Jurysdykcja i prawo właściwe w umowach licencyjnych

Jurysdykcja i prawo właściwe w umowach licencyjnych oraz w przypadku
naruszenia autorskich praw majątkowych.
W obrocie międzynarodowym kwestia ustalenia jurysdykcji oraz prawa właściwego jest jedną z
podstawowych kwestii, od której należy rozpoznawanie danej sprawy. Jurysdykcja określa, którego
państwa sąd jest właściwy do rozstrzygnięcia sprawy. Sądy natomiast są związane krajowym
porządkiem prawnym, zawierającym również tzw. normy kolizyjne. Na podstawie tych norm sąd
posiadający jurysdykcję jest wstanie określić, prawo którego państwa należy zastosować w danej
sprawie (prawo właściwe). Należy podkreślić, że ustalenie jurysdykcji i ustalenie prawa właściwego to
dwa niezależne zabiegi. W konsekwencji wskazanie, iż jurysdykcję posiada sąd w państwie X nie
będzie automatycznie oznaczał, iż sąd ten zastosuje prawo materialne państwa X, ponieważ może się
okazać, że w tej sprawie właściwe będzie prawo państwa Y..
Jurysdykcja
Od 1 marca 2002 roku w państwach Wspólnoty Europejskiej obowiązuje rozporządzenie
nr 44/2001 dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach
cywilnych i handlowych, powszechnie zwane rozporządzeniem Bruksela I (w Polsce
rozporządzenie to obowiązuje od dnia akcesji, czyli 1 maja 2014 roku). Normy tego
rozporządzenia będą właściwe dla wskazania jurysdykcji krajowej w sporach wynikłych
z umowy licencji oraz naruszenia autorskich praw majątkowych pod warunkiem, że pozwany
posiada miejsce zamieszkania na terytorium któregoś z państw członkowskich Unii
Europejskiej.
W zakresie roszczeń z umowy licencji sąd polski będzie posiadał jurysdykcję jeśli:
1. pozwany ma miejsce zamieszkania na terytorium RP (jurysdykcja ogólna na
podstawie 1103 k.p.c.) lub,
2. umowa licencji jest wykonywana na terytorium RP. Zgodnie z art. 5 pkt 1 lit a
rozporządzenia Bruksela I dla umów i roszczeń z nich wynikających jurysdykcję
szczególną (przemienną) ma sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane lub
miało być wykonane. Chodzi tu o miejsce faktycznego wykonywania umowy.
Głównym zobowiązaniem z wynikającym umowy licencji jest udzielenie przez
twórcę upoważnienia do korzystania z utworu. W praktyce oznacza to, że jurysdykcję
będzie posiadać sąd miejsca, gdzie wykorzystuje się utwór (np. program
komputerowy).
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
Wskazane wyliczenie pokazuje najczęściej występujące przypadki, ale nie wyczerpuje
wszystkich możliwości. Przykładowo jurysdykcja może zostać wyznaczona przez strony w
umowie. Możliwość taką przewiduje art. 23 rozporządzenia Bruksela I. W praktyce wybór
jurysdykcji sprowadza się do postanowienia, iż spory wynikające z danej umowy będą
rozstrzygane przez sądy określonego państwa albo sądy właściwe dla miejsca zamieszkania
lub siedziby jednej ze stron.
Natomiast w przypadku naruszenia autorskiego prawa majątkowego jurysdykcję będzie
posiadać sąd polski jeżeli naruszyciel ma miejsce zamieszkania lub siedzibą na terytoriom RP
(art. 1103 k.p.c.) lub samo naruszenie nastąpiło na terytorium RP (art. 5 pkt 3
Rozporządzenia Bruksela I). Zachowanie naruszające autorskie prawa majątkowe należy
potraktować jako czyn podobny do czynu niedozwolonego. W przypadku rozpowszechniania
utworów za pośrednictwem Internetu, kluczowe będzie zatem miejsce położenia serwera
zawierającego sporne materiały.
Prawo właściwe dla umowy licencji
Norm kolizyjnych wskazujących prawo właściwe dla stosunku licencji należy poszukiwać na
gruncie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia
17 czerwca 2008 roku zwane rozporządzeniem „Rzym I” (rozporządzenie obowiązuje od
17 grudnia 2009 roku). Do wskazanego rozporządzenia odsyła bezpośrednio w art. 28 ust 1
również polska ustawa kolizyjna – Prawo międzynarodowe prywatne. Rozporządzenie Rzym
I daje pierwszeństwo zasadzie wyboru prawa właściwego przez strony (art. 3 rozporządzenia).
Przykładowo oznacza to, że strony mogą w umowie licencji zaznaczyć, iż do sporów
związanych z wykonywaniem umowy licencyjnej właściwe będzie prawo określonego
państwa. Należy zaznaczyć, że nie musi to być państwo członkowskie UE.
Jeśli licencja nie zawiera wyboru prawa to prawo właściwe należy wyznaczyć na podstawie
art. 4 ust. 2 rozporządzenia Rzym I. Przepis ten posługuje się łącznikiem „miejsca zwykłego
pobytu strony, która spełnia świadczenie charakterystyczne”. Miejsce zwykłego pobytu
można, według mnie, utożsamiać z miejscem zamieszkania lub siedzibą (odmiennie M.
Pazdan: Prawo międzynarodowe prywatne, Warszawa 2007 s 54, jednakże autor przyznaje, że
oba łączniki mają podobny zakres). Natomiast pod pojęciem świadczenia
charakterystycznego rozumie się świadczenie stanowiące najważniejszy element danej
umowy, stanowiące jej istotę (np. dla darowizny – dokonanie przysporzenia, dla sprzedaży –
przeniesienie własności rzeczy). Zwykle ma ono charakter niepieniężny. W umowie licencji
świadczenia charakterystycznego należy doszukiwać się w upoważnieniu licencjobiorcy do
korzystania z utworu na określonych polach eksploatacji, ponieważ jest to najważniejszy
element umowy licencyjnej, bez którego nie może ona istnieć (tak samo K. Grzybczyk,
Świadczenie charakterystyczne w autorskoprawnej umowie licencyjnej, Prace Instytutu Prawa
Własności Intelektualnej, z 100 s 161 ). W żadnym razie natomiast nie należy wiązać
świadczenia charakterystycznego z obowiązkami licencjobiorcy, ponieważ może ono w ogóle
nie występować np. w przypadku licencji nieodpłatnej. Zobowiązanie licencjodawcy ma
charakter drugoplanowy, nieistotny z punktu widzenia skuteczności licencji. W konsekwencji
do umowy licencji należy stosować prawo właściwe dla miejsca zamieszkania (względnie
siedziby) udzielającego licencji. Rozwiązanie takie jest korzystne dla twórcy programu, który
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
z reguły najlepiej orientuje się w rodzimym prawie, a zarazem służy spójności zasad
dystrybucji programu.
Jednakże interes twórcy musi ustąpić jeśli licencjobiorcą jest konsument, ponieważ
rozporządzenie Rzym I przewiduje specjalny reżim ochronny. W takim przypadku do umowy
licencji znajdą zastosowanie przepisy obowiązujące w zwykłego pobytu licencjobiorcy konsumenta (art. 6 rozporządzenia Rzym I).
Na podstawie opisanych powyżej norm kolizyjnych możemy ustalić, które prawo krajowe jest
właściwe dla danej umowy licencji. Wedle tego prawa rozstrzyga się w szczególności kwestie
wykładni oświadczeń woli złożonych w związku z zawarciem umowy licencji, oceny
skutków niewykonania lub niewłaściwego wykonania umowy oraz ustalenia terminu
przedawnienia roszczeń wynikających z umowy (art. 12 Rozporządzenia Rzym I). Wskazane
prawo krajowe reguluje również wymogi, co do formy umowy oraz trybu jej zawarcia.
Prawo właściwe dla naruszenia autorskich praw majątkowych
Dla rozwiązania kwestii które prawo jest właściwe w przypadku naruszenia autorskich praw
majątkowych szczególnie istotna jest regulacja konwencji berneńskiej (Konwencja o ochronie dzieł
literackich i artystycznych z 9 września 1886 roku. Ostatni tekst konwencji (paryski) z 1971 roku
opublikowany w Dz.U. z 1990 r. Nr 82 poz. 474). Z uwagi na liczbę sygnatariuszy (167 państwa) ma
ona niemal powszechny charakter. Rozważania rozpocznijmy od zasady terytorialności praw
autorskich, która znalazła wyraz w art.5 ust 3 zd. 1 konwencji. Według tej zasady działanie praw
autorskich ograniczone jest do terytorium państwa, które przyznaje ochronę. A zatem powstanie,
treść i wygaśnięcie praw autorskich oceniać należy według prawa tego państwa. Rezultatem jest
niezależność ochrony w każdym państwie. Na powyższe spostrzeżenia nakłada się kolejna
konwencyjna zasada asymilacji (art. 5 ust 1 konwencji berneńskiej). Jej istotą jest przyznanie ochrony
utworom chronionym w jednym państwie konwencyjnym również w pozostałych państwach
konwencyjnych, na takich samych zasadach, na jakich państwa te chronią utwory pochodzące z ich
terytorium. Wynika z tego, że twórca może domagać się ochrony w każdym państwie konwencyjnym
na zasadach przewidzianych w prawie tego państwa. Ostatecznie można stwierdzić, że prawem
właściwym dla oceny naruszenia majątkowego prawa autorskiego jest prawo państwa, w którym
wytacza się powództwo. Podobna zasada ta została również wyrażona w art. 8 ust. 1 rozporządzenia
dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II) obowiązującego od 11
stycznia 2009 roku.
Autor:
Benedykt Baliga, aplikant radcowski w Kancelarii GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – adwokaci i radcowie
prawni sp.p.
(www.ghmw.pl)
GACH, HULIST, MIZIŃSKA, WAWER – ADWOKACI I RADCOWIE PRAWNI SP.P.
Jeśli byliby Państwo zainteresowani przeanalizowaniem tej kwestii prosimy o kontakt
z naszymi ekspertami.
Osoby kontaktowe:
Joanna
Mizińska,
adwokat
partner w kancelarii „Gach Hulist Mizińska Wawer - adwokaci i radcowie prawni” sp.p.
+48
668
017
220
e-mail: [email protected]