azbest ciągle niebezpieczny

mgr Andrzej Kuśnierski – Kierownik Oddziału Higieny Pracy PSSE w Głubczycach;
Główny Specjalista ds. BHP
mgr inż. Helena Felska – Młodszy Asystent Oddziału Higieny Pracy PSSE w Głubczycach
AZBEST CIĄGLE NIEBEZPIECZNY
Panująca w miesiącach letnich pogoda sprzyja pracom remontowo – budowlanym, a
szczególnie pracom dekarskim. Wielu właścicieli posesji zdecydowało się na wymianę pokryć
dachowych. Podkreślić należy, że wciąż duży odsetek dachów jest wykonany z materiałów
zawierających azbest. Wymianom tego typu pokryć sprzyja także fakt, że gminy refundują
usuwanie pokryć azbestowych. Ważnym faktem jest niebezpieczeństwo z jakim związany jest
azbest oraz to, że jego pyły mogą stać się przyczyną powstania i rozwoju nowotworów układu
oddechowego nie tylko bezpośrednio u pracowników wykonujących prace w narażeniu na pyły
azbestu, ale również u osób postronnych mających często niezamierzony kontakt z jego pyłami.
Dlatego trzeba pamiętać o zachowaniu odpowiednich warunków pracy oraz zabezpieczeniu
środowiska pracy przy czynnościach związanych z usuwaniem materiałów zawierających ten
minerał.
Azbest jest naturalnym minerałem występującym w wielu miejscach na świecie i
znanym już w starożytności (pierwsze informacje na jego temat pojawiły się około roku 300
p.n.e.).
Fot 1. Azbest w formie wydobywanej ze złoża (źródło: Internet)
Nie jest to konkretny minerał, a cała grupa minerałów krzemianowych tworzących włókna o
specyficznej charakterystyce (stosunek długości do średnicy wynosi 100:1).
Fot 2. Budowa włókien azbestowych w powiększeniu (źródło: Internet)
Masowe wykorzystanie azbestu, jako „materiału idealnego” rozpoczęto pod koniec XIX wieku.
Eksploatowano złoża w Kanadzie, następnie w Rosji, która była największym producentem
azbestu, oraz na terenach obecnej RPA. W późniejszym okresie wykorzystywano również złoża
w znajdujące się w wielu innych krajach na całym świecie. Ostatecznie zakazano jego
wykorzystywania w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, jednak jego spuścizna pozostała i
nadal stanowi zagrożenie dla społeczeństwa oraz pracowników. Niestety spuścizna ta
pozostanie w środowisku aż do roku 2032, ponieważ do tego roku przewiduje się likwidację
azbestu z otoczenia ludzi. Jednak azbest, to pojęcie ogólne i z czasem wprowadzono bardziej
szczegółowy podział.
Ogółem wprowadzono kilka rodzajów podziałów tego minerału, jednak najważniejsza,
to podział na dwie grupy:
 azbesty właściwe
 inne minerały krzemianowe
Każda z ww. grup obejmuje kilka rodzajów. I tak azbesty właściwe obejmują: azbesty
serpentynowe (chryzotylowe, czyli tzw. azbest biały) oraz azbesty amfibolowe (amozyt, czyli
azbest brązowy; krokidolit, czyli azbest niebieski w odmianie riebeckitu i
magnesioriebeckitowe; antofilit oraz tremolit). Każda z tych grup wykorzystywana była do
innych celów i w nieco odmienny sposób wpływa na organizm człowieka.
AZBEST W ŚRODOWISKU
Jako minerał pochodzenia naturalnego oraz biorąc pod uwagę jego właściwości azbest
znalazł zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu (w ponad 3000 różnych technologii).
Najczęściej kojarzy się z pokryciami dachów (w postaci płytek typu karo, lub płyt falistych),
jednak jego zastosowanie było dużo obszerniejsze. Wyroby azbestowo-cementowe, pośród
których wymienić można: płyty dekarskie, rury ciśnieniowe, płyty okładzinowe i elewacyjne
zawierające od 10% do 35% azbestu, produkowane były z azbestów chryzolitowego i
amfibolowego. Kolejną grupą były wyroby izolacyjne do izolacji kotłów parowych,
wymienników ciepła, zbiorników, przewodów rurowych, a także ubrań i tkanin ogniodpornych.
Wyroby te zawierają od 75% do 100% azbestu. Inne zastosowanie azbestu, to wyroby
uszczelniające, czyli tektury, płyty azbestowo-kauczukowe, szczeliwa plecione, znajdujące
zastosowanie w szerokiej gamie wyrobów. Wykorzystywano go również do produkcji
wyrobów ciernych (okładziny cierne np. w klockach i szczękach hamulcowych czy okładzinach
sprzęgieł, a także taśmy hamulcowe). Wyroby te powstawały z wykorzystaniem chryzotylu.
Ostatnią grupą wyrobów są wyroby hydroizolacyjne. Zaliczono tu lepiki asfaltowe, kity
uszczelniające, asfalty drogowe uszlachetnione, zaprawy gruntujące, papę dachową, płytki
podłogowe. Wyroby te mogły zawierać azbest w ilościach od 20% do 40%.
W naszym kraju najbardziej charakterystycznym wykorzystaniem azbestu pozostawało
zawsze budownictwo (85.5% całego wykorzystywanego azbestu).
Fot 3. Przykłady pokryć dachowych wykonanych z materiałów zawierających azbest (źródło: zasoby własne)
Najczęściej mówiąc o pyłach azbestu, mamy na myśli pokrycia dachowe, które w
przypadku niektórych miejscowości jeszcze niedawno stanowiły do 78% wszystkich dachów.
Wyroby te przeważały i wykorzystywane były ze względu na łatwość i dostępność azbestu
(jako produkt występujący w naturze i wydobywany w wielu miejscach na ziemi był
dostarczany do wielu krajów), jego właściwości fizyczne i chemiczne (materiał odporny na
warunki atmosferyczne obojętność chemiczna, ognioodporność i właściwości izolacyjne) oraz
cenę. Uważano, że dzięki posiadanym właściwościom, materiały zawierające azbest będą do
wykorzystania przez dziesiątki lat. Głównymi produktami były przede wszystkim płyty faliste,
które uzupełniały płytki typu karo.
W JAKI SPOSÓB ZABEZPIECZYĆ WYROBY ZAWIERAJĄCE AZBEST
Zanim na posesji pojawi się firma profesjonalnie zajmująca się usuwaniem materiałów
zawierających azbest, właściciel może w ograniczonym stopniu samodzielnie zabezpieczyć te
wyroby przed emisją groźnych pyłów.
Najczęściej, jak wspomniano wcześniej, spotykanym produktem w naszym otoczeniu
są tzw. płyty eternitowe, lub płytki typu karo. Kojarzymy je głównie z pokryć dachowych. Tam
też z wiekiem następuje degradacja i swego rodzaju erozja tego materiału. Należy pamiętać, że
niebezpieczny nie jest azbest „związany”, a jego pyły, które uwalniają się w wyniku
oddziaływania środowiska na płyty cementowo-azbestowe. To właśnie wpływ środowiska
(kwaśne deszcze) ma największe znaczenie w procesie degradacji materiału. Wypłukiwanie i
wietrzenie cementu zawartego w płytach, powoduje, że odporne na czynniki atmosferyczne i
chemiczne włókna dostają się do środowiska i zagrażają naszemu zdrowiu.
Firmy prowadzące prace rozbiórkowe muszą spełnić szereg wymagań przed i w trakcie
prowadzenia prac [1]. Prac takich nie można wykonywać we własnym zakresie, jednak można
na bieżąco zabezpieczyć powierzchnie azbestu. Przed rozpoczęciem tego typu prac należy
oczywiście odpowiednio zabezpieczyć siebie i otoczenie. Najlepiej prace takie wykonywać,
kiedy nikogo nie ma na terenie posesji. Wszystkie okna i drzwi powinny być zamknięte, tak,
aby wyeliminować możliwość przypadkowego dostania się pyłu do pomieszczeń.
Zabezpieczenie siebie polega na użyciu odpowiedniego sprzętu ochrony indywidualnej. Sprzęt
musi być jednorazowy i każdorazowo po zakończeniu pracy, należy go usunąć. W skład sprzętu
wchodzą: kombinezon ochronny z kapturem i ściągaczami, rękawice i okulary ochronne oraz
półmaska (lub maska) posiadająca oznakowanie FFP3 lub FFP4. Pamiętać należy o wyrzuceniu
zużytej odzieży zawsze po zakończeniu pracy (zabezpieczając ją wcześniej poprzez np.
umieszczenie jej w szczelnym, foliowym worku). Istotny jest również bezwzględny zakaz
spożywania posiłków, picia oraz palenia wyrobów tytoniowych podczas prac z materiałami
zawierającymi azbest.
Same prace zabezpieczające polegają na pokryciu powierzchni płyt np. warstwą farby.
Ważne jest, żeby pod żadnym pozorem nie czyścić, nie zamiatać i nie zdmuchiwać
zabezpieczanych powierzchni. Często zdarza się, że powierzchnia płyt pokryta jest porostami,
odchodami zwierząt lub innymi zanieczyszczeniami. W tych przypadkach należy pokryć farbą
płyty wraz z tymi zanieczyszczaniami.
Fot 4. Powierzchnia płyt azbestowych pokryta zanieczyszczeniami organicznymi (źródło: zasoby własne)
Zabezpieczenie w ten sposób ogranicza fizycznie dostęp azbestu do atmosfery, co
eliminuje możliwość dostania się jego pyłów do układu oddechowego. Tak prosty sposób
zabezpieczenia powierzchni materiałów zawierających azbest pozwoli na jego bezpieczną
obecność w środowisku do czasu usunięcia tych materiałów przez wykwalifikowane firmy.
Częste są także sytuacje, kiedy na posesjach zgromadzone są materiały zawierające
azbest z wcześniej samodzielnie usuwanych elementów, lub pozostawione przez poprzednich
właścicieli. W takich przypadkach zabezpieczenie polega na dokładnym okryciu tych
materiałów bez ich przemieszczania grubą folią i oklejenie całości w taki sposób, aby emisja
pyłów była możliwie najbardziej ograniczona. Zabezpieczenie takie ograniczy emisję pyłów i
przygotuje materiał do czasu jego transportu.
Firmy usuwające azbest zobowiązane są do odpowiedniego zabezpieczenia materiału
przed wywiezieniem poprzez umieszczenie go w workach foliowych i szczelne zamknięcie
worków oraz oznakowanie paczek specjalnym znakiem informującym o zawartości azbestu.
Wyroby zawierające azbest transportowane są na specjalnie do tego przygotowane
wysypiska śmieci rozlokowane na terenie całego kraju.
CHOROBY POWODOWANE PRZEZ AZBEST
To, co stało się przyczyną masowego wykorzystania azbestu na świecie, stało się
również przyczyną największego zagrożenia dla zdrowia i życia z jego strony. Właściwości
chemiczne (odporność chemiczna) oraz fizyczne (budowa włókien) powodują, że organizm
pracownika, a także „zwykłego” mieszkańca często nie jest w stanie poradzić sobie z
zagrożeniem.
Ogólnie o wystąpieniu choroby decyduje wiele czynników, pośród których wymienić
należy:
 czas ekspozycji
 stężenie pyłów we wdychanym powietrzu,
 wiek
 indywidualne uwarunkowania odpornościowe
 wpływ palenia wyrobów tytoniowych (czynnik ten kilkaset razy zwiększa
prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworu).
Każdy z tych czynników ma swój „udział” w powstaniu i rozwoju choroby
nowotworowej. Rozwój choroby od pierwszego kontaktu organizmu z pyłami azbestu może
przebiegać nawet w okresie 43 lat. Pyły azbestu mogą być także przyczyną innych schorzeń o
charakterze zawodowym. W wykazie chorób zawodowych choroby wiązane z narażeniem na
pyły azbestu wymieniono w grupach:
 3 – pylice płuc (pkt 5 – pylica azbestowa)
 17 – nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących
w środowisku pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi (pkt 1 – rak płuca, rak oskrzeli;
pkt 2 – międzybłoniak opłucnej albo otrzewnej; pkt 7 – rak krtani)
Ponadto pyły azbestu mogą powodować:
 zgrubienie opłucnej
 raka okrężnicy [2,3]
Choroby obecne w wykazie chorób zawodowych, u osób zawodowo narażonych na
obecność pyłów azbestu w środowisku pracy mogą stać się przyczyną powstania i rozwoju
chorób zawodowych. Jednocześnie te same jednostki chorobowe wywołać mogą schorzenia u
osób, które zawodowo nie były narażone, a miały kontakt z pyłami azbestu w otaczającym je
środowisku.
Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium
Polski przewiduje usunięcie wszelkich wyrobów zawierających azbest do roku 2032. Do tego
roku w środowisku czynnik ten będzie obecny i będzie stanowił niebezpieczeństwo.
Wcześniejsze, fachowe usunięcie czynnika ze środowiska będzie miało pozytywny wpływ na
poprawę bezpieczeństwa osób przebywających w kontakcie z azbestem na co dzień. Z tego
powodu świadomość zagrożeń z jego strony jest tak ważna dla ludzi.
LITERATURA
[1] Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 kwietnia 2004 r. w sprawie
sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz.U. z
2004, Nr 71, poz. 649 z późn. zmianami)
[2] Szeszenia-Dąbrowska N. i wsp.: Ryzyko zdrowotne ekspozycji zawodowej i środowiskowej.
Diagnostyka chorób azbestozależnych. Wydawnictwo Naukowe Akapit, Kraków, 2004, 17, 39.
[3] Marek K. i wsp.: Choroby zawodowe. PZWL, Warszawa, 2001, 87, 483.