Czynniki wpływające na przebieg identyfikacji

Z PRAKTYKI
Czynniki wp³ywaj¹ce
na przebieg identyfikacji daktyloskopijnej
Na proces identyfikacji daktyloskopijnej ma wp³yw wiele czynników. Ich
opis mo¿na znaleŸæ w literaturze fachowej, Internecie lub te¿ zetkn¹æ
z nimi w praktyce, np. podczas miêdzynarodowych spotkañ ekspertów
daktyloskopii. Wymiana doœwiadczeñ
miêdzy ekspertami z ró¿nych krajów
pozwala na okreœlenie wspomnianych czynników oraz ich wp³ywu na
wyniki badañ. Spotkania takie s¹
okazj¹ nie tylko do teoretycznych rozwa¿añ na tematy zwi¹zane z zagadnieniem identyfikacji daktyloskopijnej, lecz tak¿e do praktycznych æwiczeñ, których zadaniem jest próba
ujednolicenia i wypracowania wspólnego stanowiska w tej dziedzinie.
Prowadzone podczas tych spotkañ
badania naukowe z udzia³em ekspertów daktyloskopii stanowi¹ powi¹zanie teorii i praktyki.
Zdaniem dr. Itiela Drora na wyniki
badañ daktyloskopijnych maj¹ wp³yw
takie czynniki psychologiczne jak: sugestia, presja, stan emocjonalny
i motywacja. Potwierdzi³y to wyniki
uzyskane przez jego zespó³ badawczy, opisane w interesuj¹cym, a zarazem kontrowersyjnym opracowaniu
pt. „Dlaczego eksperci daktyloskopii
powinni interesowaæ siê psychologi¹”.
W pierwszym badaniu uczestniczy³o 27 studentów. Ich zadaniem by³o porównanie na monitorze komputera 96 par œladów i odbitek oraz podanie wyniku tego porównania. 48 par
œladów i odbitek stanowi³o odwzorowania, które nie powinny przysporzyæ
trudnoœci w podjêciu decyzji o identyfikacji. Pozosta³ych 48 par œladów
i odbitek to odwzorowania trudne do
identyfikacji, czêsto zniekszta³cone
i niekompletne. Organizatorzy chcieli
wywo³aæ wœród uczestników badania
ró¿ne stany emocjonalne, które mo-
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06
g³yby wp³yn¹æ na podjêcie przez nich
decyzji o identyfikacji. Dlatego te¿ do
niektórych par œladów i odbitek (ryc.
1b, 1c, 2b, 2c) do³¹czono dokumentacjê fotograficzn¹ i opis zdarzenia,
z którego œlady pochodzi³y. W zale¿-
noœci od kategorii przestêpstwa opisy
i zdjêcia by³y mniej lub bardziej
wstrz¹saj¹ce. W przypadku kradzie¿y
z w³amaniem prezentowano zdjêcia
skradzionych przedmiotów (ryc. 1a).
Je¿eli zdarzenie dotyczy³o zabójstwa
b
a
c
Ryc. 1. Przyk³ad niewywo³uj¹cy silnych emocji w trakcie procesu identyfikacji
a – zdjêcie niewywo³uj¹ce silnych emocji, b – œlad dowodowy, c – odbitka porównawcza zgodna ze œladem dowodowym
Fig.1. Material that does not evoke strong emotions during identification process
a – Photograph not evoking strong emotions, b – evidential mark, c – comparative mark consistent with
evidential mark
b
a
c
Ryc. 2. Przyk³ad wywo³uj¹cy silne emocje
a – zdjêcie wywo³uj¹ce silne emocje, b – œlad dowodowy, c – odbitka porównawcza zgodna ze œladem
dowodowym
Fig. 2. Material evoking strong emotions
a – Distressing photograph, b – evidential mark, c – comparative mark consistent with evidential mark
73
Z PRAKTYKI
czy pobicia, do³¹czano m.in. zdjêcia
ofiary (ryc. 2a).
Badania te wykaza³y, ¿e czynniki
psychologiczne takie jak sugestia czy
emocje mog¹ wp³ywaæ na wynik
identyfikacji daktyloskopijnej. Wp³yw
ten dotyczy³ przede wszystkim œladów trudnych do identyfikacji. By³ on
minimalny w przypadku par œladów
i odbitek, które nie budzi³y w¹tpliwoœci co do swojej zgodnoœci lub niezgodnoœci.
Uczestnikami drugiego przeprowadzonego przez I. Drora badania
by³o 5 ekspertów daktyloskopii z ró¿nych krajów. Ich ³¹czne doœwiadczenie w wykonywaniu badañ daktyloskopijnych wynosi³o 85 lat (œrednio
17 lat). Uczestnicy wyrazili pisemn¹
zgodê na udzia³ w badaniu kilka miesiêcy wczeœniej. Zostali poinformowani, ¿e badanie nast¹pi podczas ich
codziennej pracy, w ci¹gu 12 miesiêcy od wyra¿enia zgody, ale nie bêd¹
wiedzieli dok³adnie, kiedy siê rozpocznie. Uczestnicy badania zostali
poproszeni przez swoich wspó³pracowników o porównanie œladu z odbitk¹ i stwierdzenie, czy œlad nadaje
siê do identyfikacji, a jeœli tak, to czy
jest zgodny z odbitk¹ czy te¿ nie.
Przekazano im informacjê, ¿e œlad
pochodzi z miejsca zamachu terrorystycznego w Madrycie i zosta³ b³êdnie zidentyfikowany z wy¿ej wymienion¹ odbitk¹ przez ekspertów FBI.
Stanowi³o to sugestiê, ¿e œlad i odbitka nie s¹ zgodne. W rzeczywistoœci
ka¿dy uczestnik badania otrzyma³
œlad i odbitkê pochodz¹ce z ekspertyzy przeprowadzonej przez siebie 5 lat
wczeœniej, wówczas ocenione jako
zgodne. Te œlady i odbitki faktycznie
by³y zgodne, co potwierdzi³o dwóch
innych, niezaanga¿owanych w badania, ekspertów, wydaj¹c niezale¿ne
opinie.
Wyniki tego badania (ryc. 3) pokaza³y, ¿e tylko jeden jego uczestnik
(20%) oceni³ œlad i odbitkê jako zgodne. Pozostali czterej uczestnicy
(80%) zmienili swoje decyzje, podjête piêæ lat wczeœniej. Przy tym trzech
74
spoœród czterech uczestników podjê³o sprzeczne decyzje w stosunku do
tych sprzed piêciu lat, uznaj¹c œlad
i odbitkê za niezgodne. Czwarty
uczestnik stwierdzi³, ¿e wartoœæ informacyjna œladu jest niewystarczaj¹ca,
by jednoznacznie wypowiedzieæ siê
o zgodnoœci œladu z odbitk¹.
W trakcie wspólnych æwiczeñ
praktycznych Grupy Roboczej Ekspertów Daktyloskopii ENFSI (EFP-WG)
podjêto próbê ustalenia Ÿróde³ b³êdów w identyfikacji tego, na jakim
etapie pracy mog¹ siê one pojawiæ
oraz w jaki sposób przeprowadziæ
dzia³ania koryguj¹ce.
Okreœlono rodzaje b³êdów oraz
momenty, w których mog¹ one wyst¹piæ:
– niezakwalifikowanie œladu do
badañ;
– niezidentyfikowanie œladu z odbitk¹ spowodowane odrzuceniem œladu ze wzglêdu na niew³aœciw¹ interpretacjê cech grupowych lub ze wzglêdu na niew³aœciw¹ interpretacjê miejsca
jego pochodzenia;
– niezidentyfikowanie œladu z odbitk¹ spowodowane pominiêciem etapu powtórnej weryfikacji
oraz brakiem konsultacji z drugim ekspertem;
– zidentyfikowanie œladu z odbitk¹, pochodz¹c¹ od innej osoby
(b³êdna identyfikacja);
– prawid³owa identyfikacja, wyst¹pienie b³êdu podczas sporz¹dzania opinii z badañ.
Stwierdzono, ¿e b³êdów identyfikacyjnych nie nale¿y ukrywaæ. Przyznanie siê do b³êdów umo¿liwia:
– ustalenie, na jakim etapie procesu identyfikacji b³êdy powsta³y;
– przeprowadzenie g³êbszej analizy ich przyczyn;
– wyci¹gniêcie wniosków na przysz³oœæ.
W niektórych przypadkach mo¿e
to doprowadziæ do zmiany procedur
i opracowania innego programu
szkolenia personelu wykonuj¹cego
badania identyfikacyjne. Wskazane
by³yby wzajemne konsultacje wœród
cz³onków Grupy Roboczej Ekspertów
Daktyloskopii ENFSI dotycz¹ce tzw.
œladów trudnych do identyfikacji. Takie rozwi¹zanie motywowano brakiem organizacji, do której eksperci
mogliby zwracaæ siê w trudnych sprawach, oraz zapobieganiem w przysz³oœci bardzo krytycznym, niejednokrotnie szkodliwym uwagom w mediach o b³êdach identyfikacyjnych
pope³nianych
przez ekspertów daktyloskopii.
Zaproponowano
powo³anie
w ramach ENFSI EFP-WG niezale¿nej komisji, która zajmowa³aby siê rozstrzyganiem trudnych przypadków identyfikacji.
Wymaga to opracowania procedury okreœlaj¹cej zasady dzia³ania wy¿ej wymienionej komisji.
Zwrócono tak¿e uwagê na
potrzebê prowadzenia badañ
bieg³oœci w laboratoriach zrzeszonych w ENFSI. Przygotowanie takich badañ opartych na
Ryc. 3. Graficzne przedstawienie wyniku badañ dr. Itiela
poprawnie zebranym materiale
Drora dotycz¹ce wp³ywu sugestii na podejmowanie depozwoli³oby okreœliæ poziom jacyzji o identyfikacji
koœciowy wykonywanych badañ
Fig. 3. Results of Dr. Itiel Dror’s study of effect
of suggestion on idenitifcation
identyfikacyjnych oraz zapewniæ
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06
Z PRAKTYKI
mo¿liwoœæ przeprowadzenia dzia³añ czy s¹ ze sob¹ zgodne. Wyniki nale- nii papilarnych palców na karcie dakkoryguj¹cych. Badania s¹ bardziej ¿y wpisaæ do odpowiednich rubryk ta- tyloskopijnej by³y przedmiotem bau¿yteczne, gdy ich organizator zna beli 1.
dañ 23 uczestników warsztatu zespoodpowiedzi, a wyniki nie podlegaj¹
Œlady A, B, C, D utrwalone na fo- ³u identyfikacji Grupy Roboczej Eksdyskusji.
togramie (ryc. 8) wraz z odbitkami li- pertów Daktyloskopii ENFSI. PolegaWarsztaty zespo³u
identyfikacji Grupy Roboczej Ekspertów Daktyloskopii ENFSI polegaj¹ na przeprowadzaniu
badañ identyfikacyjnych
materia³u
testowego.
Celem takich warsztatów by³o okreœlenie
wspólnego stanowiska
odnoœnie do kryteriów Ryc. 4. Œlad A i odbitka porównawcza
Fig. 4. Mark A and comparative print
kwalifikowania œladów liRyc. 6. Œlad C i odbitka porównawcza
Fig. 6. Mark C and comparative print
nii papilarnych do badañ
identyfikacyjnych, np.:
jakoœci i iloœci wystêpowania cech indywidualnych.
Przed przyst¹pieniem
do dalszego omawiania
czynników
wp³ywaj¹Ryc. 7. Œlad D i odbitka porównawcza
Fig. 7. Mark D and comparative print
cych na identyfikacjê
daktyloskopijn¹ warto
przeprowadziæ
test,
³y one na zakwalifikowaniu œladów do
w którym nale¿y odpobadañ, porównaniu ich z odbitkami
wiedzieæ, czy zestawiona za³¹czonej karcie daktyloskopijnej
ne pary: œlad i odbitka
oraz wpisaniu wyników do odpowiedporównawcza (ryc. 4, 5,
niej rubryki tabeli wg wzoru (tab. 1).
6, 7) nadaj¹ siê do iden- Ryc. 5. Œlad B i odbitka porównawcza
Czas na przeprowadzenie badania
tyfikacji, a jeœli tak, to Fig. 5. Mark B and comparative print
zosta³ okreœlony na 45 min. Po oko³o
Tabela 1
Tabela do wpisywania wyników testu
Test results table
P o d o b n y,
P o d o b n y , s³a b e
Z i d e n t yf i k o w a n y, m o g ¹ c y
Z i d e n t yf i k o w a n y, n i e m o g ¹ c y
si l n e p r z e k o n a n i e
Πlad
p r z e k o n a n i e o z g o d n o œc i
st a n o w i æ d o w ó d w s¹ d z i e
st a n o w i æ d o w o d u w s¹ d z i e
n ds
o z g o d n o œc i œl a d u
œl a d u z o d b i t k ¹
z o d b i tk¹
A
B
C
D
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06
75
Z PRAKTYKI
Ryc. 8. Œlady linii papilarnych A, B, C, D utrwalone na kawa³ku papieru fotograficznego
Fig. 8. A, B, C and D marks fixed on a sheet of photographic paper
30 min prowadz¹cy warsztaty Paul
Chamberlain poinformowa³ uczestników o zgodnoœci œladów z odpowiednimi odbitkami, prosz¹c jednoczeœnie
o wype³nienie tabeli wyników wg kryteriów stosowanych w ich laboratoriach.
Wyniki badañ przeprowadzonych
podczas warsztatów Grupy Roboczej
Ekspertów Daktyloskopii ENFSI
przedstawia tabela 2 oraz rycina 9.
Wartoœci liczbowe zawarte w tabeli
oznaczaj¹ liczbê uczestników, którzy
podjêli jedn¹ z piêciu decyzji.
Wp³yw na wyniki badañ prawdopodobnie mia³a sugestia prowadz¹cego warsztat Paula Chamberlaina. Po og³oszeniu wyników rozgorza³a dyskusja na temat liczby
cech szczególnych, na których
podstawie mo¿emy bezsprzecznie
stwierdziæ (dowód w s¹dzie), czy
œlad i odbitka porównawcza s¹ ze
sob¹ zgodne.
Wœród uczestników mo¿na by³o
wyró¿niæ dwa wyraŸne stanowiska: typowe podejœcie identyfikacji
iloœciowej (spe³nienie wymogu minimalnej liczby cech) oraz podejœcie jakoœciowe (indywidualny, niepowtarzalny uk³ad cech, nawet przy mniejszej ich liczbie). Równie¿ nag³ówki
tabeli zosta³y sformu³owane w taki
Tabela 2
Wyniki testu przeprowadzonego podczas spotkania Grupy Roboczej Ekspertów Daktyloskopii ENFSI
Results of test performed during ENFSI Fingerprint WG Meeting
Ślad
Zidentyfikowany, mogący
stanowić dowód w sądzie
Zidentyfikowany, niemogący
stanowić dowodu w sądzie
Podobny,
silne przekonanie
o zgodności śladu
z odbitką
Podobny,
słabe przekonanie
o zgodności śladu
z odbitką
nds
A
1
7
5
5
5
B
6
0
5
3
9
C
4
2
2
5
10
D
2
4
5
9
3
Ryc. 9. Graficzne przedstawienie wyników testu przeprowadzonego podczas spotkania Grupy Roboczej
Ekspertów Daktyloskopii ENFSI
Fig. 9. Block diagram presenting results of test performed during ENFSI Fingerprint WG Meeting
76
sposób, aby ci, którzy dokonywali
identyfikacji w oparciu o podejœcie jakoœciowe, mogli wpisaæ swoje wyniki.
Uczestnicy z pañstw, w których prawodawstwo dopuszcza wydawanie
opinii z zastosowaniem zasady jakoœciowej, wskazywali na mo¿liwoœci
wydawania opinii prawdopodobnych
na podstawie kilku cech (5–9). Odmienne stanowisko reprezentowali
uczestnicy z pañstw, w których prawodawstwie przyjêto zasadê wymaganej liczby cech. Nieugiête by³o stanowisko ekspertów niemieckich, dla
których œlad dowodowy musi mieæ
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06
Z PRAKTYKI
minimum 12 niepodwa¿alnych cech,
by móg³ stanowiæ dowód w s¹dzie.
Podkreœlali oni tak¿e, ¿e na wynik badañ identyfikacyjnych nie mog¹ mieæ
wp³ywu sugestia i autosugestia.
Eksperci angielscy w trakcie tej
dyskusji przedstawili aplikacjê umo¿liwiaj¹c¹ obliczenie prawdopodobieñstwa wystêpowania uk³adu „pewnych” minucji, bêd¹cych podstaw¹
zakwalifikowania œladu do badañ i je-
– druga grupa otrzyma³a tylko œlady (ryc. 8).
Zadaniem pierwszej grupy uczestników by³o ustalenie, czy œlady linii
papilarnych utrwalone na fotogramie
nadaj¹ siê do identyfikacji, a jeœli tak,
to czy s¹ zgodne z któr¹œ z odbitek
na do³¹czonym materiale porównawczym. Wyniki nale¿a³o wpisaæ do odpowiednich rubryk tabeli 1.
Du¿e znaczenie przy uzyskaniu
wyniku „Zidentyfikowany, mog¹cy
stanowiæ dowód w s¹dzie” mia³o
oparcie siê ekspertów na cechach
krawêdzioskopijnych i liniach szcz¹tkowych. Wœród czynników maj¹cych
wp³yw na uzyskane wyniki by³a sugestia przekazana przez uczestników
warsztatu zespo³u identyfikacji Grupy
Roboczej Ekspertów Daktyloskopii
Tabela 3
Wyniki testu przeprowadzonego w Wydziale Daktyloskopii CLK KGP
Results of test performed in CFLPP Fingerprint Examination Department
Ślad
Zidentyfikowany, mogący
stanowić dowód w sądzie
Zidentyfikowany, niemogący
stanowić dowodu w sądzie
Podobny,
silne przekonanie
o zgodności śladu
z odbitką
Podobny,
słabe przekonanie
o zgodności śladu
z odbitką
nds
A
3
3
0
0
6
B
11
0
0
1
0
C
9
1
0
0
2
D
4
2
0
0
6
go identyfikacji. W tabeli 4 w kolumnie „Ocena angielska” zosta³y przedstawione iloœci „pewnych” minucji na
poszczególnych œladach oraz prawdopodobieñstwa wyst¹pienia uk³adu
tych minucji.
Ca³y warsztat identyfikacji nie wypracowa³ jednoznacznie kryterium
iloœciowego czy jakoœciowego, wg
którego nale¿y prowadziæ proces badañ identyfikacyjnych.
Ten sam test zosta³ przeprowadzony wœród ekspertów Wydzia³u
Daktyloskopii CLK KGP.
Wyniki testu uzyskane przez
pierwsz¹ grupê uczestników przedstawia tabela 3 i rycina 10.
Wyniki CLK KGP
100%
nds
90%
80%
Podobny, s³abe przekonanie
o zgodnoœci œladu z odbitk¹
70%
60%
Podobny, silne przekonanie
o zgodnoœci œladu z odbitk¹
50%
40%
Zidentyfikow any, niemog¹ cy
stanowiædowodu w s¹ dzie
30%
20%
Zidentyfikow any, m og¹ cy
stanowiædowód w s¹ dzie
10%
Uczestnicy testu zostali podzieleni
na dwie grupy:
ENFSI – „œlady mo¿na zidentyfikowaæ”.
0%
A
B
C
D
Œlad
– pierwsza grupa otrzyma³a pe³ny
materia³ badawczy – cztery œlady na jednym fotogramie (ryc. 8)
oraz kartê daktyloskopijn¹ z odbitkami porównawczymi,
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06
Ryc. 10. Graficzne przedstawienie wyników testu przeprowadzonego w Wydziale Daktyloskopii CLK
KGP
Fig. 10. Block diagram presenting results of test performed in CFLPP Fingerprint Examination
Department
77
Z PRAKTYKI
Tabela 4
Ocena œladów przeprowadzona na etapie ich kwalifikowania do dalszych badañ (bez materia³u porównawczego)
Evaluation of marks performed at pre-selection stage (without comparative prints)
Ocena polska
Ślad
Ocena angielska
druga grupa uczestników testu
A
B
- 3 minucje
- 5 cech klasycznych + linie szczątkowe
- Prawdopodobieństwo ~1/2000
- NDS
- 4 minucje
- 7 cech klasycznych + kropki
- Prawdopod obieństwo ~1/6,7x10
C
D
9
- WARUNKOWO
- 4 minucje
- 6 cech klasycznych
- Prawdopodobieństwo ~1/10
5
- NDS
- 3 minucje
- 4 cechy klasyczne
- Prawdopodobieństwo ~1/10
Zadaniem drugiej grupy uczestników testu by³o ustalenie, czy œlady
nadaj¹ siê do identyfikacji i ile maj¹
minucji. Uzyskane przez ni¹ wyniki
zosta³y przedstawione w kolumnie
„Ocena polska – druga grupa uczestników testu” w tabeli 4.
Podsumowanie
W niniejszym opracowaniu zwrócono uwagê na istotne czynniki, mog¹ce pojawiæ siê w trakcie identyfikacyjnych badañ daktyloskopijnych. Testy przeprowadzone podczas spotka-
4
- NDS
nia Grupy Roboczej Ekspertów Daktyloskopii ENFSI, jak równie¿ wœród
ekspertów Wydzia³u Daktyloskopii
CLK KGP potwierdzi³y istotny wp³yw
czynników psychologicznych na koñcowy wynik identyfikacji. Prawdopodobnie ka¿dy, kto po przeczytaniu artyku³u, wykona³ ten sam test, móg³
siê przekonaæ o du¿ym znaczeniu sugestii w ca³ym procesie identyfikacji
daktyloskopijnej.
Eksperci daktyloskopii w swojej
codziennej pracy powinni pamiêtaæ
o czynnikach psychologicznych takich jak: sugestia, autosugestia, pre-
sja, stany emocjonalne i motywacja,
które mog¹ wp³ywaæ na wyniki badañ. Musz¹ tak¿e zwracaæ uwagê na
Ÿród³a b³êdów w identyfikacji, na jakim etapie pracy mog¹ siê one pojawiæ oraz w jaki sposób mo¿na przeprowadziæ dzia³ania koryguj¹ce, które pomog¹ siê ich ustrzec.
Bo¿ena WoŸniak
Krzysztof Tomaszycki
ryc. 1–3: Paul Chamberlain
4–8: Itiel E. Dror,
ryc. 9–10 i tab. : autorzy
Uwaga Czytelnicy
Informujemy, że dostępny w sprzedaży jest „Zeszyt Metodyczny” nr 22 pt. Analiza DNA w systemie
SGM Plus.
Pozycja, przeznaczona nie tylko dla osób wdrażających się do badań DNA, ale także specjalistów badań DNA, powstała w wyniku konieczności opracowania nowego kompendium wobec znacznego postępu w kryminalistycznych badaniach DNA, wprowadzenia nowych metod badawczych i coraz nowocześniejszego sprzętu.
Autorami publikacji są eksperci Wydziału Biologii
CLK KGP: podinsp. mgr Ewa Wojtuszek, mgr Grażyna Rycerska i podinsp. mgr Ryszard Michalczak. Zakres tematyczny tytułu obejmuje metody izolacji,
oceny ilościowej, amplifikacji i elektroforezy DNA
oraz interpretację otrzymanych wyników.
Informacje dotyczące warunków składania zamówień można znaleźć na stronie internetowej CLK
KGP: http://www.policja.pl/clk/wydaw.htm
cena egzemplarza 22 zł
78
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06