Interpelacja poselska w sprawie braku przygotowania struktur

POSEŁ NA SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
JAROSŁAW ZIELIŃSKI
BPB/VII/IT/111.13/2014
Szanowny Pan
Donald Tusk
Prezes Rady Ministrów
Interpelacja poselska
w sprawie braku przygotowania struktur obrony cywilnej do realizacji zadań w okresie
pokoju i wojny
W ostatnich latach na terenie naszego kraju występowały liczne powodzie,
podtopienia, awarie sieci energetycznych i gazowych, wichury oraz duże i gwałtowne
opady śniegu. Podczas prowadzonych działań ratowniczych nie było widać działań ani
jakiegokolwiek udziału ze strony formacji obrony cywilnej. System wykrywania
i alarmowania oraz wczesnego ostrzegania ludności o zagrożeniach również był
nieskuteczny, ale na liczne zapytania otrzymywaliśmy ze strony rządu zapewnienia,
że obrona cywilna działa prawidłowo.
Również
przez
ostatnich
6
lat
rząd
zapewniał,
że
Polska
nie
potrzebuje
żadnego scenariusza na ostry kryzys bądź agresję ze strony sąsiadów, a w szczególności
Rosji, bo kraj ten staje się coraz bardziej cywilizowany, a stosunki polsko-rosyjskie
są wyjątkowo dobre i gwarantują nam współpracę i bezpieczeństwo. Słyszeliśmy
uspokajające, choć puste twierdzenia, że sami właściwie nic nie musimy robić i nie
musimy niczego się obawiać, skoro za nami stoi potęga Unii Europejskiej i NATO,
a armię mamy zawodową, profesjonalną, nowoczesną i dobrze wyposażoną. Jednak
głębsza analiza pokazuje, że nasza armia nie jest przygotowana do obrony kraju
na wypadek militarnej agresji na nasze terytorium. Polskie wojsko ma bardzo nieliczne
jednostki o wysokiej wartości bojowej, a system obrony powietrznej, poza samolotami F-
16, opiera się na przestarzałym sprzęcie i zacofanej infrastrukturze. Dyslokacja jednostek
niewiele się zmieniła od czasów przynależności do Układu Warszawskiego, a jeżeli
zmiany te nastąpiły, to mają niekorzystny wpływ na stan naszej obronności (likwidacja
garnizonów
we
wschodniej
części
Polski).
Brakuje
nowoczesnego
uzbrojenia
i właściwego wyszkolenia. W praktyce nie istnieje obrona terytorialna, a siły rezerwowe
to fikcja. Co najważniejsze – w ostatnich sześciu latach na skutek popełnionych błędów
i fałszywej doktryny polityczno-obronnej nie wykorzystano szansy na zainstalowanie
w Polsce elementów amerykańskiej tarczy antyrakietowej, która znacząco poprawiłaby
bezpieczeństwo Polski.
Bezpieczeństwo to byłoby również dużo większe i Polacy czuliby się bardziej bezpieczni,
gdyby funkcjonował sprawny i profesjonalny system obrony cywilnej. Obrona Cywilna
ma istotne znaczenie dla obronności kraju zarówno w okresie wojny, jak i pokoju.
Zgodnie z art. 137 ustawy o powszechnym obowiązku obrony RP, celami obrony cywilnej
są: ochrona ludności, zakładów pracy i urządzeń użyteczności publicznej, dóbr kultury,
ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny oraz współdziałanie
w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków.
Z uwagi na społeczny charakter tych zadań istotne jest, aby formacje obrony cywilnej
były właściwie przygotowane do ich realizacji. Jednakże aktualna struktura i organizacja
obrony cywilnej kraju nie zapewnia skutecznej realizacji celów ustawowych.
Z dokumentu pt. Ocena stanu przygotowania Obrony Cywilnej w Polsce. Raport
końcowy. Stan na dzień 31 grudnia 2009 roku wynika, że:
1.
Stan zorganizowania i przygotowania organów państwa i innych podmiotów
do funkcjonowania obrony cywilnej i ochrony ludności jest nieadekwatny
do występujących potrzeb oraz sposobu organizacji współczesnego państwa.
2.
Niekompletność regulacji powoduje spory kompetencyjne na płaszczyźnie
obrona cywilna – ratownictwo – zarządzanie kryzysowe.
3.
Funkcjonujące w państwie organy i podmioty określone na mocy odrębnych
ustaw oraz zadania mogące być uznane za zadania obrony cywilnej i ochrony
ludności są przypadkowym zbiorem instytucji z zadaniami w żaden sposób
nieskoordynowanymi i niepowiązanymi ze sobą, nie mówiąc już o pojęciu
systemowych rozwiązań.
4.
Brakuje rozwiązań systemowych w zakresie powszechnego alarmowania
i ostrzegania.
5.
Brak standardów w zakresie szkoleń. Brak standardów w zakresie organizacji
ćwiczeń w obszarze ochrony ludności, obrony cywilnej oraz zarządzania
kryzysowego.
2
6.
Brak koordynacji działań w sferze szeroko rozumianej ochrony ludności, m.in.
tworzenia zasobów i rezerw materiałowych, wykorzystania potencjału organizacji
pozarządowych i monitorowania zagrożeń.
Sytuacja taka stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli, zarówno
w czasie pokoju (z powodu braku systemowych rozwiązań ochrony ludności) oraz
w czasie wojny (na który państwo polskie w zakresie obrony cywilnej jest całkowicie
nieprzygotowane), ponieważ praktycznie nie istnieją formacje obrony cywilnej określone
ustawą o powszechnym obowiązku obrony RP, a funkcjonujące w czasie pokoju
podmioty ochrony ludności mogą na czas wojny zaprzestać funkcjonowania z uwagi
na brak przygotowanych sił i środków. W kwestii ewakuacji ludności na wypadek
masowego zagrożenia dla życia i zdrowia stwierdzono m.in., że w skali całego kraju
zapewniono miejsca czasowego pobytu tylko dla 2.106 tys. osób, a w zakresie
budownictwa ochronnego brak jest jednoznacznych przepisów prawa odnośnie tworzenia,
klasyfikowania i utrzymania budowli ochronnych, co powoduje stałe pogarszanie się
stanu technicznego i likwidację istniejących zasobów budowli ochronnych. Istniejące
schrony i ukrycia zapewniają ogółem zaledwie 4,37% potrzeb w zakresie miejsc
ochronnych w skali kraju, z czego wynika, że w przypadku konfliktu zbrojnego jedynie
co dwudziesty piąty Polak będzie mógł liczyć na miejsce w budowli ochronnej.
W zakresie zaopatrywania organów i formacji obrony cywilnej wskazano m.in.,
że z magazynów obrony cywilnej sukcesywnie wycofywany jest sprzęt, który utracił
parametry eksploatacyjno – techniczne, a ze względu na ograniczone środki finansowe
rotacja sprzętu w tych magazynach jest niezadawalająca. Odnosząc się do planów obrony
cywilnej stwierdzono, że obecna struktura i treść tych dokumentów nie przystaje
do istniejących realiów i nie odpowiada wyzwaniom w zakresie ochrony ludności oraz
standardom europejskim. Wielość opracowywanych planów na poszczególnych
szczeblach podziału administracyjnego związanych z ochroną ludności nie służy
zwiększeniu bezpieczeństwa obywateli, powodując poza tym wzrost nakładów
finansowych oraz powielanie procedur.
Obecnie funkcjonujący model obrony cywilnej kraju zupełnie nie jest
dostosowany do aktualnych potrzeb, w tym wynikających z członkostwa Polski w Unii
Europejskiej i obecnej organizacji naszego państwa oraz stanu infrastruktury kraju.
Normy prawne regulujące organizację i funkcjonowanie obrony cywilnej nie zapewniają
skutecznego koordynowania działań dotyczących szeroko pojętej ochrony ludności, brak
też jest mechanizmów zapewniających niezbędną, skuteczną koordynację działań
w zakresie samego systemu obrony cywilnej. Przygotowanie jednostek terenowych
obrony cywilnej nie zapewnia skutecznej ochrony ludności przed zagrożeniami. Formacje
3
obrony cywilnej nie posiadają adekwatnego do potencjalnych zagrożeń wyposażenia,
a przeznaczane na ten cel środki finansowe nie dają realnej możliwości bieżącego
uzupełnienia niedoborów oraz rotacji przestarzałego i wyeksploatowanego sprzętu,
a nawet gdyby środki finansowe były zwiększone, to nie ma norm określających,
co i w jakich ilościach należałoby zakupić.
Panie Premierze, o tych nieprawidłowościach został Pan poinformowany już
w marcu 2012 roku przez Najwyższą Izbę Kontroli. Z jej raportu wynika, że struktury
obrony cywilnej kraju nie są przygotowane do realizacji ustawowych zadań. Najwyższa
Izba Kontroli wskazała istotne nieprawidłowości w tym zakresie, m.in.:
1. Aktualna struktura i organizacja obrony cywilnej kraju nie zapewnia skutecznej
realizacji celów ustawowych.
2. Minister właściwy do spraw wewnętrznych będący organem kierującym działem
sprawy wewnętrzne, obejmującym m.in. sprawy obrony cywilnej oraz sprawujący
nadzór nad obroną cywilną kraju, nierzetelnie wywiązywał się ze swoich
obowiązków, w szczególności nie podejmował działań w zakresie uzyskania
aktualnych i zweryfikowanych danych co do funkcjonowania obrony cywilnej.
Minister miał prawny obowiązek uzyskiwania informacji dotyczących realnego
funkcjonowania struktur obrony cywilnej kraju i dokonywania analiz, ale tego
nie robił.
3. Minister właściwy do spraw wewnętrznych nie wyegzekwował od Szefa Obrony
Cywilnej Kraju danych dotyczących aktualnego stanu organizacyjnego oraz
funkcjonowania obrony cywilnej, do czego uprawnia § 6 pkt 1 rozporządzenia
Rady Ministrów z 25 czerwca 2002 roku.
4. Minister właściwy do spraw wewnętrznych nie wyegzekwował w latach 2009 2011
od Szefa OCK przedłożenia mu do akceptacji oceny przygotowań
w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej, do czego zobowiązuje Szefa OCK
§ 12 ust. 1 pkt 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 2004 roku
w sprawie warunków i trybu planowania i finansowania zadań wykonywanych
w ramach przygotowań obronnych państwa przez organy administracji rządowej
i organu samorządu terytorialnego.
5. Minister właściwy do spraw wewnętrznych nie uzupełnił o dane niezbędne
do jego kompletności przedłożonego przez Szefa OCK Programu Doskonalenia
Obrony Cywilnej.
6. Działalność Szefa Obrony Cywilnej Kraju, centralnego organu administracji
rządowej właściwego w sprawach obrony cywilnej, nie zapewniła właściwego
4
dostosowania i przygotowania struktur obrony cywilnej do realizacji zadań
ustawowych.
7. Szef Obrony Cywilnej Kraju nie określił założeń do planów obrony cywilnej
województw, powiatów, gmin i przedsiębiorców.
8. Szef OCK nie ustalił normatywów w zakresie zaopatrywania organów i formacji
obrony cywilnej w sprzęt, środki techniczne i umundurowanie niezbędne
do wykonywania zadań obrony cywilnej, do czego zobowiązuje § 2 pkt 13
rozporządzenia z dnia 25 czerwca 2002 roku, co może spowodować,
że w przypadku wystąpienia zagrożeń posiadany przez formacje obrony cywilnej
sprzęt nie pozwoli na prowadzenie skutecznych działań ratowniczych.
9. Szef OCK, pomimo obowiązku wynikającego z § 2 pkt 3 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 roku, nie określił założeń do planów obrony
cywilnej województw, powiatów, gmin i przedsiębiorców. Brak tych założeń
spowodował, że w praktyce stosowano wytyczne Szefa OCK z 1999 roku
dotyczące zasad opracowania planów obrony cywilnej, co nie gwarantowało
zachowania wymaganej spójności i kompatybilności sporządzanych planów,
zwłaszcza przy braku określenia zarówno funkcji planu obrony cywilnej, jak
również jego formy i zakresu merytorycznego.
10. Szef OCK nie przedkładał Ministrowi Spraw Wewnętrznych oraz Radzie
Ministrów i Ministrowi Obrony Narodowej (a organa te same tego nie żądały)
ocen stanu przygotowań w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej
województw, powiatów i gmin, do czego zobowiązuje § 12 ust. 1 pkt 4 oraz § 12
ust. 2 pkt 1 lit. a i pkt 2 lit. b rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 czerwca
2004 roku w sprawie warunków i trybu planowania i finansowania zadań
wykonywanych w ramach przygotowań obronnych państwa przez organy
administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego.
11. Szef OCK nie przeprowadzał kontroli przygotowania formacji obrony cywilnej
i ratowników do prowadzenia działań ratowniczych, do czego zobowiązuje § 2 pkt
11 rozporządzenia z dnia 25 czerwca 2002 roku.
12. Sposób i poziom finansowania obrony cywilnej nie zapewnia sprawnego
funkcjonowania
systemu
obrony
cywilnej
i
praktycznie
uniemożliwia
wyposażenie formacji obrony cywilnej w niezbędny sprzęt, w tym wymianę
zdekapitalizowanych i przestarzałych urządzeń.
13. Planowane środki na wydatki bieżące na poziomie powiatów i gmin miały
charakter śladowy. W kontrolowanych jednostkach praktycznie nie dokonywano
zakupów sprzętu i wyposażenia formacji obrony cywilnej, a gospodarka
5
magazynowa polegała głównie na weryfikacji przydatności sprzętu, w większości
przypadków przestarzałego, pochodzącego z zakupów realizowanych nawet
w latach 70. ubiegłego wieku.
14. Szef OCK koordynował zadania i przedsięwzięcia obrony cywilnej w formie
wydawanych wytycznych do działalności w dziedzinie obrony cywilnej, jednakże
sposób realizacji ustalonych w nich zadań i przedsięwzięć nie był przez Szefa
OCK kontrolowany, pomimo obowiązku określonego w § 4 pk 1 rozporządzenia
z 25 czerwca 2002 roku, co skutkowało brakiem zweryfikowanych i pełnych
informacji w zakresie terminowości i rzetelności realizacji ustalonych zadań przez
szefów obrony cywilnej województw.
15. Plany obrony cywilnej opracowane przez szefów obrony cywilnej województw,
powiatów i gmin były niekompletne oraz zawierały nieaktualne rozwiązania
w odniesieniu do zaistniałych zmian gospodarczych i administracyjnych oraz
do zmieniającej się infrastruktury. Część planów była fikcyjna, odnosiła się
do nieistniejących firm, nieistniejących podmiotów, nieistniejących struktur.
16. Nie był w pełni realizowany przez szefów obrony cywilnej województw,
powiatów i gmin obowiązek ustalania wykazu podmiotów przewidzianych
do prowadzenia przygotowań i realizacji przedsięwzięć w zakresie obrony
cywilnej.
17. Szefowie obrony cywilnej gmin nie realizowali szkolenia ludności w zakresie
powszechnej samoobrony. Żaden z 14 skontrolowanych szefów obrony cywilnej
gmin nie organizował szkoleń z zakresu powszechnej samoobrony ludności,
co oznacza, że mieszkańcy tych gmin nie posiadali podstawowych umiejętności
w zakresie zachowania się w sytuacji zagrożenia.
18. Nieskutecznie funkcjonował system kontroli realizacji zadań oraz informowania
o stanie obrony cywilnej.
19. Nie był realizowany bądź był wykonywany nierzetelnie obowiązek ustalania
przez terenowych szefów obrony cywilnej wykazu instytucji państwowych,
przedsiębiorców i innych jednostek organizacyjnych oraz społecznych organizacji
ratowniczych funkcjonujących na ich terenie, przewidzianych do prowadzenia
przygotowań i realizacji przedsięwzięć w zakresie obrony cywilnej, do czego
zobowiązuje § 3 pkt 24 rozporządzenia z dnia 25 czerwca 2002 roku. Ustalono,
że 13 kontrolowanych szefów obrony cywilnej (46%) nie ustaliło takich
wykazów, tym samym nie zobowiązało funkcjonujących na terenie swojego
działania podmiotów do realizacji zadań.
6
20. Szefowie obrony cywilnej województw przedkładali corocznie oceny stanu
przygotowań obrony cywilnej w oparciu o oceny przedkładane przez szefów
obrony cywilnej powiatów i gmin, jednakże przedstawiony w dokumentach stan
przygotowań
obrony
cywilnej
był
niezgodny
ze
stanem
faktycznym,
co powodowało, że oceny były nierzetelne i nie odzwierciedlały rzeczywistego
przygotowania jednostek obrony cywilnej do realizacji zadań.
21. 29% kontrolowanych szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin nie
powołało na swoim terenie formacji obrony cywilnej.
22. Nie uregulowano prawnie kwestii określenia jednostki zapewniającej obsługę
Szefa Obrony Cywilnej Kraju.
23. Plan Obrony Cywilnej RP, opatrzony klauzulą ,,Tajne”, opracowany w 1995
roku, na skutek zmian gospodarczych oraz administracyjnych, które nastąpiły
od czasu jego powstania, nie przystaje do obecnych warunków i stał się
nieużyteczny.
Polsce jest potrzebny sprawny, przygotowany na wszelkie ewentualności system obrony
cywilnej, który byłby istotnym elementem systemu bezpieczeństwa narodowego.
Powinien być powiązany z funkcjonowaniem wojska oraz formą realizacji powszechnego
obowiązku obrony. Wszystkie elementy systemu, począwszy od służb specjalnych, przez
wojsko, a skończywszy na obronie cywilnej, muszą się zazębiać i tworzyć spójny system
zarządzania i reakcji w przypadku zagrożeń kryzysowych, w tym również militarnych.
Obrona Cywilna w Polsce obecnie praktycznie nie istnieje, choć w każdym rozwiniętym
współczesnym państwie są wypracowane odpowiednie mechanizmy działania na wypadek
różnego
rodzaju
zagrożeń
dotyczących
całego
społeczeństwa,
zarówno
klęsk
żywiołowych i zagrożeń środowiska, jak i zagrożeń związanych z konfliktami zbrojnymi.
System obrony cywilnej powinien istnieć i być gotowy do aktywności, a gdy go brakuje,
państwo i jego obywatele stają się bezbronni.
W 2006 roku rząd Prawa i Sprawiedliwości rozpoczął prace nad przygotowaniem
projektu ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej, która w zamierzeniach miała
stanowić regulację uzupełniającą w stosunku do ustawy o zarządzaniu kryzysowym.
Regulacje projektowanej ustawy miały na celu integrować w sposób systemowy działania
różnych podmiotów zaangażowanych w ochronę ludności w czasie pokoju i wojny, a więc
w sposób kompleksowy uregulować kwestie związane z obroną cywilną. Po 7 latach prac
cel, jakim było stworzenie aktualnej systemowej regulacji prawnej w tym zakresie
nie został zrealizowany i do chwili obecnej ustawa nie została przygotowana.
Rząd Prawa i Sprawiedliwości istniał tylko przez 2 lata, ale już w pierwszym
roku swojej działalności rozpoczął prace i przygotował założenia w celu systemowego
7
uregulowania kwestii obrony cywilnej oraz jej modernizacji na czas wojny i pokoju,
natomiast rządy Platformy Obywatelskiej trwające juz siódmy rok nie zdołały tych bardzo
potrzebnych regulacji sfinalizować.
Wobec powyższego - działając na podstawie art. 14 ust. 1 pkt 7 ustawy z dnia 9
maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i senatora (Dz. U. z 1996 r. Nr 73, poz. 350,
z późn. zm.) - proszę Pana Premiera o udzielenie odpowiedzi na następujące pytania:
1. Co Pan jako premier rządu działającego już ponad 6 lat zrobił od marca 2009 roku,
aby przygotować struktury obrony cywilnej do realizacji ustawowych zadań?
2. Czy są realizowane zadania przewidziane dla obrony cywilnej w kontekście
zaleceń i wniosków instytucji międzynarodowych, właściwych w sprawach
bezpieczeństwa i ochrony ludności oraz zagrożeń okresów wojny i pokoju?
3. Czy dostosowano struktury i organizację obrony cywilnej do zadań ustawowych
(wynikających z ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku
obrony Rzeczypospolitej Polskiej) oraz Strategii Bezpieczeństwa Narodowego
RP?
4. Jak wygląda efektywność planowania i wykorzystania środków budżetowych
przeznaczonych na finansowanie obrony cywilnej?
5. Czy wobec winnych
zaniedbań wykazanych przez NIK zostały wyciągnięte
konsekwencje służbowe, prawne lub inne, a w szczególności wobec ministra
właściwego do spraw wewnętrznych, jego zastępców oraz Szefa Obrony Cywilnej
Kraju?
6. Jak wygląda przygotowanie obrony cywilnej do realizacji zadań przewidzianych
w okresie wojny?
Warszawa, 12 marca 2014 roku
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Klub Parlamentarny Prawo i Sprawiedliwość
ul. Wiejska 4/6/8 00-902 Warszawa
Biura Poselskie Posła na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej Jarosława Zielińskiego
16-400 Suwałki, ul. Kościuszki 32, tel. (87) 566 55 48
15-443 Białystok, ul. Zwycięstwa 26 C, tel. (85) 653 77 69
16-300 Augustów, ul. Młyńska 20/6, tel. (87) 644 57 73
16-500 Sejny, ul. J. Piłsudskiego 28, tel. (87) 565 66 04
e-mail: [email protected]
www.jaroslawzielinski.pl
8