roczniknaukowy - Stowarzyszenie Idokan Polska

Transkrypt

This copy is for personal use only - distribution prohibited - This copy is for personal use only - distribution prohibited
Artykuł o podobnym tytule: Nowa nauka o człowieku. Antropologia psychofizycznego postępu i socjologia
psychofizycznego wzrostu, był wcześniej konsultowany z prof. Z. Krawczykiem. Niniejszy tekst o istotnie zmienionej
wymowie – ujmujący szerzej zagadnienie, a przy tym mniej krytycznie – został przyjęty przez Redakcję, pomimo iż
nadal pozostaje w swej treści dość kontrowersyjny. Wskazuje jednak pewien istotny kierunek, w jakim powinna
ewoluować ogólna teoria antropologiczna. Natomiast teza o celowości rozbudowania na studiach wychowania fizycznego problematyki antropologicznej w zakresie antropologii kulturowej nie jest nowa, ale w dalszym ciągu aktualna.
Artykuł zrecenzował prof. Kazimierz Obodyński, dyrektor IWFiZ WSP w Rzeszowie.
WOJCIECH J. CYNARSKI
W kierunku nowej, humanistycznej nauki o człowieku.
Antropologia psychofizycznego postępu
Nawiązując do współczesnych tendencji badawczych w tej dziedzinie, autor postuluje
wypracowanie szerszej, humanistycznej teorii antropologicznej, a także pewne poszerzenie
programów nauczania tego przedmiotu. Autor przedstawia szkicowo, sięgając do wybranych
podręczników, przedmiot antropologii i formę jej aktualnego nauczania na studiach wychowania
fizycznego. Konfrontuje ich treść z nowymi koncepcjami antropologicznymi.
Zastosowana została metoda analityczna z porównaniem perspektyw badawczych antropologii
fizycznej, antropologii filozoficznej oraz antropologii społecznej i kulturowej.
Między psychologią a socjologią
Poszczególne antropologie nawzajem się uzupełniają:
a. fizyczna i biotechniczna służą badaniom zmian w rozwoju indywidualnym i gatunkowym;
a. paleoantropologia (łącznie z archeologią) – ewolucji gatunkowej i kulturowej;
a. historyczna – szczegółowej historycznej penetracji i interpretacji ewolucji kulturowej;
a. kulturowa (i społeczna) – opisom stanu społeczno-kulturowego poszczególnych społeczności,
ewolucji kulturowej (Wierciński 1976) i penetracjom międzykulturowym;
a. filozoficzna – namysłowi filozoficznemu i tworzeniu teorii w skali makro.
O miejscu antropologii wśród nauk społecznych Lévi-Strauss pisze następująco: „Nawet
antropologia fizyczna, jakkolwiek korzysta z wiadomości i metod zapożyczonych od nauk
przyrodniczych, utrzymuje szczególnie ścisłe stosunki z naukami społecznymi. Sprowadza się ona
w znacznej mierze do badania przemian anatomicznych i fizjologicznych, spowodowanych u pewnego gatunku istot żywych przez pojawienie się życia społecznego, języka, systemu wartości czy –
mówiąc bardziej ogólnie – kultury”. (Lévi-Strauss 1995, s.59). Lévi-Strauss do antropologii zalicza
etnografię, etnologię i folklorystykę. Podaje potrójną przynależność tej dziedziny wiedzy – do nauk
społecznych, humanistycznych i przyrodniczych. Określa perspektywę a. kulturowej (od geografii
po językoznawstwo i archeologię) i społecznej (od socjologii, przez architekturę i językoznawstwo,
po psychologię) (Lévi-Strauss 1995, s.63). Zakres badań antropologii społecznej lub kulturowej
pokrywa się w dużej części z zakresem naukowych eksploracji socjologii. Antropologia filozoficzna podejmuje dodatkowo zagadnienia etyki, ontologii etc. oraz teologiczne i psychologiczne.
Wyszczególniony przez Lévi-Straussa zakres badań dotyczyłby głównie, według podanego wyżej
wytłumaczenia, a. społecznej.
Zdaniem M. Bubera nowa nauka o człowieku, jako filozofia spotkania (relacji i dialogu),
zawierać się powinna wręcz między antropologią a socjologią, między indywidualizmem a kolektywizmem, między subiektywizmem a obiektywizmem, między Ja i Ty (Szulakiewicz 1993).
Filozoficzny problem człowieka w antropologii Bubera bazuje na podstawowej zasadzie dialogu,
gdy Ja istnieje ze względu na Ty, a „prawdziwe życie to spotkanie” (Szulakiewicz 1993, s.72).
Poszerzenie zakresów penetracji w naukach o człowieku, a więc humanizacja antropologii i antroElectronic PDF security powered by Committee of Scientific Research, Stowarzyszenie Idokan Polska ®, Poland
99
pologizacja humanistyki jest procesem, który zachodzi w myśl systemowych, holistycznych i interdyscyplinarnych, a także epistemologicznych ujęć nowoparadygmatycznych (Capra 1987; Capra,
Steindl-Rast, Matus 1995). Werner Heisenberg pisał (w opinii o The Tao of Physics) o wielkiej
szansie, jaką daje ludzkości połączenie dwóch różnych sposobów myślenia. Otóż myślenie
nieschematyczne i nieliniowe o proweniencji wschodniej, w połączeniu z zachodnią wiedzą
naukową, przyczyniło się do sukcesu humanistyczno-antropologicznych koncepcji Fromma,
Eliadego, Wilbera, Capry, czy także Cremo i Thompsona. Przyszła nauka o człowieku zawierać
powinna zespół komplementarnych koncepcji, teorii i ujęć – od fizycznych (biologicznych) po
teologiczne i mistyczne.
Jak podaje Wojtaszczyk: „Psychologowie humanistyczni (zwolennicy koncepcji humanistycznej) stworzyli portret człowieka zdolnego do urzeczywistniania swoich możliwości i realizacji
szans. Uważają oni, że człowiek jest pewną całością – ‘osobą’ dążącą do samorealizacji i rozwoju.
Jego dążenia są pozytywne i konstruktywne, ponieważ człowiek jest z natury dobry. Tym, co
decyduje o ludzkich działaniach i przeżyciach, jest aktualne doświadczenie. Człowiek jako osoba,
niepowtarzalna indywidualność, żyje w świecie zewnętrznym stanowiącym całość. W warunkach
naturalnych jednostka i świat społeczny tworzą jednolity system. W sprzyjających sytuacjach, kiedy
stosunki międzyludzkie są prawidłowe, człowiek rozwija się jak harmonijna całość, żyje zgodnie ze
swą naturą. Jednakże wiele sytuacji społecznych, w których dominują wrogie stosunki
interpersonalne i błędne systemy wychowawcze, uniemożliwiają kształtowanie się harmonijnej
‘osoby’ zdolnej do samorealizacji i rozwoju” (Wojtaszczyk 1995, s.10). Wybitny psycholog
społeczny A. Maslow twierdził, że o ile Freud stworzył psychoanalizę badając „chorą część”
ludzkiej psychiki, zadaniem humanistycznie zorientowanej psychologii jest zbadanie części
zdrowej. Twórca neopsychoanalizy, zwanej też psychoanalizą społeczną i współtwórca psychologii
humanistycznej Erich Fromm wskazywał na konieczność stworzenia „nowej nauki o człowieku”,
pisząc: „Potrzebujemy humanistycznej nauki o człowieku, jak bazy stosowanej nauki i sztuki
rekonstrukcji społecznej” (Fromm 1989, s.113). Zwracał uwagę na potrzebę rozwinięcia
humanistycznej, ekologicznej i etycznej polityki i ekonomii, a niedorozwój duchowy egoistycznego
społeczeństwa kapitalistycznego określał jako psychologiczny „typ analny” (Fromm 1989).
Maslow i Grof zostali liderami kierunku psychologii humanistycznej, uwzględniającego
duchowe, transcendentalne i mistyczne aspekty ludzkiego samourzeczywistniania. Nadali mu
nazwę „psychologii transpersonalnej”. Już Jung uznał duchowość za integralny aspekt natury
ludzkiej i siłę witalną ludzkiego życia – w odróżnieniu od Freuda i Nietzschego, upatrujących
ludzką witalność i siłę twórczą w potencji seksualnej (Capra 1987, s.500-501). Natomiast Ken
Wilber zaproponował wszechstronny system, obrazujący różne poziomy ludzkiej świadomości, pn.
psychologia spektralna (Wilber 1975). Kolejnymi poziomami są: ego, biospołeczny, egzystencjalny
i transpersonalny.
Studia antropologiczne wymagają przyjmowania perspektywy i ocen zgodnych z kanonami
aksjologicznymi i mentalnością badanych społeczności i kultur (Krzemień 1968; Burszta 1992;
Olszewska-Dyoniziak 1996), ale potrzebują także humanistycznych bezwzględnych ocen etycznych
(Cassirer 1977; Szkołut 1997; Kuczyński 1998). Nie można odrywać nauki od etyki, która jest
„pierwszą filozofią” (Lévinas 1991) i źródłem kulturowej ewolucji naszego gatunku.
Antropologia dla studentów wychowania fizycznego
Jeśli nie liczyć pionierskich prac polskich antropologów (Czekanowski 1930; Stołyhwo 1949),
jednymi z pierwszych podstawowych pozycji z przedmiotu „antropologia” były książki: Zarys
antropologii (Stołyhwo, Jasicki, Panek, Sikora 1962) i Zarys antropologii dla studiujących
wychowanie fizyczne (pod redakcją H. Milicer 1986). Były to na owe czasy rzetelne opracowania,
przekazujące ówczesny stan wiedzy z zakresu antropogenezy, ontogenezy, typologii budowy
i antropometrii. Zawierały podstawy (zarys) antropologii fizycznej, nie wychodząc poza jej zakres.
Po każdym rozdziale znajdował się wykaz piśmiennictwa uzupełniającego. Poprawioną wersję
100
Electronic PDF security powered by Committee of Scientific Research, Stowarzyszenie Idokan Polska ®, Poland
skryptowego podręcznika Milicerowej stanowi książka wydana pod redakcją J. Charzewskiego, pod
tytułem Antropologia (Charzewski 1999). Zaktualizowany został rozdział dotyczący antropogenezy, dodany rozdział o odżywianiu, a pozostałe poprawione. Jednak brak tutaj jakiegokolwiek
zastrzeżenia dla wiadomości studentów, że książka dotyczy jedynie jednej gałęzi antropologii (jako
nauki o człowieku) – mianowicie antropologii fizycznej. Toteż w książce Cremo i Thompsona
znajdujemy wyjaśnienie, że na gruncie polskim antropologia jest to nauka głównie o pochodzeniu
człowieka „(a. filogenetyczna), rozwoju osobniczym (a. ontogenetyczna) i zróżnicowaniu rasowym
(a. populacyjna). W nauce brytyjskiej i amerykańskiej antropologia ma szerszy zakres i dotyczy
całej wiedzy o człowieku: a. fizyczna (biologiczna), a. kulturowa (społeczna)”. (Cremo, Thompson
1998, s.293). W pracy Charzewskiego, poza nielicznymi przypisami, brak jest bibliografii i brak
dyskusji z badaczami podającymi w wątpliwość obowiązujące teorie (Cremo, Thompson 1998,
s. 135-149, 223-240).
Z jakiej literatury student może się dowiedzieć, że istnieją inne jeszcze działy antropologii?
Mianowicie:
– o celach i zadaniach antropologii pisze Z. Drozdowski, że np. „Arystoteles zapoczątkował linię
rozwoju antropologii o humanistycznym aspekcie”, a według Kanta „antropologia jest nauką
podejmującą filozoficzne problemy człowieka” (Drozdowski 1996, s.11);
 „na gruncie polskiej antropologii dokonało się syntetyczne uzgodnienie jej aspektu przyrodniczego i humanistycznego” (Drozdowski wymienia tu a. fizyczną, prehistorię i etnologię), ale
później „nastąpiło zasadnicze zbiologizowanie antropologii” (Drozdowski 1996, s.12-13);
 z uwagi na zalecenie łączenia wątków przyrodniczych i społecznych w antropologii, Drozdowski
wymienia obok a. filogenetycznej, ontogenetycznej i populacyjnej, także związane z naukami
społecznymi subdyscypliny: a. społeczną, a. kulturową i a. historyczną (Drozdowski 1996, s.15-16);
 T. Łaska-Mierzejewska tłumaczy w swojej książce, że „najbardziej ogólny podział wiedzy
o człowieku uwzględnia, z jednej strony, sferę ducha i umysłu, z drugiej – sferę ciała, stąd
podział na antropologię kulturową (humanistyczną) i na antropologię fizyczną (biologiczną)”
(Łaska-Mierzejewska 1999, s.10). Zastrzega także, iż „w dalszych rozdziałach książki słowo
antropologia oznaczać będzie antropologię fizyczną” (Łaska-Mierzejewska 1999, s.13).
Czyżby tylko a. fizyczna miała interesować przyszłych animatorów kultury fizycznej?
Z. Krawczyk wyjaśnia, że a. fizyczna, a. społeczna i a. kulturowa zawierają się w a. filozoficznej,
jako teorii najbardziej ogólnej (Krawczyk 1984; Krawczyk 1976, s.44). Człowiek jako fenomen
biopsychospołeczny, podlegać musi badaniom interdyscyplinarnym i pogranicznym, co też jest
atrybutem zespołu nauk o kulturze fizycznej. Do tej pory kursy socjologii i filozofii uzupełniają
obraz człowieka o treści społeczne i humanistyczne.
W pracy pod redakcją A. Malinowskiego i J. Strzałki odnajdujemy już nowe, nowoparadygmatyczne wątki. Populacja określana jest jako system i układ dynamiczny (Malinowski, Strzałko 1985,
s.231-231), a J. Strzałko opisuje system żywy i środowiska nawiązując do teorii systemów
Bertalanffy’ego (Ibid., s.372-377). Pojawiają się pojęcia synekologii człowieka, rozpatrywane są
związki ekologii z ergonomią. Malinowski analizuje także ekologiczne uwarunkowania antropologii i związki obydwu dziedzin (Malinowski, Strzałko 1985; Malinowski 1994).
Humanistyczna antropologia kultury fizycznej
Relacje, zachodzące między antropologią a kulturą fizyczną, opisuje m. in. Drozdowski
(Drozdowski 1996, s.73-78). Zasadniczo jednak dotychczasowa antropologia (fizyczna) służyła jak
dotąd biotechnicznej koncepcji sportu, a w mniejszym stopniu innym potrzebom kultury fizycznej.
Czy jednak antropologia kultury fizycznej nie powinna dotyczyć także ujęć stricte kulturowych
i filozoficznego namysłu – zwłaszcza nad etyką? Antropologię filozoficzną, w odniesieniu do ciała
i ruchu, rozwijają m. in. K. Wojtyła (Wojtyła 1994), Z. Krawczyk, J. Lipiec i J. Kosiewicz, przy
czym Krawczyk jest twórcą humanistycznej teorii socjologii kultury fizycznej (Krawczyk 1995),
101
a Lipiec – filozofii sportu (Lipiec 1999). Paradygmat antropologiczny obecny jest w opracowaniach
Weiβa (Weiβ 1999), a współczesne humanistyczne koncepcje – w książkach Güldenpfenniga
(ujęcie semiotyczne)( Güldenpfennig 1996) i Bettego (ujęcie systemowe) (Bette 1999). Studentom
warto byłoby zalecić (jako lekturę uzupełniającą) literaturę łączącą antropologię z kulturą (Randolf
1971), socjologią (Mauss 1973) i filozofią (Gogacz 1985).
S. Rudziński pisze, że „kultura fizyczna i sport (...) mają pewne oparcie w naukach
przyrodniczych (anatomii, fizjologii, teorii sportu)” (Rudziński 1997, s. 85), nie uwzględniając
w ogóle nauk o kulturze fizycznej w ich części humanistycznej. W jednym z rozdziałów Rudziński
zastanawia się, czy symbolizm Cassirera ujmuje również kulturę fizyczną i sport? (Rudziński 1997,
s.79-90). E. Cassirer rzeczywiście nie wymienia wśród przejawów kultury symbolicznej sportu,
który to fenomen społeczno-kulturowy nie był jeszcze w latach życia wielkiego humanisty zbyt
rozwinięty. Nie będzie natomiast wątpliwości w przypadku innej składowej kultury fizycznej –
dalekowschodnich sztuk walki. Owe praktyki psychofizyczne związane są z mitem i symboliką
religijną, poznaniem intuicyjnym i na drodze ‘praktyki z ciałem’, są elementem twórczości i niezabawowego perfekcjonizmu (dotyczącego także sfery moralnej), językiem ciała, tradycją kulturową,
magią życia i śmierci, samodoskonaleniem duchowym i kreacją określonego światopoglądu (ze
specyficznym etosem, biozofią, etyką normatywną, kodeksami honorowymi i wiedzą praktyczną).
Filozofia człowieka, według Cassirera, powinna dysponować jak najbogatszym materiałem faktów
dostarczanych przez psychologię, etnologię, socjologię, historię. Synteza filozoficzna poszukiwać
ma „jedności procesu twórczego” (Cassirer 1977, s.157). Świat „symbolicznych form”, a więc
„języka, mitu, religii i sztuki, a także nauki” jest u Cassirera tożsamy z kulturą. Symbolami operuje
także historia – historia ludzkiego świata symbolicznego, ale także materialnego i społecznego.
Nauka i sztuka współtworzą świat, a właśnie w dynamice działania ujawnia się istota
człowieczeństwa. Według K. Marksa człowiek rozwijał się przez działalność społeczną i pracę,
organizując podstawy kultury. Antropologia Cassirera sytuuje się w dalszym etapie współtworzenia
kultury (symbolicznej) – bardziej indywidualistycznego i osobowego niż społecznego. Świat
symboliczny zaś tworzyć ma ład materialny i społeczny. Język wyobraźni poetyckiej i emocji
uzupełnia język logiczny, pojęciowy. Język, mit, sztuka lub nauka stanowią narzędzia ducha
ludzkiego w procesie jego wyzwalania (samowyzwalania) oraz pozytywnego, moralnego i kulturowego postępu (Cassirer 1977).
Właśnie funkcję medium postępu i rozwoju pełnić ma pełna ludzka osobowość – z duszą
i ciałem – jak w praktykach azjatyckich systemów kultury fizycznej i samodoskonalenia
(przykładami tychże są hatha i raja yoga oraz dalekowschodnie sztuki walki (Cynarski 2000)).
Specjalistyczna humanistyczna teoria sztuk walki zawierałaby się w szerszej zakresowo, nowej
teorii antropologicznej. Ta zaś obejmować powinna szeroko pojętą teorię kultury fizycznej, nauki
biologiczne o człowieku, nauki społeczne, humanistyczne i filozofię, a także teologię i religioznawstwo – współokreślające ontologię ludzkiej psyche. Wiodące zaś powinny pozostać, kierunkujące całość teorii, antropologie – filozoficzna i kulturowa. Wspólny dorobek teorii dialogów
kulturowych i kulturologii, historii idei i ideologii (religijnych, naukowych i politycznych), etyki
i uniwersalizmu (Dalajlama 2000; Kuczyński 1998) oraz mistyki duchowości (lub uduchowionej
cielesności) powinien zaowocować zespołem komplementarnych twierdzeń o rzeczywistości
i aksjosferze, metod badawczych i oryginalnych ujęć systemowych.
Konkluzja
Na bazie myśli społecznej Fromma, personalizmu Wojtyły, antropologii filozoficznej Bubera
i innych (Kosiewicz 1985), a. kultury, a. społecznej, a. historycznej Grzegorczyka, a. religii
Eliadego, socjologii kultury fizycznej Krawczyka, czy wreszcie a. fizycznej, powstaje nowa
antropologia na miarę XXI wieku. Jej etyczne zorientowanie na rozwój i postęp osobowy, zgodnie
z koncepcjami Cassirera, Fromma, Capry, Wilbera, Kuczyńskiego lub Jana Pawła II, odpowiada
nowoparadygmatycznemu obrazowi nauki. Antropologia (lub socjologia) psychofizycznego
102
postępu, podbudowana uniwersalną etyką i doświadczeniami pogranicznych nauk o kulturze
fizycznej, pomóc powinna w holistycznej interpretacji kosmicznego fenomenu człowieka.
Natomiast antropologiczny związek z cielesnością wymaga badań interdyscyplinarnych – w tym
odniesień do dorobku szeroko pojętej (tzn. biotechnicznej i humanistycznej) teorii sportu.
Humanistyczna antropologia stanowić powinna szeroki blok przedmiotowy (programowy)
zwłaszcza na uczelniach medycznych, humanistycznych i wychowania fizycznego.
BIBLIOGRAFIA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
Bette K.-H., Systemtheorie und Sport, Suhrkamp, Frankfurt am Main 1999.
Burszta W., Wymiary antropologicznego poznania kultury, Wyd. UAM, Poznań 1992.
Capra F., Punkt zwrotny. Nauka, społeczeństwo, nowa kultura, PIW, Warszawa 1987.
Capra F., Steindl-Rast D., Matus T., Należeć do wszechświata. Poszukiwania na pograniczu nauki i duchowości,
Znak, Kraków 1995.
Cassirer E., Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury, Czytelnik, Warszawa 1977.
Charzewski J. (red.), Antropologia, Wyd. AWF, Warszawa 1999.
Cremo M. A., Thompson R. L., Zakazana archeologia. Ukryta historia człowieka, Arche, Wrocław 1998.
Cynarski W. J., Sztuki walki budō w kulturze Zachodu, Wyd. WSP, Rzeszów 2000.
Czekanowski J., Zarys antropologii Polski, Lwowska Biblioteka Slawistyczna (t. 11), Lwów 1930.
Dalajlama XIV, Etyka na nowe tysiąclecie, Politeja, Warszawa 2000.
Drozdowski Z., Antropologia a kultura fizyczna, Wyd. AWF, Poznań 1996.
Fromm E., Mieć czy być. Duchowe podstawy nowego społeczeństwa, Klub Otrycki, Warszawa 1989.
Gogacz M., Człowiek i jego relacje, ATK, Warszawa 1985.
Güldenpfennig S., Sport: Kunst oder Leben? Sportsoziologie als Kulturwissenschaft, Academia, Sankt Augustin 1996.
Kosiewicz J., Współczesna filozofia człowieka. Wybór tekstów (t. 1-2), Wyd. AWF, Warszawa 1985.
Krawczyk Z., Kultura fizyczna i społeczeństwo, PWN, Warszawa 1976.
Krawczyk Z., Ontologia ciała. Studium z pogranicza antropologii filozoficznej i kulturowej, Wychowanie Fizyczne
i Sport, 1984, nr 2, s. 3-19.
Krawczyk Z. (red.), Socjologia kultury fizycznej, Wyd. AWF, Warszawa 1995.
Krzemień S., Zagadnienia współczesnej kultury, Książka i Wiedza, Warszawa 1968.
Kuczyński J., Wstęp do uniwersalizmu. Ogrodnicy świata (t. 1), Biblioteka Dialogu, Warszawa 1998.
Lévinas E., Etyka i nieskończony. Rozmowy z Philipp’em Nemo, WN PAT, Kraków 1991.
Lévi-Strauss C., Miejsce antropologii wśród nauk społecznych (w:) Mencwel A. (red.), Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, Wyd. UW, Warszawa 1995, s. 58-66.
Lipiec J., Filozofia olimpizmu, Sprint, Warszawa 1999.
Łaska-Mierzejewska T., Antropologia w sporcie i wychowaniu fizycznym, Biblioteka Trenera, Warszawa 1999.
Malinowski A., Strzałko J. (red.), Antropologia, PWN, Warszawa-Poznań 1985.
Malinowski A., Wstęp do antropologii i ekologii człowieka, UŁ, Łódź 1994.
Milicer H. (red.), Zarys antropologii dla studiujących wychowanie fizyczne, II wyd., AWF, Warszawa 1986.
Mauss M., Socjologia i antropologia, PWN, Warszawa 1973.
Olszewska-Dyoniziak B., Zarys antropologii kultury, Wyd. UJ, Kraków 1996.
Randolf C. J., Człowiek – rasa – kultura, PWN, Warszawa 1971.
Rudziński S., Sport i kultura fizyczna w świetle wybranych koncepcji filozoficznych (cz. 2), Wyd. AWF, Wrocław 1997.
Stołyhwo E., Jasicki B., Panek S., Sikora P., Zarys antropologii, PWN, Warszawa 1962.
Stołyhwo K., Rasy antropologiczne jako kierunki rozwoju w obrębie gatunku homo, Kraków 1949.
Szkołut T. (red.), Antropologia filozoficzna i aksjologiczne problemy współczesności, Wyd. UMCS, Lublin 1997.
Szulakiewicz M., Martin Buber i filozoficzny problem człowieka (w:) Filipiak M., Szulakiewicz M. (red.), Człowiek: drogi poszukiwań. Studia z antropologii i etyki, Wyd. WSP, Rzeszów 1993, s. 67-80.
Weiβ O., Einfürung in die Sportsoziologie, WUV, Wien 1999.
Wierciński A., Antropologiczne ujęcie kultury i ewolucji kulturowej. Wizje człowieka i społeczeństwa w teoriach i
badaniach naukowych, PWN, Warszawa 1976.
Wilber K., Psychologia Perennis: The Spectrum of Consciousness, Journal of Transpersonal Psychology, 1975, nr 2.
Wojtaszczyk K. A., Wiedza o społeczeństwie, WSiP, Warszawa 1995.
Wojtyła K., Osoba i czyn oraz inne studia antropologiczne, TN KUL, Lublin 1994.
103

roczniknaukowy - Stowarzyszenie Idokan Polska

Transkrypt

Podobne dokumenty

Wulf KSIAZKA.indb

antropologia historii - Rocznik Antropologii Historii

tutaj - Stowarzyszenie Pracownia Etnograficzna

fragment - Wydawnictwo UMK

Dr hab. Henryk Głąb ur. w 1953 r. Stopień magistra otrzymał w roku