Artykuł 05 (Krasicki).indd

NR 35
AN TRO PO MO TO RY KA
2006
AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA A UWARUNKOWANIA
RODZINNE DZIECI I MŁODZIEŻY Z NOWEGO SĄCZA
I OKOLIC
PHYSICAL ACTIVITY AND FAMILY CONDITIONS
OF CHILDREN AND YOUTH FROM NOWY SĄCZ
AND ENVIRONS
Szymon Krasicki *
* dr hab., Katedra Teorii i Metodyki Sportów Zimowych AWF, Kraków, al. Jana Pawła II 78
Słowa kluczowe: dzieci i młodzież, aktywność fizyczna, uwarunkowania rodzinne
Key words: children, youth, physical activity, family conditions
STRESZCZENIE • SUMMARY
Background. Physical activity as a natural need of human organism, especially in case of children and youth,
is considered an important factor influencing somatic, motorial, and psychical development. Alarmingly low level
of physical activity was the reason to undertake this research.
Aim. The aim of the work was determination children and youth’s physical activity level in relations to the
family conditions.
Material, method of working. A questionnaire among 599 primary (classes V and VI) and secondary school
students was carried out on in 2004 in the Nowy Sącz and surrounding villages as environs. This region was
selected due to its special characteristics.
Results. It has been stated that a significant number of the participants undertake different sport activity (the
part of the sport’ active was larger than quoted by other authors): organised guided – 37,6%, individually guided
-
-
-
-
Wstęp. Aktywność fizyczna jako naturalna potrzeba organizmu, zwłaszcza dzieci i młodzieży, uważana jest
za istotny czynnik, wpływający na przebieg procesów rozwoju somatycznego, motorycznego i psychicznego.
Niepokojąco niski jej poziom sprawił, że podjęto niniejsze badania.
Cel badań. Celem badań było określenie poziomu aktywności fizycznej dzieci i młodzieży oraz scharakteryzowanie uwarunkowań rodzinnych.
Materiał i metody. Badaniami ankietowymi, przeprowadzonymi na przełomie lat 2004 i 2005, objęto 599
uczniów i uczennic ze szkół podstawowych (kl.V i VI) i ponadpodstawowych z Nowego Sącza i okolicznych
wiosek. Rejon ten wybrano ze względu na jego specyfikę.
Wyniki. Stwierdzono, iż znaczna część badanych, większa niż w doniesieniach innych autorów, podejmuje
aktywność sportową : zorganizowaną – 37,6%, indywidualną – 47,1%. Poziom aktywności istotnie różnicuje
młodych wychowujących się w odmiennych środowiskach (miejskie, wiejskie). Różnicuje także badanych po
uwzględnieniu płci: wyższą deklarują chłopcy. Odmienność środowiska i płci uzewnętrznia się również istotnie w najczęściej wskazywanym motywie podejmowania aktywności sportowej: chęć rozwijania sprawności
fizycznej (populacja miejska – 41,1%, wiejska – 26,7%; chłopcy – 54,9%, dziewczęta – 41,0%).
Wśród osób zachęcających do podejmowania aktywności fizycznej badani najczęściej wymienili rodzinę
(38,2%) potem nauczycieli WF (31,6%) i kolegów (29,0%). Na zachęcający wpływ mediów wskazało około 10%
badanych, w zdecydowanej większości mieszkańcy miasta. Na znaczny odsetek (52,9%) posiadających narty
wpływa specyfika regionu, w którym prowadzono badania.
Wnioski. Pomimo znacznego postępu dokonującego się w Nowym Sączu i jego okolicy spostrzega się
różnicujący wpływ środowiska na podejmowanie aktywności fizycznej przez tamtejsze dzieci i młodzież.
Stwierdzony, znaczny odsetek młodych aktywnych fizycznie, wyższy niż w pracach innych autorów, nie został
jednoznacznie wyjaśniony i wymaga dodatkowych badań.
-
– 61 –
Szymon Krasicki
– 47,1%. The level of physical activity among youth differs depending on the environment (urban, rural). Gender
is also a factor having influence on the physical activity level, higher in boys. The most frequent motivation for
undertaking sports depends on gender and living environment: feel like developing physical efficiency – 41,1%
in urban population, 26,7% in youths from rural areas; 54,9% in boys and 41,0% in girls. Family (38,2%), physical
education’s teachers (31,6%) and colleagues (29,0%) were mostly specified as encouraging persons. Media was
specified by 10% of participants, mostly from urban areas. Great percentage of owning skis (52,9%) is associated
with special characteristics of region.
Conclusion. Although great increase of living conditions in Nowy Sącz and environs it is diversified environmental influence on the undertaking physical activity by children’s and youths. It was found greater than in
other authors percentage of physical active persons, which is not unequivocally clarified and it circumstance to
additional researches.
Od zarania dziejów człowiek był aktywny fizycznie.
Ruch pomagał mu przetrwać, zdobywać pożywienie,
unikać niebezpieczeństw itp. Aktywność ta przejawiała się w różnych formach i rodzajach. Sportowa
pojawiła się w naszym obszarze kulturowym w czasach antycznej Grecji, a najwidoczniejszym jej przejawem stały się igrzyska, zwłaszcza olimpijskie.
Dzisiaj igrzyska przemieniają się w teatr z milionową widownią, zaś aktywności fizycznej, w tym i pojmowanej szeroko – sportowej, przypisuje się nowe,
ważne znaczenie. Szczególnie w krajach rozwiniętych, w których coraz częściej spotyka się tzw. człowieka siedzącego, potrzebę wysiłku fizycznego podkreśla
wielu naukowców reprezentujących różne dziedziny
wiedzy. Wśród nich światowej sławy szwedzki fizjolog
P. O. Astrand [1], który uważa, że ważnym i pilnym
wyzwaniem naszych czasów jest promowanie i nauczanie regularnej aktywności fizycznej, uprawianej
od wieku dziecięcego do późnej starości.
Ruch jako naturalna potrzeba organizmu, zwłaszcza
dzieci i młodzieży, uważany jest za istotny czynnik wpływający na przebieg procesów rozwoju somatycznego,
motorycznego i psychicznego [2,3,4,5,6,7,8]. Niepokojąco niski poziom aktywności fizycznej, obserwowany
w Polsce [4,9,10,11], sprawił, iż podjęto niżej prezentowane badania. Wybierając Nowy Sącz i okolice jako
teren penetracji, kierowano się jego specyfiką. Polega
ona, z jednej strony, na jeszcze niedawnym niskim
poziomie rozwoju cywilizacyjnego wielu wsi leżących
w pobliżu Nowego Sącza i Limanowej [12], z drugiej
zaś, na obserwowanych w ostatnich latach wyraźnych
oznakach aktywizacji kulturowej i gospodarczej. Jako
przykłady niech posłużą poniższe fakty zaczerpnięte
z dokumentów Urzędu Marszałkowskiego [13]:
– powstanie i dynamiczny rozwój dwóch wyższych
uczelni w Nowym Sączu ( obie kształciły w 1998
r. 3071 studentów, w 2001 r. – już 4583; zatrudnienie nauczycieli akademickich wzrosło odpowiednio z 144 do 233),
– wysoki wskaźnik wydatków przeznaczonych na
kulturę fizyczna i sport (w 2001 r. 0,10% wydatków ogółem, co lokowało powiat nowosądecki
na trzecim miejscu w Małopolsce),
– wyższa od średniej województwa dynamika przyrostu firm działających w powiecie nowosądeckim,
– stymulujący rozwój turystyki, plasujący powiat
nowosądecki na trzecim miejscu w Małopolsce,
po Krakowie i powiecie tatrzańskim,
– ponad dwukrotnie wyższa od średniej województwa jest w powiecie nowosądeckim sieć
wodociągowa.
Podobnych przykładów można by przytoczyć
więcej.
Wielu autorów [14,15,16,17,18,19] zwraca uwagę na wpływ wywierany przez środowisko na rozwój
fizyczny młodego pokolenia. Uwzględniając powyższe uwarunkowania, przeprowadzono badania
obejmujące dzieci miejskie i wiejskie.
Cel badań
Cel główny badań – określenie poziomu aktywności
fizycznej dzieci i młodzieży z Nowego Sącza i jego
okolic – realizowano, poszukując odpowiedzi na
następujące pytania:
1. Jaki poziom aktywności fizycznej prezentują badani?
2. Czy i jak poziom ten różni się po uwzględnieniu
płci i miejsca zamieszkania (miasto – wieś)?
Dodatkowym elementem badań była charakterystyka uwarunkowań rodzinnych, ze szczególnym
uwzględnieniem tych, które wiążą się z szeroko rozumianym sportem.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono w drugim półroczu 2004
r. i pierwszym 2005 r. w wybranych szkołach podsta-
-
-
-
-
Wstęp
-
– 62 –
Aktywność fizyczna a uwarunkowania rodzinne dzieci i młodzieży z Nowego Sącza i okolic
wowych (klasy V i VI) i ponadpodstawowych Nowego Sącza i okolic. Uczniowie wypełniali anonimową
ankietę dwuczęściową ( część 1 dotyczyła aktywności fizycznej badanych, część 2 – uwarunkowań
środowiskowych, głównie rodzinnych) w klasach
szkolnych w obecności nauczycieli oraz przeszkolonych ankieterów.
Liczebność badanych uwzględnionych w poniższej analizie wynosiła 599, w tym dziewczęta – 315,
chłopcy – 284. W porównaniach dzieci miejskich
(181) i wiejskich (176) uwzględniono tylko te, które
uczęszczały do szkół podstawowych. Wynikało to
z faktu, iż w badaniach grup wiejskich uczestniczyły
tylko dzieci ze szkół podstawowych.
Otrzymane wyniki podano w wartościach
względnych (%), a istotność różnic (chłopcy – dziewczęta; miasto – wieś) sprawdzano testem frakcji
U z wykorzystaniem programu Statistica PL. v. 6.0.
Analiza wyników dotyczących aktywności fizycznej,
czy szeroko pojmowanej – sportowej, (tab. 1) wskazuje na stosunkowo wysoki odsetek badanych deklarujących podejmowanie tej aktywności w jej dwóch
odmianach: zorganizowanej, czyli w klubach sportowych lub szkolnych – (37,6%) oraz indywidualnej
– (47,1%). Inni autorzy, np. Maszczak [9] i Nowacka-Dobosz [19], stwierdzają znacznie niższy poziom
udziału młodych w działalności tego rodzaju. Aktualny stan badań nie pozwala jednoznacznie wyjaśnić
różnic pomiędzy wynikami badań własnych a innych
autorów. Można jedynie przypuszczać, iż stosunkowo wysoki odsetek młodych z Nowego Sącza i okolic, deklarujących udział w zajęciach sportowych,
to efekt przemian jakie tam następują i o których
wspominano w części wprowadzającej.
Stwierdzone istotne różnice (p<0,001) pomiędzy zorganizowaną aktywnością chłopców (44,7%)
a dziewcząt (31,1%) oraz pomiędzy populacją miejską (62,4%) a wiejską (26,1%) wydają się oczywiste
i oczekiwane. Korespondują one z wynikami badań
Winiarskiego [15], który udokumentował wysoki, sięgający 70%, poziom aktywności fizycznej wielkomiejskiej (krakowskiej) młodzieży. Na podkreślenie natomiast zasługuje fakt, iż znacznie wyższy odsetek dzieci
wiejskich niż miejskich (odpowiednio 58,0%; 38,1%)
uprawia sport indywidualnie. Stwierdzenie powyższe
może pośrednio wskazywać na niedostatek organizacji zajmujących się sportem w środowisku wiejskim
i świadczyć o drzemiącym tam, a niewykorzystanym
odpowiednio, potencjale młodego pokolenia.
Wyższy odsetek ogółu badanych zajmujących
się sportem indywidualnie (47,1%) niż w sposób
-
-
-
-
Wyniki
zorganizowany (37,6%) znajduje potwierdzenie
w deklarowanym udziale w zgrupowaniach i obozach sportowych. Uczestniczy w nich zdecydowana
mniejszość ankietowanych, tylko 23,9%.
Spośród wyszczególnionych różnych powodów
podejmowania aktywności sportowej najwięcej badanych, blisko połowa (47,6%), wskazała na „chęć
rozwijania sprawności fizycznej”. Motyw ten różnicuje istotnie (p<0,001) chłopców (54,9%) i dziewczynki (41,0%) oraz także, na poziomie p< 0,01, grupę miejską (41,4%) i wiejską (26,7%). Można sądzić,
że na taki obraz złożyły się z jednej strony mniejsze
zainteresowania dziewcząt sprawnością fizyczną,
z drugiej zaś wyższy poziom uświadomienia (skutek
oddziaływania rodziny?, szkoły?) populacji miejskiej.
Pośrednie potwierdzenie tego ostatniego przypuszczenia znajduje się być może w deklaracjach prawie
połowy miejskiej grupy (49,2%), stwierdzającej pozytywny, zachęcający wpływ rodziny. Ten wpływ rodziny odróżnia ich istotnie (p<0,001) od rówieśników
mieszkających w pobliskich wsiach (29,0%).
Oprócz rodziny pozytywny wpływ na blisko
1/3 badanych wywierają nauczyciel WF i koledzy
(odpowiednio 31,6%; 29,0%). Z innych badań [20]
wiadomo, że wraz z upływem lat i postępującym
dojrzewaniem zmniejsza się stymulujący wpływ rodziny, a zwiększa grupy rówieśniczej, która w okresie młodzieńczym jest ważnym układem odniesienia
społecznego. Zrodzone w szkole, w tym i pod wpływem nauczyciela WF, zainteresowania sportem często są nietrwale. Klein [za 15] próbując wyjaśnić to
spostrzeżenie zwraca uwagę na fakt, iż kontakt ze
sportem w szkole ma zwykle charakter obligatoryjny
i obejmuje dyscypliny mało atrakcyjne do uprawiania w wieku późniejszym.
W znacznie mniejszym stopniu niż rodzina,
nauczyciel WF i koledzy, zachęcają badanych do
uprawiania sportu media: TV i radio – 13,9%, prasa
sportowa – 9,7%. Czy na podstawie tych wyników
można postawić tezę mówiącą o niewłaściwej roli
jaką odgrywa najważniejszy nośnik medialny, czyli
TV, w zachęcaniu młodych do uprawiania sportu?
Uprawianie sportu wymaga zwykle odpowiedniego sprzętu. Zdecydowana większość badanych
dysponuje takowym, np. piłkę posiada 88,0%, rower 66,4%. Znaczny odsetek właścicieli nart (52,9%)
można tłumaczyć specyfiką rejonu, polegającą m.
in. na obserwowanym w ostatnich latach dynamicznym rozwoju infrastruktury, pozwalającej uprawiać
sporty śnieżne, w tym oczywiście na pierwszym
miejscu - narciarstwo [21]. Wyniki analizy wskazują, że w większości przypadków posiadanie sprzętu
różnicuje istotnie (p<0,001) badanych pod względem miejsca zamieszkania. Młodzi z Nowego Sącza
-
– 63 –
Szymon Krasicki
Tabela 1. Aktywność fizyczna badanych
Table 1. Physical activity of the youth
Ogół badanych (%)
chłopcy
dziewczęta
Populacja (%)
razem
wiejska
miejska
1. Zorganizowana aktywność sportowa
tak
44,7
31,1***
37,6
26,1
62,4***
nie
55,3
68,9
62,4
73,9
37,6
tak
48,9
45,4
47,1
58,0
38,1***
nie
51,1
54,6
52,9
42,0
61,9
tak
29,2
18,7**
23,9
16,1
22,8
nie
70,8
81,3
76,1
83,9
77,2
2. Indywidualna aktywność sportowa
3. Udział w zgrupowaniach i obozach sportowych
4. Powody aktywności sportowej:
– chęć współzawodnictwa
30,8
21,1**
26,2
15,9
14,4
– chęć odnoszenia zwycięstw
24,3
19,4
21,7
21,0
15,5
– chęć wyróżniania się
14,8
14,9
14,9
11,4
6,6
– chęć zaimponowania
20,3
13,7*
17,2
7,4
3,3
– dążenie do zyskania sławy i popularności
15,6
8,5**
12,2
11,9
6,6
– dążenie do dorównania innym
31,0
28,9
30,7
– chęć rozwijania sprawności fizycznej
54,9
27,0
41,0***
47,6
26,7
28,2
41,4**
13,9
10,5
5. Zachęcający wpływ mediów
– radio i TV
18,1
– prasa i publikacje sportowe
10,5
– oglądanie zawodów
18,1
9,2***
8,8
11,6*
9,7
2,8
19,5**
8,0**
15,0
6,1
11,9***
6. Zachęcający wpływ osób
38,2
29,0
49,2***
39,8
41,0
24,1***
31,6
26,1
23,8
28,5
29,5
29,0
26,1
22,7
3,9
7,9
6,0
6,3
1,7
– narty
50,0
52,9
58,0
– łyżwy
39,8
55,6
31,7*
35,6
17,0
– sanki
50,7
84,4***
68,4
74,4
– rodzice, rodzeństwo
35,2
– nauczyciel WF
– koledzy
– sąsiedzi
7. Posiadany sprzęt sportowy
– rower
68,3
64,8
66,4
39,8
– piłka
90,8
88,8
84,7
– łyżworolki
32,4
87,0
41,3**
37,1
25,6
– snowboard
34,9
– inny sprzęt sportowy
54,1
35,9***
79,0
61,3***
89,5
47,5***
34,2
64,8
22,5
33,7
8,9***
15,4
3,4
38,7***
21,5***
tak
24,6
21,6
23,1
11,5
35,9***
nie
75,4
78,4
76,9
88,5
64,1
tak
24,6
21,6
23,1
11,5
35,9***
nie
75,4
78,4
76,9
88,5
64,1
8. Udział w dodatkowych zajęciach wf. w szkole
-
-
-
-
8. Udział w dodatkowych zajęciach wf. w szkole
-
– 64 –
Aktywność fizyczna a uwarunkowania rodzinne dzieci i młodzieży z Nowego Sącza i okolic
9. Czy aktywność sportowa przeszkadza w
nauce?
tak
14,8
10,8
12,7
6,8
14,9
nie
48,2
85,7
67,9
78,4
85,1
brak odpowiedzi
37,0
3,5
21,4
14,8
– brak wolnego czasu
36,3
40,9
35,8
42,5
– zły obiekt sportowy lub jego brak
9,9
45,1*
26,7***
18,7
13,1
– zły sprzęt sportowy lub jego bark
15,1
29,5***
22,7
21,6
8,3
7,7**
– zła atmosfera w grupie
10,9
14,6
12,9
13,6
17,1
– zbyt małe zainteresowanie ze strony trenera,
instruktora
1,8
3,5
2,7
0,6
3,3
10. Trudności w uprawianiu sportu
Różnice pomiędzy chłopcami a dziewczętami oraz pomiędzy populacją wiejską i miejską na poziomie: * p<0,05; **p<0,01; ***p<0,001
Tabela 2. Sposób spędzania wolnego czasu przez rodzinę i badanych
Table 2. Way’s of favourite pastimes by the youth and family
Ogół badanych (%)
chłopcy
dziewczęta
Populacja (%)
razem
wiejska
miejska
1. Spędzanie wolnego czasu przez rodziców
– oglądanie TV, filmów wideo
66,2
60,3
63,1
53,4
61,3
– słuchanie muzyki
11,3
11,1
11,2
13,6
11,0
– czytanie książek
18,3
19,7
19,0
14,8
21,0
– chodzenie na spacery
26,1
29,8
28,0
22,2
8,5
12,4
10,5
6,8
41,9
42,2
42,1
47,7
2,1
5,1
3,7
1,7
– oglądanie TV, filmów wideo
54,2
52,7
53,4
50,6
– słuchanie muzyki
46,5
42,2
44,2
44,3
51,9
27,6***
– czytanie książek lub komiksów
28,2
35,2
31,9
23,3
30,9
– chodzenie na spacery
16,2
15,2
15,7
14,8
– na grach komputerowych
54,6
51,1
52,8
50,0
11,0
37,0*
– spotykanie się z rówieśnikami
17,6
23,8
20,9
19,9
23,2
9,5
9,2
9,3
11,4
7,2
do 1 godziny
47,9
55,6
51,9
51,1
55,8
powyżej 1 godziny
46,8
36,2
41,2
35,2
37,0
1,4
3,2
2,3
0,6
7,2
53,2
52,7
52,9
47,5
80,1***
12,7
8,0***
– uprawianie sportu, rekreacji
– spotykanie się ze znajomymi, przyjaciółmi
– chodzenie do kina, teatru, na koncerty
26,5
12,2
28,7***
5,0
2. Spędzanie wolnego czasu przez rodzeństwo
– zabawa w pojedynkę
3. Czas spędzony przez badanych (dziennie) przed
telewizorem, wideo itp.
-
-
-
nie oglądam
4. Czas spędzony przez badanych (dziennie) przy
komputerze
do 1 godziny
powyżej 1 godz.
11,3
10,5
10,9
11,9
nie korzystam
35,6
24,1
29,5
39,8
-
Różnice pomiędzy chłopcami a dziewczętami oraz pomiędzy populacją wiejską i miejską na poziomie: * p<0,05; **p<0,01; ***p<0,001
-
– 65 –
Szymon Krasicki
Tabela 3. Uwarunkowania rodzinne
Table 3. Family’s conditions
Ogół badanych (%)
Populacja (%)
chłopcy
dziewczęta
razem
wiejska
miejska
87,0
89,5
88,3
88,6
89,0
tylko matka
6,0
7,3
6,7
7,9
3,3
tylko ojciec
4,2
1,6
2,8
3,4
5,0
opiekunowie
2,8
1,3
2,1
0,0
2,8
7,0
3,8
5,3
6,2
2,8
zawodowe
41,2
29,2
34,9
45,5
32,5
średnie
41,9
41,9
37,8
wyższe
10,5
41,9
25,1***
18,0
10,2
36,4
28,7***
matki: podstawowe
10,6
4,4
7,3
7,5
zawodowe
33,8
29,6
31,7
43,6
2,8
29,3**
średnie
41,2
46,0
43,6
39,0
43,5
wyższe
14,4
20,0
17,4
9,4
24,9
39,1
33,0
36,1
36,4
63,4***
7,7
21,0***
1. Wychowujący badanych
oboje rodzice
2. Wykształcenie rodziców
ojca: podstawowe
3. Zatrudnienie rodziców
tak, oboje
tylko matka
9,9
7,4
32,0
12,4
36,5***
11,2
tylko ojciec
34,4
40,6
oboje nie pracują
19,0
18,1
18,5
15,7
7,7
ojciec tak
74,0
73,3
73,6
66,3
78,5*
nie
26,0
26,7
26,4
33,7
21,5
matka tak
28,5
27,3
27,9
22,7
31,4
nie
71,5
72,7
72,1
77,3
68,6
ojciec tak
42,3
37,5
39,7
39,8
47,5
nie
57,7
62,5
60,3
60,2
53,0
matka tak
20,8
19,7
20,2
24,0
30,6
nie
79,2
80,3
80,8
76,0
69,4
1,4
2,1
1,7
1,5
1,7
98,6
97,9
98,3
98,5
98,3
1,1
1,9
1,5
0,6
1,1
98,9
98,1
98,5
99,4
98,9
zachęcają do uprawiania sportu
65,5
64,4
64,9
65,7
nie interesują się
32,4
33,0
38,7
31,7
81,2**
18,8*
2,1
2,6
2,4
2,6
0,0
tak
96,0
94,3
95,2
95,8
92,8
nie
4,0
5,7
4,8
4,2
7,2
4. Zainteresowanie rodziców sportem
5. Uprawianie sporu przez rodziców
6. Rodzice – trenerami lub instruktorami
ojciec tak
nie
matka tak
nie
-
7. Stosunek rodziców do aktywności sportowej badanych
-
zabraniają
-
-
8. Rodzeństwo
-
– 66 –
Aktywność fizyczna a uwarunkowania rodzinne dzieci i młodzieży z Nowego Sącza i okolic
9. Aktywność sportowa rodzeństwa
brat tak
67,5
65,3
66,4
62,7
76,7**
nie
32,5
34,7
33,6
37,3
23,3
siostra tak
35,5
38,6
37,1
78,1
66,1
nie
64,5
61,4
62,9
27,9
33,9
dysponują nim w znacznie większym stopniu niż ich
rówieśnicy z okolicznych wsi.
Charakterystyczny wydaje się niewielki udział
ankietowanych, wynoszący tylko 23,1%, w dodatkowych zajęciach wychowania fizycznego, prowadzonych w szkole. Podobny udział, około ¼ uczniów,
stwierdził także Charzewski [22]. Można przypuszczać, że związane jest to z małą liczbą szkół organizujących tego typu zajęcia oraz ich niezadowalającą
atrakcyjnością. W tym względzie w znacznie lepszej
sytuacji znajdują się uczniowie uczęszczający do szkół
w Nowym Sączu niż ich rówieśnicy ze szkół wiejskich
(istotność różnicy na poziomie p< 0,001).
Zdecydowana większość badanych (67,9%) uważa, że uprawianie sportu nie przeszkadza w nauce,
choć wielu (40,9%) odczuwa brak wolego czasu.
Ciekawym uzupełnieniem powyższych danych mogą
być, zawarte w tabeli 2, informacje dotyczące dziennego budżetu czasu badanych i ich rodzin. Mówią
one, że ponad połowa ankietowanych spędza minimum jedną godzinę przed telewizorem i tyle samo
przy komputerze (odpowiednio – 51,9%; 52,9%). Należy zaznaczyć, że także wiele osób (41,2%) spędza
ponad godzinę przy odbiorniku telewizyjnym.
Ten sposób spędzania wolnego czasu nie jest
oczywiście charakterystyczny tylko dla samych badanych; dla ich rodzin także. Ponad połowa rodziców
i rodzeństwa (odpowiednio – 63,1%; 53,4%) zasiada
przed telewizorami i stanowi to najwyższy odsetek
wszystkich wyszczególnionych sposobów spędzania
wolnego czasu. Dychotomia: starsi (rodzice) – młodzi (rodzeństwo badanych) charakteryzuje się odmiennymi - oprócz TV - preferencjami wypełniania
wolnego czasu. Ci pierwsi często spotykają się ze
znajomymi (42,1%), ponad połowa zaś tych drugich
(52,8%) oddaje się grom komputerowym i słuchaniu
muzyki (44,2%); można przypuszczać, że raczej młodzieżowej niż klasycznej.
Dalsze rozpatrywanie uwarunkowań rodzinnych
(tab. 3) wskazuje, że zdecydowana większość badanych (88,3%) wychowuje się w pełnych rodzinach, w których dominują ojcowie i matki, posiadający średnie wykształcenie (odpowiednio – 41,9%;
46,0%).O ile ten poziom wykształcenia nie różnicuje istotnie populacji miejskiej i wiejskiej, to niższy
i wyższy już tak. Znacznie większy odsetek matek
ze środowiska wiejskiego legitymuje się ukończoną
szkołą zawodową (43,6%; p<0,01). W przypadku
ojców spostrzega się tendencję odwrotną : mieszkańcy Nowego Sącza w istotnie większym stopniu
(28,7%; p<0,001) posiadają wykształcenie wyższe.
Dzieci tych ojców – jak wskazują wyniki innych badań [11,20] – mają do dyspozycji lepsze warunki
i są często zachęcane do podejmowania aktywności
sportowo-rekreacyjnej.
Wśród rodziców badanych dostrzega się zróżnicowane zainteresowania sportem. Jak można było
przewidzieć, znacznie więcej ojców niż matek wykazuje takie właśnie zainteresowanie (odpowiednio
– 73,6%; 27,9%). Także ojcowie dzieci z miasta w istotnie większym stopniu niż dzieci wiejskich przejawiają sportowe zainteresowania (odpowiednio – 78,5%;
66,3%; p<0,05). Nie dziwi więc fakt mówiący, że
istotnie większy (p<0,01) odsetek rodziców z Nowego Sącza (81,2%) zachęca swoje dzieci do podejmowania aktywności sportowej. Można przypuszczać, że
rodzice zachęcają nie tylko badanych, ale również ich
rodzeństwo, zwłaszcza płci męskiej. Stwierdzono, że
ponad połowa braci (66,4%) ankietowanych uczniów
i uczennic udziela się sportowo, oraz że aktywność ta
jest istotnie zróżnicowana po uwzględnieniu miejsca
zamieszkania: środowisko miejskie – 76,7%, środowisko wiejskie – 62,7% (p<0,01).
Choć wpływ rodziny stymuluje silniej dzieci niż
młodzież i z upływem lat ustępuje wpływowi grupie
rówieśniczej, to przytoczone wyżej dane, potwierdzające pozytywne oddziaływanie większości rodziców, napawają optymizmem. Dotyczy on szczególnie rodzin mieszkających w mieście.
Udokumentowane w niniejszych badaniach
pozytywne oddziaływanie rodziny i rówieśników
na znaczną część ankietowanych potwierdza prawidłowość mówiącą, że istotny jest stopień podobieństwa między nadawcą i odbiorcą [23]. Młodych
skutecznie zachęca do aktywności sportowej osoba
wywodząca się z tego samego środowiska (rodzina),
o podobnych zainteresowaniach (koledzy).
W kraju o takim poziomie zaawansowania społeczno-ekonomicznego, jak Polska, środowiska miejskie czy wiejskie wywierają zróżnicowany wpływ na
-
-
-
-
Różnice pomiędzy chłopcami a dziewczętami oraz pomiędzy populacją wiejską i miejską na poziomie: * p<0,05; **p<0,01; ***p<0,001
-
– 67 –
Szymon Krasicki
rozwój młodego pokolenia. W miarę jednak poprawiania się poziomu życia i wyrównywania warunków środowiskowych, jak np. w Wielkopolsce,
obserwuje się tendencję do zanikania z wiekiem
różnic w sprawności fizycznej pomiędzy młodzieżą
wielkomiejską a wiejską [19]. Do podobnego wniosku doszedł także Lindgren [za 19], obserwujący poziom rozwoju somatycznego młodzieży z tak wysoko
rozwiniętych krajów, jak skandynawskie.
Wnioski
1. Pomimo znacznego postępu – wykazanego
w części wprowadzającej – dokonującego się
w Nowym Sączu i jego okolicy, spostrzega się
różnicujący wpływ środowiska na poziom zorganizowanej aktywności fizycznej, istotnie wyższej
wśród populacji miejskiej.
2. Wśród badanych dominuje indywidualna forma aktywności fizycznej, szczególnie widoczna
w populacji wiejskiej.
3. Najczęściej wymienianym motywem podejmowania działalności sportowej jest chęć rozwijania sprawności fizycznej. Motyw ten, po
uwzględnieniu miejsca zamieszkania, różnicuje
badanych. Podobny, różnicujący efekt przynosi
również uwzględnienie dymorfizmu płciowego.
4. Badani spędzając sporo czasu przed odbiornikiem TV i komputerem naśladują zachowania
rodziców i rodzeństwa.
5. Wpływ na podejmowanie aktywności fizycznej
przeważnie wywiera rodzina, a w następnej kolejności nauczyciel WF i koledzy.
6. Posiadanie nart przez ponad połowę badanych
związane jest ze specyfiką regionu, w którym oni
mieszkają.
7. Stwierdzony znaczny odsetek młodych aktywnych sportowo, wyższy niż w pracach innych
autorów, nie został wyjaśniony jednoznacznie
i wymaga dodatkowych badań.
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
-
11.
-
12.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
-
-
13.
Astrand PO: Dlaczego wysiłek? Medicina Sportiva,
2000, 4; 2.
Walońska T: Aktywność fizyczna a zdrowie. Warszawa,
PTNKF, 1995.
Szopa J, Mleczko E, Żak S: Podstawy antropomotoryki.
Kraków – Warszawa, PWN, 1996.
Drabik J: Aktywność, sprawność i wydolność fizyczna
jako miernik zdrowia człowieka. Gdańsk, AWF, 1997.
Woynarowska B: Narodowy program zdrowia – wyzwania dla kultury fizycznej. Wych Fiz i Sport, 1997; 1-2.
Karski J (red.): Promocja zdrowia. Warszawa, Ignis,
1999.
Osiński W: Antropomotoryka. Poznań, AWF, 2000.
Gacek M, Rosiński J, Tchórzewski D: Zachowania zdrowotne, stan zdrowia i aktywność fizyczna dzieci szkół
podstawowych w Zakopanem. Wych Fiz i Sport, 2005;
49; 1.
Maszczak T: Wychowanie fizyczne w nowym systemie
edukacji – szanse i zagrożenia. Wych Fiz i Zdrow, 2000;
5.
Drygas W, Skiba A, Bielecki W, Puska P: Physical activity
estimation of six Eurupean countries residents. Med
Sport, 2001; 5.
Ruszkowska-Majzel J, Kwaśniewska M, Bednarek-Gejo
A, Drygas W: Evaluation of great natiowide physical
activity campaign in Poland: The „Revitalize your heart”
experience. Medicina Sportiva, 2005, 9; 4.
Panek S, (red.): Eksperyment limanowski 1974/75
– 1977/78. Kraków, AWF, 1979.
Województwo Małopolskie – 2001. Urząd Marszałkowski
Województwa Małopolskiego. Kraków, 2002.
Szopa J, Żak S: Zróżnicowanie relatywnego poziomu
sprawności fizycznej krakowskich dziewcząt i chłopców
-
– 68 –
w wieku 8 – 18 lat w zależności od wybranych wskaźników społeczno-rodzinnych. Wych Fiz i Sport, 1986; 1.
Winiarski W: Aktywność sportowa młodzieży, geneza
– struktura – uwarunkowania. Kraków, AWF, 1995.
Przewęda R: Środowiskowe uwarunkowania motoryczności człowieka; w Osiński W, (red.): Motoryczność
człowieka – jej struktura, zmienność i uwarunkowania.
Poznań, AWF, 1996.
Mleczko E: Wpływ czynników społeczno-ekonomicznych na różnicowanie poziomu rozwoju morfofunkcjonalnego i motorycznego dzieci i młodzieży z Małopolski.
Aksjologia a Promocja Zdrowia. Kielce, 2000; 2.
Mleczko E: Stopień urbanizacji a poziom rozwoju
somatycznego oraz motorycznego dzieci i młodzieży
z Małopolski – doniesienie wstępne. Antropomotoryka,
2002; 23.
Nowacka-Dobosz S. Urbanizacyjne różnice w rozwoju
somatycznym i motorycznym młodzieży szkolnej. Wych
Fiz i Sport, 2006; 50;1.
Marczewska H, Wolańska T: Rodzina jako środowisko
wychowania do rekreacji fizycznej; w Wolańska T (red.):
Wychowanie do rekreacji fizycznej. Warszawa, AWF,
1988.
Krasicki S, Rosiński J, Sierakowska M: Infrastruktura
sportów zimowych w aspekcie aktywności fizycznej
i strategii rozwoju; w Krasicki S (red.): Sporty zimowe
– strategia rozwoju – badania naukowe. Kraków, AWF,
2005.
Charzewski J: Aktywność sportowa Polaków. Warszawa, AWF, 1997.
Guszkowska M: Dlaczego kształtowanie postaw prosomatycznych nie wystarcza? Wych Fiz i Sport, 2005;
4.