plik w formacie pdf - Poradnia Psychologiczno

plik w formacie pdf - Poradnia Psychologiczno

Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 1
w Legnicy
Obserwuję, poznaję i pomagam mojemu
dziecku
Poradnik dla rodziców, wychowawców i nauczycieli małego
dziecka.
Opracowanie:
Danuta Gąsior - psycholog
Elżbieta Wira - pedagog
Legnica, 2002
2
I.
WSTĘP
Poradnik ten został napisany z myślą o rodzicach, wychowawcach
i nauczycielach po to, aby pomóc im w obserwowaniu, poznawaniu
i wspomaganiu rozwoju małych dzieci. Oni bowiem są dla dzieci osobami
najważniejszymi, modelami ich zachowania, mającymi znaczący wpływ na
rozwój osobowości. Sami też poddawani są bardzo czujnej i uważnej obserwacji
ze strony dzieci.
Współczesna teoria interakcji mówi, że wpływ matki na dziecko i dziecka
na matkę jest obopólny i równie ważny. Matka wnosi do tej interakcji własną
osobowość i temperament: może być flegmatyczna lub wybuchowa, nerwowa
lub zrównoważona, może być spokojna, cierpliwa, ale i też niecierpliwa i mało
konsekwentna. Cechy te odgrywają istotną rolę w rozwoju dziecka, ale
najważniejszą jest cecha empatii, czyli zdolność wczuwania się w dziecko,
patrzenia na świat jego oczyma, kierowania się jego potrzebami i gotowość
odpowiadania na nie. „Promieniowanie życzliwej uwagi” czyli uważne
spojrzenia towarzyszące dziecięcym zajęciom, gesty potwierdzające uważność
matki (odpowiedzi na uśmiechy, unoszenia i skinienia głowy mówiące o
zaciekawieniu i aprobacie) są niezmiernie ważne dla małego dziecka. Uczą
bowiem zaufania do dorosłych, pewności siebie, rozróżniania emocji,
uczuciowej komunikacji. Poprzez mechanizm naśladowania i modelowania
dzieci uczą się również empatii – cechy, która umożliwi im w życiu dorosłym
prawidłowe relacje uczuciowe i która pozwoli im rozumieć oraz być wrażliwym
na drugiego człowieka.
Z chwilą, kiedy dziecko rozstaje się z mamą i idzie do przedszkola,
funkcję mamy – modela do naśladowania częściowo przejmuje nauczyciel w
przedszkolu. Modelowanie, czyli nieświadome przejmowanie czyjegoś sposobu
zachowywania się jest jedną z istotnych metod uczenia się dzieci. Dziecko
obserwuje i uczy się jakie pani ma wymagania, czy i kiedy się uśmiecha, kiedy
krzyczy a kiedy mówi cicho, jakie zachowania wywołują jej aprobatę, a jakie
nie. Zdobyte informacje pozwolą mu szybciej przystosować się i poczuć
bezpieczniej.
W przedszkolu wychowawca w sposób zaplanowany patrzy, przysłuchuje
się, obserwuje zachowania dzieci i opracowuje zebrane dane. Robi to po to, aby
lepiej poznać swoich wychowanków, ocenić poziom ich rozwoju, dowiedzieć
się, jakie są przyczyny ewentualnych problemów, sformułować główne cele
wychowawcze i zorganizować taką opiekę, aby dzieci rozwijały się jak najlepiej
oraz przede wszystkim – aby czuły się zadowolone i szczęśliwe.
3
Korzystne domowe i przedszkolne środowisko może umożliwić dziecku
rozwój pozytywnych cech i uzdolnień, niekorzystne zaś może je zahamować czy
wręcz zniweczyć.
Warto w tym miejscu wspomnieć o dwóch pojęciach funkcjonujących w
psychologii, ważnych dla osób wychowujących i opiekujących się małymi
dziećmi – sferze najbliższego rozwoju i wspieraniu dziecka.
Sfera najbliższego rozwoju to różnica pomiędzy tym, co dziecko potrafi samo,
a tym, co może zrobić przy pomocy dorosłego. To, co może zrobić z pomocą –
to poziom potencjalnego rozwoju.
Wspieranie dziecka to metoda nauczania polegająca na tym, że rodzice bądź
opiekunowie dostosowują swoją pomoc do poziomu funkcjonowania dziecka.
Nie jest to wyręczanie!!! Jest to pośrednia forma pomocy (pokazanie
podpowiedzenie, naprowadzenie), organizowanie kształcących sytuacji, zabaw i
zadań do wykonania, w których dziecko może zbierać swoje doświadczenia
stosownie do swoich możliwości. Jeżeli umiejętnie wesprze się dziecko to
okazuje się, że umie ono o wiele więcej niż się wydaje. Osiągnięty sukces jest
doskonałą motywacją do kontynuowania samodzielnych działań w przyszłości.
II.
OBSERWACJA.
Obserwacja jest jedną z metod stosowanych w psychologii służących do
zbierania różnorodnych danych.
Obserwować to znaczy: uważnie przyglądać się, skupić na czymś lub na
kimś uwagę, próbować coś dostrzec. Istotną cechą tej metody jest nie
ingerowanie w przebieg zjawisk, lecz ograniczenie się do rejestrowania ich
naturalnego przebiegu. Ważna jest też selektywność spostrzeżeń czyli skupianie
się i przyglądanie się niektórym elementom zachowania dziecka np. zachowanie
przy stole, na placu zabaw czy podczas wizyt rodzinnych.
Historycznie rzecz ujmując najwcześniejsze informacje o rozwoju dziecka
pochodzą od rodziców, którzy notowali, zbierali, opisywali różne wydarzenia w
życiu swoich dzieci. Czasami przedstawiały one kolejno wszystkie nowe fakty,
które pojawiały się w życiu dziecka, czasami były nastawione na wybiórcze
opisywanie rozwoju mowy lub rozwoju fizycznego lub dotyczyły jakichś
szczególnych wydarzeń. Obserwacje prowadzone przez rodziców mogą być
obciążone nadmiernym krytycyzmem albo wygórowanymi ambicjami i wtedy
4
nie spełniają do końca warunku obiektywności – ale i tak są bezcennym źródłem
informacji ze względu na bliski i ciągły kontakt z dzieckiem. Ciągłe obcowanie
z dzieckiem pozwala na uchwycenie i poznanie takich zjawisk, które pojawiają
się w naturalnych sytuacjach życiowych i które trudno byłoby sztucznie
wywołać (dotyczy to wielu cech osobowości, kontaktów i życia społecznego).
Obserwacja będzie skutecznym narzędziem poznania i rozumienia
dziecka, jeżeli będzie rejestrowane to, co rzeczywiście ma miejsce – co dziecko
robi, co je zainteresowało, co mówi, po jaką zabawkę sięga. Powinna być
prowadzona w sposób dyskretny, bo jeżeli dziecko dostrzeże, że patrzymy na
nie demonstracyjnie, inaczej niż zwykle, to będzie zachowywało się w sposób
nienaturalny.
Jakie są cele obserwowania dzieci?
 Rodzice i nauczyciele powinni obserwować dzieci po to, by je lepiej poznać,
zrozumieć, a także po to by umieli swoje zachowania dopasować do ich
potrzeb i możliwości.
 Poznanie osobowości dziecka, zrozumienie jej i zaakceptowanie jest
trudnym, ale bardzo ważnym i dającym dużo satysfakcji zadaniem
rodzicielskim.
 Obserwujemy nasze dzieci bo chcemy wiedzieć jak się rozwijają, dlaczego są
takie a nie inne, jakie są ich słabsze a jakie mocne strony, czy oczekują
naszej pomocy czy są samodzielne itd.
Zebrane informacje z obserwacji dziecka w różnorodnych życiowych
sytuacjach pozwalają nam na:
 Ocenę poziomu rozwoju różnych umiejętności: samodzielności, mowy,
myślenia, sprawności fizycznej, sposobów wyrażania uczuć, relacji z innymi
dziećmi i z dorosłymi, wytrwałości w pokonywaniu trudności.
 Wczesne wychwycenie ewentualnych problemów, opóźnień i
nieharmonijności rozwojowych. Bardzo istotne jest dostrzeżenie wtedy
problemu kiedy układ nerwowy jeszcze jest plastyczny, rozwija się i
dojrzewa. Nasza pomoc jest wtedy o wiele bardziej skuteczna. Później
dziecko jest coraz bardziej świadome swoich problemów, bardziej je
przeżywa, traci wiarę we własne możliwości i na zasadzie błędnego koła
problemy nawarstwiają się.
 Poznanie przyczyn problemów – ich znajomość może spowodować
uniknięcie lub przynajmniej ich zminimalizowanie w przyszłości.
5
Gdy analiza i wnioski z obserwacji sugerują opóźnienia czy problemy w
rozwoju dziecka to bezwzględnie należy szukać pomocy specjalistów: logopedy,
psychologa, pedagoga, pediatry i tak zorganizować opiekę i życie dziecka, aby
mogło rozwijać się w sposób dla siebie optymalny.
III.
CHARAKTERYSTYKI ROZWOJU DZIECKA OD 1 DO 6 ROKU
ŻYCIA.
Każda ocena rozwoju dziecka w poszczególnym wieku uwzględnia trzy
parametry – sfery rozwojowe:
- sfera motoryczna czyli jak radzi sobie z własnym ciałem,
- sfera poznawcza czyli co mówi, co rozumie, jak posługuje się językiem, jak
odbiera i jak rozumie otaczający go świat,
- sfera społeczna czyli jak daje sobie radę z codziennymi czynnościami, jak
nawiązuje kontakty z innymi ludźmi.
Obserwując i dokonując oceny naszych dzieci należy zawsze pamiętać, że:
 każde dziecko ma swój indywidualny rozwój i może przechodzić opisywane
w literaturze etapy rozwoju w swoim dowolnym tempie. Dzieci dojrzewają w
różnym tempie. Nigdy nie należy porównywać ich z innymi, ale porównywać
dziecko z nim samym – jakie było w przeszłości, jakie jest teraz, jakie może
być w przyszłości,
 im dziecko młodsze tym jego zachowania są mniej stabilne, mniej
zrównoważone, a czasami wręcz nieprzewidywalne,
 w zrozumieniu nagłych zmian w zachowaniu dzieci może pomóc wiedza o
etapach równowagi i nierównowagi w emocjonalnym dorastaniu. Według
autorów tej koncepcji okresy równowagi wewnętrznej jak i równowagi w
stosunkach z innymi przeplatają się z okresami, kiedy dziecko nie czuje się
dobrze z samym sobą i jest w konflikcie z innymi ludźmi.
Ilustruje to poniższa tabela:
6
Spirala rozwoju dziecka
Rozwój psychiczny dziecka jest cykliczny i przebiega spiralnie.
Od urodzenia okresy równowagi i otwartości przeplatają się
z okresami niepokoju i niepewności:
Okres nierównowagi
Okres równowagi
10 lat – stabilność, równowaga
nierównowaga, neurotyzmy – 9 lat
skrytość – 7 lat
niepokój, załamanie – 5,5 – 6 lat
nierównowaga – 4,5 roku
skrytość, uwewnętrznienie – 3,5 roku
załamanie, nerwowość – 2,5 roku
8 lat – żywiołowość, otwartość
6,5 roku – równowaga, harmonia
5 lat – spokój, pewność
4 lata – żywiołowość, ekspansywność
3 lata – harmonia, równowaga
2 lata – spokój, pewność
bunt i niepewność – 18 miesięcy
Pierwszy rok życia
Przed rocznym dzieckiem świat staje otworem, bowiem potrafi ono
oddalać się i wracać do mamy: siada, raczkuje, stoi pewnie, próbuje chodzić
samodzielnie. Wszystkiego może dotknąć i wszystko zobaczyć.
Dziecko w tym wieku:
 Gaworzy, naśladuje różne dźwięki, reaguje na swoje imię, świadomie
kojarzy niektóre nazwy z przedmiotami, posługuje się kilkoma słowami
takimi jak: mama, tata, baba, bum, bum, da. Dosyć dużo rozumie i potrafi
wykonywać proste polecenia.
 Dąży do coraz większej samodzielności: chce samo jeść, pić, pomaga przy
ubieraniu podnosząc rączki. Jest pogodne, dąży do kontaktu z innymi, lubi
wspólne zabawy typu: „kosi, kosi” , „Kółko graniaste”, „Baloniku”.
7
Co dziecko roczne już potrafi?
 stać pewnie, przytrzymując się czegoś, podejmuje próby chodzenia,
 słuchać muzyki, intonacji, naśladować dźwięki mowy i czynności (pa, pa,
kosi, kosi, bum, bum),
 uderzać przedmiotami, przekładać je z ręki do ręki, trzymać kredkę,
wyrzucać zabawki, wkładać klocki do kubka,
 gaworzyć, wypowiadać kilka prostych słów, wykonywać proste polecenia,
 uśmiechać się, rozróżniać obcych od domowników,
 jeść samo paluszkami.
Jak można wspierać jego rozwój?
-
pozwalać na bezpieczne poruszanie się po całym mieszkaniu,
zabierać na place zabaw, da parków, lasów, sklepów – pokazywać świat,
mówić, śpiewać, czytać bajki, proponować zabawy słowno-ruchowe,
dbać o higieniczny i regularny tryb życia.
Drugi rok życia
Dwulatek jest ciekawski, pełen energii i chęci zdobywania świata. Wszędzie
go pełno i cieszy się z każdego nowego odkrycia. Dziecko dwuletnie:
 Jest w bardzo dobrej formie jeżeli chodzi o rozwój ruchowy: biega, skacze,
pokonuje przeszkody, kopie i rzuca piłką. Lubi to co zakazane: wkładanie
palców do otworów, przyciskanie guzików, otwieranie drzwi i pudełek.
Próbuje rysować, lubi bazgrać, ustawia wieże i domki z klocków.
 Językowo jest również coraz bardziej sprawne, potrafi w sposób zrozumiały
wyrażać swoje pragnienia i porozumiewać się z otoczeniem. Używa
kilkudziesięciu wyrazów, buduje proste zdania typu „mama daj”. Zapytane
wskazuje znane obrazki w książeczkach, nazywa wskazywane przedmioty.
Reaguje na zakazy. Różnice pomiędzy dziećmi w tym wieku są bardzo duże,
niektóre mówią dużo i wyraźnie, inne używają kilkunastu słów i są mało
rozumiane poza najbliższymi – mamą i tatą.
 Porusza się samodzielnie po domu. Pije z kubeczka, je łyżką, zdejmuje
niektóre części garderoby. Uczy się korzystać z nocniczka, ale nie wszystkie
dzieci są już do tego dojrzałe. Dwulatek dostrzega rówieśników, lubi się im
przyglądać, naśladować (bawi się obok), woli jednak bawić się z dorosłymi,
którzy poświęcają mu całą swoją uwagę. Jest świadomy własnej woli i lubi
używać słowa „nie”.
8
Co potrafi dwulatek?








skakać na dwóch nogach, wspinać się,
samodzielnie wchodzić i schodzić ze schodów,
budować wieże z 4-6 klocków,
umieszczać okrągły i kwadratowy klocek w odpowiednim otworze,
wskazywać kilka części ciała,
wskazywać osoby, zwierzęta i przedmioty, które zna na obrazkach,
rozumie polecenia, nazywa siebie imieniem,
je łyżeczką , pije z kubeczka.
Jeżeli Twój dwulatek mało mówi to trzeba mu pomóc: śpiewać piosenki,
uczyć prostych wierszyków i rymowanek, oglądać wspólnie bajeczki,
opowiadać o wszystkim co się robi, skonsultować się też z logopedą.
Jak wspierać rozwój?
- zabierać do różnych ciekawych miejsc, pokazywać i nazywać wszystko
wokół,
- dostarczać odpowiednie zabawki, najlepsze zabawki to: klocki proste
układanki, piłeczki, zabawki naśladujące przedmioty codziennego użytku jak
i zwykłe kubki, miseczki i łyżki,
- dzieci bardzo lubią wszelkie zabawy z wodą, z piaskiem, przewlekanie
korali, wrzucanie ich do pojemniczków.
Trzeci rok życia
Trzylatek jest otwarty, nastawiony na współpracę, o wiele chętniej oddaje
zabawkę lub ustępuje innym dzieciom, do czego wcześniej nie był zdolny.
 Czynności dnia codziennego nie nastręczają mu trudności: potrafi nakładać i
zdejmować ubrania, które są proste w użyciu, z pomocą myje i wyciera się,
je samodzielnie. Lubi biegać chodzić po krawężnikach, skakać na obu
nóżkach. Nawleka korale, próbuje ciąć nożyczkami.
 Coraz płynniej posługuje się językiem - słownik podobnie jak zdolność
rozumienia innych bardzo wzrastają. Zadaje dużo pytań „co to jest?”, słucha
historyjek, wyjaśnień (potrafi logicznie kojarzyć fakty). Używa około 200
9
słów, buduje proste zdania, zapamiętuje wierszyki. Rozróżnia kolory, potrafi
policzyć do 3. Zna podstawowe pojęcia: góra, dół, w środku.
 Naśladuje inne dzieci, bawi się z nimi w nieskomplikowane zabawy
grupowe. Lubi porządek dnia, rytuały takie jak: czytanie bajki przed
spaniem, picie tylko z tego samego kubeczka, zakładanie tych samych
bucików – daje mu to poczucie bezpieczeństwa. Potrafi adekwatnie używać
zwrotów grzecznościowych: proszę, dziękuję, dzień dobry.
Co potrafi trzylatek?






wchodzić na schody, stawiając nóżki na przemian,
pedałować na rowerku,
narysować koło, linie proste poziome i pionowe,
zapamiętać i powtarzać wierszyki,
słuchać wyjaśnień, wykonać dwa złożone polecenia,
samodzielnie jeść.
Jak stymulować rozwój?
- zachęcać do zabaw plastycznych, rysunkowych, do wycinania, klejenia,
lepienia w plastelinie,
- wychodzić na przedstawienia teatralne, organizować teatrzyki w domu,
czytać baśnie, uważnie słuchać i odpowiadać na każde pytanie,
- podsuwać klocki do zabawy i wspólnie tworzyć różne budowle.
Czwarty rok życia
Dzieci w tym wieku mają niespożyte siły, ciągle są w ruchu, tryskają
nowymi pomysłami, co chwilę zmieniają czynności. Lubią fantazjować,
przeciwstawiać się poleceniom. Dziewczynki lubią się przebierać, bawić
lalkami, wcielać się w księżniczki. Chłopcy pokazują, że są silni i odważni,
lubią bawić się w rycerza, kowboja, policjanta. Czterolatek:
 Ma dobrą sprawność motoryczną, potrafi chodzić po równoważni,
wspinać się na wysokości. Kocha ruch dla samego ruchu. Lubi rysować,
wycinać, układać puzzle.
 Mówi wyraźnie, rozumieją go nie tylko rodzice, ale i nieznajomi. Zadaje
wiele pytań, dyskutuje, ma własne zdanie na wiele spraw i potrafi go
10
bronić. Opowiada, fantazjuje, potrafi opowiedzieć co działo się
„przedtem” i „potem”. Zapamiętuje i wykonuje trzy następujące po sobie
polecenia.
 Lubi bawić się z dziećmi, współzawodniczyć z nimi. Może być uległy lub
przywódczy. Potrafi dzielić się z innymi, zawierać przyjaźnie. Może
przeżywać dużo lęków i niepewności.
Dziecko w tym wieku potrzebuje stanowczości i konsekwencji w postępowaniu.
Co potrafi czterolatek?
 wie jak się nazywa i gdzie mieszka,
 mówi prawidłowo, potrafi dyskutować, wymieniać poglądy, zadaje pytania,
buduje zdania złożone,
 buduje z klocków coraz bardziej skomplikowane konstrukcje,
 rysuje, lepi, wycina,
 odwzorowuje kwadrat, rysuje człowieka z głową, rękami i nogami,
 potrafi umyć ręce, twarz i zęby,
 lubi gry i zabawy zespołowe, umie czekać na swoją kolej, dzielić się
zabawkami.
Jak stymulować rozwój?
- odpowiadać na wszystkie pytania, czytać bajki, odtwarzać role bohaterów,
- umożliwiać zaspokojenie potrzeby ruchu w sposób bezpieczny dla dziecka,
- udostępnić odpowiednie miejsce lub tablicę do rysowania, zachęcać do
wycinania, malowania, majsterkowania, układanek klockowych.
Piąty rok życia
W tym wieku dzieci są coraz bardziej zaradne i samodzielne. Nawiązują
życzliwe kontakty z rówieśnikami, lubią towarzystwo innych dzieci, dobrze
przystosowują się do życia w grupie przedszkolnej. Chętnie podejmują wspólne
zabawy, chociaż nie zawsze potrafią je same do końca dobrze zorganizować
i zaplanować (zabawa jest podstawową formą aktywności, jest też prawdziwą
„szkołą uczuć”). Lubią kontakt z dorosłym, jest on bowiem źródłem informacji
o świecie – potrafi zaspokoić ich ciekawość. Pięciolatek:
11
 Ma opanowane takie umiejętności jak: chód, biegi, skoki, wspinanie się,
rzuty piłką, pokonywanie różnych przeszkód. Większość dzieci pięcioletnich
potrafi samodzielnie nakładać różne części ubrania (mogą jeszcze mieć
problemy z zapinaniem guzików i wiązaniem sznurówek), chętnie i dużo
rysuje, potrafi odwzorować koło, kwadrat, krzyż, szyny, drabinki.
 Mówi dobrze i bez problemów porozumiewa się tak z rówieśnikami, jak i z
dorosłymi. Tworzy zdania o poprawnej budowie gramatycznej. W swoim
słowniku posiada ponad 2 tysiące słów. Definiuje pojęcia poprzez określenie
celu, użytku, funkcji przedmiotów np. „jabłko jest do jedzenia”, tworzy
również definicje opisowe zawierające cechy istotne jak i nieistotne.
Myślenie i rozumowanie przejawia się w rozwiązywaniu problemów podczas
zabaw i codziennych czynności. Lubi dowodzić swoich racji, dyskutować.
Rozwój mowy, myślenia i fantazji pozwalają na wyszukiwanie problemów,
stawianie pytań o charakterze ogólnym: o pochodzenie różnych rzeczy i istot,
o sposób funkcjonowania różnych mechanizmów – stąd wiek ten nazywany
jest „wiekiem pytań”.
 Lubi być samodzielny, chętnie pomaga w codziennych domowych
czynnościach i jest z tego dumny. Prawidłowo je sztućcami, bez nadzoru
potrafi umyć się, korzystać z toalety. Respektuje własność i prywatność
innych.
Co potrafi pięciolatek?







sam ubiera i rozbiera się,
jeździ na dwukołowym rowerze,
liczy palce, interesuje się literami i cyframi,
opowiada własnymi słowami, wymyśla opowiadania, używa zdań złożonych,
zna nazwy kolorów,
rysuje ludzi, domki, auta, kwiatki,
zapamiętać i powtórzyć szeregi cyfr 3-4 elementowe
Jak stymulować rozwój?
- pozwalać na branie czynnego udziału w życiu rodziny, zachęcać do
pomagania, powierzać obowiązki na miarę możliwości i chwalić za ich
wykonanie,
12
- cierpliwie odpowiadać na wszystkie pytania, czytać bajki, zachęcać do
samodzielnego opowiadania, uczyć wierszyków i rymowanek, rozwiązywać
zagadki,
- organizować wspólne zabawy tematyczne z podziałem na role, gry
planszowe, gdzie trzeba przestrzegać ustalonych reguł,
- zachęcać do rysowania, malowania, wyklejania i lepienia z plasteliny
urządzać wystawy z wykonanych prac.
Szósty rok życia
Dzieci w tym wieku są z reguły sprawne fizycznie, gotowe do
podejmowania i pokonywania wielu wyzwań, dumne z własnej siły i zręczności.
Potrafią brać udział w grach zespołowych, bowiem są w stanie zrozumieć i
przestrzegać zasad gier oraz współpracować z kolegami. Chłopców interesuje
jazda na rowerze, koszykówka, piłka nożna. Dziewczynki lubią tańce, aerobik,
gimnastykę korekcyjną. Zabawa jest nadal ulubioną formą spędzania czasu, ma
określony temat, podział na role. Sześciolatek:
 Wykazuje pełną automatyzację czynności samoobsługowych jak ubieranie,
jedzenie, mycie. Jego ruchy są celowe, skoordynowane, dostosowane do
rodzaju czynności (na ogół nie występują już w tym okresie współruchy).
Potrafi prawidłowo trzymać ołówek, nożyczki, rysując utrzymuje się w linii
wyznaczonego kierunku, zarówno w poziomie jak i w pionie.
 W dziedzinie mowy sześciolatek opanował już umiejętność swobodnego
i zrozumiałego dla otoczenia wypowiadania się, wyrażania swoich życzeń.
Nadal dużo pyta, dyskutuje, uzasadnia sądy, wyciąga wnioski. Powinien
poprawnie artykułować wszystkie głoski. Dziecko w tym wieku jest zdolne
do skupienia uwagi, słuchania i rozumienia tego, co mówią dorośli oraz do
spełniania ich poleceń.
 Ma dużą potrzebę samodzielności i warto uczyć i przypominać mu o
zasadach bezpieczeństwa: przechodzenia przez ulice, zachowywania się w
stosunku do obcych, zawierania z nimi znajomości, co ma robić gdy się
zgubi, jak ma prosić o pomoc. W ostatniej fazie okresu przedszkolnego
dziecko staje się coraz bardzie dojrzałe emocjonalnie, reaguje mniej
gwałtownie, potrafi opanowywać swoje emocje, rozumie emocje innych,
okazuje wdzięczność, współczucie, stara się pocieszać.
13
Co potrafi sześciolatek?
 jest sprawny fizycznie: skacze, łapie i odbija piłkę, może uczyć się pływać,
jeździć na rolkach,
 jest sprawny manualnie: potrafi rysować szlaczki, wycinać nożyczkami, lepić
z plasteliny proste kształty,
 odróżnia lewą i prawą stronę ciała,
 mówi płynnie i poprawnie,
 przewiduje co stanie się dalej w trakcie opowiadania,
 rozumie pojęcia czasu: dziś, jutro, za tydzień,
 umie współdziałać z kolegami, bierze udział w grach i zabawach
zespołowych, rozumie reguły, podporządkowuje się im
Szósty rok życia to okres, w którym dziecko interesuje się literami,
czytaniem, pisaniem, chce się uczyć, przygotowuje się do szkoły. Gotowe do
podjęcia nauki w szkole dziecko umie dokonywać analizy oraz syntezy
wzrokowej i słuchowej niezbędnej do różnicowania kształtów, dźwięków, ich
odpoznawania, porównywania i odtwarzania. Rozumie znaczenie wyrazów jako
graficznych odpowiedników słów. Rozumie i umie określić stosunki
przestrzenne, czasowe i ilościowe. Potrafi segregować przedmioty według
przeznaczenia, wielkości, kształtu i koloru. Rozumie znaczenie czynności
dodawania i odejmowania. Bardzo ważnym elementem gotowości szkolnej jest
dojrzałość emocjonalna i społeczna czyli odpowiedni stopień samodzielności
– umiejętność rozstania się z najbliższymi i odnalezienie swojego miejsca
w grupie w sposób społecznie aprobowany, umiejętność radzenia sobie
w nowych sytuacjach, odporność na stres i zmęczenie.
Warto przygotowywać dziecko do czekających je obowiązków i pomóc
mu w przekroczeniu progu szkolnego, w przystosowaniu się do szkoły. Ta
pomoc to przede wszystkim rzeczowe rozmowy na temat szkoły. Większość
dzieci czeka z niecierpliwością i zafascynowaniem na rozpoczęcie nauki w
pierwszej klasie. Nie wolno tego nastawienia zniweczyć straszeniem szkołą,
warto przedstawiać ją jako źródło nowych i ciekawych informacji, miejsce gdzie
pozna nową panią i nowych przyjaciół.
- Warto w okresie klasy „zerowej” wdrażać dziecko do systematyczności, do
przestrzegania ustalonego wspólnie planu dnia, w którym będzie miejsce
zarówno na zabawę jaki i na odrabianie lekcji.
14
- Nie wolno lekceważyć ani ośmieszać niepokojów i lęków dziecka, trzeba
cierpliwie je wysłuchać, porozmawiać, przytulić, okazać wsparcie.
- Nie należy oczekiwać i nastawiać dziecka na odnoszenie samych sukcesów,
bo wtedy nawet drobne niepowodzenia mogą je załamać i zniechęcić.
- Trzeba nagradzać je: chwalić, okazywać uznanie, zainteresowanie tym, co
robi, doceniać zaangażowanie i wytrwałość.
**
Uważna obserwacja prowadzona przez rodziców i nauczycieli
w przedszkolu ułatwi wczesne wykrycie i dotarcie do tych dzieci, które pomimo
prawidłowego rozwoju umysłowego mogą mieć problemy w opanowywaniu
umiejętności czytania, pisania i liczenia. Dzieci te wymagają specjalistycznej
pomocy psychologicznej, pedagogicznej i logopedycznej. Taką pomoc można
znaleźć w rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Bibliografia:
1. F. L. Ilg, L. B. Ames, S. M. Baker, Rozwój psychiczny dziecka, Gdańsk 1994.
2. E. Waszkiewicz, Pracuję z sześciolatkiem, WSiP, Warszawa 1996.
3. Vademecum dla rodziców. Dzieci od lat 6 do 10., pod. red. W. Pomykało,
Warszawa 1987.
4. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, pod. red. M. Żebrowskiej,
Warszawa 1975.