prezentacja "Typologia morfologiczna języków CJKV"
Transkrypt
prezentacja "Typologia morfologiczna języków CJKV"
Typologia morfologiczna języków CJKV Typologia języków - klasyfikowanie języków wg określonego kryterium i wyciąganie z tego wniosków - kryteria właściwie dowolne, najpopularniejsze to: - typologia morfosyntaktyczna (języki nominatywno-akuzatywne, ergatywne i inne) - typologia szyku zdania (SVO, SOV, VSO i in.) - morfologiczna (wg spójności składniowej morfemów oraz ich syntetyczności) Typologia morfologiczna - jak język buduje zdania i łączy ze sobą poszczególne morfemy - czy morfemy są ze sobą ściśle powiązane i czy język ma dużo wyrazów o funkcji „technicznej“ (gramatycznej) - czy o znaczeniu zdania (wyrazu) decyduje raczej szyk czy raczej końcówki (wykładniki) - ilość informacji zgramatykalizowanej (np. czy informację o czasie gramatycznym musimy zawrzeć w formie czasownika czy nie) Informacja zgramatykalizowana - informacja obligatoryjnie kodowana w strukturze gramatycznej danego języka Kamień spada. A stone is falling down. brak określoności The stone is falling down. brak inf. o płci I‘ve seen a UFO. Widziałem UFO. określoność Widziałam UFO. kodowanie płci KATEGORIE GRAMATYCZNE Kategoria gramatyczna rozróżnienie semantyczne odzwierciedlone w wykładnikach gramatycznych cechy: - rozróżnienie może być na dwie lub więcej kategorii - rozróżnienia się wzajemnie wykluczają Kategoria gramatyczna - przykłady - czas gramatyczny (bezwzględny, względny) - aspekt (etap czynności: początek czynności, zakończenie, powtarzanie, częstotliwość, ...) - Aktionsart (sposób wykonania czynności – niechętnie, w wielu miejscach, na zapas, do woli, ...) - liczba (pojedyncza, mnoga, podwójna, inkluzywna i ekskluzywna, nieokreślona, ...) - ewidencjalność (czy ja to widziałem, czy tylko znam z relacji) Kategoria gramatyczna - przykłady - honoryfikatywność (inf. o relacji społecznotowarzyskiej rozmówców) - osoba (I, II i III, trzecia : nietrzecia) - rodzaj gramatyczny/klasa nominalna - stopień porównania - temat/remat - przypadek gramatyczny - określoność Typologia morfologiczna - po raz pierwszy zaproponowana przez braci von Schlegel na początku XIX wieku Karl Wilhelm August Wilhelm - modyfikacja w XX w.: ta typologia dzieli języki nie na rozłączne zbiory, ale ustawia je w linii syntetyczne analityczne cechy: cechy: - dużo informacji - mało informacji zgramatykalizowanej zgramatykalizowanej - dużo kategorii gramatycznych - mało kategorii gramatycznych - dużo morfemów związanych - mało morfemów związanych (zależnych) - relacje gramatyczne wyrażane - relacje gramatyczne wyrażane specjalnymi wykładnikami szykiem wyrazów - nacisk na wykładniki - nacisk na pozycyjność (kolejność mało istotna) (kolejność, szyk są kluczowe) - dużo zmian morfologicznych - mało zmian morfologicznych (odmienność) (nieodmienność) - długie morfemy/wyrazy/formy - krótkie morfemy/wyrazy (często wielosylabowe) (często monosylaby) mało ..... stosunek morfemów do wyrazów ....... dużo języki izolujące języki polisyntetyczne przedstawiciele: wietnamski chiński (w większym stopniu klasyczny) angielski ajnuski wiele języków rodzimych Amerykanów (Indianie, Eskimosi) języki izolujące języki polisyntetyczne przykłady (nieodmienność szyk) 我看你 wŏ kàn nĭ 你看我 nĭ kàn wŏ Men kill lions. Lions kill men. Người giết sư tử. Sư tử giết người. aniśijóxterexći ‘kazali mi wyciągnąć go przy pomocy haka’ (ajnuski) -an- I i II osoba podmiotu -i- I i III osoba dopełnienia -śi- ‘sam’ -jox- ‘hak’ -te- przechodniość -re- kauzatywność -xći- liczba mnoga języki izolujące języki polisyntetyczne języki inflektywne cechy - zarówno wykładniki, jak pozycyjność - wyrazy posiłkowe (function words), ale i afiksy - długość wyrazów średnia - duża rola struktury typu rdzeń + afiksy języki inflektywne języki aglutynacyjne języki fuzyjne Zasadnicza różnica: rola wykładników (morfemów fleksyjnych) – czy jeden wykładnik obsługuje jedną kategorię gramatyczną (aglutynacja), czy więcej (fuzja) aglutynacja: rdzeń + kategoria1 + kategoria2 +kategoria3 fuzja: rdzeń + wykładnik{kategoria1+kategoria2+kategoria3} języki aglutynacyjne języki fuzyjne Przedstawiciele: japoński koreański turecki (i ałtajskie) węgierski (i uralskie) keczua esperanto (i wiele innych języków apriorycznych) polski (i większość innych indoeuropejskich) semito-chamickie języki fuzyjne języki aglutynacyjne Przykłady: japoński tabetakunakattara ‘jeśliby nie chcieć jeść’ tabe- rdzeń ‘jeść’ -taku- ‘chcieć’ -naka- przeczenie -ttara tryb warunkowy polski kobietom kobiet- rdzeń -om liczba mnoga + celownik por. jap. onna tachi e ‘ts.’ onna ’kobieta‘ - rdzeń tachi - liczba mnoga e ~ celownik języki aglutynacyjne Przykłady: koreański czasownik ma 7 zarezerwowanych „kieszeni“ na kolejne końcówki 1. honoryf.: -(u)si 2. czas: (ə)s' dla przeszłości 3. aspekt doświadczenia: podwojony wykładnik czasu przeszłego 4. modalność: kes' dla czasu przyszłego I os. lub przypuszczenia w II lub III os. 5. adresatywność: (su)pni 6. aspekt retrospektywny: tə oznacza relację z przeszłości 7. tryb: ta oznajmujący, k'a pytający, la rozkazujący, ca propozytywny, yo hon.-deklaratywny i inne języki fuzyjne języki fuzyjne języki aglutynacyjne Przykłady: polski wesołego łacina laetum wesoł- rdzeń -ego liczba poj. + r.m. + dopełniacz laet- rdzeń -um l. poj. + r.m. + dop. -ych liczba mn. + r.m. + dopełniacz -orum l. mn. + r.m. + dop. języki aglutynacyjne języki fuzyjne Inne cechy: - wysoka regularność (mało wyjątków) - proste, mechaniczne modele odmian (paradygmaty) - dużo przypadków gramatycznych - duża nieregularność (dużo wyjątków) - obfitość modeli odmian - mniej przypadków gram. (do ok. 7) - rdzeń rzadko ulega zmianom fonetycznym - rdzeń często ulega zmianom fonetycznym - stosunkowo mało absorbujące na początkowych etapach nauki - mocno angażujące pamięć na początkowych etapach nauki Dziękuję za uwagę!