Higiena jamy ustnej dzieci z rozszczepem podniebienia leczonych

Higiena jamy ustnej dzieci z rozszczepem podniebienia leczonych

2005
Prace oryginalne
Original papers
tom 1 nr 1
Higiena jamy ustnej dzieci
z rozszczepem podniebienia
leczonych różnymi technikami
ortodontycznymi
Oral hygiene in
cleft-palate-children treated
with different orthodontic
appliances
Joanna Antoszewska1,
Teresa Matthews-Brzozowska2
Joanna Antoszewska1,
Teresa Matthews-Brzozowska2
SŁOWA KLUCZOWE:
higiena jamy ustnej
leczenie ortodontyczne
rozszczep podniebienia
KEY WORDS:
oral hygiene
orthodontic treatment
palatal cleft Introduction
Streszczenie
Abstract
Leczenie pacjentów z rozszczepem - to długotrwały proces, który wymaga ścisłego przestrzegania zasad higieny
wewnątrzustnej. CEL: Celem prezentowanej pracy było
ustalenie czy poziom higieny jamy ustnej pacjentów z
rozszczepem podniebienia zależy od zastosowanej techniki ortodontycznej. METODA: Zbadano 147 pacjentów,
leczonych aparatami stałymi (grupa A) i ruchomymi (grupa B), u których oceniono wskaźniki: Plaque Index (PlI)
i Gingival Index (GI). Dla obu wskaźników (PlI i GI)
ustalono następujące przedziały badawcze: I - wartości
niskie (nie przekraczające 1), II - wartości średnie (większe niż 1, ale nie przekraczające 2) i III - wartości wysokie (przekraczające 2). Dla potrzeb analizy statystycznej
zastosowano testy: chi-kwadrat i H Kruskala - Wallisa.
WYNIKI: Wyniki oceny stanu dziąsła były podobne w obu
grupach - nigdzie nie stwierdzono wartości większej niż 1.
W kontekście kumulacji płytki nazębnej obie grupy okazały się istotnie statystycznie zróżnicowane - wartości
(p<0,05). Mimo, że pacjenci leczeni aparatami stałymi
usuwali płytkę nazębną staranniej niż pacjenci leczeni aparatami zdejmowanymi, uzyskane rezultaty nie były zadowalające. - wartości PlI > 1 wystąpiły w obu grupach.
WNIOSKI: Skłoniło to do wysnucia wniosku, że u dzieci
z rozszczepami, bez względu na rodzaj aparatu, należy
zastosować indywidualne nauczanie zasad higieny jamy
ustnej i ich przestrzegania. (Forum Ortod, 2005;1:14-19.)
Treatment of clefted patients is long lasting process which
demands restrictive obeying of oral hygiene rules. AIM:
The aim of presented study was to estimate whether the
oral hygiene level in patients with total palatal cleft depends on applied orthodontic approach. METHOD: Regarding type of appliance - fixed or removable one, 147
examined patients were divided into two groups: A and B
respectively, where the Plaque Index (PlI) and the Gingival Index (GI) were assesed. Following limits for values of
both indices (PlI and GI) were established: section I - low
values (not extentig 1), section II - medium values (higher
than 1, but not extending 2) and section III - high values
(extending 2). For statistical purposes chi-square and HKruskal-Wallis tests were used. RESULTS: Results of gingival condition assessment were similar in both examined
groups - no value higher than 1 was obtained. In terms of
plaque accumulation, both groups turned out to be statistically significantly differentiated (p<0,05). Although patients treated by fixed appliances removed dental plaque
more carefully in comparison with patients treated by removable devices, the obtained results were unsatisfying PlI values > 1 appeared in both groups. CONCLUSIONS:
It inclined us to drawing the conclusion children with cleft
palate should be individually trained for the oral hygiene
regime respecting, regardless chosen mode of appliance either fixed or removable one. (Orthod Forum, 2005;1:1419)
__________
1
dr n. med. Joanna Antoszewska – asystent
2
prof. dr hab. Teresa Matthews-Brzozowska – kierownik Katedry
i Zakładu
Adres do korespondencji:
Katedra i Zakład Ortopedii Szczękowej i Ortodoncji AM im. Piastów Śląskich, ul. Krakowska 26, 50-425 Wrocław e-mail: joanna.
[email protected]
Zakład Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii AM im.
Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, ul. Bukowska 70, 60-567
Poznań
__________
1
dr n. med. Joanna Antoszewska – Assistant
2
prof. dr hab. Teresa Matthews-Brzozowska – Chairperson
Address do correspondence:
The Department of Dentofacial Orthopedics and Orthodontics,
Wroclaw Medical University, Krakowska Str 26, 50-425 Wrocław
e-mail: joanna. [email protected]
The Department of Conservative Dentistry and Periodontology,
Poznań Medical University, Bukowska Str 70, 60-567 Poznań
14
Prace oryginalne
Original papers
2005
tom 1 nr 1
Wstęp
Introduction
Pacjenci z rozszczepem podniebienia, wyrostka zębodołowego lub wargi są grupą dyspanseryjną. Nieprawidłowościom morfologicznym towarzyszą oszpecenia rysów
twarzy, zaburzenia czynnościowe oddychania, połykania,
czucia i mowy, co z kolei wpływa bardzo niekorzystnie na
osobniczy rozwój psychiczny, powodując powstawanie różnych kompleksów i chęć izolowania się od otoczenia. Do
wymienionych czynników wpływających na złe samopoczucie dołączają braki zębów, zaburzenia ich kształtu i
struktur (1,2,3,4,5,6).
Ortodonta, obok lekarzy innych specjalności, biorący
udział w kompleksowym leczeniu pacjentów z wadami rozwojowymi, ma za zadanie właściwe zaplanowanie i dobór
metod terapeutycznych w celu odtworzenia funkcji i estetyki narządu żucia. Ortodontyczne leczenie pacjentów z
rozszczepem różni się od postępowania w przypadkach z
zachowaną ciągłością tkanek podniebienia. Zaburzenia
towarzyszące całkowitym rozszczepom podniebienia są
stosunkowo trudne w terapii i wymagają szczególnej uwagi
w związku z ryzykiem powstania szkieletowej klasy III,
rozległą hipodoncją, ektopowym wyrzynaniem zębów bądź
ich zatrzymaniem oraz potencjalnym brakiem zakotwiczenia (7). Leczenie ortodontyczne pacjentów z całkowitym
rozszczepem podniebienia stawia zatem wysokie wymagania lekarzowi, ale jest nie mniej zobowiązujące dla pacjenta, bowiem całej terapii towarzyszyć musi troska o
szczególnie wysoki poziom higieny jamy ustnej, czyli właściwe zachowania zdrowotne dotyczące dokładnej kontroli płytki bakteryjnej - głównego czynnika etiologicznego
próchnicy i chorób przyzębia (8,9,10)
Celem pracy była ocena poziomu higieny jamy ustnej
pacjentów z rozszczepem podniebienia, wyrostka zębodołowego i wargi, w zależności od zastosowanego w terapii
rodzaju aparatu ortodontycznego.
Patients with cleft of palate, alveolar process and lip are
qualified for active permanent counseling. Morphological
abnormalities coincide with deformed facial features, dysfunction of breathing, swallowing, feeling and speech - all
of them negatively influencing individual psychical development, thus causing rising of different complexes and wish
for social seclusion. Among those listed factors influencing bad frame of mind, loss and misshape of teeth or their
structure-distortion should be mentioned. (1,2,3,4,5,6).
An orthodontist, cooperating with other specialists due
to the complex treatment of patients with developmental
abnormalities, is expected to plan therapy accurately and
to chose mechanics suitable for restoration of esthetics and
masticatory system function. Orthodontic approach in cleft
patients differs from the cases with intact continuity of palatal tissues. Abnormalities coexisting with palatal clefts
are rather resistant to treatment and call for particular attention on account of class III-development risk, extensive
hypodontia, ectopic or impacted teeth and possible lack of
anchorage (7). Orthodontic therapy of patients with total
palatal cleft makes high demands not only from doctor, but
from the patient as well, whereas concern for particularly
high level of oral hygiene, in other words: pro-wholesome
behaviour regarding careful control of bacterial plaque the main etiologic factor of caries and periodontal disease,
must be obeyed continuously during treatment (8,9,10).
The aim of work was to evaluate oral hygiene level in
patients with cleft of palate, alveolar process and lip, depending on applied orthodontic mechanics.
Materiał i metoda
Materiał badawczy stanowiło 147 pacjentów podzielonych na dwie grupy:
A – 52 pacjentów leczonych aparatami stałymi,
B – 95 pacjentów leczonych aparatami ruchomymi.
W celu oceny stanu higieny jamy ustnej, za pomocą narzędzi diagnostycznych - lusterka i sondy badano ilość płytki
nazębnej na ścianach zębów, na których osadzone były elementy aparatów - pierścienie, zamki, klamry, płyta akrylowa oraz łuki wargowe. W przypadku pacjentów leczonych
cienkołukowymi aparatami stałymi badano wargowe powierzchnie zębów siecznych, przedtrzonowych i kłów oraz
wszystkie ściany pierwszych lub drugich zębów trzonowych, za wyjątkiem ich powierzchni żującej. W grupie pacjentów leczonych za pomocą aparatów ruchomych - płytki
Schwarza i jej modyfikacji - badano podniebienne powierzchnie całego uzębienia za wyjątkiem drugich zębów
trzonowych i zębów mądrości oraz powierzchnie przedsionkowe zębów kontaktujące z elementami utrzymującymi i czynnymi aparatu.
Material and methods
The research material comprised 147 patients divided
into two groups:
A – 52 patients treated by fixed appliances,
B – 95 patients treated by removable appliances.
In order to asses oral hygiene, diagnostic tools - mirror
and explorer were used for establishing plaque quantity on
dental surfaces being in contact with elements of appliances -- bands, brackets, clasps, acrylic plate and labial arches.
In patients treated by fixed appliances, labial surfaces of
incisors, premolars, canines and all surfaces of first or second molars except the occlusal ones were examined. In
patients treated by removable appliances - Schwarz plate
and its modifications - palatal surfaces of all teeth were
examined, except second and third molars and also labial
surfaces of teeth neighboring retentive and active elements
of appliance. Oral health condition was described directly
method by mean of the Plaque Index (PlI) according to
Silness and Lőe (11) and indirectly by mean of the Gingival Index (GI) according to Lőe and Silness (12).
The Plaque index was used for evaluation of plaquelayer thickness on selected dental surfaces. Following limits for values of both indices (PlI and GI) were established:
section I - low values (not extending 1), section II - medi-
15
Prace oryginalne
Original papers
Stan zdrowia jamy ustnej opisano metodą bezpośrednią, za pomocą wskaźnika płytki bakteryjnej (PlI) wg Silness i Lőe (11) oraz metodą pośrednią, używając wskaźnika
dziąsłowego (GI) wg Lőe i Silness (12).
Wskaźnik płytki służył do oszacowania grubości warstwy dental plaque na wybranych powierzchniach uzębienia. Dla obu wskaźników (PlI i GI) ustalono przedziały
badawcze: przedział I - wartości niskie, nie przekraczające
1, przedział II - wartości średnie, większe od 1 i nie przekraczające 2 oraz przedział III - wartości wysokie, większe od 2.
Istotność statystyczną otrzymanych wyników badano
za pomocą testów adekwatnych do rozkładu zmiennych;
dla wskaźnika GI zastosowano test chi-kwadrat, natomiast
dla wskaźnika PlI - tetst H Kruskala - Wallisa.
um values (higher than 1, but not extending 2) and section
III - high values (extending 2).
Statistical significance of the obtained results was verified by tests suitable for variables distribution; chi-square
test for the Gingival Index and H-Kruskal-Wallis test for
the Plaque Index were applied.
2005
tom 1 nr 1
Wyniki i omówienie
Results and discussion
The study revealed differentiation of each group with
respect to the oral hygiene and those differences were statistically significant (p < 0,05). Patients treated by fixed
appliances (group A) removed dental plaque more carefully in comparison with patients treated by removable
devices (group B) what was proved by the PlI value lesser
than 1 in 70% of patients from the group A and merely in
45% of the group B patients (Fig. 1).
Przeprowadzone badania wykazały zróżnicowanie poszczególnych grup badawczych ze względu na stan higieny
jamy ustnej, a otrzymane różnice były statystycznie istotne
(p < 0,05). Pacjenci leczeni aparatami stałymi (grupa A)
staranniej usuwali osad nazębny niż pacjenci leczeni aparatami ruchomymi (grupa B), o czym świadczyła wartość
wskaźnika PlI poniżej 1 aż u 70% pacjentów grupy A
i zaledwie u 45% pacjentów grupy B (Ryc. 1).
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
PlI ? 1
Przedział I/
Section I
1< PlI ? 2
Przedział II/
Section II
Grupa A / Group A
1< PlI ? 3
Przedz iał III/
Section III
Grupa B/ Group B
Rycina 1. Rozkład wartości wskaźnika PlI u pacjentów leczonych aparatami stałymi (grupa A) i ruchomymi
(grupa B)
Figure 1. Distribution of PlI values in patients treated by fixed (group A) or removable (group B) appliances
Są to pozytywne rezultaty, zwłaszcza w obliczu badań
in vivo, które dowiodły, że rozwój uszkodzeń próchnicowych w trakcie leczenia ortodontycznego przy użyciu stałych aparatów jest procesem dość szybkim, spowodowanym
nasileniem kumulacji płytki bakteryjnej wokół zamków i
pierścieni, tj. w miejscach retencyjnych trudnych do oczyszczenia (13,14,15). 30% pacjentów grupy A i 55% pacjentów grupy B ze wskaźnikiem PlI powyżej 1 oznaczało
These results are favorable, especially facing in vivo
research proving quite fast development of caries lesions
in orthodontic patients treated by fixed mechanics, caused
by bacterial plaque accumulation around brackets and
bands - in other terms: retentive sites difficult to clean.
(13,14,15). 30% of patients from the group A and 55% of
patients from the group B displaying the PlI value higher
than 1 implied plaque stratification despite of monthly re-
16
Prace oryginalne
Original papers
2005
tom 1 nr 1
zaleganie płytki bakteryjnej, pomimo co miesiąc powtarzanych instruktaży szczotkowania zębów. Kumulacja dental plaque podczas leczenia aparatem ruchomym
proporcjonalnie zwiększa skłonność do demineralizacji
uzębienia, i tak narażonego na większą liczbę czynników
kariogennych. W naszych badaniach, w kontekście dbałości o uzębienie, najkorzystniejsze wyniki uzyskano w grupie pacjentów leczonych aparatami stałymi, co potwierdziło
badania innych autorów (16,17).
Wyniki oceny stanu dziąsła w obu badanych grupach
wypadły podobnie. Nie potwierdzono zatem wyników badań z końca lat 80-tych w których zaobserwowano, że obecność elementów aparatów stałych - szczególnie pierścieni radykalnie pogarszała stan przyzębia (18). Wskazuje to
pośrednio na efektywność prowadzonej długofalowo profilaktyki prozdrowotnej w regionie Dolnego Śląska. W prezentowanych tu badaniach, podczas oceny procentowego
udziału poszczególnych przedziałów wskaźnika GI, wartości większych od 2 nie stwierdzono u żadnego pacjenta
(Ryc. 2), czyli wyniki były dużo lepsze, aniżeli w przypadku wskaźnika PlI. U pacjentów z rozszczepem, leczonych
aparatami ruchomymi (grupa B), pomimo większej kumulacji złogów nazębnych, procentowa dystrybucja wartości
wskaźnika GI była niemalże identyczna jak w przypadkach
z rozszczepem podniebienia, leczonych aparatami stałymi
(grupa A). Można zatem stwierdzić, iż nawet duże nagromadzenie płytki nazębnej, przy zachowanych siłach obronnych przyzębia nie powoduje stanu zapalnego dziąsła.
peated tooth-brushing training. Orthodontic treatment with
removable appliance accompanied by dental plaque cumulating proportionally increases proneness to demineralization of teeth exposed to the higher number of
cariogenic factors. Considering aspect of dental care, the
most favorable results were obtained in studied patients
treated with fixed mechanics, thus proving findings of other authors (16,17).
Results of gingival condition assessment were similar
in both examined groups. Therefore no support was ascertained for findings from late 80-ies reporting dramatic
worsening of periodontal condition in presence of fixed
appliance elements, especially bands (18). It seems to prove
indirectly the efficiency of pro-wholesome prophylaxis carried on in Lower Silesia region. In the presented study
while evaluating the percentage distribution of each GI
section, no value higher than 2 was observed (Fig. 2), so the
results were much better comparing PlI. In patients with
cleft palate treated by removable appliances (group B),
despite remarkable plaque accumulation, the percentage
distribution of GI values was almost the same as in cleft
palate cases treated by fixed mechanics (group A). Furthermore it can be stated that even intensive stratification
of dental plaque causes no gingival inflammation provided
periodontal defensive forces remind maintained.
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
GI ? 1
Przedział I/
Section I
1< GI ? 2
Przedział II/
Section II
Grupa A/ Group A
Przedział III/
Section III
Grupa B/ Group B
Rycina 2. Rozkład wartości wskaźnika GI u pacjentów leczonych aparatami stałymi (grupa A) i ruchomymi (grupa B)
Figure 2. Distribution of GI values in patients treated by fixed (group A) or removable (group B) appliances
17
Prace oryginalne
Original papers
Podstawą nowoczesnego podejścia do leczenia pacjentów z całkowitym rozszczepem podniebienia jest dobór
odpowiedniej metody, tak by wieloletnie i wieloetapowe
leczenie było najbardziej efektywne przy najmniejszym
obciążeniu pacjenta. W ramach heidelberskiej koncepcji
leczenia interdyscyplinarnego pacjentów z rozszczepem,
terapia ortodontyczna rozpoczyna się już kilka dni po urodzeniu, a powinno się ją realizować za pomocą aparatu
ruchomego. W późniejszych fazach stosowane są aparaty
stałe, które stwarzają możliwość skutecznej korekty wad
zgryzowo-zębowych, kiedy metody czynnościowe bywają
mało skuteczne (19). Jednak wyniki naszych badań dowodzą, że niezależnie od stosowanej techniki leczenia ortodontycznego pacjenta z rozszczepem obowiązuje ścisłe
przestrzeganie zasad higieny wewnątrzustnej. Patologiczna komunikacja jamy nosowej z ustną w okresie przedoperacyjnym, a także często występujące otwory szczątkowe w
podniebieniu w okresie pooperacyjnym predysponują pacjenta do wytworzenia specyficznej flory bakteryjnej. Ponadto, zaleganie resztek pokarmowych w zachyłkach blizn
sprzyja kumulacji płytki bakteryjnej - zarówno w tych miejscach, jak i na uzębieniu pacjentów, co sprawia dodatkowe
trudności w utrzymaniu higieny jamy ustnej. Stąd, przed
rozpoczęciem terapii ortodontycznej, rodzice pacjenta i sam
pacjent zostają zaznajomieni nie tylko z planem i czasem
jej trwania, ale z koniecznością współpracy podczas leczenia, na co składa się między innymi przestrzeganie zasad
higieny jamy ustnej. Indywidualny instruktaż higieny jamy
ustnej i nauczenie prawidłowego używania odpowiednich jednopęczkowych i międzyzębowych - szczoteczek do zębów należy przeprowadzić niezwłocznie po założeniu aparatu. Według doniesień piśmiennictwa indywidualny
program profilaktyczny powinien uwzględniać trzy istotne
elementy: motywację, instruktaż i kontrolę. Motywacja uzasadnienie celowości utrzymania właściwej higieny i
wyjaśnienie roli płytki bakteryjnej nazębno - dziąsłowej w
etiologii chorób jamy ustnej, polega na przekonaniu rodziców i pacjentów, że wyeliminowanie szkodliwych czynników ma zasadnicze znaczenie dla stabilności rezultatów
terapii ortodontycznej. Instruktaż utrzymania właściwej
higieny jamy ustnej po oddaniu aparatu ortodontycznego
powinien być źródłem informacji dotyczących: sposobu i
częstości szczotkowania zębów oraz uzupełniania tych zabiegów stosowaniem nici, wykałaczek i środków do płukania jamy ustnej; nie powinno pominąć się zaleceń
systematycznego dbania o czystość aparatu - zarówno stałego, jak i ruchomego. Pozostawienie pacjenta bez kontroli
zmniejsza najczęściej do minimum korzyści osiągnięte z
motywacji i udzielonego instruktażu. Dlatego też skuteczność przeprowadzania zabiegów higienicznych powinno
się monitorować i oceniać konsekwentnie na każdej wizycie, gdyż właśnie takie postępowanie ma na celu podnoszenie świadomości zdrowotnej zarówno pacjentów, jak i ich
rodzin.
Wyniki badań nad powstawaniem defektu szkliwa, jakim jest próchnica początkowa również dowodzą, że codzienne przestrzeganie zasad profilaktyki fluorkowej i
higieny chroni przed powstawaniem ognisk demineralizacyjnych wokół pierścieni i zamków u pacjentów leczonych
Nowadays approach to treatment of individuals with total cleft palate is based on selection of suitable method in
order to secure the highest efficiency at the minimal burden
of patient undergoing multi-stage and long lasting therapy.
According to Heidelberg-concept the interdisciplinary treatment of patients with cleft palate should be applied a couple
of days after birth and orthodontic removable appliance
should be given. This is followed by fixed mechanics enabling correction of malocclusion in further stages, when functional methods are not very effective (19). Nevertheless
results of our research prove that regardless chosen orthodontic technique in clefted patients exact obeying of oral
hygiene must not be neglected. Pathologic connection between oral and nasal cavities in pre-operative period as well
as frequently appearing residual foramina in palate - altogether predestinate patient towards specific bacterial flora
development. Additionally, filling of recessives of cicatrix
with food debris favors plaque cumulation either in those
places or on dental surfaces subsequently causing extra difficulties in oral hygiene maintenance. Thus, prior to orthodontic treatment patients and their parents become familiar
not only with treatment plan and presumed total treatment
duration but with the need of compliance consisting in among others - respecting of oral hygiene rules. Individual
training in oral hygiene and proper - uni or multifocal - toothbrush usage must proceed after the placement of appliance.
Clinicians report that individual prophylactic program should
include three essential elements: motivation, training and
control. Motivation - accounting for oral hygiene maintenance is essential and explanation of dental and gingival
plaque importance in oral disease etiology - consists in parents' and patient's consciousness that elimination of harmful factors is fundamental for stable treatment results.
Training in oral hygiene maintenance once an orthodontic
appliance is in place should deliver information about way
and frequency of tooth-brushing supported with dental floss,
tooth-pick and mouth-rinse using; also regular cleaning of
appliance - either fixed or removable one - should be explained and emphasized. Leaving patient uncontrolled dramatically decreases advantages resulting from motivation
and training. Thereby efficacy of hygienic exertions should
be investigated and consistently controlled in each chairtime, cause such approach aims at rising of patients' and
their families' wholesome consciousness.
The studies dealing with enamel defect diagnosed as
initial caries lesion prove that daily fluoride prophylaxis
and obeying of hygiene rules protect against development
of demineralization around bands and brackets in patients
treated by fixed appliances, so this mode of orthodontic
therapy is not proceeded by increase the number of fillings,
provided tooth-paste and fluoride mouth-rinse are applied
regularly (14, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27).
2005
tom 1 nr 1
Conclusions
The obtained research-results incline us towards conclusion that in patients with total palatal cleft, regardless
sort of orthodontic appliance, individual teaching of proper tooth-cleaning be implemented, taking into account es-
18
Prace oryginalne
Original papers
2005
tom 1 nr 1
aparatami stałymi, czyli taka terapia ortodontyczna nie
pociąga za sobą wzrostu ilości wypełnień, pod warunkiem
regularnego używania past i płukanek z fluorem (14, 20,
21, 22, 23, 24, 25, 26, 27).
sential elements: motivation, training with interdental surfaces clearing, control and fluoride supplementation.
12. Löe H, Silness J. Periodontal disease in pregnancy. Acta Odont.
Scand. 1963; 21:535-7.
Wnioski
Wyniki badań skłaniają do wysnucia wniosku, że u pacjentów z całkowitym rozszczepem podniebienia, bez
względu na rodzaj stosowanego w leczeniu aparatu ortodontycznego, należy zastosować indywidualne nauczanie
właściwego oczyszczania zębów, które uwzględniać powinno istotne elementy: motywację, instruktaż z zastosowaniem oczyszczania przestrzeni międzyzębowych, kontrolę
oraz stosowanie związków fluoru.
Piśmiennictwo
13. Perzyńska K, Grygorczuk A, Cwalina L, Herud B. Ocena stanu
przyzębia i higieny jamy ustnej pacjentów leczonych aparatami
stałymi i ruchomymi. Czas. Stom. 1996; 49:636-40.
14. Qgaard B. Prevalence of white spot lesions in 19-year-olds: a
study on untreated and orthodonticly treated persons 5 years
after treatment. Am. J. Orthod. 1989; 96: 423-7.
15. Szymańska-Kubal D. Wybrane powikłania leczenia ortodontycznego aparatami stałymi i ruchomymi. Nowa Stom. 1998; 3:3140.
16. Dziekan B. Ocena stanu higieny jamy ustnej pacjentów Katedry
i Zakładu Ortodoncji Akademii Medycznej we Wrocławiu. Wroc.
Stomat. 1993; 109-14.
References
1. Penkala J. Wskazania do leczenia ortodontycznego w przypadkach rozszczepów podniebienia. Wroc. Stomat. 1972, 189-198.
2. Benington IC, Watson IB, Jenkins WM, Allan GR. Restorative
treatment of the cleft palate patient. Preventive and periodontal
aspects. Br Dent J 1979; 146:79-82.
3. Kramarski S, Heim O. Ocena stanu przyzębia u chorych z rozszczepem wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia leczonych
stałymi uzupełnieniami protetycznymi. Protet. Stom. 1981;
31:141-5.
4. Kościukiewicz-Michiewicz I, Michałowska-Sarosiek A. Płyta aktywna w leczeniu przedoperacyjnym niemowląt z rozszczepem podniebiena pierwotnego i wtórnego. Czas. Stom. 1990; 43: 38-41.
5. Pawłowska E. Ocena stanu uzębienia u dzieci z rozszczepami w
obrębie twarzoczaszki (doniesienie wstępne). Prz. Stom. Wieku
Rozwoj. 1996; 1:18-21.
6. Rivkin CJ, Keith O, Crawford PJM, Hathorn IS. Dental care for
the patient with a cleft lip and palate. Part I: From birth to the
mixed dentition stage. Br Dent J 2000; 188: 78- 83.
17. Antoszewska J, Tomasz M. Higiena jamy ustnej podczas leczenia
aparatami stałymi. Wroc. Stomat. 1997, 99-106.
18. Masztalerz A, Masztalerz Z. Wpływ aparatów ortodontycznych
na przyzębie i higienę jamy ustnej. Czas. Stomat. 1987; 40:80913.
19. Schock A, Middendorf K, Komposch G. Aspects of early treatment in cleft lip and palate patients. Dtsch Z Mund Kiefer Gesichtschir. 1991; 15:142-6.
20. Axelsson P, Strużycka I, Wierzbicka M, Wijcieszek D. Wpływ
postępowania profilaktycznego na redukcję przyrostu próchnicy. Czas. Stomat. 1996; 49:740-4.
21. Rivkin CJ, Keith O, Crawford PJM, Hathorn IS. Dental care for
the patient with a cleft lip and palate. Part II: The mixed dentition stage through to adolescence and young adulthood. Dent J
2000; 188: 131-4.
22. Radlińska J. Podatność na próchnicę a zachowania zdrowotne
oraz zawartość fluorków w szkliwie i ślinie dzieci 13-stoletnich.
Przegl. Stom. Wiek. Rozw. 1996; 4:112-4.
7. Shaw WC, Semb G. Current approaches to the orthodontic management of cleft lip and palate. J R Soc Med. 1990; 83:30-3.
23. Lees A, Rock WP. A comparison between written, verbal and
videotape oral hygiene instruction for patients with fixed appliances. J Orthod 2000; 27:323-7.
8. Atack NE, Sandy JR, Addy M. Periodontal and microbiological
changes associated with the placement of orthodontic appliances. A review. J. Periodontol. 1996; 67:78-85.
24. Diedrich P. Microbial colonization and various cleaning procedures for orthodontic appliances. Fortschr Kieferorthop 1989;
50:231-9.
9. Bartold PM, Seymour GJ, Cullinan MP, Westerman B. Effect of
increased community and professional awareness of plaque control on the management of inflammatory periodontal diseses.
International Dental Journal 1998; 48:282-9.
25. Heintze SD. Individual prophylaxe bei Multiband-Patienten.
Quintessenz 1994; 24:503-12.
10. Antoszewska J, Tomasz M, Sokołowska - Trelka A, Ciszewska E.
Stan higieny jamy ustnej u dzieci z wadami rozwojowymi twarzy
- rozszczepami wargi i podniebienia, leczonych aparatami ruchomymi. Wroc. Stomat. 2001, 73-7.
11. Silness J., Löe H.: Periodontal disease in pregnancy. Acta Odont.
Scand. 1964; 22:124-7.
26. Christou V, Timmerman MF, van der Velden U, van der Weijden
FA. Comparison of diferent approaches of interdental oral hygiene: interdental brushes versus dental floss. J Periodontol 1998;
69:759-64.
27. Gehlen I, Netuschil L, Berg R, Reich E, Katsaros C. The influence of a 0.2% chlorhexidine mouthrinse on plaque regrowth in
orthodontic patients. A randomized prospectivew study. Part I:
clinical parameters. J Orofac Orthop 2000; 61:54-62.
19