Tradycje abstynenckie w Polsce

Tradycje abstynenckie w Polsce
Nieraz zadajemy sobie skądinąd istotne pytanie: Księża Biskupi ogłszają sierpień miesiącem trzeźwości, działają
bractwa i stowarzyszenia trzeźwościowe, odbywają się rekolekcje, a ludzie .... . Czy ta cała działalność ma sens?
Aby poprawnie odpowiedzieć na to pytanie, najpierw zastanówmy się, o jaką stawkę chodzi. Przychody ze
sprzedaży alkoholu to tyle samo, co jedna dziesiąta budżetu naszego państwa. Czyli rocznie około stu tysięcy
domków jednorodzinnych. A straty materialne (zniszczone mienie, absencje, odszkodowania, zapomogi itd.) są
wielokrotnie większe. Jakże kwitłaby gospodarka bez tego marnotrawstwa. Zaś rodziny dręczone problemem
alkoholowym same mogą sobie odpowiedzieć, co eliminacja tego problemu by dla nich oznaczała.
Sprawa jest wielka i efekty apostolatu trzeźwości sa znaczące. Spójrzmy tylko na kilka wybranych przykładów:
1. Pijaństwo było na Górnym Śląsku (zabór pruski) prawdziwą plagą społeczną w pierwszej połowie XIX
w. W uroczystość Matki Boskiej Gromnicznej 1844 r. ks. Alojzy Ficek, wraz o. Szczepanem
Brzozowskim, franciszkaninem, ogłosił, iż pragnie wprowadzić w swej parafii abstynencję od wódki i
napojów spirytusowych. Efekt? Do końca roku 1844, a więc zaledwie w ciągu kilku miesięcy,
właściciele śląskich gorzelni zlikwidowali 300 (!) przedsiębiorstw produkujących wódkę, zmalała też
znacznie liczba przestępstw. (za http://www.trzezwosc.nonpossumus.pl/)
2. Bractwa trzeźwościowe w zaborze rosyjskim odnosiły takie sukcesy w pracy trzeźwościowej, że
osławiony car rosyjski Mikołaj I "Pałkin" wydał nakaz ich rozwiązania, uzasadniając swą decyzję wręcz
groteskowym stwierdzeniem, że chcą ograniczyć wolność podległego mu ludu. Wolność w piciu wódki
bez ograniczeń. (za http://www.polonica.net/Czarna_Legenda_6.htm)
3. W okresie 1875 - 1914 spożycie alkoholu zmniejszyło się o połowę, z 9 do 4.5 litrów czystego spirytusu
na statystycznego mieszkańca. (Anna Wasak, Ocalić Polskę od pijaństwa, Nasz Dziennik)
4. Poniekąd potwierdzając przepowiednię błogosławionego ks. Bronisława Markiewicza "Albo Polska
bedzie trzeźwa, albo jej nie będzie wcale", Polska odzyskała niepodległość w 1918 r dnia 11 listopada w dzień wspomnienia św. Marcina, patrona abstynentów.
5. W okresie międzywojennym, który charakteryzował się dynamicznym rozwojem polskiego kapitału
(udział polskiej własności wzrósł z 20% do 90%), praca trzeźwościowa doprowadziła do stanu, gdy
spożeycie alkoholu było poniżej 1 l na głowę.
6. W roku 2001 Polska była w grupie dwóch krajów europejskich o najniższym spożyciu alkoholu na głowę
mieszkańca (spożycie w Polsce wynosiło na głowę 6,7 l w przeliczeniu na 100% alkohol, a w Unii
Europejskiej jedynie w Szwecji było lepiej, bo 4,9 l na głowę, zaś w innych krajach, jak Niemcy – 10,2 l,
Francja - 10,5, Irlandia - 10,8, Luksemburg - 12,4 litra na głowę) (za
http://www.qcm2.quicksilver.pl/img/27/Analiza%20rynku%20spirytusowego%20w%20Polsce%20%20Raport.pdf, tabela 17 str.18, oraz rysunek 5 str.17)
Naturalnie nie możemy popadać w euforię samouwielbienia, ale też niesłuszne byłoby samobiczowanie i
biadolenie nad bezsensownością działań. Pamiętajmy: Naturalnym stanem człowieka jest stan trzeźwości. Nie
ma racjonalnego powodu, dla którego stan ten człowiek chciałby zmieniać. Stąd ewidentne jest, że ku głupocie
picia popychają człowieka duchy nieczyste, co zresztą widać po owocach: rozwody, zabijanie ludzi przez
pijanych kierowców, zdrady małżeńskie, włamania do sklepów, by mieć co wypić, znęcanie się nad dziećmi itd.
Siły zła działaja w sposób zorganizowany i systematyczny. Przaeciwdziałać im można tylko w sposob
systematyczny i zorganizowany. Dlatego tak ważną role odgrywają powstające i odradzające się ruchy
trzeźwosciowe. Dlatego w wysiłkach na rzecz trzeźwości wazna jest chrześcijańska formacja. Ale także dobre
uczynki, takie jak modlitwa (o wytrwanie w abstynencji dla siebie i najbliższych, o dobrych abstynenckich
małżonków dla dzieci, o stałą trzeźwość dla całego Narodu, o uwolnienie uzależnionych z nałogu), post (czyli
niekorzystanie z własnych możliwosci korzystania życia, choć to korzystanie nie byłoby grzechem, na rzecz
służenia bliźniemu, jako ofiara dla Boga), jałmużna (ofiara ze swego wysiłku na rzecz promocji postaw
trzeźwościowych).
Wysiłki na rzecz trzeźwosci nie ograniczają się do rzeczywistości materialnej, lecz szereko wkraczają w wymiar
duchowy, wymiar swiętosci. Bóg za dobre czyny także w tej dziedzinie nagradza człowieka chwałą niebios,
czego dowodem jest wynoszenie do chwały ołtarzy przez Kościół wielu działaczy trzeźwościowych,do których
należą m.in.:
Błogosławiony ojciec Honorat Koźmiński (1829-1916)
znany z powoływanych przez niego zgromadzeń ukrytych, tzw. "bezhabitowych", z których niektóre
miały wpisane w swoje zadania apostolskie działalność trzeźwościową, jak np. istniejące do dziś
Zgromadzenie Służek Najświętszej Maryi Panny Niepokalanej. Nawiązywało ono do objawień Matki
Bożej w Gietrzwałdzie, która wezwała wiernych do wyrzeczenia się pijaństwa. (za
http://www.trzezwosc.nonpossumus.pl/)
Blogosławiony ks. Bronisław Markiewicz (1842-1912)
dostrzegał niebezpieczeństwa płynące z nadmiernego używania alkoholu i usilnie starał się temu
zjawisku przeciwdziałać. Swoją antyalkoholową działalność prowadził przede wszystkim na polu
parafialnym w czasie pracy duszpasterskiej. Wielkie znaczenie miała tu również jego walka literacka o
trzeźwość każdego Polaka, polskich rodzin, całego narodu i świata. Ks. Markiewicz w swej literackiej
działalności antyalkoholowej wyakcentował szczególną rolę Kościoła w pracy o trzeźwość jednostek i
narodów. Kształtowanie postaw trzeźwości wymaga ustawicznego oddziaływania i konsekwentnego
kontynuowania. Uważał, że zwalczanie alkoholizmu jest sprawą najpilniejszą, niezbędną i konieczną. (za
http://www.trzezwosc.nonpossumus.pl/)
Błogosławiony ks. Ignacy Kłopotowski (1866 - 1931)
wydawał dziennik "Polak-Katolik" oraz inne pisma skierowane do warstw najbiedniejszych.
Wielokrotnie dostrzegał wady polskiego katolicyzmu, zwłaszcza ludowego, i poprzez katechezę
medialną dążył do ich wykorzenienia. Do prostych ludzi przemawiał prostym, zrozumiałym dla nich
językiem, starając się osadzać ich wiarę na mocnych fundamentach ewangelicznych i zdrowej doktrynie
katolickiej. Głosił zawsze prawdę, nawet jeśli wiedział, że napotka opór. Propagował pozytywne
wartości, takie jak patriotyzm, pracowitość, uczciwość, ofiarność, odpowiedzialność. Zwalczał wszelkie
patologie w życiu społecznym, szczególnie gorąco występując przeciw prywacie, alkoholizmowi,
wszelkim nadużyciom. Ideały, które głosił, sam wcielał w życie.
Błogosławiony ks. Józef Czempiel (1883-1942) , męczennik
odpowiedziałny za Ruch Trzeźwościowy w diecezji katowickiej, zwolennik radykalnych form walki o
trzeźwość mieszkańców Śląska, uważając, że tylko abstynencja może obudzić i uratować zagrożone
pijaństwem masy robotnicze. Pochodził z domu wolnego od nałogów. Jego ojciec nie miał w zwyczaju
opuszczać rodziny dla kolegów w karczmie. Problem alkoholizmu należał jednak już od dawna do
głównych chorób społeczności śląskiej. Postanowił żyć w pełnej abstynencji. Decyzji tej pozostał wiemy
do końca życia. W Rudzie udało mu się wznowić aktywność Stowarzyszenia Wstrzemięźliwości. W
powołanym przez niego Stowarzyszeniu Abstynentów znalazło się niebawem około 800 parafian. W
1910 roku z jego inicjatywy powstała jedna z pierwszych na Śląsku poradni dla alkoholików. W parafii
rudzkiej przyczynił się do wyleczenia około 70 alkoholików. Był pierwszym prezesem Katolickiego
Związku Abstynentów (od 1923 roku), powołanego na Zjeździe Katolickim w Królewskiej Hucie.
Prezesował katowickiemu Kołu Księży Abstynentów (od 1924 roku), przewodził Śląskiej Lidze
Przeciwalkoholowej. Wchodził w skład Zarządu Głównego Związku Stowarzyszeń Katolików
Abstynentów (1924). W 1925 roku współorganizował w Katowicach VI Kongres Przeciwalkoholowy. W
1931 r. na X kongresie Przeciwalkoholowym zaproponowano mu wygłoszenie referatu pt. Ratowanie
alkoholików w parafii. Opiekował się klerykami-abstynentami w Śląskim Seminarium Duchownym w
Krakowie. Był członkiem Komisji dla zarządu majątku Seminarium Duchownego (1927). W parafii
wydał Zbiór pieśni przeciwalkoholowych, religijnych, narodowych i towarzyskich. Zbiorek ma charakter
podręcznego śpiewnika na wszelkie okazje - od liturgicznych po typowo biesiadne. (za
http://www.trzezwosc.nonpossumus.pl/)
Błogosławiony brat Fidelis Chojnacki (1906-1942), męczennik
bardzo zaangażowany w pracę nad otrzeźwieniem narodu, pracę nad przywróceniem społeczeństwu osób
uzależnionych (za http://www.trzezwosc.nonpossumus.pl/)
Błogosławiony Ks. Władysław Findysz (1907-1964), męczennik
napominał swych parafian, że rodzinie potrzebne jest Boże błogosławieństwo, udzielane podczas
sakramentalnego ślubu, by mogła ona prawidłowo funkcjonować. W 1963 roku ks. Findysz włączył się z
parafią w ogólnopolską akcję związaną z soborem. Wierni mieli ofiarować „soborowy czyn dobroci” za
biskupów obradujących w Watykanie. Proboszczowi trudno było mówić po operacji tarczycy, wysłał
więc do parafian listy. Jeśli gdzieś ojciec pił, a jego dzieci chodziły głodne, to wśród propozycji różnych
„soborowych czynów” wpisywał: „trzeźwość”.
Świętość innych osób, zabiegających o trzeźwość Narodu, jak np. ks. Blachnickiego (1921-1987), ks. Prymasa
Wyszyńskiego (1901-1981), czy Ojca Świętego Jana Pawła Drugiego (1920-2005) jest przedmiotem dociekań
Kościoła.
Warto wspomnieć mniej znanych kapłanów, walczących o trzeźwość Narodu w okresie zaborów: ks. Józef
Szafranek z Bytomia, ks. Leopold i Ludwik Markiewka (bracia) i o. Szymon Brzozowski. W 1906 Św. abp J.
Bilczewski nakazał, by dzieci przystępujące do I komunii św. składały przyrzeczenie abstynencji do 20 roku
życia (ta praktyka trwa w diecezjach polskich do dnia dzisiejszego). Polecił także tworzyć kółka abstynenckie
wśród duchownych przy Stowarzyszeniach Św. Wincentego a Paulo. Ponadto szerzył ideę dobrowolnej
abstynencji, w wyniku czego powstały 1906 Koło Abstynentów wśród alumnów seminarium oraz 1907 Związek
Księży Abstynentów dla Galicji i Bukowiny. Zwołany 1908 przez Św. bpa J. S. Pelczara synod diecezji
przemyskiej poleca, by przy każdym bractwie wstrzemięźliwości powstawały w parafii oddziały abstynenckie.
Ks. biskup tarnowski Józef Grzegorz Wojtarowicz (1791-1875) . zakładał na terenie swojej diecezji liczne
"Towarzystwa Trzeźwościowe", które były w Tarnowie wcześniej zupełnie nieznane wcześniej, gdzie zachęcał
wiernych do abstynencji lub do ograniczenia spożywania trunków. Patronem wielu dzieł trzeźwościowych był
męczennik II wojny światowej św. Maksymilian Maria Kolbe, który trzeźwość propagował przez różne dzieła,
szczególnie na łamach "Rycerza Niepokalanej". Po drugiej wojnie światowej ideę abstynencką krzewią
misjonarze trzeźwości, jak ks. Michał Żukowski, ks. Wiesław Osmólski, ks. Antoni Cząstka, o. Benignus Jan
Sosnowski (OFMCap), ks. Stefan Tarasiuk (SVD) bł. ks. Michał Sopoćko oraz działacze: dr Józef Rybicki, doc.
Zbigniew Wierzbicki, dr Aleksandra Majewska, ks. Władysław Padacz i in. Delegatami d/s Trzeźwości z
ramienia Episkopatu Polski byli kolejno biskupi: Piotr Dudziec, Henryk Strąkowski, Jan Mazur. (za "Ruch
abstynencki na świecie"
http://trzezwosc.ovh.org/index.php?name=Sections&req=viewarticle&artid=11&page=1)
Ku krzewieniu trzeźwości tworzono w Polsce oddolnie wiele organizacji. Wymieńmy tu tylko niektóre
1. Jednym z pierwszych polskich działaczy przeciwalkoholowych był Błogosławiony ojciec Jan Stanisław
Papczyński (1631-1701), spowiednik króla Jana Sobieskiego i założyciel zakonu OO. Marianów. Zdając
sobie sprawę z tego, że jedną z przyczyn chylenia się Polski ku upadkowi jest pijaństwo - poruszał ten
problem w swojej pracy duszpasterskiej a sam zdecydował się na abstynencję, nakazując jednocześnie jej
przestrzeganie sformowanemu przez siebie zakonowi. Z tego powodu zakon OO. Marianów można
uznać za prekursora polskich organizacji trzeźwościowych. (Bohdan T. Woronowicz. "Historia ruchów
trzeźwościowych i abstynenckich w Polsce" )
2. ojciec alkohologii polskiej dr Jakub Szymkiewicz (1175 -1818) oraz jego bliski współpracownik prof.
Jędrzej Śniadecki (1768 - 1838) utworzyli w Wilnie w 1817 roku Towarzystwo Szubrawców, którego
celem było zwalczanie "przywar i nałogów".
3. W 1837 w Sztumie utworzono Towarzystwo Wstrzemięźliwości,
4. Błogosławiony ks. Bronisław Markiewicz z Franciszkiem Wężykiem założył w 1839 Towarzystwo
"Powściągliwość i Praca",
5. W 1840 roku powstało "Centralne Towarzystwo ku przytłumieniu używania wódki w W. Ks.
Poznańskim" z siedzibą w Kórniku,
6. ks. Jan Alojzy Ficek w 1844 r założył Towarzystwo Wstrzemięźliwości i Trzeźwości,
7. Działalność trzeźwościową Braci Mniejszych Kapucynów w Zakroczymiu w 1844 r. rozpoczął o.
Rajmund Smerdziński. Kontynuował ją o. Franciszek Szymanowski i bł. o. Honorat Koźmiński, który
apostolstwo trzeźwości uczynił szczególnym charyzmatem zakładanych przez siebie zgromadzeń, m.in.
Zgromadzenia Służek Najświętszej Maryi Panny Niepokalanej.
8. W roku 1887 udało się zorganizować w Kórniku, Towarzystwo Szerzenia Wstrzemięźliwości.
9. W 1902 roku na terenie Galicji Wincenty Lutosławski założył bardzo prężne i związane z ideą
odrodzenia narodowego stowarzyszenie "Eleuteria - Wyzwolenie",
10. W 1903 powstało stowarzyszenie - "Eleusis" oraz "Towarzystwo Trzeźwości",
11. w 1906 roku powołano stowarzyszenie "Ethos".
12. Od 1902 roku działał na terenie Poznańskiego i Małopolski Związek Księży Abstynentów założony przez
alumnów Seminarium Duchownego w Poznaniu.
13. W Warszawie Towarzystwo Higieniczne utworzyło specjalny wydział przeciwalkoholowy, a w 1909
roku zorganizowało pierwszą w Polsce wystawę przeciwalkoholową.
14. Na terenie Królestwa Polskiego działały też takie organizacje przeciwalkoholowe jak "Przyszłość",
"Zaranie" (grupujące młodzież wiejską) oraz od 1909 roku młodzieżowa organizacja abstynencką w
Mińsku Mazowieckim.
15. Bł. ks. Józef Czempiel powołał Stowarzyszenie Abstynentów (ok. 1910 r).
16. W odrodzonej Polsce, udało się powołać (18 kwietnia 1919 w Warszawie) Polskie Towarzystwo Walki z
Alkoholizmem "Trzeźwość" jednoczące działaczy przeciwalkoholowych z byłych zaborów. Do bardziej
znanych organizacji trzeźwościowych i abstynenckich w okresie międzywojennym należały poza
"Trzeźwością":
1. Abstynencka Liga Kolejowców,
2. Koło Lekarzy Abstynentów,
3. Wileńskie Towarzystwo Walki z Alkoholizmem i Innymi Nałogami,
4. Katolicki Związek Abstynentów,
5. Polski Związek Księży Abstynentów,
6. Związek Nauczycieli Abstynentów,
7. Związek Akademików Abstynentów oraz
8. Polska Liga Przeciwalkoholowa.
Sługa Boży Ks. prałat Antoni Henryk Szuman
(http://www.meczennicy.pelplin.pl/?a=1&id=96&tekst=88) od pierwszych lat pracy kapłańskiej angażoał
się w ruch abstynencki. Prowadził w tej dziedzinie ożywioną działalność, zakładając w parafiach, gdzie
pracował, koła abstynenckie nazywane „Wyzwolenie”. W 1911 roku uczestniczył w Międzynarodowym
Kongresie Przeciwalkoholowym w Scheveningen w Holandii, a w 1934 roku na Polskim Kongresie
Przeciwalkoholowym w Krakowie wygłosił odczyt pt.: „Co przemawia za osobistą abstynencją kapłana”,
później w 1934 roku opublikowany w „Miesięczniku Diecezji Chełmińskiej”. Przez długi okres pełnił
obowiązki prezesa Pomorskiego Koła Księży Abstynentów, a z polecenia księdza biskupa chełmińskiego
Stanisława Wojciecha Okoniewskiego ułożył w 1931 roku nowy „Statut Bractw i Związku Bractw
Wstrzemięźliwości pod opieką MB Gromnicznej w Diecezji Chełmińskiej”.
Po wielu latach pracy polski ruch abstynencki zdołał wypracować własne metody działania, które
zwięźle sformułował kard. A. Kakowski, stwierdzając, że trzeźwość i umiarkowanie stopniowo
przygotowują do całkowitej abstynencji, natomiast całkowita abstynencja wielu prowadzi do trzeźwości
wszystkich.
17. sługa Boży ks. Franciszek Blachnicki w 1957 r. zainicjował akcję przeciwalkoholową nazwaną Krucjatą
Wstrzemięźliwości, reaktywowaną 8 czerwca 1979 r w Nowym Targu jako Krucjata Wyzwolenia
Człowieka.
18. Po II wojnie światowej inicjatorem franciszkańskiej akcji trzeźwościowej stał się o. Benignus Sosnowski
- twórca Ośrodka Apostolstwa Trzeźwości w Zakroczymiu.
19. W 1948 i 1949 r. na skutek katolickiej akcji antyalkoholowej 118 tyś. polskich katolików złożyło
przyrzeczenie abstynencji. Większość z nich wyrzekła się nie tylko wódki, ale również piwa i wina. (za
http://salwowski.msza.net/m/pub/czy-abstynencja-jest-niekatolicka.html)
20. 19 września 1982 r odbyła się pielgrzymka apostołów trzeźwości na Jasną Górę. Tam proklamowano
reaktywowanie działalności dawnych Bractw Trzeźwości pod nazwą Ruch Trzeźwości im. św.
Maksymiliana Kolbego.
21. W 1986 r założono w Kamesznicy Złotą Księge Małżeństw Wesel Bezalkoholowych Parafii
Kamesznica; dedykację do tej Księgi wpisał osobiście Ojciec Święty Jan Paweł II 5.7.1992 r podczas
pielgrzymki parafian ze swym proboszczem Ks. Władysławem Zązlem.
W tę paletę działań ku otrzeźwieniu wszystkich wpisuje sie także Ruch "Wesele Wesel" które w 1995 r
zainicjował ks. Władysław Zązel.
na podstawie http://www.trzezwosc.nonpossumus.pl/, http://trzezwosc.ovh.org/,
http://www.qcm2.quicksilver.pl/,