VIII Regionalny konkurs poświęcony wartościom głoszonym przez

Transkrypt

VIII Regionalny konkurs poświęcony wartościom głoszonym
przez świętego Jana Pawła II pn. „Bądź Wielkim”
- MATERIAŁY DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNAZJALNYCH -
Drodzy uczniowie!
Serdecznie zapraszamy Was do udziału w VIII edycji Regionalnego konkursu poświęconego
wartościom głoszonym przez świętego Jana Pawła II pn. „Bądź Wielkim”.
Głównym celem tego konkursu jest zachęcenie Was droga młodzieży, do nieustannego
zaznajamiania się z nauczaniem i działalnością Papieża – Polaka.
W tym celu Organizatorzy konkursu przygotują dla Was pisemny test, który zostanie
opracowany wyłącznie na podstawie przygotowanych przez materiałów (w załączeniu).
Test będzie się składał z 35 pytań. Na każde pytanie testowe będzie tylko jedna odpowiedź
mająca potwierdzenie w materiałach przygotowanych przez Organizatorów. Odpowiedzi inne, pomimo
że w innych źródłach mogą być wskazywane jako prawidłowe, nie będą uznawane za prawidłowe.
Na materiały, o których wyżej mowa składa się:
I. Biografia św. Jana Pawła II
II. Kronika Pontyfikatu Jana Pawła II w okresie 16.10.1983 r. – 15.10.1988 r.
III. Informacja na temat procesu załamywania się i upadku systemów komunistycznych
w Europie Środkowo-Wschodniej
IV. Informacja na temat wybranych podróży zagranicznych Jana Pawła II
Ponadto organizatorzy informują:
1) od uczniów przystępujących do I etapu konkursu (test szkolny) nie będzie wymagana
znajomość dziennych i miesięcznych dat dotyczących poszczególnych wydarzeń – wystarczy znać tylko
rok wydarzenia;
2) dotyczy to również informacji na temat podróży zagranicznych Jana Pawła II
w okresie 16.10.1988 r. – 15.10.1993 r. - nie jest wymagana znajomość kolejności pielgrzymek, ani
dokładnych dat dziennych i miesięcznych z wyjątkiem pełnych dat dotyczących podróży Papieża do
Polski - 51 i 52 podróż zagraniczna (oznacza to, że nie jest wymagana wiedza np. którą z kolei
papieską podróżą zagraniczną była i w jakich dniach przebiegała pielgrzymka Jana Pawła II do USA
w 1993 r. – wystarczy znać tylko rok pielgrzymki);
3) w przypadku charakterystyki podróży zagranicznych Jana Pawła II należy zwrócić uwagę na
najważniejsze ich przesłanie, charakterystyczne zdarzenia;
4) w przypadku, gdy organizatorzy uznają, że jakaś data wymaga szczególnego zapamiętania
(dzień - miesiąc - rok) – w przedstawionych materiałach (np. w „Kronice pontyfikatu” lub „Biografii
św. Jana Pawła II”) pełna data dzień – miesiąc – rok została wytłuszczona i może być wymagana
w teście;
5) w przypadku życiorysów błogosławionych i świętych należy posiąść ogólną wiedzę na temat
kim byli, w którym wieku żyli, czym się wsławili, w jakich okolicznościach zmarli, dlaczego zostali
ogłoszeni błogosławionymi/ świętymi, w którym roku zostali beatyfikowani lub kanonizowani przez
Jana Pawła II.
Drodzy uczniowie!
Mamy nadzieję, że wielu z Was odpowie na nasze zaproszenie. Życzymy Wam powodzenia
w zmaganiach konkursowych.
Organizatorzy konkursu
1
I. BIOGRAFIA św. JANA PAWŁA II
Dzieciństwo i młodość
-
-
Karol Wojtyła urodził się w 18 maja 1920 r. w Wadowicach;
Był drugim synem Karola Wojtyły-seniora i Emilii z Kaczorowskich.
Został ochrzczony 20 czerwca 1920 r. w kościele Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny
i otrzymał imiona Karol Józef.
Rodzina Wojtyłów żyła skromnie. Jedynym źródłem utrzymania była pensja ojca –
wojskowego urzędnika w Powiatowej Komendzie Uzupełnień w stopniu porucznika.
Matka pracowała dorywczo jako szwaczka. Edmund, brat Karola, po ukończeniu
wadowickiego gimnazjum studiował medycynę w Krakowie i został lekarzem. Wojtyłowie
mieli jeszcze jedno dziecko – Olgę, która zmarła zaraz po urodzeniu w 1914 w Krakowie.
Matka Emilia zmarła 13 kwietnia 1929 r. - miała 45 lat.
Trzy lata później w 1932 r. zmarł na szkarlatynę w wieku 26 lat jego jedyny brat Edmund.
Chorobą zaraził się od swojej pacjentki w szpitalu w Bielsku.
Karol po ukończeniu szkoły podstawowej, od 1931 r. kontynuował edukację
w Państwowym Męskim Gimnazjum im. Marcina Wadowity w Wadowicach.
W maju 1938 r. Karol zakończył naukę w gimnazjum otrzymując świadectwo maturalne z
oceną celującą, która umożliwiała podjęcie studiów na większości uczelni bez egzaminów
wstępnych.
Studia i dojrzewanie duchowe
-
-
Karol Wojtyła wybrał studia polonistyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu
Jagiellońskiego. Studia rozpoczął w październiku 1938 roku.
W pierwszym roku studiów Wojtyła przeprowadził się wraz z ojcem do rodzinnego domu
matki przy ul. Tynieckiej 10 w Krakowie.
Wojna odebrała K. Wojtyle możliwość kontynuowania studiów. Aby uchronić się przed
wyjazdem na przymusowe roboty, od września 1940 r. Karol rozpoczął pracę jako
robotnik w kamieniołomie na Zakrzówku, potem dostał pracę jako robotnik w Zakładach
Chemicznych Solvay w Borku Fałęckim, gdzie pracował do sierpnia 1944 r.
Początek roku 1941 przyniósł Karolowi bolesne i trudne doświadczenie. 18 lutego zmarł
Jego ojciec w wieku 62 lat. Pogrzeb odbył się 22 lutego w kaplicy na cmentarzu
Rakowickim, gdzie został pochowany obok swej żony Emilii, w grobowcu który stał się
rodzinnym grobowcem Wojtyłów.
Kapłaństwo, praca naukowa i twórcza
-
-
Rok 1942 był dla Karola Wojtyły przełomowy. Nadal pracował w Solvayu, uczestniczył
w teatralnych poczynaniach rapsodyków. Na początku tegoż roku podjął studia na tajnym
uniwersytecie. Nie kontynuował jednak polonistyki, rozpoczął studia teologiczne na
Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W okresie od kwietnia 1945 do
sierpnia 1946 roku Karol Wojtyła pracował na uczelni jako asystent.
Zbliżał się czas przyjęcia święceń kapłańskich, a wraz z nimi pojawiały się marzenia,
jakby powracające z wadowickich czasów. Karol Wojtyła pragnął wstąpić do karmelitów
bosych. Jego marzenia o habicie nie zostały spełnione. Książę metropolita Adam Stefan
Sapieha stanowczo odmówił, twierdząc, że w archidiecezji po stratach wojennych bardzo
2
-
-
-
-
-
-
-
potrzebni są księża tzw. świeccy, a nie zakonni. (To samo powtórzył po paru latach, kiedy
to ks. Wojtyła ponowił prośbę o zgodę na wstąpienie do karmelitów bosych w Krakowie.)
Dnia 1 listopada 1946 roku Książe Adam Stefan Kardynał Sapieha, wyświęcił Karola
Wojtyłę na księdza w prywatnej kaplicy, który swoją mszę prymicyjną odprawił w Dzień
Zaduszny.
W dniu 15 listopada 1946 roku (dwa tygodnie po wyświęceniu) ksiądz Karol Wojtyła
został wysłany przez Księcia Metropolitę Sapiehę na studia do Rzymu, gdzie
kontynuował studia na Papieskim Międzynarodowym Athenaeum Angelicum (obecnie
Papieski Uniwersytet Świętego Tomasza z Akwinu (Angelicum) w Rzymie.
Napisał po łacinie rozprawę doktorską Zagadnienie wiary w dziełach u świętego Jana od
Krzyża. Dla potrzeb doktoratu nauczył się języka hiszpańskiego, by czytać teksty
renesansowego mistyka w oryginale. Z powodu braku funduszy na wydanie rozprawy
drukiem nie uzyskał stopnia doktorskiego. Tytuł ten został mu przyznany na Wydziale
Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w grudniu 1948 r. na podstawie tej samej
dysertacji.
W czerwcu 1948 roku wrócił do Polski. W lipcu tego roku został skierowany do parafii
Niegowić, gdzie pełnił funkcję wikarego i katechety. Ksiądz Karol Wojtyła prowadził
Żywy Różaniec oraz pomagał młodzieży w amatorskim teatrze. Pod Jego kierownictwem
młodzież wystawiła sztukę "Gość oczekiwany" Zofii Kossak-Szczuckiej. Wolny czas
starał się spędzać z młodzieżą na łonie natury.
W marcu 1949 roku ksiądz Karol przeniesiony został do parafii św. Floriana
w Krakowie. Pełnił w niej funkcję wikariusza, sprawując sakramenty i zajmując się
młodzieżą akademicką. Nadal wyprawiał się na wycieczki z młodzieżą. Podczas wielu
wycieczek ksiądz Wojtyła starał się zmylić ówczesną milicję, dlatego zdejmował sutannę
i powiedział, że mogą go nazywać „wujkiem”.
W 1951 po śmierci kardynała Sapiehy, Karol Wojtyła został skierowany na urlop w celu
ukończenia pracy habilitacyjnej. Dużo uwagi poświęcał także pracy publicystycznej, pisał
eseje filozoficzne i szkice. Często publikował w krakowskich periodykach katolickich:
miesięczniku „Znak” i „Tygodniku Powszechnym” - m.in. pod pseudonimem Andrzej
Jawień ukazywały się jego artykuły i wiersze.
Pracę habilitacyjną "System etyczny M. Schelera jako środek do opracowania etyki
chrześcijańskiej" obronił na Wydziale Teologicznym UJ pod koniec 1953 r.
Biskup, kardynał, papież
-
-
-
28 września 1958 r. w Katedrze na Wawelu ks. Karol Wojtyła otrzymał sakrę biskupią
(papież Pius XII mianował go biskupem pomocniczym archidiecezji krakowskiej). Jako
biskup przyjął, zgodnie z obyczajem, hasło przewodnie swej posługi, które brzmiało: Totus
Tuus (łac. Cały Twój). Kierował je do Matki Chrystusa.
30 grudnia 1963 r. bp Wojtyła w rozmowie telefonicznej z papieżem Pawłem VI został
mianowany arcybiskupem metropolitą krakowskim. Nominacja ta publicznie została
ogłoszona dopiero w styczniu 1964 r. Uroczysty ingres do archikatedry odbył się 8 marca.
W czerwcu 1967 roku ks. arcybiskup Karol Wojtyła otrzymuje godność kardynalską.
W sierpniu 1978 r. zmarł w Rzymie Ojciec Święty Paweł VI. Kardynał Karol Wojtyła
wyjechał do Watykanu na uroczystości pogrzebowe, a następnie na konklawe. Już 26
sierpnia 1978 roku konklawe wybrało papieżem Jana Pawła I. Po audiencji u nowego
papieża, kardynał Karol Wojtyła wrócił do Krakowa, by zaraz udać się do Niemiec oraz
innych państw. Wszędzie głosił Słowo Boże wynikające z ducha II Soboru
Watykańskiego. I oto niespodziewanie w nocy z dnia 28 na 29.IX.1978 roku nadeszła z
Rzymu wiadomość, że Papież Jan Paweł I nagle zmarł. Po śmierci papieża Jana Pawła I,
3
-
-
-
-
-
-
-
-
kardynał Karol Wojtyła poleciał do Rzymu w towarzystwie prymasa Stefana
Wyszyńskiego na pogrzeb i drugie tego roku konklawe.
16 października 1978 r. kolegium kardynałów wybrało 264. papieża. Został nim
pierwszy w historii „słowiański papież”, krakowski kardynał Karol Wojtyła, który przyjął
imię Jan Paweł II. Pierwszy od 1522 r. papież nie – Włoch.
Formalna inauguracja pontyfikatu miała miejsce w trakcie mszy św. na placu Św.
Piotra 22 października 1978 r.
13 maja 1981 r. podczas audiencji generalnej na Placu św. Piotra Jan Paweł II został
postrzelony (w brzuch i palec) przez tureckiego zamachowca Mehmeta Ali Agcę.
Ochrona przewiozła Jana Pawła II do kliniki Gemelli, gdzie poddano go sześciogodzinnej
operacji. Do pełni zdrowia jednak nigdy nie wrócił. Papież wierzył, że swoje ocalenie nie
zawdzięczał tylko szczęściu. Wyraził to słowami: Jedna ręka strzelała, a inna kierowała
kulę. Wierni dostrzegli pewien związek. Zamach miał miejsce 13 maja, podobnie jak
pierwsze objawienie Matki Boskiej w Fátimie w roku 1917. Jan Paweł II spędził na
rehabilitacji w szpitalu 22 dni. Potem wielokrotnie cierpiał z powodu różnorodnych
dolegliwości będących następstwem postrzału. Papież nigdy nie ukrywał swoich
niedomagań przed wiernymi, ukazując wszystkim oblicze zwykłego człowieka poddanego
cierpieniu.
Jan Paweł II od 1992 r. cierpiał na postępującą chorobę Parkinsona. Mimo licznych
spekulacji i sugestii ustąpienia z funkcji, które nasilały się w mediach zwłaszcza podczas
kolejnych pobytów papieża w szpitalu, pełnił ją aż do śmierci.
Zmarł 2 kwietnia 2005 r. o godz. 21:37 po zakończeniu Apelu Jasnogórskiego, w
pierwszą sobotę miesiąca i wigilię Święta Miłosierdzia Bożego.
Swą posługę na Stolicy Piotrowej sprawował 26 lat, 5 miesięcy i 16 dni. Jego pontyfikat
jest najdłuższym pontyfikatem XX wieku i trzecim co do długości w dziejach historii
Kościoła. Najdłużej posługującym papieżem był św. Piotr (od ustanowienia go głową
Kościoła przez Chrystusa w roku 30, aż do męczeńskiej jego śmierci datowanej na rok 64
lub 67), a następnie błogosławiony Pius IX (jego pontyfikat trwał od 16 czerwca 1864 r. do
7 lutego 1878 r., czyli 31 lat, 7 miesięcy i 22 dni).
1 maja 2011 r. nastąpiła beatyfikacja Jana Pawła II podczas uroczystej mszy świętej na
Placu Św. Piotra w Rzymie. Nabożeństwo prowadził papież Benedykt XVI.
Papież Benedykt XVI ogłosił oficjalnie, że dniem wspomnienia liturgicznego bł. Jana
Pawła II będzie 22 października – data inauguracji pontyfikatu w 1978 r. Zazwyczaj
wspomina się błogosławionych i świętych w kalendarzu liturgicznym "w dniu ich narodzin
dla nieba". Jednak ze względu na to, że 2 kwietnia, dzień śmierci Jana Pawła II, często
zbiegałby się z Wielkim Postem, a nawet Wielkim Tygodniem, wybrano 22 października,
rocznicę inauguracji jego pontyfikatu (nie wybrano 16 października, aby nie było
zbieżności ze wspomnieniem św. Jadwigi Śląskiej).
Kanonizacja Jana Pawła II odbędzie się 27 kwietnia 2014 r. w Niedzielę Miłosierdzia
Bożego.
Ogromnym dorobkiem pontyfikatu Jana Pawła II jest ogromna liczba różnych
dokumentów: encyklik, adhortacji apostolskich, konstytucji apostolskich, listów
apostolskich, dokumentów w formie motu proprio oraz listów papieskich, przesyłanych
z okazji doniosłych wydarzeń m.in. do Kościołów lokalnych, diecezji, sanktuariów, czy
listów do kardynałów, biskupów, kapłanów z okazji ważnych rocznic.
Do 5 stycznia 2005 r. Jan Paweł II odbył 1166 środowych audiencji ogólnych, tak
zwanych katechez środowych, w których uczestniczyło prawie 18 mln pielgrzymów
z całego świata, nie licząc innych spotkań i audiencji (ponad 8 mln pielgrzymów tylko
w okresie Wielkiego Jubileuszu Roku 2000). Podczas audiencji papież wygłaszał cykl
katechez. Najbardziej znany cykl nosi tytuł „Mężczyzną i niewiastą stworzył ich”.
4
-
Jednym z najważniejszych wyróżników pontyfikatu Jana Pawła II są podróże apostolskie.
Według oficjalnych danych odbył 104 zagraniczne pielgrzymki oraz ok. 145 podróży na
terenie Włoch. Jako biskup Rzymu nawiedził 317 z 333 rzymskich parafii.
Źródło:
http://www.watykan.ovh.org; ekai.pl; http://www.janpawel2.pl; http://pl.wikipedia.org
Skwarnicki Marek, Jan Paweł II, Wrocław 2002; Bujak Adam, Michał Rożek, Karol Wojtyła, Wrocław
1997.
II. KRONIKA PONTYFIKATU JANA PAWŁA II
W OKRESIE 16.10.1983 r. – 15.10.1988 r.
Rok jedenasty pontyfikatu Jana Pawła II
(16 X 1988 r. - 15 X 1989 r.)
 28 X 1988 r. - Światowy Dzień Modlitwy o Pokój w Rzymie (z udziałem przedstawicieli
8 wielkich religii świata oraz różnych wyznań chrześcijańskich);
 30 XII 1988 r. - adhortacja apostolska "Christifideles laici" o powołaniu i misji świeckich
w Kościele i w świecie 20 lat po II Soborze Watykańskim;
Adhortacja: jeden z dokumentów zwyczajnego nauczania papieskiego o charakterze
duszpasterskim. Najczęściej jest ona podsumowaniem Synodu biskupów, stanowi jeden ze
sposobów sprawowania posługi pasterskiej Papieża
 1 I 1989 r. - XXII Światowy Dzień Pokoju, orędzie: "Poszanowanie mniejszości
warunkiem pokoju";
 28 IV - 6 V 1989 r. - podróż do Afryki: na Madagaskar, Reunion, do Zambii i na Malawi
(41 papieska podróż zagraniczna);

20 IV 1989 r. - audiencja dla delegacji NSZZ "Solidarność" z Lechem Wałęsą;
Od 6 lutego 1989 r. do 5 kwietnia 1989 r. trwały w Warszawie tzw. „obrady okrągłego stołu” rozmowy przedstawicieli komunistycznych władz Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej
i opozycji skupionej wokół Solidarności i Lecha Wałęsy.
W efekcie porozumień okrągłego stołu w dniu 4 czerwca 1989 r. odbyły się częściowo wolne
wybory do Sejmu i Senatu. W tych wyborach druzgocące zwycięstwo odniósł Obywatelski
Komitet Wyborczy „Solidarność”. Datę tę uważa się najczęściej za koniec komunizmu
w Polsce. 24 sierpnia 1989 r. Tadeusz Mazowiecki otrzymał misję tworzenia nowego rządupierwszego w wolnej III RP.
 4 VI 1989 r. w Pekinie na placu Tian’anmen (Niebiańskiego Spokoju) protestujący od
kwietnia studenci chińscy domagali się reform demokratycznych w Chinach. Władze
komunistyczne użyły wobec nich czołgów, w wyniku czego zginęło kilka tysięcy osób.
 1 - 10 VI 1989 r. - podróż do Norwegii, Islandii, Finlandii, Danii i Szwecji (42 papieska
podróż zagraniczna);
5
Pierwsza w dziejach podróż apostolska Papieża do Skandynawii, gdzie dominuje luteranizm,
a katolicy pozostają w mniejszości. W homiliach i przemówieniach Ojciec Święty apeluje
o pogłębienie stosunków między katolikami a luteranami.
 17 VII 1989 r. - wznowienie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Stolicą
Apostolską a PRL; 26 VIII 1989 r. Jan Paweł II mianuje ks. Józefa Kowalczyka pierwszym po
półwiecznej przerwie nuncjuszem apostolskim w Polsce
Nuncjusz - wysłannik i reprezentant papieża
Apostolska utrzymuje stosunki dyplomatyczne.
przy rządzie państwa z którym Stolica
 19 - 21 VIII 1989 r. - podróż do Hiszpanii (Światowy Dzień Młodzieży w Santiago de
Compostela) (43 papieska podróż zagraniczna);
Santiago de Compostella - miasto w Hiszpanii. Powstało i rozwinęło się wokół sanktuarium
w miejscu gdzie w 813 r. odkryto grób uznany za miejsce pochówku apostoła Jakuba
Starszego. Do Compostelli przybywają w pokutnych pielgrzymkach nie tylko mieszkańcy
Hiszpanii. Szlaki pielgrzymkowe do grobu św. Jakuba wiodły przez niemal całą
średniowieczną Europę. Pątnicy bez względu na stan społeczny i pochodzenie, wędrowali w
samotności, czasem nawet rok. Ostatni etap pielgrzymki zawsze przebywali pieszo. 19 sierpnia
Papież- pielgrzym przebył tę samą drogę, jaką od IX wieku przemierzyły tysiące pątników. Ich
wzorem podpierał się pielgrzymią laską, a na ramionach miał płaszcz z przytwierdzonymi
muszlami - znakiem rozpoznawczym osób peregrynujących do Compostelli.
 27 VIII 1989 r. - list apostolski z okazji 50. rocznicy wybuchu II wojny światowej; List
papieski skierowany jest także do rządzących państwami, do wszystkich ludzi dobrej woli. Jan
Paweł II pisze o sześciu straszliwych latach wojny jako wstrząsającym świadectwie pogardy
dla człowieka
 1 IX 1989 r. - Światowy Dzień Modlitw o Pokój w Warszawie (orędzie telewizyjne
Jana Pawła II);
 6 - 16 X 1989 r. - podróż na Daleki Wschód: do Korei Płd., Indonezji i na Mauritius (44
papieska podróż zagraniczna);
Rok dwunasty pontyfikatu Jana Pawła II
(16 X 1989 r. - 15 X 1990 r.)
 20 X 1989 r. - audiencja dla pierwszego po wojnie niekomunistycznego premiera
rządu polskiego Tadeusza Mazowieckiego.

9 XI 1989 r. - upadek muru berlińskiego symboliczny koniec komunizmu w Europie
 12 XI 1989 r. - kanonizacja bł. Agnieszki Czeskiej i bł. br. Alberta Chmielowskiego,
świętego który wywarł wielki wpływ na wybór drogi życiowej Karola Wojtyły;
Św. Brat Albert Chmielowski (Adam Chmielowski) - urodzony w 1845 r.
w podkrakowskiej Igołomii, początkowo uczył się w szkole kadetów w Petersburgu, później
w gimnazjum w Warszawie. W 1861 r. rozpoczął studia w Instytucie Rolniczo-Leśnym
w Puławach. Tam zastał go wybuch powstania styczniowego, do którego natychmiast się
przyłączył jako ochotnik. Ranny w bitwie, miał amputowaną nogę. Po powstaniu studiował
w Warszawie rysunek, następnie uczył się inżynierii w Gandawie, a później studiował
malarstwo na Akademii Sztuk Pięknych w Monachium. Zaprzyjaźnił się z wieloma wybitnymi
malarzami polskimi dołączając do grona prekursorów polskiego impresjonizmu. W 1880 r.
6
wstąpił do nowicjatu zakonu Jezuitów. Nie wytrwał do pierwszych święceń, w 1887 r. związał
się z zakonem franciszkanów. Porzucił malarstwo, kwestował na rzecz najbiedniejszych dla
których zakładał przytułki, ogrzewalnie i darmowe jadłodajnie. Po złożeniu ślubów zakonnych
przyjął imię zakonne Albert. Grupa współpracowników, którzy się wokół niego gromadzili,
stała się zalążkiem nowego zgromadzenia - braci albertynów. Zmarł w 1916 r. Przełom
dokonany w życiu Brata Alberta stał się kanwą sztuki teatralnej Karola Wojtyły „Brat naszego
Boga”. 22 czerwca 1983 r. Jan Paweł II ogłosił Brata Alberta błogosławionym.
 1 XII 1989 r. - audiencja dla przewodniczącego Rady Najwyższej ZSRR Michaiła
Gorbaczowa - historyczna wizyta komunistycznego przywódcy. Spotkanie miało za główny
temat swobody religijne w ZSRR.
 1 I 1990 r. - XXIII Światowy Dzień Pokoju, orędzie: "Pokój z Bogiem Stwórcą - pokój
z całym stworzeniem" poświęcone jest problemom ekologii, które Ojciec Święty nazwał
„cierpieniem ziemi.”
 25 I - 1 II 1990 r. - podróż do Afryki: do Republiki Zielonego Przylądka, Mali, GwineiBissau, Burkina Faso i Czadu (45 papieska podróż zagraniczna);
 9 II 1990 r. - przywrócenie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Stolicą Apostolską
i Republiką Węgierską;
 15 III 1990 r. - nawiązanie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Stolicą Apostolską
i ZSRR;
 19 IV 1990 r. - wznowienie stosunków dyplomatycznych pomiędzy Stolicą Apostolską
i Czechosłowacką Republiką Federacyjną;

21 - 22 IV 1990 r. - podróż do Czechosłowacji (46 papieska podróż zagraniczna);
Papież podjął się rewizji oceny Jana Husa skazanego jako heretyka na soborze w Konstancji
i spalonego na stosie w 1415 r.
 6 - 14 V 1990 r. - podróż do Ameryki Łacińskiej: do Meksyku i Curaçao (dawne Antyle
Holenderskie) (47 papieska podróż zagraniczna). W Guadelupe Ojciec Święty beatyfikuje
pięciu Meksykanów, w tym Indianina Juana Diego, świadka objawień Matki Boskiej, którego
kilkanaście lat później ogłosi świętym.

25 - 27 V 1990 r. - podróż na Maltę (48 papieska podróż zagraniczna);
 25-26 VI 1990 r. - spotkanie z biskupami podziemnego Kościoła grecko-katolickiego na
Ukrainie, którzy byli wyświęceni potajemnie, działali w konspiracji i dopiero teraz mogli
wyjechać za granicę i odbyć wizytę w Stolicy Apostolskiej.
 29 VI 1990 r. - List apostolski do zakonników i zakonnic Ameryki Łacińskiej na 500 lecie ewangelizacji Nowego Świata.
Ewangelizacja (głosić dobrą nowinę). Papież mówi o nowej ewangelizacji - głoszeniu Jezusa
za pomocą współczesnych środków. Obowiązek ewangelizacji spoczywa nie tylko na
biskupach i księżach, ale na wszystkich członkach Kościoła.
 1 - 10 IX 1990 r. - podróż do Afryki (przez Maltę): do Tanzanii, Burundi, Rwandy i
Wybrzeża Kości Słoniowej (49 papieska podróż zagraniczna);
 30 IX 1990 r. - rozpoczęcie Synodu Biskupów poświęconego formacji kapłanów we
współczesnym świecie.
Synod - to zebranie przedstawicieli Episkopatów (biskupów) z różnych regionów świata
w celu omówienia zagadnień związanych z działalnością Kościoła.
7
Rok trzynasty pontyfikatu Jana Pawła II
(16 X 1990 r. - 15 X 1991 r.)
 18 X 1990 r. - konstytucja apostolska "Sacri canones", To pierwszy usystematyzowany
zbiór przepisów prawnych dla katolickich Kościołów wschodnich.

18 XI 1990 r. - audiencja dla Michaiła Gorbaczowa tym razem jako prezydenta ZSRR;
 7 XII 1990 r. - encyklika "Redemptoris missio" o stałej aktualności posłania
misyjnego.
Encyklika - orędzie, pismo napisane przez papieża, skierowane do biskupów i do wiernych.
Tematy poruszane w encyklikach odnoszą się do spraw doktrynalnych i organizacyjnych
o charakterze ogólno kościelnym.
 14 XII 1990 r. - List apostolski w 400 rocznicę śmierci św. Jana od Krzyża, jednego
z mistrzów duchowych Karola Wojtyły
Św. Jan od Krzyża - żyjący w XVI w. hiszpański karmelita, jeden z największych pisarzy
mistycznych. W swoich dziełach przedstawił etap duchowego zjednoczenia z Bogiem. Karol
Wojtyła w 1946 r. obronił pracę magisterską pt. „Analiza wiary według św. Jana od Krzyża.
Wiara jako środek do zjednoczenia duszy z Bogiem”. Dwa lata później podobnej tematyce
poświęcił rozprawę doktorską.
 1 I 1991 r. - XXIV Światowy Dzień Pokoju, orędzie: "Poszanowanie sumienia każdego
człowieka warunkiem pokoju";
 11 I 1991 r. - orędzie do sekretarza generalnego ONZ w związku z sytuacją w Zatoce
Perskiej, Jan Paweł II będzie wielokrotnie apelował o pokój i modlił się w tej intencji.
I wojna w Zatoce Perskiej – konflikt zbrojny zapoczątkowany 2 sierpnia 1990 roku zbrojnym
najazdem Iraku na Kuwejt, zakończony wyzwoleniem Kuwejtu przez międzynarodową koalicję
wiosną 1991 roku, w ramach wojskowej operacji „Pustynna Burza”.
 15 I 1991 r. - listy do prezydenta Iraku Saddama Husajna i prezydenta USA George’a
Busha w związku z sytuacją w Zatoce Perskiej;

16 I 1991 r. - przywrócenie organizacji kościelnej na Ukrainie;
 5 II 1991 r. - audiencja dla prezydenta RP Lecha Wałęsy. Lech Wałęsa dziękował
Janowi Pawłowi II za wszystko co uczynił dla narodu polskiego: „W naszej Ojczyźnie
dokonały się i nadal dokonują przemiany. Papież-Polak ma w tych przemianach udział
ogromny. Pierwsza Pielgrzymka Waszej Świątobliwości do Polski stanowiła impuls
sierpniowego przełomu”.
 4 - 7 IV 1991 r. - konsystorz poświęcony zagrożeniom życia ludzkiego i problematyce
sekt;
Konsystorz - zwołane przez papieża zebranie Kolegium Kardynałów w celu rozpatrzenia
spraw związanych z Kościołem.
 10 - 13 V 1991 r. - podróż do Portugalii (50 papieska podróż zagraniczna). Podczas 50
pielgrzymki wiodącej do Portugalii w 10 rocznicę majowego zamachu, Papież udaje się do
Fatimy, gdzie w obecności miliona osób dokonuje aktu zawierzenia świata Matce Boskiej.
8
 1 - 9 VI 1991 r. - podróż do Polski (Koszalin, Rzeszów, Przemyśl, Lubaczów, Kielce,
Radom, Łomża, Białystok, Olsztyn, Włocławek, Płock, Warszawa) (51 papieska podróż
zagraniczna)
Podczas swej czwartej podróży do Polski Ojciec Święty beatyfikował bpa Józefa Pelczara,
m. Bolesławę Lament i o. Rafała Chylińskiego. Papież dokonuje otwarcia II Synodu
Plenarnego w Polsce.

13 - 20 VIII 1991 r. - podróż do Polski i na Węgry (52 papieska podróż zagraniczna).
W dniach od 13 do 16 VIII - Kraków, Wadowice, Częstochowa. W Krakowie beatyfikuje
służącą Anielę Salawę, a na Jasnej Górze uczestniczy w VI Światowym Dniu Młodzieży

12 - 21 X 1991 r. - podróż do Brazylii (53 papieska podróż zagraniczna).
Rok czternasty pontyfikatu Jana Pawła II
(16 X 1991 r. - 15 X 1992 r.)
 23 X 1991 r. - apel do wspólnoty międzynarodowej o powstrzymanie działań wojennych
w Chorwacji;
 17 XI 1991 r. - kanonizacja w Rzymie karmelity bosego o. Rafała Kalinowskiego,
z wykształcenia inżyniera, powstańca styczniowego, którego osiem lat wcześniej beatyfikował
w Krakowie.
Karmelici bosi - istniejący od XII w. zakon pustelniczo-czynny. Jego kolebką jest góra Karmel
w Palestynie, uświęcona życiem i działalnością proroka Eliasza. Karmelici prowadzą pracę
duszpasterską, rekolekcyjną, pedagogiczną, naukowo-wydawniczą oraz misyjną.
W Polsce zakon działa od 1605 r.
 28 XI - 14 XII 1991 r. - Specjalne Zgromadzenie Synodu Biskupów poświęcone
Europie. Po raz pierwszy, dzięki demontażowi systemu komunistycznego biskupi z Kościołów
Europy mogli spotkać się w komplecie. Oddano hołd Kościołowi cierpiącemu, który dał
świadectwo wierze, a który reprezentowało wielu biskupów represjonowanych przez
komunistów jak np. rumuński kardynał Aleksandru Todea czy czeski arcybiskup Miloslav Vlk.

20 XII 1991 r. - audiencja dla prezydenta Republiki Rosyjskiej Borysa Jelcyna;
 1 I 1992 r. - XXV Światowy Dzień Pokoju, orędzie: "Wierzący zjednoczeni w budowaniu
pokoju".

13 I 1992 r. - uznanie przez Stolicę Apostolską suwerenności Chorwacji i Słowenii;
 19 - 26 II 1992 r. - podróż do Afryki: do Senegalu, Gambii i Gwinei (wizyta w Domu
Niewolników na wyspie Goreé) (54 papieska podróż zagraniczna);
 25 III 1992 r. - bulla "Totus Poloniae populus" dotycząca reorganizacji struktury kościelnej
w Polsce - Jan Paweł II erygował 13 nowych diecezji, wskutek czego liczba diecezji wzrosła do
42;
Bulla - list lub dokument papieski. Od XV wieku mianem tym określano ważniejsze
dokumenty papieskie, a więc np. decyzje kanonizacyjne i dyspensy. W formie bulli są na ogół
konstytucje apostolskie.

9 V 1992 r. - ustanowienie Światowego Dnia Chorego (11 II);
9
 4 - 10 VI 1992 r. - podróż do Afryki: do Angoli, na Wyspy Świętego Tomasza i Książęcą
(55 papieska podróż zagraniczna). W angolskim Huambo Jan Paweł II odprawił Mszę św. na
stadionie, który kilka lat wcześniej służył jako miejsce egzekucji.

25 VI 1992 r. - zatwierdzenie nowego Katechizmu Kościoła Katolickiego;
Katechizm - wykład nauki katolickiej w dziedzinie wiary i moralności, oficjalny tekst
Nauczycielskiego Urzędu Kościoła. Obejmuje cztery tematy: wyznanie wiary, liturgię
i sakramenty, nauczanie moralne oraz modlitwę chrześcijańską.

12 - 28 VII 1992 r. - pobyt Jana Pawła II w poliklinice Gemelli;
 9 - 14 X 1992 r. - podróż do Dominikany (Msza św. z okazji 500-lecia ewangelizacji
Ameryki Łacińskiej) (56 papieska podróż zagraniczna);
 11 X 1992 r. - konstytucja apostolska "Fidei depositum" z okazji publikacji Katechizmu
Kościoła Katolickiego.
Rok piętnasty pontyfikatu Jana Pawła II
(16 X 1992 r. - 15 X 1993 r.)
 25 X 1992 r. - beatyfikacja 122 męczenników zamordowanych przez komunistów podczas
wojny domowej w Hiszpanii w latach 1936-1939

7 XII 1992 r. - prezentacja Katechizmu Kościoła Katolickiego;
 1 I 1993 r. - XXVI Światowy Dzień Pokoju, orędzie: "Jeśli pragniesz pokoju, wyjdź
naprzeciw ubogim";
 10 I 1993 r. - Dzień Modlitw o Pokój w Europie (Asyż) na który przybyli przedstawiciele
Kościołów chrześcijańskich, judaizmu i islamu.
 2 II 1993 r. - list do arcybiskupa Sarajewa o katastrofalnej sytuacji materialnej i moralnej
spowodowanej wojną w Bośni i Hercegowinie;
 3 - 10 II 1993 r. - podróż do Afryki: do Beninu, Ugandy i Sudanu (m.in. wizyta u dzieci
zarażonych wirusem HIV) (57 papieska podróż zagraniczna);

11 II 1993 r. - I Światowy Dzień Chorego obchodzony w Lourdes;
 1 III 1993 r. - orędzie do sekretarza generalnego ONZ w obronie ludności Bośni
i Hercegowiny wystawionej na śmiercionośne szaleństwo wojny;

19 III 1993 r. - List do arcybiskupa Pragi w 600 rocznicę śmierci św. Jana Nepomucena
Św. Jan Nepomucen - patron przepraw, obrońca dobrej sławy, chroniący przed
zniesławieniem i obmową, broniący przed powodzią. Pełnił funkcję kanonika i wikariusza
w Pradze. Ponieważ nie chciał ujawnić tajemnicy spowiedzi królowej, został w 1393 r.
z rozkazu króla czeskiego Wacława IV torturowany i utopiony w Wełtawie. W 1729 r.
ogłoszony świętym męczennikiem. Kapliczki i figurki z jego postacią ściskającego w ręku
krzyż stawia się najczęściej przy mostach, w miejscach podmokłych, na placach publicznych i
skrzyżowaniach dróg.

18 IV 1993 r. - beatyfikacja m.in. s. Faustyny Kowalskiej;
Faustyna Kowalska urodziła się w 1905 roku. Do szkoły chodziła niecałe trzy lata,
a potem poszła na służbę do zamożnych rodzin. Od siódmego roku życia odczuwała wezwanie
10
do służby Bożej, ale rodzice nie wyrażali zgody na jej wstąpienie do klasztoru.
W 1924 roku wyjechała do Warszawy, by szukać miejsca w klasztorze. Przez rok pracowała
jeszcze jako pomoc domowa, by zarobić na skromny posag. 1 sierpnia 1925 roku wstąpiła do
Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia w Warszawie.
W tym Zgromadzeniu przeżyła 13 lat przebywając w wielu domach, najdłużej
w Krakowie, Warszawie, Płocku i Wilnie, pełniąc obowiązki kucharki, sprzedawczyni
w sklepie z pieczywem, ogrodniczki i furtianki. Chorowała na gruźlicę płuc. Zasadniczym
zadaniem Siostry Faustyny było przekazanie Kościołowi i światu orędzia Miłosierdzia, które
jest przypomnieniem biblijnej prawdy o miłości miłosiernej Boga do każdego człowieka,
wezwaniem do zawierzenia Mu swego życia i czynnej miłości wobec bliźnich. Jezus nie tylko
ukazał jej głębię swego miłosierdzia, ale także przekazał nowe formy kultu: obraz
z podpisem Jezu, ufam Tobie, święto Miłosierdzia, Koronkę do Miłosierdzia Bożego
i modlitwę w chwili Jego konania na krzyżu, zwaną Godziną Miłosierdzia. Do każdej z nich, a
także do głoszenia orędzia Miłosierdzia przywiązał wielkie obietnice pod warunkiem troski o
postawę zaufania Bogu, czyli pełnienia Jego woli, oraz świadczenia miłosierdzia bliźnim.
Siostra Faustyna zmarła 5 października 1938 roku w klasztorze w Krakowie-Łagiewnikach
mając zaledwie 33 lata. Z jej charyzmatu i doświadczenia mistycznego zrodził się Apostolski
Ruch Bożego Miłosierdzia. 18 kwietnia 1993 roku Ojciec Święty Jan Paweł II beatyfikował
Faustynę, a 30 kwietnia 2000 roku zaliczył do grona świętych Kościoła. Jej relikwie znajdują
się w Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach.
 25 IV 1993 r. - podróż do Albanii (58 papieska podróż zagraniczna). Albania to kraj
ogłoszony w 1967 r. pierwszym ateistycznym państwem świata, gdzie za wyznawanie wiary
katolickiej groziła śmierć lub więzienie. W tym okresie zamknięto 2 tys. Kościołów
i klasztorów, biskupów i księży mordowano, a tych których pozostawiono przy życiu,
maltretowano i szykanowano. Państwo próbowało unicestwić wszelkie przejawy religijności w
imię radykalnego ateizmu.

12 - 17 VI 1993 r. - podróż do Hiszpanii (59 papieska podróż zagraniczna).
 28 VII 1993 r. - podpisanie konkordatu pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą
Polską; Wobec oprotestowania konkordatu przez następne rządy i środowiska lewicowe jego
ratyfikacja (zatwierdzenie) nastąpi dopiero w 1998r.
 6 VIII 1993 r. - encyklika "Veritatis splendor" (Blask Prawdy) - traktuje o niektórych
problemach nauczania moralnego Kościoła. Prace nad nią trwały sześć lat.
 9 - 16 VIII 1993 r. - podróż do Ameryki: na Jamajkę, do Meksyku i USA (60 papieska
podróż zagraniczna) VIII Światowy Dzień Młodzieży w Denver. Spotkanie Młodzieży
w Denver nazwano katolickim Woodstockiem.
 4 - 10 IX 1993 r. - podróż na Litwę, Łotwę i do Estonii (61 papieska podróż zagraniczna);
Na Litwie Papież modli się przed cudownym obrazem Matki Bożej Ostrobramskiej i odwiedza
Wzgórze Krzyży pod Szawlami - narodowe sanktuarium Litwinów.
11
III. INFORMACJA NA TEMAT PROCESU
ZAŁAMYWANIA SIĘ I UPADKU SYSTEMÓW
KOMUNISTYCZNYCH W EUROPIE
ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ
Przyczyny i przebieg
Jesień Ludów (lub Jesień Narodów) to określenie politycznego przełomu, jaki dokonał się
w 1989 roku w Europie środkowo-wschodniej, którego skutkiem było obalenie trwającego przez
prawie 50 lat komunizmu, a następnie rozpad Związku Radzieckiego. Termin ten został
wprowadzony jako analogia do Wiosny Ludów 1848 roku dla podkreślenia wyjątkowości owego
wydarzenia w historii starego kontynentu.
Geneza wielkiego zrywu narodów wiąże się ściśle z powstaniem w Polsce w sierpniu 1980
roku Związku Zawodowego „Solidarność” pod wodzą Lecha Wałęsy. Związek ten
niespodziewanie stał się opozycją demokratyczną i ruchem ogólnonarodowym, a w dalszej
perspektywie doprowadził do odsunięcia komunistów od władzy.
Po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 roku opozycja antykomunistyczna została
jednak stłumiona i wydawało się, że już się nie odrodzi. Sygnał do zmian przyszedł ze Związku
Radzieckiego, gdzie w 1985 roku doszedł do władzy Michaił Gorbaczow i zaczął wprowadzać
stopniowy program przebudowy (pieriestrojki) gospodarczej i społecznej.
Podczas jej trwania, wobec wciąż trwających w Polsce strajków i niepokojów społecznych,
w 1988 r. władze komunistyczne zgodziły się na rozmowy z przedstawicielami (nielegalnej
wówczas) opozycji w Polsce. Negocjacje prowadzono wiosną 1989 roku i są znane jako
Rozmowy przy Okrągłym Stole. Ustalono tam m.in. termin pierwszych kontraktowych wyborów
na 4 czerwca tego roku. W ich wyniku totalną klęskę poniosła Polska Zjednoczona Partia
Robotnicza i jej satelickie stronnictwa (SD i ZSL), a praktycznie wszystkie dostępne w wyniku
częściowo tylko wolnej ordynacji wyborczej miejsca w Sejmie i Senacie uzyskał związany z
Lechem Wałęsą Komitet Obywatelski „Solidarność”. Po dwóch miesiącach nieudanych prób
sformowania rządu w oparciu o PZPR przez powołanych przez prezydenta Jaruzelskiego
premierów, w sierpniu 1989 r. premierem został Tadeusz Mazowiecki, i powołał rząd. PZPR
zresztą wkrótce (styczeń 1990 r. ) uległa samorozwiązaniu. 29 grudnia 1989 r. uchwalono
zmiany w konstytucji przywracające nazwę państwa „Rzeczpospolita Polska”, usuwające zapisy o
„socjalizmie” i „sojuszu z ZSRR i innymi państwami socjalistycznymi”.
Wydarzenia te stały się sygnałem dla pozostałej części krajów uzależnionych od ZSRR do
podobnych działań. W maju na Węgrzech doszło do otworzenia granicy z Austrią.
Równolegle, setki obywateli NRD codziennie uciekały do sąsiedniej RFN, przez sąsiednią
Czechosłowację, przez Węgry do Austrii, a nawet przez Polskę – legalnie i nielegalnie do
Warszawy, gdzie otrzymywali pomoc w Ambasadzie RFN oraz od Obywatelskiego Koła
Parlamentarnego (OKP), rządu Tadeusza Mazowieckiego i Kościoła Katolickiego. Po trudnych
negocjacjach rządu polskiego z komunistycznym przywódcą NRD Honeckerem, pozwolił on
wyjechać swoim obywatelom dwoma „pociągami wolności” (1 października i 5 października 1989
r.) poprzez terytorium NRD do RFN. Gdy 9 listopada 1989 r. otwarto przejścia graniczne
w Murze Berlińskim zdecydowano, że mur powinien zostać zdemontowany, przy czym większość
pracy wykonały spontanicznie tysiące ludzi z obu części Berlina (9 listopada doszło do zburzenia
muru berlińskiego, co stało się początkiem zjednoczenia Niemiec - 12 stycznia 1990 r.)
ZSRR został rozwiązany w 1991 roku, jednak już wcześniej nie był w stanie zapobiec
rozpadowi. Najszybciej ze struktury państwa sowieckiego wyłamała się Litwa, wkrótce potem
Łotwa i Estonia (w 1990 r.), potem dalsze byłe republiki.
12
Pośrednim skutkiem Jesieni Ludów był też rozpad Jugosławii, w której przez kilka lat
trwały krwawe wewnętrzne walki na tle etnicznym oraz pozostający w kontraście do doświadczeń
jugosłowiańskich bezkrwawy rozpad Czechosłowacji na Czechy i Słowację.
Jesień Ludów przyniosła obalenie policyjnych dyktatur monopartii komunistycznych
i systemu centralnie zarządzanej państwowej gospodarki niedoboru o cechach gospodarki
wojennej, przywróciła wolność słowa i demokrację w dawnych krajach bloku komunistycznego
Skutki
Najważniejszym skutkiem Jesieni Ludów był rozpad Związku Radzieckiego w 1991 roku,
który stał się ostatecznym końcem komunizmu w Europie. Dzięki temu wiele narodów mogło
odzyskać poczucie godności i zbudować własną suwerenność. Po pięćdziesięciu latach
zlikwidowano w Europie sztuczne podziały i zintensyfikowano proces globalizacji, czego
najpełniejszym wyrazem jest idea powstania Unii Europejskiej.
źródło: http://eszkola.pl;
Wikipedia
IV. INFORMACJA NA TEMAT WYBRANYCH PODRÓŻY
ZAGRANICZNYCH JANA PAWŁA II
PIELGRZYMKA 42.
1 - 10 czerwca 1989 r.
NORWEGIA, ISLANDIA, FINLANDIA, DANIA, MALAWI: Papież nazwał tę podróż
pielgrzymką do początków chrześcijaństwa i Kościoła w północnej Europie. Jej hasłem była
modlitwa: „Ojcze, spraw, aby byli jedno” (J 17,21).
Skandynawia w znacznej mierze protestancka, była zafascynowana niepowtarzalnym
dialogiem, jaki zainspirował Jan Paweł II. Jeden z wybitnych teologów norweskich nazwał tę
pielgrzymkę „barometrem prawdziwego zaangażowania i postaw ekumenicznych, tolerancji
i fanatyzmu u chrześcijan różnych wyznań”.
Podróż po Skandynawii przypadła akurat na okres białych nocy. Jedno z nabożeństw
ekumenicznych odbywało się na targu rybnym w Tromso, miasteczku zamieszkiwanym przez
ledwie 68 katolików, bardzo późnym wieczorem, ale przy pełnej widoczności. W kazaniu Ojciec
Święty nie omieszkał więc nawiązać do światła słonecznego, które w tym regionie zanika
całkowicie na dwa miesiące zimy. Powiedział, że prawdziwym światłem jest Chrystus, który
niesie miłość, nadzieję i pokój. Po nabożeństwie wszyscy odmówili wspólnie Ojcze Nasz.
W Islandii katolicy także stanowią mniejszość. Jest ich zaledwie kilkanaście tysięcy na 250
tys. mieszkańców. Nabożeństwo odbyło się tam w niezwykłej scenerii – na równinie Thingvellir,
gdzie w X w. wodzowie Wikingów utworzyli pierwszy w świecie parlament i gdzie w 1000 r.
Islandczycy postanowili przyjąć chrześcijaństwo. Papież zacytował po norwesku słowa
ówczesnego przywódcy Wikingów: „Będziemy mieli jedno prawo i jeden obyczaj”.
W helsińskim Pałacu Finlandii, w którym w 1975 r. obradowała Konferencja
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, tworząc dokument, będący podstawą pokoju na
kontynencie, Jan Paweł II zadeklarował: „Stolica Apostolska ze wszystkich sił wspierać będzie
proces zapoczątkowany w tym gmachu”, dodając, że do utrzymania pokoju niezbędna jest
wolność religii i współpraca między wszystkim wyznaniami świata.
13
Kolejne spotkania ekumeniczne odbyły się w Danii i Szwecji. W Sztokholmie Ojca
Świętego przyjął na prywatnej audiencji król Karol Gustaw. Największe znaczenie miało jednak
spotkanie ze studentami i ludźmi nauki w Uppsali, gdzie tamtejszy uniwersytet założył w 1477 r.
papież Sykstut IV, który dążył do umocnienia więzi intelektualnych i duchowych między krajami
Północy, a resztą Europy. Jest niewątpliwe, że podróż Jana Pawła II w 1989 r. także temu celowi
bardzo się przysłużyła.
PIELGRZYMKA 44.
6 - 16 października 1989 r.
KOREA PŁD., INDONEZJA, MAURITIUS: To już po raz piąty Jan Paweł II wyruszył w rejon
Oceanu Spokojnego. Wcześniej w tamtym rejonie odwiedził 11 krajów. Tym razem podróż z
Rzymu przebiegała inną niż dotychczasową trasą, co nabrało dodatkowego symbolu. Otóż
papieski samolot nie leciał z Rzymu nad Alaską, jak to miało miejsce w 1984 r. podczas pierwszej
podróży do Korei, gdyż tym razem otrzymano zgodę na przelot nad terytorium Związku
Radzieckiego. To był gest Michaiła Gorbaczowa, który kilka tygodni później został przyjęty przez
Ojca Świętego w prywatnej bibliotece.
Ciągle niewzruszone natomiast pozostawały Chiny. Wprawdzie przygotowując
pielgrzymkę brano pod uwagę możliwość śródlądowania w Makao lub Hongkongu, lecz po
czerwcowych krwawych zajściach na pekińskim Placu Niebiańskiego Spokoju wykluczono taką
ewentualność. O Chinach nie zapomniał wszak Papież, będąc w sąsiadującej Korei. Ba,
najważniejszym wydarzeniem podczas dwudniowego pobytu w Korei Płd. był apel jaki Jan Paweł
II wystosował stamtąd do katolików w Chinach. „W głębi mojego serca obecne jest stale gorące
pragnienie spotkania się z tymi braćmi i siostrami, aby wyrazić im moje serdeczne uczucia, troskę
o nich i aby zapewnić ich o wielkim szacunku, jaki żywią dla nich inne Kościoły lokalne” – mówił
pod koniec Mszy św., zamykającej 44. Międzynarodowy Kongres Eucharystyczny. To
wystąpienie, które tłumaczyło „więzy wiary i kultury” oraz „bliskość geograficzną” obu państw,
miało szczególnie głęboki wydźwięk moralny, choć zupełnie od politycznych akcentów uciec się
nie dało, podobnie jak w przypadku odniesienia się do bolesnego problemu rozdzielonego w 1953
r. narodu koreańskiego. Tuż po przylocie Ojciec Święty cytując miejscowe przysłowie, stwierdził:
„Nawet rzeki i góry zmieniają się po dziesięciu latach”. To była wyraźna aluzja do wizji
zjednoczenia kraju, mimo, że „tyle murów i barier dziś rozdziela wielką rodzinę ludzka, tyle
różnych konfliktów…”. Słów Papieża podczas Mszy św. o pokój, odprawionej na placu Youido
w Seulu, słuchało milion ludzi. Wśród ponad 100 biskupów znajdowali się dwaj biskupi
z Wietnamu i Birmy. To także znak czasu…
Przesłanie pierwszych dwóch dni papieskiej podróży było bardzo wyraźne: dla
chrześcijanina pokój jest walką, w której musi wziąć udział każdy. „Prawdziwy pokój,
<<shalom>>, Pokój Chrystusowy, jest zwycięstwem nad własnym grzechem i nad zbiorowymi
egoizmami… Niech każdy z nas stanie się dla drugiego ryżem życia” – mówił Jan Paweł II do
wiernych po koreańsku.
Drugi etap pielgrzymki był chyba jeszcze ważniejszy. Indonezja, zamieszkiwane przez ok.
175 mln ludzi równikowe państwo, w którym współistnieje ze sobą prawie 400 grup językowych.
Poza dominującym islamem, prawo bytu mają tam 3 inne wyznania: chrześcijaństwo, buddyzm
i hinduizm. Rozproszona wspólnota katolicka, do której przybył Papież, stanowi zaledwie 5 %
ludności (na 15 % chrześcijan).
Oczywiście Papież nie mógł pominąć w swej wędrówce wysp Flores i Timor, zasiedlonych
przez ponad połowę katolików. W kręgach dyplomatycznych wywołało to pewien niepokój,
związany z aneksją w 1976 r. przez Indonezję wschodniej części Timoru, dawniej kolonii
14
portugalskiej. Przeciwko tej wizycie protestował rząd indonezyjski, ale Ojciec Święty nie chciał
rezygnować. „Moja podróż ma czysto apostolski charakter. Byłoby obraźliwe dla katolików
Timoru, gdybym ich nie odwiedził, skoro będę na sąsiedniej wyspie Flores. Pozostawcie więc
politykę politykom” – odpowiedział przeciwnikom. W środę 11 października został gorąco
powitany przez katolików miasta Dili. Podczas 4-godzinnej wizyty poświęcił tamtejszą katedrę
i odprawił Mszę św., na której zgromadziło się 100 tys. wiernych, znacznie więcej niż Dili liczy
mieszkańców. Ołtarz zbudowany na wzór tradycyjnego timorskiego domu, znajdował się
pośrodku zatoki otoczonej wzgórzami, na których pod koniec lat 70 dokonywano egzekucji.
Oczekujących politycznych sensacji Jan Paweł II rozczarował. Nie wyszedł poza granice
zakreślone rolą duszpasterza, broniąc prawa miejscowej ludności do własnej godności i kultury.
Do incydentu doszło jednak, gdy papieski samochód odjeżdżał w stronę lotniska. Grupa ok. 20
młodych ludzi zaczęła krzyczeć: „Wolności, wolności, niepodległości! Niech żyje Papież!
Cierpimy!”. Natychmiast wszyscy zostali aresztowani.
Każdą okazję w trakcie swego pobytu w Indonezji Ojciec Święty wykorzystywał, by
akcentować osiągnięcia tego kraju, przejawiające się w „stworzeniu z tak wielu różnych grup
jednolitego i spójnego wewnętrznie społeczeństwa” oraz wskazując na „głębokie poszanowanie
ludzkiego życia, niezbywalnych praw osoby ludzkiej i wolności decydowania odpowiedzialnych
obywateli o swej przyszłości jako narodu”.
Zanim Papież wrócił do Rzymu, zatrzymał się na wyspie Mauritius, gdzie w ciągu 2 dni
odwiedził szereg miast – tej jak pisał Joseph Konrad Korzeniowski – „słodkiej perły Oceanu
Indyjskiego”. Istniejący tam Kościół od niemal trzech wieków chlubi się działalności misyjną o.
Lavala ze zgromadzenia Ducha Świętego. Zmarł on w Rose Hill w 1864 r., a w 1979 r. Jan Paweł
II dokonał jego beatyfikacji. Podczas tej pielgrzymki odwiedził jego grób w kościele Świętego
Krzyża.
PIELGRZYMKA 50.
10 - 13 maja 1991 r.
PORTUGALIA: “Przybywam tu, by podziękować Matce Bożej za opiekę nad Kościołem
w latach naznaczonych szybkimi i głębokimi przemianami społecznymi, napełniającymi nowymi
nadziejami liczne kraje ciemiężone przez ideologie ateistyczne. (…) Przybywam, by raz jeszcze
uklęknąć u stóp Matki Bożej Fatimskiej. I by podziękować za troskę o drogi ludzi i narodów” –
mówił Ojciec Święty, rozpoczynając swoją drugą dziękczynną pielgrzymkę do słynnego
sanktuarium w 10 rocznicę zamachu na jego życie. Potem odmówił różaniec wraz z milionem
ludzi, trzymających w ręku zapalone świece.
W stóp figury Matki Bożej Fatimskiej złożył jako wotum wdzięczności pierścień biskupi
z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej, który otrzymał od kard. Stefana Wyszyńskiego na
krótko po wyborze na Stolicę Piotrową.
Prasa przypominała raz po raz zdarzenie sprzed 10 lat, spekulując, jak to było możliwe, że
Papież przeżył śmiertelny strzał. Wyjaśnienia szukali w słowach sprawcy zamachu, Ali Agcy,
który w rozmowie z Janem Pawłem II w więzieniu w Rebibbi powiedział: „Jak to się stało, że
Ojciec Święty ocalał? Ja wiem, że dobrze celowałem. Wiem, że strzał był zabójczy, śmiertelny…
a pomimo to nie zabił. Dlaczego? Co to jest, co wszyscy powtarzają – Fatima?”.
Związki z tym, co się wydarzyło na placu św. Piotra w 1981 r., a tym w Fatimie w 1917 r.
nasuwają się same. Siostrę Łucję, karmelitankę z Coimbry, naocznego świadka objawień w Cova
da Iria, Papież przyjął na prywatnej 20-minutowej audiencji. Dwójka jej kuzynów – Franciszek
i Hiacynta, z którymi doświadczała objawień, została już wyniesiona na ołtarze.
Klamrą spinającą papieską pielgrzymkę było odnowienie aktu zawierzenia rodzaju
ludzkiego Niepokalanemu Sercu Maryi: „Potrzebuje Ciebie Europa, która od Wschodu do
15
Zachodu nie może odnaleźć swojej prawdziwej tożsamości bez odkrycia na nowo wspólnych
chrześcijańskich korzeni”.
PIELGRZYMKA 51.
1 – 9 czerwca 1991 r.
POLSKA: Koszalin, Rzeszów, Przemyśl, Lubaczów, Kielce, Radom, Łomża, Białystok,
Olsztyn, Włocławek, Płock, Warszawa
Po dziękczynnej pielgrzymce do Fatimy, kilkanaście dni później Jan Paweł II pojechał do
Polski, by również dziękować – za to, co zostało zapoczątkowane w jego ojczyźnie w 1989 r.
Ustalenia Okrągłego Stołu doprowadziły do pierwszych po wojnie wyborów parlamentarnych.
W ich wyniku do władzy doszedł obóz „Solidarności”. Skończył się komunizm – pokonany bez
przelewu krwi – i fakt ten zadecydował o losach całej Europy Wschodniej.
Podczas swej czwartej podróży do Polski Ojciec Święty beatyfikował w Rzeszowie Jana
Sebastiana Pelczara, w Białymstoku Bolesławę Lament i w Warszawie Rafała Chylińskiego.
Wizyta przypadła w 200. Rocznicę Konstytucji 3 Maja.
Dni wielkiej radości i euforii Papież zmącił nieco trudną katechezą, opartą na Dekalogu.
Zamiast spodziewanych słów tłumaczących wiktorię, mówił o pułapkach i zagrożeniach, jakie
niosła nowa rzeczywistość. Nie bez przyczyny jednak – coraz silniej wszak zaczął narastać
konflikt w obozie „Solidarności”. Jedną z kwestii spornych była obecność Kościoła i religii
w szkołach, udział duchownych w uroczystościach państwowych i agitacji politycznej, a sprawa
ustawy antyaborcyjnej podzieliła naród.
Przybywał więc do kraju niczym Mojżesz, który staje na czele dopiero co wyzwolonego,
ale wciąż błądzącego narodu, by dać mu przykazania i poprowadzić ku ziemi obiecanej. Oto jego
przesłania, zapisane w kolejce etapy tej bodaj najtrudniejszej z podróży do ojczyzny:
* Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną (na placu przed kościołem Świętego
Ducha
w Warszawie): „Stworzenie (…) bez Stworzyciela zanika – głosi sobór. Bez Boga pozostają ruiny
ludzkiej moralności – jest tylko wówczas możliwe, kiedy czuwa nad nimi ten Jeden, który sam
jest dobry”.
* Nie będziesz brał imienia Pana Boga twego nadaremno (w Rzeszowie i w Przemyślu,
gdzie doszło do pierwszego w historii polskich pielgrzymek spotkania z wiernymi
i duchowieństwem Kościoła obrządku bizantyjsko-ukraińskiego): „Bądź chrześcijaninem
naprawdę, nie tylko z nazwy, nie bądź chrześcijaninem byle jakim. Nie każdy, który mówi mi
Panie, Panie! (…), lecz ten, kto spełnia wolę mojego Ojca”.
* Pamiętaj, abyś dzień święty świecił (w Lubaczowie): „(…) państwo powinno chronić
wolność sumienia wszystkich swoich obywateli, niezależnie od tego, jaką religię lub światopogląd
oni wyznają”.
* Czcij ojca swego i matkę swoją (w Kielcach, gdzie wierni słuchali kazania podczas
burzy i w strugach ulewnego deszczu): „Chrystus przyszedł, aby przywrócić ludzkości, ogromnej
ludzkiej rodzinie, Ojcostwo Boga. Tylko On jeden mógł tego dokonać w sposób pełny”.
* Nie zabijaj (w Radomiu, gdy mówił między innymi o aborcji): „Do tego cmentarzyska
ofiar ludzkiego okrucieństwa w naszym stuleciu dołącza się inny jeszcze wielki cmentarz:
cmentarz nienarodzonych, cmentarz bezbronnych, których twarz nie pozna nawet własna matka,
godząc się lub ulegając presji, aby zabrano im życie, zanim jeszcze się narodzą”.
* Nie cudzołóż (w Łomży): Papież, mówiąc o wierności małżeńskiej, wzywał do
nieuległości wobec złej mody i niemoralnej propagandy wszechobecnej w mediach, „które igrają z
naszą słabością”. Przestrzegał przed „złym, który pod różnymi ukrywa się postaciami”.
16
* Nie kradnij (w Białymstoku): „Kiedy słyszymy <<nie kradnij>>, to rozumiemy, że jest
rzeczą moralnie złą przywłaszczać sobie cudzą własność. Ta prosta oczywistość wypisana jest
zarazem w świadomości moralnej, czyli w sumieniu człowieka”.
* Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu (w Olsztynie): „Niewiele
daje wolność mówienia, jeśli słowo wypowiadane nie jest wolne. Jeśli jest spętane
egocentryzmem, kłamstwem, podstępem, może nawet nienawiścią lub pogardą dla innych – dla
tych na przykład, którzy różnią się narodowością, religią albo poglądami”.
* Nie pożądaj żony bliźniego twego (we Włocławku, gdzie licznie przybyli pielgrzymi
z Kazachstanu i Litwy): „Nie tylko <<nie cudzołóż>>, ale też <<nie pożądaj>>. Nie daj się uwikłać
wszystkim tym siłom pożądania, które drzemią w tobie jako <<zarzewie grzechu>>”.
* Nie pożądaj żadnej rzeczy bliźniego twego (w Płocku): „Pieniądz, bogactwo i różne inne
wygody tego świata przemijają, a zatem nie mogą być naszym celem ostatecznym. (…) Dusza
ludzka jest ważniejsza niż ciało, toteż nigdy nikomu nie wolno dążyć do dóbr materialnych
z pogwałceniem prawa moralnego, z pogwałceniem praw drugiego człowieka”.
* Przykazanie miłości (w Warszawie, gdzie Papież odbył szereg spotkań ekumenicznych):
z reprezentacją wspólnoty żydowskiej – „Do kultury polskiej Żydzi wnieśli wielki wkład. (…) Nie
żałowali również krwi w obronie niepodległości wspólnej Ojczyzny”; z przedstawicielami
Kościołów: prawosławnego, metodystycznego, ewangelicko-reformowanego, ewangelickoaugsburskiego, starokatolickiego, polsko-katolickiego, baptystów i mariawitów – wspólnie
odśpiewał „Boże coś Polskę”.
Papieska pielgrzymka skończyła się jedynie symbolicznym pożegnaniem, bo to już za 75
dni Jan Paweł II znów powitał ojczystą ziemię.
PIELGRZYMKA 52.
13 – 20 sierpnia 1991 r.
POLSKA (Kraków, Wadowice, Częstochowa) 13 – 16. 08.1991 r. , WĘGRY 16-20.08.1991 r.:
Zanim Ojciec Święty dotarł na uroczyście obchodzony tym razem w Częstochowie Światowy
Dzień Młodzieży, odbył sentymentalną podróż po miejscach najbliższych jego sercu. Pomodlił się
przy grobie rodziców na krakowskim cmentarzu na Rakowicach, poświecił nowo otwarte Centrum
Ambulatoryjne w Instytucie Pediatrii w Prokocimiu, spotkał się z wykładowcami Papieskiej
Akademii Teologicznej, a wieczorami rozmawiał z młodzieżą przez okno w pałacu biskupów.
W drodze do Wadowic zatrzymał się na krótko w Kalwarii Zebrzydowskiej. W rodzinnym
mieście konsekrował kościół pw. św. Piotra Apostoła. Jest on wotum dziękczynnym za ocalenie
Jana Pawła II z zamachu 13 maja 1981 r.
W Częstochowie oczekiwało Papieża ok. miliona młodych ludzi z całego świata, w tym po
raz pierwszy z krajów byłego ZSRR- Litwy, Łotwy, Estonii, Ukrainy, Rosji, Białorusi oraz państw
powstałych po rozpadzie Jugosławii. Ojciec Święty pozdrowił młodzież w 21 językach. Podczas
nocnego czuwania powstał nowy kościelnych hit – „Abba, Ojcze”. „Serce moje napełnia się
radością, gdy widzę was razem, młodzi przyjaciele ze Wschodu i Zachodu, Północy i Południa,
gdy widzę was zjednoczonych wiarą w Chrystusa, który jest wczoraj i dziś, ten sam także na
wieki. Wy jesteście młodością Kościoła, który stoi wobec wezwania nowego milenium. Jesteście
Kościołem jutra, Kościołem nadziei” – mówił Jan Paweł II. Na lotnisku w Balicach żegnał
Papieża prezydent Lech Wałęsa, który obiecał, że „uczynimy wszystko, aby to dzieło naprawy
i uszlachetniania” realizowało się na co dzień.
Samolot z Ojcem Świętym na pokładzie po półtoragodzinnym locie wylądował na
węgierskiej ziemi. Dla setek tysięcy rodaków św. Stefana wizyta głowy Kościoła w ich kraju była
ogromnym przeżyciem. W głównych uroczystościach w Budapeszcie, Pecs, Debreczynie czy
Szombathely uczestniczyli również licznie przybyli pielgrzymi z sąsiadujących krajów – Słowacji,
17
Austrii, Chorwacji, Ukrainy, Słowenii, Rumunii, ale także Polski, Niemiec, Włoch. Sporo było
podczas tych spotkań akcentów o wydźwięku historycznym i politycznym. Już na
budapeszteńskim lotnisku Ferihegy, w powitalnej mowie prezydent Arpad Goncz podkreślał
tradycyjną przyjaźń łączącą Węgrów z rodakami Jana Pawła II oraz mówił o podobnych
powojennych losach obu narodów. „Węgier, Polak, dwa bratanki” – do tych historycznych
więzów nawiązał Papież podczas spotkania z przedstawicielami węgierskiej Polonii.
Kulminacyjnym punktem pięciodniowego pobytu w Siedmiogrodzie była Msza św.
odprawiona przez Ojca Świętego w uroczystość św. Stefana, króla i patrona Węgier. Na
stołecznym placu Bohaterów, na który w 1948 r. siłą spędzano ludzi, teraz dobrowolnie przyszło
ponad pół miliona wiernych, przyciągniętych osobowością następcy Sylwestra II, który 990 lat
wcześniej przysłał koronę św. Stefanowi. Równie kapitalne znaczenie zarówno dla miejscowych
chrześcijan, jak i pielgrzymów z Rusi Zakarpackiej, Ukrainy i Rumunii miała sprawowana
w obrządku bizantyjskim Eucharystia w Mariapocs, głównym ośrodku kultu maryjnego
grekokatolików węgierskich.
Głośnym echem odbiło się też ekumeniczne nabożeństwo w kościele kalwińskim
w Debreczynie. „Jestem świadom, że w dawniejszych czasach spotkanie to nie byłoby możliwe.
Papież odwiedzając Węgry nie przybyłby do Debreczyna. Mieszkańcy Debreczyna nie życzyliby
sobie jego obecności… Jakież to radosne i krzepiące, kiedy w społeczeństwie, gdzie wielu jest
ludzi pozbawianych wiary w Boga i nadziei, spotykamy się z tymi, którymi – by sparafrazować
słowa św. Pawła – jesteśmy pojeni jednym Duchem” – mówił w swym wystąpieniu Jan Paweł II.
Biskup Rzymu zrealizował wreszcie – jak powiedział – swe specjalne życzenie spotkania
się z reprezentantami wspólnoty żydowskiej, liczącej na Węgrzech ok. 80 tys. osób.
PIELGRZYMKA 61.
4 – 10 września 1993 r.
LITWA, ŁOTWA, ESTONIA: Wizyta Papieża w krajach bałtyckich stanowiła wraz z publikacją
encykliki „Veritatis spledor” symboliczną klamrę, zamykającą 15 lat jego pontyfikatu. Podróż ta
nabrała dodatkowo wymiaru ze wszech miar epokowego, wszak po raz pierwszy po upadku
systemu komunistycznego w Europie Środkowowschodniej Ojciec Święty odwiedził kraje
znajdujące się na terenie byłego Związku Radzieckiego, gdzie marksistowski reżim odmawiał
prawa do publicznego wyznawania wiary, tożsamości narodowej i autonomii politycznej. „Stał się
cud” – takimi słowami witał Papieża w Kownie kard. Vincentas Sladkevicus.
Odwiedziny w krajach bałtyckich miał charakter wybitnie ekumeniczny. O ile bowiem
kraje te są miejscem, gdzie zbiegały się 2 szlaki ewangelizacji na kontynencie europejskim – szlak
z Rzymu i szlak z Konstantynopola – to są one też miejscem, na którym należy szukać zbliżenia
i zjednoczenia podzielonych chrześcijan. Różnie więc były rozłożone akcenty pobytu Papieża w 3
krajach, w których katolicyzm obecny jest w niejednakowym stopniu – na Litwie kościół katolicki
skupia znaczną część narodu (75%), na Łotwie jest to Kościół liczącej się mniejszości (25%),
a w Estonii katolicy stanowią liczbowo znikomą mniejszość (0,3%). Wszystkie te kraje łączy
natomiast fakt wychodzenia z okresu prześladowań i ucisku, wszystkie muszą odrabiać poniesione
straty, także w zakresie ewangelizacji.
„Pięćdziesiąt lat ateizmu i wymuszonego milczenia o Ewangelii pozostawiło w wielu
ludziach i w całym społeczeństwie głębokie ślady, które będzie można zatrzeć jedynie poprzez
ponowne odkrycie Boga i Jego słowa w życiu osobistym i społecznym” – mówił Papież
w ostatnim swym wystąpieniu na Litwie.
Do rangi symbolu urosły spotkania Papieża z przedstawicielami różnych wspólnot
religijnych w tych krajach. Drugi dzień pobytu w Wilnie rozpoczął się od spotkania w miejscowej
18
nuncjaturze, dokąd przybyli między innymi przedstawiciele miejscowej gminy żydowskiej
i wysłannik Patriarchy Moskiewskiego. W Tallinie natomiast, na zakończenie pielgrzymki,
w modlitewnym spotkaniu z Papieżem w protestanckim kościele św. Mikołaja uczestniczyli
prawosławni, luteranie, metodyści, baptyści oraz przedstawiciele innych wyznań. „Kościół musi
być jeden, ponieważ jeden jest Chrystus” – podkreślał w swym wystąpieniu Jan Paweł II.
Szczególnie wiele radości sprawiła wizyta polskiego Papieża rodakom żyjącym na Litwie.
W Wilnie liczącym ok. 600 tys. mieszkańców, stanowią oni 19 proc. ludności. Sporo polskich
podtekstów miało spotkanie z wiernymi w Ostrej Bramie, gdzie Papież przewodniczył modlitwie
różańcowej i wygłosił rozważanie po litewsku, polsku i białorusku.
W drodze powrotnej do Rzymu, przelatując nad terytorium Polski, Ojciec Święty
skierował telegram do prezydenta RP Lecha Wałęsy, w którym napisał: „(…) przesyłam Panu,
Panie Prezydencie, i całemu mojemu Narodowi słowa serdecznego pozdrowienia i wyrazy
duchowej łączności. Polecam Bogu i Jego Matce wszystkich moich rodaków. Niech wzrasta
w sercach ludzkich to, co dobre, wartościowe, szlachetne i sprawiedliwe, na pożytek obecnych
i przyszłych pokoleń mojej Ojczyzny”.
19

VIII Regionalny konkurs poświęcony wartościom głoszonym przez

Transkrypt

Podobne dokumenty

Schemat II Fazy Kontr-Reformacji

Maroko - utw

Pytania o Jana Pawła II cz.15-17

miejsce I

Rocznica śmierci Patrona Szkoły - Gimnazjum im. Jana Pawła II w

Pobierz stronę w formacie PDF

XVI PIELGRZYMKA RODZINY SZKÓŁ IM. JANA PAWŁA II DO