Casus Doliny Rospudy - Partnerski System Zarządzania Zmianą

Transkrypt

Projekt „Partnerski System Zarządzania Zmianą Gospodarczą na Obszarach Natura 2000” nr POKL.08.01.02-20-027/11
Casus Doliny Rospudy
Białystok 2012 r.
1
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz BudŜet Państwa
Województwo podlaskie bez wątpienia jest wyjątkowym regionem Polski. Północnowschodnia część kraju to najczystszy obszar pod względem środowiska naturalnego.
Świadczą o tym znacząco niŜsze od występujących na innych terenach Polski wskaźniki
dotyczące ilości ścieków wymagających oczyszczenia, emisji zanieczyszczeń powietrza,
obecności metali cięŜkich w glebie i czystości wód1. Specyfiką Podlasia jest róŜnorodność
biologiczna i duŜa powierzchnia obszarów chronionych. Region ten odznacza się sporym
zróŜnicowaniem geomorfologicznym i krajobrazowym. Występują tu obszary o wysokich
walorach przyrodniczych między innymi duŜe powierzchnie leśne o zwartych kompleksach
z przewagą drzewostanów powyŜej 40 lat.
Województwo podlaskie odgrywa znaczącą rolę w krajowym i międzynarodowym
systemie przyrodniczym. Wynika to między innymi z połoŜenia w całości na obszarze
funkcjonalnym „Zielone Płuca Polski”. W przyszłości ten ekoregion ma wejść w skład
„Zielonych Płuc Europy” rozciągających się wzdłuŜ środkowej i środkowo-wschodniej części
Morza Bałtyckiego.
Znajdują się tutaj unikalne obiekty przyrodnicze, do których zaliczają się tereny
bagienne, wielkie kompleksy leśne, urozmaicona rzeźba polodowcowa, jeziora, rzeki, które
odnajdujemy w Dolinie Narwi, Bugu, na Pojezierzu Suwalskim i Litewskim. Charakteryzują
się one duŜym stopniem naturalności środowiska przyrodniczego. WaŜnym atutem są
nienaruszone lasy i puszcze, a mianowicie Puszcza Białowieska, Augustowska, Knyszyńska,
Kurpiowska odznaczające się wyjątkowym bogactwem fauny i flory. Ich specyfiką jest
róŜnorodność siedlisk leśnych, a dzięki nim na Podlasiu występują wszystkie niŜowe typy
lasów. Spotkać w nich moŜna łosie, wilki, rysie i Ŝubry.
Wszystko to powoduje, iŜ znaczna część województwa podlaskiego jest objęta którąś
z form ochrony przyrody, taką jak: park narodowy, krajobrazowy czy wreszcie Europejską
Siecią Ekologiczną Natura 2000. Warto przypomnieć, ile kontrowersji wzbudza w naszym
regionie ta ostania.
1
A. Matwiejuk, Środowisko przyrodnicze Polski Północno-Wschodniej, [w:] Czynniki rozwoju regionalnego
Polski Północno- Wschodniej, tom II red. nauk. B. Plawgo, Białystok 2005, s. 384.
2
Ideą przyświecającą temu programowi powinien być zrównowaŜony rozwój, czyli
pogodzenie środowiska naturalnego z gospodarczymi, przemysłowymi, turystycznymi itp.
działaniami ludzi. Jednak, jak moŜemy się przekonać, nie zawsze da się kierować dobrem
przyrody pomijając potrzeby człowieka i nie zawsze moŜna liczyć na rozwaŜne działanie
lokalnych władz, tudzieŜ administracji.
Jeszcze nie tak dawno dzięki swojej unikatowej przyrodzie województwo podlaskie
zyskało sławę na forum europejskim, niekoniecznie o wydźwięku pozytywnym, a wszystko
za sprawą niewielkiej, ale jak się okazało, jakŜe cennej Doliny Rospudy, która została
włączona do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000.
Sprawa potocznie nazywana Rospuda case (casus „Doliny Rospudy”) toczyła się
przez wiele lat z powodu obwodnicy Augustowa, której fragment miał początkowo
przebiegać przez Dolinę Rospudy. Spór ten zyskał rozgłos nie tylko w Polsce, ale równieŜ
w Europie. Rozpatrywanie powyŜszego problemu bez brania pod uwagę wstecznego ustalenia
przebiegu Via Baltica wydaje się niekompletne, gdyŜ planowana obwodnica jest jej
nieodłączną częścią. W procesie przygotowania inwestycji budowy drogi przez Rospudę
popełniono
mnóstwo
błędów.
Sprawa
trafiła
nawet
przed
Europejski
Trybunał
Sprawiedliwości, gdzie skierowała ją Komisja Europejska. W przypadku Via Baltica nie
przygotowano jej alternatywy, zmarnowano mnóstwo środków finansowych i czasu. Historia
sporu w skrócie zostanie przedstawiona poniŜej.
Dolina Rospudy ma charakter wyjątkowy w skali całego kraju i Europy. Jest to
unikatowe tzw. torfowisko przepływowe (siedlisko przyrodnicze 7230), zachowane w stanie
modelowym, niemal nieprzekształconym antropogenicznie2. Jakakolwiek ingerencja w ten
skomplikowany
system
hydrologiczny
zaburzyłaby
dynamiczny
stan
równowagi
przesądzający o walorach tego terenu. Planowana obwodnica miała przecinać dwa
wyznaczone przez Polskę i przekazane do Komisji Europejskiej obszary Natura 2000: obszar
specjalnej ochrony ptaków „Puszcza Augustowska” i specjalny obszar ochrony siedlisk
„Ostoja Augustowska”. Na terenach tych występują tzw. gatunki priorytetowe (ich
2
Opinia Państwowej Rady Ochrony Przyrody na temat obwodnicy Augustowa, „Prawo i Środowisko” nr 1,
s. 60.
3
występowanie powoduje, Ŝe w stosunku do danego obszaru obowiązują bardziej restrykcyjne
wymagania ochrony niŜ w przypadku zwykłych obszarów Natura 20003.
Dyskusje nad przebiegiem Via Baltica zaczęły się juŜ w 1993 roku, zaś sprawa
obwodnicy Augustowa trwa od 1997 roku, kiedy to powstał pierwszy projekt poprowadzenia
jej przez Dolinę Rospudy. W następnych latach pojawiały się kolejne projekty. Organizacje
pozarządowe aktywnie uczestniczyły w protestach przeciwko prowadzeniu trasy przez ten
cenny przyrodniczo obiekt. Były one jednak oddalane przez Wojewódzki Sąd
Administracyjny.
Źródło: Prezentacja mulitmedialna Ministra Środowiska prof. Andrzeja Kraszewskiego ze strony
internetowej http://klub.nfosigw.gov.pl/kronika/art,15,czego-nauczyla-nas-rospuda.html, na dzień 22.09.2010 r.
3
M. Bar, J. Jendrośka, Aspekty prawne sporu o Rospudę, „Prawo i Środowisko” 2007, nr 1, s. 49-53.
4
W 2005 roku GDDiAK przedstawiła ocenę oddziaływania estakady na torfowisko,
z której nie wynikało, Ŝe inwestycja w sposób znaczny wpłynęłaby na naturę. Nie została
przeprowadzona właściwa ocena oddziaływania na torfowisko budowy obwodnicy, ponadto
w ramach rekompensaty strat zostało zaproponowane zalesienie, które w tym wypadku było
niekorzystne dla równowagi przyrodniczej.
W 2007 roku Komisja Europejska zaskarŜyła projekt obwodnicy do ETS.
Uargumentowaniem było to, Ŝe decyzja o przebiegu obwodnicy Augustowa została podjęta
z naruszeniem prawa wspólnotowego. Co więcej, w przypadku jednej z kolejnych inwestycji
drogowych w województwie podlaskim, obwodnicy Wasilkowa KE zarzucała Polsce
nieprawidłową ocenę skutków tego przedsięwzięcia dla OSO „Puszcza Knyszyńska”,
umoŜliwienie realizowania inwestycji negatywnie wpływającej na integralność tego obszaru
oraz złamanie postanowień dyrektywy siedliskowej. Ponadto, Komisja podwaŜyła
zaproponowany środek kompensacyjny, jakim miało być zalesienie terenu Puszczy
Augustowskiej.
Po tym wydarzeniu w kwietniu 2007 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny uniewaŜnił
postanowienie Ministra Środowiska uzgadniające środowiskowe warunki zgody na realizację
inwestycji, a w następnych latach decyzję środowiskową i pozwolenie na budowę.
W 2008 roku dla rozwiązania sporu powołano Okrągły Stół w sprawie Obwodnicy
Augustowa4, w skład którego weszli przedstawiciele rządu, samorządu, drogowcy, naukowcy,
ekolodzy i przedstawiciele mieszkańców Augustowa. Zgromadzeni analizowali oceny
negatywnego
oddziaływania
na
środowisko
trzech
wariantów
omijających
cenne
przyrodniczo tereny przez Dolinę Rospudy z zastosowaniem róŜnych technik budowy (tunel
lub estakada), przez Raczki i przez Chodorki. Jako najmniej szkodliwy dla środowiska oraz
najmniej konfliktowy społecznie wskazano przebieg obwodnicy przez miejscowość Raczki
(tzw. wariant III A).
W ostatecznym etapie dyskutowano nad umiejscowieniem inwestycji, została równieŜ
przeprowadzona dokładna analiza zgłoszonych propozycji. RozwaŜano róŜne moŜliwości
4
Prezentacja multimedialna Ministra Środowiska prof. Andrzeja Kraszewskiego ze strony internetowej
http://klub.nfosigw.gov.pl/kronika/art,15,czego-nauczyla-nas-rospuda.html, na dzień 22.09.2010 r.
5
przebiegu trasy pod względem lokalizacyjnym, omijającym torfowiska Rospudy oraz taki
wybór konstrukcji drogi, aby ograniczyć niekorzystny wpływ na torfowiska w wariancie
z 1997 roku. Dodatkowo przeprowadzono analizę oddziaływania na środowisko dla
wszystkich wariantów opartą o następujące kryteria: transportowe i komunikacyjne,
ekonomiczne, ochrony środowiska przyrodniczego, ochrony środowiska społecznego5. Wybór
przebiegu obwodnicy przez Raczki, rząd RP ogłosił w marcu 2010 r., w związku z czym
skarga do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości została wycofana.
Trzeba zaznaczyć, Ŝe od początku pojawienia się pomysłu budowy obwodnicy
Augustowa przez Dolinę Rospudy aktywnie działały ekologiczne organizacje pozarządowe.
Proponowały one alternatywne moŜliwości poprowadzenia trasy, tak aby ominąć ten
najcenniejszy przyrodniczo fragment obszaru chronionego w ramach sieci Natura 2000.
Ponadto miały one poparcie wielu krajowych instytucji zajmujących się biologią, takich jak:
Państwowa Rada Ochrony Przyrody, Wydział Nauk Biologicznych PAN, Komitet Ochrony
Przyrody PAN, Rada Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego6.
5
Ibidem.
Dane za stroną internetową: http://www.viabalticainfo.org/-Obwodnica-dla-Augustowa-i-Rospudy-, na dzień
26.08.2009 r.
6
6
Źródło: http://www.siskom.waw.pl/siskom-dzialania-rospuda.htm, na dzień 22.09.2010 r.
7
Przy wyborze wariatów trasy Via Baltica kierowano się następującymi kryteriami
oceny:
funkcjonalno-ruchowymi,
ekonomicznymi,
środowiska
przyrodniczego
oraz
środowiska społecznego. Rada Ministrów 20 października wydała decyzję zmieniającą
przebieg drogi Via Baltica. Zostało w niej postanowione, Ŝe trasa tego pan-europejskiego
korytarza transportowego ma zostać poprowadzona przez ŁomŜę, co spowoduje, iŜ ominie
ona
cenne przyrodniczo tereny, a mianowicie: Puszczę Knyszyńską, Dolinę Biebrzy
i Puszczę Augustowską. Na początku obowiązywał tak zwany wariant białostocki, o wiele
mniej korzystny dla przyrody, poniewaŜ przecinał obszary objęte programem Natura 2000.
Został on skrytykowany przez Parlament Europejski. MoŜna było tego uniknąć, gdyby od
początku projektowanie trasy przebiegało z poszanowaniem prawa unijnego, a zwłaszcza
przepisami dotyczącymi obszarów Natura 2000.
Obecny wariant III A spełnia oczekiwania Komisji Europejskiej, jest spójny z opinią
Parlamentu Europejskiego i międzynarodowych gremiów naukowych. Zgodnie z wynikami
strategicznej oceny oddziaływania na środowisko jest najmniej szkodliwym rozwiązaniem dla
przyrody i bardzo korzystnym według kryteriów transportowych, społecznych oraz
ekonomicznych. Wybranie tego rozwiązania wiązało się z powtórzeniem części procedur,
gdyŜ wariant przez ŁomŜę róŜni się pod względem technicznym od białostockiego i przez to
musiał być poddany konsultacjom społecznym oraz opinii Sanepidu7.
Organizacje pozarządowe takie jak Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków czy
Polska Zielona Sieć (CEE Bankwatch Network) od wielu lat interweniowały w sprawie trasy
Via Baltica. Niestety, przez dłuŜszy czas nie odnosiło to poŜądanych efektów ze względów
politycznych. Ich głos był niejednokrotnie ignorowany. Wspomniane organizacje pośrednio
osiągnęły swój cel w 2003 roku, kiedy to Rada Europy wydała rekomendacje dla Polski, aby
wybór trasy został dokonany na podstawie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko.
7
Ibidem.
8
Źródło: http://www.viabalticainfo.org/Via-Baltica-przez-Lomze, 10.09.2010 r.
Jedną z głównych zasad dotyczących ochrony środowiska jest obowiązek
zapobiegania szkodom (prewencja). Ochronie środowiska lepiej słuŜy podejmowanie działań
wyprzedzających, zapobiegających szkodzie, a nie jedynie rekompensujących szkodę juŜ
zaistniałą. Nakaz prewencji odgrywał szczególne znaczenie w przypadku Doliny Rospudy,
poniewaŜ ingerencja człowieka w tym miejscu wywołałaby nieodwracalne straty. Dlatego teŜ
w dyrektywie siedliskowej podejmowanie przez państwo działań rekompensujących szkodę
powstałą w przypadku inwestycji wpływającej negatywnie na obszar chroniony, jest
absolutnym wyjątkiem.
9
Z zasadą prewencji ściśle związana jest zasada przezorności (art. 174 TWE). Pozwala
ona na podejmowanie kroków zaradczych (ochronnych) juŜ w sytuacji wątpliwości co do
rozmiaru groŜącego niebezpieczeństwa (ryzyka). Działanie wyprzedza ryzyko, poniewaŜ nie
jesteśmy pewni, czy ryzyko się zmaterializuje, ale nie moŜemy sobie pozwolić na
oczekiwanie, czy tak istotnie się stanie. Nasze działania są podejmowane właśnie na
wypadek, gdyby ryzyko miało się ziścić, i pozostają proporcjonalne do prognozowanego
ryzyka8.
W tym wypadku administracja zawiodła nie tylko obywateli protestujących przeciwko
obwodnicy. Nie spełniła takŜe oczekiwań mieszkańców Augustowa, poniewaŜ nie udało się
jej zaproponować przebiegu trasy, który godziłby w jak największym stopniu interesy kaŜdej
ze stron. W sprawie Rospudy nie został dopełniony obowiązek informowania obywateli
o moŜliwości współdecydowania i wpływu na stan ochrony środowiska oraz najlepszego dla
niej wyboru. Podobnie błędna była rządowa interpretacja zasady zrównowaŜonego rozwoju
oraz przedstawienie obwodnicy Augustowa jako warunku dla budowy autostrad w ogóle.
Patrząc z tej perspektywy, administracja krajowa działała w przeciwnym kierunku do
tego, który wynika z zasad prewencji i przezorności oraz nie przestrzegała standardów
wyznaczonych przez orzecznictwo. Sama wygenerowała niebezpieczeństwo dla obszaru
uznanego za podlegający ochronie, zamiast go wykluczać. W zastępstwie działań
polegających na zapobieŜeniu szkodzie w środowisku administracja podejmowała działania
mogące stanowić bezpośrednią przyczynę szkody, która dopiero potem miała być
kompensowana9. Podobnie administracja zawiodła na etapie rozstrzygania konfliktu
pomiędzy dwoma dobrami chronionymi w prawie, czyli zdrowiem i Ŝyciem człowieka
z jednej strony a ochroną środowiska z drugiej10.
Na szczęście wszystko zakończyło się pomyślnie zarówno dla obywateli jak
i środowiska przyrodniczego. Sprawa ta jest dowodem na to, Ŝe prawo w Polsce moŜe być
respektowane, a co więcej jej mieszkańcy mogą skutecznie domagać się swoich racji.
Potwierdza to teŜ stosunek do przepisów przyrody, które zostały uwzględnione przy
podejmowaniu waŜnych decyzji regionalnych.
8
T. Koncewicz, Rospuda- wspólnotowy hard case, „Edukacja prawnicza” 2007, nr 10, s. 5.
Ibidem, s. 5.
10
Ibidem.
9
10
Zakończenie tej sprawy przyczyniło się do budowania społeczeństwa obywatelskiego,
skutecznie ubiegającego się o swoje racje11. Jest to niewątpliwym sukcesem zaangaŜowanego
społeczeństwa, które w sprawie Rospudy opowiedziało się przeciwko niszczeniu dobra
narodowego, jakim jest unikatowa przyroda i odniosło zwycięstwo.
Nowy wariant ma juŜ prawomocną decyzję środowiskową. Rząd jednak nie
poprzestaje tylko na przeznaczeniu środków finansowych na budowę obwodnicy. Postanowił
przeznaczyć dodatkowo sporą kwotę na budowę w okolicy oczyszczalni, sieci wodociągowej
i kanalizacyjnej, gdyŜ rzeka przepływa przez niezamoŜne tereny rolnicze. Pieniądze na ten cel
przeznaczy Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska. Wymaga podkreślenia fakt, Ŝe jest to
pierwszy w Polsce projekt tak kompleksowy ochrony zlewni rzeki, obejmuje bowiem aŜ pięć
gmin: Augustów, Raczki, Bakałarzewo, Nowinka i Filipów12.
Uwagi końcowe
Z doniesień prasowych wynika, Ŝe obwodnica Augustowa przez Raczki ma powstać do
2014 roku. W 2011 roku została podpisana umowa na zaprojektowanie i wybudowanie
obwodnicy. Szkoda tylko, Ŝe cała procedura trwała prawie 10 lat, pochłaniając mnóstwo
niepotrzebnie wydanych środków finansowych i generując tak wiele negatywnych emocji.
11
12
Dane za stroną internetową http://www.viabalticainfo.org/Via-Baltica-przez-Lomze, na dzień 10.09.2010 r.
Miliony na Rospudę, „Gazeta Wyborcza” z 14.09.2010 r.
11
Bibliografia
Wybór literatury
Bar M., Jendrośka J., Aspekty prawne sporu o Rospudę, „Prawo i Środowisko” 2007, nr 1.
Czynniki rozwoju regionalnego Polski Północno- Wschodniej, tom II red. nauk. B. Plawgo,
Białystok 2005
Koncewicz T., Rospuda- wspólnotowy hard case, „Edukacja prawnicza” 2007, nr 10.
Miliony na Rospudę, „Gazeta Wyborcza” z 14.09.2010 r.
Opinia Państwowej Rady Ochrony
„Prawo i Środowisko” 2007, nr 1.
Przyrody
na
temat
obwodnicy
Augustowa,
Wykaz stron internetowych
klub.nfosigw.gov.pl
siskom.waw.pl/siskom-dzialania-rospuda.htm
www.viabalticainfo.org
12

Casus Doliny Rospudy - Partnerski System Zarządzania Zmianą

Transkrypt

Podobne dokumenty

Przetarg na podlaskie obwodnice przełożony

Bocian

Rzeczpospolita pdf - Wydział Biologii UW

Augustowianie za Obwodnicą Zgody apelują do ministra środowiska

Pierwsze spotkanie Forum Współpracy

HAZETT RIBUNE

Platforma e-learningowa - Projekty Generalnej Dyrekcji Ochrony

Teledysk “O lesie” promujący kampanię "Natura 2000. Poczuj to

Natura 2000 a organizacje pozarządowe

Michał Miazga Regionalne Centrum Ekologiczne Na Europę