Deratyzacja w kurniku

OID (265) 10/2013
OID (265) 10/2013
Deratyzacja w kurniku
Walka z gryzoniami w obiektach inwentarskich
jest dużym wyzwaniem. Zgodnie z oczekiwaniami, nowoczesna produkcja drobiarska powinna
odbywać się w środowisku wolnym od gryzoni.
Wobec wzrastającego znaczenia bezpieczeństwa
żywności, a także wysokich kosztów produkcji,
zwalczanie gryzoni jest bardzo istotnym elementem w drodze do osiągnięcia zadowalających wyników ekonomicznych i bezpieczeństwa produktów drobiarskich.
Myszy i szczury nauczyły się żyć w bliskości ludzi i korzystać z dogodnych warunków bytowania, schronienia i pożywienia. Całkowite pozbycie się ich wydaje się więc niemożliwe. Likwidacja
potencjalnych kryjówek gryzoni w pobliżu źródeł wody i pokarmu w znacznym stopniu utrudnia im ukrywanie się i rozmnażanie, ograniczając
tym samym liczebność populacji. Pierwszym narzędziem w walce z gryzoniami jest więc skuteczne zabezpieczenie obiektów przed tymi szkodnikami, uniemożliwiające im wtargnięcie i zagnieżdżenie się wewnątrz budynków inwentarskich.
Prewencyjnym sposobem walki z gryzoniami
jest zachowanie szczuroszczelności obiektów.
Skuteczność tej metody w dużej mierze zależy od
stanu technicznego i konstrukcji obiektów oraz
materiałów użytych do ich budowy. Podstawowym warunkiem powodzenia jest zabezpieczenie wszystkich otworów, którymi gryzonie mogłyby się dostać do wnętrza kurnika. Drzwi, okna
i ściany muszą być szczelne i wolne od uszkodzeń,
a wszelkie przypadkowe otwory i ubytki natychmiast naprawiane. Zakończenia kanałów wlotowych powinny być zasłonięte siatką. Budynek winien być wykonany z materiałów odpornych na
przegryzienie. Należy też zwrócić uwagę na stan
fundamentów, podłóg i otworów, w których biegną przewody elektryczne. Myszy i szczury korzystają z nich często wnikając do wewnątrz, wykorzystują także rury kanalizacyjne, paszociągi i inne urządzenia. Chętnie przemieszczają się
24
również między piętrami baterii, wzdłuż klatek
i taśm do zbioru jaj, dlatego wszystkie te elementy
powinny podlegać systematycznej kontroli. Pasza
powinna być należycie zabezpieczona i przechowywana w zamkniętych, szczuroszczelnych pomieszczeniach. Worków z paszą nie należy ustawiać bezpośrednio przy ścianie, by łatwiej można było dostrzec ślady przemieszczania się myszy i szczurów. Magazyny paszy powinny być dobrze oświetlone i łatwe do oczyszczenia. Posadzka powinna być tam często myta, bo wówczas ślady gryzoni są lepiej widoczne. Worki z paszą powinny być umieszczone na paletach, ale i wówczas należy zachować czujność. Gryzonie potrafią bowiem wspiąć się na dużą wysokość. Bez trudu mogą też na nią wyskoczyć. Myszy mogą przez
dłuższy czas przebywać wśród worków nie schodząc wcale na posadzkę. Dlatego miejsca, w których przechowywana jest pasza powinny być
bacznie obserwowane i utrzymane w czystości.
Powinno się je gruntownie sprzątać, co najmniej
dwa razy w roku.
Szczury nie mogą obyć się bez wody, chyba że
mają dostęp do paszy o dużej wilgotności. Należy więc regularnie sprawdzać i w razie potrzeby
naprawiać cieknącą instalację wodociągową, tym
samym ograniczając szczurom źródło wody pitnej.
Gryzonie wyrządzają wymierne szkody w gospodarstwie. Nie tylko zjadają paszę, ale równocześnie dużo większą jej ilość zanieczyszczają kałem
i moczem. Szczur zjada przeciętnie 20 - 30g pożywienia na dobę i wypija ok. 30 ml wody, a zatem
w ciągu roku, licząca tylko 100 osobników populacja zjeść może tonę paszy. Gryzonie te powodują również uszkodzenia budynku i wyposażenia.
Przegryzają worki, tekturę, folię, maty, plandeki,
kable elektryczne, rury, a nawet blachy i osłony
metalowe. Niszczą budynek gryząc ściany i stropy, a przegryzając instalację elektryczną i kanalizacyjną mogą doprowadzić do zwarcia i zalania.
OID (265) 10/2013
OID (265) 10/2013
Szczury i myszy stanowią też zagrożenia dla bezpieczeństwa zdrowotnego ludzi i zwierząt, przenosząc wiele groźnych chorób i pasożytów.
Walkę ze szczurami ułatwia zachowanie należytych warunków sanitarno-higienicznych
w obrębie całego gospodarstwa. Chodzi tu przede
wszystkim o utrzymanie porządku wokół obiektów inwentarskich, sprzątanie rozsypanego ziarna i innych materiałów paszowych, słomy, trocin
itp., zabezpieczenie i odpowiednie przechowywanie mieszanek paszowych, ściółki i odpadów,
a także likwidację innych potencjalnych źródeł
pokarmu, wody i kryjówek gryzoni poza budynkami. Wszystkie zbędne przedmioty (materiały
budowlane, zapasy słomy, siana, puste palety i pojemniki) powinny być składowane z dala od kurnika. Sprzęt i maszyny w gospodarstwie powinny być tak usytuowane, aby nie ograniczały obsłudze widoczności i nie stwarzały warunków dogodnych do zagnieżdżenia się gryzoni. Bujne zarośla i wysoka trawa sprzyjają gryzoniom. Znacznie mniej bezpiecznie czują się w uporządkowanym, czystym gospodarstwie. Należy także zadbać o stan i konstrukcję ogrodzeń i szlaków komunikacyjnych w obrębie całej fermy. Migracja
gryzoni sprawia, że zwierzęta te są zdolne osiedlić
się ponownie tam, skąd wcześniej zostały usunięte. Dlatego niezbędna jest ciągła kontrola zmierzająca do wczesnego wykrycia ich obecności.
Szczury i myszy są zwierzętami żerującymi głównie nocą, dlatego dość łatwo je przeoczyć zanim
ich populacja się nie rozrośnie. Dlatego konieczne jest systematyczne poszukiwanie śladów ich
występowania. Należą do nich przede wszystkim
odchody pozostawione w pobliżu magazynów
paszowych, wzdłuż tras ich przemieszczania się
oraz w pobliżu nor. O ich obecności świadczą też
uszkodzenia worków z paszą spowodowane przegryzieniem oraz nagryzienia i ślady żucia materiałów izolacyjnych. Na zewnątrz budynków widoczne stają się odciśnięte ślady łap i ogona oraz
resztki sierści, zdradzające utarte drogi komunikacyjne gryzoni, przebiegające zwykle pod ścianami budynków. Można też zauważyć pojawia-
26
jące się dziury w niewykończonych podłogach
i nory w nasypach, wałach ziemnych czy innych
nierównościach terenu.
Warunkiem skutecznej walki z gryzoniami jest
wczesne wykrycie i zlokalizowanie inwazji. Brak
podjęcia szybkich i odpowiednich działań zapobiegawczych może w niedalekiej przyszłości
skutkować koniecznością zaangażowania znacznie większych środków. Samice szczurów osiągają dojrzałość płciową w wieku zaledwie 5 tygodni
i są zdolne do wydawania na świat 8 młodych każdego miesiąca. Zwierzęta te żyją w doskonale zorganizowanych koloniach składających się z wielu osobników. Osiedlają się i rozmnażają w pobliżu ludzi.
Do skutecznej kontroli nad gryzoniami konieczna jest dobra znajomość ich naturalnego zachowania. Przed przystąpieniem do działania trzeba dokładnie określić gatunek szkodnika, oszacować liczebności populacji, poznać drogi przemieszczania się oraz miejsca żerowania i gniazdowania. Szczury i myszy w obawie przed niebezpieczeństwem rozwinęły określone zachowania obronne. Szczury cechuje duża podejrzliwość
i nieufność do rzeczy nowych, dlatego zwierzęta te nie pobierają pożywienia dopóki nie poczują się bezpieczne. Swój pokarm wybierają bardzo
ostrożnie i przez długi czas potrafią unikać trującej przynęty. Będąc na nowym terytorium nigdy nie najadają się do syta. Pokarm pobierają
w małych ilościach i jeśli im zaszkodzi - rezygnują. W pierwszej kolejności podchodzą zwiadowcy.
Są to najsłabsze osobniki w grupie mające za zadanie sprawdzić czy pożywienie nadaje się do zjedzenia. Dopiero później, gdy oni przeżyją, zaczyna jeść reszta społeczności. Szczury, pozostając
w tym samym obiekcie, zmieniają miejsca żerowania kilkanaście razy w ciągu doby. Myszy także
pobierają pokarm w małych ilościach, w licznych
(kilkunastu - kilkudziesięciu) miejscach. Dlatego
trutki w przynętach dla gryzoni muszą być umiejętnie rozłożone i działać z opóźnieniem.
Zwalczanie gryzoni może odbywać się drogą mechaniczną, biologiczną i chemiczną.
OID (265) 10/2013
OID (265) 10/2013
W przypadku niewielkiej ich ilości skuteczne
okazują się pułapki mechaniczne. Zalicza się do
nich gilotynki, potrzaski czy pułapki żywołowne. Czasem stosuje się także lepy na szczury. Pułapki mechaniczne zastawiane są w celu schwytania i uśmiercenia wędrujących myszy i szczurów.
Są wśród nich pułapki służące do jednorazowego
odłowienia gryzonia, ale są i takie, które pozwalają na złapanie większej ich liczby, bez konieczności nastawiania po każdym schwytanym osobniku. Pułapki takie można też używać posługując
się specjalnymi, umieszczonymi wewnątrz wabikami. Chwytacze gryzoni przydatne są zwłaszcza
tam, gdzie zabronione jest stosowanie jakichkolwiek środków chemicznych. Są też niezastąpionym uzupełnieniem każdego programu zwalczania szczurów i myszy przy pomocy środków chemicznych, gdyż pozwalają na pozbycie się ocalałych osobników. Stosowanie pułapek jest też istotnym środkiem zapobiegającym rozwojowi odporności szczurów na stosowane trucizny.
Metoda biologiczna polega na ochronie gatunków
ssaków i ptaków będących naturalnymi wrogami gryzoni.
Najskuteczniejszym sposobem walki z nimi jest
jednak metoda chemiczna. Stosowane w niej rodentycydy należą do substancji o dużej toksyczności i mogą być używane jedynie przez osoby
do tego upoważnione. Skuteczne ich stosowanie
wymaga specjalistycznej wiedzy zarówno o składzie chemicznym rodentycydu jak i mechanizmie działania substancji czynnych. Wiedza ta
wraz ze znajomością biologii i zachowania się
gryzoni pozwala opracować programy ich zwalczania i utrzymywać populację myszy i szczurów pod kontrolą. Najlepszą strategią jest przeprowadzanie cyklicznych zabiegów deratyzacyjnych w sprzyjających porach roku lub okresach
produkcji tzn. wówczas, gdy brakuje alternatywnych źródeł pożywienia. Bez względu na liczebność populacji zabiegi te powinny być corocznie
powtarzane. Wiele ferm drobiu korzysta z usług
wyspecjalizowanych firm DDD. Można też samodzielne wystawić zatrutą przynętę, ale przy
28
nikłej znajomości zagadnienia i wyłożeniu trucizny w przypadkowych miejscach deratyzacja jest
zwykle nieskuteczna i może w przyszłości znacznie utrudnić zwalczanie gryzoni. Również długotrwałe, zapobiegawcze rozłożenie trutek nie jest
właściwe, ponieważ powoduje uodpornienie się
gryzoni na truciznę, oraz stanowi zagrożenie dla
innych zwierząt.
Substancje chemiczne stosowane do zwalczania
gryzoni można podzielić na trucizny szybko działające, stosowane najczęściej w jednej dawce, oraz
zaburzające proces krzepnięcia krwi antykoagulanty. Środki szybko działające (np. fosforek cynku) stosuje się w celu gwałtownego zmniejszenia
bardzo licznej populacji gryzoni w miejscach,
gdzie nie ma niebezpieczeństwa zatrucia innych
zwierząt. Związek ten powoduje śmierć szczurów
w ciągu kilku godzin. Zaleca się nie podawać go
dłużej niż przez pięć dni, gdyż szczury uczą się
go unikać. Bromethalin jest środkiem jednodawkowym porażającym układ nerwowy i prowadzącym do paraliżu. Śmierć zwierzęcia następuje w ciągu 2 - 4 dni. Rodentycydy zawierające
cholekalcyferol (witaminę D3) są środkami jedno- lub wielodawkowym. Powodują uwalnianie
wapnia z kości, hyperkalcemię i śmierć w ciągu
3 - 4 dni od osiągnięcia dawki letalnej.
W przeciwieństwie do szybko działających środków jednodawkowych, antykoagulanty pierwszej generacji muszą być pobierane przez szczury kilkakrotnie, a efekt w postaci uszkodzenia
naczyń krwionośnych, zaburzenia krzepliwości
krwi i prowadzącego do śmierci krwotoku wewnętrznego pojawia się po kilku dniach kumulacji trucizny. Podstawowym środkiem gryzoniobójczym w tej grupie rodentycydów jest warfaryna. Powszechne i długotrwałe jej stosowanie do
walki ze szczurami doprowadziło do uodpornienia się gryzoni. Stan ten przyczynił się do powstania nowych, silniejszych związków chemicznych
o podobnym działaniu. Związki te zwane rodentycydami drugiej generacji lub superwarfarynami charakteryzują się długotrwałym działaniem
i opóźnionym efektem, przy czym wykazują one
OID (265) 10/2013
OID (265) 10/2013
skuteczność już po jednokrotnym spożyciu.
Rodentycydy dzieli się na dwie grupy: indanediony np. chlorfacynon, difacynon, pindon oraz
4-hydroksykumaryny, np. brodifakum, difenakum, bromandiolon, kumatetralyl. W Polsce dostępne są wszystkie rodentycydy antykoagulacyjne drugiej generacji oraz rodentycydy zawierające w swym składzie warfarynę. Jednym z najskuteczniejszych jest flokumafen używany do zwalczania trudnych populacji gryzoni odpornych na
inne koagulanty drugiej generacji. Zastosowanie superwarfaryn powoduje silniejsze i bardziej
długotrwałe działanie toksyczne niż warfaryny. W obu przypadkach skutkiem działania tych
środków jest krwotok w obrębie wielu narządów
wewnętrznych, prowadzący do śmierci zwierzęcia. U ludzi ostre zatrucia rodentycydami antykoagulacyjnymi zdarzają się dość często, choć tylko
sporadycznie prowadzą do poważnych objawów
klinicznych i śmierci. Dochodzi do nich prawie
wyłączne drogą doustną, choć znane są również
przypadki zatrucia drogą śródskórną. Dlatego też
podczas pracy z nimi należy zachować szczególną ostrożność, a wszelkie czynności wykonywać
w odzieży ochronnej oraz butach i rękawicach gumowych. Dla zwiększenia bezpieczeństwa, podczas stosowania silnie toksycznych środków chemicznych wskazana jest obecność drugiej osoby.
Po zakończeniu pracy należy umyć się starannie
i zmienić odzież.
Obecne na polskim rynku nowoczesne rodentycydy są zatrutą przynętą jednodawkową, powodującą śmierć zwierzęcia po jednokrotnym jej pobraniu. W skład przynęty wchodzi trucizna - antykoagulant, substancja wabiąca, związki mumifikujące, zapobiegające rozkładowi gnilnemu padłych zwierząt, wosk oraz bitrex lub gormax - bardzo gorzkie, nie wyczuwalne przez gryzonie substancje, zapobiegające przypadkowemu spożyciu
trucizny przez człowieka.
Popularne trutki produkowane są zwykle w formie granulatu. Są one chętnie zjadane przez gryzonie, gdyż forma ta przypomina im duże nasiona i pobudza je do gryzienia. Oprócz granulatów
30
rodentycydy występują w formie płynnej, bloczków albo kostek woskowych, proszku do opylania, płatków oraz ziaren pokrytych rodentycydami. Ziarna zbóż, najczęściej pszenicy, mogą być
zaprawiane wodnymi roztworami rodentycydów
bądź preparatami w formie proszkowej. Przynętę rozkłada się w miejscach często odwiedzanych przez gryzonie, na szlakach ich wędrówek
i w miejscach znaczonych ich odchodami. Formę
preparatu należy dostosować do miejsca jej użycia, warunków środowiska oraz zagrożeń wynikających z użycia środków chemicznych. Ziarna zbóż nie nadają się do stosowania w miejscach
wilgotnych, gdyż szybko ulegają zepsuciu. Pasty,
ze względu na dużą zawartość tłuszczu, są odporne na wilgoć, ale ponieważ są atrakcyjne także dla
innych zwierząt musza być stosowane w karmnikach. Odporne na niekorzystne warunki atmosferyczne są także bloczki i kostki woskowe. Ich
zaletą jest też możliwość określenia ilości pobranej trutki oraz gatunku gryzonia na podstawie
pozostawionych śladów uzębienia. Trutki te są
często umieszczane w karmnikach deratyzacyjnych. Jednak ze względu na dużą zawartość wosku są mniej atrakcyjne dla gryzoni. Proszki przeznaczone są do rozsypywania w pobliżu nor i na
szlakach komunikacyjnych gryzoni. W okolicach
otworów i wąskich przejść stosuje się pianki, kremy i żele. Zawarte w nich substancje zlizywane są
przez gryzonie z powierzchni ciała podczas zabiegów pielęgnacyjnych.
Skuteczność deratyzacji chemicznej zależy od
liczby punktów wystawienia trutki. Najczęściej
popełnianym błędem jest zaniżenie liczebności
populacji gryzoni na obszarze objętym tym zabiegiem. Ilość zatrutej przynęty musi pozwolić
na podanie śmiertelnej dawki rodentycydów jak
największej liczbie osobników w jak najkrótszym
czasie. Zatrute pożywienie musi się więc znaleźć z dala od źródeł innego pokarmu. Pojemniki z trutką dla szczurów powinny być rozłożone
na zewnątrz budynków, na uczęszczanych przez
nie trasach pomiędzy norami a głównymi źródłami pokarmu. Najlepiej umieścić je wzdłuż ścian,
OID (265) 10/2013
OID (265) 10/2013
we wnękach, w miejscach bezpiecznych dla gryzoni. Należy pamiętać, że szczury najlepiej czują się w znanym sobie otoczeniu i na każdą zmianę reagują niepokojem. Aby temu zapobiec należy na stałe pozostawić karmniki deratyzacyjne
i napełniać je przynętą okresowo. Karmniki rozmieszcza się wokół ogrodzenia, wokół zewnętrznych ścian wszystkich budynków na fermie oraz
wokół wewnętrznych ścian określonych pomieszczeń. Tworzą one w ten sposób dwie lub trzy bariery ochronne. Oprócz karmników deratyzacyjnych z rodentycydem w barierach tych umieszcza się pułapki żywołowne lub karmniki z łapką w środku. Karmniki deratyzacyjne zapewniają szczurom spokój w czasie pobierania pokarmu, chronią trutkę przed wilgocią i zanieczyszczeniem oraz zabezpieczają ją przed przypadkowym pobraniem przez inne zwierzęta.
Bariery ochronne nie tylko niszczą szczury i myszy, ale też służą do monitorowania stanu populacji i są źródłem informacji o ich aktywności. Sku-
32
teczność deratyzacji zwiększa prowadzenie rejestru rozmieszczenia przynęty i reakcji szczurów
na podaną truciznę. W razie konieczności wprowadzania zmian w programie kontrolowania
gryzoni informacje takie mogą okazać się bardzo przydatne.
Po zakończeniu deratyzacji pamiętać należy o zabezpieczeniu obiektu przed wtargnięciem do niego nowej populacji. Dla oceny skuteczności przeprowadzonych działań konieczne jest ciągłe monitorowanie rozmieszczonych w tym celu stacji
kontrolnych. Należy mieć jednak świadomość, że
powtórna inwazja szczurów jest raczej nieunikniona. Przybędą zwabione łatwo dostępnym pożywieniem, schronieniem, ciepłem i warunkami
do rozrodu. Należy więc zachować czujność i reagować już przy pierwszych sygnałach o pojawieniu się gryzoni.
dr inż.Katarzyna Połtowicz