Umowa szkoleniowa trwa po ustaniu zatrudnienia Tytuł dziennika

Tytuł artykułu: Umowa szkoleniowa trwa po ustaniu zatrudnienia
Tytuł dziennika: Dziennik Gazeta Prawna
Data wydania: 28 października 2010
Strony stosunku pracy mogą zawierać umowy regulujące zasady podnoszenia kwalifikacji
zawodowych pracownika oraz refundacji kosztów nauki. Przepisy nie regulują jednak losów takiej
umowy po rozwiązaniu stosunku pracy
Zdarza się, że umowa o pracę zostaje rozwiązana przed zakończeniem nauki. Wówczas pojawia się
pytanie, czy wraz z umową o pracę automatycznie rozwiązuje się umowa szkoleniowa, a jeśli nie, to
czy można ją skutecznie wypowiedzieć.
Luka w przepisach
Wprowadzone przepisy dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych (art. 102 - 1036 k.p.) nie
regulują kwestii losów umowy szkoleniowej po rozwiązaniu stosunku pracy. Brak takich rozwiązań
również w rozporządzeniu z 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia
kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych, które nadal znajduje zastosowanie do
pracowników, którzy rozpoczęli podnoszenie kwalifikacji zawodowych przed 16 lipca 2010 r.
W braku rozwiązań ustawowych odpowiedzi na zadane pytanie należy poszukiwać w samej umowie
szkoleniowej oraz w naturze stosunku prawnego.
Najprostszym rozwiązaniem jest umieszczenie w umowie szkoleniowej zapisów określających
przesłanki jej rozwiązania. Jedną z nich może być właśnie rozwiązanie stosunku pracy. Do umowy
można wprowadzić też postanowienie umożliwiające wypowiedzenie umowy szkoleniowej w razie
rozwiązania stosunku pracy, jak również określić zasady zwrotu kosztów nauki przez pracownika w
takim przypadku.
Problem powstaje wówczas, gdy istnieje brak odpowiednich zapisów umownych. Wtedy trzeba się
odwołać do charakteru prawnego umowy szkoleniowej.
Umowa satelicka
Umowa szkoleniowa jest z reguły umową z zakresu prawa pracy. Jest związana z umową o pracę, lecz
nie kształtuje stosunku pracy.
W pewnych przypadkach można przyjąć, że umowa taka uzupełnia stosunek pracy. Dzieje się tak w
przypadku umów, z których wynika wprost obowiązek podnoszenia kwalifikacji zawodowych
(nazywanych niekiedy ,,umowami o dokształcanie zawodowe" lub ,,umowami o podnoszenie
kwalifikacji zawodowych pracownika"). Jednakże nawet wtedy umowa szkoleniowa nie jest
elementem stosunku pracy, ponieważ obowiązek podnoszenia kwalifikacji zawodowych nie należy do
istoty stosunków pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 20
kwietnia 2006 r., I UK 260/05, OSNP 2007/9-10/140).
Tym bardziej nie kształtują stosunku pracy te umowy, które przewidują jedynie refundację kosztów
nauki. Umowa taka jest wówczas oparta na zasadzie swobody umów (art. 3531 k.c. w związku z art.
300 k.p.), zgodnie z którą strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego
uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani
zasadom współżycia społecznego. Oznacza to, iż umowa zawarta przez strony stosunku pracy
zbliżona jest do umów o
charakterze cywilnoprawnym, w których strony mogą swobodnie kształtować swoje prawa i
obowiązki.
Umowa szkoleniowa należy do umów satelickich - umów ściśle powiązanych ze stosunkiem pracy,
które są formalnie autonomiczne i niezależne od umowy o pracę, jednakże nie mają prawa bytu w
oderwaniu od tej umowy. Teza o automatycznym wygasaniu umów satelickich wraz ze stosunkiem
podstawowym wydaje się zbyt daleko posunięta - są to jednak bowiem samodzielne umowy, które
powinny być wyraźnie rozwiązane na skutek czynności prawnej. Natomiast otwarta pozostaje kwestia
wypowiedzenia umowy szkoleniowej.
PRZYKŁADY
Możliwość zwrotu kosztów nauki
Pracownik i pracodawca zawarli umowę o refundację kosztów nauki. W umowie nie wskazano, że
obowiązkiem pracownika jest podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Przed zakończeniem nauki
strony rozwiązały umowę o pracę za porozumieniem stron. W porozumieniu brak było mowy o
umowie szkoleniowej, strony nie zawarły też odrębnego porozumienia w tej sprawie. Po zakończeniu
nauki pracownik zwrócił się do pracodawcy o zwrot poniesionych kosztów nauki. Pracodawca
odmówił zapłaty, twierdząc, że umowa o
refundację kosztów nauki jest elementem stosunku pracy, przez co wygasła automatycznie w chwili
rozwiązania umowy o pracę.
Pracodawca nie ma jednak racji. Umowa o refundację kosztów nauki nie rozwiązuje się z chwilą
rozwiązania stosunku pracy w drodze porozumienia stron. Natomiast obowiązek zwrotu kosztów
nauki zależy od tego, czy była to umowa wzajemna, czy też jej charakter jest zbliżony do darowizny.
Zazwyczaj jest to umowa wzajemna, gdyż z umowy wynika obowiązek zatrudnienia podczas nauki
oraz przez pewien okres po jej ustaniu. Skoro pracownik nie świadczy pracy, to nie wykonuje
świadczenia wzajemnego,
skorelowanego z obowiązkiem zwrotem kosztów nauki. Wówczas pracodawca nie jest zobowiązany
do zwrotu kosztów nauki za okres po rozwiązaniu stosunku pracy.
Możliwość wypowiedzenia
Umowa szkoleniowa nie tworzy stosunku prawnego o charakterze trwałym, zatem wypowiedzenie
nie może opierać się na art. 3651 k.c. Jest to umowa zawarta na czas odbywania nauki, który jest
określony.
Z kolei przepisy prawa milczą na temat możliwości wypowiadania umów cywilnoprawnych, zawartych
na czas określony, a doktryna nie jest zgodna w tej kwestii.
Jako że sytuacja umów szkoleniowych jest szczególna z uwagi na silny związek ze stosunkiem pracy,
słuszne wydaje się dopuszczenie możliwości wypowiadania umów szkoleniowych po ustaniu
stosunku pracy. Takie założenie nie jest sprzeczne z przepisami prawa, co więcej, jest zgodne z naturą
szkoleniowego stosunku prawnego z uwagi na powiązanie obu umów. Kontynuowanie umowy
szkoleniowej jest wprawdzie możliwe, jednak z uwagi na brak korzyści po stronie pracodawcy wydaje
się nienaturalne i niecelowe.
Na skutek wypowiedzenia umowa szkoleniowa ulegnie rozwiązaniu. Pomimo tego niektóre jej
postanowienia nadal będą wiążące, w szczególności te dotyczące obowiązku zwrotu kosztów nauki w
przypadkach określonych w umowie. Wynika to z tego, że obowiązek zwrotu od początku odnosił się
do okresu po rozwiązaniu (wygaśnięciu) umowy szkoleniowej. Jest to sytuacja analogiczna jak w
przypadku kar umownych związanych z odstąpieniem od umowy cywilnoprawnej. Zatem nie uchyli
się od obowiązku zwrotu kosztów
nauki pracownik, który wypowie umowę szkoleniową.
PRZYKŁADY
Uzasadnione żądanie pracodawcy
Strony stosunku pracy zawarły umowę o podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownika na okres
pięciu lat, tj. na okres odbywania studiów.
Zgodnie z umową pracownik ma obowiązek zwrotu kosztów nauki w przypadku, jeżeli przed upływem
dwóch lat od zakończenia studiów umowa o pracę zostanie rozwiązana na skutek wypowiedzenia
dokonanego przez pracownika lub rozwiązania umowy bez wypowiedzenia z uwagi na ciężkie
naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych.
Pracownik wypowiedział umowę o pracę przed zakończeniem nauki. Następnie pracodawca
wypowiedział umowę o podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracownika. Pracodawca zażądał
zwrotu poniesionych kosztów nauki. Żądanie pracodawcy jest uzasadnione. Pomimo rozwiązania
umowy szkoleniowej, zapisy dotyczące obowiązku zwrotu kosztów szkolenia nadal wiążą strony, jako
że z założenia odnosiły się do okresu po zakończeniu nauki (tj. po upływie okresu, na jaki umowa
została zawarta).
Świadczenia wzajemne
Umowa szkoleniowa jest z reguły umową wzajemną. Obowiązkiem pracodawcy jest najczęściej
finansowanie nauki, a obowiązkiem pracownika podnoszenie kwalifikacji zawodowych oraz
świadczenie pracy na rzecz pracodawcy. Nawet jeśli ten ostatni obowiązek nie wynika wprost z treści
umowy, to można go wywieść z klauzuli, że pracownik, po zakończeniu nauki, powinien
przepracować u pracodawcy określony w umowie okres (rok, dwa, niekiedy dłużej).
Należy przyjąć, że jeśli pracownik jest zobowiązany do świadczenia pracy po ustaniu stosunku pracy,
to tym bardziej powinien ją świadczyć podczas trwania stosunku pracy. Jeżeli tego nie robi (w
szczególności na skutek rozwiązania stosunku pracy), to nie wykonuje umowy wzajemnej, co rodzi po
stronie pracodawcy uprawnienia określone w kodeksie cywilnym (art. 487 k.c. i następne).
Anna Śmigaj, radca prawny, Kancelaria Prawna Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy
Anna Śmigaj
radca prawny, Kancelaria Prawna Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy
Podstawa prawna
Art. 102 - 1036 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn.
zm.).