Wydział Instrumentalny – Krzysztof Krzyżewski WPŁYW DAS LIED na

Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku
– Wydział Instrumentalny –
Krzysztof Krzyżewski
WPŁYW DAS LIED na KLARNETOWĄ MUZYKĘ KAMERALNĄ
EPOKI ROMANTYZMU
KSZTAŁTOWANIE FORMY I EKSPRESJI
w DER HIRT AUF DEM FELSEN (D 965) FRANCISZKA SCHUBERTA,
FANTASIESTÜCKE op. 73 ROBERTA SCHUMANNA
oraz SONACIE Es-dur op. 120 nr 2 JOHANNESA BRAHMSA
Promotor: prof. dr hab. Bogusław Jakubowski
Wiek XIX to okres przewartościowań społecznych oraz kulturalnych. Dążenie jednostki
do wolności, niezależności i swobody przeistacza język, jakim posługiwali się twórcy,
by wyrazić emocje i stany psychiczne, co stanowi novum, jeśli chodzi o źródło inspiracji.
Na kanwie tych fundamentalnych przecież przemian, bo oto zasada „szkiełka i oka” ustępuje
empatii i emocjonalności, do głosu dochodzą gatunki artystyczne bardziej intymne, subtelne
i introwertyczne. Rozkwita poezja, pełna głębi i metafizycznych odniesień. W ślad za nią
podąża pieśń, która z kolei odmienia muzykę instrumentalną, przede wszystkim kameralną.
Udoskonaleniu ulegają instrumenty, głownie fortepian, co sprzyja rozwojowi małych form
z akompaniamentem oraz swobodnemu muzykowaniu. Jednocześnie rośnie ciężar znaczeń
i emocji, jakie kompozytorzy opisują dźwiękowo chcąc towarzyszyć poezji – najważniejszej
muzie romantyków, by w końcu porzucić słowo jako zbyt dookreślone i szukać wyrazu
w samym pejzażu muzycznym. Tu właśnie otwiera się droga dla klarnetu - instrumentu,
któremu barwowo i technicznie najbliżej jest do głosu.
Romantyzm przynosi klarnetowi najbogatszą literaturę, a należy pamiętać, że sam
instrument osiągnął swą ostateczna budowę dopiero na początku XIX wieku. Widać więc, jak
bardzo „trafił” w potrzeby twórców, jak wypełnił lukę między barwną, skrzącą się wirtuozerią
instrumentalną , a bezpośrednim słowem.
Niniejsza rozprawa doktorska przedstawia zagadnienie wpływu Das Lied na klarnetową
kameralną twórczość niemieckich romantyków na przykładzie utworów: Franciszka Schuberta-
Der Hirt auf dem Felsen D. 965, Roberta Schumanna – Fantasiestücke op. 73 i Johannesa
Brahmsa – Sonacie Es-dur op. 120 nr 2.
Utwory te stanowią przekrój klarnetowej twórczości kameralnej XIX wieku, ujęte są w
różne formy budowane indywidualnym językiem kompozytorskim, lecz stanowią wspaniały
obraz czasu, w jakim powstały. Jednocześnie, pod względem wartości są ponadczasowe, bo ich
głębia i piękno urzeka do dziś, niosąc wartości uniwersalne.
Rozprawa doktorska składa się z trzech rozdziałów. Rozdział pierwszy obejmuje zarys
muzyki kameralnej w klasycyzmie i romantyzmie – rozwój budowy instrumentu, pierwsze
kompozycje oraz późniejsze arcydzieła i wyróżniający się instrumentaliści – wirtuozi.
W rozdziale tym znajduje się również stan badań nad znaczeniami i stanami emocjonalnymi
w muzyce instrumentalnej, gdzie nie słowa, lecz zwroty-klucze budują podświadomie
odczytywane znaczenia.
Rozdział drugi zawiera szkic historyczny pieśni – od powstania pieśni solowej
do niemieckiej Das Lied z uwzględnieniem cech, które na szerokim tle pieśni wyróżniają Lied
spośród pieśni kompozytorów innych kręgów, a które to cechy anektowane zostaną na grunt
instrumentalny i utworzą charakterystyczny zespół znaczeń określany jako styl romantyczny.
Ponieważ utwór Der Hirt auf dem Felsen Franciszka Schuberta jest duetem wokalnoinstrumentalnym z tekstem poetyckim, przedstawiam w tym rozdziale właściwości tekstu i
symbolikę, co stanowi jedno z narzędzi analizy utworu.
Rozdział trzeci jest częścią analityczną, w której przedstawiam, w jakich zakresach
pieśń i pieśniowość-wokalność przenika metiér Schuberta, Schumanna i Brahmsa – zarówno
jeśli chodzi o formę, budowę wewnętrzną horyzontalną i wertykalną, wykorzystane środki
języka kompozytorskiego oraz zaszyfrowane znaczenia i symbole ukryte w omawianych przeze
mnie utworach.
Do pracy dołączam płytę CD CLARISSIMO nagraną podczas koncertu kameralnego 21
stycznia 2015 roku w Filharmonii im. Mieczysława Karłowicza w Szczecinie, gdzie
współwykonawcami są: Ewa Leszczyńska – sopran i Sławomir Wilk – fortepian. Płyta zawiera
utwory opisane i zanalizowane w rozprawie doktorskiej.