informatyka - Łużycka Wyższa Szkoła Humanistyczna w Żarach

informatyka - Łużycka Wyższa Szkoła Humanistyczna w Żarach

Łu ycka Wy sza Szkoła Humanistyczna
do przedmiotu
„INFORMATYKA”
AUTORZY :
MGR BEATA ZI BA
MGR DARIUSZ DOROZI SKI
MGR IN . WIESŁAW ROGOWSKI
WYŁ
CZNIE DO U YTKU
WEWN TRZNEGO ŁWSH
© COPY RIGHT
1
Spis Tre
:
1.
Poj cia podstawowe: sprz t i oprogramowanie
Wst p do informatyki- wybrane poj cia
Podstawowe elementy PC
Systemy operacyjne
Typy oprogramowania
Prawa autorskie
rodowisko pulpitu
Funkcje systemu operacyjnego
Zarz dzanie plikami
2.
Podstawowe operacje w wybranym edytorze tekstu
Praca z aplikacj
Podstawowe operacje
Formatowanie
Drukowanie dokumentu
Listy
Tabele
Rysunki i autokształty
3.
Podstawowe operacje w wybranym arkuszu kalkulacyjnym
Praca z aplikacj
Wprowadzanie i edytowanie danych
Formatowanie danych w arkuszu
Praca z wieloma arkuszami
Funkcje
Wykresy
4.
Usługi internetowe
Strony WWW
Poczta elektroniczna
5.
Bezpiecze stwo danych
Archiwizacja danych
Profilaktyka antywirusowa
2
Poj cia podstawowe: sprz t i oprogramowanie
Wst p do informatyki- wybrane poj cia
Podstawowe elementy PC
Systemy operacyjne
Typy oprogramowania
rodowisko pulpitu
Funkcje systemu operacyjnego
Zarz dzanie plikami
SŁOWNICZEK
INFORMATYKA - dziedzina nauki zajmuj ca si wszystkimi operacjami zwi zanymi z
przetwarzaniem informacji za pomoc komputera
KOMPUTER - to maszyna licz ca (ang. compute - oblicza )
PC (ang. Personal Computer) - komputer osobisty
IBM PC - komputer osobisty firmy IBM
KOMPATYBILNY - zgodny ze standardem
LAPTOP, NOTEBOOK - komputer przeno ny, walizkowy, zasilany z akumulatora, lub przez
zasilacz
PALMTOP – komputer kieszonkowy
MIKROKOMPUTER - komputer o małych rozmiarach
MAINFRAME Maszyna o wi kszych mo liwo ciach ni minikomputer mog ca wiadczy usługi
tysi com u ytkownikom sieci komputerowej jednocze nie. Mainframe pozwala na uruchomienie
kilkudziesi ciu aplikacji jednocze nie i pod tym k tem jest optymalizowany
KOMPUTER SIECIOWY (angielskie network computer), komputer lub procesor podł czony do
sieci, nie pełni cy w niej wyró nionych zada .
SERWER, komputer lub program umo liwiaj cy dost p do pewnej usługi innym programom b d
komputerom zwanym klientami Do typowych przykładów nale : serwery plików umo liwiaj ce
dost p innym komputerom w sieci do jakiego dysku, serwery usług internetowych - komputery
podł czone do sieci Internet, których zadaniem jest udost pnianie ró nych usług u ytkownikom
pracuj cym przy terminalach. Serwer powinien by zdolny do obsłu enia wielu da jednocze nie,
w zwi zku z tym powinien posiada odpowiednio szybki procesor, du ilo pami ci operacyjnej
i miejsca na dyskach twardych, serwery OLE, tzn. programy lub biblioteki umo liwiaj ce innym
programom u ywaj cym tej technologii dost p do jakiego typu funkcjonalno ci za pomoc tzw.
interfejsów.
HARDWARE - sprz t
SOFTWARE - oprogramowanie
ZESTAW KOMPUTEROWY=SPRZ T+OPROGRAMOWANIE
ARCHITEKTURA KOMPUTERA - sposób podł czania elementów zestawów komputerowych.
URZ DZENIA WEJ CIA- urz dzenia, za pomoc których wprowadzamy do komputera dane,
komendy, polecenia (rozkazy). Zaliczamy tutaj : klawiatura, mysz, skaner, pióro wietlne itp.
URZ DZENIA WYJ CIA- urz dzenia, na które wyprowadzamy informacje po przetworzeniu.
Zaliczamy do nich : monitor, drukark , ploter.
S równie urz dzenia, które jednocze nie s urz dzeniami wej cia i wyj cia : stacje dysków, dyski
twarde, nap dy dysków optycznych, zł cza fax-modemowe.
RESTART KOMPUTERA - ponowne uruchomienie komputera, bez konieczno ci wył czania go z
sieci. Wyró niamy tutaj RESTART SPRZ TOWY I PROGRAMOWY
RESTART PROGRAMOWY (mi kki) -Jednoczesne naci ni cie trzech klawiszy :
3
<CTRL> <ALT> <DEL> - naci ni cie klawisza <DEL> powinno by krótkotrwałe, w przeciwnym
przypadku uruchamiamy program SETUP, co mo e by niebezpieczne dla pocz tkuj cych
u ytkowników komputerów.
RESTART SPRZ TOWY (twardy) - naci ni cie przycisku RESET na jednostce centralnej dodatkowo testowana jest pami operacyjna komputera (RAM).
ISDN - Integrated Services Digital Network (zintegrowana sie usług cyfrowych). Protokół
komunikacyjny oferowany przez kompanie telefoniczne, umo liwiaj cy sieciom telefonicznym
przenoszenie danych, głosu i innego ruchu od ródła. ISDN to publiczna cyfrowa sie
telekomunikacyjna umo liwiaj ca na przykład jednoczesn transmisj głosu, obrazu oraz innych
danych cyfrowych. ISDN została stworzona w celu zast pienia tradycyjnej sieci telefonicznej. Sie
jest powszechnie u ywana do poł cze z sieci Internet, podczas których jej zalety uwydatniaj si
w postaci osi gni tej szybko ci transmisji danych.
MODEM (Modulator-Demodulator) - Urz dzenie, które przekształca sygnały analogowe i
cyfrowe. W ródle, modem zamienia sygnał cyfrowy na posta mo liw do przesłania przez
urz dzenia analogowe. W miejscu docelowym, sygnały analogowe s przywracane do swojej
postaci cyfrowej. Modem umo liwiaj transmisj danych po ł czach nadaj cych si do transmisji
głosu
bps (bit per second) (inaczej bod albo baud) – bitów na sekund – jednostka szybko ci poł czenia z
Internetem.
dpi (dots per inch) – punktów na cal – jednostka rozdzielczo ci obrazu w grafice rastrowej
(bitmapowej)podstawowy parametr pracy drukarek i skanerów
ZASADA DZIAŁANIA KOMPUTERA
4
WYBRANE POJ CIA INFORMATYCZNE
ZASTOSOWANIE KOMPUTERA W DOMU
zabawa (gry)
nauka (programy edukacyjne, encyklopedie, materiały na stronach WWW)
sporz dzanie własnych dokumentów, oblicze np. domowa ksi ga dochodów i wydatków
wykonywanie projektów i zada domowych
szybki dost p do informacji (internet-strony WWW)
kontakt z lud mi (komunikatory sieciowe)
wysyłanie i obieranie wiadomo ci (poczta elektroniczna)
robienie zakupów przez internet.
ZASTOSOWANIE
KOMPUTERA
W
FIRMIE,
BIZNESIE,
MEDYCYNIE,
SUPERMARKETACH, BIBLIOTEKACH, URZ DACH, POLICJI, WOJSKU...
u ycie kart inteligentnych (bankomatowe, telefoniczne, do obsługi urz dze np. myjnia
samochodowa)
wykorzystanie programów do kompleksowej obsługi firm (programy finansowo ksi gowe,
placowe, kadrowe, magazynowe, inwentaryzacyjne, do fakturowania, zarz dzania, obsługi
urz dze i linii technologicznych, programy do zarz dzania bazami danych
PODPIS ELEKTRONICZNY
Podpis elektroniczny – dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których
zostały doł czone lub z którymi s logicznie powi zane, słu do identyfikacji osoby składaj cej
podpis elektroniczny. Podpisem elektronicznym mo emy sygnowa poczt e-mail lub inne
dokumenty wirtualne. Dzi ki posługiwaniu si podpisem elektronicznym przesyłane dokumenty
elektroniczne docieraj do adresatów w stanie nienaruszonym. Ka da, nawet przypadkowa, zmiana
w tre ci przesyłki jest sygnalizowana przez komputer odbiorcy.
AUTOSTRADA INFORMACYCJNA (INFOSTRADA)
Autostrada informacyjna - pojecie odnosz ce si do ró norodnych elektronicznych sposobów
gromadzenia i przekazywania informacji w skali globalnej, a w szczególno ci do mo liwo ci
wymiany informacji za pomoc komputerów głównie w sieci Internet przy wykorzystaniu ró nych
usług internetowych : www, email, news, Usenet, ftp, komunikatory sieciowe, wideokonferencje..
HANDEL ELEKTRONICZNY
E-biznes jest wykorzystywaniem Internetu do działalno ci komercyjnej. Istnieje podstawowy
podział e-biznesu ze wzgl du na podmioty bior ce udział w tej działalno ci: B2B (business to
business) oraz B2C (business to customer). B2B (business to business) - Internet w relacjach
pomi dzy przedsi biorcami B2C (business to customer) - Internet w relacjach z klientem
indywidualnym. E-biznes w Polsce nie jest najlepiej rozwini ty. Przyczyny takiego stanu to przede
wszystkim brak niezb dnej infrastruktury, wysokie koszty poł cze . Angus Reid Group ocenia, e
tylko 1% Polaków robiło zakupy online. rednia dla Europy Zachodniej to 11.5%- najwi cej
zakupów dokonuj Szwedzi (21%) i Szwajcarzy (19%). rednia dla Europy to 8.5% (dane z roku
2002).
BANKOWO
ELEKTRONICZNA.
Wi kszo banków w Polsce wprowadziła usług bankowo ci elektronicznej. Uaktywnienie tej
usługi jest bezpłatne. Obsługa konta staje si wtedy łatwiejsza, szybsza, ta sza. Opłaty za przelewy
bywaj kilkakrotnie ni sze przy płatno ciach przez Internet. Nie wychodz c z domu mo emy
sprawdza stan swojego konta oraz dokonywa płatno ci na rachunki obce, ledzi przebiegi
przelewów na naszym koncie (historia). Korzystanie z tej usługi jest bezpieczne banki oferuj wiele
sposobów zabezpiecze : limit dzienny przelewów, zabezpieczenie smskodem, tokenem
5
MULTIMEDIA
Termin multimedia odnosi si najcz ciej do integracji ró norodnych rodków przekazu informacji, z
których najistotniejszymi s : komputer, nap d CD-ROM oraz karta d wi kowa i graficzna. Oferuj one
nowe mo liwo ci w zakresie nie tylko przetwarzania informacji, ale tak e jej prezentacji - najwy szej
jako ci animowane obrazy, d wi ki pozbawione najmniejszych szumów.
Podstawow zalet multimediów jest mo liwo tworzenia interakcyjnych przekazów informacji, które
polegaj na aktywnym wpływie u ytkownika na przebieg wykonania programu. Na przykład w
programach edukacyjnych poszczególne fragmenty lekcji mog by powtarzane lub pomijane, w
zale no ci od dotychczasowych wyników nauczania. Interakcyjne programy edukacyjne s tworzone w
oparciu o tzw. systemy autorskie - specjalne programy, które przejmuj kontrol nad przebiegiem danej
aplikacji multimedialnej.
Głównym przesłaniem aplikacji multimedialnych jest aktywny udział ucz cego si oraz pobudzenie
jego zmysłowej percepcji. Jak wykazuj badania, w pami ci ucz cego si pozostaje 20% informacji,
gdy jest ona słyszana, 30% - gdy jest widziana, a przy kombinacji wzroku i słuchu wzrasta do 40%.
Oczywi cie, na ko cowe efekty uczenia si , ma tak e wpływ organizacja powtórek.
Oprogramowanie multimedialne zawiera jedn podstawow cech - wymaga bardzo pojemnej
pami ci. Dlatego te u ytkownik musi zaopatrzy si w sprz t reprezentuj cy okre lon klas . Dzisiaj
nie stanowi to problemu, poniewa sprzedawane obecnie komputery s w pełni multimedialne, tzn
maj procesor typu MMX (Multimedia eXtension- zawieraj układy przy pieszaj ce prac , tych
programów), co najmniej 64 MB pami ci RAM, szybki nap d CD ROM (np. x48), kart graficzn (
własnym procesorem oraz pami ci ), dysk twardy o du ej pojemno ci oraz kart d wi kow .
Dzi ki upowszechnianiu si kart d wi kowych oraz wprowadzeniu nowych kart graficznych
komputer mo e sta si centralnym elementem studia d wi kowego i filmowego. Pozwala odtwarza
i zapisywa d wi k. Umo liwia wy wietlanie na ekranie filmów i ich monta . Ju dzi mo na
montowa sceny filmowe, a wprowadzaj c obraz z kamery wideo tworzy własne filmy
komputerowe.
Ostatnio doszły do tego urz dzenia DVD, na których mo na odtwarza filmy tworz c wraz z du ym
monitorem tzw. kino domowe. Odtwarzacz DVD pozwala tak e na słuchanie płyt kompaktowych,
zast puje wi c czytnik CD-ROM.
Ogólnodost pne stały si równie nagrywarki DVD przez co tworzenie filmów w standardzie
DVD w warunkach domowych z zastosowaniem kamery i nagrywarki DVD i oprogramowania
do monta u filmów stało si rzeczywisto ci
Podstawowymi cechami dobrych programów multimedialnych jest wykorzystanie ró norodnych form
przekazu informacji (tekst pisany i mówiony, .d wi k, muzyka) oraz łatwy i szybki dost p do tych
informacji. W tym celu została stworzona specjalna technika odwoła zwana hipertekstem.
Trzy podstawowe dziedziny zastosowa multimediów to ró nego rodzaju encyklopedie, programy do
nauki j zyków obcych oraz gry. Ka dy, kto chce wykorzystywa komputer w tych dziedzinach
powinien bra to pod uwag kupuj c sprz t i kompletuj c urz dzenia pomocnicze.
CZYNNIKI WPŁYWAJ CE NA WYDAJNO
KOMPUTERA (JEGO SZYBKO )
a)
procesor (CPU) – cz stotliwo pracy procesora
Firmy produkuj ce procesory to przede wszystkim : .Intel i AMD
Intel produkuje procesory Pentium i Celeron (max 3400Mhz) natomiast AMD Duron i Athlon (max
cz stotliwo ci paracy to 3000MHz)
b)
Pami RAM – wielko tej pami ci obecna rozs dna wielko tej pami ci to 128MB albo
256MB (rozpi to spotykana w komputerach od 16 do 1024 MB)
c)
dysk twardy (HDD) – pojemno i szybko dysku twardego (pojemno dysków twardych
od 20 do 200GB a pr dko obrotowa 3600, 5400 lub 7200 obrotów na minut )
d)
karta graficzna – ilo pami ci operacyjnej karty graficznej (obecnie od 16 do 128MB)
zalecana przy zakupie nowych zestawów obecnie wielko pami ci RAM kart graficznych to 64MB
(firmy produkuj ce najlepsze obecnie karty graficzne to NVIDIA i ATI)
6
ZASADY BEZPIECZNEJ PRACY Z KOMPUTEREM
Komputery powinny by zasilane poprzez filtry odkłóceniowe (listwy zasilaj ce, acary)
spełniaj ce rol stabilizatora napi cia, zabezpieczaj przed niwelowaniem efektów zwar ,
przepi w sieci energetycznej, uderze pioruna
Po wył czeniu komputera nie wł czamy go od razu tylko odczekujemy minimum 10 sekund
koniecznych do całkowitego zatrzymania si dysku twardego
Stosowa odpowiednie meble zapewniaj ce ergonomiczn pozycj pracy (krzesło regulowanej
wysoko ci oraz k cie nachylenia oparcia, stosownie du y blat, odpowiednia wysoko stołu
zapewniaj ca wła ciw odległo oczu od monitora (35-70 centymetrów)
Odpowiednie o wietlenie, eliminuj ce odbicia wiatła
Odpowiedni mikroklimat (temp 20-22 0C, wilgotno powietrza 50-65%, lekki ruch powietrza
Wpływ monitora na zdrowie człowieka. Monitor emituje : pole elektrostatyczne (wiatr
elektryczny) nie powinien przekracza 60kV/m pole elektromagnetyczne bardzo małych
cz stotliwo ci promieniowanie nadfioletowe powoduj ce zapalenie spojówek i rumie skóry
ladowe promieniowanie rentgenowskie Dodatkowo migotanie obrazu, rozmycie kolorów, brak
ostro ci w monitorach o niskiej jako ci (zm czenie wzroku)
W zwi zku z tym nale y :
u ywa bezpiecznych, nie migaj cych monitorów, o zmniejszonym promieniowaniu (LR- low
radiation)
stosowa filtry ochronne zmniejszaj ce najbardziej szkodliwe promieniowanie elektrostatyczne
co najmniej 200 razy i odprowadzaj cych ładunki przewodem poł czonym z mas komputera
zachowywa maksymaln odległo monitora od oczu
wykonywa wiczenia relaksuj ce wzrok
wykonywa od czasu do czasu wiczenia fizyczne
Ł czy poszczególne urz dzenia przy wył czonym zasilaniu
Przy kontakcie z urz dzeniami elektronicznymi odprowadzi ewentualne ładunki z ciała poprzez
dotkni cie r koma obudowy komputera (masy)
SCHORZENIA PRZY PRACY Z KOMPUTEREM
RSI (Repetitive Strain Injury) - dolegliwo ci spowodowane powtarzaj cym si napi ciem
mi ni. Dotyczy to szczególnie ko czyn górnych przy braku stosowania klawiatur
ergonomicznych.
bóle nadgarstków (zapobieganie przez stosowanie klawiatur ergonomicznych)
ból oczy spowodowany przez migotanie monitora (zapobieganie przez stosowanie du ych
cz stotliwo ci pracy monitora minimalna 72 Hz, zalecana 85Hz)
-szkodliwy wpływ promieniowania monitora
(zapobieganie przez stosowanie filtrów
ochronnych lub okularów ochronnych albo stosowanie monitorów płaskich
ciekłokrystalicznych lub plazmowych
problemy ze zł podstawa (zapobieganie: przystosowanie ergonomicznych mebli)
Ogólne zalecenia :
wykonywanie cz stych przerw w pracy z komputerem
wykonywanie okresowych wicze (gimnastyka)
patrzenie w dal na naturaln ziele (np. ciana lasu)
7
ARCHITEKTURA KOMPUTERA,
CHARAKTERYSTYKA SPRZ TU (HARDWARE)
JEDNOSTKA CENTRALNA
To zasadnicza cz
komputera, w której znajdziemy podstawowe urz dzenia : pami ,
procesor, stacje dysków, dyski twarde, sterowniki dysków, płyta główna, karty rozszerze urz dze wej cia i wyj cia. Obecnie mo na spotka trzy typy obudowy jednostki centralnej :
• TOWER (wie a) ró nych rozmiarów (mikro, mini, midi, bigTOWER)
• DESKTOP - obudowa le ca, na której mo na postawi np monitor
Pami
komputera
Dzielimy j na wewn trzn i zewn trzn
Pami
wewn trzna dzieli si z kolei na :
• pami stała ROM (read only memory - tj. pami tylko do odczytu). Informacja jest w niej
zapisana w sposób stały i nie ulega zniszczeniu po wył czeniu zasilania. Zapisany s w niej
program umo liwiaj cy zainicjowanie pracy komputera, czyli wczytanie systemu operacyjnego,
przetestowanie elementów składowych komputera. Program ten okre lamy jako BIOS (Bascic
Input Output System czyli bazowy system wej i wyj ).Producenci BIOS to AWARD AMI i
PHOENIX. Nowe układy pami ci ROM s typu flash co umo liwia ich aktualizacj
(aktualizacja BIOS)
• pami operacyjna RAM (random access memory). Jest to pami o dost pie swobodnym,
losowym. Do tej pami ci s wczytywane programy i dane. Informacje zapisane w tej pami ci
nikn bezpowrotnie po wył czeniu zasilania. Wielko pami ci RAM decyduje o mo liwo ciach
pracy komputera, o jego szybko ci działania. Obecnie spotykane komputery posiadaj
przeci tnie od 32 MB do 512 MB RAM (od 1 MB do nawet 2GB !!!)
• ponadto mo emy si tak e spotka z pami ci CMOS i pami ci podr czn procesora CACHE
Pami
zewn trzna
No nikami pami ci zewn trznej s dyski elastyczne (dyskietki), dyski twarde (stałe), dyski
optyczne i streamery. Pami zewn trzna słu y do trwałego zapisywania informacji, aby móc
wielokrotnie korzysta z danych, programów.
Pami komputera jest mierzona w nast puj cych jednostkach :
BIT - jest to najmniejsza jednostka pami ci, informacji, która mo e przyj umowne warto ci 0 lub
1 (inaczej mówi c impuls lub brak impulsu przy zapisie na no niku magnetycznym)
BAJT - (ang.BYTE) równy jest 8 bitów. Pojemno 1 bajta umo liwia zapami tanie jednego znaku
(słowo składaj ce si z 6 liter zajmie 6 bajtów pami ci)
1 KILOBAJT (1kB) =210bajtów=1024 bajtów
1 MEGABAJT (1MB)=210kB=1024 kilobajtów
1 GIGABAJT (1GB)=210MB=1024 megabajtów
1 TERABAJT (1TB)=210GB=1024 gigabajtów
DYSKI ELASTYCZNE (FLOPPY DISK - FDD)
Dyski elastyczne spełniaj podobne funkcje jak kasety magnetofonowe. Obecnie
wykorzystuje si dyskietki o dwóch rozmiarach tj. rednicach kr ka podawanych w calach (inch).
1’’=25,4 mm
8
POJEMNO
DYSKIETEK
DD
(double density)
HD
(high density)
3,5’’
720kB
1,44MB
5,25’’
360kB
1,2MB
double density - podwójna g sto (g sto zapisu 96 tpi - czyli track per inch tj. cie ek na cal)
high density - wysoka g sto (g sto zapisu 135 tpi - czyli track per inch tj. cie ek na cal)
Pojawiły si ostatnio no niki pami ci masowych o pojemno ci 100 do 650MB, które maj zast pi
nap dy dysków elastycznych, niestety do drogie.
Dyski ZIP
System firmy Iomega okre lany jako ZIP z dyskietkami o pojemno ci 100MB lub wi cej
stanowi rozszerzenie zastosowania dyskietki. Wymaga jednak oddzielnego urz dzenia
zapisu/odczytu, które mo e by wbudowane jako stacja dyskietek lub podł czone z
zewn trz.
PRZENO NE PAMI CI TYPU FLASH - PENDRIVA
Urz dzenia te przypominaj swoim wygl dem niewielki breloczek, zdobywaj sobie coraz
wi ksz popularno
w ród u ytkowników komputerów. Najwi ksz zalet jest niezwykła
wygoda u ytkowania oraz prostota obsługi, tak flashow dyskietk wystarczy podł czy
do zł cza USB, od tej chwili system wykrywa urz dzenie jako dysk wymienny. O
popularno ci pami ci flash zadecydowała ich pojemno
urz dzenie mie ci od 16Mb do 1
Gb danych (najbardziej popularne s 64 i 128 Megabajtowe
DYSKI TWARDE (STAŁE)
9
Instalowane s najcz ciej wewn trz jednostki centralnej. Charakteryzuj si du ymi
pojemno ciami i wysok trwało ci . Maj hermetyczn obudow , czas dost pu do danych na
dyskach twardych jest bardzo krótki i mierzy si w milisekundach (10-50 ms). Dysk w czasie pracy
wiruje z ogromn szybko ci (około 3600, 5400 a nawet 7200 obrotów na minut ). Z tego powodu
po wył czeniu zasilania nie nale y go od razu ponownie uruchamia , lecz poczeka kilkana cie
sekund potrzebnych do całkowitego wyhamowania dysku twardego - przedłu y to jego ywotno .
Ostatnio preferowane s dyski twarde wymienne w kieszeni, które mo na wyjmowa bez
konieczno ci rozkr cania jednostki centralnej. Pojemno dysków twardych waha si w szerokich
granicach - od 20MB do 200GB. Przeci tne pojemno ci oferowanych obecnie na rynku dysków
twardych - od 40GB do 120GB.
Ostatnio pojawiły si dyski twarde w obudowach do podł czenia ich do portu USB2 przy
wł czonym komputerze.
DYSKI OPTYCZNE
Dyski optyczne (Compact Disk - CD) s ju obecnie bardzo popularnym no nikiem do
zapisu informacji. Technika cyfrowa zapisu jest bardzo efektywna. Dyski optyczne charakteryzuj
si du ymi pojemno ciami przy stosunkowo niskiej cenie, s przy tym bardzo trwałe. Pojemno
dysków optycznych waha si w granicach od 200-900 MB. (najcz ciej obecnie to 700MB).
Obecnie mamy trzy typy dysków optycznych :
• CDR – jednokrotny zapis informacji
• CDRW – wielokrotny zapis informacji
• MO - Nap dy Magneto-Optyczne pozwalaj ce na wielokrotne zapisywanie i odczytywanie
informacji. Nap dy tych dysków s jednak stosunkowo drogie
Dost pne s obecnie nap dy CD ROM o znacznej szybko ci : 2x,4x,8x,10x,12x, 20x,24x, 36x, 40x,
48x, 52x a nawet 54x (krotne). Ich szybko (czas dost pu do informacji jest porównywalny z
dyskami twardymi - czas dost pu do
informacji - kilka do
kilkana cie milisekund)
PAMI CI DVD
Dyski DVD (Digital Versatile Disc), standard okre la cztery rodzaje: DVD-5 (dysk
jednostronny, jednowarstwowy o pojemno ci 4,7 GB), DVD-9 (dysk jednostronny,
dwuwarstwowy o pojemno ci 8,5 GB), DVD-10 (dysk dwustronny, jednowarstwowy o
pojemno ci 9,4GB), DVD-18 (dysk dwustronny, dwuwarstwowy o pojemno ci 17GB).
Pami optyczna jest szybka, odporna na uszkodzenia, zdominowała dzi rynek dystrybucji
oprogramowania. Coraz ni sze ceny i wzrastaj ca szybko
dost pu do informacji
sprawiły, e odtwarzacze płyt CD stały si w bardzo krótkim czasie standardem
10
wyposa enia komputera, to samo dzieje si dzi z czytnikami DVD. Pocz tkowo
szybko
odczytu była stosunkowo niska. Wprowadzaj c kolejne wersje urz dze jako
miar przyj to pierwsze odtwarzacze. Je li dzi spotkamy komputer z odtwarzaczami
oznaczonymi x50 oznacza to, e ich szybko
jest pi dziesi ciokrotnie wy sza ni
pierwszych urz dze sprzed kilkunastu lat.
Ostatnio równie standardem wyposa enia komputera staje si nagrywarki CD-RW,
głównie dzi ki du emu spadkowi cen tych urz dze , które umo liwiaj nagrywanie
kr ków CD-R i CD-RW (nagrywanie pakietowe -Incremental Packet Writing ICW, za
pomoc którego mo na kasowa i kopiowa pliki tak jak na du
dyskietk ). Natomiast
ceny nagrywarek DVD wci
znajduj si na do
wysokim poziomie ale mo na
spodziewa w ci gu najbli szych równie ich spadku.
STREAMERY
To specjalne nap dy z ta mami o du ej pojemno ci, wykorzystywane do sporz dzania kopii
wa nych informacji (kopii całych dysków twardych) w wi kszych sieciach komputerowych. Zapis
informacji na streamerach jest bardzo szybki.
PROCESORY
Nazywane s sercem, albo mózgiem komputera. Odpowiedzialne s za przetwarzanie
informacji w komputerze. Na przykładzie procesorów mo na pokaza tempo rozwoju techniki
komputerowej. Powstaj coraz to nowe generacje szybszych, lepszych procesorów.
Firmy produkuj ce procesory obecnie to przede wszystkim : .Intel i AMD
Intel produkuje procesory Pentium (max 3400Mhz) (bardziej wydajny - obecnie IV generacji) i
Celeron natomiast AMD Athlon (bardziej wydajny) i Duron (max cz stotliwo ci pracy to
3000MHz)
Historia rozwoju procesorów :
Procesory 8 bitowe tzw. XT oznaczone 8086 i 8087
Procesory 16 bitowe oznaczone 80286
Procesory 32 bitowe
• 80386
• 80486, 80487
• 80586, Pentium, Power PC, inne nowszej generacji firmy AT, Pentium Pro, Pentium MMX,
Pentium II, III, IV
Pocz wszy od procesorów 80486 zacz ły si pojawia dwie wersje :
- SX - wersja niepełna bez koprocesora
- DX - wersja pełna wraz z koprocesorem
Koprocesor matematyczny przejmuje na siebie wykonywanie pewnych operacji matematycznych,
przez co szybko pracy procesora zwi ksza si
Z procesorem powi zany jest ci le Zegar Komputera. Taktuje on szybko pracy procesora, czyli
ustala z jak cz stotliwo ci ma pracowa procesor. Na jednostce centralnej jest przycisk Turbo.
Je eli ten przycisk jest wł czony, procesor pracuje z wi ksz cz stotliwo ci . Cz stotliwo pracy
procesorów mierzy si w MHz (od 8 do 3000MHz). Przykładowo procesory 80486 pracuj z
cz stotliwo ci od 25 do 133 MHz. W dystrybucji pojawiły si procesory 80486 oznaczone DX2,
DX4 w których uzyskuje si podwojenie lub potrojenie cz stotliwo ci w stosunku do cz stotliwo ci
bazowej 33MHZ lub 40MHz.
Procesory klasy Pentium (generacji I, II, III i obecnie IV) spotyka si pracuj ce z cz stotliwo ci od
60MHz do 3000MHz (3GHZ) i wi cej.
11
PŁYTA GŁÓWNA
Znajduje si ona w jednostce centralnej. Do płyty głównej mocuje si w specjalnych
zł czach (slotach) podstawowe układy scalone komputera. Teoretycznie zawsze istnieje mo liwo
rozbudowania komputera, wymiany poszczególnych cz ci, je eli wzrastaj wymagania
u ytkownika (wymiana procesora na wy szy, wymiana karty grafiki, rozbudowanie pami ci
operacyjnej RAM, instalowanie dodatkowych urz dze , tzw kart rozszerze np. karta d wi kowa,
karta sieciowa, karta fax-modemowa itp)
URZ DZENIA WEJ CIA
KLAWIATURA
To podstawowe urz dzenie wyj cia. Za pomoc klawiatury wprowadzamy do komputera dowolne
polecenia i teksty. Klawiatura składa si z ponad 100 klawiszy. Producenci prze cigaj si w
konstruowaniu nowych klawiatur.
Dost pne s te klawiatury ergonomiczne (wygodne i bezpieczne dla zdrowia człowieka),
multimedialne (dodatkowe przyciski), bezprzewodowe.
MYSZ
Słu y do przenoszenia ruchów ze stołu na ekran. Jest wr cz nieodzowna w programach
graficznych (tzw interfejsach graficznych) np. Windows itd. Prawidłowe zainstalowanie myszki
polega na jej przył czeniu do odpowiedniego gniazda (najcz ciej do portu PS2 a w starszych
komputerach do portu szeregowego tj. COM1, rzadziej do COM2), oraz uruchomienie programu
(sterownika programowego). Na ekranie widoczny jest kursor myszy, którym mo emy wskazywa
dowolne miejsce na ekranie (obiekt) i poprzez naci ni cie klawisza myszy (klik) akceptujemy do
wykonania okre lone zadanie. Lewy klawisz działa podobnie jak Enter, natomiast prawy słu y
najcz ciej do zaznaczania, a niekiedy do rozwijania okienek dialogowych (tak jest np. w
programach Word, Excell. Myszy stosowane w komputerach przeno nych maj cz sto nieco
odmienn budow . Obecnie ukazały si myszy z wieloma przyciskami i rolkami (do przewijania
ekranu). W myszkach optycznych nie ma kulki i dlatego odpada ju konieczno okresowego
czyszczenia wn trza myszki. Dost pne s te myszy bezprzewodowe.
TOUCHPAD (Płytka dotykowa)
12
W laptopach zast puje mysz - ekran umo liwiaj cy sterowanie komputerem przez dotykanie
palcem prostok tnego ekranu dotykowego a ruchy palca przesuwaj kursor na ekranie. W ekranie
dotykowym stosuje si czujniki fotoelektryczne wmontowane w jego obramowanie, lub czujniki
dotyku (niektóre ekrany dotykowe lekko uginaj si pod palcem).
TRACKBALL
W laptopach zast puje mysz – przypomina odwrócon mysz. Palcem obraca si kulk a
ruchy przesuwaj kursor na ekranie.
TABLET GRAFICZNY i PIÓRO WIETLNE
Tablet graficzny – urz dzenie do precyzyjnych prac projektowych przypominaj ce
podkładk pod mysz a spełniaj ce rol Touchpad.
Pióro wietlne - przyrz d w kształcie wiecznego pióra, pozwalaj cy rysowa bezpo rednio
na ekranie komputera albo na tablecie graficznym. Rozró niamy pióra wietlne
oporno ciowe, magnetyczne i pojemno ciowe.
SKANER
Ogólnie skaner słu y do wprowadzania do komputera zdj , rysunków, dokumentów.
Skaner jest urz dzeniem przetwarzaj cym dowolne obrazy (fotografie, rysunki, dokumenty) z
postaci analogowej na cyfrow . Tak otrzymany obraz mo e by wy wietlony na ekranie monitora, a
nast pnie za pomoc narz dzi do obróbki (programów) przetwarzany. Za pomoc skanera mo na
równie odczytywa pismo maszynowe (np. program Recognita). Spotyka si skanery r czne
13
(prowadzone po skanowanym obrazie r cznie) oraz stacjonarne w ró nych formatach np A4, A3.
Podstawowe parametry charakteryzuj ce skaner to :
maksymalna liczba kolorów lub odcieni szaro ci - s skanery w odcieniach szaro ci (do 256
odcieni szaro ci) i kolorowe (max do 16,7 mln. kolorów)
rozdzielczo (liczba punktów na cal (dpi tj. dots per inch - punktów na cal np 600-2400 dpi,
format skanowanego dokumentu (szeroko i długo )
szybko nagrzewania lampy fluorescencyjnej i szybko skanowania
Joystick
Urz dzenie steruj ce u ywane przede wszystkim w grach komputerowych. Na podstawie
d ojstika umieszczone s przyciski kontrolne. Z podstawy wyrasta ruchomy pionowy dr ek
steruj cy (zwykle wyposa ony w dodatkowe przyciski), który u ytkownik mo e odchyla od
pozycji pionowej, z reguły w jednym z o miu kierunków, w celu kontrolowania ruchu obiektu
na ekranie. D ojstiki dzieli si na analogowe i cyfrowe oraz 2D/3D. D ojstiki analogowe
wykorzystywane s głównie w symulatorach lotu, ze wzgl du na mo liwo regulacji k ta
wychylenia (wa ne przy manewrowanu samolotem). W d ojstikach cyfrowych natomiast siła
wychylenia nie jest rejestrowana. D ojstiki 3D inaczej ni ich dwuwymiarowe odpowiedniki
umo liwiaj sterowanie w trzech płaszczyznach, co wykorzystywane jest np. w grach, w
których lata si w przestrzeni. Od ang. joystick. Zrezygnowano z dosłownego tłumaczenia tego
zło enia (joy - rado , stick - kij lub pałka).
URZ DZENIA WYJ CIA
MONITOR
To podstawowe urz dzenie wyj cia w komputerze. Monitor mo e pracowa w trybie
tekstowym (wy wietla znaki) lub w trybie graficznym (obraz składa si z punktów (pikseli).
Spotyka si monitory w odcieniach szaro ci i kolorowe. Poszczególne monitory mog ró ni si
wielko ci ekranu ( przek tn ). Standardem jest przek tna 15’’. Wi ksze monitory s dro sze.
Obraz na ekranie monitora powinien by ostry, nie migaj cy. Za jako obrazu odpowiedzialna jest
karta grafiki, umieszczona w płycie głównej.
Typy kart graficznych :
Historycznie ju mo na wspomnie o kartach CGA (rozdzielczo 400*200 pikseli i maksymalnie
4 kolory), oraz HERCULES (rozdzielczo 348*720 pikseli).
Obecnie stosowane karty grafiki :
VGA (Video Graphic Array) standardowa rozdzielczo 640*480 pikseli
SVGA (Super VGA) - standardowa rozdzielczo to 800*600 pikseli oraz 1024*768, przy ró nej
liczbie wy wietlanych kolorów (2, 16, 256 (8 bitów), 65356 (16 bitów) do 16,7 mln kolorów (24
bitów) lub 36 bitów).
Z uwagi na szkodliwo monitorów na zdrowie człowieka producenci stosuj ró ne ulepszenia, np :
LR (low radiation) o obni onym promieniowaniu.
14
Bardzo wa na jest cz stotliwo od wie ania. Optymalna cz stotliwo od wie ania monitora
powinna wynosi minimum 85Hz.
NI (not interloced) bez przeplotów - obraz staje si prawie nieruchomy, nie m czy wzroku, itp.
Obecnie coraz wi ksz popularno zdobywaj monitory cyfrowe - sterowane cyfrowo.
W notebookach (laptopach) wykorzystywane s ekrany ciekłokrystaliczne. Wad tych monitorów
jest mała szybko od wierzania obrazów, główn zalet - małe rozmiary.
Zaleca si stosowanie filtrów na monitory, aby zniwelowa ujemne skutki wpływu promieniowania
na organizm człowieka.
Monitory płaskie szeroko dost pne obecnie na rynku (ciekłokrystaliczne, plazmowe) nie emituj
promieniowania elektromagnetycznego. Ta nowa technologia produkcji nowych płaskich
monitorów to LCD (Liquid Crystal Display – czyli wy wietlacz ciekłokrystaliczny).
Nowe monitory dost pne na rynku powinny by zgodne z norm TCO ’99 co oznacza i s
bezpieczne dla zdrowia – i tak etykiet powinny mie umieszczon na obudowie.
DRUKARKI
Spotyka si drukarki czarno-białe i kolorowe. Poszczególne drukarki mog ró ni si
mi dzy sob np. :
rozdzielczo ci (od 180 do 2880 dpi),
szybko ci drukowania (ilo stron na minut lub ilo znaków na minut )
formatem papieru (A4, A3, A2) i mo liwo ci drukowania na papierze perforowanym (ci głym)
mo liwo u ywania ró nych materiałów przy drukowaniu (papier, papier perforowany,
samoprzylepny, samokopiuj cy, folia)
sposobem drukowania (igłowe, atramentowe, laserowe, termiczne)
Firmy produkuj ce najbardziej znane drukarki : Hewlett Packard, Epson, Canon, Panasonic, Oki,
Seikosha, Star, Citizen, Lexmark, Nec.
DRUKARKI IGŁOWE
Nazywane te mozaikowymi wyposa one s w głowic zawieraj c 9 lub 24 igły, które
uderzaj c w ta m barwi c pozostawiaj na papierze lad odpowiedniego znaku. Drukarki te daj
wydruki najgorszej jako ci, s gło ne, ale tanie w eksploatacji. Wykorzystywane wsz dzie tam,
gdzie nie jest wa na jako wydruku (wystawianie rachunków w biurach, handlu, kasy fiskalne).
Bywaj te kolorowe. Maksymalna jako wydruku 360 dpi.
DRUKARKI ATRAMENTOWE
Nazywane te plujkami. Stosuje si w nich wytryskiwanie kolorowego atramentu poprzez
cienkie dysze na papier, pod ci nieniem. Daj wydruki bardzo dobrej jako ci, s ciche, lekkie,
wymiana pojemników z tuszem (cartridge) jest bardzo prosta. S ta sze od laserowych.
Podstawowe wady drukarek atramentowych to wysoka cena pojemnków z tuszem (s najdro sze w
eksploatacji), i rygorystyczne wymagania tych drukarek co do jako ci papieru, i konieczno
odczekania po wydruku do wyschni cia atramentu, mo liwo deformowania rozmi kczonego
papieru. Jako wydruku od 300 do 1440 dpi (nawet 2880 dpi)
DRUKARKI LASEROWE
Daj wydruki najwy szej jako ci (rozdzielczo od 300 do 1200 dpi). Ciche podczas pracy,
szybkie (od 3 do 16 stron na minut ). Materiały drukarskie musz by odporne na wysok
temperatur (wydruk utrwalany jest w temperaturze ok. 2000C).
S to najdro sze drukarki, ale umiarkowane w cenie przy eksploatacji (pojemnik z tonerem
wystarcza na 2000-5000 stron formatu A4 przy zaczernieniu strony 5%). Drukarki laserowe
15
kolorowe s bardzo drogie ( r. cena 15000 zł. Z uwagi na idealn jako
zastosowanie w systemach DTP (komputerowy skład tekstu) w drukarniach.
drukarki te znalazły
PLOTERY
Ploter słu y do wykre lania z bardzo du precyzj rysunków technicznych, schematów
elektronicznych i innych projektów du ych rozmiarów. Ko cówk robocz mo e by pisak lub nó .
Je eli jest to nó , ploter wycina wtedy np litery z folii samoprzylepnej, co ma obecnie du e
zastosowanie w reklamie. Plotery s urz dzeniami pracuj cymi wolno. Mog korzysta z ró nych
formatów papieru (A,B) w arkuszach lub w rolkach. Maj zastosowanie w metodach CAD w
pracach projektowych, kre larskich.
KARTY D WI KOWE
W komputerze IBM PC wbudowany jest mały gło niczek, który nie jest w stanie stworzy
godnych uwagi efektów d wi kowych. Dlatego popularne staj si karty d wi kowe, które słu do
odtwarzania i generowania d wi ków w technice cyfrowej ( podobnie działa odtwarzacz płyt
kompaktowych. Na kartach d wi kowych powinny znajdowa si nast puj ce gniazda :
MIDI (Musical Instruments Digital Interface) do komunikowania si z elektronicznymi
instrumentami muzycznymi
gniazdo mikrofonu
gło ników, zestawu hi-fi
nap du CD ROM
Standardem stała si karta Sound Blaster firmy Creative Technology 8 lub 16 bitowa (karta 16
bitowa o cz stotliwo ci 44 Mhz ju eliminuje szumy zwi zane z kwantyzacj sygnału - szum
powy ej granicy słuchu człowieka.
KARTY VIDEO i TELEWIZYJNE
16
Umo liwiaj współprac komputera z takimi urz dzeniami jak kamera video, magnetowid,
telewizor, dzi ki czemu mo liwe jest prowadzenie videokonferencji, przekazywanie obrazu na
odległo , obróbk filmów, ogl danie programów telewizyjnych z wykorzystaniem komputera, itp.
KARTY FAX-MODEMOWE
Aby umo liwi naszemu komputerowi komunikacj z zewn trznym wiatem, niezb dny jest
modem. Jest to urz dzenie ł cz ce komputer z liniami telefonicznymi. Poprzez ł cza
telekomunikacyjne (telefoniczne, kablowe, wiatłowodowe) jeste my w stanie przesyła sygnały
analogowe (akustyczne), natomiast komputer przetwarza sygnały cyfrowe. Modem zatem musi
przetwarza sygnały cyfrowe na analogowe i odwrotnie za pomoc modulatora i demodulatora.
Wyró niamy dwa rodzaje modemów :
modemy wewn trzne maj ce posta karty rozszerzaj cej (podobnie jak karta grafiki, karta
sieciowa itd.),
modemy zewn trzne maj ce wymiary zbli one do ksi ki, w oddzielnej obudowie.
Modem jest urz dzeniem sterowanym przez komputer i to co potrafi, zale y od
oprogramowania komunikacyjnego. Dzi ki modemom mo emy :
wysyła i odbiera poczt elektroniczn (odbiór i wysyłanie plików),
bezpo rednio rozmawia z innymi u ytkownikami komputerów (funkcja gło no mówi cego
telefonu, funkcje automatycznej sekretarki
dokonywa zakupów w elektronicznych supermarketach,
obsługiwa swoje konta bankowe, papiery warto ciowe
wysyła i odbiera faksy,
korzysta z zasobów ogólno wiatowej sieci INTERNET
Dost pne s ró ne programy komunikacyjne, np. BitFax, WinFax, Super Trio, programy
komunikacyjne w programie Norton Commander, terminal w Windows, programy komunikacyjne
w pakietach zintegrowanych itd.
Poszczególne modemy mog ró ni si mi dzy sob szybko ci transmisji danych (obecnie
spotykane wielko ci to 14400, 28800, 33600, 55600 bps - bitów na sekund ), ilo ci funkcji
u ytkowych.
17
OPROGRAMOWANIE KOMPUTERA (SOFTWARE)
SYSTEM KOMPUTEROWY = SPRZ T
(hardware)
+ OPROGRAMOWANIE
(software)
Ogólnie oprogramowanie mo na podzieli na systemy operacyjne i oprogramowanie
u ytkowe.
Na system komputerowy składa si sprz t i oprogramowanie. Tylko odpowiednio
zainstalowane oprogramowanie na sprz cie umo liwia prac na komputerze. Je eli chodzi o
oprogramowanie, to zawsze musi by zainstalowane oprogramowanie podstawowe (systemowe).
Tym oprogramowaniem jest program zwany systemem operacyjnym. Prócz tego oprogramowania
mamy inne oprogramowania u ytkowe.
SYSTEMY OPERACYJNE
Systemy operacyjne jednostanowiskowe :
• MS DOS (ostatnia wersja 6.22)
• WINDOWS 95/95OSR2/98/98SE/ME,
• Windows NT/2000/XP home edition i proffesional,
• BEOS
• OS/2 Warp Connect,
• MAC OS
Systemy operacyjne sieciowe (wielodost pne) :
• Windows NT Server,2000 Server, SBS 2000 Server, Windows 2003
• UNIX, Solaris, i ró ne dystrybucje Linux (np. Mandrake, Red Hat)
• NOVELL NETWARE 4.0, 4.11, 5.0, 6.0
Zadania systemu operacyjnego :
Aby komputer mógł realizowa stawiane mu zadania, musi mie zainstalowany system operacyjny.
System operacyjny spełnia rol , jak u człowieka spełnia układ nerwowy. Układ nerwowy u
człowieka scala i koordynuje prac wszystkich narz dów oraz steruje czynno ciami i zachowaniem
si całego organizmu. Dzi ki rozbudowanej w całym organi mie sieci receptorów, czyli czujników
ustrojowych, organizm reaguje sprawnie i celowo na bod ce rodowiska zewn trznego i
wewn trznego.
System operacyjny jest programem nadzoruj cym prac wszystkich urz dze systemu
komputerowego : pami ci operacyjnej (RAM, ROM) oraz wszystkich urz dze wej cia/wyj cia
(stacje dysków, klawiatura, drukarka, monitor, mysz ...) i tworzy rodowisko, w którym pracuj
inne programy. Pełni on nast puj ce funkcje :
• umo liwia dialog pomi dzy u ytkownikiem a komputerem,
• zarz dza procesorem (CPU),
• zarz dza pami ci operacyjn (RAM)
• zarz dza prac urz dze wej cia i wyj cia
• zarz dza prac kart rozszerze oraz portów szeregowych (COM), równoległych (LPT) oraz
interfejsów USB 1 i 2
• kontroluje wymian informacji pomi dzy poszczególnymi urz dzeniami systemu
• organizuje zapis informacji na dyskach (twardych, dyskach elastycznych, optycznych, ta mach
streamerów, dyskach magneto-optycznych, dyskietkach LS120 i ZIP, dyskach wymiennych
(flashdisk, traveling-disk),
• umo liwia instalowanie i uruchamianie innych programów,
• umo liwia instalowanie i korzystanie z nowych urz dze ,
• sygnalizuje bł dy
18
Pod wzgl dem sposobu komunikacji z u ytkownikiem rozró niamy systemy operacyjne:
•
•
Tekstowe – komunikuj si za pomoc wydawanych z linii polece komend (DOS, UNIX)
Graficzne - komunikuj ce si za pomoc graficznych okienek i symboli (ikon). Obsługa
komputera polega na manipulowaniu, za pomoc kursora myszy lub klawiszami,
symbolami które odpowiadaj okre lonym zadaniami (pocz wszy od Windows95, MacOS i
inne).
Interfejs u ytkownika
Jedn z bardzo istotnych ró nic pomi dzy systemami operacyjnymi stanowi interfejs u ytkownik
czyli sposób porozumiewania si systemu z u ytkownikiem. Jest to najwa niejsze z punktu
widzenia przeci tnego u ytkownika systemu. S interfejsy tekstowe i graficzne, a ka dy system ma
swoje cechy charakterystyczne.
Wraz z upowszechnieniem si komputerów coraz wa niejsze stało si takie przygotowanie
systemu aby, u ytkownik miał ułatwiony dost p do informacji i mógł bez przeszkolenia
korzysta z programów i urz dze . Tradycyjnie kontakt u ytkownika z komputerem
odbywał si w trybie tekstowym - polecenia wprowadzano z klawiatury, a odpowiedzi były
wy wietlane tekstowo na monitorze.
Opracowanie systemu okien, ikon i wprowadzenie posługiwania si mysz doprowadziło do
rozwoju graficznego interfejsu u ytkownika (Graphical User Interface – GUI). GUI jest
dzi obowi zuj cym standardem- trudno sobie wyobrazi komputer bez myszy, bez systemu
ikon symbolizuj cych poszczególne programy i działania oraz bez systemu okien, w których
uruchamiane s wszystkie programy.
a) przykłady GUI
-Windows (wszystkie windowsy)
-Linux (z X Window)
-BEOS
-OS2 WARP CONNECT
-MAC OS
b) zalety GUI
-łatwa obsługa za pomoc myszy, trackball-i, touchpad, tabletu czy pióra wietlnego.
-proste instalowanie programów i urz dze (PLUG AND PLAY)-włó i u ywaj-technika
automatycznego wykrywania i instalowania urz dze
-łatwy dost p do danych (folderów, plików)
-obsługa szerokiej gamy sprz tu
c) wady GUI
-mniejsza stabilno pracy
-pojawianie si bł dów w czasie pracy
Rodzaje systemów operacyjnych.:
DOS (Disk Operation System) jest dyskowym systemem operacyjnym przeznaczonym dla
jednego u ytkownika, do 16-bitowych mikrokomputerów. Wygoda u ytkowania oraz zastosowanie
systemu, pod nazw PC DOS dla komputerów IBM PC, zapewniły mu swego czasu du
popularno . Stworzono bogat bibliotek oprogramowania, działaj cego pod nadzorem systemu
MS DOS. Obejmuj c bogaty zestaw programów wspomagaj cych prac biurow , projektowanie,
kompilatory j zyków programowania itp.
WINDOWS (3.11, 95, NT, 98, 2000, Milenium, XP) Microsoft Windows to graficzny,
samodzielny, 32-bitowy system operacyjny, produkowany przez ameryka sk firm Microsoft.
Oferuje on u ytkownikom system okienek (ang. windows) reprezentuj cych uruchomione aplikacje
19
oraz mo liwo pracy z mysz ., na pocz tku lat dziewi dziesi tych, wykorzystuj c przejrzyste
graficzne GUI, zrewolucjonizował sposób komunikacji przeci tnych u ytkowników z komputerem,
czyni c go w pełni u ytecznym narz dziem pracy i rozrywki równie na polu domowych
zastosowa . Jego kolejne wersje wykorzystuj c coraz to bardziej zaawansowane technologie,
umo liwiaj intuicyjn i prost obsług zaawansowanych aplikacji i kontrol podł czonych do
komputera urz dze . Jego wad s wysokie wymagania sprz towe i nie stabilno systemu
OS/2 powstał w roku 1987 przy współpracy IBM i Microsoft. Pocz tkowo był systemem
tekstowym, chocia wielozadaniowym i 32 bitowym. W 1990 roku Microsoft wycofał si ze
współpracy i od tej pory OS/2 rozwijany był wył cznie jako produkt IBM. System posiada własny
system plików, jest nim HPFS. Jest to wydajny system, w którym w odró nieniu od FAT nie
wyst puje problem klastrów, gdy jego wielko jest stała i wynosi 512 B. Kolejn zalet OS/2 jest
jego otoczenie sieciowe, powi zane głównie z protokołem TCP/IP. Do minusów systemu mo na
zaliczy kłopoty ze zdobyciem sterowników
UNIX, system operacyjny, przeznaczony głównie dla komputerów pełni cych rol serwerów.
Pomimo e powstał pod koniec lat 60. (1969), nadal jest jednym z cz ciej spotykanych w wiecie
systemów operacyjnych.. UNIX to nazwa wysoce scentralizowanego, wieloprogramowego i
wielou ytkowego systemu operacyjnego stworzonego w 1969 r. przez Kena Thompsona i Dennisa
Ritchie'go z AT&T. Dzi ki elegancji projektu i przeno nej realizacji w j zyku C dał pocz tek całej
rodzinie systemów operacyjnych. UNIX stanowi obecnie najbardziej popularne rodowisko pracy
szczególnie w zastosowaniach sieciowych gdy cechuje go du a stabilno oraz bezpiecze stwo
systemu przed nieautoryzowanym dost pem. UNIX jako pierwszy z systemów na komputery PC
zapewniał prac za po rednictwem sieci, a serwery UNIXowe s do dzisiaj najcz ciej spotykanymi
w złami w sieci Internetu. System uruchomi mo na prawie na ka dym komputerze pocz wszy od
osobistych komputerów IBM PC i Macintosh a sko czywszy na superkomputerach typu Cray-MP
UNIX jest wprawdzie do elastycznym systemem operacyjnym, dobrze dostosowanym do potrzeb
wymagaj cych u ytkowników, ale posiada równie wiele udziwnie , niezrozumiałych dla
niewyrobionych technicznie u ytkowników. Przypominaj ca szyfr składnia polece składaj ca si z
wielu dziwnych okre le typu "demon" czy " zombie" nie sprzyja specjalnie u ytkownikom w jego
obsłudze.
LINUX to wielozadaniowy, wielou ytkowy, 32-bitowy system operacyjny, stworzony przez
Linusa Torvaldsa. Pierwsza wersja systemu ujrzała wiatło dzienne w sierpniu 1991 roku, od tamtej
pory system podlega licznym udoskonaleniom dokonywanym przez ogromn grup programistów
maj cych dost p do kodu ródłowego systemu, który jest rozpowszechniany na zasadach licencji
GPL (General Public License) fundacji FSF. Licencja ta zapewnia powszechn mo liwo
bezpłatnego u ytkowania systemu i brania udziału w jego rozwoju. Firmy komercyjne zarabiaj ,
tworz c i sprzedaj c tzw. dystrybucje Linuksa, czyli wersje instalacyjne, zawieraj ce program, kod
ródłowy oraz setki dodatkowych programów u ytkowych przystosowanych dla tego systemu
zarówno shareware'owych jak i freewer'owych. Cena obejmuje zebranie wszystkich programów w
cało , wytłoczenie CD, oraz wydrukowanie podr cznika u ytkownika. Oprócz całkowitej
bezpłatno ci główn zalet Linuksa s małe wymagania sprz towe.
NOVELL NETWARE to bezpieczna, niezawodna i skalowalna platforma do prowadzenia ebiznesu - tworzenia i uruchamiania opartych na otwartych standardach aplikacji WWW oraz
zarz dzania nimi. Najnowsza wersja NetWare pozwala firmom na uruchamianie krytycznych
aplikacji obsługuj cych transakcje we własnej witrynie internetowej. co umo liwia bezpieczne
współdzielenie informacji oraz znaczne zmniejszenie kosztów działalno ci przedsi biorstwa.
NetWare 5.1 przekształca serwery klasy PC w wydajne serwery internetowe, nie tylko pozwalaj c
na komunikacj pomi dzy komputerami osobistymi, drukarkami i urz dzeniami pami ci masowej,
ale obsługuj c tak e wszelkie poł czenia realizowane za po rednictwem Internetu oraz intranautów
i ekstranetów przedsi biorstwa, jednocze nie jest najlepsz platform dla popularnych aplikacji
biurowych, zapewniaj c najlepsz obsług oprogramowania pakietu Office 2000.
MAC OS jest systemem operacyjnym z graficznym interfejsem u ytkownika (GUI), działaj cym
na komputerach Macintosh; jego producentem jest Apple. Przez długi czas był wzorem dla innych
20
systemów operacyjnych jako przyjazny dla u ytkownika. Jest cz sto u ywany przez grafików, nawet
dzi w Polsce wiele redakcji gazet i agencji reklamowych u ywa komputerów Macintosh do składu i
przygotowywania grafiki.
OPROGRAMOWANIE U YTKOWE
Podział oprogramowania u ytkowego:
1. edytory tekstu
Word (Office 97,Office 2000,Office XP-2002, Office 2003)
Word perfect (Corel)
Edytor z pakietu MS Works, Star Office, Open Office.org (freeware)
Wordpad
Notatnik
Tag
2. arkusze kalkulacyjne
Excel (Office 97,Office 2000,Office XP-2002, , Office 2003)
Quattro Pro (Corel)
Lotus 123 (lotus)
Arkusz z pakietu Ms Works, Star Office, OpenOffice.org
Tig
3. bazy danych
Access (Office 97,Office 2000,Office XP-2002, , Office 2003)
Paradox
Bazy z pakietów Ms Works, Star Office, OpenOffice.org
Foxpro
Dbase
Oracle
Clarion
4. programy do tworzenia prezentacji multimedialnych
Powerpoint (Office 97,Office 2000,Office XP-2002, , Office 2003)
Corel Presentation
Macromedia Dreamwave
Multimedia Builder
Star Office
OpenOffice.org
5. programy graficzne
a)grafika wektorowa
Corel draw 8,9,10,11
Adobe Ilustrator
b)grafika rastrowa (bitmapowa) - (programy do obróbki zdj )
JPG, JPEG, GIF, BMP, TIF, PCX, ICO
Corel Photo Paint 8,9,10,11
Adobe Photoshop 5,6,7,8
Ulead Photoimpact 6,7,8
Paint Shop Pro
Gimp (freeware)
Paint (standardowy program (aplikacja) Windows)
c) przegładarki
ACDSEE 32, IRFAN VIEW (freeware)
Imaging (standardowy program (aplikacja) Windows)
6. gry
7. programy edukacyjne,encyklopedie
8. programy do odtwarzania i obróbki d wieku (wav, mp3, wma, mid, rmi)
21
Windows Media Player
Odtwarzacz CD (standardowy program (aplikacja) Windows)
Winamp
9. programy do odtwarzania i obróbki filmów (mpg, mpeg, avi, asf)
Windows Media Player (standardowy program (aplikacja) Windows)
Vplayer
Best Player
Coala
10. programy specjalistyczne
programy bankowe, programy do kompleksowej obsługi firm (finansowo-ksi gowe,
adrowe, płacowe, inwentaryzacyjne, faktury, przelewy)
11. j zyki programowania (turbo pascal, c, c++, Borlan Delphi, Visual Basic, Java, Cobol, Fortran,
Assembler)
12. programy do korzystania z usług internetowych
a)www- przegl darka
Internet Explorer
Opera
Netscape Navigator
b) e-mail
Outlook Express
Microsoft Outlook
Eudora Light
Pegasus Mail
c)komunikaty sieciowe
ICQ
IRC (Internet Realay Chat) – program MIRC
GG (Gadu Gadu)
Tlen
WP Kontakt
d) videokonferencje
Netmeeting
Yahoo Messenger
PalTalk
e) FTP (file fransfer protocol)
WSFTP
CUTEFTP
WINDOWS COMMANDER
TOTAL COMMANDER
f) Telnet
13. programy narz dziowe
a) antywirusowe
antywirusowe chroni ce komputer przed wirusami dokonuj ce skanowania dysków w
celu poszukiwania i ewentualnego ich wyleczenia albo usuni cia plików zainfekowanych
MKS_VIR
Norton Antivirus
Kaspersky
Sophos
Panda
Antivirenkit
Avast
b) Firewall- jest to program który chroni komputer przed atakami z zewn trz
Przykłady Firewall :
22
- ZONE ALARM
- NORTON PERSONAL FIREWALL
- LOCKDOWN
c) programy do testowania sprz tu, diagnostyczne i naprawcze
Norton Utilitis, Norton Studio Works, Diskeeper
Korzystanie z oprogramowania w wietle ustawy o prawie autorskim i prawach po rednich
W 1994 roku sejm RP uchwalił t ustaw Dz. U. nr 24 z 4.02.1994 - Ustawa o prawie autorskim i
prawach pokrewnych.
Ustawa ta chroni twórców dzieł, nadaje im autorskie prawa osobiste oraz prawo maj tkowe.
Twórca
dzieła ( np. programu) ma wył czne prawo do korzystania z dzieła oraz rozporz dzania nim.
Programy komputerowe powinny by wykorzystywane na podstawie licencji producenta (twórcy).
Licencja okre la sposób korzystania z programu oraz liczb komputerów na których program
mo e by zainstalowany.
Istniej równie programy z których mo na korzysta za darmo ( FREEWARE )
Programy SHAREWARE to takie z których mo na korzysta przez okre lony czas ( poznanie
programu i przetestowanie go) po okre lonym czasie zobowi zani jeste my wnie opłat
licencyjna lub zrezygnowa z u ywania programów.
Odmian SHAREWARE jest TRIAL, z programu takiego da si tylko korzysta przez okre lony
czas w dniach lub okre lona liczb uruchomie .
DEMO - wersja demonstracyjna programu z pewnymi ograniczeniami np. nie wszystkie funkcje
dost pne, brak mo liwo ci zapisu efektów pracy, ograniczenia ilo ciowe.
EDU - wersja edukacyjna za darom dla szkol, uczelni i instytucji szkol cych
MOLP - jeden no nik i okre lona liczba licencji
OEM - najta sza wersja programu bez opakowania i podr cznika u ytkownika kupiona ze sprz tem
Wy ej wymienione wersje programów dost pne s w internecie, na dyskach CD doł czonych
do czasopism komputerowych lub u producentów lub ich dystrybutorów.
Strony do ci gni cia oprogramowania i sterowników :
www.tucows.com
www.downloads.net.pl
www.chip.pl
www.x86.pl
www.divx.pl
www.driverzone.com
USTAWA O OCHRONIE DANYCH OSOBOWYCH
Dz.U.97.133.883. Ustawa o ochronie danych osobowych z dnia 29 sierpnia 1997 r.
(Dz. U. z dnia 29 pa dziernika 1997 r. z pó n. zm.)
Ochrona danych osobowych
Uchwalona w pa dzierniku 1997 roku ustawa o ochronie danych osobowych zawiera wiele
postanowie dotycz cych u ytkowników komputerów. Okre la ona „zasady post powania przy
przetwarzaniu danych osobowych oraz prawa osób fizycznych których dane osobowe s lub mog
by przetwarzane w zbiorach danych.
Ustawa wprowadziła stanowisko generalnego inspektora ochrony danych osobowych, którego
biuro ma za zadanie nadzór nad przestrzeganiem ustawy. Przetwarzanie danych osobowych
dopuszczalne jest pod nast puj cymi warunkami:
osoba, której dane dotycz , wyrazi na to zgod ,
nie jest to sprzeczne z innymi przepisami prawa,
23
jest to niezb dne osobie, której dane dotycz do wywi zania si z umowy,
jest niezb dne do wykonania zada realizowanych dla dobra publicznego,
jest niezb dne do wypełniania koniecznych celów administratorów danych nie naruszaj c
praw i wolno ci osoby, której dane dotycz .
Dane mog by przetwarzane w systemach zabezpieczonych przed dost pem niepowołanych osób.
Zbiory danych musz by zgłoszone do rejestracji przez ich administratora. W zgłoszeniu trzeba
mi dzy innymi okre li cel przechowywania danych, sposób ich zbierania i udost pniania oraz
stosowane rodki zabezpieczaj ce.
Osoba, której dane dotycz ma ci le okre lone ustaw prawa. Obejmuj one nast puj ce prawa:
do uzyskania informacji o istnieniu zbioru danych i jego administratorze, do informacji o
celu, zakresie i sposobie przetwarzania danych,
do informacji od kiedy dane s przetwarzanie i przekazanie w czytelnej formie tre ci tych
danych,
do uzyskania informacji o pochodzeniu danych, do informacji o tym, komu i w jakiej formie
udost pniane s dane, do
dania uzupełnienia, uaktualnienia i sprostowania danych
osobowych,
do wniesienia dania zaprzestania przetwarzania danych zainteresowanej osoby,
do wniesienia sprzeciwu wobec przetwarzaniu danych zbieranych w innych celach, np.
marketingowym oraz udost pniania danych innym administratorom.
24
SYSTEM OPERACYJNY WINDOWS
PODSTAWOWE ZASADY PRACY W RODOWISKU WINDOWS
Rozpocz cie pracy z komputerem
wł czenie zasilania
usuwanie ewentualnych dyskietek w stacji dyskietek
wł czenie komputera
zgłoszenie BIOS-u (najcz ciej klawisz DEL lub F1)
tablica z informacjami o urz dzeniach komputera, przycisk Pause spowoduje
zatrzymanie czasu wy wietlanie tej tablicy ruszymy dalej gdy wci niemy enter
Uruchamianie i zamykanie Windows w ró nych trybach
Wyboru trybu uruchomienia systemu Windows dokonujemy za pomoc przycisku F8
Mo emy mie do wyboru nast puj ce tryby uruchamiania systemu Windows:
Potwierdzenie krok po kroku-podczas takiego uruchamiania mo emy załadowa program do
obsługi dysków skompresowanych
Tryb awaryjny- mo e by wybierany przez sam system w sytuacjach gdy wymaga tego
jaka aplikacja lub zostały uszkodzone dane w plikach systemowych. W trybie awaryjnym
ładowane s programy obsługi myszki i klawiatury, standardowej karty graficznej VGA i
sterowniki urz dze z Menad era urz dze . Mo emy mie do wybory tryb awaryjny lub tryb
awaryjny z obsług sieci
Wierszowy tryb polece : u ytkownik samodzielnie wywołuje kolejne etapy ładowania systemu.
Etapy ładowania sytemu Windows
- wizytówka Windows, je eli naci niemy klawisz Esc nast pi przeł czenie w tryb tekstowy i
pojawi si informacje aktualnie ładowanych sterownikach
- ewentualne logowanie
- pojawia si pulpit wraz z ikonami.
Budowa systemu operacyjnego Windows:
Program Windows jest bardzo przyjazny dla u ytkownika, tzn. bardzo łatwy w obsłudze,
naturalny dla u ytkownika. Jest to program graficzny (pracujemy w trybie graficznym, w
rozdzielczo ci jak oferuje nam zainstalowana na komputerze karta graficzna). Drug
najpowa niejsz zalet
rodowiska Windows jest mo liwo
uruchamiania wielu programów
jednocze nie i współpraca pomi dzy tymi programami wykorzystuj c kombinacj klawiszy
Alt+Tab (wielozadaniowo systemu).
Wielu u ytkowników przekonało si o zaletach systemu operacyjnego Windows, który stał si
najpopularniejszym systemem operacyjnym na wieci, ma on jednak równie swoje wady.
System jest do niestabilny cz sto zawiesza si , cho jego nowsze
wersje (Windows
NT, Windows XP) pracuj coraz lepiej. Ale wymagaj coraz to nowszego sprz tu, co ci gle
podnosi koszty eksploatacji komputera. Jest wi c równie bardzo kosztownym programem,
poniewa jest licencjonowanym (licencja mo e kosztowa od 300 do 1000zł w zale no ci od
wersji) w porównaniu do innych darmowych systemów operacyjnych.
Okienka Windows
Niemal wi kszo programów w Windows ma podobne okna, składaj ce si z tych samych
elementów podstawowych. Dzi ki temu ich obsług rz dz jednakowe mechanizmy. Odpada w
tej sytuacji konieczno poznawania od podstaw zasad obsługi ka dego nowego programu,
ogólne idee s we wszystkich jednakowe.
25
Elementy składowe okna
pasek
tytułowy
menu
sterowania
pasek
narz dzi
menu
główne
pasek stanu
rodowisko pracy i jego charakterystyczne cechy
Pulpit
Po uruchomieniu komputera pojawia si na ekranie pulpit z widocznymi skrótami do
programów oraz pasek zada , na którym znajduje si przycisk Strat.
Wszystkie zasoby Windows maj hierarchiczna budow . Najwy szy poziom zajmuje Pulpit,
na którym znajduj si mi dzy innymi takie obiekty jak : Mój komputer, Kosz, Otoczenie
sieciowe. Na pulpicie mo na umieszcza swoje skróty do programów, które np. cz sto
otwieramy. Wygl d pulpitu mo e by zmieniany w zale no ci od upodoba u ytkownikawła ciwo ci ekranu. Mo na zmieni kolor tła lub doda rysunek na pulpit, mo na zmieni rodzaj
wy wietlanej czcionki u ywanej w paskach tytułowych i innych elementach, mo na równie
wybiera ró ne wygaszacze ekranu.
Pasek zada
U dołu ekranu jest umieszczony pasek zada . Na pasku znajduje si przycisk START za
pomoc którego mo esz uruchamia programy lub znajdowa pliki. Je li otworzysz program
dokument lub okno na paku zada wy wietlany jest jego przycisk (ikona). Przycisków na
pasku zada mo esz u ywa do szybkiego przeł czania si
mi dzy otwartymi oknami.
Dodatkowo na pasku zada z prawej i lewej strony s umieszczone skróty do ró nych
programów. Np. Harmonogram zada , wybór j zyka, ustawienia gło no ci, data i czas oraz
skrót do pulpitu, programu do obsługi poczty elektronicznej OutLook Express i przegl darki
stron WWW Internet Explorer.
Mój komputer
Za pomoc obiektu Mój komputer mo emy przegl da zawarto
dysków,
dyskietki, ewentualnie CD-ROMU informacje o zainstalowanych urz dzeniach
oraz wła ciwo ci systemu.
Jak ka dy obiekt Windows dyski maj swoje wła ciwo ci (np. zaj to dysku),
mo emy je przejrze klikaj c prawym przyciskiem myszki na obiekt.
W podobny sposób mo emy przegl da wła ciwo ci plików i katalogów.
Kosz
System Windows przechowuje usuni te pliki w Koszu. Mo esz go wykorzysta do
odszukania bł dnie skasowanych plików lub opró ni kosz w celu zwolnienia miejsca
na dysku. Kosz jest równie obiektem Windows, który posiada swoje wła ciwo ci:
26
-
mo na okre li jednakowe parametry dla wszystkich dysków lub te dla ka dego z dysków
niezale nie.
maksymalny rozmiar kosza
opcje wy wietlania komunikatu czy kasowa plik
opcje natychmiast kasuj pliki po usuni ciu
wiczenie:
Umie w koszu skrót z poprzedniego wiczenia, a nast pnie przywró go.
Otoczenie sieciowe (Moje miejsca sieciowe)
Je li twój komputer jest podł czony do sieci i ma poprawnie zainstalowan kart
sieciow
na twoim pulpicie pojawi si otoczenie sieciowe. Umo liwia ono
przegl danie zawarto ci komputerów w twojej grupie roboczej lub całej sieci, pod
warunkiem, e zasoby te s udost pnione.
Funkcje menu Start
funkcja zamknij: (zamknij, uruchom ponownie (zrestartuj) lub uruchom w trybie MSDOS)
funkcja uruchom : podajemy cie k dost pu i zostaje otwarty plik lub katalog np.
c:\Moje dokumenty
pomoc systemu Windows:
- spis tre ci (przegl danie ksi ki Online o systemie operacyjnym Windows)
- index (znajdowanie odpowiedzi na pytania za pomoc wpisywania słów kluczowych np.
formatowanie dyskietki)
- wyszukaj (znajdowanie odpowiedzi na postawione pytanie np. wpisz słówko aby a
zostanie wy wietlona lista tematów zaczynaj cych si od słowa aby...)
- dodatkowo pomoc w sieci Internet na stronach firmy Microsoft
funkcja Znajd - wyszukiwanie plików i folderów
System Windows posiada rozbudowany mechanizm wyszukiwania (pliki i foldery, komputer,
osoby, w Internecie, za pomoc programu, Microsoft Office)
1. Wyszukiwanie plików i folderów:
- wg nazwy i lokalizacji:
W polu nazwa mo na zastosowa znaki specjalne:
* ozn. dowolny ci g znaków
? ozn. jeden dowolny znak
Np. .gif, .jpg, dok?.*
W polu Szukaj w podajemy poło enie od którego rozpoczynamy wyszukiwanie, zaznaczaj c
pole uwzgl dniaj c podfoldery umo liwia wyszukiwanie we wszystkich podfolderach.
W polu z tekstem mo emy poda fragment tekstu, który ma zawiera poszukiwany przez nas
plik lub folder.
Wyszukiwanie według daty pozwala na znajdowanie plików według ostatniej modyfikacji,
dost pu lub utworzenia.
Wyszukiwanie zaawansowane umo liwia wyszukiwanie plików według wielko
np. co
najmniej lub co najwy ej x kilo bajtów.
wiczenia
1. Wyszukaj pliki, które w nazwie zawieraj liter k, a nast pnie te, które zaczynaj si
na k
2. Znajd pliki z ró nymi rozszerzeniami których nazwa zaczyna si od słowa auto
3. Znajd pliki, które zaczynaj si od słowa win i maj rozszerzenie hlp.
4. Znajd pliki, których rozszerzenie zaczyna si liter c, a w nazwie wyst puje liczba 1.
5. Znajd pliki, które były zmieniane w ci gu kilku dni i nie przekraczaj wielko ci
10Kb.
27
6. Znajd pliki tekstowe modyfikowane w ci gu ostatniego miesi ca.
7. Znajd pliki graficzne gif, których nazwa zaczyna si na liter p.
2. Wyszukiwanie komputera podajemy nazw komputera np. stacja 11, zostaj wy wietlone
udost pnione dyski i katalogi na tym komputerze i o ile taki istnieje.
3. Wyszukiwanie osób, je eli w systemie s grupy lub grupa u ytkowników wtedy to
wyszukiwanie b dzie dotyczyło wyszukiwania u ytkowników (tzw. loginów) , w
przeciwnym wypadku b dzie to wyszukiwanie osób w ksi ce adresowej.
4. U ywaj c programu Microsoft Office
Ustawienia:
1. Panel sterowania: programy do zarz dzania prac
zainstalowanych urz dze
oraz
wszelkich ustawie
komputera. Dlatego w zale no ci od urz dze zainstalowanych na
komputerze i indywidualnych usprawnie foldery panelu sterowania mog by ró ne.
Standardowo pojawiaj si mi dzy innymi:
Czcionki folder ten zawiera list wszystkich czcionek zainstalowanych na komputerze,
mo na tu równie w łatwy sposób doda czcionk (Plik\zainstaluj now czcionk ) oraz
wy wietla czcionki według kryteriów: podobie stw, szczegółów
Data i godzina folder umo liwia sterowaniem czasem na komputerze
Dodaj nowy sprz t jest to kreator instalacji nowego sprz tu, który poprowadzi nas
krok po kroku przez proces instalacji (wykorzystuj c metod Plug and play „wł cz i
korzystaj”), wyszuka np. sprz t, który nie został zainstalowany
Dodaj/Usu programy kreator instalacji lub deinstalacji nowego oprogramowania.
Zakładka Instalowanie/ Odinstalowanie, Instalator systemu Windows i dysk startowy
Drukarki folder zawiera list zainstalowanych drukarek, mo na tu równie doda now
D wi k folder umo liwiaj cy regulacj gło no ci
Ekran folder umo liwiaj cy zmian ustawie ekranu: kolor tła, wygaszacze itp.
Hasła umo liwia zmian hasła je eli istniało lub dodanie hasła przy logowaniu
Klawiatura ustawienia szybko ci i j zyka klawiatury, mo na tu zainstalowa nowy j zyk
i ustawi jako domy lny
Mysz folder umo liwia ustawienia myszy dla prawor cznych dla lewor cznych, wska nik
myszy i ruch myszy
Opcje folderów: ustawienia ogólne dotycz ce np. wy wietlania folderów, widoki plików i
folderów oraz widoki wizualne, typy plików, mo liwo ci przegl dania rodzajów plików
ze wzgl du na rozszerzenia.
folder
opcji
ułatwiaj cych
obsług komputera osobom
Opcje ułatwiaj ce
niepełnosprawnym
Sie folder zawieraj cy informacje o usługach, profilach, kartach i klientach
sieciowych, mo na ty równie odczyta nazw naszego komputera i grupy roboczej do
której nale y
System folder okre laj cy i umo liwiaj cy konfiguracj wła ciwo ci systemu. Za
pomoc tego okna mo na przegl da i modyfikowa list sprz tu komputera- menad er
urz dze
U ytkownicy folder umo liwiaj cy ustawienia profili u ytkowników. Je eli wi cej ni
jedna osoba korzysta z tego samego komputera mo liwe jest utworzenie profili
u ytkownika, czyli skojarzenie z ka dym u ytkownikiem indywidualnych ustawie
systemu.
Dokumenty- ostatnio uruchamiane dokumenty
Ulubione- ulubione serwisy, strony www
Programy- skróty do programów zainstalowanych na komputerze, które najcz ciej s
dodawane w trakcie instalacji programu.
28
Systemowy edytor tekstu
Skróty klawiszowe w Windows
CTRL+ESC- uruchomienie przycisku menu Start lub (okienko Windows)
ALT +TAB – przechodzenie pomi dzy programami na pasku zada
ALT - uaktywnia pasek menu
ENTER- otwiera pod wietlone menu
TAB- przemieszczanie pomi dzy poszczególnymi elementami okna
ALT +SPACJA- wy wietlanie menu sterowania okna aplikacji
ALT+Litera – ozn. otwarcie menu z liter , która jest podkre lona w nazwie menu
ALT + F4 – zamkni cie okna
Klawisz z Okienkiem + E – uruchomienie Exploratora Windows
F1 – wywołanie menu kontekstowego z pomoc
CTRL + A – zaznacza wszystko
CTRL + N – nowy
CTRL +O – otwórz
CTRL + P – drukuj
CTRL +S – zapisz
CTRL +Z – cofnij
CTRL SHIFT + Z – ponów
wiczenie:
Otwórz program Notatnik Start\Akcesoria\Notatnik
Wpisz cały polski alfabet małymi literami a nast pnie du ymi
Zapisz plik do katalogu C:\Temp\alfabet za pomoc polecenia Zapisz jako z menu Plik,
zostanie otwarte okienko dialogu zapisu Windowsa:
Tworzenie nowego
katalogu
Przycisk do przesuwania
si o jeden poziom w
strukturze katalogów do
góry
Podajemy miejsce w
którym plik ma by
zachowany
Przej cie do katalogu
ulubionych
Nazwa
pliku
Rozszerzenie
pliku
wiczenie:
Otwórz program WordPad Start\Akcesoria\WordPad
Wpisz tekst :
Ten tekst został napisany czcionk Arial o rozmiarze 12 i wy rodkowany
Ten tekst został napisany czcionk Courirer New o rozmiarze 16 i pogrubiony
29
Ten tekst został napisany czcionk Tahoma o rozmiarze 10 i wyrównany do lewej i pochyły
Spróbuj wykona te operacje bez u ycia myszki.
Zapisz dokument do katalogu Temp\czcionki. Jakie rozszerzenie dostał taki plik?
wiczenie:
Otwórz w programie WordPad plik tekstowy alfabet.txt, a nast nie w pomocy programu Word
Pad poszukaj informacji o tym jak mo na obejrze podgl d wydruku, skopiuj ten tekst i
wklej do pliku. Zapisz wszystko jako pomoc.doc
Edytor grafiki
wiczenie:
Otwórz program Paint Start\Akcesoria\Paint i spróbuj narysowa w nim babana.
Program do tworzenie rysunków z formacie bmp. Przybornik: wypełnianie kolorem (edycja
kolorów i kolory niestandardowe), gumka, lupa, ołówek, p dzel, tekst, lina, krzywa, prostok t,
wielok t, elipsa, zaokr glony wielok t, zaznaczanie i zaznaczanie dowolnego kształtu (z
zasłanianiem i bez zasłaniania).
Aby narysowa banana:
1. Narysuj koło- elipsa +ctrl
2. Zaznacz to koło z opcj bez zasłaniania, skopiuj i wklej
3. Przesu skopiowane koło tak aby nachodziła na drugie
4. Narysuj jeszcze jedno koło wi ksze od pozostałych
5. Zaznacz je i przesu
6. Powstały w ten sposób kontur banana wypełnij kolorem, a pozostałe linie usu gumk
Zapisz rysunek do C:\Temp\Banan
Wymiana danych przez schowek
W systemie Windows wyst puje specjalny bufor (schowek), który pełni rol po rednika w
wymianie danych pomi dzy ró nymi aplikacjami. Funkcje menu Edycja:
- Kopiuj (Copy, Ctrl+C) kopiowanie zaznaczonego obiektu do schowka
- Wytnij (Cut, Ctrl+X) usuwanie z dokumentu zaznaczonego obiektu i umieszczanie go
w schowku
- Wklej (Paste, Ctrl+V), wklejanie zawarto ci schowka do dokumentu w miejscu
wskazanym przez kursor
Aktualn
zawarto
schowka mo emy podejrze
je eli jest zainstalowany program
Start\Programy\Akcesoria\Podgl d schowka (Podgl d wieloschowka).
Dane mog
by wymieniane pomi dzy aplikacjami pracuj cymi w oparciu o ró ne formaty
reprezentacji danych np. tekstu i grafiki.
wiczenie
Zaznacz banana i skopiuj go do schowka, nast pnie otwórz Word Pada i daj komend wklej.
W schowku mo emy umieszcza w postaci graficznej wygl d aktywnego okna za pomoc
klawisz Alt+PrtScr lub pulpitu samo PrtScr.
wiczenie
Umie w programie WordPad zrzut ekranu z pulpitu.
30
OPERACJE NA ZASOBACH KOMPUTERA
Do przegl dania zasobów systemu słu y specjalna aplikacja o nazwie Eksplorator Windows.
Wszystkie zasoby Windows maj hierarchiczn budow . Najwy szy poziom zajmuje Pulpit na
którym znajduj si mi dzy innymi takie obiekty jak Mój komputer, otoczenie sieciowe, kosz.
Okno Eksploratora jest podzielone na dwie cz ci:
- z lewej -wszystkie foldery uło one s hierarchicznie
- z prawej - zawarto aktualnie zaznaczonego folderu, obok nazwy folderu mo e znajdowa
si kwadracik jego obecno ozn., e dany folder zawiera inne podfoldery. Je eli jest w
nim umieszczony „+” ozn. to, e lista tych podfolderów nie jest rozwini ta.
Rozwini cie tej listy podfolderów nie jest równowa ne z umieszczeniem ich wraz z plikami w
prawej cz ci okna Eksploratora. Zawarto folderu jest w nim widoczna dopiero po wybraniu
jego nazwy. Mówimy wtedy, e folder jest wybrany.
- Ikona folderu
- Ikona folderu wybranego
Operowanie na zawarto ci folderów ułatwiaj specjalne przyciski zebrane w pasku narz dzi
(Widok –Pasek narz dzi).
− do góry o jeden poziom
− mapuj dysk sieciowy i odł cz dysk sieciowy
− wytnij wyci cie obiektu i umieszczenie go w schowku
− kopiuj - skopiowanie do bufora zaznaczonego obiektu
− wklej- przekopiowanie obiektu znajduj cego si w schowku do bie cego folderu
− cofnij – anulowanie ostatnio przeprowadzonej operacji
− usu – usuwa zaznaczony obiekt
− wła ciwo ci- wy wietla okno dialogowe umo liwiaj ce okre lenie wła ciwo ci wybranego
obiektu
− du e i małe ikony, lista, szczegóły
U ytkownik ma ponadto mo liwo
dopasowania wygl du okna eksploratora do własnych
preferencji. Np. wy wietlenie paska narz dzi lub kolejno ci wy wietlania obiektów- widok –
rozmie : wg nazwy (obiekty uporz dkowane alfabetycznie), wg typu , wg rozmiaru, wg daty
oraz rozmieszanie automatyczne.
Internet Eksplorer i Eksplorator Windows to ta sama aplikacja jedynie ich interface zmienia
si w zale no ci od otoczenia.
Zmiana nazwy pliku /katalogu
Ka dy plik czy katalog musi posiada nazw , ale mo e ona by równie zmieniana w
dowolnym momencie np. za pomoc
polecenia zmie
nazw dost pnego z menu
podrz dnego.
Usuwanie pliku/katalogu
Aby usun
plik/katalog nale y wybra polecenie usu z menu podrz dnego, system poprosi
nas o potwierdzenie tej czynno ci, a usuni ty obiekt trafi do kosza. Mo na tego dokona
równie za pomoc funkcji z menu Edycja lub po prostu za pomoc przycisku Delete.
Tworzenie skrótu
Dla ka dego pliku mo na utworzy skrót i umie ci go np. na pulpicie lub pasku zada , czy
menu start. Skrót do pliku jest mał kopi pliku oryginalnego, który odsyła nas do
oryginału, gdy otwierasz skrót w rzeczywisto ci otwierasz oryginał. Aby utworzy skrót nale y
wybra polecenie utwórz skrót z menu podrz dnego.
31
Tworzenie folderu
Aby utworzy na dysku C folder o nazwie NAUKA, klikamy dwukrotnie na ikon mój komputer, a
nast pnie na ikon symbolizuj c dysk C. W otwartym oknie klikamy na menu Plik i wybieramy
polecenie Nowy obiekt. Z rozwini tego menu wybieramy polecenie Folder. W miejscu gdzie
pojawia si napis Nowy Folder, wpisujemy nazw katalogu ( w naszym przypadku Nauka).
Dwukrotne klikni cie na ikon folderu powoduje otwarcie jego okna. Okno to jest na razie puste,
mo na umieszcza w nim ró ne pliki.
Kopiowanie pliku lub folderu
W oknie Eksplorator Windows mo na obejrze po pierwsze hierarchi folderów w pami ci
komputera, po drugie wszystkie pliki i foldery zawarte w wybranym folderze. Jest to szczególnie
u yteczne przy przenoszeniu i kopiowaniu plików. Aby przenie lub skopiowa plik wystarczy
otworzy folder zawierajmy ten plik i przeci gn go do foldera docelowego.
UWAGA!
Pliki mo esz kopiowa w taki sam sposób, w jaki kopiujesz i wklejasz teksty.
Wybierz plik w oknie Eksplorator Windowa lub w oknie Mój komputer. Kliknij menu Edycja, a
nast pnie polecenie Kopiuj. (Nie jest wy wietlane adne okno dialogowe.) Otwórz folder, w którym
chcesz umie ci kopiowany plik, kliknij menu Edycja, a nast pnie kliknij polecenie Wklej. To
samo dotyczy funkcji Wytnij.
Podobne operacje mo emy wykona u ywaj c menu
podrz dnego dost pnego pod prawym przyciskiem myszy.
Szybkie przenoszenie i kopiowanie
Szybko tej metody polega na tym, e nie jest konieczne rozwijanie odpowiednich menu. Metoda,
ta jedynie polega na przeci ganiu zaznaczonych obiektów mysz . Aby skopiowa plik, folder lub
grup plików lub folderów z dyskietki, uruchamiamy Eksplorator Windows, zaznaczamy
interesuj ce nas pliki lub foldery prawym przyciskiem myszy (wybrane pliki mo emy zaznacza
przytrzymuj c wci ni ty klawisz CTRL, z klawiszem SHIFT mo emy zaznacza grup plików,
folderów od do). Nast pnie post pujemy zgodnie z metod „chwy , przenie i upu " za pomoc
lewego przycisku myszy, zaznaczaj c folder docelowy. Nieco odmienny jest mechanizm
kopiowania lub przenoszenia w obr bie tych samych nap dów i innych.
Operacje kopiowania na grupach obiektów:
- wszystkie pliki zdanego katalogu Edycja \Zaznacz wszystko
- zaznaczanie grupy plików, które s oddzielone innymi plikami (Ctrl+mysz)
- zaznaczanie grupy plików nie oddzielonych innymi (Shift+mysz lub strzałki)
wiczenie
Utworzy na dysku C katalog o nazwie roboczy a w nim podkatalogi (system, tymczasowy,
dokumenty) i przekopiowa do nich nast puj ce pliki:
do c:\system przekopiowa pliki config.sys i autoexec.bat
do c:\tymczasowe przekopiowa trzy dowolne pliki z jednego katalogu jednocze nie
do c\dokumenty przekopiowa dwa pliki *.doc
wiczenie
Utwórz skrót do programu Eksplorator Window i umie
t ikon w menu Start.
go na pulpicie, oraz spróbuj umie ci
Praca z dyskietk
Formatowanie dyskietki: proces formatowania przygotowuje dyskietk , do pracy w systemie,
przez umieszczenie na niej małych cie ek. Ka da dyskietka musi zosta przynajmniej raz
sformatowana za ka dym razem dane zapisane za dyskietk zostan utracone podczas
32
formatowania. Dyskietka formatowana na PC w systemie Windows nie b dzie działa
Macintosh w systemie MacOs.
Szybkie kopiowanie na dyskietk za pomoc polecenia Wy lij do… dyskietki
na
Umieszczanie skrótów do programów w systemie Windows
Aby zmieni interfejs funkcji menu Start lub wy lij do.. nale y wstawi skrót dane go
programu do odpowiedniego katalogu
Win95/98
C:windows\menu start
C:windows\send to
Win Nt
C:\winnt\profiles\[u ytkownik]\menu start
C:\winnt\profiles\[u ytkownik]\send to
wiczenia
1.
Sformatuj dyskietk i nast pnie utwórz na niej katolog roboczy do którego przekopiuj
grup plików za pomoc polecenia wy lij do.. dyskietki
2.
Utwórz skrót do programu TURBO.exe, nast pnie zmie nazw skrótu na skrót do TURBO
Pascala oraz zmie mu ikon . Umie ten skrót na pulpicie i w menu start
3.
Utwórz na dysku swój katalog, a nast pnie umie skrót tego katalogu w menu wy lij
do. Sprawd działanie tej funkcji, kopiuj c kilka plików.
Praca komputerów w sieci
Identyfikacja komputera mo e nast pi z poziomu panelu sterowania - sie - identyfikacja
Zasoby (dyski, pliki, katalogi) mo na udost pni w trybie : pełnym, tylko do odczytu i
zale nym od hasła. W systemie Windows NT aby móc udost pnia zasoby nale y załogowa
si jako administrator ;ub u ytkownik o prawach administratora.
Uwaga!
Najprostszy sposób dost pu do zasobów udost pnionych na komputerze w sieci :
START a nast pnie URUCHOM i wpisa w okienku nazw komputera w sieci np. :
\\STACJA2\
wiczenie:
Udost pnij swój dysk w sieci tylko do odczytu, a nast pnie dowied si jaka jest nazwa
symboliczna twoje komputera w sieci lokalnej i sprawd jak mo na przegl da zasoby
twojego dysku.
wiczenie:
Udost pnij w sieci swój katalog roboczy zale nie od hasła i nadaj mu nazw dane, sprawd
czy mo na modyfikowa dane w tym katalogu oraz jak przekopiowa jego zawarto .
STRUKTURY DANYCH, SYSTEMY PLIKÓW
Struktury danych
Podstawow jednostk organizacyjn informacji przechowywanych na dyskietce lub dysku
twardym jest plik (ang. File). Pliki mo emy przechowywa w katalogach (ang. Directorry)
Katalogi – słu do przechowywania i grupowana plików
Pliki- obiekty, które przechowuj informacje w formie tekstu, grafiki lub d wi ku.
33
Pliki i foldery (katalogi) przechowujemy na dyskach (nap dach) przygotowanych do pracy
(dyskietki, dyski CD, DVD, dyski twarde, Flashpeny, ta my streamerów itp.)
W systemach operacyjnych DOS i Windows mo emy mie zainstalowanych do 26 nap dów o
oznaczeniach umownych du ych liter (od A do Z – alfabet angielski). Nap dy A i B s
zarezerwowane dla nap dów dysków elastycznych (FDD – floppy disk drive)
[Nazwa_pliku].[rozszerzenie]
Nazwa pliku mo e liczy co najwy ej 255 znaków, wł czaj c w to spacje. Nie mo e ona zawiera
adnego z nast puj cych znaków: \ / ? * : " < > |
Dla lepszego przegl dania plików u ytkownik mo e zmienia widoki przegl dania:
małe ikony,
du e ikony
lista, szczegóły
oraz zmienia kolejno przegl dania rozmie według
dat
typów
rozmiarów
nazw.
Przykłady nazw plików :
Abc.def
- nazwa poprawna
abcdef
- nazwa niepoprawna – brak rozszerzenia
abcdef.ghi - nazwa poprawna
abcdef.ghijk - nazwa niepoprawna - za długie rozszerzenie
.txt
- nazwa niepoprawna - musi wyst pi nazwa główna
abcdef. 001 - nazwa poprawna
Na podstawie rozszerzenia mo emy rozpoznawa typ pliku :
Przykłady rozszerzenia plików:
exe
aplikacja
dat
plik z danymi (data)
txt
plik tekstowy (text)
hlp
plik zawieraj cy instrukcje obsługi programu (help)
ini
plik systemowy
dll
biblioteka
doc
plik utworzony w programie ms word (dokument)
xls
plik utworzony w programie ms excel (dokument)
bmp,jpg, gif pliki graficzne
wav, mp3
pliki d wi kowe
UWAGA! W systemie Windows niektóre pliki b d miały standardow ikon Windows
oznacza to, e nie s
rozpoznawane przez aden z zainstalowanych programów (nie s
skojarzone z adnym programem), je eli chcemy aby pliki takie były otwierane przez
konkretny program nale y je z nim powi za lub po prostu otworzy za pomoc polecenia
otwórz z... i wskaza program, w którym plik ma zosta otwarty.
U ytkownik mo e tworzy dowolne struktury katalogów na dyskietce, dysku twardym, w
zale no ci od własnych potrzeb, W czasie formatowania dysków zostaje zało ony na dysku katalog
główny czyli tzw. korze maj cy umowne oznaczenie \. Od tego katalogu głównego (korzenia)
mo na tworzy rozgał zienia, dowolne struktury katalogów.
34
Przykładowa struktura katalogów
cie ka dost pu
Pełna informacja o lokalizacji plików: nazwa katalogu głównego (nap du), kolejne nazwy
podkatalogów oraz nazwa pliku wraz z rozszerzeniem.
Np. cie ka dost pu do pliku plik2.txt
C:\KATALOG2\KATB\KATB1\plik2.txt
SYSTEMY PLIKÓW (FAT i NTFS)
FAT
Na pocz tku był FDISK czyli Fixed Disk Setup. Program, którego u ywali my do ustawiania
parametrów dysku twardego, o "magicznej" kiedy pojemno ci 32 MB. Wtedy to grupa
programistów zaanga owanych w tworzenie DOS-u, ustanowiła standard zapisu plików na
"no nikach magnetycznych". Wkrótce post p techniczny spowodował przesuni cie tej granicy na
obecne 2 Giga Bajty. Z pomoc przyszły tzw. klastry, czyli jednostki alokacji pliku lub inaczej,
najmniejsze fragmenty przestrzeni dysku, w których mo na zapisa informacje. Pocz tkowo miały
one stał , równ sektorowi, wielko 512 bajtów. Obecnie maksymalny ich rozmiar wynosi 32 KB.
W omawianym systemie FAT-u ka dy plik musi zajmowa całkowit ilo klastrów - co oznacza,
e najmniejszy plik zajmuje w najgorszym przypadku wła nie 32 KB.
I st d si bior straty powierzchni dysku. Zale one jednak od kilku czynników tj. ilo ci plików,
ich wielko ci oraz rozmiaru klastra. Dlatego aby zapobiec marnotrawstwu, wprowadzono partycje,
które dały mo liwo podzielenia dysku na mniejsze "skrawki".
Dysk twardy twojego komputera przechowuje dane w klastrach, z których ka dy mo e zawiera
informacje z jednego tylko pliku. Je li plik nie wypełnia ostatniego klastra, marnuje si miejsce na
dysku. U ycie mniejszych klastrów, FAT 32 zmniejsza straty i zwalnia niewykorzystane miejsce na
dysku (np. na 2 gigabajtowym pełnym dysku mo emy zwolni około 200 MB). Na rysunku poni ej
porównano sposób przechowywania 37 MB pliku w starym systemie FAT 16 i nowym FAT32.
Podczas operacji formatowania dysku twardego powstaje kilka podstawowych struktur systemu
plików, niezb dnych pó niej w czasie pracy całego systemu operacyjnego. Nale y do nich mi dzy
innymi wła nie FAT (File Allocation Table), czyli tablica alokacji plików. Oprócz FAT-u
konstruowane s jeszcze: master boot record (tablica partycji), boot record oraz katalog główny.
35
FAT to tablica zawieraj ca informacj ł cz c dowolny zbiór zapisywany przez system operacyjny
z jego fizycznym poło eniem na dysku.
Mo liwe zastosowania
Systemy operacyjne
DOS
FAT 16
WINDOWS 95
FAT 16
WINDOWS 95 OSR2
FAT 16, FAT 32
WINDOWS 98
FAT 16, FAT 32
WINDOWS NT
FAT 16, NTFS
WINDOWS 2000
FAT32, NTFS
WINDOWS Me
FAT32
WINDOWS XP
FAT32, NTFS
Fdisk
Fdisk słu y do partycjonowania dysku twardego, to znaczy dzielenie dysku na kilka cz ci. Je li
dysk jest du y to zaleca na si dzielenie go na partycje. Partycjonowanie dysku nale y
przeprowadza rozwa nie, jest to prosta czynno lecz do ryzykowna - łatwo straci zawarto
całego dysku. Program fdisk uruchamiamy wył cznie z linii polece dosu wpisuj c komend
fdisk.
NTFS
Przy pierwszym utworzeniu i formatowaniu woluminu NTFS s tworzone metapliki NTFS. Jeden z
tych metaplików nazywany jest główn tabel plików (Master File Table, MFT). Na pocz tku jest
on bardzo mały (około 16 KB), ale rozrasta si w miar tworzenia w woluminie plików i
katalogów. Przy pierwszym utworzeniu pliku jest on wprowadzany do tabeli MFT jako segment
rekordu pliku (File Record Segment, FRS), który ma zawsze rozmiar 1024 bajtów (1 KB). W miar
dodawania plików do woluminu tabela MFT zwi ksza si odpowiednio do potrzeb. Jednak e
podczas usuwania plików, cho skojarzone z nimi segmenty FRS zostaj oznaczone jako wolne i
gotowe do ponownego u ycia, to całkowita alokacja segmentów FRS i skojarzonej tabeli MFT
pozostaje bez zmian. Dlatego wła nie po usuni ciu du ej liczby plików miejsce u ywane przez
tabel MFT nie zostaje odzyskane.
W celu dokładnego sprawdzenia, jak du a jest tabela MFT, mo na przeanalizowa wolumin za
pomoc
wbudowanego narz dzia defragmentuj cego. Raport wynikowy narz dzia
defragmentuj cego zawiera szczegółowe informacje o rozmiarze i liczbie fragmentów w tabeli
MFT.
PRZYKŁAD:
Fragmentacja głównej tabeli plików (MFT)
Całkowity rozmiar tabeli MFT = 26 203 KB
Liczba rekordów tabeli MFT = 21 444
Procent u ycia tabeli MFT = 81 %
Całkowita liczba fragmentów tabeli MFT = 4
Aby jednak uzyska pełniejszy obraz tego, ile miejsca zu ywa cały system plików NTFS, nale y
u y polecenia chkdsk, a nast pnie w danych wynikowych poszuka nast puj cego wiersza:
u ywanych przez system.
Aktualnie tylko narz dzia defragmentuj ce innych firm konsoliduj nieu ywane rekordy FRS z
tabeli MFT i odzyskuj nieu ywane miejsce przydzielone do tabeli MFT
Zalety FAT32:
FAT32 daje wi ksze mo liwo ci w wydajno ci ni FAT 16. Zastosowanie tego systemu plików
daje wi cej o kilkadziesi t lub nawet kilkaset megabajtów wolnej przestrzeni przy zastosowaniu
36
du ych woluminów. Wi e si to z nieco innym podej ciem do jednostek alokacji. Dzi ki temu
unowocze nieniu FAT32 posiada nast puj ce zalety:
•
obsługuje woluminu o wielko ci do 2 TB,
•
dzi ki małemu klastrowi (4 KB dla dysków do 8 GB) uzyskuje si lepsz o 10-15% wydajno
w wielko ci zaj tego miejsca w porównaniu z FAT16, a ponadto zwalnia cz
zasobów
systemowych potrzebnych do pracy,
•
jest bardziej odporny na awarie dzi ki temu, e ma mo liwo przemieszczania głównego
katalogu (root directory), a tak e dzi ki mo liwo ci wykorzystania kopii tablicy alokacji
plików (FAT) oraz rozszerzeniu sektora bootuj cego dysku o kopi krytycznych dla systemu
danych (dzi ki czemu system plików FAT32 jest mniej podatny na pojedyncze uszkodzenia od
FAT16),
•
programy uruchamiaj si nawet do 50% szybciej.
Zalety NTFS:
•
łatwo odzyskiwania danych,
•
kompresja pojedynczych plików i folderów,
•
obsługa wszystkich funkcji Windows 2000,
•
szybki dost p dzi ki strukturze B-tree katalogów, która zmniejsza ilo potrzebnych do
odczytania pliku lub folderu odwoła do dysku,
•
bezpiecze stwo danych (szyfrowanie, ACL), oraz bezpiecze stwo udziałów sieciowych oparte
na kombinacji zabezpiecze udziału i poszczególnych plików i folderów w tym udziale,
•
indeksowanie ułatwiaj ce wyszukiwanie.
Firma Microsoft zaleca stosowanie systemu plików NTFS we wszystkich zastosowaniach, z
wyj tkiem nast puj cych: systemy oparte na platformie DIGITAL Alpha,
systemy
wieloplatformowe (multiboot).
37
SYSTEMOWE PROGRAMY DIAGNOSTYCZNE I NAPRAWCZE
ANALIZA I NAPRAWIANIE DYSKÓW_SCANDISK
Program pomagaj cy w analizie i usuwaniu uszkodze . Pozwala on na sprawdzenie bł dów
powstałych na dyskach. Scandisk pozwala na uporanie si z bł dami powstałymi:
- tablicy alokacji plików (FAT –File Alocation Table)
- długich nazwach plików
- strukturze systemu plików
- fizycznej strukturze plików- bł dne sektory
- plikach CVF- reprezentuj cych skompresowane dyski
Typ testu:
Standardowy - sprawdzana jest struktura logiczna tzn poprawno plików i folderów.
Dokładny - sprawdzana jest struktura logiczna i fizyczna dysku, dodatkowo jest sprawdzana
powierzchnia dysku.
Bł dy wykrywane przez ScanDisc:
- pliki skrzy owane- efekt tak mo e pojawi si w sytuacji gdy dwa pliki lub wi cej
plików współdziel ten sam obszar dysku. Scandisk pozwala na usuni cie tych plików, co
jednak poci ga za sob utrat zapisanych w nich danych. Mo emy utworzy kopie i przy
odrobinie szcz cia odzyskamy jeden z plików lub u y innego narz dzia do naprawy.
- fragmenty utraconych plików- Scandisk potrafi wykry na dysku dane, które nie nalez do
adnego z plików, czy te nie jest mo liwe do którego pliku maja nale e . Dane takie
mog by usuni te i tym samym zwolnione jest blokowane miejsce na dysku. Mo na
równie
zapisa je do oddzielnych plików dyskowych. Pliki te otrzymuj nazwy
FILEOOO.CHK, FILEOO1.CHK, zawarto
tych plików mo e by przegl dana i je eli
oka e si e nie zawieraj istotnych danych mo na je usun .
PRZY PIESZANIE PRACY DYSKÓW- DEFRAGMENTACJA
Cz ste operacje dyskowe (kopiowanie, kasowanie itp.) powoduj powstawanie dziur tzn. pliki
nie s zapisywane w ci głym obszarze dysku ale we fragmentach. Powoduje to zwi kszenie
czasu wczytania pliku. Operacja defragmentacji dysku polega na uporz dkowaniu danych
zapisanych na dysku, by wszystkie pliki znajdowały si w pojedynczych kawałkach.
PORZ DKOWANIE DYSKÓW
Program umo liwia usuni cie niepotrzebnych plików takich jak :pliki tymczasowe, kosz.
tymczasowe pliki internetowe, strony sieci Web zapisane offline. Porz dkowanie dysków jest
niezb dne do wydajnej pracy naszego komputera. Porz dki mo emy wykonywa samodzielnie
lub korzystaj c z takiego programu.
38
Podstawowe operacje w wybranym edytorze tekstu
Praca z aplikacj
Podstawowe operacje
Formatowanie
Drukowanie dokumentu
Listy
Tabele
Rysunki i autokształty
Praca edytorem tekstu- Microsoft Word
Microsoft Word jest rozbudowanym procesorem tekstu, który mo e słu y do tworzenia ró nego
rodzaju dokumentów, przede wszystkim dokumentów tekstowych: listów, sprawozda , poda ,
recenzji, prac dyplomowych itd.
Po uruchomieniu Microsoft Word na ekranie pojawi si okno dokumentu zawieraj cy nowy i
pusty dokument . Okno dokumentu w Wordzie jest odpowiednikiem czystej kartki papieru w
maszynie do pisania- czyli miejscem, w którym wpisujesz swój tekst. Ka dy dokument otwierany
w Wordzie pojawia si w swoim oddzielnym oknie. Mo esz je zmniejszy , tak aby ogl da w
oknie Worda kilka dokumentów jednocze nie lub zwija do ikony, która pojawia si w lewym
dolnym rogu okna.
wiczenie
Wykona
kilka
wicze
wykorzystuj c menu
maksymalizowa , minimalizowa i zamkn dokument.
Okienko dialogowe programu Word składa si
edycyjnego, pasków przewijania i pasku stanu.
Pasek narz dzi mo e mi
Widok/Paski narz dzi (wcisn
sterowania
i przyciski sterowania:
z menu głównego, paska narz dzi, linijki, pola
ró n posta , zmian dokonujemy, przez wybranie polecenia
standardowe i formatowanie) podobnie jest w przypadku linijki
Pasek
tytułowy
dokumentu
Pasek
narz dzi
standardowy
menu
główne
Pasek
narz dzi
formatowanie
linijka
Pole
edycyjne i
punkt
wstawiania
Widok/Linijka (linijka ułatwia ustawienia tabulatorów oraz dopasowanie wci
Pole
edycyjne i
punkt
wstawiania
i marginesów).
39
Pasek narz dzi standardowych:
• nowy dokument, (zadanie otwórz nowy wybierz szablon standardowy, zwró uwag jak
nazw
otrzymał nowy dokument, jak mo na przeł cza
si pomi dzy oknami
dokumentów, minimalizuj lub za pomoc menu okno)
• otwórz, (zadanie: otwórz dokument 01praca.doc)
• zapisz, (zadanie zapisz dokument 01praca.doc pod nazw 02praca.doc, a teraz zapisz ten
dokument do innego katalogu np. na dyskietk , zwró
uwag
na to z jakim
rozszerzeniem zapisuje si dokument i jakie jeszcze rozszerzenia mo na mu nada )
• drukuj, (zadanie z menu głównego wybierz polecenie plik- drukuj , co spowoduje
uruchomienie dialogu druku, je eli jest zainstalowana drukarka, dokładne opcje
drukowania poznanym pó niej, klikni cie na ikonie drukuj na pasku narz dzi spowoduje
wydrukowanie dokumentu bez pokazywanie dialogu wydruku),
• podgl d wydruku, (zadanie obejrzyj dokument na podgl dzie wydruku i wró do edycji
dokumentu
• pisownia i gramatyka, (zadanie sprawd bł dy w dokumencie i popraw je lub zignoruj)
• wytnij, kopiuj, wklej, malarz formatów, (zadanie u yj przycisków kopiuj i wklej aby
powieli pierwszy akapit, malarz formatów zostanie omówiony pó niej)
• cofnij, ponów. (zadanie cofnij wykonan przed chwil operacj i znów ponów j , a
nast pnie cofnij ostatnie trzy zadania)
• wstaw hiperł cze, pasek narz dzi www
• tabele i kraw dzie, wstaw tabel , wstaw arkusz, kolumny, rysowanie, plan dokumentu
• poka ukryj (zadanie wł cz przycisk Poka / Ukryj i zobacz jak mog wygl da znaki nie
drukowanie np. znak enteru, spacji)
• powi kszanie
• asystent pakietu office
Aby przenie
lub skopiowa fragment tekstu, nale y najpierw zaznaczy go, wybra
polecenie kopiuj lub wytnij, a nast pnie ustawi kursor w miejscu gdzie skopiowany do
schowka fragment tekstu ma zosta wklejony.
Rysunek przedstawia, jak mo na przenie tekst w nowe miejsce posługuj c si dost pnymi w
standardowym pasku narz dzi przyciskami Kopiuj i Wklej. Gdy kopiujesz tekst (lub jaki
obiekt np. rysunek) program zapami tuje go w schowku (miejsce przeznaczone na tymczasowe
przechowywanie ró nych obiektów). Tekst wstawiony do schowka pozostaje w nim a do
momentu wyci cia lub skopiowania nast pnego fragmentu tekstu albo do zako czenia
programu Windows.
Dokument 1
Dokument 2
Kopiuj
Wklej
Schowek
wiczenie
Otwórz dokument 01praca.doc (Plik/Otwórz i wskaza cie k dost pu do pliku)
Zaznacz pierwszy akapit, skopiuj go do schowka, nast pnie otwórz nowy dokument i wklej do
niego zaznaczony fragment. Zapisz dokument pod nazw roboczy.doc i zamknij.
40
Pasek narz dzi formatowanie::
• styl,
• czcionka
• rozmiar,
• pogrubienie, kursywa, podkre lenie,
• wyrównaj do lewej, wy rodkuj, wyrównaj do lewej, wyjustuj, (pami taj, e podczas pisania
znaki takie jak kropka, przecinek stawia si zaraz po słowie, a dopiero potem robi si
odst p)
• lista numerowana i nienumerowana,
• zmniejsz i zwi ksz wci cia,
• obramowanie, kolor tła tekstu, kolor tekstu.
Aby zmieni format fragmentu tekstu nale y, zaznaczy tekst (przeci gnij wska nik myszy nad
tekstem), wybra odpowiedni format i klikn z boku by zaakceptowa zmian .
wiczenie
W otwartym dokumencie 01praca.doc zmie kolor tytułu dokumentu i kolejnych numerów
podpunktów oraz czcionk na Arial Black o rozmiarze 16. W ka dym akapicie u yj czcionki
o rozmiarze 12 pisanej kursyw , dodatkowo wyjustuj akapity.
wiczenie
Wykonaj podobne zadanie u ywaj c malarza formatów
Zaznacz tekst, który ma stanowi wzorzec, a nast pnie zaznacz tekst który ma przej
formatowania.
Sposoby przegl dania dokumentu
Word pozwala ogl da dokument na ekranie na kilka sposobów: min. przy u yciu widoku
zwykłego, widoku układu strony, widoku struktury dokumentu i w formie podgl du wydruku. Od
tego, który z tych widoków wybierzesz, zale y co zobaczysz na ekranie i jakiego typu operacje
b dziesz mógł wykonywa na swoim dokumencie.
Wszystkie widoki pozwalaj edytowa tekst oraz zmniejsza lub zwi ksza skal obrazu, tak aby
móc zobaczy od razu cał stron na ekranie lub dokładnie przyjrze si wybranemu jej
fragmentowi, napisanemu mał czcionk . Bez wzgl du na skal , mo na nadal dowolnie zmienia
tekst dokumentu.
Widok zwykły (normalny) jest najlepszym widokiem do normalnej pracy. Wi kszo
edytowania i formatowania dokonywana jest przy u yciu tego widoku.
wpisywania,
Widok układu strony słu y do wy wietlania stron dokumentu w taki sposób, w jaki b d one
wygl dały po wydrukowaniu. Korzystaj c z tego widoku mo esz obejrze podział dokumentu na
kolumny, jego nagłówki, stopki, przypisy oraz dokładne poło enie obiektów wstawionych do
ramek. U ywaj tego widoku do pracy nad dokumentami wielokolumnowymi i zawieraj cymi
ramki, jak równie wtedy, gdy chcesz sprawdzi ostateczny wygl d dokumentu i dokona
ewentualnie ostatnich poprawek w tek cie, formatowaniu lub układzie. Je li chcesz w tym widoku
zmieni poło enie ramki, po prostu przeci gnij j za pomoc myszy.
Podgl d wydruku pokazuje miniatur dokumentu, dokładnie odpowiadaj c jego wygl dowi po
wydrukowaniu. Zmniejszone wymiary umo liwiaj ogl danie na ekranie kilku stron jednocze nie.
Jest to szybki i wygodny sposób sprawdzania ostatecznego układu stron i dopasowania wielko ci
marginesów i podziału dokumentu na strony.
41
Widok struktury dokumentu (konspekt) jest przydatny nawet wtedy, gdy nie zaczynasz tworzy
dokumentu od zdefiniowania jego struktury. Widok ten ułatwia przenoszenie i kopiowanie tekstu,
reorganizowanie długich dokumentów oraz szybkie przenoszenie si do ró nych fragmentów
dokumentu.
Formatowanie akapitów
Dla Worda akapitem mo e by dowolny tekst zako czony znakiem akapitu (np. enterem).
Mo e by nim pojedynczy wyraz lub dwa wyrazy, jak w przypadku imienia i nazwiska, a nawet
kilka wierszy. Nawet pusty wiersz, jest to wówczas pusty akapit.
Aby mie pewno w którym miejscu zaczyna si nowy akapit mo na wł czy wy wietlanie
znaków niedrukowanych (przycisk Poka /Ukryj na pasku zada standardowym). Microsoft
Word b dzie wówczas wy wietla małe kropki oznaczaj ce spacje mi dzy wyrazami, znaki
enter, tabulatory i inne znaki ko ca. Mo na wtedy np. sprawdzi czy poprawnie wyjustujemy
tekst w akapicie.
wiczenie
Otwórz dokument 03format.doc
Sposoby formatowania akapitów w dokumencie:
- za pomoc tabulatora
Ustaw kursor na pocz tku pierwszego wiersza i wci nij klawisz Tab. Wł cz teraz znaki nie
drukowalne i zobacz jak wygl da pojawienie si w dokumencie przycisku Tab. Cofnij t
operacj .
Pami taj: Mo esz zawsze anulowa ostatnie formatowanie, je li zaraz po jego wykonaniu klikniesz
przycisk Cofnij. Je li chcesz wykona to samo nie odrywaj c r k od klawiatury, wci nij klawisz
[Ctrl] i naci nij klawisz [Z]. Daje to ten sam efekt, co przycisk Cofnij.
- za pomoc przycisków zwi ksz i zmniejsz wci cie z paska narz dzi formatowanie
Wykonaj podobne czynno ci ustaw kursor na pocz tku pierwszego wiersza i kliknji przycisk
zwi ksz wci cie. Prosz zauwa y , e nie jest wci cie tylko pierwszego wiersza tak jak to
było w przypadku przycisku Tab lecz całego akapitu. Powró do poprzedniej sytuacji za
pomoc przycisku zmniejsz wci cie.
- za pomoc polecenia format\akapit
Wi ksze mo liwo ci formatowanie akapitów daje polecenie format\akapit.
Wci cia: z lewej lub z prawej mog dotyczy całego akapitu lub tyko pierwszego wiersza.
Odst py miedzy wierszami przed i po tekstem mog by pojedyncze, półtora, podwójne lub
wielokrotne. Prosz zauwa y , e wszystkie dokonywane przez u ytkownika zmiany s
widoczne na podgl dzie. Dodatkowo mo na wybiera ustawienie tabulatorów.
Dla pierwszego akapitu w dokumencie 03format.doc ustaw wci cie akapitu na 3cm z lewej
dla pierwszego wiersza i odst py mi dzy wierszami na półtora.
- za pomoc linijki
Najszybszy sposób tworzenie wci i odst pów, pod warunkiem, ze opanuje si zasady
posługiwanie si przyciskami linijki. Zwró uwag , e je eli jeste w widoku układ strony,
linijka pojawia si równie Znacznik
z bokuwci
strony.
cia pierwszego wiersza
Znacznik
lewego
wci cia
Znacznik wci cia akapitu
Znacznik prawego wci cia
42
Spróbuj wykona podobne formatowanie dla drugiego akapitu, ale tylko za pomoc linijki
(oprócz odst pów mi dzy wierszami). Dla trzeciego akapitu zrób wci cie z lewej i prawej po 2
cm. Czy je eli zaszła by potrzeba sformatowania w ten sposób całego dokumentu , nale y
formatowa ka dy akapit z osobna?
Mo na wszystko zaznaczy i formatowanie wykona si dla całego dokumentu.
wiczenie
Wykonaj nast puj ce formatowania dla całego dokumentu:
- wci cie z lewej 1,5 cm
- wci cie z prawej 1 cm
- wci cie pierwszy wiersz
- odst py mi dzy wierszami 1,5 cm
- margines lewy 2,5 cm
- margines prawy 2,5 cm.
Podstawowe umiej tno ci
Za ka dym razem gdy uruchamiasz Microsoft Word, zaczynasz tworzy nowy dokument- list,
notatk raport- albo przyst pujesz do pracy nad dokumentem, który utworzył ju wcze niej
kto inny. Istnieje kilka podstawowych etapów pracy nad ka dym dokumentem:
Etap 1: Wpisywanie- przypomina pisanie tekstu na maszynie do pisania. Jest jednak par
istotnych ró nic, które pozwalaj zaoszcz dzi du o czasu. Na przykład gdy wpisuj c tekst
dojdziesz do ko ca bie cego wiersza, Microsoft Word sam automatycznie spowoduje przej cie
do nast pnego wiersza. Cecha ta nosi nazw zawijania tekstu. Nale y przy tym pami ta , aby
wszelkie znaki interpunkcyjnego. „ .”, „ ,” itp. stawia zaraz po wyrazie, tak aby po
justowaniu linia nie zaczynała si od tego znaku.
Etap 2: Edycja- je li po napisaniu jakiego tekstu zmieniłe zdanie na temat jego tre ci,
mo esz bez problemu zast pi w nim pewne fragmenty innymi, doda nowe lub po prostu
usun niepotrzebne. W dodatku czytelnik nigdy nie dowie si o tych zmianach. Oto cały urok
posługiwania si procesorami tekstu.
Etap 3: Formatowanie- ozn. wszystkie działania, które maj nada dokumentowi odpowiedni
wygl d. Na przykład: stosowanie pisma pochyłego, pogrubionego czy centrowanie tekstu, zmiana
liczby kolumn, orientacje tekstu.
Etap 4: Efekty specjalne- Microsoft Word pozwala w prosty sposób, wzbogaci i upi ksza
dokumenty, przez wstawianie do nich ró nych dodatków specjalnych, na przykład: mo esz
umieszcza w swoim tek cie rysunki, wykresy, stworzy efekty specjalne.
Etap 5: Sprawdzanie pisowni- Microsoft Word potrafi porównywa wszystkie wyrazy w Twoim
dokumencie z zawarto ci słownika i pod wietla te, których tam nie znajdzie. Potrafi tak e
znale
i podkre li ewentualne bł dy gramatyczne. W tych przypadkach Microsoft Word
podaje propozycj zmiany wyrazu, które mo na zaakceptowa lub odrzuci dodaj nowe
słowo do słownika lub ignoruj c bł d.
wiczenie
Wpisz swoje nazwisko do Edytora i postaw spacj . Wyraz ten prawdopodobnie zostanie
podkre lony, nie oznacza to jednak, e wyraz został napisany z bł dem. Takiego wyrazu nie
ma w słowniku, wi c dodaj je tam. Mo esz równie taki bł d zignorowa .
Nast pnie napisz wyraz z bł dem i wybierz poprawn opcje sugerowan przez edytor, np.
pozno.
Etap 6: Drukowanie- Podczas nast pnych lekcji b dzie jeszcze okazja do zapoznania si z
drukowaniem dokumentów. Na pocz tek nale y pami ta , ze dobrze jest przed wydrukowanie
zajrze jak wygl da Nasz dokument na podgl dzie wydruku.
43
Etap 7: Zachowywanie dokumentu- gdy tworzysz dokument, tekst, który wpisujesz,
przechowywany jest wył cznie w pami ci wewn trznej komputera. Dopiero zachowanie
dokumentu powoduje zapami tanie go na dysku twardym. W przypadku nagłej przerwy w
dostawie pr du informacje trzymane w pami ci wewn trznej, s bezpowrotnie tracone. Jednak
dokument mo e zosta zabezpieczony przed utrat za pomoc funkcji Autoodtwarzania, która
podczas pracy nad dokumentem powoduje regularne zapisywanie jego kopii tymczasowej lub za
pomoc tworzenia kopii zapasowej za ka dym razem, gdy u ytkownik zapisuje dokument.
Dokument mo e zosta odzyskany po wyst pieniu awarii zasilania lub podobnego problemu, je li
w momencie jego wyst pienia na karcie Zapisywanie w oknie dialogowym Opcje (menu Narz dzia)
zaznaczone było pole wyboru Zapisywanie informacji potrzebnych do odtworzenia pliku co lub
pole wyboru Zawsze z kopi zapasow (lub oba). W razie potrzeby okres automatycznego
zapisywania mo e zosta ustawiony na krótszy ni 10 minut.
Etap 8: Zamykanie dokumentu Gdy zako czysz prace nad jakim dokumentem, mo esz go
zachowa na dysku, mo esz go wydrukowa lub mo esz po prostu zamkn
ten dokument,
czyli usun go z ekranu swojego komputera (przez polecenie Plik\Zamknij lub przyciski
sterowania dokumentu, uwaga! Plik\Zako cz zamyka cały program). Cho go nie wida
dokument ten nadal b dzie pozostawał na dysku twardym.
Tworzenie list numerowanych i wyliczanych
Listy wyliczane i numerowane s elementami cz sto spotykanymi w ró nych dokumentach.
Znaki wyliczania pozwalaj łatwo odró nia jedne elementy od drugich, numery za wskazuj
na kolejno
elementów na li cie. Korzystaj c z przycisków dost pnych w pasku narz dzi
Formatowanie, mo esz szybko i wygodnie tworzy takie listy z kolejnych zaznaczonych
akapitów.
Mo na równie skorzysta z polecenia Wypunktowanie i Numerowanie z menu Format, które
umo liwia ustawienie znacznie wi kszej liczby opcji tej operacji. Dost pna jest wówczas opcja
dostosuj, która umo liwia zaczynanie numerowania nie koniecznie np. od liczby 1.
wiczenie
Wykonaj podobne listy.
Najpierw wł czamy numerowanie i wpisujemy opcja 1, potem enter i kolejny numer listy
pojawia si automatycznie i dalej opcja 2, opcja 3. Nast pnie w ten sam sposób robimy list
nienumerowan .
A. opcja 1
D. opcja 1
1. opcja 1
1. opcja 1
2. opcja 2
2. opcja 2
B. opcja 2
E. opcja 2
3. opcja 3
3. opcja 3
C. opcja 3
F. opcja 3
opcja a
- opcja a
IV.
opcja a
• opcja a
opcja
b
V.
opcja
b
opcja
b
• opcja b
opcja c
- opcja c
VI.
opcja c
• opcja c
wiczenie
Otwórz dokument 03LISTA.DOC i utwórz w nim listy podane na zał czniku.
Sortowanie listy w porz dku alfabetycznym jest bardzo pomocne w organizowaniu informacji
zawartej w Twoim dokumencie. Aby posortowa jak list musisz zaznaczy na niej te
wszystkie elementy, które maj by uporz dkowane, a nast pnie wybra z menu Tabela
polecenie Sortuj.
44
Praca z tabulatorem
Tabulatory umo liwiaj wyrównanie tekstu do lewej, do prawej, do rodka, do znaku dziesi tnego
lub do znaku paska. Przed tabulatorami mo na tak e automatycznie wstawia okre lone znaki, takie
jak kropki lub my lniki.
Aby zmieni odst py mi dzy tabulatorami domy lnymi nale y w menu Format klikn polecenie
Tabulatory.
wiczenie
Utwórz tekst z równymi odst pami według zał cznika.
Indeksy i symbole
Je eli potrzebujesz w dokumencie jakiego dziwnego znaczka, np. czcionki z innego j zyka,
czy ikonki np. telefonu, kliknij miejsce, w którym ma by wstawiony symbol, w menu Wstaw
kliknij polecenie Symbol, a nast pnie kliknij kart Symbole. w polu Czcionka kliknij odpowiedni
czcionk .
wiczenie
Utwórz przykładowy tekst z symbolami według zał cznika (symboli poszukaj dla czcionek
zwykły tekst i Webdings).
Czasami zachodzi potrzeba aby w dokumencie wstawi tekst w formie indeksu górnego lub
dolnego wtedy nale y wcisn
na pasku zada formatowanie przycisk indeks dolny lub
górny.
Uwaga!
Je eli takiego przycisku nie ma nale y wybra polecenie z menu Narz dzia Dostosuj i
pasku formatowania poszuka tych przycisków, a nast pnie metod przeci gnij i upu
wrzuci je na pasek.
wiczenie
Utwórz przykładowy tekst z indeksami według zał cznika
Tworzenie tabel
Tabela jest to siatka wierszy i kolumn, składaj cych si z pól (zwanych komórkami), które
zawieraj tekst lub rysunki. Tekst wpisywany do komórek jest automatycznie zawijany.
Sposoby tworzenia tabeli:
− z menu Tabela polecenie Wstaw tabel , podajemy liczb kolumn i wierszy oraz szeroko
kolumn, mo na wybra równie od razu Autoformatowanie tabeli
− na pasku narz dzi formatowanie znajduje si przycisk Wstaw tabel , za pomoc którego
mo na graficznie wstawia komórki tabeli
− z menu tabela mo na wybra polecenie Rysuj tabel , które uruchomi narz dzia do
formatowania tabeli, na którym znajduje si mi dzy innymi przycisk tworzenie tabeli
wiczenie
Wstaw tabele za pomoc zawieraj c 3 wiersze i 4 kolumny, za pomoc poznanych trzech
sposobów. Nast pnie w pola wpisz odpowiednio tekst:
Północ Centrum Południe Zagranica
3,209
1,091
2,343
7,809
3,429 1,908
3,485
8,988
Formatowanie tabeli
45
Dopasuj szeroko kolumn, w tym celu mo esz skorzysta z linijki lub złap kursor na
linii kolumny i przeci gnij j w odpowiednia stron . Mo esz sprawi , e Word automatycznie
dopasuje odpowiedni szeroko , w tym celu zaznacz tabel , wybierz polecenie Tabela\
Wysoko i szeroko komórki. Mo esz równie zastosowa równomierne rozło enie kolumn i
wierszy.
Podczas pracy nad tabel czasem trzeba doda lub usun jaki wiersz albo kolumn .
Aby doda wiersze lub kolumny do tabeli mo esz, u y polecenia z menu Tabela wstaw albo
skorzysta z narz dzia tworzenie tabeli na pasku narz dzi.
wiczenie
Wstaw kolumn z przodu i wiersz na ko cu, a nast pnie w kolumn wpisz odpowiednio
miesi ce: maj, czerwiec, lipiec, a do wiersza dowolne liczby.
Podobnie je eli chcesz usun kolumn lub wiersz. Zaznacz i wybierz polecenie z
menu Tabela usu wiersz/kolumn . Tabel mo na zaznacza za pomoc myszy lub
polecenia z menu Tabela. Do usuwania kraw dzi w tabeli mo e równie posłu y narz dzie
anuluj podział komórek na pasku narz dzi
W tabeli mo na równie scala i dzieli komórki, najpierw nale y zaznaczy obszar
który chcemy modyfikowa i wybra polecenie scal/dziel z menu tabela z paska narz dzi
Dost pne s równie dodatkowe formatowania tabeli wystarczy klikn w menu tabela
obramowanie i cieniowanie (lub wła ciwo ci tabeli) i otworzy si okienko w którym mo emy
np. rodzaj obramowania , kolor tła itp. Równie na pasku narz dzi kraw dzie na
standardowym pasku narz dzi np. obramowanie, cieniowanie, kierunek tekstu, sumowanie,
sortowanie.
Przy tworzeniu tabeli mo na równie u y opcji Autoformatowania tabeli i skorzysta
z gotowych wzorów tabel.
wiczenie
Utwórz tabele przedstawione na zał czniku. (04tabele.doc)
Wstawianie grafiki
Word pozawala równie na wstawianie do dokumentów grafiki. Mo esz dzi ki temu
zilustrowa jaki fragment tekstu albo po prostu zwi kszy atrakcyjno swojego dokumentu.
wiczenie
Otwórz dokument 04grafika.doc i wstaw do niego pliki graficzne, a nast pnie omów
mo liwo ci formatowani grafiki w Wordzie.
Aby wstawi rysunek do Worda wybierz polecenie
• Wstaw – Rysunek z pliku, pojawi si okienko dialogowe, którym musimy poda cie k
dost pu do jednego z plików graficznych, które mo emy wstawi do Word, np. *.wmf,
*.bmp., *.jpg. Dodatkowo po zaznaczeniu pliku mo emy go obejrze na podgl dzie.
Je eli nie znamy adnej cie ki dost pu do pliku, zawsze mo na wstawi jeden z
Clipartów dost pnych w pakiecie Offica
• Wstaw – Rysunek- Clipart.
Chocia Word nie daje zbyt du ych mo liwo ci je eli chodzi o obróbk grafiki, w
porównaniu np. do profesjonalnych edytorów graficznych, to jednak mo na pokusi si o
pewne modyfikacje grafiki, za pomoc narz dzi dost pnych w pasku narz dzi rysowanie.
Elementy paska narz dzi rysowanie:
- wstaw rysunek
- sterowanie obrazem: (automatyczny, skala odcieni szaro ci, czarno- biały, znak wodny)
- wi cej kontrastu, mniej kontrastu
- wi ksze rozja nienie, mniejsze rozja nienie
- przytnij
- styl linii
- otaczanie tekstem (ramka, przyległe, na wskro , brak) góra i dół, edycja punktów zawijania)
46
-
formatuj obiekt (kolory i linie, poło enie, rozmiar, otaczanie, rysunek, pole tekstowe)
ustaw kolor prze roczysty
zresetuj rysunek
Tworzenie efektów specjalnych
Na pasku narz dzi rysowanie mo na znale wiele ró nych efektów, które mog upi kszy
lub po prostu ulepszy nasz dokument. Elementy paska narz dzi rysowanie:
-Autokształty (linie, kształty podstawowe, strzałki blokowe, schematy blokowe, gwiazdy i
wst pgi, obja nienia)
wiczenie
Wykorzystuj rysowanie dowolnej linii, zakre l dowolny obszar
wiczenie
Dołó do dokumentu strzałk , a nast pnie obró j o dowolny k t za pomoc myszki i
narz dzi rysuj.
wiczenie
Wykonaj w dokumencie obja nienie chmurk , wypełnij j
ółty kolorem i tekstem
Wystarczy po dodaniu kształty klikn
na niego prawym
odpowiednie formatowania oraz edycj tekstu.
- Rysuj
- Linia i strzałka
HA, HA,
przyciskiem myszy i wybra
HA
wiczenie
Dodaj w dokumencie dowolnej długo ci lini i strzałk , a nast pnie zmie
oraz kolor.
- Prostok t i elipsa
- Pole tekstowe
- Obiekt Word Art.
jej grubo , styl
wiczenie
Wpisz do dokumenty tekst efekty specjalne, a nast pnie zaznacz go i zamie
Word Art.
- Kolor wypełnienie, linii i czcionki
- styl linii, styl kreskowany i styl strzałki
- obiekt 3-W i cie
na obiekt
Efekty tekstowe
Zaznacz dowolny fragment tekstu i wybierz polecenie z menu Format Czcionka , a
nast pnie przejd na zakładk efekty tekstowe i wybierz jeden z efektów.
Obramowania strony, Cieniowanie i Linia pozioma
Efektem dodatkowym mo e by równie dodanie obramowani na stronie, nale y wybra
wtedy polecenie z menu Format Obramowanie i Cieniowanie i przej na zakładk
Obramowanie strony. Mo na tam wybra nie tylko grubo czy styl, ale tak e wzór
obramowania.
Zakładka obramowanie umo liwia tworzenie obramowania do wybranego fragmentu tekstu
podobnie jak dla całej strony w celu wyodr bnienia tego teksu.
Mo na wstawi równie lini rozdzielaj c wybieraj c przycisk Linia na zakładce
obramowanie strony.
47
Czasami zachodzi potrzeba aby upi kszy dokument, mo na wtedy doło y tło dla akapitu
(w zakładce Cieniowanie) lub dla całego dokumentu (z menu Format wybra polecenie Tło)
lub wstawi grafik z pliku jako znak wodny.
Zwi kszanie wydajno ci edycji
Gdy musisz odszuka lub zamieni jaki tekst w dokumencie, skorzystaj z polece Znajd i
Zast p znajduj ce si w menu Edycja. Za pomoc tych polece mo esz szybko odszuka i je li
trzeba zast pi wszystkie wyst pienia jakiego wyrazu lub całego zwrotu. Mo esz np. znale
ka de wyst pienie nieaktualnej ju nazwy produktu w broszurze i wstawi w to miejsce now
nazw . Mo esz zdecydowa
si
na zmian wszystkich wyst pie jednocze nie, b d
akceptowa lub odrzuca ka da zmian indywidualnie. Obie metody gwarantuj dokonanie
zmian w całym dokumencie.
wiczenie
Otwórz dokument 05elem.doc
U yj polecenia Znajd i Zast p aby zmieni
dział.
wszystkie wyst pienia wyrazu departament na
Mo esz równie szuka tekstu o szczególnym formacie np. pogrubionym lub podkre lonym
i zmienia
tak e sposób jego formatowania, wystarczy pukn
przycisk wi cej i wybra
odpowiednie kryteria.
wiczenie
Wykorzystuj c polecenie Znajd i Zast p, zmie
pogrubiona kursyw .
w dokumencie 05elem.doc podkre lenie na
Wstawianie tekstu z u yciem Autokorekty i Autotekstu
Je li s wyrazy w których cz sto popełniasz bł dy, mo esz zaznaczy je do Autokorekty.
Wtedy gdy nast pnym razem popełnisz bł d w takim wyrazie naci niesz klawisz spacji, bł d
zostanie natychmiast poprawiony.
wiczenie
W tek cie dokumentu 05elem.doc cz sto wyst puje słowo „krat ”. Dodaj do autokorekty
„krate” na „krat ”. Sprawd w tek cie jak to działa.
(Polecenie Narz dzia\Autokorekta)
Podobnie działa opcja Autotekst, która pozwala definiowa powtarzaj ce si teksty w formie
skrótu i rozwija te skróty po wstawieniu ich do dokumentu i naci ni ciu klawisz [F3]. Opcja ta
jest przydatna szczególnie wtedy gdy musisz wielokrotnie wprowadza liczby lub tekst o
skompilowanym sposobie formatowania.
wiczenie
W dokumencie 05elem.doc znajduje si tabela z cennikiem, w której ka dy produkt ma swój
numer. Numer produktu zaczyna si od WCS-PB93. Dodaj nowy element do zbioru Autotekst,
tak aby po wpisaniu wcs i naci ni ciu F3, ten tekst był zamieniany na WCS-PB93. Wpisz w
puste pola tabeli nowe produkty.
(Polecenie Narz dzia\Autokorekta i zakładka Autotekst)
Zwró jeszcze uwag na pozostałe zakładki Autokorekty dotycz ce Autoformatowania.
Praca nad wygl dem dokumentu
48
wiczenie
Otwórz dokument 06zachow.doc
Korzystaj c polecenia Ustawienia strony, dost pnego w menu Plik mo esz okre li
podstawowe parametry stron swojego dokumentu. O ile zmienisz ustawienia tych parametrów
dla konkretnej strony lub sekcji, b d one obowi zywały na wszystkich stronach Twojego
dokumentu.
Mo liwo ci jakie daje polecenie Ustawienia strony:
- ustawienie marginesów dokumentu.- zakładka marginesy
- rozmiar papieru i orientacja papieru- zakładka rozmiar papieru
- ustalenie sposobu podawania papieru- zakładka ródło papieru
- ustalenie rodzaju numeracji stron oraz czy strony maj by naprzemienne- zakładka układ.
Tworzenie nagłówków i stopek
Kiedy ustalisz układ strony, mo esz poda informacje, któr chciałby umie ci na ka dej
stronie swojego dokumentu, np., numeru strony, czy autora dokumentu.
Wybierz polecenie Widok Nagłówek i stopka, pojawi si wówczas pasek narz dzi Nagłówek i
stopka , który bardzo ułatwia i przy piesza dodawanie i modyfikowanie nagłówków i stopek.
wiczenie
Dla dokumentu 06zachow.doc utwórz nagłówek i stopk , przy czym na pierwszej stronie w
nagłówku ma znale si Wasze nazwisko i klasa, a w stopce numer strony i dzisiejsz dat .
Na pozostałych stronach w stopce wstawi numer strony.
Numerowanie stron
Aby ponumerowa strony bez konieczno ci dokładania nagłówków i stopek nale y wybra
polecenie numery stron z menu Wstaw. Nast pnie okre li rodzaj tego numerowania tzn.
poło enie, wyrównanie oraz format.
Strony naprzemienne s to strony, które zamierzasz drukowa po obu stronach kartki paieru.
W przypadku tego typu dokumentów chcesz zazwyczaj, aby numery stron były drukowane
inaczej na stronach parzystych i inaczej na stronach nieparzystych.
Ustawienie naprzemiennych stron w dokumencie:
- w zakładce marginesy w ustawieniach strony wybierz opcj marginesy lustrzane
- numery stron ustaw na zewn trz w nagłówku lub stopce
Tworzenie przypisów
Oprócz stopek, mo esz u
jak uwag lub umie ci
w odpowiednim miejscu
wydrukowany u dołu bie
dołu ka dej strony umieszcza równie przypisy. Je li chcesz zrobi
krótki komentarz do jakiego fragmentu dokumentu mo esz wstawi
znak przypisu, a nast pnie wpisa tekst, który zostanie potem
cej strony lub na ko cu całego dokumentu.
wiczenie
Znajd w dokumencie 06zachow.doc słowo normal.dot, które wyst puje jako pierwsze i wstaw
dla niego przypis o tre ci: Szablon standardowy, który jest szablonem ogólnego u ytku dla
dowolnego typu dokumentu. Przy uruchamianiu programu Word lub wybraniu polecenia Nowy,
tworzony jest nowy pusty dokument oparty na szablonie standardowym. Aby zmieni domy lny
format lub tre dokumentu, mo na zmodyfikowa szablon.
Wstawianie podpisów
49
W Wordzie istnieje równie mo liwo tworzenia automatycznych podpisów (etykiet) do
równa , tabelek, rysunków. W naszym dokumencie 06zachow.doc znajduj s i tabelki
utworzymy sobie do nich podpisy w nast puj cy sposób:
1. Znajdujemy pierwsz tabelk i klikamy na ni , tak aby kursor znajdował si w której
komórce
2. Wybieramy polecenie Wstaw podpis i wskazujemy na etykiet Tabela, (mo na doda now
etykiet ) oraz poło enie np. na dole
3. Teraz mo na ewentualnie dopisa tre tej etykiety to znaczy tytuł tabelki
4. W podobny sposób nale y podpisa kolejne dwie tabelki
Wstawianie odsyłaczy
Odsyłaczem jest obiekt tekstowy, który umo liwia w szybki sposób przeniesienie nas do celu
na jaki wskazuje, cz sto wykorzystywany na hipertekstowtych dokumentach stron www.
W edytorze tekstu Word mo na wstawia odsyłacze do takich obiektów jak: element
numerowany, nagłówek, przypis dolny, przypis ko cowy, zakładka, tabela, równanie, rysunek.
Aby doda odsyłacz nale y wybra polecenie Odsyłacz z menu Format, a nast pnie okre li
do jakiego obiektu si odwoływa .
wiczenie
Wykonaj odsyłacz do jednego z nagłówków w dokumencie 06zachow.doc, np. do nagłówku ”
Wstawianie pozycji Autotekstu do dokumentu”
Nale y pami ta aby była wł czon opcja wstaw jako hiperłacze.
wiczenie
W dokumencie 06zachow.doc wykonaj odsyłacze na pocz tku dokumentu do trzech tabelek
umieszczonych w programie.
Tworzenie Indeksu alfabetycznego wyrazów
Indeks zawiera list wyrazów omawianych w dokumencie oraz numery stron, na których
wyst puj .
Aby utworzy indeks nale y najpierw oznaczy w dokumencie hasła indeksu na przykład wyrazy,
zwroty lub symbole. Po oznaczeniu wszystkich haseł indeksu nale y wybra odpowiedni układ
indeksu i utworzy kompletny indeks. Podczas tworzenia indeksu w programie Microsoft Word
oznaczone hasła indeksu zostan zebrane i uło one alfabetycznie, a nast pnie zostanie im
przypisany numer strony, na której wyst puj one w dokumencie. Duplikaty haseł wyst puj ce na
tej samej stronie zostan odszukane i usuni te. W rezultacie zebrane hasła indeksu tworz indeks,
który zostanie wy wietlony w dokumencie.
wiczenie
Utwórz indeks klasyczny dla hasła „Autotekstu”.
1. Ustaw si na ko cu dokumentu
2. Wybierz polecenie Indeksy i spisy z menu Wstaw
3. Oznacz hasło indeksu, wpisuj c do pola hasło główne tre „Autotekstu” i wciskaj c przycisk
oznacz wszystkie, w ten sposób zostan wyszukane w dokumencie wszystkie hasła. Mo na
równie okre li hasła podrz dne.
4. Wybierz format indeksu- klasyczny i zaakceptuj czynno
Uwaga!
Aby pomin
do
mudny proces zaznaczanie wszystkich haseł w dokumencie mo na
utworzy plik indeksowy w którym znajdzie si lista tych haseł i skorzysta z opcji
50
Autooznaczania. Aby dowiedzie
Worda.
si
jak stworzy taki plik indeksowy odsyłam do pomocy
Wstawianie spisu tre ci i spisu ilustracji
Program Word pozwala w łatwy sposób generowa w dokumencie spis tre ci lub spis
ilustracji
Tworzenie spisu tre ci
Aby utworzy spis tre ci, nale y najpierw zastosowa wbudowane style nagłówków(od nagłówka 1
do nagłówka 9), dla nagłówków, które maj zosta zawarte w spisie tre ci. Mo na tak e, według
uznania, zastosowa style zawieraj ce formaty poziomów konspektu lub własne niestandardowe
style nagłówków.
Po zastosowaniu stylów mo na wybra odpowiedni układ i utworzy spis tre ci. Podczas tworzenia
spisu tre ci w programie Microsoft Word nagłówki o okre lonym stylu zostan odszukane i
posortowane zgodnie z ich poziomem, a nast pnie poszczególnym nagłówkom zostanie przypisany
numer strony, na której wyst puj one w dokumencie. W rezultacie, zebrane nagłówki tworz spis
tre ci.
Po utworzeniu spisu tre ci mo na u ywa go do szybkiego przemieszczania si w dokumencie.
Wystarczy klikn dowolny numer strony w spisie tre ci, aby przeskoczy do odpowiadaj cego mu
nagłówka w dokumencie.
wiczenie
Wykonaj w dokumencie 06zachow.doc Spis tre ci dla nagłówków i spis ilustracji dla tabelek
Poniewa w dokumencie zostały ju wykonane odpowiednie formatowania, tzn tre , która
ma by umieszczona w spisie jest wyró niona jako nagłówki, wystarczy ustawi si na
pocz tku dokumentu i wybra polecenie Spisy i indeksy z menu Wstaw.
Aby mo na było wykona spis ilustracji dla tabelek, nale y najpierw podpisa wszystkie tabelki w
dokumencie.
Wstawianie inicjałów
Istnieje mo liwo tworzenia dodatkowych efektów w tek cie w postaci inicjałów. Polecenie
Inicjał z menu Format zamienia pierwsz
liter akapitu na powi kszon wielk liter
i
wyrównuje jej górn kraw d do pierwszego wiersza akapitu.
wiczenie
Wykonaj dla Litery w pierwszym akapicie dokumentu 06Zachow.doc
Wstawianie komentarzy
Czasami dokument b dzie wymagał, aby dla pewnych jego elementów wstawia komentarze,
które b d widoczne dopiero po najechaniu myszk na dany obiekt. Pełni one w
dokumencie elektronicznym podobn funkcj , jak przypisy w dokumencie wydrukowanym.
Komentarze nie s drukowane, cho mo na zmieni ustawienia drukowania, tak aby były
drukowane.
wiczenie
W dokumencie 06zachow.doc dodaj komentarz dla słowa NORMAL.DOT o tre ci szablon
standardowy.
Korzystanie ze stylów
Podczas pracy nad swoim dokumentem mo esz uzna , e wszystkie nazwy produktów powinny
by pisane pogrubion kursyw . Mo esz równie zdecydowa , e akapity, tworz ce razem jak
list , powinny mie nietypowe odst py mi dzy wierszami. W takich przypadkach mo esz
51
zaoszcz dzi sobie mnóstwo czasu, wykorzystuj c do formatowania jakiego
lub akapitów tzw. style.
fragmentu tekstu
wiczenie
Otwórz dokument 07pomoc.doc
Utwórz styl znaku:
Format\Styl\Nowy, w polu nazwa wpisz HPklawisz (skrót do hurtpol klawisz), typ stylu pozycja
znak, oparty na uwydatnienie. Zwró uwag , e twój styl został dodany do listy stylów
bie cego dokumentu i mo na go teraz stosowa w dowolnym miejscu dokumentu. W oknie tym
mo na równie usuwa i modyfikowa style.
Odszukaj wyst pienia nazwy klawisza [F1] i zmie jej format za pomoc nowego stylu
Uruchom funkcj znajd , wpisz [F1] dla ka dego odnalezionego wyrazu zastosuj styl wybieraj c
go z listy
Utwórz styl akapitu:
Ten styl tworzy si tak samo jak styl znaku tylko w polu typ stylu podaje si akapit.
Utwórz styl akapitów dla tekstu głównego, który ma by napisany kursyw , z odst pami mi dzy
wierszowymi równymi 1,5.
Zaznacz pierwszy akapit jako wzorcowy, kliknij na li cie stylu, zmie nazw na HPakapit
Zastosuj do pozostałych akapitów ten styl.
Utwórz styl nagłówków:
Podobnie jak w przypadku akapitów, wzorcowym nagłówkiem ma by pierwszy: ” Aby
uzyska pomoc na temat pól dialogu”, nazwij go HPnaglowek.
Zastosuj ten styl do pozostałych nagłówków
Tworzenie kolumn
Word pozwala na umieszczanie tekstu na stronie w kolumnach. Jak zmieni liczb kolumn dla
całego dokumentu? Jak zmieni liczb kolumn dla cz ci dokumentu.
Mo esz skorzysta ze standardowego paska narz dzi lub wybra polecenie Format/Kolumny, a
nast pnie ustal liczb kolumn, Word automatycznie
sformatuje tekst w dokumencie.
wiczenie
Otwórz dokument 08kolumn.doc
Podziel dokument na dwie kolumny, dodaj linie rozdzielaj ce, przejd do pogl du wydruku.
Wró z powrotem do jednej kolumny. Ustaw si przed zdaniem „aby wy wietli ...” i wstaw
znak podziału sekcji w tym miejscu, a nast pnie podziel pierwsz sekcje na trzy kolumny.
Obejrzyj dokument na podgl dzie wydruku. Jak Ci si wydaje co nale ałoby jeszcze zmieni
w tym dokumencie i jak to zrobi ?
wiczenie
Otwórz dokument 08sekcje.doc, jest on podzielony na dwa rozdziały. Pierwszy rozdział podziel
na trzy równe kolumny, a drugi na dwie, przy czym pierwsza kolumna ma stanowi 1/3
drugiej kolumny (4;12).
Zastosowanie kreatorów i szablonów
Kreator to narz dzie Worda, prowadz ce przez proces tworzenia jakiego dokumentu. W trakcie
procesu odpowiadasz na zadawane pytania o styl i inne opcje formatowania, a na tej podstawie
kreator tworzy odpowiedni dokument, zgodnie z twoim yczeniem. Całe formatowanie,
definiowanie układu strony, a nawet tworzenie stylów jest wykonywane i stosowane za
Ciebie.
Aby uruchomi kreatora w menu Plik wybierz Nowy, a nast pnie w kolejnych zakładkach
uzyskasz dost pne w edytorze Word kreatory np. kreator listów, yciorysów, kopert, etykiet.
52
wiczenie
Utwórz własny yciorys za pomoc Kreatora yciorysu i wydrukuj go. Odpowiedz na pytania
kreatora, a nast pnie uzupełnij dane.
Dokumenty mo na równie tworzy na bazie szablonu.
Szablon, podobnie jak kreator ma
wszystkie elementy formatu (w postaci zdefiniowanych ju stylów), potrzebne do prawidłowego
sformatowania całego dokumentu j jego akapitów.
wiczenie
Utwórz korzystaj c z szablonów list elegancki, klasyczny, profesjonalny
Word ma kilkana cie własnych szablonów przeznaczonych dla dokumentów, takich jak listy,
notatki, czy raporty. Je li jednak aden z tych szablonów nie pasuje do Twojego typu
dokumentu, mo esz najpierw utworzy
swój własny szablon, a nast pnie wykorzysta go do
tworzenia nowych dokumentów. Łatwym i szybkim sposobem stworzenia szablonu jest
odszukanie dokumentu, którego format ma wiele elementów, które chcesz zapami ta w
szablonie.
wiczenie
Utwórz swój szablon, pisma firmowego, na podstawie wzoru (zał cznik 09szalon.dot)
Otwórz nowy dokument, wykonaj w nim odpowiednie formatowania, a nast pnie zapisz go
jako szablon w menu Plik\Zapisz jako i wybierz typ szablon Worda.
Drukowanie dokumentów
Po wprowadzeniu tekstu do dokumentu i nadaniu mu po danego wygl du mo na przyst pi
do drukowania efektów swojej pracy.
wiczenie
Otwórz dokument 10czas.doc
• Podgl danie dokumentu:
Aby lepiej wyobrazi sobie, jak b dzie wygl dał Twój dokument po wydrukowaniu mo esz
skorzysta z okna Podgl d wydruku. W oknie tym mo esz wykona nast puj ce czynno ci:
- obejrze widok jednej lub wielu stron dokumentu po wydrukowaniu
- powi kszy stron (lupa lub powi kszania)
- zmieni wielko marginesów
- zredukowa liczb stron
- wydrukowa dokument
Czasami mo e si okaza , e nale y w pewnych miejscach wstawi znaki ko ca strony, tak
aby mie pewno
e tekst znajdzie si ju na nast pnej stronie. Nale y wtedy wróci do
zwykłego widoku dokumentu, ustawi kursor w miejscu, który m. a by ko cem strony i
wybra polecenie wstaw znak podziału.
• Drukowanie dokumentu
Zanim zaczniemy drukowania nale y si upewni , czy na naszym komputerze jest
zainstalowana i wł czona drukarka. Mo emy to zrobi w specjalnym do tego celu
utworzonym folderze Drukarki w Moim komputerze. Je li jest zainstalowana drukarka, to jej
ikona na pewno tam si znajduje i mo na obejrze np. wła ciwo ci, je li nie to nale y
zainstalowa za pomoc kreatora dodaj drukark , ale b dziemy do tego potrzebowali
odpowiedni sterownik. We wła ciwo ciach drukarki mo emy zobaczy jakie funkcje posiada
drukarka, kolory wydruku, mo emy drukowa np. w skali szaro ci albo w trybie
ekonomicznym, znajdziemy tam równie informacje o porcie i sterownikach drukarki oraz
ustawieniach drukowania. Warto doda
e ka da drukarka posiada ró ne funkcje i opcje
najcz ciej producenci podaj optymalnie s one wybierane podczas instalacji.
Sposoby drukowania dokument:
- za pomoc
standardowego paska narz dzi powoduje wydrukowanie wszystkich stron
dokumentu na bie cej drukarce
53
-
za pomoc menu Plik- Drukuj, wówczas otwiera si okienko dialogu wydruku, w którym
mog by wybierane ró ne opcje drukowania np.: drukark (je eli mamy wybór, to znaczy
na komputerze jest zainstalowanych kilka drukarek) zakres stron, liczba kopii, strony
parzyste i nieparzyste, opcje drukowania (np. drukowanie w tle, wydruk próbny, drukowanie
komentarzy), drukowanie do pliku, wła ciwo ci drukarki (ró ne w zale no ci od drukarki).
Tworzenie korespondencji seryjnej
Wyobra sobie, e chcesz wysła kilkana cie niemal identycznych listów. Dzi ki Wordowi
mo esz to zrobi przy u yciu dokumentu korespondencji seryjnej, w którym informacja
indywidualna b dzie si ł czy razem z tekstem standardowym tworz c wzór, np. wzór
listu.
Przygotowanie jakiegokolwiek dokumentu korespondencji seryjnej wymaga utworzenia dwóch
plików: z dokumentem głównym i ze ródłem danych.
Dokument główny zawiera tekst standardowy oraz rysunki, które maj pojawia si we
wszystkich egzemplarzach korespondencji seryjnej. ródło danych jest to z kolei dokument,
który zawiera tylko te informacje, które zmieniaj si w ka dym egzemplarzu- takie jak
nazwiska, adresy, numery telefonów itp.
wiczenie
Utwórz dokument korespondencji seryjnej, który zawiera b dzie listy do kilkunastu osób, z
informacj uroczysto ci rozdania nagród. W tym celu mo esz utworzy dokument główny
zawieraj cy tekst standardowy z t wiadomo ci , a nast pnie doł cz do niego nazwiska i
adresy tych osób które chcesz z zaprosi . W wiczeniu tym dowiesz si jak utworzy
dokument główny wzoru listu, najpierw nale y jednak utworzy ródło danych. Przykładowo
wzór dokumentu głównego mo e mie posta :
1. Otwórz nowy pusty dokument oparty na standardowym szablonie i wybierz polecenie
Narz dzia Korespondencja seryjna
2. W otwartym oknie nale y wybra rodzaj dokumentu głównego: wzoru listu, etykiety
adresowej, koperty, katalog, przekształ w zwykły dokument Word. Po wybraniu
odpowiedniego elementu pojawi si okno, w którym nale y wybra czy program ma
utworzy dokument główny w nowym oknie czy aktywnym, poniewa wcze niej
otworzyli my nowe okno wybieramy opcj aktywne okno.
3. Nast pnie mo emy przej do tworzenia ródła danych. ródło danych zawieraj tekst i
rysunki, które ró ni si w ka dym egzemplarzu korespondencji seryjnej. Ka dy
pojedynczy zbiór informacji, tworzy w ródle danych jedne rekord danych. Nazwa
ka dego pola w ródle danych musi by unikatowa i nie mo e liczy wi cej ni 32
znaki. W nazwach pól mo esz u ywa liter, cyfr i znaków podkre lenia ale nie
spacji. Pierwszym znakiem musi by litera.
4. W polu dialogu pomoc korespondencji seryjnej w cz ci ródło danych kliknij przycisk
pobierz dane
5. Wybierz opcj utwórz ródło danych, mo na równie skorzysta z gotowego ju
ródła danych np. ksi ki adresowej, je eli znajduj si w niej odpowiednie dane.
6. Wybierz z listy tylko nast puj ce pola: Nazwisko, Imi , Adres1, Miejscowo , Kod
pocztowy, a pozostałe usu . Dodaj równie nowe pole Stanowisko.
7. Po wybraniu odpowiednich pól mo na przej
do edycji pliku ródłowego i
wprowadzi kilka przykładowych adresów. W oknie edycji oprócz wprowadzania
nowych rekordów mo na przegl da poszczególne rekordy i obejrze plik ródłowym,
w którym w formie tabelki wida wszystkie dane.
8. Gdy ródło danych jest ju uko czone mo na zaj
si dokumentem głównym.
Najpierw wybierz Ustawienia strony i zmie orientacj papieru na poziom ,
szeroko na 22cm i wysoko na 12
9. Wpisz potrzebne dane adresata: „HUTPOL” Grunwaldzka 666 60-00 Pozna
54
10. Wpisz tre : Szanowni Pa stwo! i wstaw pole Stanowisko, a nast pnie wstaw
pozostałe pola korespondencji seryjnej: Nazwisko, Imi , Adres, Miejscowo , Kod
pocztowy.
11. Wpisz tre
zaproszenia: Mam zaszczyt zaprosi Pa stwo na uroczyste rozdanie
nagród, które odb dzie PK” 13 lipca bie cego roku o godzinie 16:00 w Sali
Kryształowej.
12. Nast pnie z prawej strony u dołu wpisz Z powa aniem Prezes firmy Hurtpol.
13. Wykonaj ko cowe formatowania, tak aby zaproszenie miało ju swój kształt
ostateczny (mo na np. wstawi rysunek)
14. Zachowaj dokument główny pod nazw głowny.doc
15. Je eli oba dokumenty s ju utworzone tzn. dokument główny i ródło danych nale y
je poł czy np. za pomoc przycisku scal dane na pasku narz dzi.
16. Mo emy teraz ogl da poszczególne zaproszenia za pomoc przycisków poprzedni,
nast pny. Tak utworzony dokument mo na od razu wysła na drukark za pomoc
polecenia scal na drukark lub najpierw scali do jednego dokumentu tak aby mo na
było obejrze wszystko w jednym pliku i dopiero wydrukowa .
17. Teraz mo emy ju zamkn dokument korespondencji seryjnej.
Stosowanie formularzy
Formularze papierowe s cz sto znane z tego, e trudno je wypełni , a po wypełnieniu
trudno je czasem odczyta . Formularz dost pny z programu pozwala wyeliminowa wiele
niedogodno ci formularza papierowego. Dzi ki Wordowi mo na zaprojektowa formularze
dost pne z programu, które wypełnia si szybko i dokładnie.
wiczenie
Wykonaj w programie podobny formularz, który b dzie zawierał pola pokazane na rysunku
poni ej.
Lista
rozwijana
Pola tekstu
Pola wyboru
Aby utworzy formularz nale y najpierw utworzy nowy szablon. W szablonie tym trzeba
rozmie ci napisy i pola, które maj wyst powa w formularzu. Nale y równie okre li typy
tych pól i dobra format formularza. Na koniec przed zachowaniem szablonu na dysku
trzeba zabezpieczy pewne elementy formularza tak aby osoby wypełniaj ce go mogły
zmienia wył cznie dane w polach, a nie napisy czy format formularza.
1. Otwórz pusty dokument
2. Wpisz kolejno tytuł: Hurtpol, Coroczne spotkanie, Dane o mówcach
3. Wy wietl pasek narz dzi Formularze
4. Wstaw tabel za pomoc przycisku na pasku narz dzi Formularz zawieraj c siedem wierszy
i trzy kolumny, nast pnie wpisz napisy do tabeli takie jak nazwisko, nr wewn trzny itd.
5. Za pomoc paska narz dzi Formularz wstaw pola tekstowe. Pole tekstowe to pole, w
którym u ytkownik mo e wpisywa jaki tekst, mo na umo liwi wpisywanie
nieograniczonej ilo ci tekstu albo ograniczy ja do okre lonej ilo ci znaków, za pomoc
wła ciwo ci.
6. Wstaw pola wyboru : Rzutnik folii, rzutnik prze roczy, komputer za pomoc paska narz dzi
Formularz
55
7. Wstaw pole rozwijane, w którym znajd si nast puj ce elementy: rzeczy ogrodowe, rzeczy
turystyczne, rzeczy domowe, rzeczy kuchenne.
8. Sformatuj tabel , ustal odpowiedni szeroko kolumn oraz u yj formatowa dla
konkretnych komórek i tytułu formularza.
9. Usu cieniowania na polach formularza za pomoc przycisku na pasku narz dzi
formularze
10. Zabezpiecz formularz za pomoc przycisku Zabezpiecz formularz na pasku narz dzi
Formularz
11. Zachowaj formularz jako szablon i zamknij Teraz gdy formularz jest ju utworzony mo na
przej do jego wypełniania. Otwórz go i wypełnij danymi, zwró uwag na to jakie
elementy u ytkownik mo e modyfikowa
Konfigurowanie programu- Opcje
Je li w takcie pracy w Wordzie nie mo esz doprowadzi do rezultatu, który by Ci
satysfakcjonował, sprawd , czy nie nale y zmieni ustawie Worda. W tym celu wybierz
polecenie z menu Narz dzia opcje, znajdziesz tam nast puj ce okienka w w nich wiele
opcji do ustawie :
• Widok- ustawienia wpływaj ce na wygl d okna dokumentu, np. elementy, które maj by
pokazywane w dokumencie, znaki niedrukowalne (je eli nie wida rysunku po wstawieniu
sprawd czy czasami nie jest tu wył czona opcje rysunki)
• Ogólne- ustawienia wpływaj ce na ogólne wła ciwo ci Worda
• Edycja- ustawienia wpływaj ce na wykonywanie edycji
• Drukowanie- ustawienia wpływaj ce na sposób drukowania, np. drukowanie w tle
• Zapisywanie- ustawienia wpływaj ce na
zachowywanie dokumentu na dysku, np.
zapisywanie informacji potrzebnych do odtworzenia pliku co ile minut
• Pisownia i gramatyka- ustawienia wpływaj ce na sposób sprawdzania pisowni, mo na tu
równie zainstalowa nowy słownik
• Poło enie plików- ustawienia wpływaj ce na katalog bie cy plików
• Edycja zmian- ustawienia wpływaj ce na dokonywanie zmian podczas edycji dokumentu
• U ytkownik- ustawienia wpływaj ce na dane u ytkownika dokumentu- autora
• Zgodno - ustawienia wpływaj ce na opcje zgodno ci dla Worda
56
Podstawowe operacje w wybranym arkuszu kalkulacyjnym
Praca z aplikacj
Wprowadzanie i edytowanie danych
Formatowanie danych w arkuszu
Praca z wieloma arkuszami
Funkcje
Wykresy
Praca z arkuszem kalkulacyjnym – Microsoft Excel
Excel jest arkuszem kalkulacyjnym posługuj cy si najnowsz technologi IntelliSense, czyli
wbudowan inteligencj . Dzi ki niej u ytkownik Excela mo e po wi ci wi cej uwagi analizie
danych, nie za ich formatowaniu. Arkusz kalkulacyjny ma zastosowanie do tworzenia ró nego
rodzaju dokumentów zwi zanych z obliczeniami, zestawieniami, szacowaniem. Je eli chcesz
zatem tworzy bilanse, sprawozdanie, czy dokonywa wielu oblicze na pewno przyda Ci si
znajomo Excela.
Ekran podstawowy Excela stanowi pusty zbiór arkuszy okre lany terminem skoroszytu. Pasek
tytułowy okna skoroszytu zawiera nazw danego zbioru. Excel przypisuje ka demu nowemu
zbiorowi nazw ZESZYT. Arkusz podzielony jest kratkami, które maj swój jednoznaczny adres
np. Al, A3,.. i nazywane s komórkami. Wiersze s oznaczone liczbami, a kolumny literami.
Jak wygl da okno aplikacji Excel :
menu
główne
pasek
tytułowy
Paski
narz dziowe
aktywna
komórka
pole nazwy
Pasek formuły
Okno główne
arkusza
Karty arkuszy
Pasek stanu
1. Okno aplikacji: pasek menu, pasek narz dzi, pasek tytułu
2. Okno skoroszyt: znajduje si wewn trz okna aplikacji i zawiera zbiór arkuszy
3. Pole nazwy: wskazuje adres wybranej komórki
4. Pasek formuły: słu y do modyfikacji zawarto ci komórki
5. Kratowany obszar arkusza: poszczególne kratki oznaczaj komórki arkusza i słu do
wpisywania danych
6. Paski przewijania poziomego i pionowego
7. Zakładki arkusza: zawieraj nazwy arkuszy, nazwa aktywnego arkusza jest pod wietlona
8. Pasek stanu: wy wietla informacje dotycz ce wybranej opcji
57
Demonstracja pola edycji:
Upewnij si , e wybrana jest komórka Al, zauwa , e w komórce nie ma kursora. Naci nij klawisz
F2, w polu edycji pojawi si teraz przyciski
wpisz (do zatwierdzenia wprowadzonego tekstu)
anuluj (do anulowania wprowadzonej zmiany).
Wpisz dowolny tekst w pole edycji, wpisany tekst pojawi si w komórce i w polu edycji. Naci nij
enter lub kliknij myszk na przycisku
wpisz.
Edytuj jeszcze raz komórk A1 popraw jej zawarto
i wci nij przycisk
anuluj,
wprowadzana przez Ciebie zmiana zostanie usuni ta.
Dane mo emy równie wprowadza przez klikniecie w komórce myszk i wpisanie
odpowiedniej danej. Aby zaakceptowa t dan i zako czy wprowadzanie zmian nale y
nacisn tabulator, spowoduje to przej cie do komórki obok albo nacisn klawisz enter i
przeniesiemy si do komórki ni ej.
Natomiast aby usun zawarto komórki nale y j zaznaczy i nacisn przycisk Delete.
Obszar arkusza
Komórki: miejsce przeci cia kolumny i wiersza. Ka da komórka posiada swój adres okre lony
przez liter kolumny i numer wiersza. Np. komórka na przeci ciu kolumny H i wiersza 10 ma adres
H10.
Jak du y jest arkusz?
Arkusz kalkulacyjny ma 256 kolumn oznaczonych kolejno A,..,Z,AA..AZ,BB,...,BZ, a do IV oraz
65536 wierszy, ale to zale y od wersji Excela. Je li kiedykolwiek zgubisz si w arkuszu, to
mo esz łatwo wróci do jego pocz tku, przyciskaj c klawisze Ctrl+Home.
wiczenie
Wybierz ostatni komórk arkusza według nast puj cych instrukcji:
Naci nij klawisz End
Naci nij klawisz strzałki w dół
Naci nij klawisz End i klawisz strzałki w prawo
Wró do komórki A l naciskaj c klawisz Ctr+Home
wiczenie.
Obserwacja pasku stanu u dołu okna skoroszytu. Na pasku stanu mog znale
komunikaty:
NUM aktywny klawisz NumLock CAPS
aktywny klawisz CapsLock SCROL
LOCK aktywny klawisz
EXT wł czenie trybu EXTENDED(F8)
ADD wł czenie trybu ADD(Shift + F8) END aktywny klawisz End
si nast puj ce
Wprowadzanie i modyfikacja danych
Pierwszym etapem w przygotowaniu jakiegokolwiek arkusza kalkulacyjnego jest wpisanie
odpowiednich danych. Program Excel, podobnie jak inne arkusze kalkulacyjne, rozró nia trzy typy
wprowadzanych danych:
Etykiety- tak okre la si wpisywany tekst: tytuł arkusza, nagłówki kolumn i wierszy;
Liczby- s to warto ci liczbowe, w zale no ci od sposobu sformatowania komórek posta
liczby mo e by ró na;
Wzory (formuły)-s to wszelkie zapisy zło one z liczb, adresów komórek, operatorów
arytmetycznych i specjalnie wbudowanych funkcji. Formuły zawsze s poprzedzone
znakiem (=). Znak równo ci informuje Excela, e dane wpisane po nim s wzorem.
58
Operatory arytmetyczne:
*
/
^
=,<,>,<=,>=
ozn. Dodawanie
ozn. Odejmowanie
ozn. Mno enie
ozn. Dzielenie
ozn Pot gowanie
ozn. Porównywanie
wiczenie:
Wykonaj w arkuszu podobn
si dlaczego komórce B4 wy
A
B
1 Czynnik 1
5
2 Czynnik 2
7
3
Operacja
4 Suma
B1+B2
5 Iloczyn
B1*B2
6 Iloraz
B1/B2
tabelk , przypisuj c wszystko tak jak na zał czniku, zastanów
wietla si napis B1+B2 a w komórce C4 liczba
C
Wynik
=B1+B2
=B1*B2
=B1/B2
Poprawianie bł dów i pomyłek
Metody nanoszenie poprawek w komórkach arkusza kalkulacyjnego:
edycja zawarto ci komórce w polu edycji
nanoszenie poprawek bezpo rednio w polu komórki, przez dwukrotne klikni cie w
wybranej komórce
wiczenie
Wpisz do wiczenia poprzedniego jako czynnik1 i czynnik 2 kolejno liczby: 0,32 i 0,98, a pó niej
0.32 i 0.98. Obejrzyj wyniki. W drugim przypadku pojawi si bł d #ARG!, oznacza to, e arkusz
nie traktuje 0.32 i 0.98 jako liczby tylko jako wyra enia. Dokonaj poprawek, w komórce Bl w polu
edycji, a w komórce B2 przez jej dwukrotne klikni cie.
Porz dki w arkuszu
Zmiana szeroko ci (wysoko ci ) kolumn (wierszy) :
Ustawiamy kursor myszki w nagłówku, na linii oddzielaj cej dwie kolumny (wiersze) i
przeci gamy myszk ;
Format\Kolumna\Szeroko (Format\Wiersz\Szeroko )
Autodopasowanie obszaru: je eli chcemy automatycznie zwi kszy lub zmniejszy
kolumny(wiersza)tak aby komórki nie były wi ksze ni ich zawarto : Format
kolumna(wiersz)\Autodopoasowanie obszaru.
szeroko
Dodawanie, ukrywanie wiersz i kolumn.
Zaznacz kolumn (wiersz) prawym przyciskiem myszki kliknij na nagłówku i wybierz odpowiedni
opcj wstaw, usu lub ukryj (odkryj).
Wpisywanie i formatowanie danych
Po wpisaniu danych liczbowy nale y je sformatowa , wykonujemy to za pomoc polecenia:
Format\Komórki\Formatuj komórki lub prawym przyciskiem myszy Formatuj komórki
wiczenie:
Dla podanych danych wykonaj nast puj ce formatowania:
liczb 123 sformatowa na rodzaj liczbowy z dokładno ci do 4 miejsc po przecinku;
liczb 45 sformatowa j na rodzaj walutowy z dokładno ci a do groszy;
dzisiejsz dat i sformatowa j na dat krótk np. 12-04-04;
liczb 12 sformatowa na procent bez rozwini cia dziesi tnego.
59
Tak samo operacje formatowania mo na dokonywa dla grupy komórek.
Zmiana koloru tła, tekstu i obramowania
Tworzenie obramowania: Format\Komórki\Obramowania
Wybieramy, najpierw linie, które nas interesuj np. wewn trzne, zewn trzne, czy uko ne, a
nast pnie wybieramy styl, grubo i kolor linii.
Tworzenie tła: Format\Komórki\Desenie
Na zakładce desenie mo na wybra kolor wypełnienia dla komórki i dodatkowo okre li jej
wzór np. kreskowany, kropkowany.
Kopiowanie komórek
Poło enie komórek w arkuszu mo na zmieni kopiuj c lub przesuwa komórki do innej cz ci
tego samego arkusza, do innego arkusza w skoroszycie lub do innej aplikacji.
Sposoby kopiowania i przemieszczania komórek:
za pomoc polece Wytnij (Ctrl+X), Kopiuj, (Ctr+C) i Wklej (Ctr+V)
Zaznacz obszar komórek z poprzedniego wiczenia np. od A3 do C6, wybierz polecenie Kopiuj, a
nast pnie ustaw si w komórce od której chcesz wkleja skopiowane komórki i wybierz polecenie
Wklej.
Uwaga!
Gdy kopiujemy komórki s one powielane winne miejsce. Przy wklejaniu nale y pami ta , aby
zaznaczy tylko t komórk , która ma stanowi lewy górny róg obszaru wklejania.
za pomoc przemieszczania myszy, metod przeci gnij i upu (drag&drop)
Cofnij teraz te polecenia i wykonaj je za pomoc myszy metod przeci gnij i upu . Zaznacz
obszar, nast pnie chwy prawym przyciskiem myszy za kraw d tego obszaru i przenie do obszaru
docelowego. Pu przycisk myszy, pojawi si wtedy podrz dne menu, wybierz polecenie kopiuj
tutaj. W podobny sposób mo na kopiowa lub przesuwa całe kolumny lub wiersze, nale y je tylko
wcze niej zaznaczy , klikaj c na nagłówku.
za pomoc polecenia wklej specjalnie
Specjalne mo liwo ci przy kopiowaniu i wklejaniu komórek, daje polecenie wklej specjalnie.
Zaznacz dowolny obszar wybierz polecenie kopiuj ustaw si w komórce, która ma stanowi obszar
docelowy i wybierz polecenie wklej specjalnie.
Pojawi si okienko z mo liwo ciami wyboru polecenia wklej: wszystko, formuły, warto ci, formaty,
komentarze, wszystko poza obramowaniem, oraz z mo liwo ci wykonania operacji: dodania,
odj cia, pomno enia lub podzielenia warto ci.
Usuwanie, a wyczyszczanie komórek
Aby zmieni struktur danych w arkuszu, mo na wstawi , usun lub wyczy ci komórki, wiersze i
kolumny. Istnieje mo liwo wstawienia pustych komórek lub całych pustych wierszy i kolumn.
Gdy
wstawiamy komórki inne s przesuwane tworz c puste miejsce dla nowych komórek..
Np. Wstaw pusta kolumn miedzy kolumn B i C. Zaznacz dowoln komórk w kolumnie C (lub
cał
kolumn C) kliknij prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Wstaw- cała kolumnie.
Gdy usuwamy komórki, s one całkowicie usuwane z arkusza, a s siaduj ce komórki wypełniaj
ich
miejsce.
Gdy wyczyszczamy komórki usuwamy jedynie ich zawarto , lecz same komórki pozostaj nadal
w arkuszu.
Istnieje tak e mo liwo wyczyszczenia komórek przez wybranie polecenia Wyczy z menu
głównego Edycja, a nast pnie polecenia: wyczy wszystko, zawarto del, formanty lub
komentarze.
60
Kopiowanie za pomoc znaku „+"
Wpisz do komórki Al liczb l i ustawia si mysz w prawym dolnym rogu komórki, pojawi si
znak
„+" przeci gnij teraz mysz do komórki A5. Warto zaznaczona w komórce pierwszej została
powielona, tzn wsz dzie pojawiły s i jedynki. Teraz wpisz do komórki Bl liczb l, a do komórki
B2 liczb 2, zaznacz obie liczby, a nast pnie ustaw si mysz w prawym dolnym rogu
zaznaczonego obszaru, pojawi si znak „+" i przeci gnij teraz mysz do komórki B5. W komórkach
pojawiły si kolejne liczby 3,4,5 oznacza to, ze program domy lnie przyj ł e chcemy aby pojawiły
si kolejne warto ci ró ni ce si od siebie wła nie o podany interwał czyli jeden.
Wpisz do komórki C1 liczb 5, a do komórki C2 liczb 10 zaznacz teraz obie liczby, a
nast pnie ustaw si mysz w prawym dolnym rogu zaznaczonego obszaru, pojawi si znak „+" i
przeci gnij teraz mysz do komórki C5. W komórkach pojawiły si kolejne liczby 15,20,25 oznacza
to, ze program domy lnie przyj ł e chcemy aby pojawiły si kolejne warto ci ró ni ce si od
siebie wła nie o pi czyli o tyle ile podali my ró nicy pomi dzy wzorcowymi elementami.
wiczenia:
Wypełnij 20 kolejnych komórek:
A) kolejnymi liczbami parzystymi
B) kolejnymi liczbami nieparzystymi w porz dku malej cym
C) kolejnymi liczbami ujemnymi pocz wszy od 0
D) kolejnymi pełnymi godzinami poczynaj c od 8:00
E) kolejnymi datami zmieniaj cymi si o rok od 12-01-2000
F) kolejnymi dniami roboczymi
G) kolejnymi miesi cami od grudnia do stycznia bez wakacji
Uwaga! Aby sprawdzi jakie mo emy wykorzystywa w Excelu gotowe listy lub by doda
now list nale y wybra polecenia z menu Narz dzia - opcje i zakładk listy.
W taki sam sposób mo na kopiowa komórki zawieraj ce formuły, np. spróbuj sumowa liczby
parzyste, za pomoc funkcji SUMA(). Ustaw si w komórce A21 i wybierz na standardowym
pasku narz dziowym znak
pojawi si
SUMA(A1:A20), zaakceptuj t sum . Teraz
przekopiuj t komórk wzdłu pozostałych kolumn do komórki C21. Zobacz co stało si z
indeksami w kopiowanych formułach.
Adresowanie wzgl dne, bezwzgl dne i mieszane
Ustaw si w dowolnej pustej komórce i wpisz znak „=", nast pnie wska myszk komórk A1 i
wci nij enter. Skopiuj teraz t komórk za pomoc znaku „+” do nast pnych 10 komórek w
tej samej kolumnie. Zobacz co stało si
adresami kopiowanych komórek maj kolejno
adresy A2,A3,.. Takie adresowanie nazywamy adresowaniem wzgl dnym.
Je li chcemy aby indeksy liczbowe nie zmieniały si nale y wpisa przed liczb znak „$" i
skopiowa t komórk jeszcze raz. Je li chcemy kopiowa po wierszach nale y znak „$" doda
przed liter .
Takie adresowanie nazywamy adresowaniem mieszanym. Je li chcemy kopiowa po wierszach i
kolumnach bez zmiany adresy wtedy dokładamy znak „$" przed liter i przed liczb w adresie.
Takie adresowanie nazywamy adresowaniem bezwzgl dnym tzn. bez wzgl du na to gdzie
kopiujemy adres komórki pozostaje taki sam. Zatem Excel rozró nia trzy rodzaje adresowania
komórek:
a) Adresowanie wzgl dne, np. Al, Cl, G24
b) Adresowanie bezwzgl dne np., $A$1, $C$12, $G$2
c) Adresowanie mieszane np., $A5,C$12
wiczenie:
Uzupełnij poni sz tabelk , wypełniaj c szare pola odpowiednimi formułami, dla kursu euro
zastosuj adresowanie bezwzgl dne.
61
Bilans firmy samochodowej
Marka
Opel
Opel
VW
VW
SEAT
SEAT
Model
Astra
Corsa
Polo
Golf
Ibiza
Cordobe
Kurs euro
3,56
Import sztuk
10
8
5
12
3
2
Cena w
2000
2200
1500
1900
2100
2500
Cena w zł Dochód
wiczenie
Otwórz skoroszyt „Formuły- wiczenia” i wypełnij
wypo yczalnia aut, faktura VAT odpowiednimi danymi.
tabelki
w
arkuszach
lista
płac,
Budowanie wyra e o podło u tekstowym
Excel pozwala na odwoływanie si do komórek w których wpisywano dane tekstowe w taki sam
sposób jaki buduje si wyra enia arytmetyczne. Np. Do E5 wpisz l kwartał 2001
Do E7 wpisz =E5
Do E4 wpisz Dochód Jak powi za komórki E4 i E5? W operacjach wymagaj cych
ł czenia (dodawania) tekstu posługujemy si operatorem & (ampersand).
=E4&E5
lub
=E4&" "&E5
Przypisywanie nazw do komórek
Excel umo liwia przypisywanie nazw zarówno do poszczególnych komórek arkusza, jak i całych
obszarów komórek. Załó my, e chcesz przypisa komórce E8 nazw Podatek, ustaw si w tej
komórce wpisz Podatek w polu nazwy komórki i wci nij enter, nast pnie wpisz do komórki warto
40. Je eli chcesz odwoła si do tej warto ci w innej komórce wpisz jedynie formuł =Podatek
Uwaga! Przy wpisywaniu nazw komórek odst py s niedozwolone.
Podobnie mo na odwoływa si do całej grupy komórek, trzeba je tylko wcze niej zaznaczy .
Praca z wieloma skoroszytami
Domy lnie nowy skoroszyt w Excelu otwiera si z trzema pustymi arkuszami arkusz1,
arkusz2, arkusz3.
Uwaga! Domy lne ustawienia menu Narz dzia\Opcje zakładka Ustawienia - liczba arkuszy.
Zawsze mo na jednak to zmieni dodaj c albo usuwaj c arkusz.
Nowy arkusz: kliknij prawym przyciskiem myszy w pole nazwy arkusza i wybierz polecenie
wstaw arkusz lub wybierz z menu Wstaw polecenie Arkusz. Mo na te metoda przeci gnij i
upu zmieni poło enie tego arkusza.
Usuwanie arkusza: kliknij prawym przyciskiem myszy w pole nazwy arkusza i wybierz
polecenie usu arkusz lub wybierz z menu Edycja polecenie Usu Arkusz.
Zmian nazwy arkusza: kliknij prawym przyciskiem myszy w pole nazwy arkusza i wybierz
polecenie zmie nazw lub wybierz z menu Format polecenie Arkusz zmie nazw .
Cz sto te b dzie zachodzi potrzeba wymiany danych pomi dzy arkuszami a nawet
otwartymi skoroszytami, jak zatem adresowa komórki:
Odwołania do komórek mi dzy arkuszami tego samego skoroszytu: wpisz do komórki Al w
arkusz1 liczb , przejd do arkusza2 w komórce A l wpisz znak równa si = i przejd powrotem
do arkusz1 zaznacz komórk A1l i wci nij enter, spowoduje to powrót do arkusza2, w którym
pojawiła si nowa warto zaadresowana w ten sposób:
=Arkusz1!A1
Odwołania do komórek mi dzy arkuszami innego skoroszytu: otwórz teraz nowy skoroszyt
dostanie on nazw Zeszyt2.xls ustaw si w komórce A! i wpisz znak równa si = nast pnie
62
przejd do arkusz1 w Zeszycie1 i zaznacz komórk A1 i wci nij enter, spowoduje to powrót
do arkusza2, w którym pojawiła si nowa warto zaadresowana w ten sposób:
=[Zeszyt1.xls]Arkusz1!A1
wiczenie
Powtórz to dla grupy komórek, w arkuszu3 wstaw sum z komórek A1:A5 z arkusz2.
Funkcje
Funkcj
nazywamy
specjalnie zdefiniowane wyra enie, które umo liwia wykonanie
okre lonego rodzaju oblicze . Funkcje mog by u ywane pojedynczo lub jako bloki
w
wi kszych formułach. U ywanie funkcji upraszcza i skraca formuły, szczególnie te, które
wykonuj długie i zło one obliczenia
Np. zamiast wpisywania formuły sumuj cej liczby =A1+A2+A3+A4+A5+A6+A7+A8+A9+A10
mo na u y funkcji SUMA czyli =SUMA(A1:A10)
Wi cej informacji o poszczególnych funkcjach mo na uzyska po klikni ciu przycisku „kreator
funkcji" na pasku narz dziowym (Fx) lub wybieraj c z menu Wstaw- Funkcj .
Sekwencja znaków u yta do poprawnego wprowadzenia funkcji nazywa si składni .
Np. funkcja suma ma składni = SUMA(liczba1;liczba2;…);
Wszystkie funkcje maja tak sama składni podstawow . W nawiasach okr głych uj te s
wszystkie argumenty, oddzielone
rednikiem. Je li nie post pujemy według tych zasad,
wy wietlony zostanie komunikat wskazuj cy, e w formule jest bł d, je eli wprowadzimy
wszystko poprawnie pojawi si warto funkcji.
Funkcja SUMA jest najcz ciej u ywana ze wszystkich funkcji arkusza, dlatego mo emy
u ywa do wstawienia SUMY przycisk Autosuma, który znajduje si na pasku narz dzi
standardowy. Gdy u yjemy przycisku Autosuma, funkcja sumy zostanie wprowadzona
automatycznie, a nawet zostanie zaproponowany zakres komórek do sumowania.
Kategorie funkcji:
ostatnio u ywane zapami tanych kilka ostatnio u ywanych funkcji;
wszystkie alfabetyczny spis wszystkich funkcji,
finansowe funkcje u ywane do analiz finansowych obliczaj ce np. stop zwrotu
inwestycji, wysoko raty kredytu, oprocentowane i wiele innych
daty i czas funkcje zwi zane z obliczeniami na danych typu data lub czas, podaj np.
numer dnia ilo dni pomi dzy dwiema datami, dzisiejsz dat i inne;
matematyczne najró niejsze funcie matematyczne poczynaj c od prostych takich jak
liczba Pi, suma, iloczyn, iloraz przez funkcje trygonometryczne, logarytmiczne,
wykładnicze, cyklometryczne i wiele innych;
statystyczne ró nego rodzaju funkcje ułatwiaj ce tworzenie statystyk, mi dzy innymi
funkcja rednia, wariancja, odchylenie standardowe ale tak e minimum, maksimum
wyszukiwania i adresu przeszukuj listy w poszukiwaniu komórek spełniaj cych
okre lone kryteria, np. wyszukaj.pionowo- przeszukuje list kolumnowo;
bazy danych funkcje u ywane do analizy danych przechowywanych na listach lub w
bazach danych. Ka da z tych funkcji, oznaczonych wspólnie jako Dfunkcje, u ywa trzech
argumentów: baza danych, pole i kryteria. Argumenty stanowi odwołanie do zakresów
arkusza u ywanych przez funkcj ;
tekstowe funkcje zwi zane z danymi typu tekstowego, np. zwraca liczb znaków w
ci gu tekstowym, podaje kod ASCII znaku
logiczne funkcje operuj ce na danych typu prawda lub fałsz. Znajduj si tam
funkcje: ORAZ Zwraca warto PRAWDA, je eli wszystkie argumenty maj warto
PRAWDA, FAŁSZ Zwraca warto logiczn FAŁSZ ,JE ELI Okre la warunek logiczny
do sprawdzenia, NIE Odwraca warto
logiczn argumentu, LUB Zwraca warto
PRAWDA, je li którykolwiek argument ma warto
PRAWDA, PRAWDA Zwraca
warto logiczn PRAWDA;
63
informacyjne funkcje które podaj informacje o danych na których pracujemy, np.
LICZ.PUSTE Zlicza puste komórki wewn trz zakresu, NR.BŁ DU Zwraca liczb
odpowiadaj c typowi bł du.
wiczenie
1. Z kategorii statystyczne wstaw funkcj min, która minimaln spo ród liczb z zakresu od
A1:A4 oraz funkcj max, która policzy maksymaln spo ród liczb z zakresu A1;A4.
2. Wstaw odpowiedni blok funkcji, która policzy nast puj c warto wyra enia
=
1
+ 27
=
1 + 2 + ... + 20
3 3 +1
20 * 2
3. Z kategorii funkcji daty czasu wykorzystaj funkcj Dni.360, aby policzy ile zostało
dni do sylwestra.
4. Zastosuj funkcj , która poda, dla dowolnej daty jaki to dzie tygodnia (numer dnia tygodnia).
3. Wstaw funkcj , która poda nam dzisiejsz dat (bezparametrowa funkcja dzi ()).
4. Zastosuj funkcj logiczn Je eli dla nast puj cych zagadnie :
sprawdzenia czy liczba z komórki jest dodatnia czy ujemna
wykonania operacji mno enia przez 2, ale tylko
dla liczby, która jest ró na
od zera
okre l wzrost danej osoby, przyjmuj c, e powy ej 170 cm wzrost okre lamy jako wysoki,
a w przeciwnym przypadku redni, a co je eli doło ymy trzeci wariant dla osób poni ej
160 cm okre lany jako niski
Składnia funkcji:
=JE ELI(test logiczny;"warto je eli prawda";"warto je eli fałsz")
wiczenie
Otwórz skoroszyt „Funkcje- wiczenia” i wypełnij tabelki w funkcje statystyczne, funkcja
je eli, funkcje licz.je eli odpowiednimi danymi.
Wykresy
Wykres jest graficzn prezentacj danych z arkusza. Warto ci z komórek arkusza czyli punkty
danych, przedstawione s na wykresie jako słupki, linie, kolumny, wycinki koła lub inne kształty.
Podstawowe elementy wykresów:
• Serie danych s ci giem warto ci, które chcesz przedstawi na wykresie
• Kategorie umo liwiaj organizacj punktów w serii
danych.
Etapy tworzenia wykresu:
• znajd dane dla których chcesz utworzy wykres (mo e to by tabelka z wiczenia bilans
firmy samochodowej)
• zaznacz seri (obszar dla którego chcesz utworzy wykres)
• uruchom kreator tworzenia wykresów (wybierz polecenie wstaw wykres lub kliknij na pasku
narz dzi w przycisk kreator wykresów)
• krok1: wybierz typ wykresu np. słupkowy
• krok2: zakres danych powinien si pojawi automatycznie ale mo na go wpisa r cznie serie
danych (warto ci danych do naszego wykresu mog zmienia si w kolumnie lub w wierszu)\
• krok3: opcje wykresu, dodatkowo mo na okre li tytuł wykresu, legend , etykiety danych
(pokazuj warto ci)
• krok4: poło enie wykresu (mo na wskaza bie cy arkusz lub nowy)
Je eli nie wybrali my wszystkich opcji podczas korzystania z kreatora zawsze mo na powróci
do nich za pomoc narz dzi na pasku wykres, albo zaznaczy wykres i ponownie uruchomi
kreatora.
Klikaj c prawym przyciskiem myszy na wybranym elemencie wykresu mo na wybra opcj
formatuj i zmieni np. kolor tła, czcionk lub inne ustawienia.
64
wiczenie
Utwórz tabelk podobn do tej poni ej i wykonaj dla niej wykres kolumnowy, nast pnie usu
seri : albumy i beletrystyka
Ksi garnia Mariola
Sprzeda w egzemplarzach
Rodzaj
I kwartał II kwartał
Beletrystyka
54
45
Naukowo- techniczne
4
6
Literatura dzieci ca
32
64
Albumy
43
12
Romanse
32
35
III kwartał
22
10
36
38
33
Ksi garnia Mariola
70
60
Beletrystyka
50
Naukowo- techniczne
40
Literatura dzieci ca
30
Albumy
20
Romanse
10
0
1
2
3
wiczenie
Otwórz skoroszyt „wykresy- wiczenia.xls” i spróbuj wykona w nim wykresy podobne do
tych które zostały umieszczone w kolejnych arkuszach: klasyfikacje medalowe, ankieta,
wykresy funkcji.
Drukowanie arkuszy
Wi kszo ci arkuszy nie przechowuje si tylko na dysku komputera. W druj one w formie
wydruków do szefa lub do foldera z dokumentami kierownika działu. Jednak e wydruk wydrukowi
nierówny. U ytkownik mo e odpowiednio modyfikowa proces drukowania, pocz wszy od
okre lenia formatu papieru, marginesów, tre ci nagłówków i stopek, a po skalowanie arkusza.
Drukuj c niewielkie tabelki, mo na z powodzeniem stosowa domy lne ustawienia Excela. Jednak
chc c w sensowny sposób rozmieszcza na wydruku obszerne projekty, trzeba ju na etapie
tworzenia arkusza zastanowi si nad zaplanowaniem układu strony.
wiczenie
Otwórz dokument rachunki z limitami.xls
Na podstawie otwartego dokumentu omów w jaki sposób nale y przygotowa dokument do
wydruku.
Aby okre li orientacj strony, wybieramy polecenie Ustawienia strony z menu Plik, klikamy kart
Stron i wybieramy kolejne zakładki:
1. STRONA- Dopasowanie strony:
• w sekcji Orientacja zaznaczamy opcj Pionowa lub Pozioma
• w sekcji Skalowanie mo na dopasowa wielko
wydruku w procentach do
rzeczywistego obrazu w miar mo liwo ci
• je li drukarka pozwala na wydruki z ró n rozdzielczo ci , w polu Jako wydruku
pojawiaj si ró ne warto ci dpi. Bardziej precyzyjne ustawienia, na przykład odnosz ce si
do sposobu drukowania kolorów, dost pne s po wci ni ciu przycisku Opcje - wówczas na
ekranie pojawiaj si opcje udost pniane przez sterownik drukarki.
2. MARGINESY- Ustawienie marginesów
Zastosowanie mniejszego marginesu pozwala na powi kszenie rozmiarów arkusza lub te
umieszczenie wi kszego obszaru wydruku na jednej stronie. Wi ksze szeroko ci marginesów nie
powoduj "przeładowania" drukowanej strony.
65
Do pozycjonowania arkusza na stronie słu
znajduj ce si na karcie Marginesy
pola
Je eli drukowany arkusz nie zajmuje całego obszaru wydruku, mo emy skorzysta na karcie
Marginesy w sekcji Wy rodkuj na stronie z dwóch praktycznych pól wyboru: W pionie i W
poziomie. Pozwalaj one na rozmieszczenie drukowanego arkusza w równej odległo ci od kraw dzi
strony.
W przypadku mniejszych tabel unikamy wi c umieszczenia zadrukowanego obszaru w lewym
górnym rogu kartki. Zaznaczenie obu pól powoduje dokładne wy rodkowanie wydruku na stronie.
Na karcie Marginesy mo na te okre li szeroko obszarów przeznaczonych na nagłówek i stopk .
Słu do tego pola Nagłówek i Stopka. Aby zmie ci na stronie maksymalnie du o informacji,
warto wpisa w obu z tych pól warto zero i tym samym zrezygnowa z umieszczania nagłówka i
stopki na stronie.
Czasami mo e si zdarzy , e wydruk b dzie mało czytelny, gdy szeroko kolumn jest zbyt mała.
Nast puje to najcz ciej po sformatowaniu szeroko ci kolumny poleceniem Autodopasowanie
obszaru. Najlepszym rozwi zaniem jest u ywanie czcionek TrueType, których wygl d na ekranie
odpowiada rezultatowi na wydruku.
3. ARKUSZ- Wybór obszaru wydruku
Przed rozpocz ciem drukowania arkusza u ytkownik powinien te przemy le , co wła ciwie chce
wydrukowa . Czy ma by to cały arkusz, czy tylko jego okre lony fragment? Excel umo liwia
wybór trzech obszarów drukowania: całego skoroszytu wraz ze wszystkimi arkuszami, tylko
wybranych
arkuszy
lub
aktualnie
zaznaczonego
fragmentu
arkusza.
Po wybraniu polecenia Plik | Drukuj w oknie dialogowym o tej samej nazwie w sekcji Drukuj
zobaczymy trzy przyciski opcji: Zaznaczony fragment, Aktywne arkusze oraz Cały skoroszyt. Gdy
decydujemy si na wydruk cz ci arkusza, klikamy przycisk Zaznaczony fragment, co spowoduje
wydruk tylko zaznaczonego obszaru komórek aktywnego arkusza. Pozostałe komórki nie pojawi
si na drukowanym dokumencie. Je eli chcieliby my dokona wydruku wszystkich arkuszy
niezale nie od zaznaczenia, to w takim przypadku zaznaczamy przycisk opcji Aktywne arkusze.
Wi kszy obj to ciowo wydruk zawieraj cy wszystkie arkusze aktywnego skoroszytu uzyskamy po
wybraniu przycisku Cały skoroszyt. Je eli drukujemy stosunkowo cz sto, to wywoływanie okna
dialogowego Drukuj mo emy przyspieszy , wykorzystuj c kombinacj klawiszy [Ctrl]+[P].
Wybór drukarki
W przypadku gdy do komputera podł czonych jest kilka drukarek lub te mamy dost p do ró nych
drukarek sieciowych, przed rozpocz ciem wydruku nale y wybra odpowiedni drukark z listy
rozwijalnej Nazwa, znajduj cej si w sekcji Drukarka okna dialogowego Drukuj.
Je li podczas aktualnej sesji nie dokonywano wyboru drukarki, w oknie dialogowym wy wietlana
jest nazwa drukarki domy lnej. Gdy wcze niej dokonano ju wyboru drukarki, to podczas danej
sesji b dzie ona drukark domy ln .
Wstawianie nagłówków i stopek
Nagłówki i stopki mog zawiera informacje uzupełniaj ce wydruk, pocz wszy od nazwy
skoroszytu, nazwy arkusza, aktualnej daty i czasu, a po tekst zdefiniowany przez u ytkownika.
U ytkownik mo e samodzielnie zdefiniowa
tre nagłówka, wybieraj c kolejno opcje Plik |
Układ strony | Nagłówek/stopka | Nagłówek
niestandardowy
66
Domy lnie Excel umieszcza w nagłówku nazw arkusza, a w stopce numer strony. Aby to zmieni ,
trzeba przej do karty Nagłówek/stopka znajduj cej si w menu Plik | Ustawienia strony. Okno to
zawiera dwa pola podgl du, w których wy wietlany jest aktualny wygl d stopki i nagłówka. Z list
rozwijalnych Nagłówek oraz Stopka mo emy wybiera pomi dzy kilkoma innymi wariantami
proponowanymi przez program, na przykład nazw zalogowanego u ytkownika wraz z liczb stron,
dat i czasem czy te nazw firmy wraz z nazw arkusza i liczb stron.
Je eli u ytkownik chciałby zmodyfikowa nagłówek i stopk odpowiednio do swoich potrzeb,
powinien klikn przycisk Nagłówek niestandardowy lub Stopka niestandardowa. Powoduje to
wy wietlenie kolejnego okna dialogowego, umo liwiaj cego indywidualne zdefiniowanie danych i
nazw wy wietlanych w tych elementach arkusza. Za po rednictwem sze ciu przycisków
znajduj cych si w tym oknie mo na doł cza do nagłówka i stopki dodatkowe dane. Znaczenie
przycisków
opisano
w
ramce
poni ej.
Przyciski: Numer strony, Razem stron, Data, Godzina, Nazwa pliku, Nazwa pliku, Nazwa
arkusza.
Klikni cie danego przycisku powoduje wstawienie odpowiedniego pola funkcji w miejscu
aktualnego poło enia kursora w obr bie jednej z trzech sekcji nagłówka lub stopki umieszczonych
poni ej przycisków.
Przykładowo, aby umie ci na ka dej stronie w lewej cz ci stopki tekst "Strona X z Y stron",
nale y wybra opcj Plik | Ustawienia strony, a nast pnie klikn kart Nagłówek/stopka oraz
przycisk Stopka niestandardowa. Kasujemy zawarto rodkowej sekcji i w lewej sekcji wpisujemy
tekst Strona, a potem klikamy przycisk Numer strony. Wprowadzamy liter z ze spacj przed i po,
klikamy przycisk Razem stron i wpisujemy tekst stron. Po zako czeniu wprowadzania nale y
klikn przycisk OK. Wówczas ka da wydrukowana strona danego arkusza b dzie zawierała
informacj o jej aktualnym numerze oraz liczbie wszystkich stron. Je eli w stopce lub nagłówku
miałby by wy wietlany znak "&" b d cy standardowo operatorem, to nale y wpisa go podwójnie,
czyli jako "&&", gdy dopiero taki zapis powoduje wy wietlenie w nagłówku lub stopce
pojedynczego znaku "&".
Skalowanie wydruku
Je li zamierzamy wydrukowa tylko fragmenty arkusza, zazwyczaj wypełniaj one jedynie cz
strony. W takich sytuacjach mo na powi kszy skal komórek podczas wydruku. Wpływa to na
popraw czytelno ci i z reguły pozwala na lepsze wypełnienie strony. Mo e si równie zdarzy , e
tabela pomimo w skich marginesów nie b dzie mie ciła si na stronie. W takim przypadku
pomniejszenie skali komórek pozwala na zwi kszenie ich liczby na wydruku.
Sekcja Skalowanie umo liwia powi kszenie lub
pomniejszenie wydruku; znajduje si ona na
karcie Strona
Skal wydruku mo na zmieni na karcie Strona - dost pnej po wybraniu z menu Plik opcji
Ustawienia strony. W sekcji Skalowanie znajduje si pole Dopasuj do pozwalaj ce okre li
procentow warto skalowania drukowanego arkusza. Warto ci poni ej 100% pomniejszaj
wielko
drukowanych
komórek,
warto ci
powy ej
100% powi kszaj
je.
Je eli chcemy, by na wydruku arkusz zajmował okre lon liczb stron, musimy zaznaczy opcj
Wpasuj w strony i w polach obok okre li liczb stron, na których ma by umieszczony wydruk.
Opcja ta umo liwia tylko pomniejszenie wydruku, jego powi kszenie tym sposobem jest
niemo liwe.
67
Wydruk kilku kopii
Je eli musimy wydrukowa okre lony skoroszyt i przekaza go kilku współpracownikom, to w
oknie dialogowym Drukuj mo emy dokładnie zdefiniowa liczb niezb dnych kopii. W celu
okre lenia liczby kopii z menu Plik wybieramy polecenie Drukuj i w polu Ilo kopii podajemy
liczb potrzebnych nam egzemplarzy. Je eli zamierzamy drukowa dokument zajmuj cy wi ksz
liczb stron, mo emy dodatkowo zaznaczy pole wyboru Sortuj, odpowiedzialne za automatyczne
porz dkowanie kolejnych stron przy drukowaniu wielu kopii dokumentu.
Okre lanie obszaru wydruku
Czasami mo e si zdarzy , i w obszernym arkuszu b dziemy chcieli wydrukowa tylko pewn
ilo danych. Je eli cz ciej musimy drukowa okre lony fragment danego arkusza, to mo emy
zdefiniowa obszar wydruku. Dzi ki temu zawsze przy drukowaniu takiego arkusza b dzie
uwidaczniany wył cznie jego fragment zdefiniowany jako obszar wydruku, natomiast nie b dzie
konieczna ponowna modyfikacja ustawie .
W celu okre lenia obszaru wydruku nale y przej do opcji Plik | Ustawienia strony, wybra kart
Arkusz, klikn pole Obszar wydruku i wpisa z klawiatury zakres drukowanych komórek lub
zaznaczy obszar wydruku myszk .
Definiowanie powtarzaj cych si komórek
W przypadku wydruku list lub bardzo długich arkuszy najcz ciej pojawia si nast puj cy problem:
etykiety kolumn czy te wierszy s drukowane tylko na pierwszej stronie. Mo e to powodowa
trudno ci z przyporz dkowaniem poszczególnych komórek do okre lonej kolumny lub wiersza,
gdy brak jest odpowiadaj cych im opisów.
Gdy mamy do czynienia z długimi lub szerokimi tabelami, mo emy zdefiniowa komórki, które
Excel b dzie powtarzał na ka dej drukowanej stronie. W tym celu wybieramy polecenie Plik |
Ustawienia strony, klikamy kart Arkusz, uaktywniamy pole wprowadzania U góry powtarzaj
wiersze, ewentualnie Z lewej powtarzaj kolumny i okre lamy, które kolumny lub wiersze komórek
maj by powtarzane na ka dej stronie wydruku. Mo emy te posłu y si przyciskiem Zwi okno
dialogowe, znajduj cym si po prawej stronie obu pól wprowadzania, a nast pnie w arkuszu
roboczym zaznaczy myszk wiersz lub kolumn , która ma by powtarzana, i wcisn przycisk OK.
Je eli wybrali my pole wprowadzania U góry powtarzaj wiersze, to zaznaczony wiersz b dzie
powtarzany na pocz tku ka dej strony wydruku, natomiast kolumna zdefiniowana w polu Z lewej
powtarzaj kolumny b dzie drukowana na ka dej kartce z lewej strony. Mo na zdefiniowa wi ksz
liczb wierszy i kolumn jako komórki powtarzaj ce si .
Kontrola wydruku
Przed rozpocz ciem wydruku warto sprawdzi , czy drukowany dokument b dzie odpowiadał
naszym wyobra eniom i potrzebom. Pozwala to na zaoszcz dzenie papieru, a tym samym
pieni dzy.
W tym celu wybieramy opcj Plik | Podgl d wydruku, co powoduje wy wietlenie na ekranie
monitora pierwszej strony wydruku. Pomi dzy stronami przemieszczamy si za pomoc suwaka na
pasku przesuwu znajduj cym si z prawej strony ekranu lub za pomoc przycisków: >> i <<.
Przycisk Ustawienia umo liwia bezpo rednie przej cie do okna dialogowego Ustawienia strony.
Przycisk Zamknij pozwala na powrót do arkusza roboczego. Drukowanie mo emy rozpocz ,
klikaj c przycisk Drukuj.
Chc c wy wietli marginesy, nale y klikn przycisk Marginesy. Klikni cie za pomoc myszki
wy wietlanej strony lub przycisku Powi kszenie powoduje powi kszenie lub pomniejszenie widoku
aktywnej strony.
Praktyczny sposób przemieszczania si pomi dzy pierwsz a ostatni stron dokumentu w trybie
podgl du wydruku stanowi wykorzystanie kombinacji klawiszy [Ctrl]+[€] lub [Ctrl]+[ ], lecz jest
to mo liwe tylko wtedy, gdy nie jest wykorzystywana funkcja powi kszenia.
68
Opcje drukowania
W przypadku domy lnego arkusza roboczego Excela na wydruku uwidocznione s linie siatki, co
mo e wygl da nieestetycznie przy drukowaniu sformatowanych tabel. Dlatego te w takim
wypadku mo emy zablokowa wydruk linii siatki widocznych na ekranie monitora. W tym celu
wywołujemy opcj Plik | Ustawienia strony, klikamy kart Arkusz i w sekcji Drukuj usuwamy
znacznik z pola wyboru Linie siatki.
Po wybraniu opcji Plik | Układ strony | Arkusz
mo emy zdefiniowa obszar drukowania oraz
okre li komórki powtarzaj ce si na kolejnych
stronach wydruku
Do skontrolowania za pomoc wydruku formuł zastosowanych w arkuszu zaleca si wydrukowanie
nagłówków wierszy i kolumn. Bez tego bardzo trudno jest zlokalizowa odno niki w
wydrukowanym arkuszu. Aby nagłówki wierszy i kolumn pojawiły si na wydruku, trzeba
zaznaczy pole Nagłówki wierszy i kolumn.
69
Usługi internetowe
Sieci komputerowe
Strony WWW
Poczta elektroniczna
SIECI KOMPUTEROWE
Poj cie sieci komputerowej :
Dwa lub wi cej komputerów, które komunikuj si ze sob w ustalony sposób i wymieniaj mi dzy
sob informacje.
Rodzaje sieci (podział sieci)
Bior c pod uwag zale no komputerów :
Sieci typu klient-serwer. Przykładami takich sieci mog by Novell Netware, Windows NT Serwer,
Windows 2000 Serwer, UNIX, Linux. Oznacza to, e w sieci s dwa rodzaje komputerów :
serwery dostarczaj ce usługi; u ytkownicy dziel do nich dost p w sieci;
klienci s komputerami u ytkowników, które dziel zasoby w sieci. Aby stacja robocza mogła
korzysta z zasobów sieci czy serwera musi by na niej zainstalowane oprogramowanie klienta.
Sie ka dy z ka dym (ang. peer-to-peer), w której wszystkie komputery mog pełni rol klientów i
serwerów. Przykładami takich sieci s LANtastic, Windows 95/98/ME/2000/NT/CE i OS/2 Warp
Connect, BEOS. (niektórzy traktuj to rozwi zanie jako pseudo-sie lub jako system
wielodost pny).
Bior c pod uwag rozpi to (rozległo , zasi g) sieci dzieli si na :
LAN – Local Area Network (sieci lokalne)
MAN – Metropolitan (Municipal) Area Network (sieci Miejskie) jak równie sieci Campusowe
WAN – Wide Area Network (sieci rozległe, globalne).
Rodzaje ł czy (mediów) i ich wła ciwo ci. Składniki okablowania.
Okablowanie jest bardzo istotnym elementem sieci. Musi spełnia zarówno obecne jak i
przyszłe wymagania odno nie warunków transmisji danych, charakterystyki elektrycznej i
topologii. W transmisji danych stosowane s dwa rodzaje mediów:
-
media przewodowe - obejmuj przewody metalowe (najcz ciej miedziane) oraz
wiatłowodowe;
media bezprzewodowe - termin ten odnosi si do metod przesyłania sygnałów w powietrzu lub
przestrzeni kosmicznej, kategoria ta obejmuje transmisj w podczerwieni, mikrofali i fal
radiowych;
Charakterystyka mediów przewodowych
Nazwa medium
topologia Max długo
skr tka
cienki ethernet
Gwiazda
100 m
Magistrala 185 m
gruby ethernet
Magistrala 500 m
wiatłowody (plastikowe, szklane,
jednomodowe, wielomodowe)
1000, 2000
3000 m
Rodzaj styku
RJ45
BNC
T-Connector
Terminator
BNC
T-Connector
Terminator
70
SPOSOBY DOST PU DO INTERNETU :
Poprzez modemy z wykorzystaniem poprzez protokołu TCP/IP i PPP (point-to-point-protocol)
płac c za impulsy tak jak rozmowach lokalnych lub wykupuj c pakiety o okre lonej ilo ci godzin
korzystania z internetu w miesi cu
Ł cza stałe – całodobowy dost p do internetu po wykupieniu usługi u dostawcy usług
internetowych czyli providera (np. TPSA DIALOG, NETIA, POLPAK, NASK wła ciciele sieci
telewizji kablowych oraz inni lokalni prowiderzy)
INTERNET
Wyraz Internet jest zbitk wyrazów interconnection (poł czenie) i network (sie komputerowa)
Internet, który nie jest niczyj własno ci , rozwijał on si przez długie lata i stanowi „Sie sieci”.
Oplata swoimi mackami cała kul ziemsk , wykorzystuj c poł czenia telekomunikacyjne
(telefoniczne, wiatłowodowe), energetyczne, satelitarne
Wymiana informacji mi dzy podsieciami odbywa si zwykle za po rednictwem protokołu TCP/IP
(transmission control protocol/internet protokol)
Protokoły s to zasady, których przestrzegaj sieci komputerowe porozumiewaj c si mi dzy sob .
Ka dy protokół jest to zbiór technicznych specyfikacji, dzi ki którym komputery, niezale nie od
ich rodzaju lub od technologii, według której zostały ze sob poł czone, mog wymienia mi dzy
sob informacje
Protokóły s ró ne np. :TCP/IP, NETBEUI, IPX/SPX
Komunikaty, informacje s przygotowywane do wysyłki i dzielony na mniejsze cz ci zwane
pakietami.
Pakiet jest jedn z podstawowych jednostek miar w Internecie. Pakiety mog by ró nej wielko ci,
w zale no ci od tego, jaka aplikacja go utworzyła (wyobra my sobie jako koperty lub paczki
zawieraj ce informacje.
Wzdłu całej trasy znajduj si komputery zwane routerami. Ich jedynym zadaniem jest
odszukiwanie adresów sieciowych i ustalanie najlepszej trasy przekazu. W mgnieniu oka s
wybierane najmniej zatłoczone trasy przejazdu, co jest analizowane dla ka dego pakietu osobno.
Gdy pakiety dotr ju do miejsca przeznaczenia, s ponownie ł czone do postaci pierwotnie
wysyłanego komunikatu.
Do nawi zania i wymiany danych pomi dzy komputerami sieci wymagane jest stosowanie
odpowiedniego j zyka czyli protokołu. Najcz ciej stosowanym protokołem w internecie jest
protokół TCP/IP. Składa si on dwóch cz ci TCP i IP. IP – pozwala nada ka demu
komputerowi sieci indywidualny (niepowtarzalny) numer składaj cy si z czterech bitów (np.:
192.168.0.3). W danej sieci komputerowej nie mog działa komputery o dwóch identycznych
numerach IP. Takie oznaczenie komputerów w sieci pozwala na przesyłanie danych pod dany adres
(numer IP) bez pomyłki. TCP – pozwala na podzielenie danych na małe cz ci zwane pakietami.
Ka dy pakiet otrzymuje w procesie kapsulacji dane: sk d został wysłany i dok d ma dotrze , sum
kontrolna pozwalaj c sprawdzi w miejscu docelowym czy nie uległy uszkodzeniu adne dane,
miejsce w ród innych pakietów danego pliku oraz same dane. Po dotarciu do komputera
adresowego wszystkie pakiety s ł czone w cało i przedstawiane w postaci jednego pliku takiego
jaki został wysłany. Je eli który z pakietów nie dotrze do miejsca przeznaczenia i nie zostanie
wysłany komunikat o jego odebraniu transmisja jest ponawiana. Poszczególne pakiety mog by
transmitowane ró nymi drogami (komutacja pakietów) a ich drog ustalaj specjalistyczne
komputery (routery).
W złem sieci komputerowej jest ka de doł czone urz dzenie, które mo na zaadresowa . Oznacza
to, e ma ono swój unikalny adres w sieci.
Adresy w Internecie :
Wyró niamy adresy internetowe IP 32 bitowe, czyli oddzielone kropkami liczby z przedziału 0 do
255, np. : 195.164.124.129 (adres IP serwera ZDZ)
71
W sieci komputerowej (Internet – tez jest sieci komputerow ) komputery mog by
równie identyfikowane poprzez nazw . Pozwala to na przypisanie komputera do okre lonej grupy
(domeny). Domenami najwy szego poziomu s nazwy okre laj ce przynale no komputera do
okre lonej organizacji czy firmy:
Przykładowe adresy domenowe :
http://www.zdz.zary.pl (adres domenowy serwera ZDZ) (zdz.zary.pl – domena)
Znaczenie przyrostków w domenach :
pl – polska
de – deutschland (niemcy)
fr – france (francja)
uk – united kingdom (wielka brytania)
fi – finlandia
cz – czechy
com
Strefa zastosowa komercyjnych
edu
Sektor edukacji
gov
Instytucje rz dowe
int
Organizacje mi dzynarodowe
mil
Organizacje militarne
net
organizacje zajmuj ce si sieciami komputerowymi
org
Inne organizacje (non-profit)
Adres domenowy: impuls.issi.uz.zgora.pl nale y czyta od ko ca (prawej strony).
Polska
Zielona Góra
Nazwa komputera w
sieci lokalnej
Uniwersytet Zielonogórski
Instytut Sterowania i
Systemów Informatycznych
W strukturze adresu przedostatnie i ostatnie słowo oznacza stref (ang. zone) geograficzn –
dwuliterowy symbol kraju i regionu. Oprócz strefy geograficznej wyró niamy te strefy zastosowa
(jak w tabeli powy ej).
W praktyce du o łatwiej jest zapami ta i stosowa nazwy komputerów od ich
czterobajtowych numerów. Numery (IP) mog czasami ul ga zmianie, natomiast nazwy raczej nie.
Usługa, która jest odpowiedzialna za kojarzenie adresów numerycznych i nazw nazywa si DNS
(Domain Name Server). Działa ona w ten sposób, e u ytkownik komputera korzystaj cy z sieci
komputerowej poprzez wła ciwa aplikacj (np. przegl dark internetow podaje nazw komputera
z którego zasobów chce skorzysta . Serwer DNS zamienia na podstawie posiadanych danych
nazw na numer IP i zwraca go u ytkownikowi, który dalej korzysta ju z tego numeru IP, aby
odnale wła ciwy komputer w sieci.
Adresy URL
URL jest adresem lokalizuj cym zasób w Internecie. Np. :
http://www.zdz.zary.pl
lub
http://195.164.124.129
Składa si z trzech głównych cz ci:
• identyfikatora usługi (protokołu)
okre la si nast puj ce typy usług (protokołów) :
http://
72
ftp://
file://
gopher://
telnet://
news://
mailto:
• nazwy domeny
mo e składa si z adresu domenowego np. www.zdz.zary.pl lub adresu IP np.
195.164.124.129
• cie ki dost pu do pliku na serwerze
Wad adresu URL jest jego nietrwało . Zmiana poło enia dokumentu w systemie
katalogów plików powoduje utrat wa no ci wszystkich istniej cych do niego odniesie .
Usługi internetowe
Z adresami URL powi zane s usługi internetowe. W ród nich wyró niamy:
1. WWW – protokół http;
2. poczta elektroniczna – protokół mailto
3. grupy dyskusyjne – protokół news;
4. transfer plików – protokół ftp;
5. telnet – zdalny dost p na konto na serwerze;
6. IRC, ICQ i inne komunikatory sieciowe (GG, WPKontakt, Tlen, Miranda).
7. Wideokonferencje (Netmeeting, Yahoo Messenger, Paltalk)
USŁUGA WWW
Hipertekst stanowi now jako w dziedzinie reprezentacji wiedzy. Ł czy on w sobie
elementy klasycznej formy prezentacji (tekst, ilustracje, d wi k, animacja), znane nam z ksi ek,
czy kaset wideo z odsyłaczami, które s now technik wi zania ze sob dokumentów
gromadzonych w ró nych miejscach.
Poj cie hipertekstu wprowadzone zostało w połowie lat 60. przez Teda Nelsona. w tym
czasie wizja wiatowych zasobów informacyjnych powi zanych setkami milionów odno ników
mogła zrodzi si jedynie w głowach wielkich optymistów. Najpopularniejszym obecnie systemem
hipertekstowym jest WWW (World Wide Web), czyli wiatowa paj czyna odno ników ł cz cych
zasoby gromadzone na serwerach rozlokowanych na wszystkich kontynentach. Z systemem WWW
wi e si protokół HTTP (HiperText Transfer Protocol), za pomoc którego komunikuj si ze sob
serwery usług WWW oraz programy-klienci, zwane przegl darkami WWW (ang. browser).
Dokumenty udost pniane w systemie WWW przygotowywane s w j zyku HTML (HiperText
Markup Language). S to pliki tekstowe, w których za pomoc specjalnie zdefiniowanej grupy
znaczników okre lamy sposób formatowania tekstu (rodzaj czcionki, tabelki, listy wyliczeniowe
itp.) i wskazujemy odwołania do innych zasobów (obrazki, animacje, d wi ki, inne dokumenty
HTML), które maj by wł czone do pliku b d dost pne poprzez ł cznik w dokumencie.
Dokumenty HTML s plikami tekstowymi. Aby zatem mo liwe było okre lanie reguł
formatowania dokumentów przegl darki powinny zna wszystkie mo liwe znaczniki i stosowa si
do nich prezentuj c u ytkownikowi dany dokument. Niestety, a mo e na szcz cie j zyk HTML
jest stale rozwijany i wzbogacany o nowe znaczniki pozwalaj ce na coraz bardziej wymy lne
manipulacje tekstem oraz nowe formy wł czania grafiki, animacji, d wi ku do dokumentów
HTML.
Ze wzgl du na to, e starsze przegl darki nie znaj najnowszych zmian wprowadzonych w
j zyku HTML i efekty wizualne mog by przez to ograniczone. Przyj to zasad , i przegl darki
WWW ignoruj „nieznane" im znaczniki i wy wietlaj tekst sformatowany domy lnie. To
podej cie gwarantuje, e praktycznie ka da przegl darka WWW potrafi odczyta i zaprezentowa
73
u ytkownikowi dowolny dokument napisany w j zyku HTML, cho starsze wersje przegl darek z
pewno ci nie przedstawi dokumentów tak efektownie jak czyni to najnowsze programyprzegl darki.
Poniewa dokumenty HTML s z natury statyczne, raz wczytany dokument nie ulega
zmianom podczas czytania. Istniej jednak sposoby nadania stronom WWW* charakteru
dynamicznego i zezwalaj ce na interakcj z u ytkownikiem. Najłatwiejszym sposobem jest
wstawienie do dokumentu odno nika b d cego adresem poczty elektronicznej- Klikni cie tego
elementu na stronie WWW powoduje uruchomienie programu pozwalaj cego na wysłanie
wiadomo ci pod wskazany adres. Innym ciekawym sposobem spotykanym na stronach s
animowane obrazki. Element strony wczytany jako jeden obrazek (zapisany w formacie gif) jest
faktycznie sekwencj zmieniaj cych si w czasie obrazków, co daje efekt animacji.
Jeszcze inn form jest umieszczanie w dokumentach HTML formularzy, które osoba
przegl daj ca dan stron mo e wypełnia , a nast pnie klikaj c wskazany na stronie obiekt
wywołuje program (zwany skryptem CGI), który analizuje i przetwarza wprowadzone dane, a
wykonywany jest na serwerze, z którego ci gni te zostały przegl dane dokumenty. Efektem pracy
skryptu CGI jest zwykle kolejny dokument, który zostaje automatycznie załadowany do naszej
przegl darki w odpowiedzi na przesłanie danych i uruchomienie skryptu. Ostatnie lata
zaowocowały jeszcze wi kszym urozmaiceniem stron WWW. Otó
powstały j zyki
programowania (m.in. Java-Script, Java), które pozwalaj na przygotowanie aplikacji, które mog
by uruchomiane w oknie przegl darki. Nowoczesne strony www to nie zwykle strony w HTML,
s pisane obecnie równie z wykorzystaniem technologii php, asp, dhtml i Java.
Aby korzysta z usługi WWW nale y mie zainstalowany i skonfigurowany program zwany
przegl dark internetow .
Najpopularniejsza przegl darka stron WWW Internet Eksplorer.
Polska wersja Netscape - przegl darka stron WWW i nie tylko. Jest to istny kombajn internetowy. Wszystko w jednym –
od przegl darki internetowej po edytor stron WWW.
74
1
2
3 4 5
6
7
8
9
10
11
1- cofa wstecz – do poprzednio odwiedzanej strony (nieaktywny gdy strona otwarta jako pierwsza w
oknie; 2- przenosi do nast pnej z kolei odwiedzanej strony (wymaga u ycia co najmniej raz
przycisku cofnij); 3- zatrzymuje otwieranie strony;
4-wznawia otwieranie strony (nacisn je li z jakich powodów strona nie mo e si otworzy ); 5strona domowa (startowa) przegl darki (patrz ni ej); 6- uruchamia mechanizm wyszukiwania
(wymaga poł czenia z Internetem); 7- wy wietla panel z adresami ulubionych stron; 8- wy wietla
panel historii odwiedzanych stron; 9- uruchamia klienta poczty elektronicznej;
10- uruchamia drukowanie strony; 11- okienko adresu strony (wpisujemy w nie adres danej
strony i naciskamy klawisz Enter).
Po otwarciu strony w oknie przegl darki wystarczy myszka klikn na dowolny link by
kolejna strona otworzyła si w bie cym lub nowym oknie przegl darki. Przykładowe adresy stron
internetowych znajdziesz na ko cu tego opracowania. Mo na w nie wpisa IP komputera z
zasobem strony – pomija si w ten sposób serwer DNS.
KONFIGURACJA PRZEGL DARKI
W zasadzie przegl darka jest gotowa do u ycia zaraz po instalacji systemu i wskazaniu przy
pomocy kreatora poł czenia internetowego sposobu ł czenia z Internetem. Mo na jednak dokona
dostrojenia jej działania w zale no ci od swoich upodoba – wyj tek stanowi wskazanie serwera
proxy je li z niego si korzysta.
Mo liwe jest podanie adresu serwera proxy oraz
numeru portu je li z niego korzystasz. Cz sto
przy pieszy to pobieranie stron WWW poniewa
serwer proxy jest bli ej twojego komputera ni
komputer z zasobem danym przez ciebie.
75
Opcje internetowe – centrum sterowania przegl darki.
Pozwalaj na ustawienie wszystkich potrzebnych do pracy
parametrów.
1. ustawienia strony domowej – strony która b dzie
wy wietlana jako pierwsza po uruchomieniu
1
2.
2
3.
3
przegl darki lub naci ni ciu ikony
ustawienia
plików
tymczasowych
w
tym
akceptowania plików cookie – wymaganych przez
wiele serwisów informacyjnych w jak równie przez
sklepy internetowe, obsługa poczty przez WWW itp.;
ustawienia historii odwiedzanych stron – pozwalaj
przechowywa informacje o odwiedzanych stronach
internetowych przez okre lona liczb dni co pozwala
przy pieszy przegl danie stron przy ponownym
odwiedzaniu oraz przegl da w trybie offline.
Menu ulubione pozwala na dodawanie do niego odwiedzanych stron (Ulubione/Dodaj do
ulubionych). Poprzez organizowanie ulubionych mo emy ustawi synchronizacj dla przegl dania
w trybie offline – bez poł czenia z Internetem. Nale y jednak pami ta by nie ustawi zbyt du ej
gł boko ci pobieranych stron (max. 3). Poniewa w wi kszo ci stron, szczególnie serwisów
informacyjnych ilo ł czy do podstron potrafi by ogromna i pobieranie takiej ilo ci stron i
podstron trwało by bardzo długo.
ZAKŁADKI
Niektóre przegl darki dysponuj zakładkami ułatwiaj cymi poruszanie si w g szczu stron
internetowych. Mo na otwiera strony internetowe w nowych zakładkach nie trac c z przegl darki
starej strony. Je li nowootwarta strona nie spełnia naszych oczekiwa , zamykamy zakładk , a nie
całe okno, a poprzednia strona jest do naszej dyspozycji. Mo na równie tym mechanizmem
otwiera kilka stron na raz (patrz ni ej).
76
Kolejne strony otwierane z wykorzystaniem mechanizmu zakładek
WYSZUKIWANIE INFORMACJI
Do wyszukiwania informacji w Internecie z wykorzystaniem mechanizmu stron WWW mo na
wykorzysta specjalne serwisy wyszukiwawcze (wi cej adresów na ko cu opracowania).
Najwi kszym polskoj zycznym serwisem jest Google, ale w zasadzie w ka dym serwisie
internetowym taka wyszukiwarka si znajduje. W pole szukaj nale y wpisa interesuj cy nas temat.
Wyszukiwarka Google z wpisanym tematem wyszukiwania
77
Wyszukiwarka NetSprint na portalu Wirtualnej Polski
W czasie korzystania z mechanizmów wyszukiwania nale y pami ta o kilku zasadach:
1. mechanizm wyszukiwania rozró nia wielko ci liter;
2. dla zaw enia obszaru poszukiwa nale y u ywa znaków „” np. „samochody
wy cigowe” – dadz wynik dotycz cy tylko samochodów wy cigowych, natomiast
u ycie tego hasła bez symboli „” rozszerzy wyszukiwanie o strony dotycz ce
samochodów i wy cigów oraz stron dotycz cych samochodów wy cigowych;
3. nale y stosowa znaki + i – dla ł czenia lub wył czania zakresu wyszukiwania:
samochody – czerwone + motocykle
da wynik dotycz cy samochodów bez koloru czerwonego i stron dotycz cych motocykli
4. symbol * zast puje wszystkie znaki;
5. mo na korzysta z zaawansowanych mechanizmów wyszukiwania dost pnych w
serwisach wyszukiwawczych;
6. je li interesuj nas tylko strony polskie nale y zaznaczy to w wyszukiwarce.
POCZTA ELEKTRONICZNA (ELECTRONIC MAIL – E-MAIL)
Szybko dostarczona informacja zawa yła na biegu wielu wydarze w dziejach ludzko ci.
Warunkiem korzystania z usługi e-mail jest posiadanie konta pocztowego oraz dost pu do
Internetu.
Czym jest wi c poczta elektroniczna? W du ym uproszczeniu jest to cyfrowo zapisana
informacja przesyłana od jednego komputera do drugiego poprzez gmatwanin kabli i
wiatłowodów składaj cych si na sie komputerow . Dostarczaniem poczty zajmuj si specjalnie
do tego przeznaczone komputery zwane serwerami pocztowymi, kontrolowane przez systemy
operacyjne z rodziny Unixów, NetWare czy te Windows NT. Ich zadaniem jest wymiana listów z
innymi serwerami oraz komunikacja z u ytkownikami posiadaj cymi na nich konta. Sposób, w jaki
odbywa si wymiana danych, jest ci le zdefiniowany i opisany w specyfikacji protokołów SMTP
(ang. Simple Mail Transfer Protocol) i POP3 (ang. Post Office Protocol).
Adres pocztowy ([email protected]) składa si z dwóch cz ci oddzielonych specjalnym
znakiem zwanym „at” (@). Pierwsza cz
adresu (jnowak) jest nazw konta (login, identyfikator),
druga (wp.pl) jest internetowym adresem serwera pocztowego przydzielanym w czasie zakładania
konta (domen ). Na danym serwerze nie mo e by dwóch kont o takiej samej nazwie.
Aby móc wysyła i odbiera listy drog elektroniczn nale y zało y sobie konto takiej
poczty na serwerze pocztowym. Takie usługi cz sto bezpłatne oferuje wiele serwisów i
usługodawców. Wi e si to z ograniczonymi mo liwo ciami takiego konta ale na pocz tek
wystarczy (mała pojemno
od kilku do kilkunastu MB, konieczno
odbierania reklam,
ograniczona wielko jednej przesyłki do kilku MB).
Mo na odbiera poczt poprzez WWW (np. z Wirtualnej Polski, czy te Interii lub Onetu),
ale najlepiej jest do tego celu korzysta z klienta poczty elektronicznej (patrz wy ej). Nale y go
odpowiednio przygotowa do pracy poprzez skonfigurowanie konta (podanie danych adresowych
serwera poczty przychodz cej – najcz ciej POP i wychodz cej – SMTP).
78
Wpisanie adresów serwerów poczty wychodz cej i przychodz cej jest
niezb dne do prawidłowej pracy klienta pocztowego – aplikacji do
obsługi poczty elektronicznej
Obieranie poczty realizuje si poprzez nawi zanie poł czenia sieciowego, a nast pnie
naci ni cia przycisku wy lij i odbierz. W tym momencie aplikacja ł czy si z serwerem wysyła
ewentualne listy oraz pobiera z serwera listy na komputer lokalny i umo liwia ich przegl danie.
Nowy list elektroniczny tworzymy poprzez wybranie z menu plik: Nowa/Wiadomo
pocztowa. W tak otwartym oknie nale y wypełni pola:
Do: - adres odbiorcy listu
Temat: - temat listu
Poni ej pola „Temat:” znajduje si okno na wpisanie tre ci listu. Do listu mo emy doł czy
zał cznik klikaj c na ikon spinacza (Wstaw/Plik zał cznika). Zał cznik nie powinien by du y,
gdy je li odbiorca listu korzysta z bezpłatnego konta, to zbyt du e zał czniki szybko wypełnia jego
skrzynk pocztow i nie b dzie mógł odbiera listów póki nie opró ni skrzynki odbiorczej.
Program pocztowy dysponuje przydatnym narz dziem jakim jest ksi ka adresowa. Mo emy do
niej dodawa adresatów r cznie lub po odebraniu listu z menu podr cznego prawego klawisza
myszki wybieramy „Dodaj nadawc do ksi ki adresowej”. Nast pnym razem pisz c list do tej
osoby nie b dziemy musieli ju r cznie wpisywa adresu, ale korzystaj c z tej ksi ki wybierzemy
adresata.
Outlook Express – główne okno programu
79
Konta internetowe
Adresy serwerów poczty wychodz cej i przychodz cej najpopularniejszych serwerów :
Lp
1
2
3
4
Serwer
poczty
głównej Serwer
poczty
wychodz cej
przychodz cej (POP3)
(SMTP)
pop3.wp.pl
smtp.wp.pl
www.wp.pl
pop3.poczta.onet.pl
smtp.poczta.onet.pl
www.onet.pl
interia.pl
interia.pl
www.interia.pl
poczta.o2.pl
poczta.o2.pl
www.o2.pl
Adres strony
portalu
Serwer wymaga
uwierzytelnienia
tak
tak
tak
tak
UWAGA!!!
Przy konfiguracji konta pocztowego w programie pocztowym (np. Outlook Express) we
wła ciwo ciach konta w zakładce serwery nale y zaznaczy opcj serwer wymaga uwierzytelnienia
(patrz zrzuty ekranów
poni ej).
80
Kreator poł cze internetowych (konfiguracja konta pocztowego email)
81
Wysyłanie wiadomo ci
Ksi ka adresowa
82
CIEKAWE ADRESY WWW
Wyszukiwarki krajowe :
www.google.pl
www.wp.pl
www.onet.pl
www.interia.pl
www.o2.pl
www.hoga.pl
www.emulti.pl(zbiór wyszukiwarek polskich)
www.polska.pl
www.pf.pl
www.skrzynka.pl
www.tenbit.pl
www.kki.net.pl
Wyszukiwarki ogólno wiatowe :
www.yahoo.com
www.google.com
www.altavista.com
www.infoseek.com
Strony miast :
www.zary.pl
www.lubsko.pl
www.szprotawa.pl
www.um.zagan.pl
www.zgora.pl
www.polska.com.pl
www.wroclaw.pl
www.poznan.pl
Instytucje :
www.sejm.gov.pl
www.prezydent.pl
www.tvp.com.pl
www.radio.com.pl/trojka
www.rmf.fm
www.jowisz.pl
www.se.com.pl
www.gazeta.pl
www.wprost.pl
www.pkp.pl
www.chip.pl
www.30ton.com.pl
Firmy :
www.kronopol.com.pl
www.polorsa.com.pl
www.magnaplast.com.pl
Edukacja :
www.men.waw.pl
www.eduseek.ids.pl
www.sciaga.pl
www.profesor.pl
Sklepy komputeroweInformatyka:
www.hipernet24.pl
www.sklep.optimus.com.pl
www.komputronik.pl
www.proline.pl
www.allegro.pl
Inne :
www.intertour.pl
www.nationalgeographic.com/mapmachine
www.pogoda.onet.pl
www.ski.com.pl
www.dolnyslask.com
www.polbox.com
SMS
www.bramka.org
www.smsbox.pl
www.text.plusgsm.pl/sms
www.eragsm.pl
www.eraomnix.pl
www.wapster.pl
www.idea.pl
Hobby:
www.psy.pl
www.koty.px.pl
www.akwarium.org.pl
www.radio.org.pl
www.modelarstwo.kk.opole.pl
www.midiraj.nuta.pl
www.kurnik.pl
Kawiarenki:
http://kawiarenka.wp.pl
http://czat.onet.pl
http://cafe2.empik.com
Komputery:
www.webshots.com
www.tucows.com
www.pc.com.pl
www.komputerswiat.pl
www.ks-ekspert.pl
www.chip.pl
www.enter.pl
www.pcworld.pl
www.linux.com.pl
http://polskie.programy.nom.pl
http://windows.online.pl
www.help.pl
Kultura i ksi ka:
www.nuta.pl
www.meloman.com.pl
www.filmpolski.pl
www.teatry.art.pl
www.ksiazki.pl
www.fantastyka.pl
www.koneser.pl
www.artinfo.pap.com.pl
Moda:
www.moda.pl
www.kobiety.pl
www.twojstyl.com.pl
www.fashion.pl
Serwisy dla dzieci:
www.foxkids.pl
www.komiks.pl
www.zabawy.pl
www.dzieci.pl
www.misie.com.pl
www.angorka.com.pl
Praca i biznes:
www.jobs.com.pl
www.bazafirm.pl
www.pf.pl
www.pkt.pl
www.nbp.pl
www.pkobp.pl
83
NETYKIETA
Podobnie jak w całym Internecie, w grupach dyskusyjnych obowi zuj pewne zasady
dobrego wychowania. Najlepsz metod poznania reguł wysyłania postów i udzielania na nie odpowiedzi jest kilkutygodniowe przygl danie si dyskusjom. Zwłaszcza wtedy, gdy ł czymy si z
Internetem przez modem i sami płacimy rachunki, szybko nauczymy si , e nie wolno pisa spamu
i doł cza obrazków do wiadomo ci. Zrozumiemy te , e posty opatrzone nagłówkiem off-topic to
dywagacje nie zwi zane z tematem, a niektóre osoby powinny szybko trafi na nasz czarn list
spamerów.
Poni ej przedstawiamy najwa niejsze reguły pisania wiadomo ci do grup dyskusyjnych:
1. Korzystaj z FAQ. Na grupach słu cych wymianie do wiadcze tworzone s dokumenty
zwane FAQ (ang. Frequently Asked Questions),, zawieraj ce najcz ciej zadawane na
li cie pytania i odpowiedzi na nie. Zanim zadamy pytanie na li cie dyskusyjnej,
upewnijmy si , czy kto inny ju nie zrobił tego wcze niej.
2. Pisz krótko i tre ciwie - pytania i uwagi powinny by formułowane w sposób zwi zły i
przejrzysty.
3. Trzymaj si tematu. Tre listu powinna odpowiada tematyce danej grupy dyskusyjnej.
Postaraj si równie , aby odpowiadaj c na posty, nie zbacza z tematu.
4. Pami taj o tym, e tekst pisany nie oddaje w pełni nastroju, w jakim znajduje si autor.
Nale y zwróci uwag na wszelkie dowcipy i aluzje, gdy mog by le odebrane przez
innych u ytkowników. Aby zosta dobrze zrozumianym,
umiej tnie
stosujmy
„u mieszki”, je li ten ich zainteresuje, czytaj cało postu.
5. Podpisuj si imieniem i nazwiskiem. Nikt nie lubi dyskutowa z anonimem, a przecie nie
wstydzimy si mie własnego zdania.
6. Nie cytuj całego listu. Odpowiadaj c na post, zostaw tylko fragmenty, do których si
odnosisz, a pozostałe usu . Cytujmy cale zdania. Ułatwi to zrozumienie dyskusji. Nie ma
sensu ponownie wysyła na grup całego listu, je li dodajemy tylko jedno zdanie od siebie.
Równie niepotrzebne jest cytowanie sygnaturki. O tym, kto jest autorem danego postu,
dowiadujemy si z pierwszej linijki.
7. Nie wysyłaj binariów. Ka dy dodatkowy kilobajt mo na łatwo przeliczy na złotówki,
które czytelnicy b d musieli wyda na ci gni cie postu z serwera. Wyj tkiem s grupy
specjalnie do tego przeznaczone. Mo na je łatwo pozna po słowie „bin” lub „binaries” w
nazwie grupy.
8. Nie u ywaj du ych liter w postach, je li nie ma to uzasadnienia. Wielkie litery oznaczaj
krzyk. Nie krzyczmy bez potrzeby. Wysyłaj c post pisany jedynie wielkimi literami,
łamiemy netykiet i mo emy by pewni, e zostaniemy napi tnowani przez czytelników.
9. Nie wysyłaj spamu i nie reaguj na niego. ciganie u ytkowników rozsyłaj cych spam jest
zadaniem administratorów grup dyskusyjnych.
10. Zastanów si , czy wysyłanie tego samego postu na kilka grup ma sens. Na ogół nie ma.
11. Odpowiadaj c na crossposting, zastanów si , czy odpowied dotyczy wszystkich grup, czy
te tylko jednej z nich.
12. Trzymajmy nerwy na wodzy. Je li czyja wypowied szczególnie nas irytuje, wy lijmy
odpowied pod prywatny adres i nie wszczynajmy awantury na forum publicznym.
13. Wybieraj tytuł adekwatny do tre ci listu. Wielu czytelników najpierw przegl da nagłówki
listów, a dopiero je li ten ich zainteresuje, to czytaj cało postu.
Bezpiecze stwo danych
Archiwizacja danych
Profilaktyka chroni ca przed utrat danych
Wirusy i Antywirusy
Profilaktyka antywirusowa
Archiwizacja danych
Dane komputerowe nale y odpowiednio chroni i zabezpiecza . Archiwizacja danych to proces
łatwiejszy ni odzyskiwanie danych. Jednym ze sposobów jest wykonywanie archiwizacji oraz
sporz dzanie kopii bezpiecze stwa kluczowych informacji. Archiwizacja danych, sporz dzanie
kopii zapasowych programów oraz baz danych (BackUp) to nie tylko wygoda, ale równie
oszcz dno pieni dzy i czasu.
Na pocz tek trzeba jasno zdefiniowa poj cia "archiwizacji" i "backupu", które cz sto s mylone.
W mowie potocznej wyst puj one jako synonimy, lecz w cisłym rozumieniu tych słów i
zagadnie z nimi zwi zanych tak nie jest. Czym wi c si ró ni ? Gdzie jest granica? Archiwizacja
danych ma charakter długoterminowy. Jej celem jest zwolnienie miejsca na dysku i
przechowywanie danych "offline", czyli poza systemem komputerowym. Taki sposób składowania
jest najta szy, a jednocze nie zapewnia dost p do plików nie tylko w przypadku awarii, ale i
podczas normalnej, codziennej pracy.
Kopia bezpiecze stwa, czyli backup, słu y natomiast do zabezpieczania danych na stacjach
roboczych i serwerach przed ewentualn awari systemu. Wa ne dla nas katalogi i pliki kopiowane
s w regularnych, zdefiniowanych przez u ytkownika odst pach czasu. Zapis odbywa si na
no nikach wymiennych wielokrotnego u ytku, a dane s przechowywane krócej ni w przypadku
archiwizacji. Po upływie okre lonego czasu na tych samych no nikach zapisywane s nowe,
aktualne kopie bezpiecze stwa. Dodatkow ró nic w porównaniu z archiwizacj jest to, i kopie
zapasowe odtwarzane s wył cznie w sytuacjach awaryjnych. Do opisanych tu terminów mo na
doda jeszcze poj cie tworzenia obrazu (image).
W celu wykonania kopii bezpiecze stwa stosuje si najcz ciej:
dyskietki o zwi kszonej pojemno ci
nagrywarki płyt CD/CD-RW i coraz cz ciej równie płyt DVD
streamery czyli pomocnicze pami ci ta mowe o du ej pojemno ci
dubluje si wszystkie wa niejsze dane przetwarzane w systemie, tworz c tzw
lustrzan wersj sytemu na innym komputerze dysku
Utrata wa nych zbiorów - który u ytkownik komputera tego nie prze ył? Takie zdarzenie nie
zawsze doprowadza do rozpaczy, ale w niektórych przypadkach ałujemy, e nie
sporz dzili my kopii zapasowej najistotniejszych informacji.
B d systematyczny
Zanim zabierzemy si do sporz dzania backupu jakichkolwiek danych, przygotujmy si do takiej
operacji. Przede wszystkim odpowiedzmy sobie na pytanie, co jest dla nas wa ne - praca
dyplomowa, zestaw plików MP3 czy zbiór pobranych z Internetu zdj ?
Kiedy ju ustalimy, które dane powinny zosta zabezpieczone, uporz dkujmy dyski komputera.
Mało kto mo e pochwali si tym, e jego "twardziele" nie przypominaj mietnika. I tak naprawd
nie ka dy wie, gdzie zapisał najwa niejsze informacje. Zazwyczaj skutkuje to tym, e zapomina si
o sporz dzeniu kopii kilku zbiorów albo folderów. Trzeba te narzuci sobie pewn dyscyplin .
Backupy nale y sporz dza regularnie. Wykonywanie kopii bezpiecze stwa w stałych odst pach
czasu po prostu wchodzi w nawyk, tak jak uaktualnianie baz sygnatur programów antywirusowych.
A o pracach przeprowadzanych dora nie pr dzej czy pó niej si zapomina i zostaje si z
przedpotopowymi kopiami bezpiecze stwa. Ale nie zaszkodzi te wykona nadprogramowego
backupu wtedy, gdy wprowadzimy du o zmian do wa nych plików.
85
Warto doda
e s dost pne
programy wykonuj ce np. kopie bezpiecze stwa systemu
operacyjnego, z których mo na odtworzy system w razie awarii.
Archiwizacja i archiwizatory
Wykonywanie kopii bezpiecze stwa jest dzisiaj mocno zwi zane z poj ciem kompresji
plików. Poniewa współczesne programy zawieraj coraz wi cej miejsca na dysku, stanowi
to du e ograniczenie. Problem ten cz ciowo rozwi zuj programy do archiwacji, pozwalaj
one upakowa dane, czyli zapisa dane w sposób oszcz dny w postaci jednego pliku tzw.
archiwum. Warto doda , e archiwizowanie danych (kompresja) pozwalaj równie skró czas
przesyłania plików. Stopie kompresji zale y od rozmiarów plików i jego formatu, np.
szczególnie du ej kompresji ulegaj pliki graficzne, natomiast znacznie mniejszej pliki
tekstowe.
Dost pnych jest wiele programów kompresuj cych pliki np. WinRar, WinZip, PKZip,
dodatkowe funkcje programu Windows Commander oraz formatów do których s
kompresowane np. RAR, ARJ, ZIP, LZH, TAR, GZ, ACE, BZ2, JAR, ale równie nowe
techniki stosowane przy zapisie obrazu czy d wi ku: MP3, MPG, JPG.
Archiwa ZIP
Najwi ksz zalet formatu ZIP jest jego popularno . Wi kszo archiwów znajduj cych si w
Internecie jest w formacie ZIP, wi c je li nie ma pewno ci, czy odbiorca archiwum posiada
WinRAR-a, nale ałoby u y formatu ZIP. Z drugiej strony mo na wysła samorozpakowuj ce si
archiwum. Takie archiwum jest nieco wi ksze ni zwykłe, lecz mo e zosta rozpakowane bez
u ywania programów dekompresuj cych (samo si rozpakowuje).
Inn zalet formatu ZIP jest pr dko . Archiwizowanie w formacie ZIP zwykle przebiega szybciej
ni w formacie RAR.
Archiwa RAR
Format RAR w wi kszo ci przypadków umo liwia wydajniejsz kompresj ni format ZIP,
szczególnie w trybie "ci głym". Inn wa n wła ciwo ci formatu RAR jest mo liwo tworzenia
woluminów (archiwów wielocz ciowych). Woluminy s wygodniejsze i łatwiejsze w u yciu ni
wielocz ciowe archiwa ZIP (tworzone przy u yciu polecenia "span disks"). WinRAR nie
obsługuje wielocz ciowych archiwów ZIP.
Format RAR posiada ponadto kilka wła ciwo ci nieobecnych w archiwach ZIP, np. dane
naprawcze (które umo liwiaj odzyskanie danych z uszkodzonych archiwów), czy te mo liwo
blokowania wa nych archiwów aby unikn ich przypadkowej modyfikacji.
Format RAR mo e obsługiwa pliki praktycznie dowolnych rozmiarów (do wielko ci
8 598 934 591 gigabajtów (!)), podczas gdy rozmiar pojedynczego pliku w archiwum ZIP jest
ograniczony rozmiarem 4 GB. Aby jednak obsługiwa pliki przekraczaj ce swym rozmiarem 4 GB
nale y pracowa w systemie NTFS, poniewa starsze systemy plików nie obsługuj plików o takich
rozmiarach.
Archiwa ci głe
Ci głe archiwa charakteryzuj si wy szym stopniem kompresji, szczególnie w przypadku du ej
ilo ci małych, podobnych do siebie plików.
Ci głe archiwum to archiwum skompresowane specjaln metod , która traktuje wszystkie pliki w
archiwum jako jeden ci g danych (st d nazwa). Ci głe archiwa mo na tworzy tylko dla formatu
RAR, nie dla formatu ZIP.
Wady ci głych archiwów:
wolniejsza aktualizacja archiwów
aby wypakowa pojedynczy plik (z ci głego archiwum), wszystkie poprzedzaj ce go pliki
musz zosta przetworzone.
86
je li jakikolwiek plik w ci głym archiwum ulegnie uszkodzeniu, nie b dzie mo liwe
wypakowanie adnego z nast puj cych po nim plików. Dlatego je li ci głe archiwa maj by
przechowywane na niepewnych no nikach (takich jak np. dyskietki), zaleca si u ywanie opcji
dodawania danych naprawczych.
Archiwum ci głe jest zalecane gdy:
archiwum nie b dzie cz sto aktualizowane
nie wyst puje konieczno cz stego wypakowywania pojedynczych plików
stopie kompresji jest wa niejszy ni jej szybko
Samorozpakowuj ce si archiwum (SFX)
Samorozpakowuj ce si archiwum (SFX- "SelF-eXtracting") to archiwum, na którego pocz tku
znajduje si moduł (program) dekompresuj cy słu cy do wypakowania plików z archiwum po
jego uruchomieniu – do rozpakowania takiego archiwum nie jest konieczny aden dodatkowy
program.
Archiwa SFX zwykle maj rozszerzenie .exe, jak zwykłe pliki wykonywalne.
Archiwa SFX s wygodne w przypadku, gdy zachodzi konieczno przekazania komu danego
archiwum, a nie ma pewno ci, czy ta osoba posiada program umo liwiaj cy rozpakowanie go.
Archiwum SFX mo na te u y do dystrybucji własnych programów. Na przykład, pakiet
dystrybucyjny WinRAR-a jest bazowany na module SFX Default.sfx.
Wolumniny (archiwa wielcz ciowe)
Woluminy s cz ciami podzielonego archiwum. WinRAR umo liwia tworzenie woluminów tylko
dla archiwów formatu RAR. Generalnie ten typ archiwum u ywany jest w przypadku
przechowywania du ych archiwów na wielu dyskietkach.
Woluminów nie mo na modyfikowa (tzn. dodawa , aktualizowa i usuwa plików).
Aby rozpakowa archiwum wielocz ciowe nale y rozpocz rozpakowywanie od pierwszego
woluminu. Je li woluminy s ulokowane na dysku niewyjmowalnym (np. na dysku twardym),
nale y umie ci wszystkie woluminy w jednym folderze przed rozpocz ciem rozpakowywania.
Blokowanie archiwów
Format archiwum RAR umo liwia zakładanie blokady na archiwum. WinRAR nie mo e
modyfikowa zablokowanego archiwum. Mo na w ten sposób obroni si przed przypadkowym
zmodyfikowaniem wa nego archiwum.
Zabezpieczanie archiwów przed uszkodzeniami
Format RAR umo liwia dodanie do archiwum pewnej porcji informacji zwanej danymi
naprawczymi. Je li archiwum zawiera dane naprawcze, b dzie mo liwe odzyskanie danych w
przypadku jego uszkodzenia (np. z powodu bł du na dyskietce). Format ZIP nie umo liwia
dodawania danych naprawczych.
Szyfrowanie
Zarówno formaty archiwów RAR jak i ZIP umo liwiaj szyfrowanie plików. Aby wprowadzi
hasło w dialogu Nazwa i parametry archiwum nale y klikn przycisk "Wprowad hasło" w grupie
"Zaawansowane". Nale y pami ta o usuni ciu hasła gdy ju nie jest potrzebne, w przeciwnym
wypadku szyfrowane b d wszystkie pliki podczas dodawania ich do archiwów.
wiczenia:
1. Znajd dowolny plik (powy ej 200Kb) i spakuj go programem WinRar, do formatu RAR.
(Kliknij na niego prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Add to archive (Spakuj do))
2. Spakuj ten sam plik do formatu ZIP i porównaj wielko ci obu archiwów.
(Zobacz jak zmieniaj si mo liwo ci programu, przy zaznaczeniu formatu ZIP)
3. Rozpakuj spakowany uprzednio plik RAR
(Kliknij na niego prawym przyciskiem myszy i wybierz polecenie Extract from (Wypakuj do))
87
4. Zaznacz grup plików i utwórz z nich archiwum RAR. Otwórz teraz to archiwum klikaj c
na niego dwa razy. Otworzy si okienko programu WinRar, w którym bezpo rednio mo na:
dodawa pliki do archiwum ju istniej cego lub tworzy nowe archiwa
wypakowywa pliki
testowa spakowane pliki czy s poprawnie skompresowane
podgl da zawarto archiwum, je eli chcemy obejrze wła ciwy plik archiwum nale y
na niego dwa razy klikn , on zostanie rozpakowany i dopiero otwarty
usuwa pliki z archiwum
znajdowa w archiwum pliki
skorzysta z pomocnika, który pomo e nam wykona kolejne czynno ci
obejrze szczegółowe info pliku
doda dane naprawcze, które pozwol usun
ewentualne bł dy powstałe podczas
kompresji
5. Utwórz archiwum samorozpakowuj ce, zabezpiecz je dodatkowo hasłem. Sprawd jak
przebiega jego rozpakowanie.
6. Znajd katalog lub grup plików ponad 5MB i utwórz dla nich archiwum składaj ce si z
wielocz ciowych woluminów do wielko ci dyskietki.
7. Utwórz archiwum ci głe dla grupy dowolnych 5 plików tekstowych oraz dla tych samych
plików utwórz zwykłe archiwum RAR. Porównaj oba archiwa i ich wła ciwo ci.
Profilaktyka chroni ca przed utrat danych
Istnieje jednak kilka sposobów na zabezpieczenie si przed utrat danych. Metody te nie gwarantuj
100 % niezniszczalno ci danych, lecz pomagaj w prosty sposób zmniejszy prawdopodobie stwo
katastrofy. Zastosowanie si do zalece profilaktycznych wymaga od nas zaanga owania i odrobiny
czasu. Na pewno jednak warto po wi ci kilka godzin, aby ustrzec si utraty efektów
kilkumiesi cznej pracy i nie korzysta z usługi, jak jest odzyskiwanie danych.
U YWAJMY DYSKÓW ZGODNIE Z ICH PRZEZNACZENIEM
Producenci dysków IDE zalecaj u ywanie ich maksymalnie 8 godzin dziennie. Po tym czasie dysk
twardy "powinien odpocz " do nast pnego dnia.
Je li potrzebujemy sprz tu, który ma pracowa przez wiele godzin - najlepiej u ywa dysków SCSI
- ich awaryjno jest o wiele ni sza ni standardowych dysków IDE, przy jednocze nie wy szej
wydajno ci i solidniejszej budowie.
CHRO MY DYSKI PRZED PRZEGRZANIEM
Dyski twarde pracuj obecnie z du ymi pr dko ciami obrotowymi. Praca ta powoduje wydzielanie
sporych ilo ci ciepła, którego nadmierne nagromadzenie nie wpływa dobrze na wytrzymało
nap du. Szacuje si , e zwi kszenie temperatury dysku o 1°C zwi ksza prawdopodobie stwo
awarii nawet do 3%!
Dlatego wydajny system chłodzenia polecany jest nie tylko do takich komponentów jak procesor
czy karta graficzna, ale równie dysk twardy. Zainstaluj w swoim sprz cie odpowiedni system
regulacji temperatury, dostosowany do warunków, w których pracuje komputer
CHRO MY DYSKI PRZED WSTRZ SAMI
Wbrew pozorom nawet wył czony dysk twardy mo e ulec uszkodzeniu w wyniku doznanego
wstrz su lub upadku. Dlatego tym bardziej chro my no niki danych podczas ich pracy. Niedbale
zamontowany dysk mo e ulec awarii na skutek wibracji, lub doznanych wstrz sów. Według danych
producentów dysków twardych około 40% awarii i około 90% uszkodze wewn trznych.
88
DEFRAGMENTACJA DYSKU
Staraj si nie dopu ci do fragmentacji danych na Twoim komputerze, systematycznie uruchamiaj
program do defragmentacji danych na dysku twardym. Defragmentacja jest procesem, który
uporz dkowuje dane na komputerze w sposób spójny i co równie wa ne ci gły. Pozwoli to nie
tylko uchroni si przed bardzo kosztownym dopasowywaniem fragmentów plików podczas
odzyskiwania danych, ale równie w wielu przypadkach zmniejszy czas dost pu do plików na
komputerze. Ponadto dzi ki defragmentacji unikniemy zwi kszonego zu ycia mechanizmów
dysków twardych, a co za tym idzie potrzeby korzystania z usługi odzyskiwanie danych.
Podstawowe programy do defragmentacji danych znajduj si w ka dej edycji systemu Windows,
jednak maj one pewne wady:
•
•
•
•
•
s powolne
maj problemy z defragmentowaniem plików, b d cych w u yciu.
Do najbardziej znanych programów do defragmentacji danych nale :
darmowy FastDefrag http://www.amsn.ro/index.php?action=8
diskkeeper http://www.executive.com/downloads/menu.aspx
O&O defrag http://www.oo-software.com/en/download/index.shtml
Dla systemu Linux warto poleci cho by program Defrag http://sunsite.icm.edu.pl/
SPAWDZANIE STANU DYSKU
Aby odpowiednio zabezpiecza dane w komputerze nale y regularnie uruchamia oprogramowanie
skanuj ce i naprawiaj ce system plików w komputerze. Najpopularniejsze programy tego typu jak
scandisk, chkdsk potrafi zapobiega powstaniu powa nych uszkodze systemu plików, zamyka
dost p do uszkodzonych fragmentów dysku, czy naprawia drobne bł dy spójno ci danych.
Programy tego typu mo emy spotka równie w pakietach narz dziowych:
Godny polecenia jest SystemSuite
http://www.v-com.com/product/SystemSuite_Home.html
istnieje równie oprogramowanie, które umo liwi sprawdzenie stanu dysku twardego Data Avisor
http://www.ontrack.com/dataadvisor/
ODPOWIEDNIE ZAMYKANIE PROGRAMÓW I SYSTEMU
Zamykaj system i oprogramowanie za pomoc odpowiedniego polecenia lub we wskazany przez
producenta sposób. Zamykanie komputera przez gwałtowne odci cie zasilania (np.: przyciskiem
"power" lub "reset") w czasie pracy systemu mo e prowadzi do uszkodzenia systemu plików, a co
za tym idzie - do utraty danych.
SOLIDNE MOCOWANIE NAP DÓW
Upewnij si , e twoje nap dy s prawidłowo umocowane i nie s nara one na przepi cia, drgania i
wibracje. Wprawdzie producenci dysków twardych dopuszczaj instalacj "twardzieli" w pionie, to
jednak zalecan pozycj jest tzw. pozycja horyzontalna.
W MIAR MO LIWO CI STARAJ SI PRACOWA W SYSTEMIE RAID 1
Je eli Twoje dane znajduj si na dyskach twardych to dla ich bezpiecze stwa dobrze byłoby je
spi w architekturze RAID 1 czyli tzw. mirroring. Taka konfiguracja powoduje zwi kszenie
bezpiecze stwa przechowywanych danych. Idealna sytuacja to taka, gdy dwa dyski pracuj ce w
RAID 1 s identyczne.
KOPIE BEZPIECZE STWA
Potrzeby regularnej archiwizacji danych nie trzeba chyba specjalnie przybli a . Istotnym jest
jednak fakt, e je li tworzysz kopie bezpiecze stwa - pami taj by u ywa sprawdzonych no ników
renomowanych producentów. W przypadku płyt CD / DVD dobr renom ciesz si no niki firmy
Mitsubishi Chemicals
89
NIE PRACUJ NA DYSKACH SKOMPRESOWANYCH
Staraj si nie pracowa na dyskach skompresowanych - obni a to szanse na odzyskanie Twoich
danych i zwi ksza mo liwo uszkodzenia danych
SYSTEM S.M.A.R.T.
System SMART to technologia, która pozwala dyskowi przewidzie zbli aj c si awari na
podstawie własnego algorytmu testów.
Mo na równie skorzysta z oprogramowania, które pomaga diagnozowa dysk, korzystaj c z tego
systemu jak np.
• Active Smart http://www.ariolic.com/activesmart/index.html
• Drive Health http://www.drivehealth.com/
ZABEZPIECZENIE DANYCH - MECHANIZMY RAID
RAID jest to okre lenie mechanizmu odporno ci na uszkodzenia. Inna nazwa to macierz dyskowa.
Powstał on z my l o bezpiecze stwie danych na wypadek awarii twardego dysku, ułatwiajcy
odzyskiwanie danych. Ro rózniamy nast puj ce typu RAID: 0,1,0+1. W zasadzie RAID 0 nie łapie
si do definicji ze wzgl du na to, e nie ma on na celu ochrony danych przed uszkodzeniami lecz
zwi kszenie wydajno ci.
Wirusy i Antywirusy
Wirusy komputerowe to niewielkie programy pisane przez ró nych zło liwych ludzi, które mog
spowodowa w naszym systemie spore zamieszanie, pocz wszy od wy wietlania na ekranie
niegro nych komunikatów, a sko czywszy na całkowitym zniszczeniu danych i unieruchomieniu
komputera, (bez obawy, ty nie mo esz zarazi si wirusem komputerowym ani komputer twoj
gryp ) . Mimo e wirus komputerowy w odró nieniu od swego biologicznego imiennika składa si
tak jak wszystkie inne programy z ci gu zer i jedynek, to jednak ma z nim wiele cech wspólnych.
Jest niewielkim obiektem który do rozmna ania si potrzebuje równie nosiciela, jakim mo e by
ka dy program wykonywalny zainstalowany na twoim komputerze.
Na niebezpiecze stwo złapania wirusa, nara eni s wszyscy którzy w dowolnej formie przenosz
dane mi dzy komputerami. ródłem infekcji mo e by piracki program, plik skopiowany ze strony
WWW, doł czony do poczty elektronicznej albo wiadomo ci zamieszczonej na li cie dyskusyjnej
czy te przeniesiony z innego komputera za po rednictwem dyskietki.
Ochrona antywirusowa
Ogrom szkód, jakie zostały wyrz dzone przez działania wirusów rozprzestrzeniaj cych si za
pomoc Internetu jest niewyobra alny. Je eli doł czy do elitarnej grupy osób zabezpieczonych
przed niebezpiecze stwami sieci - skontaktuj si z nami.
Nie mniej gro nie s równie Konie Troja skie (BackDoor), pozwalaj ce osobie niepowołanej na
przej cie władzy nad Twoimi komputerami, czy robaki rozsyłaj ce informacje z Twoich
komputerów na o lep do wszystkich w sieci.
Wirusy i profilaktyka antywirusowa
Pierwsze wirusy komputerowe dla IBM PC pojawiły si ju w 1986 r., ale jeszcze dwa lata pó niej
wiele postaci wiata informatycznego w tpiło w ich istnienie. Peter Norton (wg ?Patologii wirusów
komputerowych? Davida Ferbra-che?a) nazwał wirusy komputerowe wielkomiejskim mitem i
porównał ich istnienie z historiami o krokodylach w kanałach Nowego Jorku. Ta opinia do dobrze
oddaje stan wiedzy na temat wirusów w rodowisku komputerowym u progu lat
dziewi dziesi tych. Sytuacja zmieniła si dopiero kilka lat pó niej, po odkryciu wykreowanego
przez media na pierwsz gwiazd przemysłu informatycznego, wirusa Michael Angelo. Dzi ki
90
nagło nieniu jego istnienia i masowej akcji ostrzegawczej Michael Angelo wywarł pozytywny
wpływ i u wiadomił milionom u ytkowników komputerów na całym wiecie gro ce im (oraz ich
danym) niebezpiecze stwo.
W ci gu minionych kilku lat zainteresowanie wirusami komputerowymi znacznie spadło. Wielu
u ytkowników oswoiło si z mo liwo ci infekcji i nauczyło si minimalizowa jej skutki.
Niestety, w dalszym ci gu liczne grono osób korzystaj cych z komputerów, co gorsza równie na
stanowiskach kierowniczych, nie zdaje sobie sprawy z potencjalnego zagro enia. Grupa ta traktuje
informacje i ostrze enia pojawiaj ce si w rodkach masowego przekazu jako wyssane z palca b d
uwa a, e wirusy komputerowe s wył cznie problemem u ytkowników nielegalnego
oprogramowania i samych ?piratów?. Niestety, wi kszo ludzi zaczyna wierzy w istnienie
wirusów dopiero po odkryciu ich we własnym komputerze. Ale wtedy jest ju za pó no...
Co to jest wirus?
Wirus komputerowy jest niewielkim programem, powielaj cym si poprzez zara anie zbiorów
wykonywalnych, jednostek alokacji plików lub sektora startowego no nika danych (HDD, FDD)
oraz dokumentów stworzonych za pomoc pakietów biurowych takich jak MS Office. Ogólna
nazwa "wirus" kryje cztery zasadnicze rodzaje programów:
1. Wirusy, których ogólna definicja pokrywa si z podan wy ej,
2. Konie troja skie - wirusy te ukrywaj si w po ytecznym (na pozór) oprogramowaniu, jak np.
program antywirusowy czy przegl darka plików graficznych. Program tego typu po jego
uruchomieniu oprócz wykonywania swoich "oficjalnych" zada dokonuje tak e spustoszenia w
systemie,
3. Bomby logiczne - rodzaj wirusa, który mo e pozosta w ukryciu przez długi czas. Jego
aktywacja nast puje w momencie nadej cia okre lonej daty lub wykonania przez u ytkownika
okre lonej czynno ci, takiej jak np. skasowanie okre lonego pliku,
4. Robaki (worms) - małe, ale bardzo szkodliwe wirusy. Do prawidłowego funkcjonowania nie
potrzebuj nosiciela. Rozmna aj si samoistnie i w sposób ci gły, powoduj c w bardzo
krótkim czasie wyczerpanie zasobów systemu. Wirusy tego typu s zdolne w bardzo krótkim
czasie sparali owa nawet do rozległ sie komputerow .
5. Szczegółowa klasyfikacja wirusów: Wirusy plikowe (tzw. "zwykłe", file viruses): Wirusy
plikowe to najstarsza rodzina tych programów. Ka dy wirus przed dokonaniem szkód najpierw
ulega replikacji, dlatego rozwój "przemysłu" wirusowego wi e si z wynajdywaniem nowych
nosicieli. Pocz tkowo na atak wirusów tego typu nara one były tylko pliki wykonywalne
(*.exe, .com) oraz wsadowe (*.bat). Rozwój technologii wirusów powi kszył grono
zagro onych plików o zbiory zawieraj ce fragmenty kodu, biblioteki, sterowniki urz dze
(*.bin, *.dll, *.drv, *.lib, *.obj, *.ovl, *.sys, *.vxd). Zasada działania: infekcja nast puje
poprzez dopisanie kodu wirusa na ko cu pliku (wirusy starsze) lub modyfikacj jego pocz tku i
dopisanie kodu w rodku lub na ko cu (wirusy nowsze, atakuj ce niewykonywalne pliki).
Załadowanie zainfekowanego pliku do pami ci jest równoznaczne z uaktywnieniem wirusa.
Wiele wirusów nie niszczy zaatakowanego pliku, dzi ki czemu mo e po aktywacji wykona
program nosiciela, tak e u ytkownik niczego nie podejrzewa.
6. Wirusy sektora startowego dysku (wirusy boot sektora, boot sector viruses): Innym nosicielem
wirusa mo e by sektor startowy no nika danych, takiego jak dysk twardy (MBR - Master Boot
Record) czy dyskietka (Boot sector). Wirusy tego typu s szczególnie gro ne. Wynika to z
faktu, i po uruchomieniu komputer próbuje wczyta system, który jest zapisany w pierwszym
sektorze dysku lub dyskietki. Nale y mie wiadomo , e ka da sformatowana dyskietka,
nawet nie zawieraj ca plików systemowych, posiada boot sektor, a wi c jako taka mo e
zawiera wirusa. Zasada działania: Wirus tego typu mo e ulokowa si w MBR i np. zniszczy
jego zawarto , uniemo liwiaj c tym samym dost p do dysku. W innym przypadku wirus
przenosi kod inicjuj cy system z sektora startowego w inny obszar dysku i zajmuje jego
miejsce, co powoduje jego załadowanie jeszcze przed startem systemu, a wi c tak e przed
uruchomieniem jakiegokolwiek oprogramowania antywirusowego. Działanie tego typu
91
umo liwia wirusom przej cie kontroli nad oprogramowaniem przeznaczonym do ich
zwalczania.
7. Wirusy FAT (wirusy tablicy alokacji plików, link/FAT viruses): Do replikacji wirusy mog
tak e wykorzystywa jednostki alokacji plików (JAP), na jakie tablica FAT dzieli DOS-ow
partycj dysku twardego. W celu uzyskania dost pu do pliku DOS odszukuje w FAT numer
jego pierwszej jednostki alokacji, po czym kolejno (zgodnie z FAT) wczytuje wszystkie
jednostki zajmowane przez plik. Zasada działania: Wirusy atakuj ce JAP zmienia warto
pierwszej JA jednego lub wielu plików na numer wskazuj cy JA kodu wirusa. Wczytanie
takiego pliku powoduje uruchomienie wirusa, który w dalszej kolejno ci mo e, ale nie musi,
załadowa wła ciwy program (w tym celu musi zapami ta oryginalny numer jego pierwszej
JAP).
8. Makrowirusy: nale
do najmłodszej rodziny wirusów. Ich powstanie zwi zane jest z
wprowadzeniem do pakietów biurowych (np. MS Office, Lotus SmartSuite czy Corel
WordPerfect) j zyków pozwalaj cych na tworzenie makr, takich jak np. Visual Basic for
Applications (VBA). Zasada działania: Wi kszo makrowirusów Worda wykorzystuje fakt, e
szablony dokumentów mog zawiera makra. Wirus uaktywnia si w chwili otwarcia
zainfekowanego dokumentu, po czym zara a zdrowe zbiory z rozszerzeniem *.doc i zapisuje je
jako szablony (dokumenty nie mog zawiera makr). W ostatnim kroku jedno lub kilka
automatycznie wykonywanych makr zostaje zast pionych kodem wirusa.
9. Wirusy typu stealth i wirusy polimorficzne (stealth&polymorphic viruses): W zasadzie
wszystkie wymienione wcze niej wirusy mog (cho nie musz ) nale e do tej grupy. Ich
powstanie zwi zane jest z post pem w dziedzinie ich wykrywania. W pierwszych latach
obecno ci wirusów ka dy miał swoj sygnatur (charakterystyczny tylko dla siebie ci g
bajtów). Sytuacja zmieniła si , gdy Bułgar o pseudonimie Dark Avenger opracował metod
pozwalaj c tworzy wirusy samo mutuj ce si .
10. Wirusy polimorficzne nie maj stałej sygnatury, poniewa ich kod zmienia si samoczynnie
przy ka dej infekcji.
11. Wirusy stealth s to wirusy, które podczas próby dost pu do zara onego pliku lub sektora
dysku przez program antywirusowy potrafi "w locie", hwilowo naprawi uszkodzone dane i
zatuszowa sw obecno .
Profilaktyka antywirusowa
Nie ma zasad, gwarantuj cych bezwirusow prac . Istniej jednak reguły, pozwalaj ce
zminimalizowa ryzyko zara enia, a w razie infekcji zmniejszaj ce skutki działa niszcz cych
wirusa.
Co nie grozi zara eniem?
Zamierzam tutaj obali kilka panuj cych powszechnie mitów dotycz cych sposobów zara ania si
wirusem. Wbrew powszechnie panuj cej opinii, przeczytanie wiadomo ci e-mail nie mo e
spowodowa zara enia. Mo e je spowodowa dopiero otwarcie zawirusowanego pliku doł czonego
do takiej wiadomo ci. Nie mo na si zarazi równie poprzez przegl danie stron w Internecie - je li
nie ci gamy adnych plików, to jedynymi danymi fizycznie zapisywanymi na dysku s tzw.
Cookies(ciasteczka) - dane o odwiedzanych stronach przeznaczone dla przegl darki. Cookies nie
mog zawiera wirusów, nie jest wi c mo liwe zara enie si w ten sposób.
Jedyn mo liwo ci "złapania" wirusa jest otwarcie zainfekowanego pliku lub próbo dost pu do
zawirusowanego sektora dysku.
Jak si broni ?
Podstawow zasad jest posiadanie dobrego pakietu antywirusowego. Pisz "pakietu", gdy obecnie
wi kszo tego typu programów składa si z wielu modułów o ró nych funkcjach. Przy wyborze
oprogramowania antywirusowego nale y zwraca uwag , czy posiada ono nast puj ce elementy:
1. Skaner u ytkownika (tzw. "r czny", On-demand scanner) - podstawowy moduł, wyst puj cy we
wszystkich typach oprogramowania. Umo liwia skanowanie plików przez u ytkownika w
wybranym przez niego momencie. Standardem jest kontrola zbiorów skompresowanych.
92
2. Skaner rezydentny - skaner, który pracuje w tle przez cały czas. Do jego zada nale y bie ca
kontrola wszystkich uruchamianych plików, otwieranych dokumentów czy wkładanych dyskietek.
Powinien posiada funkcj skanowania plików ci ganych z Internetu.
3. Terminarz - pozwala na zaprogramowanie pakietu tak, aby szukał wirusów o okre lonej porze,
np. w nocy.
Dodatkowo oprogramowanie antywirusowe powinno umo liwia generowanie raportów z bie cej
pracy. Bardzo wa ne jest tak e, aby skaner wykorzystywał najnowsze metody wyszukiwania, takie
jak np. heurystyczna metoda wykrywania wirusów (Chroni przed wirusami polimorficznymi,
polega na analizie kodu pliku i symulacji jego wykonania. Pozwala na wykrycie operacji
charakterystycznych dla wirusów, takich jak np. próba bezpo redniego dost pu do dysku.), czy
sumy kontrolne.
III - Programy antywirusowe
Programy antywirusowe s najsilniejszym narz dziem, jakie powstało w celu walki z wirusami. Od
momentu pojawienia si pierwszego wirusa powstał cały szereg ró norodnego oprogramowania.
Istniej ce i ci gle rozwijaj ce si programy ułatwiaj ochron systemu przed inwazj , szybkie jej
wykrycie i w wi kszo ci przypadków usuni cie skutków.
Programy antywirusowe mo emy podzieli na nast puj ce grupy funkcjonalne:
1. Blokery - s to jedyne programy, próbuj ce przeciwdziała inwazji. Zasad ich działania jest
monitorowanie poczyna uruchamianych programów i w przypadku odkrycia "podejrzanych"
operacji alarmowanie u ytkownika i pozostawianie mu decyzji o dalszym działaniu. Jest to
znakomita metoda, ale jak ka da posiada oczywi cie swoje wady. Jedn z nich jest przede
wszystkim mała skuteczno , gdy nowe wirusy bardzo cz sto posiadaj mechanizmy
uniemo liwiaj ce wyodr bnienie z nich operacji "podejrzanych". Kolejn wad jest zajmowanie
cz ci zasobów komputera - pami ci operacyjnej oraz obci anie w jakim stopniu procesora.
Ostatni wad jest to, i programy owe maj tendencj do cz stego "mylenia si " co zwi zane jest z
"fałszywym alarmem".
2. Programy diagnostyczno-lecz ce - ta grupa programów opiera si na poszukiwaniu na dysku i w
pami ci znanych ju wirusów i w przypadku wykrycia (na podstawie charakterystycznych
algorytmów zawartych w plikach) - usuwaniu skutków infekcji. S to programy najcz ciej
stosowane i chyba najbardziej przydatne w profilaktyce. Niestety s nieskuteczne w przypadku
zainfekowania nieznanym wirusem b d wtedy, gdy wirus zadziała natychmiast po zainfekowaniu
komputera i dokona nieodwracalnych zniszcze . Do programów tego typu zaliczamy, ju chyba
legend programów antywirusowych - Mks_Vir-a, autorstwa Marka Sella.
3. Programy sprawdzaj ce sumy kontrolne plików - istot tej grupy programów jest zakładanie bazy
danych, zwieraj cych pewne cechy zbiorów dyskowych i newralgicznych obszarów dysków. Te
programy, przez systematycznym stosowaniu, umo liwiaj wykrycie ródła infekcji, a czasem
odzyskanie pozornie bezpowrotnie straconych informacji.
Podsumowanie
Brak rzetelnych informacji na temat wirusów prowadzi do cz stych wybuchów paniki, czego
przykładem s np. dwudniowy parali
wiatowych systemów informatycznych na wie o
nieistniej cym wirusie Michael angelo czy obiegaj ce wiat ostrze enia o rzekomych wirusach w emailach zatytułowanych "PENPAL GREETINGS", czy "JOIN THE CREW. Moim zdaniem nale y
zwalcza takie wiadomo ci, cho by poprzez odpowiedni edukacj u ytkowników komputerów,
prowadzon za pomoc czasopism o tematyce informatycznej. W zeszłym roku przez portal
?Interii? doszła do mnie wiadomo mail`em z zał cznikiem typu exe. i podpisem ?Hi how are you?
dzie wcze niej czytałem o tym wirusie w biuletynie który dostaj mai`lem. Usun łem go, ale
r czki mi si trz sły. Dobrym przykładem magazynu staraj cego si od dłu szego czasu zwalcza
ró ne fałszywe pogl dy na tematy zwi zane z komputerami, jest PC WORLD KOMPUTRER,
KOMPUTER WIAT, ENTER. My l , e gdyby wi cej czasopism podj ło działania w tym
kierunku, u ytkownicy komputerów prze ywaliby znacznie mniej stresów spowodowanych swoj
niewiedz . Ja i moja rodzina od dwóch lat korzystamy z internetu, ci gamy nowsze
93
oprogramowanie, sterowniki, pliki MP3 i wiele ró nych tzw. niepotrzebnych rzeczy, jak do tej pory
nic si nie stało. Skanuje komputer kilka razy w tygodniu. Korzystamy ze skanera antywirusowego
ze strony www.wirusy.onet.pl.
Powy sza praca przedstawia problematyk wirusów w sposób bardzo skrótowy, ze wzgl du na
ogrom informacji, które mo na by poda tylko w celu "zanudzenia na mier " Czytelnika,
poniewa dotycz one typowo technicznych zagadnie , takich jak np. szczegółowa zasada działania
poszczególnych modułów skanera antywirusowego.
Krótka charakterystyka wybranych programów antywirusowych
Program Marka Sella Mks_Vir
Przez bardzo długi czas bardzo popularny i skuteczny program antywirusowy. W memencie
uruchomienia programu, sprawdza on pami i systemowe sektory twardego dysku. W kolejnym
kroku mo emy wybra rodzaj no nika jaki b dziemy sprawdza (twardy dysk np. C:, czy te
dyskietk 3,5’ A:). Dla bardziej zaawansowanych u ytkowników dost pne s dodatkowe ustawienia
zwi zane z rodzajem wykonywanych testów.
Norton AntyVirus 2000
Program daje nam ogrom mo liwo ci, przypomina o aktualizacjach swojej bazy wirusów jak i o
tworzeniu backupu istotnych ustawie systemowych (program samodzielnie je wykonuje po
uruchomieniu odpowiedniej opcji). Do istotnym elementem jest automatyczne uruchamianie
programu wraz z uruchamianiem komputera. Program ju na samym pocz tku sprawdza pami
oraz sektory systemowe. Podczas całego czasu pracy komputera, pracuje on w tle, kontroluj c
nasze programy. Wło enie zainfekowanej dyskietki do stacji dysków jest automatycznie
sygnalizowany. Kolejnym plusem jest to i płacimy za program raz. Ka da kolejna aktualizacja
bazy wirusowej kosztuje nas jedynie tyle ile płacimy za poł czenie z internetem w momencie
aktualizacji. Program posiada własny harmonogram, w którym zadeklarowa mo emy kiedy ma
sprawdza komputer.
wiczenie nr 1
Sprawd czy dyskietka 3,5’ zawiera wirusy za pomoc programu Mks_Vir lub innego dost pnego
w pracowni.
wiczenie nr 2
Je eli istnieje taka mo liwo zaktualizuj baz o wirusach programu antywirusowego znajduj cego
si na wyposa eniu pracowni.
Powtórzenie wiadomo ci zdobytych na lekcji poprzez odpowiadanie na proste pytania zadawane
przez nauczyciela:
1. Do czego słu
programy antywirusowe i jakie znane Ci s programy tego typu?
2. Jakiego rodzaju działanie maj programy okre lane jako Konie Troja skie?
94
BIBLIOGRAFIA
1. A.J. Kennedy, Internet, 2000
2. J. MAłuszy ski, D. Kessel, Elementy informatyki, Pozna 1933
3. S.L. Nelson, Microsoft Windows 98. Praktyczne porady. Wskazówki. Szybkie
metody, Warszawa 1998;
4. K. Masłowska, Word 97PL, Warszawa 1998;
5. Microsoft Internet Explorer 4.0 z marszu, Warszawa 1999; (i inne wersje)
6. Z. Nowakowski, Informatyka bez tajemnic, Warszawa 1996;
7. G. Koba J. Bock Informatyka. Podstawowe tematy, Waszawa 1996
95