiącego pierwszy etap budowy
Zbiornika Racibórz, o pow. 800 ha, w województwie śląskim,
− budowa 17 polderów, w tym trzech w województwie opolskim (Chróścice, Żelazna II, Dąbrówka-Opole), czterech w dolnośląskim (Kotowice, Bieliszów-Lubów,
Domaszków-Tarchalice, Dobrzejowice-Czerna) oraz 10 w lubuskim (Słońsk,
Warniki, Milsko, Tarnawa, Czerwieńsk, Nietkowice-Będów, Urad, Świecko, Słubice-Górzyca, Ługi-Górzyckie),
− budowa trzech zbiorników retencyjnych, w tym: Racibórz Zbiornik Górny i Racibórz Zbiornik Dolny w śląskim i Raszowa w opolskim.
− budowa 12 zbiorników małej retencji w województwie lubuskim: Stara Woda,
Czerwieńsk, Gubin, Brzeźnica, Rudno-Ośno, Przytocznica, Jezioro Malcz, Jezioro Duże, Bobrowko, Bielice, Dolny Młyn, Dębrznica,
− budowa wałów przeciwpowodziowych planowana na terenie 58 gmin (ze 117
wchodzących w skład prezentowanego pasma Odry) i dotyczy głównie ochrony
terenów o wysokiej koncentracji nagromadzonego majątku, obiektów o ograniczonej możliwości ewakuacji oraz wymagających ochrony z uwagi na potencjalne zagrożenie środowiska (np. obiektów zabytkowych, szpitali, wysypisk odpadów, oczyszczalni ścieków)
− modernizacja istniejących wałów przeciwpowodziowych dotyczy 49 gmin (w województwie śląskim nie zostały skonkretyzowane gminy, w granicach których są
wymagane takie prace i dlatego w wymienionej wyżej liczbie nie są one
uwzględnione) i ma na celu osiągnięcie wymaganych normatywami parametrów
technicznych, np.
- I klasa ochronna dla miast: Opole, Nysa, Wrocław,
SYNTEZA
143
IV. KONCEPCJA
II klasa ochronna dla miast: Kędzierzyn – Koźle, Krapkowice, Brzeg, Paczków, Otmuchów, Lewin Brzeski, Oława, Brzeg Dolny, Głogów,
- III i IV klasa ochronna na pozostałych obszarach
− działania służące zwiększeniu przestrzeni dla rzeki, jak: zlikwidowanie obwałowań polderu Brzezina, zlikwidowanie istniejących obwałowań i budowa nowych,
o większym rozstawie (poszerzenie międzywala), tam, gdzie jest to możliwe do
przeprowadzenia,
− prace mające na celu zwiększenie przepustowości, udrożnienie koryt rzek i terenów zalewowych: pogłębienie i poszerzenie koryta rzeki, oczyszczenie terenów z
drzew i krzewów, niwelacja terenów w przewężeniach, w województwie opolskim
i dolnośląskim,
− modernizacja węzłów wodnych w miastach: Kędzierzyn-Koźle, Opole, Krapkowice, Brzeg, Nysa, Lewin Brzeski, Wrocław,
− modernizacja i rozbudowa kanałów ulgi na terenach o zwartej zabudowie: Kędzierzy-Koźle, Opole,
− dla małych miejscowości o rozproszonej zabudowie, położonych na terenach zalewowych należy rozważyć relokację części lub całości zabudowań, problem ten
dotyczy 15 miejscowości w województwie lubuskim oraz 14 w zachodniopomorskim,
− na terenie projektowanego zbiornika Racibórz Dolny znajdują się dwie miejscowości, dla których planowana jest likwidacja i odtworzenie w innej lokalizacji.
Zadaniem bardzo ważnym w przypadku zagrożenia powodziowego jest monitoring,
w zakresie którego planowana jest realizacja jednolitego Systemu Monitoringu i
Osłony Kraju.
-
W tabelach poniżej podano zestawienie inwestycji w zakresie wałów przeciwpowodziowych, zbiorników retencyjnych oraz polderów w granicach pasma Odry.
144
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
tab. nr 19.zestawienie działań dotyczących wałów przeciwpowodziowych
województwo
gmina
rodzaj inwestycji
śląskie
Rudnik, Kuźnia Raciborska, Krza- budowa wałów przeciwponowice, Racibórz;
wodziowych na Odrze
i Psinie oraz modernizacja
istniejących obwałowań
opolskie
Brzeg miasto, Skarbimierz, Popie- budowa wałów przeciwpolów, Lewin Brzeski, Dobrzeń Wielki, wodziowych
Dąbrowa, Opole, Prószków, Tarnów Opolski, Gogolin, Krapkowice,
Zdzieszowice,
Walce,
Reńska
Wieś, Kędzierzyn-Koźle, Bierawa,
Cisek
dolnośląskie
dolnośląskie
lubuskie
Kotla, Żukowice, Głogów miasto,
Góra, Niechlów, Pęcław, Rudna,
Jemielno, Ścinawa, Prochowice,
Wołów, Malczyce, Brzeg Dolny,
Miękinia, Oborniki Śląskie, Wrocław
miasto, Wisznia Mała, Długołęka,
Święta Katarzyna, Czernica, Oława, Oława miasto, Jelcz-Laskowice
Ścinawa, Prochowice, Środa Śląska, Wrocław
budowa wałów przeciwpowodziowych
modernizacja istniejących
wałów przeciwpowodziowych
Bytom Odrzański, Siedlisko, Otyń, budowa wałów przeciwpoNowa Sól, Nowa Sól miasto, Boja- wodziowych
dła, Sulechów, Zielona Góra, Dąbie, Maszewo, Krosno Odrzańskie,
Cybinka, Kostrzyn
lubuskie
Bytom Odrzański, Siedlisko, Otyń, modernizacja istniejących
Nowa Sól, Nowa Sól miasto, Boja- wałów przeciwpowodziodła, Sulechów, Trzebiechów, Zielo- wych
na Góra, Gubin
zachodniopomorskie
zachodniopomorskie
Szczecin, Gryfino
budowa wałów przeciwpowodziowych
Nowe Warpno, Police, Świnoujście, modernizacja istniejących
Wolin, Kamień Pomorski, Stepnica, wałów przeciwpowodzioGoleniów, Gryfino, Widuchowa, wych
Cedynia, Mieszkowice
SYNTEZA
145
IV. KONCEPCJA
l.p.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
146
tab. nr 20. zestawienie projektowanych zbiorników retencyjnych
lokalizacja
projektowana
projektowana
wielkość zbiorpojemność
wojewódzgmina
Rzeka
nika przy makzbiornika przy
two
symalnym pięmaksymalnym
- nazwa
trzeniu (ha)
piętrzeniu (mln
zbiornika
m 3)
Zbiorniki retencyjne
śląskie
– Racibórz,
Odra
Ok. 4 000 ha
170 – 300 mln m3
Zbiornik
Lubomia,
Racibórz
KrzyżanowiDolny
i ce, Gorzyce
Górny
śląskie
miejska To- Potoki Kłod- Zbiorniki małej re- Zbiorniki małej reszek
nicy
tencji wód
tencji wód
śląskie
wiejska To- Potoki Kłod- Zbiorniki małej re- Zbiorniki małej reszek
nicy
tencji wód
tencji wód
śląskie
Rudziniec
Potoki Kłod- Zbiorniki małej re- Zbiorniki małej renicy
tencji wód
tencji wód Zbiorniki małej retencji
wód
śląskie
Rudziniec
Potok Kłod- Zbiorniki małej re- Zbiorniki małej renicy
tencji wód
tencji wód
śląskie
Sośnicowice Bierawka i Zbiorniki małej re- Zbiorniki małej rejej dopływy tencji wód
tencji wód
śląskie
Sośnicowice Bierawka i Zbiorniki małej re- Zbiorniki małej rejej dopływy tencji wód
tencji wód
śląskie
Pilchowice
Bierawka i Zbiorniki małej re- Zbiorniki małej rejej dopływy tencji wód
tencji wód
śląskie
Rudnik
Psina
Zbiorniki małej re- Zbiorniki małej retencji wód
tencji wód
śląskie
Krzanowice
Psina
Zbiorniki małej re- Zbiorniki małej retencji wód
tencji wód
opolskie - Tarnów
Sucha
530,0
8,3
Raszowa
Opolski,
Chrząstowice
dolnośląŚroda Śląska Średzka
brak danych
6,0
skie
Woda
Chwalimierz
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
l.p. województwo
- nazwa
polderu
lokalizacja
gmina
tab. nr 21. zestawienie projektowanych polderów
projektowana
projektowana
maksymalna
maksymalna poRzeka
wielkość
jemność
(ha)
(mln m3)
Poldery
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
opolskie
Chróścice,
opolskie
Żelazna II
opolskie
Opole
dolnośląskie
– Dobrzejowice-Czerna
dolnośląskie
– DomaszkówTarchalice
dolnośląskie
– BieliszówLubów
dolnośląskie
- Kotowice
lubuskie
Słońsk
lubuskie
Warniki
lubuskie
Milsko
lubuskie
Tarnawa
lubuskie
Czerwieńsk
lubuskie
Nietkowice –
Będów
lubuskie
Urad
lubuskie
Świecko
lubuskie
Słubice
Górzyca
lubuskie
Ługi - Górzyckie
Dobrzeń Wiel- Żydówka
ki, Popielów
Dąbrowa
Prószkowski
Potok
Prószków
Odra
1320,0
20,0
1180,0
18,0
1050,0
25,0
Żukowice
Odra
240,0
3,8
Wołów
Odra
658,0
4,9
Jemielno
Odra
386,0
9,9
1950,0
24,0
Święta
rzyna
Słońsk
Kata- Odra
brak danych
brak danych
brak danych
Zabór
brak danych
Zabór
brak danych
Czerwieńsk
brak danych
Czerwieńsk
brak danych
Cybinka
brak danych
Słubice
brak danych
Słubice,
rzyca
Gó- brak danych
Górzyca
brak danych
w trakcie
wania
w trakcie
wania
w trakcie
wania
w trakcie
wania
w trakcie
wania
w trakcie
wania
opraco- w trakcie
wania
opraco- w trakcie
wania
opraco- w trakcie
wania
opraco- w trakcie
wania
opraco- w trakcie
wania
opraco- w trakcie
wania
opracoopracoopracoopracoopracoopraco-
w trakcie opraco- w trakcie opracowania
wania
wania
wania
wania
SYNTEZA
147
IV. KONCEPCJA
8.7. Transport
Transport drogowy
Z uwagi na zły stan techniczny większości dróg oraz niedostosowanie ich parametrów technicznych do obecnego i prognozowanego ruchu, a także brak objazdów miejscowości na trasach tranzytowych, proponuje się modernizację niemal
wszystkich dróg krajowych i budowę nowych odcinków.
Do najistotniejszych inwestycji należy budowa sieci dróg szybkiego ruchu: autostrad i dróg ekspresowych:
- dokończenie budowy autostrady A4 na odcinku Katowice – Gliwice – Nogawczyce,
- budowa autostrady A1, w tym na odcinku Gliwice – Gorzyczki (granica państwowa),
- budowa autostrady A-8 (drogi ekspresowej S-8), łączącej Wrocław z Warszawą,
- budowa drogi ekspresowej S-5, łączącej Gdańsk poprzez Poznań z Wrocławiem,
- realizacja obwodnicy autostradowej Wrocławia (A-4), łączącej autostradę A-4 i
drogę ekspresową S-5 z autostradą A-8 (drogą ekspresową S-8),
- budowa autostrady A 2 Słubice – Poznań – wschodnia granica Polski z Białorusią,
- budowa autostrady A3 (drogi ekspresowej S3) Szczecin – Zielona Góra do południowej granicy Polski z Czechami.
Kolejnym kierunkiem działania jest uzupełnienie sieci dróg krajowych, w którym
największą grupę stanowią projektowane obejścia miejscowości oraz modernizacje
istniejących odcinków:
- modernizacja drogi nr 40 na odcinku Kędzierzyn Koźle – Pyskowice,
- modernizacja drogi nr 45 z budową zachodniego obejścia Raciborza oraz realizacją nowej platformy drogowego przejścia granicznego w Chałupkach, południowym obejściem miasta Opola, z obejściami wsi w województwie opolskim:
Chrzowice, Boguszyce, Żlinice, Stradunia, Mechnice, Komorno, Większyce, Reńska Wieś, Długomiłowice,
- modernizacja drogi nr 78 na odcinku Chałupki – Gliwice,
- modernizacja drogi nr 94 z realizacją południowego obejścia miasta Toszek, miasta Opole i miasta Oława, z obejściami wsi w województwie opolskim: Łosiów,
Leśniczówka, Buszyce, Skorogoszcz, Skarbiszów, Walidrogi, Nakło oraz z obejściami wsi w województwie dolnośląskim: Osiek, Rusko-Mazurowice, Radwanice,
- modernizacja drogi nr 46 z obejściem wsi Lędziny,
- modernizacja drogi nr 38 z południowym obejściem Kędzierzyna-Koźla,
- modernizacja drogi nr 39 z obejściem miasta Brzeg i wsi Rogalice,
- modernizacja drogi nr 40 z południowym obejściem Kędzierzyna-Koźla i wsi Pokrzywnica,
- modernizacja dróg prowadzących ruch do węzłów autostradowych w województwie opolskim:
- węzeł Przylesie – modernizacja drogi wojewódzkiej nr 401 wraz z budową
obejść miejscowości: Żłobizna, Krzyżowice, Obórki, Przylesie oraz modernizacja drogi wojewódzkiej nr 403 wraz z budową obejścia miejscowości Bierzów,
148
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
węzeł Prądy – modernizacja drogi krajowej nr 46 z obejściem miejscowości
Lędziny,
- węzeł Dąbrówka – modernizacja drogi krajowej nr 45 z obejściami miejscowości: Folwark, Chrzowice, Boguszyce, Źlinice, Stradunia, Mechnice, Poboroszów, Komorno, Większyce, Reńska Wieś, Długomiłowice,
- węzeł Gogolin – modernizacja drogi wojewódzkiej nr 423 wraz z budową
obejść miejscowości : Grotowice, Przywory, Chorula, Malnia, Krapkowice, Obrowiec, Podborze, Rozwadza, Zdzieszowice, Januszkowice,
modernizacja drogi nr 5 z budową obejść: Ligoty Pięknej i Wiszni Małej, Psar i
Kryniczna (jako przyszłej trasy S-5), budowa pasów ruchu powolnego na odcinku
Wrocław – Trzebnica lub docelowo uzyskanie przekroju 2/2;
modernizacja drogi nr 12 z południowo-wschodnim obejściem Głogowa i obwodnicą Szlichtyngowej,
modernizacja drogi nr 36 z obejściem Ścinawy,
modernizacja drogi nr 3 z budowa północnej obwodnicy Nowej Soli,
modernizacja drogi nr 22 z budową obwodnic Kostrzyna i Słońska,
modernizacja drogi nr 32 z budową obwodnic Leśniowa, Sulechowa,
przebudowa pozostałych dróg krajowych do uzyskania jednolitych parametrów
przynajmniej klasy G na całym przebiegu,
budowa drogowego zachodniego i wschodniego obejścia Szczecina,
budowa drogi nr 31 po nowym śladzie, obejście Gryfina
-
−
−
−
−
−
−
−
−
−
Bardzo ważnym kierunkiem działania w sferze komunikacji jest budowa i modernizacja mostów drogowych, stanowiących z reguły „wąskie gardła” ze względu na małą
przepustowość, a także małą ich ilość. Duża część projektowanych mostów znajduje
się na trasie planowanych obwodnic miast. Podstawowe działania dotyczące mostów
w ciągu dróg krajowych, to:
- projektowany most przez Odrę na trasie projektowanego obejścia Chałupek w
ciągu drogi krajowej nr 78,
- przewidziany do modernizacji most na trasie drogi krajowej nr 78 na granicy gmin
Gorzyce i Krzyżanowice w województwie Śląskim,
- budowa mostu na trasie planowanego południowego obejścia miasta Kędzierzyna-Koźla, w ciągu drogi krajowej nr 40,
- budowa mostu na trasie planowanej południowej obwodnicy Opola, w ciągu drogi
krajowej nr 94 i 45,
- budowa mostu w Brzegu na trasie projektowanej zachodniej obwodnicy,
- modernizacja mostu w Brzegu na drodze krajowej nr 39,
- modernizacja dwóch mostów w Opolu, na trasie drogi nr 45 i 94,
- modernizacja mostu autostradowego w Rogowie (jako zadanie służące usprawnieniu żeglugi na Odrzańskiej Drodze Wodnej),
- modernizacja mostu w Kędzierzynie-Koźlu na trasie drogi krajowej nr 40,
- budowa mostów na trasie projektowanej obwodnicy autostradowej Wrocławia
oraz obwodnic na trasie dróg krajowych nr 5, 8 i 94,
- budowa nowej przeprawy mostowej w Ścinawie na trasie drogi nr 36,
SYNTEZA
149
IV. KONCEPCJA
-
budowa mostu na Odrze w Głogowie, na trasie planowanego obejścia w ciągu
drogi nr 12,
budowa mostu na trasie projektowanej obwodnicy, w ciągu drogi nr 29, w Krośnie
Odrzańskim,
budowa dwóch mostów na trasie drogi nr 31, w Kostrzynie – na trasie projektowanej północnej obwodnicy i Słubicach – na trasie planowanej północnej obwodnicy miasta,
budowa drugiego przęsła mostu na Odrze w rejonie Cigacic, na trasie drogi nr 3,
budowa stałej przeprawy w Świnoujściu.
Dla usprawnienia połączeń drogowych istotną rolę pełnią również projektowane mosty w ciągu dróg wojewódzkich, powiatowych czy miejskich, których realizacja pozwoli na lepsze powiązanie terenów położonych na przeciwległych brzegach rzek.
Projektowane mosty na drogach niższej, niż krajowa, rangi, to:
− na rzece Odrze w ciągu drogi wojewódzkiej 421, pomiędzy gminami Rudnik i
Nędza w województwie śląskim, obecnie jest tu przeprawa promowa,
− na projektowanej obwodnicy miasta Raciborza, na trasie drogi wojewódzkiej
nr 935,
− na trasie drogi wojewódzkiej nr 422 przekraczającej Odrę na granicy gminy Bierawa i Cisek, w województwie opolskim,
− w Kędzierzynie-Koźlu na trasie projektowanej północnej obwodnicy miasta w
ciągu drogi wojewódzkiej nr 423,
− w Zdzieszowicach, w miejscu istniejącej przeprawy mostowej na drodze powiatowej nr 27 408 (łączącej drogi nr 45 i 423),
− na drodze miejskiej w Opolu,
− na trasie projektowanej obwodnicy Oławy na ciągu drogi wojewódzkiej nr 396,
− we Wrocławiu, na trasie drogi wojewódzkiej nr 395 (na terenie gminy Święta Katarzyna),
− w Brzegu Dolnym, w miejscu działającej przeprawy promowej,
− na trasie drogi wojewódzkiej nr 334 w Chobieni, w miejscu przeprawy promowej
lub alternatywnie na trasie drogi wojewódzkiej nr 323 w Ciechanowie, również w
miejscu działającej przeprawy promowej, w województwie dolnośląskim,
− na trasie drogi wojewódzkiej nr 293, w miejscu przeprawy promowej w Bytomiu
Odrzańskim,
− na trasie drogi wojewódzkiej nr 282 w Milsku, w miejscu istniejącej przeprawy
promowej, w województwie lubuskim,
− na trasie drogi wojewódzkiej nr 281, w miejscu przeprawy promowej w Pomorsku,
− na trasie drogi wojewódzkiej nr 280, w miejscu przeprawy promowej w Brodach,
− w Połęcku, w miejscu przeprawy promowej na trasie drogi wojewódzkiej nr 138,
w województwie lubuskim,
− na rzece Nysie Łużyckiej w Gubinie,
− budowa stałej przeprawy Police – Święta w ciągu zachodniej obwodnicy Szczecina.
150
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
Transport kolejowy
W zakresie komunikacji kolejowej główny nacisk położony został na modernizację
istniejących połączeń kolejowych w celu uzyskania lepszych parametrów technicznych, zwłaszcza osiąganej prędkości pociągów.
Dla wszystkich, linii kolejowych objętych umową AGC i AGTC, magistralnych, planuje się dostosowanie do wymaganych umowami prędkości 160km/h. Są to trasy:
- E-30, linie nr 275 i 132 relacji Zgorzelec – Wrocław - Medyka
- E-59, relacji Chałupki – Kędzierzyn Koźle – Wrocław – Poznań – Szczecin – Świnoujście,
- C 59/1, linia nr 371 relacji Zawidów – Nowa Sól,
- C 59/2, linia nr 276 relacji Wrocław – Międzylesie,
- E-26, linia nr 143 relacji Wrocław – Warszawa,
- C-E 59, linie nr 273 i 401 relacji Świnoujście – Zielona Góra – Wrocław,
- C-E 30, linia nr 277 relacji Wrocław – Opole,
- E-20, linia nr 3 relacji Terespol – Warszawa – Kunowice.
Głównym kierunkiem działania w zakresie transportu kolejowego liniami pierwszorzędnymi jest zapewnienie sprawnych połączeń i dobrej dostępności transportowej
głównych ośrodków miejskich i centrów logistycznych. Zatrzymanie dekapitalizacji infrastruktury transportowej i modernizacja jej najważniejszych elementów, to podstawowe działania w tym zakresie.
Dla linii kolejowych znaczenia państwowego nie objętych międzynarodowymi umowami planowane jest dostosowanie do prędkości 120 lub 80 km/h, w zależności od
rodzaju prowadzonego ruchu i relacji.
Ze względu na różną szczegółowość przewidywanych w zakresie transportu kolejowego działań oraz odmienny ich charakter, poniżej przedstawiono planowane w tym
zakresie działania w układzie województw.
W województwie śląskim według Studium pasma Odry zakłada się utworzenie
trzech podsystemów kolejowego transportu pasażerskiego :
- dla relacji europejskich i krajowych oraz międzyregionalnych - na sieci linii kolejowych E-30 i E-59, które zgodnie z umową AGC wymagają modernizacji i dostosowania do prędkości 160 km/h
- dla powiązań regionalnych przez dostosowanie do tego celu i zmodernizowanie
linii kolejowych relacji Opole – Pyskowice – Gliwice – Katowice oraz relacji Katowice – Mikołów – Rybnik – Wodzisław Śląski – Chałupki,
- dla powiązań wewnętrznych w aglomeracji - Kolej Miejska KZM prowadząca intensywny, równoodstępowy ruch pociągów pasażerskich m. innymi w relacji Pyskowice – Gliwice – Zabrze – Katowice.
W celu integracji tych podsystemów zakłada się budowę węzłów przesiadkowych
m. in. w Gliwicach i Raciborzu.
W oparciu o :
- istniejący terminal kontenerowy „Sośnica” (rozbudowany),
- port żeglugi śródlądowej Gliwice (zmodernizowany),
- Wolny Obszar Celny w Gliwicach
zakłada się realizację Centrum Logistycznego (CeLT) transportu kombinowanego o
zasięgu ponadregionalnym. Niezaprzeczalnym atutem tej lokalizacji jest istniejąca inSTUDIUM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO PASMA ODRY
SYNTEZA
151
IV. KONCEPCJA
frastruktura oraz planowane inwestycje komunikacyjne, zwłaszcza autostrady A1 i A4
przebiegające w bezpośredniej styczności do tego obszaru. Zobowiązania wynikające z Europejskiej umowy o ważniejszych liniach transportu kombinowanego i obiektach towarzyszących (AGTC) wskazują na konieczność modernizacji stacji granicznej o ważnym znaczeniu dla międzynarodowych przewozów kombinowanych w Chałupkach.
Do najważniejszych zadań w zakresie modernizacji układu kolejowego pasma
Odry w województwie opolskim należą:
modernizacja magistralnych linii kolejowych o znaczeniu międzynarodowym:
nr 132 relacji Opole – Wrocław,
nr 136 relacji Kędzierzyn -Koźle – Opole Groszowice,
nr 137 relacji Sławięcice - Kędzierzyn-Koźle,
nr 151 relacji Kędzierzyn-Koźle – Granica Państwa
Są to linie stanowiące szlak międzynarodowych linii kolejowych C - E 30 i C - E 59
włączonych do europejskiego systemu transportu kolejowego (AGC, AGTC). Planuje
się modernizację w/w linii kolejowych do uzyskania niezbędnych parametrów potrzebnych do osiągnięcia prędkości przejazdu 160 km/h.
modernizacja magistralnych linii kolejowych o znaczeniu międzynarodowym:
nr 132 relacji Opole – Katowice,
nr 277 relacji opole Groszowice – Wrocław Brochów
Linie te stanowi szlak międzynarodowych linii kolejowych C 30 i C 59, włączonych do
europejskiego systemu transportu kolejowego (AGTC). Planuje się moderniozację
tych linii kolejowych w celu uzyskania parametrów umozliwiających prędkość przejazdu co najmniej 120 km/h.

modernizacja stacji kolejowej Opole Groszowice, której przebudowa wynika z położenia samej stacji w ciągach linii kolejowych C - E 30 i C - E 59.
modernizacja pierwszorzędnych linii kolejowych o preferowanym transporcie
towarowym:
- nr 137 relacji Kędzierzyn-Koźle - Legnica,
- nr 144 relacji Tarnowskie Góry - Opole Gł.,
Planuje się modernizację powyższych linii kolejowych do osiągnięcia parametrów
pozwalających na prędkość przejazdu 80 km/h dla pociągów towarowych, a na odcinkach, na których będą kursowały pociągi ekspresowe i towarowe logistyczne do
osiągnięcia prędkości 100-120 km/h.”

Do najważniejszych zadań w zakresie modernizacji układu kolejowego pasma
Odry w województwie dolnośląskim, należą:
− modernizacja i dostosowanie do prędkości powyżej 160 km/h korytarzy transportowych E-30 (III Paneuropejski Korytarz Transportowy); E-59 i C 59/2; E-26; C-E
59; C-E 30;
− modernizacja linii magistralnych i pierwszorzędnych do uzyskania docelowo
prędkości: 160 km/h na liniach 132 (Wrocław – Opole – Katowice), 271 (Wrocław
152
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
−
−
−
−
−
– Poznań) i 275 (Wrocław – Legnica - Miłkowice) oraz do prędkości 120 km/h na
liniach: 276 (Wrocław – Kamieniec Ząbkowicki – Kłodzko - Międzylesie) i 277
(Wrocław Brochów – Opole przez Jelcz Miłoszyce)
budowa północnej obwodnicy towarowej Wrocławia, biegnącej od Miękini, przez
stację Wrocław Świniary do stacji Wrocław Kowale
budowa łącznika pomiędzy linia nr 292 i 277 w Jelczu Miłoszycach pozwalającego na stworzenie pierścienia kolejowego wokół centrum miasta Wrocławia
budowa centrów logistycznych we Wrocławiu i Głogowie
dobudowa 2-toru i elektryfikacja na linii nr 292 oraz elektryfikacja odcinka linii nr
289
modernizacja zaplecza technicznego i obiektów stacyjnych
W województwie lubuskim jako główne cele działań w zakresie transportu kolejowego podaje się zapewnienie sprawnych połączeń transportowych oraz poprawę dostępności komunikacyjnej Zielonej Góry i Gorzowa. Główne zadania w tym zakresie,
to:
− zatrzymanie dekapitalizacji infrastruktury transportowej i modernizacja jej najważniejszych elementów,
− budowa wahadłowej kolei magnetycznej Rapid Transit na odcinku Zielona Góra
– Nowa Sól,
− uznanie linii kolejowych CE 59 Świnoujście – Zielona Góra – Wrocław, E 20 Berlin – Warszawa – Moskwa i linii kolejowej Cottbus – Wrocław ,za należące do
elementów krystalizujących układ struktury przestrzennej.
W województwie zachodniopomorskim planowana jest modernizacja linii relacji:
- E-59, linia nr 351relacji Szczecin – Poznań,
- C-E-59, linia nr 273 relacji Szczecin – Wrocław i nr 401 Szczecin – Świnoujście,
- linia nr 202 relacji Gdynia – Stargard Szczeciński.
Projektowana jest również modernizacja stacji granicznej Szczecin Gumieńce wraz z
budową stacji postojowej Zaleskie Łęgi.
W oparciu o układ linii kolejowych, układ drogowy, tor morski i drogę wodną Odry
planuje się budowę centrów logistycznych w Szczecinie i Świnoujściu (regionalne)
Transport wodny śródlądowy
Transportowa funkcja Odry ma dużą wagę ze względu na lokalizację rzeki, która łączy ze sobą terytoria trzech państw: Czech, Polski i Niemiec oraz obszary uprzemysłowione Górnego i Dolnego Śląska z zespołem portów Szczecin-Świnoujście i krajami Skandynawskimi.
Obecny stan Odrzańskiej Drogi Wodnej nie odpowiada europejskim normom i uniemożliwia pełne wykorzystanie jej do celów transportowych. Zły stan techniczny większości elementów zaplecza transportowego rzeki, okresowe niskie stany wody na
odcinku Odry swobodnie płynącej i związane z tym płycizny, zbyt małe łuki krzywizn,
to podstawowe bariery rozwoju transportu rzecznego na Odrze.

Najważniejsze działania w zakresie uzyskania planowanych parametrów technicznych drogi wodnej, to :
SYNTEZA
153
IV. KONCEPCJA
− modernizacja Kanału Gliwickiego do uzyskania klasy technicznej Vb,
− dostosowanie Odrzańskiej Drogi Wodnej do parametrów III klasy europejskich
dróg wodnych na odcinku od Kanału Gliwickiego do Ujścia Warty,
− modernizacj szlaku żeglownego do parametrów drogi wodnej IV-V klasy na odcinku Ujście Warty – Szczecin,
− budowa kanału Odra – Dunaj odpowiadającego parametrom IV klasy technicznej, jako zadanie perspektywiczne o nieustalonym w czasie terminie realizacji.
Obok istniejących na głównym szlaku żeglugowym 23 stopni wodnych, zakłada
się budowę kolejnych:
− na kanale Odra-Dunaj projektowane są trzy stopnie wodne: jeden w Kuźni Raciborskiej i dwa w Raciborzu,
− budowa stopnia wodnego Malczyce, na terenie województwa dolnośląskiego,
− budowa stopnia wodnego Lubiąż na terenie województwa dolnośląskiego – warunkowana oddziaływaniem stopnia Malczyce na erozję koryta rzecznego; stopień Lubiąż byłby budowany tylko w wypadku braku możliwości zahamowania
erozji po wybudowaniu stopnia wodnego Malczyce,
− budowa stopnia piętrzącego Piaski w województwie zachodniopomorskim (wg
koncepcji prof. W Buchholza z Instytutu Morskiego w Szczecinie jako jeden z
dwóch wariantów doprowadzenia do IV-tej klasy technicznej zachodniopomorskiego odcinka drogi wodnej, drugim jest regulacja odcinka Odry od Ujścia Warty
do Szczecina)
Główne działania w zakresie modernizacji zaplecza transportowego, to:
− realizacja portu w Raciborzu, na kanale Odra-Dunaj.
− modernizacja i rozbudowa obiektów obsługi transportowej: port w Opolu i Koźlu,
przystanie przeładunkowe, nabrzeża przeładunkowe,
− budowa portu rzecznego w Brzegu (okolica wsi Pawłów) i przeładowni w Dobrzeniu Wielkim (dla potrzeb elektrowni Opole) ,
− modernizacja obiektów zaplecza technicznego żeglugi śródlądowej (stocznia w
Koźlu i Dobrzeniu Małym oraz warsztaty naprawcze w Januszkowicach),
− modernizacja floty rzecznej z dostosowaniem do III klasy drogi wodnej i przewozu ładunków kontenerowych oraz towarów w systemie RO-RO,
− w pierwszej kolejności modernizacja śluz małych od Kędzierzyna-Koźla do Dobrzenia Wielkiego w celu zwiększenia przepustowości ze względu na transport
węgla ze Śląska do elektrowni „Opole”,
− przebudowa śluz na kanale Gliwickim do długości 135 m,
− w dłuższej perspektywie : przebudowa wszystkich śluz do parametrów obowiązujących dla III klasy żeglugowej,
− przebudowa jazów: Chróścice, Ujście Nysy, Brzeg,
− modernizacja i rozbudowa obiektów obsługi i zaplecza technicznego żeglugi
śródlądowej,
− modernizacja floty rzecznej z dostosowaniem do III klasy drogi wodnej,
− tworzenie systemu rekreacji i sportów wodnych na Odrze,
− odtworzenie i modernizacja regulacji szlaku żeglugowego na Odrze swobodnie
płynącej,
− kapitalne remonty śluz długich na odcinku skanalizowanym Odry,
154
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
− modernizacja portów: w Oławie, Miejskiego we Wrocławiu, Popowice we Wrocławiu, w Malczycach, portu Katedralnego w Głogowie,
− budowa portów w Ścinawie i Głogowie,
− modernizacja portów zakładowych: MPWiK we Wrocławiu, portu zimowego w
Głogowie, portu w Głogowie przy ujściu rzeki Rudnej,
− reaktywowanie nieczynnego portu Kozanów jako portu zakładowego,
− remont, modernizacja i uaktywnienie istniejących czynnych i nieczynnych nabrzeży, przeładowni i załadowni, jeśli zaistnieje taka potrzeba; dotyczy to w
szczególności miasta Wrocławia (rejon Kanału Żeglugowego i Miejskiego), Głogowa i Oławy,
− budowa portu kontenerowego we Wrocławiu w zachodniej części Wrocławia, w
powiązaniu z południowo – zachodnim pasmem aktywności miasta; wskazane
jest rozwinięcie na bazie portów transportu multimodalnego,
− modernizacja bazy żeglugowej i infrastruktury wodnej Odry na terenie województwa lubuskiego,
− ograniczenie kolizji z przeprawami mostowymi,
− stworzenie warunków wyjściowych utrzymania głównej drogi wodnej Odra –
Warta do ujścia Noteci (1500 t – 500 t) i drogi uzupełniającej „górna Warta” od
ujścia Noteci (500 t – 300 t),
− regulacja dolnej Odry, wg koncepcji doc.dr inż. J. Wierzbickiego, stanowiącej jeden z dwóch wariantów doprowadzenia do IV-tej klasy technicznej na odcinku od
Ujścia Warty do Sczecina (drugim jest budowa stopnia wodnego Piaski ),
− przebudowa trzech mostów w Szczecinie, których prześwity pionowe nie odpowiadają obecnie wymogom III-ciej klasy technicznej (most kolejowy przy Dworcu
Głównym, most kolejowy Podjuchy, most drogowy „Długi”),
− modernizacja zespołów portowych w Szczecinie i Świnoujściu oraz mniejszych
portów i nabrzeży (m.in. trzy porty w cieśninie Dziwny, cztery porty w obrębie
Wielkiego Zalewu i Roztoki Odrzańskiej),
Przedłużeniem Odrzańskiej Drogi Wodnej są tory wodne dostępne dla statków morskich, z których najważniejszym jest tor wodny Bałtyk – Szczecin. W sumie użytkowanych jest 15 torów wodnych. Ze względu na konkurencyjność niemieckich portów
oraz zakładaną aktywizację turystyki, ważnym zadaniem jest uzyskanie odpowiednich parametrów technicznych torów oraz ich oznakowanie nawigacyjne.
SYNTEZA
155
IV. KONCEPCJA
mapka nr 7. docelowy układ komunikacji krajowej
156
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA - ZADANIA
9. Wykaz zadań proponowanych do realizacji w Studiach zagospodarowania
przestrzennego pasma Odry w poszczególnych województwach
Zgodnie z art. 2 Ustawy z dnia 6 lipca 2001r. o ustanowieniu programu wieloletniego
„Program dla Odry – 2006” (Dz.U. Nr 98, poz. 1067), w ramach Programu podejmuje
się zadania w podziale na następujący zakres:
A
BUDOWA SYSTEMU BIERNEGO I CZYNNEGO ZABEZPIECZENIA PRZECIWPOWODZIOWEGO
B
OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
C
CZYSTOŚĆ WÓD
D
USUNIĘCIE SZKÓD POWODZIOWYCH
E
PREWENCYJNE ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE ORAZ RENATURYZACJA EKOSYSTEMÓW
F
ZWIĘKSZENIE LESISTOŚCI
G
UTRZYMANIE I ROZWÓJ ŻEGLUGI ŚRÓDLĄDOWEJ
H
ENERGETYCZNE WYKORZYSTANIE RZEK
Pozostałe zadania wynikające ze Studiów zagospodarowania przestrzennego pasma
Odry w poszczególnych województwach, a nie mieszczące się w zakresie zadań
wymienionym w Ustawie, zawiera wykaz podzielony na następujące działy:
I
INFRASTRUKTURA KOMUNIKACYJNA
J
INWESTYCJE Z ZAKRESU INFRASTRUKTURY GOSPODARCZEJ
K
INWESTYCJE Z ZAKRESU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ
L
OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO, ROZWÓJ TURYSTYKI I REKREACJI
Wykaz zawiera wybrane zadania, przewidziane do realizacji na szczeblu krajowym
oraz takie, których ranga została oceniona jako ważna w skali całego pasma Odry.
SYNTEZA
157
Numeracja zastosowana w kolumnie l.p. odpowiada numeracji na mapach zadań, z wyjątkiem zadań oznaczonych przy numerze gwiazdką,* , które nie są pokazywane graficznie na
mapie.
A BUDOWA SYSTEMU BIERNEGO I CZYNNEGO ZABEZPIECZENIA PRZECIWPOWODZIOWEGO
l.p.
rodzaj inwestycji
lokalizacja / województwo
A1 budowa polderów
A1.1
Buków – zakończenie budowy
śląskie
A1.2
Chróścice
opolskie
A1.3
Żelazna II
opolskie
A1.4
Dąbrówka – Opole
opolskie
A1.5
Kotowice
dolnośląskie
A1.6
Bieliszów-Lubów
dolnośląskie
A1.7
Domaszków-Tarchalice
dolnośląskie
A1.8
Dobrzejowice-Czerna
dolnośląskie
A1.9
Słońsk
lubuskie
A1.10* Warniki
lubuskie
A1.11 Milsko
lubuskie
A1.12 Tarnawa
lubuskie
A1.13 Czerwieńsk
lubuskie
A1.14 Nietkowice – Będów
lubuskie
A1.15 Urad
lubuskie
A1.16 Świecko
lubuskie
A1.17 Słubice-Górzyca
lubuskie
A1.18 Ługi – Górzyckie
lubuskie
A2 budowa zbiorników retencyjnych
A2.1
Zbiornik Racibórz, Zbiornik Górny i Dolny
śląskie
A2.2
9 zbiorników małej retencji: Krzanowice, Pilchowice,
śląskie
Rudnik, Rudziniec, Sośnicowice i Toszek
A2.3
Zbiornik Raszowa
opolskie
A2.4
12 zbiorników małej retencji: Stara Woda, Czerwieńsk, lubuskie
Gubin, Brzeźnica, Rudno – Ośno, Przytocznica, J.
Malcz, J. Duże, Bobrowko, Bielice, Dolny Młyn, Dębrznica;
A2.5
Zbiornik Chwalimierz
dolnośląskie
A3 budowa wałów przeciwpowodziowych
A3.1
budowa wałów na terenie trzech gmin: Rudnik, Kuźnia śląskie
Raciborska i Krzanowice
A3.2
budowa wałów w granicach 16 gmin: Brzeg miasto,
opolskie
Skarbimierz, Popielów, Lewin Brzeski, Dobrzeń Wielki,
Dąbrowa, Opole, Prószków, Gogolin, Krapkowice,
Zdzieszowice, Walce, Reńska Wieś, KędzierzynKoźle, Bierawa, Cisek
158
SYNTEZA
A BUDOWA SYSTEMU BIERNEGO I CZYNNEGO ZABEZPIECZENIA PRZECIWPOWODZIOWEGO – ciąg dalszy
l.p.
rodzaj inwestycji
A3.3 budowa wałów w obrębie 23 gmin: Kotla, Żukowice,
dolnośląskie
Głogów miasto, Góra, Niechlów, Pęcław, Rudna, Jemielno, Ścinawa, Prochowice, Wołów, Malczyce, Brzeg
Dolny, Miękinia, Oborniki Śląskie, Wrocław miasto,
Wisznia Mała, Długołęka, Święta Katarzyna, Czernica,
Oława, Oława miasto, Jelcz-Laskowice
A3.4 budowa wałów w gminach: Bytom Odrzański, Siedlisko, lubuskie
Otyń, Nowa Sól, Nowa Sól miasto, Bojadła, Sulechów,
Zielona Góra, Dąbie, Maszewo, Krosno Odrzańskie,
Cybinka, Kostrzyn, Słubice i Słubice miasto
A3.5 budowa wałów przeciwpowodziowych na terenie dwóch zachodniopomormiast: Szczecin, Gryfino
skie
A4 modernizacja i podwyższenie wałów przeciwpowodziowych
A4.1 modernizacja wałów Odry i jej dopływów zapewniająca śląskie
ochronę przed powodzią (przy założeniu fali powodziowej wyższej od występującej w lipcu 1997r.) w gminach
Racibórz, Krzyżanowice, Gierałtowice
A4.2 modernizacja wałów na obszarze 11 gmin: Zdzieszowi- opolskie
ce, Gogolin, Krapkowice, Tarnów Opolski, Opole, Dobrzeń Wielki, Dąbrowa, Popielów, Lewin Brzeski, Lubsza, Brzeg.
A4.3 modernizacja wałów na terenie gmin: Ścinawa, Prodolnośląskie
chowice, Środa Śląska, Wrocław, Czernica, Oława,
Jelcz- Laskowice, Św. Katarzyna, Brzeg Dolny,
A4.4 modernizacja wałów przeciwpowodziowych w obrębie
lubuskie
gmin: Bytom Odrzański, Siedlisko, Otyń, Nowa Sól,
Nowa Sól miasto, Bojadła, Sulechów, Zielona Góra,
Cybinka, Słubice, Górzyca, Zabór,Czerwieńsk, Kostrzyn
A4.5 modernizacja wałów przeciwpowodziowych w granicach zachodniopomor11 gmin: Nowe Warpno, Police, Świnoujście, Wolin,
skie
Kamień Pomorski, Stepnica, Goleniów, Gryfino, Widuchowa, Cedynia, Mieszkowice.
A5 relokacja miejscowości zagrożonych powodzią oraz położonych na terenie projektowanych zbiorników przeciwpowodziowych
A5.1 Odtworzenie w innej lokalizacji miejscowości Ligota
śląskie
Tworkowska i Nieboczowy, które są położone w czaszy
projektowanego zbiornika wielozadaniowego, retencyjnego i przeciwpowodziowego „Racibórz Dolny”
SYNTEZA
159
A BUDOWA SYSTEMU BIERNEGO I CZYNNEGO ZABEZPIECZENIA PRZECIWPOWODZIOWEGO – ciąg dalszy
l.p.
rodzaj inwestycji
A5.2 Relokacja zabudowań zagrożonych powodzią w miejlubuskie
scowościach Cieszów, Dobrzęcin, Mielno, Mikorzyn,
Rybojedzko, Żabczyn, Szumiłowo – częściowo, Drzewce, Osiecznica - częściowo, Marcinowice - częściowo,
Gostchorze - częściowo, Radnica - częściowo, Laski
Odrzańskie - częściowo, Nowy Lubisz, Pławidła
A5.3 relokacja zabudowań zagrożonych powodzią w miejzachodniopomorscowościach: Piasek, Bieliek, Stary Kostrzynek, Stara
skie
Rudnica, Siekierki, Stare Łysgórki, Gozdowice, Błeszyn,
Czelin, Kaleńsko, Chlewice, Porzecze, Szumiłowo, Piaski.
A6 modernizacja węzłów wodnych, budowa kanałów ulgi
A6.1 przebudowa węzła wodnego w Kędzierzynie-Koźlu
opolskie
A6.2 przebudowa węzła wodnego w Krapkowicach
opolskie
A6.3 przebudowa węzła wodnego w Opolu
opolskie
A6.4 przebudowa węzła wodnego w Brzegu
opolskie
A6.5 przebudowa węzła wodnego w Lewinie Brzeskim
opolskie
A6.6 modernizacja Wrocławskiego Węzła Wodnego
dolnośląskie
A6.7 ochrona od powodzi Słubic – budowa jazu, mostu i ka- lubuskie
nału ulgi
A6.8 Przyborów – budowa mostu i kanału ulgi (gm. Nowa
lubuskie
Sól)
A7 zabezpieczenie przed wodami powodziowymi obiektów
A7.1 składowiska odpadów komunalnych w Opolu
opolskie
A7.2 składowiska odpadów komunalnych we Wrocławiu,
dolnośląskie
Oławie, Brzegu Dolnym, Pęcławiu, Głogowie
A7.3 składowiska odpadów przemysłowych w Brzegu Doldolnośląskie
nym, Wrocławiu, Siechnicach, Głogowie
A7.4 oczyszczalni ścieków (Oława, Święta Katarzyna, Wro- dolnośląskie
cław, Brzeg Dolny, Miękinia, Malczyce, Prochowice,
Ścinawa, Chobienia, Orsk, Pęcław, Głogów, Kotla),
A7.5 stacji redukcyjno-pomiarowych gazu pierwszego stop- dolnośląskie
nia (Wrocław, Brzeg Dolny)
A7.6 zakładów produkujących lub użytkujących substancje
dolnośląskie
toksyczne we Wrocławiu i Głogowie.
A7.7 oczyszczalni ścieków w Bytomiu Odrzańskim, Nowej
lubuskie
Soli, Nowogrodzie
A7.8 ujęcia wody w Zielonej Górze
lubuskie
A7.9 ujęcia wody: Mścięcino, Zdroje
zachodniopomorskie
A8* realizacja jednolitego Systemu Monitoringu i Osłony Kraju - SMOK
160
SYNTEZA
B OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
l.p.
rodzaj inwestycji
B1 Utworzenie parków narodowych, parków krajobrazowych, obszarów chronionego
krajobrazu (zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody wchodzących w skład krajowego
systemu obszarów chronionych w Polsce)
B1.1 Park Krajobrazowy Doliny Kłodnicy (alternatywnie ześląskie
społy przyrodniczo-krajobrazowe dorzecza Kłodnicy)
B1.2 Park Krajobrazowy Doliny Małej Panwi;
opolskie
B1.3 Lubiąsko-Głogowski Park Krajobrazowy (Park Krajodolnośląskie
brazowy Dolina Odry I)
B1.4 Nadodrzański Oławsko-Wrocławski Park Krajobrazowy dolnośląskie
(Park Krajobrazowy Dolina Odry II)
B1.5 Park Krajobrazowy Dolina Baryczy - rozszerzenie
dolnośląskie
B1.6 Cedyński Park Krajobrazowy – rozszerzenie
zachodniopomorskie
B1.7 Widuchowski Park Krajobrazowy
zachodniopomorskie
B1.8 Obszar chronionego krajobrazu Las Grudzicki
opolskie
B1.9 Obszar chronionego krajobrazu Wzgórza Trzebnickie
dolnośląskie
B1.10 Obszar chronionego krajobrazu Dolina Dobrej
dolnośląskie
B1.11 Obszar chronionego krajobrazu Dolina Widawy
dolnośląskie
B1.12 Obszar Chronionego Krajobrazu „Ujście Odry”
zachodniopomorskie
B2 Utworzenie rezerwatów przyrody (zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody wchodzących w skład krajowego systemu obszarów chronionych w Polsce)
B2.1 Buk w kuźni Raciborskiej
śląskie
B2.2 Toszek Północny
śląskie
B2.3 Kuźnia Nieborowicka w Pilchowicach
śląskie
B2.4 Las Dąbrowa w Gliwicach
śląskie
B2.5 Szczygłowice w Knurowie
śląskie
B2.6 Zwonowice w Lyskach
śląskie
B2.7 Nad Sroczką w Pyskowicach
śląskie
B2.8 Srebrne Źródło;
opolskie
B2.9 Łąki Groszkowickie
opolskie
B2.10 Odra
opolskie
B2.11 Szakłak
opolskie
B2.12 Rogów
opolskie
B2.13 Dzików
opolskie
B2.14 Czapliniec nad Stobrawą
opolskie
B2.15 Lubiąskie Łęgi
dolnośląskie
B2.16 Tarchalickie Grądy
dolnośląskie
B2.17 Boraszyński Ług
dolnośląskie
B2.18 Boraszyńskie Oczka
dolnośląskie
B2.19 Rudniański Łęg
dolnośląskie
SYNTEZA
161
B OCHRONA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO – ciąg dalszy
l.p.
rodzaj inwestycji
B2.20 Krzydlińskie Łąki
dolnośląskie
B2.21 Jezierzyca
dolnośląskie
B2.22 Łąki na terenach wodonośnych w gminie Święta Kata- dolnośląskie
rzyna
B2.23 Kostrzyneckie Rozlewisko (w części obecny użytek
zachodniopomorekologiczny „Kostrzyneckie Rozlewisko”)
skie
B2.24 Dolina Słubi
zachodniopomorskie
B2.25 Słoneczne Wzgórza i Dolina Raduni
zachodniopomorskie
B2.26 Głęboki Jar
zachodniopomorskie
B2.27 Rynickie Olszyny
zachodniopomorskie
B2.28 Dębogóra
zachodniopomorskie
B2.29 Bobry nad Iną
zachodniopomorskie
B2.30 Uroczysko Swięta (powiększenie)
zachodniopomorskie
B2.31 Krzewina
zachodniopomorskie
B2.32 Bagno Rozwarowskie
zachodniopomorskie
B2.33 Gardzka Kępa
zachodniopomorskie
B2.34 Chrząszczewo
zachodniopomorskie
B2.35 Karsiborska Kępa
zachodniopomorskie
B2.36 Rytka
zachodniopomorskie
B2.37 Łysa Wyspa
zachodniopomorskie
B3 rozpoznanie zasobów środowiska przyrodniczego doliny Odry
B3.1* rozpoznanie stanu przyrody w dolinie Odry – inwentary- opolskie, dolnoślązacja przyrodnicza
skie, lubuskie
B3.2* opracowanie planów ochrony dla cennych ekosysteopolskie, dolnośląmów
skie, lubuskie
162
SYNTEZA
C CZYSTOŚĆ WÓD
l.p.
rodzaj inwestycji
C1 eliminacja zrzutów zanieczyszczeń komunalnych do wód powierzchniowych
zlewni Odry w granicach pasma Odry
C1.1
realizacja systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni
śląskie
ścieków na terenie 12 gmin: Gierałtowice, Godów,
Jejkowice, Kornowac, Krzanowice, Lubomia, Lyski,
Marklowice, Mszana, Nędza, Pietrowice Wielkie i Rudziniec,
C1.2
rozbudowa sieci kanalizacyjnych oraz rozbudowa lub śląskie
budowa nowych oczyszczalni ścieków w 8 gminach:
Gaszowice, Gorzyce, Kuźnia Raciborska, Krzanowice,
Pilchowice, Rudnik, Sośnicowice i Toszek,
C1.3
rozbudowa sieci kanalizacyjnych w 7 miastach: Gliwi- śląskie
ce, Knurów, Pszów, Racibórz, Radlin, Rydułtowy i
Wodzisław Śląski
C1.4
realizacja systemów odprowadzania i oczyszczania
opolskie
ścieków na terenach wiejskich; budowa i modernizacja
oczyszczalni ścieków w gminach: Cisek, Dobrzeń
Wielki, Lewin Brzeski, Lubsza, Opole, Popielów, Tarnów Opolski.
C1.5
budowa komunalnej oczyszczalni ścieków we Wrodolnośląskie
cławiu (zadanie zrealizowane w trakcie sporządzania studium)
C1.6
restrukturyzacja pół irygacyjnych Wrocław i Dobrzydolnośląskie
kowice
C1.7
budowa grupowych wiejskich oczyszczalni ścieków,
dolnośląskie
sieci i urządzeń kanalizacyjnych we wszystkich gminach pasma Odry (bez gm. Rudna).
C1.8
realizacja systemów odprowadzania ścieków na tere- dolnośląskie
nach wiejskich
C1.9
realizacja systemów odprowadzania i oczyszczania
lubuskie
ścieków na terenach wiejskich w gminach wiejskich i
miejsko-wiejskich: gm. Siedlisko, Otyń, Nowa Sól, Bytom Odrzański, Krosno Odrzańskie, Szlichtyngowa,
Krosno Odrzańskie, Dąbie, Maszewo, Bobrowice, Bojadło, Sulechów, Trzebiechów, Słońsk, Górzyca, miasto i gmina Kostrzyń
C1.10 realizacja oczyszczalni ścieków dla miasta Szczecina i zachodniopomorChojny
skie
C1.11 realizacja systemów odprowadzania i oczyszczania
zachodniopomorścieków w gminach: Świnoujście, Wolin, Kamień Poskie
morski, Stepnica, Goleniów, Szczecin, Gryfino, Widuchowa, Chojna, Cedynia,Mieszkowice, Boleszkowice,
Kołbaskowo, Police, Nowe Warpno.
SYNTEZA
163
C CZYSTOŚĆ WÓD – ciąg dalszy
l.p.
rodzaj inwestycji
C2 eliminacja zrzutów zanieczyszczeń przemysłowych i zasolonych wód kopalnianych do wód powierzchniowych zlewni Odry
C2.1* Modernizacja, rozbudowa i budowa nowych oczyszśląskie
czalni ścieków przemysłowych zlokalizowanych w
zlewniach rzek: Olza, Odra, Ruda, Bierawka i Kłodnica
C2.2* przekształcenie istniejącego kolektora „Olza” w system śląskie
ochrony hydrotechnicznej Górnej Odry zapewniającej
uzyskanie II klasy czystości wód pod względem zawartości chlorków i siarczanów
C2.3* budowa instalacji dla oczyszczania wód zasolonych w
śląskie
kopalniach odprowadzających je do wód powierzchniowych w dorzeczu Bierawki i Kłodnicy
C2.4 Modernizacja przemysłowej oczyszczalni ścieków Zaopolskie
kładów Azotowych Kędzierzyn S.A.
C2.5 budowa 6 przemysłowych oczyszczalni ścieków: Maldolnośląskie
czyce – Cukrownia „Małoszyn”, Brzeg Dolny – Zakłady
Chemiczne „Rokita”, Głogów – Cukrownia „Głogów”,
KGHM „Polska Miedź S.A.”, Rudna – KGHM „Polska
Miedź S.A.”, Wrocław – Zakłady „Polar”
C3 likwidacja i rekultywacja składowisk odpadów przemysłowych i niebezpiecznych
C3.1 likwidacja lub rekultywacja składowisk odpadów górni- śląskie
czych w gminach: Gliwice, Godów, Knurów, Lubomia,
Mszana, Pszów, Radlin, Rydułtowy, Sośnicowice i Wodzisław Śląski
C3.2 likwidacja lub rekultywacja składowisk odpadów nieśląskie
bezpiecznych i mogilników: Odpadów porafinacyjnych
Koksowni „Radlin”, odpadów pogalwanicznych „Smolnica” w gminie Sośnicowice, odpadów niebezpiecznych
„POCH” w Gliwicach, mogilników w gminach Lyski i Sośnicowice
C4 rewitalizacja terenów zdegradowanych
C4.1 rewitalizacja zalewisk powstałych w bezodpływowych
śląskie
nieckach górniczych w gminach: Gierałtowice, Gliwice,
Knurów, Pilchowice, Radlin, Wodzisław Śląski, Marklowice, Gorzyce, Mszana, Rydułtowy i Godów
164
SYNTEZA
D USUNIĘCIE SZKÓD POWODZIOWYCH
l.p.
rodzaj inwestycji
D1odbudowa wałów przeciwpowodziowych
D1.1 odbudowa wałów w gminach: Bytom Odrzański, Czerwieńsk, Maszewo, Nowa Sól, Bojadła, Trzebiechów,
Sulechów, Zabór, Górzyca,
D2 remonty i odbudowa elementów infrastruktury technicznej
D2.1 odbudowa mostu kolejowego w ciągu linii kolejowej
nr 306 w Krapkowicach
D2.2* Modernizacja 14 przepompowni melioracyjnych
D2.3* Budowa dróg ewakuacyjnych na terenach zagrożonych
D2.4* Modernizacja budowli regulacyjnych koryt rzecznych
D2.5 Remont i modernizacja przepompowni polderowych w
gminach: Nowa Sól, Trzebiechów, Cybinka, Czerwieńsk, Zabór, Siedlisko, Słońsk, Kostrzyn;
lubuskie
opolskie
lubuskie
lubuskie
lubuskie
lubuskie
E PREWENCYJNE ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE ORAZ RENATURYZACJA EKOSYSTEMÓW
l.p.
rodzaj inwestycji
E1opracowanie szczegółowych zaleceń dotyczących lokalizowania inwestycji w strefach zagrożenia powodziowego
E1.1* określenie terenów, na których obowiązuje zakaz zabu- śląskie, opolskie,
dowy ze względu na zagrożenie powodziowe
dolnośląskie, lubuskie, zachodniopomorskie
E2 renaturyzacja ekosystemów
E2.1* wskazanie terenów do wyłączenia z dotychczasowego opolskie
użytkowania, przeznaczonych do renaturyzacji:
− dolina Odry (od granicy z województwem śląskim
do Naroka, gmina Dąbrowa)
− dolina Nysy Kłodzkiej – odcinek dolny
− dolina Małej Panwi – odcinek dolny, poniżej zbiornika Turawskiego
E2.2* działania w celu renaturyzacji towarzyszące inwestydolnośląskie
cjom z zakresu budowli regulacyjnych oraz przeciwpowodziowych
SYNTEZA
165
F ZWIĘKSZENIE LESISTOŚCI
l.p.
rodzaj inwestycji
F1*
F2
F3
F4
odbudowa na powierzchni ok. 9 000 ha, zniszczonego śląskie, opolskie
na skutek pożaru, drzewostanu w nadleśnictwach : Rudy Raciborskie, Rudziniec i Kędzierzyn
zalesienie 660 ha gruntów w gminach: Gaszowice (5 śląskie
ha), Jejkowice (ok. 15 ha), Knurów (ok.150 ha), Kornowac (ok. 78 ha), Krzyżanowice (ok. 100 ha), Lubomia
(ok. 64 ha), Lyski (ok. 150 ha), Mszana (ok. 8 ha), Rydułtowy (ok. 20 ha), Wodzisław Śląski (ok. 70 ha).
dolesienia na powierzchni około 2610 ha w nadleśnicopolskie
twach Kędzierzyn, Strzelce Opolskie, Prudnik, Opole,
Prószków, Brzeg (na terenie gmin: Dąbrowa, Gogolin,
Łubniany, Lubsza, Popielów, Turawa, Chrząstowice)
dolesienia na powierzchni 1 890 ha w gminach: Brzeg
dolnośląskie
Dolny, Czernica, Długołęka, gm. Głogów, Góra, Grębocice, Jelcz Laskowice, Jerzmanowa, Kotla, Malczyce,
Niechlów, Oborniki Śląskie, gm. Oława, Pęcław, Rudna,
Ruja, Ścinawa, Wińsko, Wisznia Mała, m. i gm. Wołów,
Żukowice;
G UTRZYMANIE I ROZWÓJ ŻEGLUGI ŚRÓDLĄDOWEJ
l.p.
rodzaj inwestycji
G1 inwestycje z zakresu żeglugi śródlądowej
G1.1* opracowanie wariantowych koncepcji programowych i
techniczno-ekonomicznych przebiegu Kanału OdraDunaj wraz z lokalizacją portu pasażersko-towarowego w
Raciborzu
G1.2
budowa kanału Odra-Dunaj, IV klasy technicznej (w tym
budowa portu w Raciborzu i stopni wodnych w Kuźni Raciborskiej i Raciborzu) jako zadanie perspektywiczne,
nieokreślone w czasie
G1.3
modernizacja Portu i Kanału Gliwickiego wraz z przebudową śluz, do parametrów V klasy technicznej
G1.4
dostosowanie Odrzańskiej Drogi Wodnej do parametrów
III klasy europejskich dróg wodnych na odcinku od Kanału Gliwickiego do Ujścia Warty (w tym budowa i modernizacja śluz, jazów)
G1.5
modernizacja szlaku żeglownego do parametrów drogi
wodnej IV-V klasy na odcinku Ujście Warty – Szczecin (w
tym budowa i modernizacja jazów, śluz)
G1.6
budowa portu Brzeg w rejonie wsi Pawłów
G1.7
budowa przeładowni dla elektrowni Opole - Dobrzeń Mały
166
śląskie
śląskie, opolskie
śląskie, opolskie
opolskie,
dolnośląskie,
lubuskie
lubuskie, zachodniopomorskie
opolskie
opolskie
SYNTEZA
G UTRZYMANIE I ROZWÓJ ŻEGLUGI ŚRÓDLĄDOWEJ – ciąg dalszy
l.p.
rodzaj inwestycji
G1.8
przebudowa mostu na rzece Odrze optymalizująca
opolskie
transport towarowy w Kędzierzynie-Koźlu (droga krajowa
nr 40)
G1.9
przebudowa mostu w Opolu w ciągu drogi krajowej nr 94 opolskie
G1.10 przebudowa mostu w Brzegu w ciągu drogi krajowej nr39 opolskie
G1.11 budowa stopnia wodnego Malczyce
dolnośląskie
G1.12 budowa stopnia wodnego Lubiąż (warunkowo)
dolnośląskie
G1.13 Modernizacja i budowa portów rzecznych: Bytom Odlubuskie
rzański, Siedlisko, Nowa Sól, Cigacice, Krosno Odrzańskie, Rąpice, Urad, Słubice, Kostrzyn
G1.14 budowa stopnia w Piaskach dla uzyskania IV - V klasy
zachodniopotechnicznej rzeki od Kanału Odra – Havela (Hohensamorskie
aten) do Szczecina
G1.15 przebudowa mostów: kolejowego w Podjuchach, mostu zachodniopoDługiego i mostu kolejowego przy dworcu na terenie
morskie
Szczecina
H ENERGETYCZNE WYKORZYSTANIE RZEK
l.p.
rodzaj inwestycji
H1
H2
H3*
opolskie
budowa 21 małych elektrowni wodnych: w Brzegu (2),
Lipkach, Dobrzeniu Wielkim, Chróścicach, Koźlu, Krapkowicach (2), Pietni, Lewinie Brzeskim , Opolu, Opolu –
Groszowicach, Opolu – Wróblinie, Zawadzie w gm. Popielów, Kątach Opolskich, Osowcu, Krępnie, Januszkowicach, Ujście Nysy, Kolanowicach, Zawadzie (na
rzece Jemielnica)
budowa elektrowni wodnej przy stopniu wodnym Maldolnośląskie
czyce
budowa sześciu małych elektrowni wodnych
lubuskie
SYNTEZA
167
Wykaz pozostałych zadań, związanych z aktywizacją i tworzeniem warunków rozwoju pasma Odry, nie wynikających z zakresu działań przewidzianych w „Programie dla
Odry 2006”.
I INFRASTRUKTURA KOMUNIKACYJNA
l.p.
rodzaj inwestycji
I1 modernizacja dróg krajowych wraz z budową obejść, miejskich obwodnic i mostów
I1.1
modernizacja drogi krajowej nr 40 na odcinku Kędzieśląskie, opolskie
rzyn Koźle – Pyskowice z realizacją obwodnicy Kędzierzyna-Koźla wraz z mostem oraz obejścia wsi Pokrzywnica
I1.2
modernizacja drogi krajowej nr 45 z realizacją zachod- śląskie, opolskie
niej obwodnicy Raciborza i nowej platformy drogowego
przejścia granicznego, południowej obwodnicy Opola
wraz z mostem oraz obejść wsi: Chrzowice, Boguszyce,
Źlinice, Stradunia, Mechnice, Komorno, Większyce,
Reńska Wieś, Długomiłowice
I1.3
modernizacja drogi krajowej nr 78 na odcinku Chałupki śląskie
– Gliwice
I1.4
modernizacja drogi krajowej nr 94 z realizacją połuśląskie, opolskie
dniowego obejścia Toszka, obwodnicy Opola oraz wsi:
Łosiów, Leśniczówka, Buszyce, Skorogoszcz, Skarbiszów, Walidrogi, Nakło)
I1.5
modernizacja drogi krajowej nr 46 z realizacją obejścia opolskie
wsi Lędziny
I1.6
modernizacja drogi krajowej nr 38
opolskie
I1.7
modernizacja drogi krajowej nr 39 z realizacją obejścia opolskie
Brzegu wraz z mostem i obejścia wsi Rogalice
I1.8
modernizacja drogi krajowej nr 8, dobudowa drugiej
dolnośląskie
jezdni na odcinku Smardzów –Olesnica i wzmocnienie
konstrukcji jezdni na odcinku Wrocław – Syców, budowa obwodnicy Oleśnicy i Cieśli
I1.9
droga krajowa nr 12 – budowa obwodnicy Głogowa
dolnośląskie, lubuwraz z nowym mostem na Odrze, modernizacja drogi i skie
budowa obwodnicy Szlichtyngowej
I1.10 modernizacja drogi krajowej nr 5 na odcinku od obwod- dolnośląskie
nicy autostradowej do Małuszowa
I1.11 droga krajowa nr 36 – budowa nowego mostu w Ścina- dolnośląskie
wie, wraz z obejściem miasta
I1.12 droga krajowa nr 94 – przełożenie drogi na odcinku
dolnośląskie
Wrocław – Siechnice, z obejściem Radwanic i Siechnic,
budowa obejścia Oławy
I1.13 modernizacja drogi nr 29 wraz z budową obwodnicy i
lubuskie
mostu w Krośnie Odrzańskim i Słubicach oraz budową
obwodnicy Cybinki
168
SYNTEZA
I INFRASTRUKTURA KOMUNIKACYJNA – ciąg dalszy
l.p.
rodzaj inwestycji
I1 modernizacja dróg krajowych wraz z budową obejść, miejskich obwodnic i mostów
I1.14 modernizacja drogi nr 3 wraz z budową północnej oblubuskie
wodnicy Nowej Soli i zakończeniem budowy drugiego
przęsła mostu w Cigacicach
I1.15 modernizacja droginr 32 wraz z budową obwodnic Le- lubuskie
śniowa i Sulechowa
I1.16 modernizacja drogi nr 22 wraz z budowa obwodnicy i
lubuskie
mostu w Kostrzynie i obwodnicy Słońska
I1.17 budowa zachodniego obejścia Szczecina wraz z mozachodniopomorstem Police – Święta
skie
I1.18 budowa mostu na trasie drogi krajowej nr 3 w Świnouj- zachodniopomorściu
skie
I1.19 budowa po nowym śladzie drogi nr 31 do granic wojezachodniopomorwództwa
skie
I2 budowa tras szybkiego ruchu
I2.1
dokończenie budowy autostrady A4 na odcinku Katowi- śląskie
ce-Nogawczyce
I2.2
budowa autostrady A1 na odcinku Gliwice-Gorzyczki
śląskie
I2.3
budowa 35-kilometrowej obwodnicy autostradowej
dolnośląskie
Wrocławia
I2.4
autostrada A-8 (droga ekspresowa S-8) - budowa oddolnośląskie
cinka od autostradowej obwodnicy Wrocławia przez
Oleśnicę do Wieruszowa
I2.5
budowa odcinka drogi ekspresowej S-5 od granicy z
dolnośląskie
województwem wielkopolskim do autostradowej obwodnicy Wrocławia
I2.6
budowa drogi ekspresowej S-3 (autostrady A3)
I3 modernizacja linii kolejowych
I3.1
modernizacja linii międzynarodowej E-30 (nr 132) relacji śląskie, opolskie
Katowice-Wrocław w celu dostosowania do prędkości
160 km/h
I3.2
modernizacja magistrali międzynarodowej E-59 (nr 136, śląskie, opolskie,
nr 151 i nr 277) relacji granica państwa - Kędzierzyn
dolnośląskie, lubuKoźle – Opole – Wrocław – Poznań – Szczecin – Świskie, zachodnioponoujście i C - E59 Wrocław – Rzepin – Kostrzyn –
morskie
Szczecin – Świnoujście, w celu dostosowania do prędkości 160 km/h
I3.3
modernizacja linii międzynarodowej E-26 Wrocław dolnośląskie
Oleśnica
I3.4
modernizacja linii nr 137 relacji Katowice – Legnica
opolskie
I3.5
modernizacja linii nr 144 relacji Tarnowskie Góry - Opo- opolskie
le
SYNTEZA
169
I INFRASTRUKTURA KOMUNIKACYJNA – ciąg dalszy
l.p.
rodzaj inwestycji
I4 budowa centrów logistycznych
I4.1
budowa Śląskiego Centrum Logistycznego transportu
kombinowanego w Gliwicach (w oparciu o Port Gliwicki,
Wolny Obszar Celny, kolejowy terminal kontenerowy
„Sośnica”)
I4.2
zagospodarowanie centrum logistycznego w Kędzierzynie Koźlu
I4.3
budowa centrum logistycznego w Opolu lub alternatywnie w Brzegu
I4.4
budowa Wrocławskiego Zintegrowanego Centrum Logistycznego
I4.5
budowa centrum logistycznego w Głogowie
I4.6
budowa centrum logistycznego w Świecku
I4.7
budowa centrum logistycznego w Szczecinie
I4.8
budowa centrum logistycznego w Świnoujściu (regionalne)
I5 inwestycje z zakresu transportu lotniczego
I5.1
modernizacja lotniska sportowego w Gliwicach
I5.2
modernizacja lotniska w Kamieniu Śląskim (gmina Gogolin)
I5.3
Modernizacja lotniska Skarbimierz
I5.4
modernizacja Portu Lotniczego Wrocław S.A.
I5.5
modernizacja lotniska sportowo-usługowego w Szewcach - Szymanowie
I5.6
budowa lotniska w Głogowie
I5.7
modernizacja lotniska sportowo usługowego w Przylepie
I5.8
przebudowa lotniska w Szczecinie Dąbiu
śląskie
opolskie
opolskie
dolnośląskie
dolnośląskie
lubuskie
zachodniopomorskie
zachodniopomorskie
śląskie
opolskie
opolskie
dolnośląskie
dolnośląskie
dolnośląskie
lubuskie
zachodniopomorskie
J INWESTYCJE Z ZAKRESU INFRASTRUKTURY GOSPODARCZEJ
l.p.
rodzaj inwestycji
J1
zagospodarowania parku przemysłowego i technoloopolskie
gicznego w Opolu
J2
zagospodarowania parku przemysłowego i technoloopolskie
gicznego w Kędzierzynie – Koźlu
J3
utworzenie Parku Przemysłowego „Bukowice”
dolnośląskie
J4
utworzenie Wrocławskiego Parku Technologicznego
dolnośląskie
J5
utworzenie Głogowskiej Strefy Inwestycyjnej
dolnośląskie
170
SYNTEZA
K INWESTYCJE Z ZAKRESU INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ
l.p.
rodzaj inwestycji
K1 budowa i przebudowa linii energetycznych najwyższych napięć, stacji elektroenergetycznych
K1.1 Budowa linii 400 kV relacji Dobrzeń - Wielopole
opolskie
K1.2 przebudowa linii energetycznej 220 kV Groszowice –
opolskie
Kędzierzyn na linie 400 kV
K1.3 przebudowa linii energetycznej 220 kV Groszowice –
opolskie
Ząbkowice na linie 400 kV
K1.4 przebudowa linii energetycznej 220 kV Kędzierzyn –
opolskie
Wielopole na linię 400 kV
K1.5 przebudowa linii energetycznej 220 kV Blachownia –
opolskie
Łagisza na linię 400 kV
K1.6 przebudowa linii energetycznej 220 kV Blachownia –
opolskie
Wielopole na linię 400 kV
K1.7 budowa linii 400 kV Nowa Sól – Czarna – Świebodzice opolskie, dolnośą- Dobrzeń
skie, lubuskie
K1.8 budowa linii 400 kV relacji Klecina – Pasikurowice
dolnośląskie
K1.9 budowa linii 400 kV relacji Klecina - Świebodzice
dolnośląskie
K1.10 budowa stacji elektroenergetycznych: 400/110kV Zębi- dolnośląskie
ce, Wrocław Zachód
K1.11 przebudowa stacji 220/110 kV Klecina na stację
dolnośląskie
400/110 kV
K2 budowa i modernizacja gazociągów przesyłowych wysokiego ciśnienia
K2.1 modernizacja gazociągu wysokiego ciśnienia Zdzieopolskie, dolnośląszowice – Wrocław Ołtaszyn na odcinku Wrzoski –
skie
Wrocław Ołtaszyn
K2.2 modernizacja gazociągu wysokiego ciśnienia Obrowiec opolskie
- Racibórz
K2.3 budowa odcinka gazociągu wysokiego ciśnienia relacji dolnośląskie
Czeszów – Wrocław,
Jeszowice – Jelcz-Laskowice
Janowice – Prochowice - Ścinawa
Oława - Strzelin
K2.7 budowa drugostronnego zasilania miasta Wschowa
dolnośląskie, lubuskie
K2.8 modernizacja gazociągu Wrocław - Szewce
dolnośląskie
K2.9 budowa gazociągu Bernau – Szczecin z odgałęzieniem zachodniopomordo Polic i EC Dolna Odra
skie
SYNTEZA
171
L OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO, ROZWÓJ TURYSTYKI I REKREACJI
l.p.
rodzaj inwestycji
L1 Utworzenie rezerwatów i parków kulturowych
L1.1 utworzenie Parku Milenium Dziedzictwa Kulturowego
śląskie, opolskie,
Górnego Śląska
Ostravski kraj
L1.2 utworzenie Górnosląskiego Parku Historii i Kultury Gór- śląskie
nictwa
L1.3 utworzenie parku kulturowego Krajobraz Reliktów
opolskie
Puszczy Odrzańskiej
L1.4 utworzenie parku kulturowego Krajobraz osiedleńczy
opolskie
Doliny Odry
opolskie
Leśnicy
opolskie
Osobłogi Dóbr Oppersdorffów
opolskie
Doliny Nysy Kłodzkiej
opolskie
Koźla
L1.9 utworzenie rezerwatu kulturowego Koźle, obejmującego opolskie
krajobraz twierdzy
L1.10 utworzenie parku kulturowego Kwietno – Dębice, obej- dolnośląskie
mującego założenia pałacowo – parkowe powiązane
kompozycyjnie i widokowo
L1.11 utworzenie Wrocławskiego Miejskiego parku kulturowe- dolnośląskie
go, obejmującego teren miasta Wrocławia
L1.12 utworzenie Średzkiego rezerwatu kulturowego, obejmu- dolnośląskie
jącego zespół staromiejski Środy Śląskiej
L1.13 utworzenie Oławskiego rezerwatu kulturowego, obejmu- dolnośląskie
jącego zespół staromiejski Oławy
L1.14 utworzenie Lubiąskiego rezerwatu kulturowego, obejdolnośląskie
mującego układ ruralistyczny z zespołem klasztoru cystersów w Lubiążu
L1.15 utworzenie rezerwatu kulturowego Grodowiec, obejmu- dolnośląskie
jącego zespół kościoła pielgrzymkowego p.w. św. Jana
Chrzciciela
L1.16 utworzenie Przestrzennego Muzeum Odry z elementa- dolnośląskie
mi zabytków techniki i hydrotechniki we Wrocławiu,
Głogowie, Oławie, Malczycach, Jurczu w gm. Prochowice
172
SYNTEZA
L OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO, ROZWÓJ TURYSTYKI I REKREACJI – ciąg dalszy
l.p.
rodzaj inwestycji
L2 Utworzenie i zagospodarowanie turystycznych szlaków wodnych
L2.1 szlak rzeką Odrą
śląskie, opolskie,
L2.2 szlak rzeką Olzą
śląskie, Ostravski
kraj w Czechach
L2.3 szlak rzeką Rudą
śląskie
L2.4 szlak rzeką Bierawką
śląskie, opolskie
L2.5 szlak rzeką Kłodnicą
śląskie, opolskie
L2.6 szlak rzeką Mała Panew
śląskie, opolskie
L2.7 szlak rzeką Stradunią
opolskie
L2.8 szlak rzeką Nysa Kłodzką
opolskie
L2.9 szlak rzeką Brynicą
opolskie
L2.10 szlak rzeką Budkowiczanką
opolskie
L2.11 szlak rzeką Bogacicą
opolskie
L2.12 szlak rzeką Stobrawą
opolskie
L2.13 szlak rzeką Fałkówką
opolskie
L2.14 szlak rzeką Kwisą
opolskie
L2.15 szlak rzeką Bóbr
dolnośląskie, lubuskie
L2.16 szlak rzeką Baryczą
dolnośląskie
L2.17 szlak rzeką Ślęzą
dolnośląskie
L2.18 szlak rzeką Oławą
dolnośląskie
L2.19 szlak rzeką Bystrzycą
dolnośląskie
L2.20 szlak rzeką Widawą
dolnośląskie
L2.21 szlak rzeką Wartą
lubuskie
L2.22 szlak rzeką Świniec
zachodniopomorskie
L2.23 szlak rzeką Niemicą
zachodniopomorskie
L2.24 szlak rzeką Wołczenicą
zachodniopomorskie
L2.25 szlak rzeką Grzybnicą
zachodniopomorskie
L2.26 szlak rzeką Iną
zachodniopomorskie
L2.27 szlak rzeką Płonią
zachodniopomorskie
L2.28 szlak rzeką Rurzycą
zachodniopomorskie
L2.29 szlak na jeziorze Dąbie i na Zalewie Szczecińskim
zachodniopomorskie
SYNTEZA
173
*zadania nie pokazywane graficznie na mapie
Zadania zawarte w powyższym wykazie zostały przedstawione graficznie (z wyjątkiem zadań, przy numerze których znalazła się gwiazdka), na czterech mapach
wchodzących w skład opracowania:
1) Zadania z zakresu budowy systemu biernego i czynnego zabezpieczenia powodziowego oraz usunięcia szkód powodziowych (zadania z działu A, D)
2) Zadania z zakresu ochrony środowiska przyrodniczego, czystości wód i renaturyzacji ekosystemów (zadania z działu B, C, E2),
3) Zadania z zakresu żeglugi, energetycznego wykorzystania rzek, infrastruktury
transportowej, gospodarczej i technicznej (zadania z działu G,H, I, J, K),
4) Zadania z zakresu zwiększania lesistości, ochrony dziedzictwa kulturowego i turystyki ( zadania z działu F, L)
174
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
10. Działania programowe na poziomie krajowym
W obrębie poszczególnych województw działania programowe oparte są na
różnego rodzaju dokumentach, opracowywanych przez samorządy tych województw
w zależności od przyjętych kierunków rozwoju i lokalnych potrzeb. Są to na przykład
zintegrowane programy wojewódzkie, strategie rozwoju, programy rozwoju
poszczególnych sfer (transportu, gospodarki, kultury itp.). Jednym z takich
opracowań jest również Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry,
które wyznacza kierunki rozwoju dla jednego obszaru problemowego. Wyznaczone w
koncepcjach zagospodarowania przestrzennego pasma Odry, kierunki i zadania, są
spójne z przyjętymi przez rząd programami działań.
Podstawowym dla pasma Odry programem jest Program dla Odry 2006, na
podstawie Ustawy z dnia 6 lipca 2001r. o ustanowieniu programu wieloletniego
„Program dla Odry – 2006” (Dz.U. Nr 98, poz. 1067). Spośród innych programów
przyjętych przez rząd, które swoim zakresem obejmują różne sfery działań
finansowanych w całości lub w części ze środków rządowych , a mogą dotyczyć
pasma Odry, można wymienić następujące:
− Program aktywizacji obszarów wiejskich,
− Polityka ekologiczna państwa,
− Polityka leśna państwa,
− Krajowy program zwiększania lesistości,
− V Program resortowy MKiS – ochrona i konserwacja zabytkowego krajobrazu
kulturowego,
− Pakt dla rolnictwa i obszarów wiejskich,
− „SAPARD” – program operacyjny dla Polski,
− Strategia rozwoju turystyki w latach 2001 – 2006,
− Narodowa strategia rozwoju transportu na lata 2000 – 2006,
− Program dostosowania sieci drogowej TINA w Polsce do standardu
naciskowego 115 kN/oś do 2015r.,
− Wieloletni program na rzecz przedsiębiorstw i przedsiębiorczości.
Programy ponadlokalne finansowane ze środków pozabudżetowych, to:
− Plan rozwoju w zakresie zaspokajania obecnego i przyszłego zapotrzebowania
na energię elektryczną do 2015r. (Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. w
Warszawie),
− Plan rozwoju gazownictwa w Polsce do 2003r. (Spółka Polskie Górnictwo
Naftowe i Gazownictwo S.A. w Warszawie)
SYNTEZA
175
IV. KONCEPCJA
11. Instrumenty realizacji celów i zadań określonych w studiach
zagospodarowania przestrzennego pasma Odry.
Studia zagospodarowania przestrzennego pasma Odry są opracowaniami
studialnymi, umożliwiającymi wyznaczenie kierunków działań i ich koordynację w
skali województwa. Instrumenty planistyczne, jakimi mogą się posłużyć województwa
w realizacji celów, to:
− strategie rozwoju województw,
− plany zagospodarowania przestrzennego województw,
− programy zadań samorządów województw,
− programy zadań rządowych,
− obowiązujące ustawy.
W poszczególnych województwach zastosowane zostaną podobne instrumenty
planistyczne. Jak wskazuje na to analiza strategii rozwoju poszczególnych
województw, zadania przewidziane do realizacji w paśmie Odry są spójne z
kierunkami polityki wyznaczonymi w nich. Również jednoznacznie zostało
przedstawione stanowisko co do relacji pomiędzy studiami a planami województw,
które powinny uwzględniać wytyczne ze studiów. W poszczególnych województwach
relacje te pozostają na różnych etapach:
− w województwie śląskim nie przystąpiono do opracowywania planu
województwa w trakcie prac na studium, ale samym Studium zagospodarowania
przestrzennego pasma Odry objęte zostało całe dorzecze, co stanowi 55%
obszaru województwa,
− w województwie opolskim równolegle sporządzano oba opracowania, z
przesunięciem czasowym na korzyść studium,
− w województwie dolnośląskim równocześnie sporządzono oba opracowania i
studium stanowi załącznik do planu,
− w województwie lubuskim plan sporządzany był równocześnie ze studium, ale
zakończenie planu nastąpi w późniejszym terminie,
− w
województwie
zachodniopomorskim
studium
było
sporządzane
wyprzedzająco, przed planem.
W województwie śląskim, jako jedynym, do wdrażania Studium zagospodarowania
przestrzennego pasma Odry, wskazano dokument pod nazwą Śląski Program
Odrzański, który ma być elementem integrującym programowanie sektorowe z
programowaniem regionalnym. Rozstrzygnięcia zaproponowane w tym Programie
powinny się stać podstawą formułowania Wojewódzkiego Programu Operacyjnego
oraz kolejnych kontraktów wojewódzkich. Jednostką odpowiedzialną za realizację
Śląskiego Programu Odzrańskiego powinno być powołane specjalnie w tym celu
Biuro Realizacji Programu.
Jako źródła finansowania zadań, wszystkie województwa wskazują:
− „Program dla Odry 2006” z zasadami finansowania zadań określonymi w
Ustawie z dnia 6 lipca 2001 o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla
Odry 2006,
− budżet państwa,
− budżety województw,
− budżety powiatów i gmin,
176
SYNTEZA
IV. KONCEPCJA
− środki parabudżetowe (np. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i
Gospodarki Wodnej, Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,
Państwowa Agencja Restrukturyzacji Górnictwa),
− środki pomocowe i przedakcesyjne Unii Europejskiej,
− źródła komercyjne (prywatne).
SYNTEZA
177