pobierz plik pdf

Tekst:dr Beata Ziemkiewicz-Janota,Polski Komitet Zwalczania Raka
Konsultacja:prof.dr hab.n.med.Zbigniew Wronkowski,Polski Komitet Zwalczania Raka
WIRUS BRODAWCZAKA LUDZKIEGO - HPV
Epidemiologia raka szyjki
W 2004 roku na raka szyjki macicy (kanału łączącego trzon macicy z pochwą) zachorowało blisko 3 500
Polek, a prawie 2 000 zmarło z jego powodu. Wśród wszystkich zachorowań kobiet na nowotwory złośliwe
rak szyjki macicy stanowił prawie 6% (6. miejsce) i był przyczyną niemal 5% wszystkich zgonów
spowodowanych u kobiet przez nowotwory złośliwe (7. miejsce). W skali światowej Polska należy do krajów
o średniej częstotliwości występowania raka szyjki macicy. Jednak w porównaniu z resztą Europy
zachorowalność na ten nowotwór w naszym kraju i spowodowana przez niego umieralność należą do
najwyższych. Szanse przeżycia ma zaledwie niecałe 50% Polek, które zachorowały na raka szyjki macicy.
Czynniki ryzyka raka szyjki macicy
Inaczej niż w przypadku większości nowotworów złośliwych, ryzyko zachorowania na raka szyjki jest
najwyższe w stosunkowo młodym wieku, pomiędzy 40. a 59. rokiem życia. Wśród głównych czynników
ryzyka wymienia się:
• wczesne rozpoczęcie życia płciowego,
• dużą liczbę partnerów seksualnych,
• dużą liczbę porodów,
• występowanie stanów przedrakowych szyjki macicy,
• palenie tytoniu,
• zachorowania w rodzinie na raka szyjki macicy.
Stosunkowo wysokie ryzyko związane z aktywnością seksualną skłoniło do przypuszczenia, że w
powstawaniu tego nowotworu może odgrywać rolę czynnik przenoszony drogą płciową. Faktycznie, w
ostatnich latach udowodniono, że znakomita większość przypadków raka szyjki macicy jest związana z
zakażeniem wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV – Human Papilloma Virus).
Wirus brodawczaka ludzkiego
Wirus brodawczaka ludzkiego (ang. Human Papiloma Virus) obejmuje ponad 100 typów HPV , które różnią
się pomiędzy sobą tylko niektórymi fragmentami DNA. Mogą wywoływać zarówno zmiany nowotworowe, jak
i łagodne typu brodawki płciowe (kłykciny kończyste).
Wśród wirusów HPV wyróżniamy wirusy HPV niskiego ryzyka oraz wirusy HPV wysokiego ryzyka.
Wirus HPV niskiego ryzyka ma małą zdolność wywoływania zmian nowotworowych lub jest jej pozbawiony.
Za typy niskiego ryzyka uważa się m.in. typ 6 i 11, które są związane z powstawaniem 90% przypadków
brodawek narządów płciowych (kłykcin kończystych), lecz nie powodują istotnego zwiększenia ryzyka
rozwoju raka u osób zakażonych.
Natomiast przewlekłe zakażenie wirusem HPV wysokiego ryzyka (m.in. typem 16, 18, 31, 45) może
prowadzić do rozwoju raka (najczęściej szyjki macicy). Typy 16 i 18 są odpowiedzialne za ponad 70%
stanów rakowych i przedrakowych szyjki macicy.
Szczepionka przeciwko HPV
Rok 2006 możemy nazwać przełomowym w walce z rakiem szyjki macicy, bowiem pojawiła się na świecie
szczepionka zapobiegająca wystąpieniu zmian przedrukowych związanych zazwyczaj z zakażeniem
wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) typu 16 i 18.
Zaleca się rutynowe podawanie szczepionki przeciw HPV dziewczętom w wieku 11-12 lat . Szczepienia
mogą być wykonywane także u młodszych dziewcząt, począwszy od ukończenia przez nie 9 roku życia
oraz u chłopców w wieku 9-15 lat.
Zalecane jest również szczepienie tych dziewcząt i kobiet w wieku 13-26 lat, które nie zostały poddane
szczepieniom przeciw HPV uprzednio oraz tych, które nie zakończyły pełnego cyklu szczepień.
Najkorzystniejsze jest szczepienie kobiet przed potencjalną ekspozycją na zakażenie HPV, a więc przed
inicjacją seksualną.
Pełny cykl szczepień obejmuje podanie domięśniowe trzech dawek szczepionki, przy czym druga i trzecia
dawka powinny być podane odpowiednio po 2 i po 6 miesiącach od dawki pierwszej.
Kobiety karmiące piersią mogą być poddawane szczepieniom z użyciem szczepionki przeciw HPV.
Dopuszcza się szczepienia kobiet powyżej 26 roku życia oraz szczepienia mężczyzn, przewidując
wystąpienie w tych grupach efektu profilaktycznego związanego z zastosowaniem szczepionki. Decyzja o
podaniu szczepionki pozostaje w tej sytuacji w gestii lekarza prowadzącego, który podejmuje ją po analizie
całokształtu indywidualnego stanu klinicznego oraz czynników ryzyka zakażenia HPV.
Nie zaleca się stosowania szczepień kobiet ciężarnych z użyciem szczepionki przeciw HPV.
Zakończenie pełnego cyklu szczepień (podanie 2 i/lub 3 dawki) u kobiety, która zaszła w ciążę po pierwszej
lub drugiej dawce szczepionki powinno zostać odroczone do czasu ukończenia ciąży.
Badania poprzedzające szczepienie
Nie są wymagane żadne specjalistyczne badania poprzedzające podanie szczepionki przeciw HPV, w tym
także badania cytologiczne, kolposkopowe lub molekularne badania DNA HPV.
Wskazane jest, by wizyta związana z podaniem szczepionki powiązana była z oceną stanu
ginekologicznego kobiety.
Czas trwania odporności
Najdłuższy okres obserwacji osób poddanych szczepieniom szczepionką przeciw HPV wynosi obecnie 5
lat. W tym okresie wykazano pełną skuteczność ochronną szczepionki. W celu uzyskania długotrwałego
efektu ochronnego wskazane jest przyjęcie 3 dawek szczepionki.
Wczesne wykrywanie raka szyjki macicy
Głównym czynnikiem decydującym o szansach wyleczenia raka szyjki macicy jest jego wczesne
rozpoznanie. Szanse wyleczenia wczesnych stadiów tego nowotworu sięgają niemal 100%. Dlatego tak
ważne jest regularne wykonywanie badań cytologicznych. Istotą badania jest ocena komórek nabłonka
szyki macicy znajdujących się w rozmazie pobranym przez lekarza ginekologa. U kobiet, które rozpoczęły
współżycie płciowe, prawidłowa cytologia może być również wskazaniem do wykonania szczepienia
przeciwko HPV.
Minimalna częstotliwość wykonywania cytologii:
• pierwsze badanie – nie później niż po 3 latach od inicjacji seksualnej lub w 21. roku życia
• do ukończenia 30. roku życia – raz w roku
• po 30. roku życia – raz na 3 lata (pod warunkiem, że wynik badania jest prawidłowy)
Jeśli wyniki ostatnich badań były prawidłowe, wykonywania cytologii można zaprzestać po ukończeniu 70.
roku życia.