Charakterystyka strategii finansowania firm rodzinnych... na

ANNALES
U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K à O D O W S K A
L UB L IN – POL ON IA
VOL. XLVI, 1
SECTIO H
2012
Katedra Zarządzania PrzedsiĊbiorstwem
Uniwersytet àódzki
BOGNA KAħMIERSKA-JÓħWIAK, JAKUB MARSZAàEK
Charakterystyka strategii finansowania firm rodzinnych..
na przykáadzie spóáek sektora usáug turystycznych
An analysis of financial strategies of family businesses – a case of companies
from the sector of tourist services
Wprowadzenie
PrzedsiĊbiorstwa rodzinne to popularny sposób prowadzenia biznesu nie tylko
w Polsce, ale i na Ğwiecie. W krajach Unii Europejskiej co czwarte przedsiĊbiorstwo
naleĪy do rodziny. W Niemczech przedsiĊbiorstwa rodzinne zatrudniają ponad
poáowĊ wszystkich pracowników. SpoĞród Ğwiatowych koncernów aĪ co trzeci to
firma rodzinna.
Wedáug danych PARP w Polsce dziaáa ponad 200 tysiĊcy firm rodzinnych, co
oznacza, Īe rodziny kontrolują co trzeci podmiot z sektora maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw. Biznes rodzinny, który stanowi zatrudnienie dla 1,3 mln osób, wytwarza
okoáo 10,5% PKB. NaleĪy jednak podkreĞliü, Īe wiĊkszoĞü przedsiĊbiorstw rodzinnych to mikrofirmy. Jedynie co dziesiąte przedsiĊbiorstwo rodzinne zatrudnia od
10 do 49 pracowników, a zaledwie 1% firm rodzinnych zalicza siĊ do podmiotów
Ğredniej wielkoĞci.
Funkcjonowanie i rozwój przedsiĊbiorstwa rodzinnego, tak jak i nierodzinnego,
wymaga zaangaĪowania kapitaáu. Osoby zarządzające muszą podejmowaü decyzje
co do Ĩródeá i form finansowania przedsiĊbiorstwa, a co za tym idzie – wyboru
struktury kapitaáu przedsiĊbiorstwa. Wybór pomiĊdzy kapitaáem wáasnym a obcym
zaleĪy od analizy korzyĞci i kosztów związanych z poszczególnym rodzajem kapitaáu. W przypadku firm rodzinnych istotne znaczenie ma utrzymanie kontroli nad
spóáką. Wobec rosnącego zainteresowania problematyką firm rodzinnych oraz ich
znaczenia spoáecznego i ekonomicznego zasadne wydaje siĊ przyjrzenie siĊ zagad-
200
BOGNA KAħMIERSKA-JÓħWIAK, JAKUB MARSZAàEK
nieniom związanym z finansowaniem firm rodzinnych. Gáównym celem artykuáu
jest analiza finansowania firm rodzinnych na przykáadzie spóáek z sektora usáug
turystycznych.
1. PrzedsiĊbiorstwo rodzinne
W literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele podejĞü do definiowania pojĊcia
„przedsiĊbiorstwo rodzinne”. PojĊcie „firma rodzinna” funkcjonuje w jĊzyku potocznym, ale czĊsto ma róĪne znaczenia. Jak zauwaĪa à. Suákowski i A. MarjaĔski,
trudnoĞci w jego zdefiniowaniu wynikają z tego, iĪ przedsiĊbiorstwo rodzinne nie
jest podmiotem „jednowymiarowym” – zalicza siĊ do tej grupy przedsiĊbiorstwa
o róĪnych formach prawnych, wáasnoĞciowych, wielkoĞci i róĪnych metodach zarządzania. Ponadto áączą siĊ w nim dwa pojĊcia o róĪnych rodowodach, tzn. „rodzina”
i „przedsiĊbiorstwo”1.
W literaturze przewaĪają definicje wiąĪące pojĊcie przedsiĊbiorstwa rodzinnego z kryterium wáasnoĞci lub zarządzania, czĊsto spotykane jest podejĞcie wiąĪące
„firmĊ rodzinną” z zaangaĪowaniem rodziny w biznes, najrzadziej jako kryterium
wyodrĊbnienia przedsiĊbiorstwa rodzinnego uznaje siĊ sukcesjĊ rodzinną2.
Frishkoff na przykáad definiuje firmĊ rodzinną jako przedsiĊbiorstwo o dowolnej
formie prawnej, którego kapitaá w caáoĞci lub wiĊkszej czĊĞci znajduje siĊ w posiadaniu rodziny, przynajmniej jeden czáonek rodziny sprawuje funkcjĊ kierowniczą oraz
istnieje zamiar utrzymania przedsiĊwziĊcia w rĊkach rodziny3.
Z kolej wedáug definicji D.T. Jaffe przedsiĊbiorstwo rodzinne to podmiot, w którym dwóch lub wiĊcej czáonków rodziny dzieli pracĊ i wáasnoĞü. W przypadku
przedsiĊbiorstw niepublicznych jest to 51% udziaáów, w przypadku firm publicznych
– posiadanie pakietu kontrolnego akcji4.
Natomiast à. Suákowski i A. MarjaĔski definiują przedsiĊbiorstwo rodzinne jako
podmiot gospodarczy, w którym kontrola wáasnoĞciowa lub zarządzanie podmiotem
pozostają w rĊkach przedstawicieli rodziny, a w funkcjonowanie zaangaĪowany jest
wiĊcej niĪ jeden czáonek rodziny5.
1
à. Suákowski, A. MarjaĔski, Firmy rodzinne, jak osiągnąü sukces w sztafecie pokoleĔ, Poltext, Warszawa 2009, s. 13.
2
Ibid., s. 15.
3
P. A. Frishkoff, Understanding Family Business: What Is a Family Business?, Oregon State University,
Austin Family Business Program, 1995, podajĊ za: J. JeĪak, W. Popczyk, A. Winnicka-Popczyk, PrzedsiĊbiorstwo rodzinne, funkcjonowanie i rozwój, Difin, Warszawa 2004, s. 19.
4
D. T. Jaffe, Working with ones you love: Conflict resolution and problem solving strategies for a succesful business, Berkeley, CA, Conari 1990, s. 27–36, podajĊ za: J. JeĪak, W. Popczyk, A. Winnicka-Popczyk,
PrzedsiĊbiorstwo rodzinne…, 004, s. 19.
5
à. Suákowski, A. MarjaĔski, Firmy rodzinne…, s. 16.
CHARAKTERYSTYKA STRATEGII FINANSOWANIA FIRM RODZINNYCH...
201
2. Finansowanie firm rodzinnych
Problematyka finansowania przedsiĊbiorstw rodzinnych byáa obiektem zainteresowania wielu badaczy. Wedáug M. Jensena i W. Mecklinga6 spóáki o silnie
skoncentrowanych strukturach wáaĞcicielskich unikają dáugu jako Ĩródáa f inansowania, co wynika z niechĊci do monitorowania dziaáaĔ spóáki przez kredytodawców,
a w skrajnej sytuacji utraty kontroli na ich rzecz. W tego typu spóákach preferowany
zatem bĊdzie, zwykle droĪszy, kapitaá wáasny dla bezpieczeĔstwa zachowania peánej
kontroli nad spóáką.
Liczne badania, miĊdzy innymi M. A. Gallo i A. Vilaseca, D. McConaughy’ego
i G. Phillipsa, P. Poutziourisa, wskazują, Īe przedsiĊbiorstwa rodzinne przyjmują
bardzo konserwatywną strategiĊ finansową, preferując wykorzystanie wewnĊtrznych
zasobów dla finansowania dziaáalnoĞci, niĪszy udziaá dáugu, wysoką koncentracjĊ
kapitaáu w rĊkach rodziny, statyczną strukturĊ wáasnoĞci, która umoĪliwia utrzymanie
kontroli nad przedsiĊbiorstwem7.
Ponadto M. A. Gallo, J. Tapies, K. Cappuyns utrzymują, Īe „specyficzna logika
finansowa” firm rodzinnych wynika z preferencji zarządzających, bĊdących czáonkami rodziny, co do stopy wzrostu spóáki, ryzyka, utrzymania nad nią kontroli8.
Badania P. Poutziourisa potwierdzają, Īe firmy rodzinne, w porównaniu z ich odpowiednikami nierodzinnymi, są bardziej uzaleĪnione od funduszy wygenerowanych
wewnĊtrznie. Ponadto wydają siĊ one niezainteresowane wprowadzaniem spóáki na
gieádĊ ze wzglĊdu na groĨbĊ utraty kontroli nad przedsiĊbiorstwem9.
Brailsford, Oliver i Pua10 badali decyzje podejmowane w przedsiĊbiorstwie w zakresie struktury kapitaáu z perspektywy menedĪerskiej. UwaĪają oni, Īe na decyzje
w zakresie finansowania przedsiĊbiorstwa (relacja dáugu do kapitaáu wáasnego)
wpáyw mają cele i preferencje menedĪerów. Jak argumentują przy niskim poziomie
udziaáu wáaĞcicielskiego menedĪerów w spóáce, jest on pozytywnie powiązany ze
wskaĨnikiem dáugu, zaĞ przy wysokim udziaá dáugu jest redukowany.
J. Allouche, B. Amann, J. Jaussaud, T. Kurashina na podstawie badania japoĔskich przedsiĊbiorstw rodzinnych i nierodzinnych (porównanie lat 1998 i 2003) doszli
do wniosku, iĪ biznesy rodzinne są bardziej efektywne, jeĪeli chodzi o wskaĨniki
6
M. Jensen, W. Meckling, Theory of the firm: managerial behavior, agency cost and capital structure,
„Journal of Financial Economics” 1976, nr 3, s. 305–360.
7
M. A. Gallo, A. Vilaseca, Finance in family business, „Family Business Review”, 1996/9(4), s.
387–401; D. McConaughy, G. Phillips, Founders versus descendants: The profitability, efficiency, growth
characteristics and financing in large, public, founding family-controlled firms, „Family Business Review”,
1999/12(2), s. 123–132; P. Poutziouris, The views of family companies on venture capital: Empirical evidence
from the UK small to medium-size enterprising economy, „Family Business Review”, 2001/14(3), s. 277–291.
8
M. A. Gallo, J. Tapies, K. Cappuyns, Comparison of Family and Nonfamily Business: Financial Logic
and Personal Preferences, „Family Business Review” 2004, nr 4, s. 314–315.
9
P. Poutziouris, The views of family companies…, s. 277–291.
10
T. J. Brailsford, B. R. Oliver, S. L. H. Pua, On the relation between ownership structure and capital
structure,„Accounting & Finance”, March 2002, vol. 42, nr 1, s. 1–26.
202
BOGNA KAħMIERSKA-JÓħWIAK, JAKUB MARSZAàEK
ROA, ROE, ROIC, w porównaniu z przedsiĊbiorstwami nierodzinnymi, ponadto
przedsiĊbiorstwa pozostające w rĊkach rodziny są w mniejszym stopniu zadáuĪone11.
Badania strategii finansowania polskich firm rodzinnych prowadzili miĊdzy innymi A. Winnicka-Popczyk i W. Popczyk (badanie 100 przedsiĊbiorstw rodzinnych
w latach 1999–2000). Wedle wyników badania 44% przedsiĊbiorstw finansowaáo
swoją dziaáalnoĞü wyáącznie zasobami wáasnymi, pozostaáe w niewielkim stopniu
wykorzystywaáy kredyt bankowy. NiechĊü do korzystania z kredytów ankietowani
motywowali wysokim i niestabilnym oprocentowaniem, obawą przed trudnoĞciami
ze spáatą kredytu12.
Z kolei à. Suákowski, B. Haus oraz K. Safin przeprowadzili w latach 2004–2005
badania dotyczące tworzenia przedsiĊbiorstw rodzinnych (próba obejmowaáa 40
podmiotów gospodarczych). Autorzy twierdzą, Īe przedsiĊbiorstwa polskie rodzinne powstają przede wszystkim na podstawie zasobów finansowych i materialnych
rodziny – wyniki badaĔ pokazaáy, Īe okoáo 60% badanych podmiotów powstaáo
w caáoĞci, opierając siĊ na funduszach wáasnych zaáoĪyciela i rodziny, 32,5% firm
wykorzystywaáo dodatkowo kredytowanie, a jedynie w 12,5% przypadków kredyt
byá dominującym Ĩródáem finansowania13.
3. Charakterystyka strategii finansowania firm rodzinnych
na przykáadzie spóáek sektora usáug turystycznych
Badanie strategii finansowania firm rodzinnych jest utrudnione z uwagi na zróĪnicowanie tych podmiotów pod wzglĊdem prawnej formy dziaáania oraz wielkoĞci
posiadanych zasobów. Firmy rodzinne stosunkowo rzadko przyjmują formĊ spóáki
akcyjnej, co jest podyktowane potrzebą utrzymania okreĞlonej struktury wáasnoĞci. To
sprawia, Īe jeszcze rzadziej spóáki te decydują siĊ na upublicznienie, istotnie ograniczając tym samym dostĊp do danych finansowych. Bardzo czĊsto firmy rodzinne są
maáymi i Ğrednimi przedsiĊbiorstwami, dziaáającymi jako spóáki osobowe lub spóáki
z ograniczoną odpowiedzialnoĞcią, nie muszą zatem upubliczniaü swoich sprawozdaĔ
finansowych, a te, które przekazują do „Monitora Sądowego i Gospodarczego” lub
„Monitora Polskiego B”, czĊsto są niekompletne.
Do badania finansów polskich firm rodzinnych wykorzystano dane pochodzące
z bazy danych opartej na informacjach najwiĊkszych europejskich wywiadowni
gospodarczych – Amadeus. Wybrano spóáki, w których co najmniej 51% udziaáów
11
J. Allouche, B. Amann, J. Jaussaud, K. Kurashina, A Matched-Pair Investigation of Family Versus
Nonfamily Businesses in Japan 4, „Family Business Review”, 2008/4, s. 315–329.
12
A. Winnicka-Popczyk, Specyficzne problemy zarządzania finansami w przedsiĊbiorstwach rodzinnych
– wnioski ze studiów literaturowych oraz dotychczasowych badaĔ, „Przegląd Organizacji” 2008, nr 3, s. 40.
13
à. Suákowski, B. Haus, K. Safin, Raport z badan przedsiĊbiorstw rodzinnych Polsce, [w:] Determinanty rozwoju przedsiĊbiorstw rodzinnych w Polsce, red. à. Suákowski, TNOiK, „Dom Organizatora”,
ToruĔ 2005, s. 22–26.
CHARAKTERYSTYKA STRATEGII FINANSOWANIA FIRM RODZINNYCH...
203
naleĪaáo do jednej rodziny lub osoby fizycznej. Zawarte w bazie Amadeus dane czĊsto byáy niekompletne, jednak ich iloĞü – okoáo 6000 przedsiĊbiorstw, umoĪliwiaáa
kontynuowanie badania.
RóĪnorodnoĞü branĪowa badanych przedsiĊbiorstw pozwalaáa przypuszczaü,
Īe struktura aktywów moĪe byü istotnie róĪna. Wydaje siĊ, Īe ten czynnik moĪe
wpáywaü na zarządzanie pasywami. Sektory o niskim udziale majątku trwaáego
bĊdą miaáy silniejsze tendencje do zaciągania zobowiązaĔ krótkoterminowych.
Trudne zatem wydaje siĊ przeprowadzenie badaĔ ogólnych, ignorujących sektorową
specyfikĊ. Problem ten dotyczy nie tylko struktury aktywów, ale takĪe dojrzaáoĞci
sektora. RóĪne fazy rozwoju sektora determinują moĪliwą do osiągniĊcia rentownoĞü.
Uzyskany wynik finansowy wydaje siĊ kluczowym czynnikiem wpáywającym na
politykĊ finansowania, gdyĪ warunkuje moĪliwoĞci stosowania dĨwigni finansowej.
Z tego powodu ograniczono obszar badaĔ jedynie do silnie homogenicznej zbiorowoĞci
przedsiĊbiorstw dziaáających w sektorze usáug turystycznych. DziĊki temu uzyskano
grupĊ 456 przedsiĊbiorstw.
Podstawowym kryterium doboru spóáek do badania jest ich specyficzna struktura wáasnoĞci. To powoduje, Īe porównywane są zarówno duĪe przedsiĊbiorstwa,
jak i maáe, bĊdące dopiero u progu swojej kariery gospodarczej. Wydaje siĊ, Īe faza
rozwoju przedsiĊbiorstwa moĪe istotnie determinowaü dostĊpnoĞü róĪnych Ĩródeá
kapitaáu. Dla mniejszych podmiotów emisja akcji czy obligacji moĪe byü niemoĪliwa
do realizacji. WartoĞü posiadanych aktywów istotnie determinuje moĪliwoĞci wykorzystania ich jako zabezpieczenia zaciąganych kredytów. Z tego powodu w badaniu
dokonano podziaáu spóáek ze wzglĊdu na ich wielkoĞü. WyodrĊbniono:
• mikroprzedsiĊbiorstwa, których roczny obrót lub caákowity bilans za ostatnie 2
lata nie przekracza 2 mln EUR, lub zatrudniające mniej niĪ 10 pracowników;
• maáe przedsiĊbiorstwa, których roczny obrót 10 mln euro lub caákowity bilans
roczny nie przekracza 10 mln EUR, lub zatrudniające mniej niĪ 50 pracowników;
• Ğrednie przedsiĊbiorstwa, których roczny obrót nie przekracza 50 mln EUR
lub caákowity bilans roczny nie przekracza 43 mln EUR, lub zatrudniające
mniej niĪ 250 pracowników;
• oraz duĪe przedsiĊbiorstwa, które nie speániają uprzednio przedstawionych
warunków14.
Z uwagi na brak wiĊkszoĞci danych z uzyskanej zbiorowoĞci usuniĊto przedsiĊbiorstwa, które uzyskaáy roczny przychód poniĪej 10 000 EUR. Przygotowana do
badania grupa podmiotów liczyáa 248 przedsiĊbiorstw, w których mikroprzedsiĊbiorstwa stanowiáy 45,2%, maáe przedsiĊbiorstwa – 48%, Ğrednie przedsiĊbiorstwa
– 3,7%, duĪe przedsiĊbiorstwa – 2,4%.
CharakterystykĊ strategii finansowania przedsiĊbiorstw z branĪy turystycznej
w Polsce rozpoczĊto od oceny stopnia zadáuĪenia badanych podmiotów (tabela 1).
14
Na podstawie art. 2 Rozporządzenia Komisji (WE) NR 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r., Dziennik
UrzĊdowy Unii Europejskiej, 9.8.2008.
204
BOGNA KAħMIERSKA-JÓħWIAK, JAKUB MARSZAàEK
Tabela 1. Charakterystyka stopy zadáuĪenia przedsiĊbiorstw
branĪy turystycznej w Polsce (stan na 31.12.2010)
PrzedsiĊbiorstwa
ĝrednia
arytmetyczna
Odchylenie
standardowe
I kwartyl
II kwartyl
III kwartyl
Mikro
0,12
0,36
0
0
0
Maáe
0,15
0,43
0
0
0,09
ĝrednie
0,02
0,04
0
0
0
DuĪe
0,07
0,06
0,01
0,07
0,12
Ogóáem
0,13
0,38
0,00
0,00
0,05
ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie Amadeus Database (ww.bvdinfo.com).
Dane przedstawione w tabeli 1 pozwalają przypuszczaü, Īe spóáki w zasadzie
nie korzystaáy z dáugu. ĝrednia arytmetyczna we wszystkich przekrojach wielkoĞciowych nie przekracza 15%, co wydaje siĊ bardzo niskim poziomem. JednoczeĞnie w najliczniejszych grupach mikro i maáych przedsiĊbiorstw, gdzie Ğrednia ma
najwyĪsze wartoĞci, obserwuje siĊ wysoką wartoĞü odchylenia standardowego, co
pozwala przypuszczaü, Īe niska jest jednorodnoĞü badanych wielkoĞci. Potwierdzeniem tego faktu są wartoĞci kwartyli. Dolne i Ğrodkowe kwartyle wynoszą 0. Jedynie
w przypadku maáych przedsiĊbiorstw górny kwartyl jest róĪny od 0. Dowodzi to, Īe
zdecydowana wiĊkszoĞü badanych podmiotów nie korzysta z kapitaáu obcego (73%),
zaĞ w pozostaáych przypadkach wartoĞü zadáuĪenia jest bardzo niska.
Unikanie kapitaáu obcego uniemoĪliwia szeroką analizĊ struktury zadáuĪenia.
Z uwagi na wciąĪ liczną grupĊ badanych i zadáuĪonych przedsiĊbiorstw postanowiono
okreĞliü ich charakterystykĊ zobowiązaĔ. Istotne ograniczenie liczebnoĞci próby
spowodowaáo koniecznoĞü wyáączenia z badania spóáek Ğrednich i duĪych, gdyĪ
podmioty dostarczyáy tylko kilka obserwacji, co nie moĪe byü uznane jako reprezentatywne. Spóáki te wáączono do ogólnej analizy. Analiza wielkoĞci przedstawionych
w tabeli 2 dostarcza interesujących wniosków. MoĪna bowiem zaobserwowaü, Īe
badane spóáki korzystają przede wszystkim z zobowiązaĔ dáugoterminowych. WartoĞci Ğredniej oraz mediany wynoszą ponad 60%. PrzedsiĊbiorstwa mikro posiadają
bardziej jednorodną strukturĊ zadáuĪenia w porównaniu z maáymi podmiotami.
MoĪna zatem zauwaĪyü, Īe kapitaá obcy jest przez nie wykorzystywany przede
wszystkim do finansowania rozwoju przedsiĊbiorstwa, a samą strukturĊ pasywów
naleĪy okreĞliü jako bezpieczną.
Badanie charakterystyki wskaĨnika pokrycia odsetek analizowanej grupy podmiotów potwierdza opiniĊ o stosowaniu bezpiecznej polityki finansowania15. Szczególnie daje siĊ to zauwaĪyü w przypadku maáych przedsiĊbiorstw. PrzeciĊtna wartoĞü
15
Przez wskaĨnik pokrycia odsetek rozumie siĊ relacjĊ EBITDA do wartoĞci odsetek od dáugu.
205
CHARAKTERYSTYKA STRATEGII FINANSOWANIA FIRM RODZINNYCH...
wskaĨnika jest wysoka, co sugeruje istotną nadwyĪkĊ wyniku finansowego w stosunku do kosztów finansowych. Co moĪe niepokoiü, to niskie poziomy wskaĨnika
dla pierwszego kwartylu oraz ogólnie niskie wartoĞci dla mikroprzedsiĊbiorstw. JeĞli
uwzglĊdni siĊ wysoką wartoĞü odchylenia standardowego, to moĪna wywnioskowaü,
Īe badane spóáki mikro realizują bardziej agresywną strategiĊ finansowania, gdyĪ
z trudem pokrywają koszty finansowania obcego uzyskiwaną nadwyĪką finansową.
Tabela 2. Charakterystyka udziaáu zadáuĪenia dáugoterminowego w zadáuĪeniu
ogóáem przedsiĊbiorstw branĪy turystycznej w Polsce (stan na 31.12.2010)
PrzedsiĊbiorstwa
ĝrednia
arytmetyczna
Odchylenie
standardowe
I kwartyl
II kwartyl
III kwartyl
Mikro
0,62
0,30
0,49
0,69
0,83
Maáe
0,85
1,34
0,46
0,64
0,81
ĝrednie
-
-
-
-
-
DuĪe
-
-
-
-
-
Ogóáem
0,72
1,00
0,41
0,64
0,83
ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie Amadeus Database (ww.bvdinfo.com).
Tabela 3. Charakterystyka wskaĨnika pokrycia odsetek przedsiĊbiorstw
branĪy turystycznej w Polsce (stan na 31.12.2010)
PrzedsiĊbiorstwa
ĝrednia
arytmetyczna
Odchylenie
standardowe
I kwartyl
II kwartyl
III kwartyl
Mikro
-0,22
23,22
-1,67
0,26
7,64
Maáe
28,64
82,97
-1,07
5,16
21,89
ĝrednie
-
-
-
-
-
DuĪe
-
-
-
-
-
Ogóáem
23,62
88,03
-1,66
2,09
17,98
ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie Amadeus Database (ww.bvdinfo.com).
Wniosków o agresywnej polityce finansowania mikroprzedsiĊbiorstw nie potwierdza analiza wspóáczynnika bieĪącej páynnoĞci. Uzyskane dane, przedstawione w tabeli
4, wskazują, Īe najmniejsze z badanych podmiotów mają najwyĪszy wspóáczynnik
páynnoĞci. Trzeba wprawdzie zauwaĪyü, Īe towarzyszy temu najwyĪsze odchylenie
standardowe, ale analiza uzupeániona o badanie kwartyli pozwala potwierdziü wysoką
páynnoĞü tych spóáek. W przypadku pozostaáych grup przedsiĊbiorstw obserwuje siĊ
206
BOGNA KAħMIERSKA-JÓħWIAK, JAKUB MARSZAàEK
niĪszy poziom páynnoĞci, choü nie wydaje siĊ on niepokojący. Najbardziej jednorodna
wartoĞü wskaĨnika wystĊpuje w grupie Ğrednich i duĪych spóáek. Wynika to z maáej
liczebnoĞci badanej próby.
Tabela 4. Charakterystyka wskaĨnika bieĪącej páynnoĞci przedsiĊbiorstw
branĪy turystycznej w Polsce (stan na 31.12.2010)
PrzedsiĊbiorstwa
ĝrednia
arytmetyczna
Odchylenie
standardowe
I kwartyl
II kwartyl
III kwartyl
Mikro
2,17
2,10
1,03
1,51
2,37
Maáe
1,76
1,41
1,03
1,37
2,07
ĝrednie
1,08
0,40
0,99
1,10
1,13
DuĪe
1,10
0,19
1,08
1,12
1,18
Ogóáem
1,89
1,73
1,03
1,36
2,08
ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie Amadeus Database (ww.bvdinfo.com).
Generalnie naleĪy stwierdziü, Īe analizowane firmy rodzinne utrzymują bezpieczny
poziom páynnoĞci finansowej, choü nie wykazują nadpáynnoĞci. W zakresie finansowania krótkoterminowego moĪna zaobserwowaü umiarkowaną strategiĊ finansową
o tendencji do wzrostu stopnia agresji.
Tabela 5. Charakterystyka wskaĨnika rentownoĞci aktywów przedsiĊbiorstw
branĪy turystycznej w Polsce (stan na 31.12.2010)
PrzedsiĊbiorstwa
ĝrednia
arytmetyczna
Odchylenie
standardowe
I kwartyl
II kwartyl
III kwartyl
Mikro
3,76
26,11
-7,95
4,88
16,24
Maáe
6,17
24,44
-0,19
4,92
14,90
ĝrednie
10,34
16,69
1,72
5,51
15,76
DuĪe
2,13
9,16
-3,17
3,78
6,52
Ogóáem
5,14
24,67
-2,99
4,92
15,36
ħródáo: Opracowanie wáasne na podstawie Amadeus Database (ww.bvdinfo.com).
Unikanie zadáuĪenia moĪe wynikaü ze wspomnianych na wstĊpie uwarunkowaĔ
sektorowych. Wysoka rentownoĞü branĪy w powiązaniu z utrudnieniami w pozyskaniu kapitaáu obcego moĪe skáaniaü podmioty do wyáącznego finansowania wáasnego.
Badane przedsiĊbiorstwa to przede wszystkim spóáki maáe lub bardzo maáe, a zatem
mające istotne trudnoĞci z finansowaniem dáugiem. W tabeli 5 przedstawiono charak-
CHARAKTERYSTYKA STRATEGII FINANSOWANIA FIRM RODZINNYCH...
207
terystykĊ wskaĨnika ROA badanego sektora. Uzyskane wyniki wskazują na dobrą,
blisko 5%, rentownoĞü aktywów. Warto zauwaĪyü silne zróĪnicowanie danych, co
uwidacznia poziom odchylenia standardowego, a takĪe duĪa róĪnica pomiĊdzy wartoĞcią Ğredniej arytmetycznej i mediany. TakĪe róĪnica pomiĊdzy wartoĞcią dolnego
i górnego kwartyla wskazuje, Īe w obrĊbie badanej grupy wystĊpują spóáki o ujemnej rentownoĞci aktywów, jak i posiadające wysoki poziom wskaĨnika ROA. JeĞli
jednak uwzglĊdni siĊ wartoĞci mediany, Ğredniej oraz wysoki poziom III kwartyla,
moĪna pokusiü siĊ o stwierdzenie wystĊpowania dobrych wyników finansowych
w przypadku wiĊkszoĞci badanych przedsiĊbiorstw. Taka sytuacja, w poáączeniu
z potencjalnymi trudnoĞciami z pozyskaniem dáugu, moĪe warunkowaü stosowanie
zachowawczej strategii w zakresie finansowania przedsiĊbiorstwa, opartej gáównie
na kapitale wáasnym.
ZakoĔczenie
Przeprowadzone badania na grupie polskich przedsiĊbiorstw rodzinnych z sektora
usáug turystycznych potwierdzają wnioski z badaĔ Ğwiatowych. Przede wszystkim
zauwaĪalne jest zróĪnicowanie analizowanych przedsiĊbiorstw rodzinnych pod
wzglĊdem wielkoĞci – 45,2% spoĞród 248 badanych podmiotów stanowiáy mikroprzedsiĊbiorstwa, 48% maáe przedsiĊbiorstwa, Ğrednie i duĪe stanowiáy áącznie
jedynie 6% populacji.
Przeprowadzone analizy pokazują, Īe zdecydowana wiĊkszoĞü badanych podmiotów (73%) nie wykorzystuje kapitaáu obcego jako Ĩródáa finansowania dziaáalnoĞci
przedsiĊbiorstwa. Jedynie w niewielkiej liczbie badanych przedsiĊbiorstw rodzinnych
wykorzystuje siĊ dáug, co istotne – wartoĞü zadáuĪenia w tych przypadkach jest bardzo
niska, a badane spóáki korzystają przede wszystkim z zobowiązaĔ dáugoterminowych.
Badanie potwierdza Ğwiatowe opinie o stosowaniu przez spóáki rodzinne bezpiecznej polityki finansowania, szczególnie widoczne jest to w przypadku maáych
przedsiĊbiorstw. Generalnie, analizowane firmy rodzinne utrzymują bezpieczny poziom páynnoĞci finansowej, choü nie wykazują nadpáynnoĞci. NajwyĪsze wskaĨniki
páynnoĞci osiągają najmniejsze z badanych podmiotów rodzinnych.
Podsumowując, moĪna postawiü wniosek, iĪ polskie spóáki rodzinne z sektora
usáug turystycznych wykazują awersjĊ do zadáuĪania siĊ, co moĪe oczywiĞcie wynikaü ze wspomnianych na wstĊpie uwarunkowaĔ sektorowych. Wysoka rentownoĞü
branĪy w powiązaniu z utrudnieniami w pozyskaniu kapitaáu obcego moĪe skáaniaü
podmioty do wyáącznego finansowania wáasnego. Co istotne, badane przedsiĊbiorstwa
to przede wszystkim podmioty maáe lub bardzo maáe, a zatem mające najwiĊksze
istotne trudnoĞci z finansowaniem dáugiem.
208
BOGNA KAħMIERSKA-JÓħWIAK, JAKUB MARSZAàEK
An analysis of financial strategies of family businesses – a case of companies
from the sector of tourist services
The article presents the empirical evidence on the financial strategies of Polish family-owned businesses from the sector of tourist services. The study confirms that the Polish family businesses analyzed
avoid debt. Only a small number of companies used debt, but the level of family-owned companies
presents a conservative financial policy.