Wyjdźmy do tradycyjnego sadu!

Wyjdźmy do tradycyjnego sadu!
Zachęta dla właścicieli tradycyjnych sadów owocowych, aby już dzieciom
przedszkolnym przybliżać różnorodność tradycyjnego sadu, by mogły ją
poznać wszystkimi zmysłami, i aby nabrały ochoty na owoce z tradycyjnego
sadu.
Koncepcja edukacyjna trzygodzinnego programu w tradycyjnym sadzie owocowym
oraz impulsy do bardziej intensywnego zajęcia się tym małym rajem na wsi.
Dla piętnastoosobowej grupy dzieci (maksymalnie 20 osób)
© 2013 Wydawnictwo Zeitbild
Opracowana przez: Birgit Fleischer, wykonującą wolny zawód: biolog
na zlecenie Chrześcijańsko - Społecznego Stowarzyszenia Edukacyjnego Saksonii
Koncepcja opracowana została w ramach projektu „Nowe Drogi dla Edukacji
Ekologicznej w Saksonii i na Dolnym Śląsku" i nadaje się do przeprowadzenia
niemiecko - polskiego spotkania dla dzieci.
Projekt finansowany z Programu Operacyjnego Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego.
Spis treści
Po co taka koncepcja edukacyjna? …………………....................................................
3
Cel.......……………………………………..…………………......................................................
3
Metoda postępowania przy tworzeniu koncepcji......……………….................................
3
Warunki do realizacji.......................…………………...................................................... 4
Propozycja programu.………………………………............................................................ 4
Zalecana literatura oraz materiały do pogłębienia i poszerzenia programu.................. 9
Załącznik z materiałami:
-Książeczka do malowania i rysowania z ćwiczeniami, tradycyjny sad owocowy
-Zdjęcia larwy owocówki jabłkóweczki oraz dorosłej owocówki
-Zdjęcia drzew owocowych w różnych porach roku (do pokolorowania)
-Pomysły na stworzenie osobistego obrazu drzewa:
zdjęcia Archimboldo i Aignera
-Przepis na stateczki jabłkowe
2
Po co taka koncepcja edukacyjna?
W Saksonii tradycyjne sady owocowe należą do biotopów chronionych. Mimo tego, w ciągu
ostatnich dziesięcioleci wiele starych sadów owocowych zlikwidowano z powodu rozwoju
terenów mieszkaniowych, braku rentowności (częściowo związane jest to z brakiem
pielęgnacji) oraz mechanizacji i intensyfikacji rolnictwa. Zachowane sady często są stare lub
są w bardzo złym stanie. Ich zachowanie ściśle związane jest z intensywniejszym
wykorzystywaniem w przyszłości. Koncepcja ma być zachętą i wsparciem dla właścicieli
tradycyjnych sadów owocowych do działań w zakresie edukacji ekologicznej, aby już
najmłodszych zachęcić do zasmakowania w owocach z tradycyjnych sadów i pobudzić radość
z przebywania w sadzie. Głównym działaniem jest idea „zachowania poprzez wykorzystanie“.
Tradycyjne sady owocowe są bogatym źródłem, które może zaspokoić ciekawość dzieci
i oferują miejsce, w którym mogą one zaspokoić swoją potrzebę ruchu. Sady świetnie nadają
się również do wykonywania wspólnych prac.
Cel dydaktyczny
Dzieci powinny poznać tradycyjne sady owocowe jako miejsce do zabawy, obserwacji,
odkrywania, ale także do podjadania świeżych owoców oraz jako źródło dobrych składników
do soków, gotowania i pieczenia. Dzieci powinny zbudować więź z takim sadem owocowym.
Przy takich doświadczeniach rośnie prawdopodobieństwo, że przyczynią się one później do
zachowania tych elementów krajobrazu. U dzieci kiełkuje motywacja do angażowania się
w przyszłości w działania w zakresie zachowania istnienia sadu lub w zakładanie nowych
tradycyjnych sadów.
Metoda postępowania przy tworzeniu koncepcji
Przed opracowaniem koncepcji przeprowadzone zostały rozmowy z właścicielami
tradycyjnych sadów owocowych oraz małymi inicjatywami sprzedażowymi, aby dowiedzieć
się jakie są dotychczasowe doświadczenia z realizacją działań edukacyjnych dotyczących
tego zagadnienia oraz aby dowiedzieć się, w którym miejscu potrzebne jest wsparcie.
Okazało się, że przede wszystkim istnieje zapotrzebowanie na proste materiały, które
właścicielowi tradycyjnego sadu owocowego ułatwią przygotowanie dnia projektowego,
i które umożliwią dzieciom efektywną naukę (w ramach kontynuacji zajmowania się tą
tematyką).
Mając to na uwadze przygotowana została dwunastostronicowa książeczka z ćwiczeniami, do
malowania i rysowania, którą można wykorzystać do pracy z dziećmi podczas dnia
projektowego, ale także w ciągu całego roku. Wspierana ma być obserwacja we wszystkich
porach roku oraz wzmocnienie więzi z położonym w pobliżu tradycyjnym sadem owocowym,
jego mieszkańcami i użytkownikami.
Podziękowania dla pani Ramony Ladusch z Kreba-Neudorf oraz dla pana Thomasa Höhne
– Strowie Rachlau, pani Frau Pech, przedszkola Wittichenau za cenne wskazówki przy
opracowywaniu koncepcji książeczki z ćwiczeniami.
3
Warunek do realizacji programu
-możliwie bogaty w gatunki i odmiany tradycyjny sad owocowy lub większe skupisko drzew
owocowych, miejsce/pomieszczenie - także do działań praktycznych
Konieczne materiały (w zależności od organizacji części praktycznej):
- małe koszyki do zbierania owoców
- urządzenie do zrywania owoców
- kredki (dzieciom przedszkolnym zlecić przyniesienie ze sobą)
- odtwarzacz CD
- płyta CD „Apfelklops & Co“ (istnieje możliwość zamówienia, patrz spis literatury)
szczególnie pasują utwory nr 4- „Einen Apfel jeden Tag“, 17 „Rezept gerappt“, 18- „Guten
Appetit“
- zeszyty ćwiczeń dla każdego dziecka „Książeczka do malowania i rysowania z ćwiczeniami,
tradycyjny sad owocowy“ , dostępna w CSB e.V. , Kurze Straße 8, 01920 Nebelschütz, OT
Miltitz, tel.: 0049-35796/971-24
- chusty do zawiązania oczu
Propozycja programu (na 3 godziny)
Aby dzieci były skoncentrowane, należy naprzemiennie stosować spokojne i bardziej
ożywione działania edukacyjne, słuchanie i bycie aktywnym.
Na początek (5 -10 min)
Krótkie powitanie, prezentacja i kilka słów na temat historii sadu tradycyjnego (np. Kto go
zasadził, ile lat mają drzewa? Dlaczego sad tradycyjny tak się nazywa? (ponieważ drzewa
rozmieszczone są swobodnie na łące) oraz informacja, że wcześniej tradycyjne sady przez
cały rok zaopatrywały gospodarstwo domowe w owoce.
Ewentualne dalsze pytania do dzieci, które wpływają na zainicjowanie rozmowy: Kto ma, lub
czyi dziadkowe mają tradycyjny sad owocowy lub drzewa owocowe w ogrodzie? Co tam
rośnie? Czy owoce są przetwarzane, jeżeli tak, to w jaki sposób?
Krótka informacja o tym, co dzieci będą robiły.
Rozpoznanie terenu przez dzieci (10 min)
Zadanie dla dzieci: „Jakie gatunki drzew (i owoców) znajdują się w tradycyjnym sadzie?
Przynieście "dowody"! i wybierzcie drzewo, które szczególne się Wam podoba.
Wspólna ocena (15 min)
Omówienie tego, co zostało obejrzane i znalezione - przygotowanie małej wystawy. Wyraźnie
widać, że owoce z tradycyjnego sadu są mniej jednolite niż "owoce plantacyjne" i w wielu
jabłkach można znaleźć robaka.
Poprzez celowo zadawane pytania można dzieciom przybliżyć te aspekty. Czym te owoce
różnią się od owoców oferowanych w supermarkecie? Jaki owad powoduje "robaczywienie
jabłek"?
Pojawią się wyjaśnienia, że drzewa w sadach tradycyjnych nie są pryskane, a owocówka
jabłkóweczka - motyl - składa swoje jaja w kwiatostanach jabłoni. Z jaja wylęga się
gąsienica, która żywi się miąższem owocu i nasionami. Owocówka jabłkóweczka
prezentowana jest na obrazku (patrz załącznik z materiałami).
Zauważamy przy tym, jak dobrze potrafi się ukryć na korze jabłoni.
4
Aby obrazowo opowiedzieć o cyklu rozwojowym owocnicy jabłkóweczki, można wykorzystać
książkę Erica Carle „Die kleine Raupe Nimmersatt“. W tym przypadku nienasycona gąsienica
wgryza się w niezliczoną ilość owoców …..aż do przepoczwarzenia. (10 min)
Praca własna (10 min)
Każde dziecko otrzymuje książeczkę do malowania i rysowania, z ćwiczeniami, dotyczącą
tradycyjnego sadu i maluje w niej znalezione gatunki owoców.
Działanie/ Gra ruchowa (10 min)
Gra w sałatkę owocową (nadaje się także do realizacji w pomieszczeniach, dzieci mogą
siedzieć w kole, na krzesełkach).
Dzieci stoją w kole (każde miejsce zaznaczane jest jabłuszkiem położonym na ziemi).
Każdemu dziecku przydzielany jest owoc (np. odliczamy: jabłko, gruszka, śliwka,
wiśnia...jabłko, gruszka...) tak, że przy udziale 20 dzieci 4-5 z nich to ten sam owoc. Na
środku stoi dziecko, które nie ma swojego miejsca, ale które chciałoby takie miejsce dla
siebie znaleźć. Jeżeli dziecko to powie np. "jabłko", wszystkie "dzieci - jabłka" muszą zmienić
miejsce, a dziecko ze środka próbuje znaleźć miejsce dla siebie. Jeżeli dziecko zawoła
"sałatka owocowa" wszystkie dzieci muszą zmienić miejsce. Dziecko, które nie znajdzie
miejsca dla siebie staje w środku i kontynuuje grę.
Czas na mały posiłek oraz dokładne przyglądanie się i wyostrzenie zmysłu smaku (25 min)
- Degustacja odmian (na początek zaleca się 4-5 odmian)
oraz zagadka związana z odmianami jabłek - grupa dzieci z zawiązanymi oczami otrzymuje
od drugiej grupy dzieci kawałki jabłek do spróbowania i dzieci muszą zgadnąć jaka to
dokładnie odmiana jabłek.
Można wyjaśnić dzieciom, że w naszej szerokości geograficznej można znaleźć bardzo dużo
(ponad 1000) odmian jabłek, które różnią się wyglądem, smakiem, czasem dojrzewania
i okresem przechowywania oraz możliwościami ich przetwarzania.
Podczas degustacji można na przykład zadawać następujące pytania: Które z próbowanych
odmian były słodsze, które kwaśniejsze? Czy owoc, który wygląda na najsmaczniejszy,
rzeczywiście jest najsmaczniejszy? W swoich ćwiczeniach dzieci zaznaczają, która z
próbowanych odmian smakowała im najbardziej (wcześniej prowadzący zapisuje w
ćwiczeniach ich nazwy).
Poznawanie jabłek poprzez dotykanie ich (5 min)
Kto jest wstanie rozpoznać jabłko, które dotykał z zasłoniętymi oczami? Jest to dobre
ćwiczenie, które oprócz różnic smakowych, pozwala na zwrócenie uwagi na właściwości
skórki.
Część praktyczna: (1 - 1,5 godziny)
W zależności od wyposażenia pomieszczeń u podmiotu realizującego projekt, część ta może
zostać przeprowadzona w bardzo różny sposób. Pokazane są różne warianty, które można ze
sobą łączyć.
Wprowadzenie piosenką z płyty CD „Apfelklops und Co“ – „Einen Apfel jeden Tag!“ (pol.
"Jedno jabłko dziennie"), krótka ewaluacja z dziećmi - wynik: Jabłka są zdrowe!
5
Wariant 1
Jeżeli dostępna jest prasa do wyciskania soku owocowego:
Wspólne wyciskanie soku, wraz ze wszystkimi przygotowaniami (zbieranie, mycie,
przebieranie, krojenie) oraz degustacja soku
Wariant 2
Jeżeli nie ma do dyspozycji piekarnika i kuchenki
- Sałatka owocowa - wszystkie dzieci mogą kroić owoce i robić sałatkę
- Stateczki jabłkowe (proste i efektowne) - (przepis - patrz załącznik i książeczka o
tradycyjnym sadzie owocowym), potrzebna gofrownica
- Przygotowanie krążków jabłkowych: nadziać je na patyk lub zawiesić na sznurku, można go
zamocować nad kaloryferami w przedszkolu
Potrzebne będą: nożyki do wycinania gniazd nasiennych, małe deseczki i noże
Wariant 3
Jeżeli dostępny jest piekarnik i/lub płyta grzejna
- Pieczenie jabłecznika lub „jabłka w szlafroczku“ (ciasto naleśnikowe z kawałeczkami jabłek)
- Mus jabłkowy (ewentualnie z plackami drożdżowymi)
- Jabłka pieczone
(do tego pasuje piosenka „Rezept gerappt“ z płyty CD „Apfelklops und Co“)
Potrzebne będą: nożyk do wycinania gniazd nasiennych, przecierak Flotte Lotte, noże,
deseczki
Dzieci mają dużo radości w czasie, gdy obieraczka do jabłek "produkuje" długie węże ze
skórki oraz tnie jabłka na okrągłe pierścienie; skórki można wykorzystać do przygotowania
herbaty lub galaretki jabłkowej.
Dodatkowa oferta uzupełniająca:
-
Filcowanie: rozpoczynamy od pestki z czereśni lub śliwki i filcujemy małe czereśnie
i śliwki. W działaniach chętnie wesprze Was Jana Uecker. (Kontakt:
[email protected], tel.: +49 35895/149986) (1,5 godziny)
-
Przygotowanie prostych hoteli dla owadów (suche źdźbła trocin tniemy na 15 cm
kawałki, łączymy je drutem i zawieszamy na drzewie). Wyjaśniamy tryb życia pszczół
samotnic (instrukcja w bezpłatnym zeszycie Saksońskiej Fundacji Krajowej Przyroda
i Środowisko - patrz zalecana literatura) (20 min)
-
Badacz łąk w tradycyjnych sadach: dzieci wyposażone w pojemniki z lupą spacerują
po łące, obserwują, rysują i opowiadają pozostałym dzieciom o tym, co odkryły
(30 – 60 min)
-
Malowanie w osobistej książeczce o tradycyjnym sadzie owocowym:
Moje ulubione drzewo i ja
Mój owocowy obraz:
Wprowadzenie do malowania martwej natury z różnymi owocami lub "owocowej
twarzy" na bazie obrazków Archimboldo (spójrz na załącznik z materiałami). Dzieci
6
mogą też spróbować możliwie szczegółowo namalować swoją ulubioną odmianę
owoców. Wzorem może tu być bawarski „jabłkowy ksiądz“ Korbinian Aigner, który
bardzo dokładnie zaprezentował ponad 600 portretów poszczególnych odmian.
(prezentacja w załączniku z materiałami) (30 min)
W czasie, kiedy piecze się ciasto... lub po części praktycznej
Jabłko w piosenkach, wierszykach i bajkach (10-15 min)
Pytanie do dzieci: Jakie znacie piosenki, wierszyki, bajki, w których pojawia się jabłko?
Po wcześniejszym uzgodnieniu, dzieci z przedszkoli można dobrze przygotować do tego
ćwiczenia.
Można też zaśpiewać z dziećmi piosenkę „In einem kleinen Apfel“ i kroić przy niej jabłka w
poprzek, wzdłuż oraz dokładnie je obserwować.
Jeżeli poprosimy dzieci, to na pewno chętnie skorzystają ze swojego "repertuaru owocowych
wierszyków i piosenek", zaczną mówić o Śpiącej Królewnie itp. (więcej piosenek i wierszyków
na płycie CD z materiałami dydaktycznymi do tematu tradycyjny sad owocowy)
Przekazywanie informacji o tym, jak powstaje jabłko (10-15 min)
Nawiązując do piosenki „In einem kleinen Apfel“ można dobrze pracować w zakresie
następujących tematów:
-Drzewo owocowe w czterech porach roku.
Do pomocy można wykorzystać cztery karteczki, na których pokazane jest drzewo owocowe
w czterech porach roku (patrz materiały w załączeniu). Karteczki te dzieci mogą w
przedszkolu pokolorować.
Dzieci układają rysunki w odpowiedniej kolejności i opisują, co na nich widzą.
-Od kwiatu do jabłka
Zadając odpowiednie pytania, np.: Dlaczego pszczoły szukają kwiatów?, prowadzący
program zmierza do tego, że podczas zbierania nektaru i pyłków "przy okazji" dochodzi do
zapylenia, i że tylko po udanym zapyleniu z kwiatu może powstać jabłko.
Opowiada on również, że wiosną lub jesienią "fryzjer" musi regularnie ciąć drzewa, aby
owoce mogły się dobrze rozwijać.
-Od pestki jabłka do jabłoni
… i w końcu z każdej pestki jabłka mogłaby urosnąć jabłonka
W przypadku grup szczególnie zainteresowanych i skoncentrowanych, można jeszcze
pokrótce omówić zagadnienie uszlachetniania, a jeszcze lepiej, pokazać ten proces podczas
kolejnej, wiosennej wizyty na łące.
Możliwość zakończenia (ewent. także w przedszkolu) (10 min)
Wszystkie dzieci naśladują ruchem życie jabłoni w różnych porach roku.
Prowadzący opowiada i modyfikuje, spontanicznie, zgodnie z własnymi odczuciami
i temperamentem:
Jest zima:
Drzewo jest głęboko zakorzenione i pewnie stoi z wyciągniętymi gałęziami. (Dzieci stoją na
nogach i wyciągają ramiona do góry).
Śnieg obciąża ich gałęzie.
7
Ptaszek siada na gałęzi i zaczyna gwizdać piosenkę…..Drzewo marzy o wiośnie.
Zaczynają je swędzieć gałązki (paluszki poruszają się). Pąki kwiatowe są niespokojne, chcą
wystrzelić i pokazać się w pełnej okazałości. Jest ich coraz więcej, coraz więcej, aż drzewo
pokryje sie nimi, wygląda prawie jak pokryte kwiecistym śniegiem.
Kwiaty przyciągają swoim słodkim nektarem liczne pszczoły i w mig latają one z brzękiem
dookoła drzewa. Bzzzzz - dzieci zataczają rękami koła wokół głowy i naśladują brzęczenie.
W końcu źródło nektaru jest wyczerpane, a kwiaty zaczynają więdnąć. Z niektórych z nich,
tych, które zostały zapylone przez pszczoły, powstają małe jabłuszka…..
(dzieci zaciskają piąstki naśladując małe jabłuszka i powoli otwierają je, aż do momentu,
kiedy jabłka są naprawdę ładne, duże, okrągłe i dojrzałe)
Jaś spaceruje ……i silnie potrząsa pniem... (wszystkie dzieci potrząsają) lub wieje wiatr –
gałęzie kołyszą się na wietrze (dzieci kołyszą ramionami), niektóre jabłka spadają na
ziemię……(dzieci kucają i pozwalają piąstkom opaść na ziemię)
Jaś zbiera je szybko do koszyka (wszystkie dzieci zbierają) i zanosi mamie.
Mama obiera jabłka, kroi je i gotuje z nich pyszny mus (dzieci za każdym razem wykonują
odpowiedni ruch - najpierw mieszanie w garnku a później np., klepanie się po brzuchu z
zadowolenia)
Pożegnanie i perspektywa kolejnego spotkania wiosną, w okresie kwitnienia
drzew.
8
Zalecana literatura oraz materiały do pogłębienia i poszerzenia programu (np.
także w przedszkolu)
CSB e.V. (Wydaw.)- Multimedia-CD materiały dydaktyczne do tematyki tradycyjnych sadów
owocowych, dostępne w CSB e.V. , Kurze Straße 8, 01920 Nebelschütz, OT Miltitz
Carle Eric: Die kleine Raupe Nimmersatt
Klein, Angela: Nichts wie raus auf die Streuobst-Wiese (Naturerlebnis, Ideen zum
Wahrnehmen, Forschen, Beobachten Bewegen), Verlag an der Ruhr 2010, ISBN 978-38346-0719-5
Lobe, Mira: Der Apfelbaum
Jest to podróż przed wszystkie pory roku, poezja dziecięca. Dzieci poznają mieszkańców
jabłoni, ich tryb życia oraz dowiedzą się jak ważne jest to, aby mieć przyjaciół.
Renner Franz: Jakob Fischer…der Schöne aus dem Oberland, ISBN 3-938992-38-7 (mała
książeczka z obrazkami, która opowiada historię odmiany „Jakob Fischer“, koszt 4,80 €,
możliwość zamówienia: [email protected])
Sächsische Landesstiftung Natur und Umwelt (2013): Warum? – Darum! Umweltethik für
Kinder- Heftchen – Bauer Bienle: Essen mit Spaß - aber was? und Wilma Wildbiene: Mein
Recht – echt?
Zehnder/Holderied, Das Klassenzimmer im Grünen (pol. zielona klasa)
Przewodnik: rok szkolny z tradycyjnym sadem owocowym
W przewodniku objaśnione zostały różne tematy związane z tradycyjnym sadem owocowym
w ciągu całego roku. Jest to podstawa do realizacji zajęć projektowych w szkołach oraz
przy współpracy pomiędzy szkołami i stowarzyszeniami, zebrane są w nim różne pomysły.
Najróżniejsze tematy dotyczące pielęgnacji drzew, wykorzystania owoców oraz prezentujące
świat roślin i zwierząt - dla dzieci w wieku szkolnym, z częścią lekcyjną i praktyczną: podczas
lekcji przekazywane są treści fachowe, które następne realizowane są w praktyce.
CD "Apfelklops & Co" , 18 piosenek związanych z odżywianiem się i ruchem, długość ok. 41
min., zeszyt z piosenkami i nutami, rok wydania: 2001, wydawca: Bundeszentrale für
gesundheitliche Aufklärung (BZgA)
Piosenki dziecięce świetnie nadają się do przekazywania treści związanych ze zdrowym
trybem życia w sposób interesujący i zajmujący. Wydawca chce zaciekawić dzieci zdrowym
jedzeniem, które smakuje i wspiera wzrost, koncentrację oraz sprawność i, wraz z
odpowiednią ilością ruchu, zapobiega występowaniu chorób.
Możliwość zamówienia:
Nr zamówienia: 99650005; CD oraz zeszyt z piosenkami i nutami
Opłata ochronna: 6,- Euro wraz z przesyłką
BZgA, 51101 Köln, nr faksu +49 221-8992-257
9