WOS definicje

Mechanizmy gospodarcze
niewidzialna ręka rynku
struktury rynku
 metafora ilustrująca bezosobowy charakter procesów rynkowych,
oznaczająca, że koordynacja działań ekonomicznych nie może być przypisana
żadnej organizacji społeczno-politycznej, grupie osób ani jednostce
 Mechanizm działania niewidzialnej ręki rynku opisał po raz pierwszy A. Smith
w Badaniach nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776)
 zadaniem niewidzialnej ręki rynku jest harmonizowanie egoistycznych
interesów jednostkowych we wspólne dobro gospodarującego
społeczeństwa; zapewnia ona też najbardziej efektywny podział pracy przez
lokowanie czynników produkcji w ich najbardziej produkcyjnych
zastosowaniach
konkurencja doskonała - model oparty na założeniach, że przedmiotem obrotu
jest dobro homogeniczne, popyt i podaż są tak rozdrobnione, że konsumenci i
producenci nie mają wpływu na cenę, nie występują bariery wejścia i wyjścia z
gałęzi, ceny pełnią funkcję informacyjną; w takich warunkach produkcja jest
największa, ceny najniższe
konkurencja monopolistyczna - forma konkurencji niedoskonałej występująca
między dostawcami zróżnicowanych produktów, posiadających siłę
monopolową (zdolność do zwiększania cen przez ograniczenie podaży);
Przykład: sklep w dobrym punkcie miasta — korzystna lokalizacja pozwala na
żądanie wyższych cen niż w supermarkecie położonym na peryferiach
Oligopol - struktura rynku, w której ogromne przedsiębiorstwa powstałe
wskutek procesów koncentracji konkurują ze sobą, a kilku dostawców tworzy
tzw. grupę dominującą, dostarczającą ponad 80% podaży gałęzi
Przykład: rynek samochodów osobowych w USA, zdominowany przez General
Motors, Chrysler, Ford i Toyotę.
Monopol - struktura rynku, jedna ze struktur konkurencji niedoskonałej,
w której podaż jest dostarczana przez jedno przedsiębiorstwo — monopolistę
ruch okrężny
Jest to system zależności, przepływów strumieni dóbr, usług, czynników
produkcji i płatności za nie między wszystkimi uczestnikami życia
gospodarczego. Pokazuje on, w jaki sposób funkcjonuje proces wymiany,
w którym uczestniczą: rząd, przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe
Mechanizm transmisyjny
polityki monetarnej
łańcuch przyczynowych reakcji, którego używa bank centralny dla osiągnięcia
celów swej polityki monetarnej
Luka popytowa
mówi o tym, czy popyt w gospodarce przewyższa jej możliwości wytwórcze,
czy nie. Jest ona równa różnicy między rzeczywistym PKB a PKB
potencjalnym, który może być wytworzony przy normalnym wykorzystaniu
mocy wytwórczych, tzn. gdy maszyny pracują w normalnym trybie, a
pracownicy nie pozostają w pracy w godzinach nadliczbowych
Kurs walutowy
jako cena danej waluty wyrażona w innej walucie
koszt alternatywny
(koszt utraconych
możliwości)
potencjalne możliwości utracone w skutek podjęcia określonej decyzji
(rozwiązania), na rynku dóbr i usług: ilość jednego dobra, z której trzeba
zrezygnować, aby możliwe było wyprodukowanie (skonsumowanie) kolejnej
jednostki innego dobra.
specjalizacja produkcji
globalizacja gospodarki
wytwarzanie takich samych lub podobnych wyrobów w sposób
skoncentrowany i w wielkich seriach
złożony, wielowymiarowy proces pogłębiania międzynarodowego podziału
pracy, zwiększania obrotów handlu międzynarodowego, nasilenia przepływów
kapitału, ludzi, technologii i towarów, przenikania się kultur i narastania
zależności między krajami, zapoczątkowany w latach 80. XX w.
Wzrost gospodarczy, rynek pracy i inflacja
PKB
Produkt krajowy brutto (PKB) - (ang. Gross Domestic Product - GDP) – jest to
jeden z mierników makroekonomicznych stosowany w odniesieniu do
dochodów narodowych, opisujący w określonej jednostce czasu (najczęściej
jednego roku), łączną wartość wytworzonych dóbr i usług danego kraju. Do PKB
wliczane są wszystkie dobra i usługi wytworzone na terenie danego kraju
niezależnie od pochodzenia kapitału jaki je wytworzył
PKB realny (ang. Real Gross Domestic Product) – jest to wartość wszystkich
dóbr i usług wytworzonych na terytorium danego kraju w danym okresie
czasowym, liczona w cenach obowiązujących w okresie bazowym (obliczane
jest według realnej wartości pieniądza, czyli inflacja nie ma wpływu na jego
wartość)
PKB nominalny (ang. Nominal Gross Domestic Product) – jest to łączna wartość
dóbr i usług wytworzonych w danym kraju obliczana według bieżącej wartości
pieniądza (czyli wartość produkcji wyrażona jest w cenach obowiązujących w
okresie, kiedy ta produkcja została wytworzona)
PKB per capita (ang. GDP per capita) - Produkt Krajowy Brutto przypadający na
jednego mieszkańca, jest to wskaźnik zamożności państwa.
Obliczanie PKB (str. Popytowa)
PKB = Ko + In + Wr + Ex − Im + Zz
gdzie:
 Ko - konsumpcja
 In - inwestycje
 Wr - wydatki rządowe
 Ex - eksport
 Im - import
 Zz - zmiana stanu zapasów
Parytet siły nabywczej przy jego pomocy można ustalić rzeczywistą siłę
nabywczą danej waluty;
Wyznaczany jest w oparciu o porównanie cen sztywno ustalonego koszyka
towarów i usług w różnych krajach w tym samym czasie, wyrażonych w
walutach tych krajów. Kurs między walutami tych państw jest równy relacji
poziomów cen sztywnych koszyków w tych krajach.
Parytet siły nabywczej ułatwia międzynarodowe porównanie PKB. Parytet siły
nabywczej jest lepszym wskaźnikiem od finansowego kursu walutowego,
ponieważ uwzględnia on siłę nabywczą ludności
czynniki wpływające na

Postęp techniczny - zależy od poziomu innowacji i badań naukowych; jest
to czynnik, który powoduje długoterminowy wzrost gospodarczy.
wzrost gospodarczy


Praca - zarówno pod względem ilości, jak i jakości
Kapitał - to zasoby środków wykorzystane w procesie wytwarzania
produkcji
Otoczenie zewnętrzne - żaden kraj nie może rozwijać się sam. Gospodarka
krajowa prowadzi ze światem zewnętrznym wymianę towarów, kapitałów,
wyników badań naukowych.

inflacja i jej pomiar
rynek pracy
bezrobocie
wzrost średniego poziomu cen koszyka dóbr konsumpcyjnych w określonym
czasie. Jest to zjawisko trwałego obniżenia wartości rynkowej pieniądza, jego
siły nabywczej w danym kraju
ogół form i procesów zatrudniania pracowników przez pracodawców, a także
ogół instytucji, uwarunkowań oraz czynników negocjacji warunków
zatrudnienia, pracy i płac; ekonomiczny, społeczny i polityczny obszar, na
którym rozgrywają się wszelkie procesy z zakresu szeroko rozumianego
zatrudnienia i bezrobocia.
zjawisko braku pracy zarobkowej dla osób zdolnych do pracy i gotowych do jej
podjęcia na typowych warunkach płacowych występujących w gospodarce
Rodzaje bezrobocia:
 Bezrobocie ukryte – (ang. hidden unemployment) – jest to rodzaj
bezrobocia nie objętego oficjalnymi statystykami. Nie wszystkie osoby
rejestrują się w urzędzie pracy. Ten typ bezrobocia najczęściej występuje na
wsiach, dlatego też nazywa się je bezrobociem agrarnym.
 Bezrobocie sezonowe (ang. seasonal unemployment) – jest to rodzaj
bezrobocia, którego zmiany są wynikiem sezonowego zapotrzebowania na
pracowników. W efekcie stopa bezrobocia zazwyczaj spada w okresie
letnim, kiedy jest zwiększone zapotrzebowanie na pracowników w
rolnictwie.
Bezrobocie koniunkturalne (ang. cyclical unemployment) – bezrobocie,
którego zmiany charakteryzują się cykliczną powtarzalnością. Związane jest
ono z cyklami koniunkturalnymi w gospodarce.
 Bezrobocie frykcyjne (ang. frictional unemployment) – jest to rodzaj
bezrobocia tworzonego przez osoby pozbawione pracy w krótkim okresie
czasu, zazwyczaj w wyniku zmiany lub poszukiwania nowej, lepszej pracy.
Państwo w gospodarce
cele obecności państwa
w gospodarce









zapewnienie podaży dóbr tzw. publicznych, a wiec takich, których rynek
nie dostarczyłby w należytej ilości,
zapewnienie ładu i porządku wewnętrznego,
organizacja systemu pieniężnego.
stabilizacja gospodarki przy użyciu dostępnych narzędzi polityki fiskalnej i
monetarnej,
stymulowanie wzrostu gospodarczego,
protekcjonizm socjalny i gospodarczy,
redystrybucja dochodu,
utrzymywanie sektora przedsiębiorstw państwowych w celu zapewnienia
podaży niektórych dóbr prywatnych (np. w Polsce hutnictwo, górnictwo),
interwencje ingerujące w mechanizm rynkowy (np. w Polsce, ale również
w UE władze często interweniują na rynku rolnym).
podatki
Budżet państwa
Podatek jest nieodpłatnym, przymusowym, bezzwrotnym i pieniężnym
świadczeniem o charakterze ogólnym, które jest nakładane jednostronnie przez
związek publicznoprawny. Związkiem tym jest przede wszystkim państwo
roczny plan dochodów i wydatków instytucji szczebla centralnego (tzn.
instytucji rządowych), nazywany też często planem finansowym państwa.
Budżet państwa uchwalany jest corocznie przez parlament w formie Ustawy
Budżetowej. Według Konstytucji RP jest to jedyna ustawa, w stosunku do której
prezydent nie ma prawa veta.
Budżet państwa składa się z:





finanse publiczne
założeń makroekonomicznych, stanowiących (wraz z założeniami co do
wysokości stawek podatkowych) podstawę do prognozowania dochodów
i wydatków;
dochodów budżetu państwa, a więc prognozowanych wpływów z tytułu
podatków bezpośrednich, podatków pośrednich, opłat celnych oraz
innych dochodów (w tym m.in. wpłat z zysku banku centralnego,
dywidendy z przedsiębiorstw państwowych, wpłat z budżetu Unii
Europejskiej);
wydatków budżetu państwa, czyli planowanych wydatków na płace
pracowników administracji państwowej, zakup towarów i usług, obsługę
zadłużenia Skarbu Państwa (długu publicznego powstałego w wyniku
emisji skarbowych papierów wartościowych i zaciągnięcia przez
instytucje rządowe kredytów i zobowiązań), subwencje i dotacje do
innych jednostek i szczebli sektora publicznego oraz do
przedsiębiorstw, transfery do gospodarstw domowych, wydatki
majątkowe (głównie inwestycje publiczne);
przewidywanego wyniku budżetu państwa (w przypadku wyższych
wydatków niż dochodów deficytu budżetowego, w odwrotnej sytuacji
nadwyżki budżetowej);
sposobów sfinansowania deficytu budżetu (upoważnienie rządu do emisji
skarbowych papierów wartościowych, zaciągania kredytów, realizacji
przewidywanych dochodów z tytułu prywatyzacji) państwa lub
rozdysponowania nadwyżki budżetowej.
procesy związane z pozyskiwaniem publicznych środków pieniężnych i ich
rozdysponowaniem (tzn. wydatkowaniem, tworzeniem rezerw oraz
lokowaniem w określony sposób), a także ramy instytucjonalne (również
normy prawne), w których te procesy przebiegają
Deficyt - przewaga wydatków nad przychodami; może występować
w budżetach różnorodnych podmiotów, np. państwa, samorządów
terytorialnych, przedsiębiorstw
dług publiczny, dług państwowy, całkowita kwota zobowiązań podmiotów
sektora finansów publicznych (w szczególności Skarbu Państwa), jednostek
samorządu terytorialnego oraz funduszów celowych wobec wierzycieli zarówno
krajowych (dług publiczny krajowy), jak i zagranicznych (dług publiczny
zagraniczny), ustalona po dokonaniu konsolidacji, tzn. po wyeliminowaniu
wzajemnych zobowiązań tych podmiotów
kryzys ekonomiczny - gwałtowne zmniejszenie się aktywności gospodarczej
(produkcji, zatrudnienia, inwestycji)
obligacje
zadania banku centralnego
papiery wartościowe stwierdzające dług emitenta obligacji wobec właściciela
obligacji (obligatariusza) oraz zobowiązanie dłużnika do spełnienia określonego
świadczenia
Naczelna instytucja systemu bankowego każdego kraju; Bank centralny jest z
reguły własnością skarbu państwa, a jego dochody są składnikiem dochodów
budżetu państwa.
Bank centralny spełnia cztery podstawowe funkcje:
1) jest bankiem emisyjnym, tzn. jedynym bankiem uprawnionym do emisji
pieniądza
2) jest bankiem banków - nadzoruje operacje banków komercyjnych, udziela
im pożyczek na rozszerzenie działalności kredytowej, ustala stopy rezerw
obowiązkowych, regulując zgodnie z potrzebami gospodarki aktywność
kredytową banków komercyjnych (polityka pieniężna);
3) jest bankiem państwa- gromadzi dochody i realizuje wydatki budżetu
państwa, udziela rządowi kredytów na sfinansowanie deficytu budżetowego,
zarządza długiem publicznym, dokonuje operacji otwartego rynku, gromadzi
rezerwy złota i dewiz;
4) jest bankiem gospodarki narodowej- reguluje podaż pieniądza, utrzymując
ją na poziomie dostosowanym do aktualnych potrzeb gospodarki, zapewnia
dostępność i określa warunki kredytowania oraz reguluje wartość wymienną
waluty
Rynek finansowy i konsument
podział rynku finansowego
miejsce, gdzie dokonuje się transakcji środkami pieniężnymi;
przedmiotem rynku finansowego są walory finansowe występujące w
postaci zmaterializowanej lub zdematerializowanej
Rynek finansowy najogólniej można podzielić na:

rynek pieniężny – segment rynku finansowego, przez który podmioty
gospodarcze finansują swoją bieżącą działalność, a okres tego finansowania
nie przekracza jednego roku ,

rynek kapitałowy – segment rynku finansowego, na którym zawierane
są transakcje instrumentami finansowymi o terminie wykupu powyżej roku, z
przeznaczeniem uzyskano środków na cele rozwojowe,

rynek instrumentów pochodnych – najnowszy segment rynku
finansowego, na którym zawierane są transakcje terminowe bezwarunkowe
(forwards, futures) oraz transakcje terminowe warunkowe (opcje)
działanie banków
komercyjnych
określenie banków handlowych, hipotecznych i inwestycyjnych, które
gromadząc wkłady i udzielając kredytów powodują kreację pieniądza
procent składany
sposób oprocentowania kapitału polegający na tym, że roczny (kwartalny)
dochód z kapitału jest doliczany do kapitału i wraz z nim procentuje w roku
następnym
rynek kapitałowy
segment rynku finansowego, na którym są dokonywane transakcje
długoterminowymi instrumentami finansowymi:
akcjami, obligacjami oraz instrumentami pochodnymi opartymi bezpośrednio
lub pośrednio na akcjach, obligacjach oraz indeksach
giełdowych kalkulowanych na ich podstawie
akcje
papiery wartościowe, dokumenty stwierdzające udział ich właściciela w kapitale
spółki akcyjnej
GPW w Warszawie
Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA (GPW), instytucja
zapewniająca publiczny obrót papierami wartościowymi
Na GPW jest dokonywany obrót akcjami, obligacjami oraz instrumentami
pochodnymi, opartymi m.in. na papierach wartościowych i walutach.
Notowania odbywają się na 3 rynkach: podstawowym (najwyższe wymagania),
równoległym i wolnym (najniższe wymagania).
prawa konsumenta
Indeks giełdowy - wskaźnik, za pomocą którego obrazuje się sytuację na GPW
przez opisanie tendencji występujących na rynku akcji i tym samym ułatwienie
inwestorom trafniejszego prognozowania zmian kursów. Indeks jest najczęściej
średnią ważoną kursów akcji największych spółek na giełdzie, korygowaną w
taki sposób, aby zmiany kursów wynikające z naliczanych i wypłaconych
dywidend, nowych emisji oraz emisji wycofanych nie wywierały wpływu na
wysokość indeksu.
 Prawo bezpieczeństwa – zapewnia konsumentowi kontrolę przez PIS
(Państwowa Inspekcja Sanitarna) bądź PIH (Państwowa Inspekcja
Handlowa)
 Prawo dostępu do informacji – konsument powinien znać
warunki sprzedaży i gwarancji, być poinformowany o niebezpieczeństwach
związanych z korzystaniem z danej usługi, uzyskać dokładne informacje o
kupowanym przedmiocie.