Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych
Transkrypt
Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych
Ryszard Dolata · Marek Kmiecik PODWOZIA I NADWOZIA POJAZDÓW SAMOCHODOWYCH Poradnik metodyczny dla nauczycieli 1 Projekt okładki: Joanna Plakiewicz Redakcja: Bożenna Chicińska Redaktor prowadzący: Stanisław Grzybek © Wydawnictwo REA, Warszawa 2010 ISBN 978-83-7544-265-6 Wydawnictwo REA s.j. 01-217 Warszawa, ul. Kolejowa 9/11 tel./fax: (22) 631-94-23, 632-21-15, 632-69-03, 632-68-82 http://www.rea-sj.pl e-mail: [email protected] Podręcznik i wszystkie pomoce dydaktyczne są chronione prawem. Każdorazowe ich wykorzystanie w innych niż zastrzeżone prawem przypadkach wymaga pisemnego zezwolenia wydawnictwa. Skład: WMC s.c.; Warszawa ul. Frascati 1; [email protected] Druk i oprawa: Fabryka druku Sp z o.o., Warszawa 2 Spis treści 1. Wstęp 5 2. Standardy kwalifikacji zawodowych 7 3. Aktywizujące metody nauczania w zakresie podwozi i nadwozi pojazdów samochodowych 11 4. Podstawa programowa 19 5. Porównanie programu nauczania z treściami podręcznika Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych wydawnictwa REA 35 6. Propozycja planu wynikowego przedmiotu „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych” 53 7. Przykładowe scenariusze zajęć dydaktycznych Scenariusz nr 1 Scenariusz nr 2 Scenariusz nr 3 Scenariusz nr 4 Scenariusz nr 5 Scenariusz 6 Scenariusz nr 7 Scenariusz nr 8 70 70 74 78 81 85 88 91 94 8. Testy i sprawdziany z podwozi i nadwozi pojazdów samochodowych 99 9. Przykłady testów dwustopniowych z rozwiązaniami Test nr 1 Test nr 2 Test nr 3 Test nr 4 102 102 110 119 128 3 Test nr 5 Test nr 6 Test nr 7 Test nr 8 Test nr 9 Test nr 10 136 145 152 160 167 176 10.Podsumowanie 185 Bibliografia 187 4 1. Wstęp Proces kształcenia techników pojazdów samochodowych realizowany jest na podstawie programu nauczania, w którym przewidziano przedmiot: „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych”. Przedmiot ten jest nauczany w technikum i szkole policealnej. Wydawnictwo REA opracowało podręcznik Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych zawierający treści przedmiotu zgodne z obowiązującą podstawą programową i programem nauczania. Opracowany poradnik metodyczny nawiązuje do podstawy programowej, przedmiotowego programu nauczania i podręcznika. W poradniku umieszczono: 1. Opis zawodu i stanowiska pracy. 2. Standardy kwalifikacji zawodowych. 3. Podstawę programową kształcenia w zawodzie technik pojazdów samochodowych. 4. Plany nauczania kształcenia w zawodzie technik pojazdów samochodowych. 5. Porównanie programu nauczania z treściami podręcznika Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych opracowanego przez dr inż. Andrzeja Górnego (Wydawnictwo REA). 6. Propozycję nauczycielskiego planu wynikowego. 7. Środki dydaktyczne. 8. Charakterystykę aktywizujących metod nauczania 9. Przykładowe scenariusze zajęć w tym przykłady ćwiczeń. 10. Metodykę opracowania testów dydaktycznych. 11. Przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego. Poradnik powinien stanowić pomoc dydaktyczną dla nauczyciela w realizacji wyznaczonych celów kształcenia, obejmujących zarówno kształcenie zawodowe tradycyjne – szkolne, jak również dynamicznie rozwijający się system pozaszkolny w formie kursów i szkoleń. Należy podkreślić, że treści poradnika mogą być także wykorzystane w kształceniu modułowym w zawodzie, którego istotą jest integracja celów oraz treści kształcenia z różnych dziedzin i dyscyplin wiedzy w wyodrębnione moduły i jednostki modułowe. 5 Poradnik jest kierowany przede wszystkim do młodych nauczycieli, ale jego treści mogą wykorzystać także doświadczeni pedagodzy. Proces nauczania i wychowania powinien mieć charakter otwarty, w którym jest miejsce na fundamentalne zasady, ale także na innowacje, modyfikacje i aktualizacje. Każdy nauczyciel powinien mieć możliwość tworzenia elastycznych struktur programowych, aby można było w zależności od potrzeb wprowadzać nowe zadania dydaktyczne, dostosowane do nowoczesnej wiedzy oraz do lokalnych potrzeb społeczno-gospodarczych. Uwzględniając podstawę programową dotyczącą zawodu oraz lokalne potrzeby gospodarcze, nauczyciel powinien realizować taki program nauczania, który umożliwi uczniom zdobycie wiedzy i odpowiednich umiejętności zawodowych, a także rozwinie ich zdolności i zainteresowania. W nowoczesnym ujęciu program nauczania jest programem czynności uczniów i założonych wyników tych czynności. Nauczycielski plan nauczania przedmiotu powinien wskazywać podręcznik dla ucznia i nauczyciela, książki i inne źródła pomocnicze, zbiory zadań i ćwiczeń, środki dydaktyczne oraz testy sprawdzające wiedzę. W zakresie literatury bardzo przydatny dla ucznia i nauczyciela powinien być podręcznik Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych (Wydawnictwo REA). Podręcznik charakteryzuje się atrakcyjną szatą graficzną, ułatwiającą przyswojenie prezentowanych treści programowych. Zawiera liczne kolorowe ilustracje, rysunki, wykresy i tabele. Powstał we współpracy z niemieckim wydawnictwem Verlag Europa – Lehrmittel, które specjalizuje się w opracowaniu nowoczesnych podręczników szkolnych. Poradnik, jako pomoc dydaktyczna, ma ułatwić realizację niełatwych zadań związanych z kształceniem zawodowym młodzieży w systemie przedmiotowym i modułowym. Wdrażana od 2009 roku reforma programowa powinna być rezultatem współpracy wszystkich środowisk oświatowych, w tym nauczycieli, którzy wraz z uczniami są bezpośrednimi odbiorcami wszelkich przekształceń systemu kształcenia młodzieży. Dlatego nauczyciele powinni być wyposażeni w odpowiednie narzędzia, by móc realizować zadania bieżące i wynikające z wprowadzonych zmian. Niniejsza publikacja, stanowiąca kompendium dydaktycznej wiedzy, razem z wymienionym podręcznikiem, powinna się przyczynić się do osiągania w procesie nauczania–uczenia się wyznaczonych celów i zadań dydaktyczno-wychowawczych. Autorzy 6 2. Standardy kwalifikacji zawodowych W związku z integracją Polski z Unią Europejską standardy kwalifikacji zawodowych nabierają coraz większego znaczenia. Z definicji terminu: kwalifikacje zawodowe wynika, że jest to stwierdzony i poświadczony zasób wiedzy, umiejętności, zdolności przystosowawczych i twórczych niezbędnych do wykonania zadań na rynku pracy. Z kolei standaryzacja polega na wprowadzeniu norm, modeli lub wzorców do określonego procesu kształcenia zawodowego, z uwzględnieniem następujących jego elementów: cele kształcenia, struktura systemu kształcenia, treści kształcenia, metody kształcenia, formy kształcenia, środki dydaktyczne, kontrola i ocena wyników nauczania a także przygotowanie nauczycieli. Celem standaryzacji jest zatem ujednolicenie tych elementów, aby można było porównywać efekty procesu kształcenia. Definiując standard kwalifikacji zawodowych, należy stwierdzić, że jest to: norma opisująca kwalifikacje konieczne do wykonywania zadań zawodowych wchodzących w skład zawodu, akceptowana przez przedstawicieli organizacji zawodowych i branżowych, pracodawców i innych kluczowych partnerów społecznych. Efektem standaryzacji kwalifikacji zawodowych jest przejrzystość kwalifikacji, porównywalność certyfikatów, a przede wszystkim zgodność w uznawaniu świadectw i dyplomów. Duże znaczenie w integracji społeczeństw Unii Europejskiej w aspekcie transgranicznego rynku pracy i usług ma porównywalność kwalifikacji zawodowych. Dotyczy to szczególnie społeczności przygranicznych zamieszkujących, w tym wypadku, tereny tzw. Dużego Trójkąta (Dolny Śląsk, Saksonia i północne Czechy). Ponadto standardy mogą być wykorzystane do poprawy jakości kształcenia i doskonalenia zawodowego. Podstawą prawną tworzenia standardów kwalifikacji zawodowych w Polsce jest ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2004 r., nr 99, poz. 1001 z późniejszymi zmianami). 7 2.1. Syntetyczny opis zawodu Zawód opisywany jest jako zbiór zadań wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiednich kwalifikacji, tj. wiadomości, umiejętności i określonych cech psychofizycznych. Technik pojazdów samochodowych jest specjalistą o interdyscyplinarnych kwalifikacjach zawodowych, łączących umiejętności mechanika, elektryka i elektronika. Absolwent szkoły jest przygotowany do organizowania procesów obsługi i naprawy pojazdów samochodowych, dokonywania oceny stanu technicznego oraz ustalania przyczyn niesprawności. Potrafi prowadzić dokumentację związaną z obsługą i naprawą samochodów oraz realizować usługi motoryzacyjne. Ponadto może prowadzić postępowania związane z ubezpieczeniami oraz obrotem pojazdami samochodowymi. Kwalifikacje zawodowe umożliwiają podejmowanie pracy m.in. w: − stacjach obsługi samochodowych, − zakładach produkcyjnych i naprawczych samochodów, − stacjach kontroli pojazdów samochodowych, − salonach sprzedaży samochodów oraz artykułów motoryzacyjnych, − instytucjach zajmujących się ewidencją, obrotem i ubezpieczeniem pojazdów samochodowych, − przedsiębiorstwach doradztwa technicznego oraz zajmujących się likwidacją pojazdów samochodowych. Zawód technik pojazdów samochodowych stwarza duże możliwości zatrudnienia i tworzenia nowych miejsc pracy. Obserwuje się wzrost zapotrzebowania na specjalistów w tym zawodzie uznawanym za zawód perspektywiczny. Technicy pojazdów samochodowych mogą również prowadzić własne firmy produkcyjne i usługowe. 2.2. Stanowiska pracy przyporządkowane do poziomów kwalifikacji zawodowych Stanowisko pracy to najmniejsza jednostka organizacyjna przedsiębiorstwa, miejsce pracy, część powierzchni produkcyjnej lub usługowej zajmowanej lub obsługiwanej przez pracownika w celu wykonania powierzonych mu zadań zawodowych. Krajowy system kwalifikacji obejmuje całość działań państwa na rzecz uznawania uczenia się oraz powiązania kształcenia i szkolenia z potrzebami rynku pracy i społeczeństwa obywatelskiego. System ten uwzględnia rozwią- 8 zania instytucjonalne dotyczące zapewnienia jakości, oceny oraz nadawania kwalifikacji. W krajowych ramach kwalifikacji zastosowano narzędzia, za pomocą których podzielono kwalifikacje na określone poziomy. W krajowym Standardzie Kwalifikacji Zawodowych zdefiniowano pięć poziomów kwalifikacji, które mają na celu ukazanie złożoności pracy, stopnia trudności i ponoszonej odpowiedzialności. Poziomy kwalifikacji zawodowych to hierarchiczny układ kwalifikacji zawodowych charakteryzujący się rosnącą złożonością, trudnością oraz odpowiedzialnością zadań zawodowych wykonywanych przez pracowników. Dla technika pojazdów samochodowych przyporządkowano trzeci i czwarty poziom kwalifikacji zawodowych. Poziom trzeci stanowią kwalifikacje niezbędne do wykonywania zadań złożonych, zarówno w warunkach typowych, jak i problemowych. Złożoność zadań wymaga posiadania umiejętności rozwiązywania nietypowych problemów towarzyszących pracy. Pracownik, którego umiejętności zostały zaklasyfikowane na poziomie trzecim, potrafi kierować małym zespołem pracowników. Jest odpowiedzialny zarówno za skutki własnych działań, jak i za działania kierowanego przez siebie zespołu. Poziom czwarty stanowią kwalifikacje niezbędne do wykonania różnorodnych, często skomplikowanych zadań o charakterze technicznym, organizacyjnym lub specjalistycznym w zakresie danej działalności zawodowej. Zadania te wymagają wysokiej, osobistej odpowiedzialności i samodzielności oraz umiejętności kierowania podzespołami i zespołami pracowników. W modelu krajowych standardów kwalifikacji zawodowych poziom kompetencji pracownika uznaje się za zdolność wykorzystywania posiadanych kwalifikacji w procesie wykonywania zadań zawodowych. Technik pojazdów samochodowych powinien mieć: − kwalifikacje podstawowe w zawodzie, które stanowią główne umiejętności niezbędne do prawidłowego wykonywania zadań; − kwalifikacje ponadpodstawowe, które są zbiorami umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych takich samych w danej branży (sektora) gospodarki, w której zawód funkcjonuje, np. branża informatyczna; − kwalifikacje ogólnozawodowe, które są charakterystyczne w pewnej dziedzinie zawodowej, czyli są takie same we wszystkich zakresach pracy w zawodzie, tzw. składowych kwalifikacji zawodowych; − kwalifikacje specjalistyczne, które stanowią o specyficznych umiejętnościach (dodatkowych) zawodowych; są to umiejętności, wiadomości i cechy psychofizyczne wykorzystywane przez stosunkowo małą grupę pracowników wyspecjalizowanych w wąskiej działalności zawodowej. 9 2.3. Zadania zawodowe Zadanie zawodowe to logiczny wycinek lub etap pracy w ramach zawodu, o wyraźnie określonym początku i końcu, wyodrębniony ze względu na rodzaj lub sposób wykonywania czynności zawodowych powiązanych jednym celem, którym może być produkt, usługa lub decyzja. Zadanie zawodowe składa się z szeregu czynności zawodowych, które dają efekt w postaci realizacji celu przewidzianego w zadaniu zawodowym. W podstawie programowej kształcenia w zawodzie technik pojazdów samochodowych przewidziano jedenaście zadań zawodowych, m.in. naprawę pojazdów samochodowych. 2.4. Składowe kwalifikacji zawodowych Składowe kwalifikacji stanowią układ umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych niezbędnych do wykonywania zadań zawodowych wchodzących w skład jednego zakresu pracy wyodrębnionego w zawodzie. Posiadanie umiejętności wchodzących w skład określonej składowej kwalifikacji zawodowych wystarcza do uzyskania zatrudnienia na jednym lub kilku stanowiskach pracy w zawodzie. Suma składowych kwalifikacji zawodowych oznacza posiadanie pełnych kwalifikacji do wykonywania zawodu. Opracowane standardy kwalifikacji zawodowych funkcjonują na zasadzie dokumentu rekomendowanego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Mogą być wykorzystane w procesie dydaktyczno-wychowawczym, przy opracowaniu programów staży i praktyk zawodowych w ramach przygotowania zawodowego, przygotowaniu podstaw programowych kształcenia w zawodzie, programów kształcenia i doskonalenia zawodowego, wymagań egzaminacyjnych, oceny efektywności kształcenia, oceny programów, uznawalności kwalifikacji oraz mobilności edukacyjnej. Ponadto standardy kwalifikacji zawodowych mogą być przydatne w dziedzinie polityki zatrudnienia, w działach związanych z doradztwem zawodowym, oceną ryzyka zawodowego, pracą niepełnosprawnych, z programami aktywizacji i mobilności zawodowej. 10 3. Aktywizujące metody nauczania w zakresie podwozi i nadwozi pojazdów samochodowych 3.1. Klasyfikacja i podstawowe informacje o metodach nauczania W procesie nauczania przedmiotu „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych”, w celu uzyskania dobrych wyników dydaktycznych, należy zastosować nowoczesne, innowacyjne metody nauczania i uczenia się. W dydaktyce wybór metody musi odpowiadać najważniejszemu celowi, jakim jest rozwijanie myślenia uczniów. Planowanie metody procesu dydaktycznego a także wychowawczego powinno uwzględniać podmiotowość uczącego się. Jednocześnie rola i funkcja nauczyciela w tym procesie zmienia się jakościowo – z nauczyciela realizującego dydaktykę pamięci na nauczyciela realizującego dydaktykę myślenia. Niżej przedstawiono schemat metod nauczania (F. Szlosek: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych). Niektóre z nich mające zastosowanie w procesie nauczania przedmiotu: „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych”, zostały przedstawione w niniejszym poradniku. 11 W celu zapewniania dobrych efektów procesu nauczania-uczenia się przedmiotu nauczyciel powinien dobierać i stosować różne metody podające, zwane asymilacją wiedzy. Do metod tych zaliczamy m.in. wykład informacyjny, opis, prelekcję, wyjaśnienie, pogadankę. Planując przedmiotowe zajęcia z pozycji współdziałania z uczniem, należy przewidzieć konieczność organizacji refleksyjnego kierowania działalnością uczniów. Nauczyciel musi zwracać uwagę na to, jak uczeń odbiera jego wypowiedzi. W celu aktywnego słuchania wykładu, nauczyciel musi zapewnić pracę myśli, wyobraźni i pamięci uczniów. Dlatego winien w swoim działaniu dydaktycznym przewidzieć wieloetapowe czynności: zapoznanie z informacją, pobudzenie chęci słuchania, kierowanie uwagą, uświadomienie celu. Urzeczywistniając refleksyjną aktywność uczniów, nauczyciel jednocześnie analizuje na bieżąco swoją działalność, polegającą na zmianie treści, tempa wykładu, a nawet na zmianie metodyki swojego wystąpienia jeżeli wynikną problemy z odbiorem informacji. Przygotowując swoją prezentację, nauczyciel powinien stosować następujące zasady: − zapewnić zrozumienie omawianych treści, podkreślając ich nowatorstwo i doniosłe znaczenie, − dobrać objętościowo odpowiedni materiał, który mieści w sobie dynamiczny temat, − wyodrębnić zasadnicze fakty i podkreślić te, które mają największy ciężar gatunkowy, pamiętając, że treść i struktura prezentacji mają być podporządkowane tzw. super-zadaniu, 12 – prowadzić zasadniczą myśl od zjawiska do jego sedna i pozwolić uczniom na samodzielne wnioski, za pomocą odpowiednich pytań i uogólnień, – lapidarnie i dynamicznie prowadzić rozmowę z uczniami, co sprzyja wytworzeniu odpowiedniej atmosfery do poszukiwania odpowiedzi na poruszony problem, – dbać o wyrazistość języka poprzez dobór słownictwa i tonacji głosu, – dbać o właściwy dobór i wykorzystanie środków dydaktycznych. 3.2 Metody problemowe Metody problemowe polegają na zdobywaniu przez uczniów nowej wiedzy poprzez złożone procesy myślowe: analizę, syntezę, porównanie, abstrahowanie i uogólnianie. Osiągnięcie celu poznawczego i wychowawczego wynika zarówno z działań nauczyciela, jak i działań ucznia, którego należy przekonać o potrzebie działania w określonym kierunku. Jest to możliwe wówczas, gdy nauczyciel będzie rozumiał cel jako efekt rozwoju osobowości ucznia, czyli będzie potrafił zainteresować go problemem, pobudzić potrzebę zmian zachowania itp. Do metod problemowych należy zaliczyć między innymi: − wykład problemowy (wzbudzanie i sterowanie procesem myślowym ucznia poprzez „głośne myślenie” nauczyciela); w procesie nauczania przedmiotu „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych” wykład problemowy może być zastosowany do treści rozszerzających zakres tematyki poznanej przez uczniów; − wykład konwersatoryjny, który polega na połączeniu wykładu z wypowiedziami uczniów lub z wykonaniem przez nich wskazanych przez nauczyciela zadań teoretycznych bądź praktycznych; metoda ta jest zalecana w odniesieniu do nowych treści programowych; − metodę przypadku (zdarzeń), polegającą na rozpatrzeniu przez zespół uczniów przypadku (zdarzenia) zawierającego problem poddany analizie a następnie dyskusji; metoda przypadków ma wpływ na rozwój myślenia analitycznego i syntetycznego, zdolności podejmowania decyzji, a przede wszystkim umiejętności stosowania zdobytej wiedzy w praktyce; przypadek przedstawiony do analizy powinien mieć zwięzłą formę pisemną, a jego treść nie powinna ujawniać wszystkich danych; uczniowie powinni dokładnie odpowiadać na zadane pytania. 13 Zajęcia realizowane metodą przypadku na ogół składają się z 3 do 7 faz: faza 0 – obejmuje przygotowanie opisu przypadku, wyjaśnienie celu i tematu zajęć oraz wyjaśnienie istoty metody przypadku; faza 1 – obejmuje prezentację opisu zdarzenia, wstępną analizę zdarzenia oraz uzupełnienie informacji, wynikające z pytań; faza 2 – obejmuje analizę opisu zdarzenia, podział informacji na istotne i drugoplanowe; faza 3 – obejmuje propozycję rozwiązań oraz wybór rozwiązania i jego uzasadnienie; faza 4 – obejmuje ocenę trafności stawianych pytań, oceny prawidłowości wnioskowania i podkreślenie tych momentów, które mają najwyższą wartość dydaktyczną. Ponadto, oprócz wymienionych, do metod aktywizujących należy zaliczyć: − gry dydaktyczne (symulacyjne, decyzyjne, psychologiczne); − dyskusję dydaktyczną (okrągłego stołu, panelową, metaplan, burzę mózgów, związaną z wykładem); − programowane (z użyciem komputera lub maszyny dydaktycznej, z użyciem podręcznika programowanego); − eksponujące (pokaz, film, ekspozycja). W procesie nauczania przedmiotu: „Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych”, filmy dydaktyczne powinny być stosowane między innymi wówczas, gdy realizacja określonych treści kształcenia wymaga przedstawienia ich w rzeczywistych warunkach ruchu samochodu; − praktyczne (pokaz z objaśnieniem, pokaz z instruktażem, ćwiczenia przedmiotowe, ćwiczenia laboratoryjne, ćwiczenia produkcyjne, metoda przewodniego testu i metoda projektów); w procesie nauczania przedmiotu: „Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych”, metoda pokazu powinna być stosowana podczas prezentacji części, zespołów i mechanizmów samochodów. Zajęcia dydaktyczne mogą być realizowane również innymi metodami, np. − zaplanowanych wycieczek dydaktycznych, które umożliwiają uczniom poznanie ewentualnych miejsc przyszłej pracy zawodowej oraz rzeczywistych warunków obsługi i naprawy pojazdów samochodowych; w procesie nauczania przedmiotu „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych” wskazane jest organizowanie wycieczek na targi motoryzacyjne, wystawy, pokazy, umożliwiających poznanie przez uczniów współczesnych technik i technologii; − pytań i odpowiedzi przydatnych w usystematyzowaniu i utrwaleniu wiedzy, np. zawartych w podręczniku Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych pytań kontrolnych, na które uczeń powinien odpowiedzieć. 14 Z przedstawionych metod nauczania-uczenia się wynika, że nauczyciel dysponuje wieloma sposobami postępowania pedagogicznego. Jednocześnie należy stwierdzić, że nie ma metody jednoznacznie najlepszej. Niemniej w procesie dydaktycznym przedmiotu: „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych”, oprócz tradycyjnych technik nauczania, powinny dominować takie metody, które będą kształtować: − techniczne zainteresowanie uczniów, − postawy związane z odpowiedzialnością moralną i zawodową przy wykonywaniu prac w zakresie obsługi i naprawy pojazdów samochodowych, − proekologiczne postawy związane z pracą przy obsłudze i naprawie pojazdów samochodowych. Najtrudniejsze dla uczniów jest zrozumienie powiązań teorii z praktyką. Dlatego też należy stosować w procesie nauczania-uczenia się metodę projektów. Wynika to z faktu, że w programie przedmiotu większość zagadnień ma charakter projektowy, m.in. planowanie operacji związanych z wymianą zużytych elementów układu hamulcowego, wyznaczanie kolejności naprawy uszkodzonych elementów nadwozia na podstawie opisu uszkodzenia pojazdu. 3.3. Metoda projektów Metoda ta rozwija i kształtuje umiejętności, nawyki oraz sprawności o charakterze praktycznym. Uczy rozwiązywania problemów, myślenia kreatywnego (twórczego). Niejednokrotnie nad projektem pracuje zespół uczniów, co sprzyja także stronie wychowawczej działań młodzieży, polegającej na kształtowaniu umiejętności współpracy w ramach grupy. Z definicji metody wynika, że polega ona na wykonywaniu przez uczniów zadań obejmujących pewną większą partię materiału nauczania na zasadzie samodzielnego sformułowania tematu i samodzielnego poszukiwanie rozwiązania pod dyskretną opieką nauczyciela. Wynikiem pracy uczniów jest pisemny raport. Metoda projektów wyróżnia się następującymi cechami: − zakłada samodzielność pracy uczniów, − opiera się na zadaniu o charakterze problemowym, − wyznacza i realizuje charakterystyczny dla problemu zbiór celów, − ma strukturę obejmującą szerszą gamę zagadnień, które integrują wiedzę i umiejętności praktyczne uczniów. 15 Zajęcia realizowane metodą projektów przebiegają etapowo. Pierwszy etap: − wyjaśnienie uczniom istoty metody projektu, − wprowadzenie do tematu, wybór partii materiału, który powinien być zrealizowany metodą projektów. Drugi etap: − określenie tematu (zadanie dla ucznia) z sugestią problemów do rozwiązania (zawarcie „kontraktu” nauczyciela z zespołami uczniowskimi), − określenie zakresu realizacji, − zapoznanie uczniów ze literaturą źródłową, − określenie terminu realizacji poszczególnych punktów projektu. Trzeci etap: − realizacja projektów, − konsultacje, podczas których uczniowie dokonują weryfikacji projektów pod względem założeń, sposobów wykonania i treści projektu, − nauczyciel ustala kolejność prezentacji projektów. Czwarty etap: − prezentacja projektów i uzasadnienie rozwiązania problemu, − ocena wynikająca z dyskusji nad projektem, z uwzględnieniem ustalonych kryteriów, dokonana przez nauczyciela lub zespół przez niego powołany. Podstawowym zadaniem nauczyciela jest udzielanie systematycznych konsultacji, śledzenie rytmiczności i postępów prac nad projektem, czasem motywowanie i mobilizowanie uczniów do intensywniejszych działań na rzecz realizacji wyznaczonego zadania. Obowiązkiem uczniów (zespołu uczniowskiego) podczas realizacji projektu jest przygotowanie materiałów źródłowych, sprzętu komputerowego, dokonanie podziału zadań między uczestnikami projektu oraz wykonanie sprawozdania i dokonanie samooceny własnej pracy. Metoda projektów umożliwia kształtowanie umiejętności: − pracy indywidualnej i zespołowej, − korzystania z różnorodnych źródeł informacji i wiedzy z innych przedmiotów, − prezentacji wyników opracowanych projektów, − zastosowania wiedzy teoretycznej w praktyce, − sprawnej komunikacji i organizacji pracy. Umiejętności te uczniowie powinni mieć opanowane na takim poziomie, aby mogli zapoznać się i zastosować autentyczne warunki projektowania, badania oraz eksploatacji podwozi i nadwozi pojazdów samochodowych. 16 3.4. Metoda przewodniego tekstu Istotą tej metody jest tekst przewodni, który pełni funkcję przewodnika prowadzącego ucznia w procesie samodzielnego wykonywania ćwiczenia. Test przewodni powinien być poprzedzony informacjami podanymi w następującym porządku: − temat ćwiczenia, − cel ćwiczenia, − zakres ćwiczenia, − organizacja ćwiczenia w zakresie niezbędnych urządzeń, przyrządów, narzędzi i materiałów, − określenie umiejętności, jakie będą kształtowane podczas realizacji ćwiczenia. Zajęcia realizowane metodą przewodniego tekstu dzielą się na etapy: 1. informacje – faza, podczas której uczeń odpowiada na pytania nauczyciela w celu przygotowania się w zakresie wiedzy niezbędnej do wykonania ćwiczenia, 2. planowanie – uczeń układa plan ćwiczenia, który wynika z pytań nauczyciela dotyczących sposobu wykonania ćwiczenia, 3. ustalenia – uczeń weryfikuje i konkretyzuje treści ćwiczenia, 4. realizacja – uczeń wykonuje ćwiczenie zgodnie z ustalonym planem, 5. sprawdzenie – na podstawie procedury kontroli jakości, uczeń sprawdza poprawność wykonania ćwiczenia, 6. analiza – uczeń analizuje poprawność wykonania ćwiczenia odpowiadając na pytania nauczyciela. Metoda przewodniego tekstu, jako metoda praktyczna, powinna być dostosowana do warunków szkolnych oraz możliwości i predyspozycji uczniów. 3.5. Metoda ćwiczeń Metoda ćwiczeń jest szeroko stosowaną metodą w procesie nauczania-uczenia się, zarówno w nauczaniu przedmiotów zawodowych teoretycznych, jak i w nauczaniu praktycznym. Ćwiczenia można podzielić na trzy podstawowe grupy: − ćwiczenia wyrabiające umiejętność zastosowania przyswojonej wiedzy, obejmującą rozwiązywanie zadań, wykonywanie obliczeń, praktyczne poznawanie budowy maszyn, mechanizmów lub zespołów, 17 − ćwiczenia kształtujące umiejętności twórczego wykorzystania wiedzy w praktyce, polegającą na odkrywaniu nowych konstrukcji, systemów i procesów, − ćwiczenia o charakterze poszukiwawczym, polegające na realizacji ćwiczeń o charakterze twórczego zastosowania posiadanych umiejętności i wiadomości. W konstrukcji programów nauczania, w tym nauczania zawodu technik pojazdów samochodowych, występują ćwiczenia o charakterze praktycznym. Ćwiczenia te mają podbudowę teoretyczną, która powinna być zastosowana podczas realizacji programowych ćwiczeń. 18 4. Podstawa programowa Podstawa programowa ściśle określa wymagania stawiane szkole jako całości i oczekiwania będące odbiciem dokonujących się przemian społecznych i cywilizacyjnych. Zawiera filozofię nauczania. Nauczyciel, projektując plan wynikowy na podstawie podstawy programowej oraz programu nauczania, dostosowuje go do swoich możliwości oraz do konkretnych uczniów. Uwzględnia zmiany w metodach nauczania i treściach kształcenia. Przyjęty przez nauczyciela program nauczania spełnia określone funkcje: interpretuje podstawę programową i uszczegółowia ją, opisując treści kształcenia, dobór form, metod nauczania a także wskazuje źródła: literaturę przedmiotu, zwłaszcza podręcznik do nauki przedmiotu. 4.1. Podstawa programowa kształcenia w zawodzie technik pojazdów samochodowych 311[52] 4.2. Opis zawodu 1. W wyniku kształcenia w zawodzie absolwent powinien umieć: − interpretować zjawiska i prawa z zakresu mechaniki, technologii mechanicznej, termodynamiki, maszynoznawstwa, elektrotechniki, elektroniki i automatyki, dotyczące pojazdów samochodowych, − charakteryzować pojazdy samochodowe oraz maszyny, urządzenia i narzędzia stosowane w technice motoryzacyjnej, − identyfikować pojazdy samochodowe, − odczytywać rysunki techniczne oraz schematy elektryczne i elektroniczne, − sporządzać szkice elementów mechanicznych oraz schematy układów elektrycznych pojazdów samochodowych, − charakteryzować materiały stosowane do budowy i eksploatacji pojazdów samochodowych, − wyjaśniać procesy zachodzące w maszynach i urządzeniach, − wykonywać operacje z zakresu obróbki i łączenia materiałów, − mierzyć podstawowe wielkości fizyczne i geometryczne oraz interpretować wyniki pomiarów, 19 − posługiwać się dokumentacją konstrukcyjną, technologiczną i eksploatacyjną pojazdów samochodowych, − posługiwać się oprogramowaniem komputerowym dotyczącym eksploatacji pojazdów samochodowych, − oceniać stan techniczny pojazdów samochodowych z zastosowaniem metod diagnostycznych, − obsługiwać pod względem technicznym i naprawiać pojazdy samochodowe, − przestrzegać przepisów prawa i zasad dotyczących eksploatacji, obrotu oraz ubezpieczeń pojazdów samochodowych, − kierować pojazdami samochodowymi na poziomie umożliwiającym uzyskanie prawa jazdy kategorii B, − sporządzać kalkulację kosztów obsługi i naprawy pojazdów samochodowych, − sporządzać dokumentację obsługi i naprawy pojazdów samochodowych, − stosować techniki komunikowania się z klientem, − porozumiewać się w języku obcym w zakresie niezbędnym do wykonywania zadań zawodowych, − przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, − organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, − przestrzegać przepisów prawa dotyczących działalności gospodarczej, − przestrzegać przepisów prawa w zakresie wykonywanych zadań zawodowych, − udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy, − kierować zespołem pracowników, − korzystać z różnych źródeł informacji oraz z doradztwa specjalistycznego, − prowadzić działalność gospodarczą. Kształtowanie postaw przedsiębiorczych oraz przygotowanie do wejścia na rynek pracy powinno odbywać się zarówno w trakcie kształcenia zawodowego, jak i podczas realizacji zajęć edukacyjnych „podstawy przedsiębiorczości”. 2. Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie technik pojazdów samochodowych powinien być przygotowany do wykonywania następujących zadań zawodowych: − organizowanie procesów obsługi i naprawy pojazdów samochodowych, − dokonywanie oceny stanu technicznego pojazdów samochodowych i ich zespołów, − ustalanie przyczyn niesprawności pojazdów samochodowych oraz sposobów ich usuwania, 20 − − − − − − − − naprawianie pojazdów samochodowych, weryfikowanie części samochodowych i materiałów eksploatacyjnych, kontrolowanie jakości wykonywanych napraw, wykonywanie operacji związanych z eksploatacją pojazdów samochodowych, prowadzenie dokumentacji związanej z obsługą i naprawą pojazdów samochodowych, sprzedaż pojazdów samochodowych oraz artykułów motoryzacyjnych, prowadzenie postępowania związanego z ubezpieczeniami, ewidencją oraz obrotem pojazdami samochodowymi, prowadzenie usług motoryzacyjnych. 3. Kwalifikacje zawodowe, nabyte w procesie kształcenia, umożliwią absolwentowi podejmowanie pracy między innymi w: − stacjach obsługi pojazdów samochodowych, − zakładach produkcyjnych i naprawczych pojazdów samochodowych, − stacjach kontroli pojazdów, − salonach sprzedaży pojazdów samochodowych, − przedsiębiorstwach transportu samochodowego, − instytucjach zajmujących się obrotem pojazdami samochodowymi i ich częściami, − przedsiębiorstwach zajmujących się likwidacją pojazdów samochodowych, − instytucjach zajmujących się ewidencją pojazdów samochodowych oraz ubezpieczeniami komunikacyjnymi, − przedsiębiorstwach doradztwa technicznego dotyczącego motoryzacji. Absolwent może prowadzić działalność gospodarczą. 4.3. Cele kształcenia i treści bloków programowych 4.3.1. Blok – techniczne podstawy zawodu Cele kształcenia Uczeń (słuchacz) w wyniku kształcenia powinien umieć: 1. Stosować podstawowe prawa i zasady mechaniki technicznej, termodynamiki i elektrotechniki. 2. Odczytywać oraz sporządzać rysunki techniczne, szkice i schematy. 3. Posługiwać się programami komputerowymi typu CAD do wspomagania projektowania. 21 4. Stosować układ tolerancji i pasowań. 5. Dokonywać analizy płaskich i przestrzennych układów sił. 6. Dokonywać analizy ruchu postępowego, obrotowego i złożonego brył sztywnych. 7. Stosować prawa i zasady dynamiki. 8. Rozróżniać rodzaje obciążeń oraz wyznaczać wartość naprężenia. 9. Klasyfikować materiały konstrukcyjne i eksploatacyjne oraz określać ich właściwości i zastosowanie. 10. Dokonywać pomiarów wielkości fizycznych i geometrycznych oraz interpretować wyniki pomiarów. 11. Charakteryzować techniki wytwarzania części maszyn. 12. Charakteryzować rodzaje obróbki cieplnej i cieplno – chemicznej. 13. Klasyfikować części maszyn. 14. Wykonywać obróbkę ręczną i maszynową związaną z naprawą części maszyn. 15. Wykonywać połączenia materiałów i części maszyn. 16. Dokonywać montażu i demontażu mechanizmów. 17. Dokonywać oceny jakości wykonanej pracy. 18. Określać właściwości gazów i cieczy, charakteryzować przemiany termodynamiczne. 19. Charakteryzować proces spalania paliw technicznych. 20. Charakteryzować napędy pneumatyczne i hydrauliczne. 21. Charakteryzować pompy, wentylatory, dmuchawy, sprężarki, chłodziarki, silniki. 22. Określać zasady eksploatacji maszyn i urządzeń. 23. Klasyfikować urządzenia transportu wewnętrznego oraz określać ich zastosowanie. 24. Określać zastosowanie elementów elektrycznych i elektronicznych. 25. Obliczać wielkości charakteryzujące obwody elektryczne i elektroniczne. 26. Dokonywać pomiarów wielkości elektrycznych, interpretować wyniki pomiarów. 27. Odczytywać schematy elektryczne i elektroniczne. 28. Charakteryzować układy regulacji automatycznej. 29. Przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. 22 Treści kształcenia Treści kształcenia są ujęte w następujących działach programowych: 1. Rodzaje rysunków technicznych. 2. Metody odwzorowania obiektów na płaszczyźnie. 3. Zasady wymiarowania. 4. Rysunek złożeniowy. 5. Zastosowanie schematów w mechanice, elektrotechnice, elektronice oraz automatyce. 6. Tolerancje i pasowania. 7. Statyka układów płaskich i przestrzennych. 8. Kinematyka i dynamika mechanizmów. 9. Podstawy wytrzymałości materiałów. 10. Materiały konstrukcyjne i eksploatacyjne stosowane w budowie maszyn. 11. Podstawy techniki pomiarowej. 12. Metody wytwarzania części maszyn. 13. Części maszyn. 14. Obróbka ręczna i maszynowa. 15. Zasady montażu i demontażu zespołów, podzespołów i części maszyn. 16. Zasady działania maszyn cieplnych. 17. Napędy pneumatyczne i hydrauliczne. 18. Podstawy eksploatacji maszyn. 19. Urządzenia transportu wewnętrznego. 20. Prąd elektryczny, pole magnetyczne, elektromagnetyzm. 21. Obwód elektryczny i elektroniczny, elementy obwodów. 22. Elektrochemiczne źródła prądu. 23. Maszyny elektryczne. 24. Elementy półprzewodnikowe i ich właściwości. 25. Podstawy techniki analogowej. 26. Podstawy techniki cyfrowej. 27. Systemy sterowania i regulacji. 28. Elementy układu regulacji automatycznej. 23 4.3.2. Blok – konstrukcja pojazdów samochodowych Cele kształcenia Uczeń (słuchacz) w wyniku kształcenia powinien umieć: 1. Klasyfikować pojazdy samochodowe według przeznaczenia i rozwiązań konstrukcyjnych. 2. Określać dane pojazdu samochodowego na podstawie charakterystyki technicznej. 3. Dokonywać analizy sił działających na pojazd samochodowy. 4. Interpretować zjawiska występujące podczas ruchu pojazdów samochodowych. 5. Określać zasady doboru parametrów silnika i układu napędowego pojazdu samochodowego. 6. Określać własności trakcyjne pojazdów samochodowych. 7. Rozróżniać materiały konstrukcyjne i eksploatacyjne stosowane do budowy pojazdów samochodowych. 8. Charakteryzować silniki stosowane do napędu pojazdów samochodowych. 9. Wyjaśniać procesy zachodzące podczas pracy silnika spalinowego i elektrycznego. 10. Określać budowę i zasadę działania układów silnika i części składowych. 11. Określać zależności kinematyczne i dynamiczne zachodzące w układach mechanicznych silników, 12. Wyjaśniać budowę i zasady działania elektronicznych systemów sterowania w pojazdach samochodowych, 13. Rozróżniać obwody oraz układy elektryczne i elektroniczne pojazdów samochodowych. 14. Odczytywać schematy elektryczne i elektroniczne pojazdów samochodowych. 15. Wyjaśniać budowę i zasady działania elementów wyposażenia elektrycznego i elektronicznego pojazdów samochodowych. 16. Określać parametry techniczne elementów oraz urządzeń elektrycznych i elektronicznych na podstawie oznaczeń i dokumentacji technicznej. 17. Wyjaśniać budowę i zasady działania elementów układu napędowego samochodu. 18. Wyjaśniać budowę i zasady działania elementów mechanizmów prowadzenia pojazdów samochodowych. 19. Wyjaśniać budowę i zasady działania elementów nośnych i jezdnych pojazdów samochodowych. 24 20. Wyjaśniać budowę oraz zasady działania systemów bezpieczeństwa biernego i czynnego pojazdów samochodowych. 21. Charakteryzować nadwozia pojazdów samochodowych. 22. Określać wpływ pojazdów samochodowych na zanieczyszczenie środowiska. Treści kształcenia Treści kształcenia są ujęte w następujących działach programowych: 1. Opis techniczny pojazdów samochodowych. 2. Teoria ruchu samochodu. 3. Materiały stosowane w budowie i eksploatacji pojazdów samochodowych. 4. Procesy zachodzące w silnikach spalinowych i elektrycznych. 5. Mechanika układów silników. 6. Budowa silników. 7. Napędy alternatywne. 8. Elektroniczne systemy sterowania. 9. Obwody, układy elektryczne i elektroniczne pojazdów samochodowych. 10. Elementy wyposażenia elektrycznego pojazdów samochodowych. 11. Układy napędowe samochodów. 12. Mechanizmy nośne i jezdne samochodów. 13. Mechanizmy prowadzenia pojazdów samochodowych. 14. Systemy bezpieczeństwa pojazdów samochodowych. 15. Nadwozia pojazdów samochodowych. 16. Zagadnienia ekologiczne. 4.3.3. Blok – eksploatacja pojazdów samochodowych Cele kształcenia Uczeń (słuchacz) w wyniku kształcenia powinien umieć: 1. Identyfikować pojazdy na podstawie tabliczek znamionowych i VIN. 2. Posługiwać się programami komputerowymi dotyczącymi diagnostyki pojazdów samochodowych oraz obsługi klienta. 3. Posługiwać się dokumentacją technologiczną i eksploatacyjną w procesie diagnozy, obsługi i naprawy. 4. Określać warunki techniczne dopuszczenia pojazdów do ruchu na drogach publicznych. 25 5. Dobierać narzędzia, przyrządy i urządzenia do wykonania określonych zadań. 6. Posługiwać się urządzeniami diagnostycznymi do badań elementów silnika. 7. Posługiwać się urządzeniami diagnostycznymi do badań elementów podwozia pojazdu samochodowego. 8. Posługiwać się urządzeniami diagnostycznymi do badań instalacji elektrycznej i elementów elektronicznych. 9. Posługiwać się urządzeniami diagnostycznymi do badań nadwozia pojazdu samochodowego. 10. Interpretować wyniki badań diagnostycznych oraz określać stan techniczny pojazdu samochodowego. 11. Rozpoznawać uszkodzenia pojazdu na podstawie opisu objawów. 12. Oceniać stan techniczny pojazdu samochodowego z zastosowaniem metod diagnostyki technicznej. 13. Rozpoznawać usterki i uszkodzenia pojazdów samochodowych. 14. Użytkować urządzenia obsługowo – naprawcze. 15. Dokonywać obsługi i napraw pojazdów samochodowych. 16. Demontować i montować podzespoły i zespoły mechaniczne w pojazdach samochodowych. 17. Demontować i montować podzespoły elektryczne i elementy elektroniczne w pojazdach samochodowych. 18. Dobierać części zamienne i materiały eksploatacyjne do wykonania określonych zadań . 19. Planować przebieg procesów obsługowo – naprawczych. 20. Organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii. 21. Sporządzać kalkulację kosztów obsługi i naprawy pojazdów samochodowych. 22. Kierować pojazdem w różnych warunkach drogowych i atmosferycznych. 23. Sporządzać dokumentację obsługi i naprawy pojazdu samochodowego. 24. Przestrzegać przepisów prawa dotyczących ubezpieczeń i obrotu pojazdami samochodowymi. 25. Stosować techniki komunikowania się z klientem. 26. Przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. 26 Treści kształcenia Treści kształcenia są ujęte w następujących działach programowych: 1. Podstawy eksploatacji pojazdów samochodowych. 2. Badania kontrolne, diagnostyka elementów pojazdów samochodowych. 3. Obsługa techniczna pojazdów samochodowych. 4. Technologia naprawy pojazdów samochodowych i ich zespołów. 5. Wyposażenie warsztatów obsługowo – naprawczych pojazdów samochodowych. 6. Kontrola i naprawa instalacji, urządzeń elektrycznych i układów elektronicznych. 7. Dokumentacja technologiczna, eksploatacyjna i magazynowa. 8. Przepisy ruchu drogowego. 9. Technika kierowania pojazdami. 10. Przepisy prawa dotyczące ubezpieczeń i obrotu pojazdami samochodowymi. 11. Biuro obsługi klienta i dokumentacja obsługi klienta. 12. Bezpieczeństwo i higiena pracy oraz ochrona środowiska podczas obsługi i naprawy pojazdów samochodowych. 4.3.4. Blok – podstawy działalności zawodowej Cele kształcenia Uczeń (słuchacz) w wyniku kształcenia powinien umieć: 1. Wyjaśniać mechanizmy funkcjonowania gospodarki rynkowej. 2. Rozróżniać formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych. 3. Sporządzać dokumenty niezbędne do podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej. 4. Sporządzać budżet i planować rozwój firmy. 5. Opracowywać plan marketingowy. 6. Stosować przepisy Kodeksu pracy dotyczące praw i obowiązków pracownika i pracodawcy. 7. Stosować przepisy prawa dotyczące działalności zawodowej. 8. Podejmować działania związane z poszukiwaniem pracy. 9. Sporządzać dokumenty związane z zatrudnieniem. 10. Komunikować się z uczestnikami procesu pracy. 11. Prowadzić negocjacje. 27 12. Rozwiązywać problemy techniczne w zakresie wykonywanych zadań zawodowych. 13. Podejmować decyzje dotyczące wykonywania zadań zawodowych. 14. Przestrzegać zasad etyki. 15. Wykonywać pracę zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. 16. Określać wpływ zmęczenia fizycznego i psychicznego na efektywność pracy. 17. Organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii. 18. Udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy. 19. Formułować pisemne i ustne wypowiedzi w języku obcym, związane z realizacją zadań zawodowych. 20. Organizować doskonalenie zawodowe pracowników. Treści kształcenia Treści kształcenia są ujęte w następujących działach programowych: 1. Gospodarka rynkowa, 2. Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych, 3. Dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, 4. Struktura budżetu, 5. Plan rozwoju przedsiębiorstwa, 6. Strategie marketingowe, 7. Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy, 8. Warunki pracy, 9. Przepisy prawa dotyczące działalności zawodowej, 10. Metody poszukiwania pracy, 11. Dokumenty związane z zatrudnieniem, 12. Zasady i metody komunikowania się, 13. Elementy socjologii i psychologii pracy, 14. Etyka, 15. Bezpieczeństwo i higiena pracy, 16. Ochrona przeciwpożarowa i ochrona środowiska, 17. Elementy ergonomii, 18. Zasady udzielania pierwszej pomocy, 19. Język obcy zawodowy w zakresie czterech kompetencji językowych, 20. Formy doskonalenia zawodowego. 28 4.4. Zalecane warunki realizacji treści kształcenia w zawodzie Do realizacji treści kształcenia, ujętych w blokach programowych, odpowiednie są następujące pomieszczenia dydaktyczne: 1. Pracownia rysunku technicznego, 2. Pracownia komputerowa, 3. Pracownia technologii, 4. Pracownia budowy i eksploatacji pojazdów samochodowych, 5. Pracownia elektrotechniki i elektroniki samochodowej, 6. Pracownia maszynoznawstwa, 7. Pracownia diagnostyki samochodowej, 8. Warsztaty szkolne. Pracownia rysunku technicznego powinna być wyposażona w: 1. Stanowiska rysunkowe ( jedno dla jednego ucznia), 2. Normy dotyczące rysunku technicznego, 3. Katalogi części maszyn, podzespołów i zespołów, 4. Przykładowe dokumentacje konstrukcyjne, 5. Eksponaty i modele części maszyn, 6. Modele maszyn i urządzeń. Pracownia komputerowa powinna być wyposażona w: 1. Stanowiska komputerowe ( jedno dla jednego ucznia), 2. Drukarki, 3. Pakiet programów użytkowych, 4. Programy komputerowe typu CAD do wspomagania projektowania, 5. Programy specjalistyczne. Pracownia technologii powinna być wyposażona w: 1. Próbki materiałów konstrukcyjnych, 2. Eksponaty półwyrobów, jak: odkuwki, odlewy, wypraski, 3. Zestaw przyrządów pomiarowych, 4. Narzędzia do obróbki ręcznej i maszynowej, 5. Przykłady połączeń materiałów, 6. Schematy typowych obrabiarek, 7. Przykładowe dokumentacje konstrukcyjne i technologiczne, 8. Poradniki. 29 Pracownia budowy i eksploatacji pojazdów samochodowych powinna być wyposażona w: 1. Eksponaty i modele pojazdów, 2. Zespoły i części pojazdów, 3. Dokumentacje techniczno-obsługowe, 4. Materiały eksploatacyjne, 5. Modele obrazujące etapy zużycia i regeneracji części, 6. Katalogi części zamiennych, 7. Zestawy do demonstracji budowy i działania podzespołów mechanicznych, 8. Środki dydaktyczne do nauki przepisów ruchu drogowego i techniki kierowania pojazdami. Pracownia elektrotechniki i elektroniki samochodowej powinna być wyposażona w: 1. Podstawowe mierniki wielkości elektrycznych, 2. Zestawy elementów i układów elektrycznych i elektronicznych pojazdów samochodowych, 3. Komputerowe zestawy diagnostyczne do sprawdzania urządzeń elektrycznych i elektronicznych w pojazdach samochodowych, 4. Programy komputerowe do symulacji pracy urządzeń elektrycznych i elektronicznych, 5. Stół probierczy, 6. Podstawowe maszyny i urządzenia elektryczne, 7. Schematy instalacji elektrycznych, 8. Urządzenia elektryczne i elektroniczne wyposażenia pojazdów samochodowych. Pracownia maszynoznawstwa powinna być wyposażona w: 1. Eksponaty elementów maszyn, połączeń i mechanizmów, 2. Modele maszyn transportowych: dźwignic, podnośników, wózków, 3. Modele i eksponaty maszyn energetycznych: silników cieplnych, pomp, sprężarek, wentylatorów, 4. Modele i eksponaty napędów hydraulicznych i pneumatycznych. Pracownia diagnostyki samochodowej powinna być wyposażona w: 1. Linię diagnostyczną, 2. Urządzenia diagnostyczne do pomiaru geometrii podwozia, 3. Urządzenia diagnostyczne do pomiaru emisji spalin, 4. Samochodowy komputer diagnostyczny wraz z oprogramowaniem, 5. Stanowisko komputerowe do weryfikacji wyników. 30 Warsztaty szkolne powinny zapewniać stanowiska: 1. Obróbki ręcznej, 2. Obróbki maszynowej, 3. Spajania metali, 4. Weryfikacji części maszyn, 5. Naprawy ogumienia, 6. Diagnostyczne pojazdów samochodowych, 7. Obsługowo-naprawcze, 8. Napraw nadwozia, 9. Obsługi klientów, 10. Napraw elektrycznych, 11. Konserwacji pojazdów samochodowych. Stanowiska pracy powinny być wyposażone w zestawy narzędzi, przyrządów, środków technicznych i dydaktycznych, dokumentacji, instrukcji stanowiskowych, instrukcji obsługi maszyn i urządzeń, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Pracownie powinny składać się z sali lekcyjnej oraz zaplecza magazynowo-socjalnego. W sali lekcyjnej należy zapewnić stanowisko pracy dla nauczyciela i odpowiednią liczbę stanowisk pracy dla uczniów. W warsztatach szkolnych powinno znajdować się pomieszczenie do instruktażu. Praktyczna nauka zawodu może odbywać się w warsztatach szkolnych, Centrach Kształcenia Praktycznego, Centrach Kształcenia Ustawicznego oraz w zakładach produkcyjnych i usługowych. Wyposażenie warsztatów szkolnych, Centrów Kształcenia Praktycznego i Centrów Kształcenia Ustawicznego powinno odpowiadać aktualnemu poziomowi technicznemu stanowisk pracy w zawodzie. Pracownie powinny składać się z sali lekcyjnej oraz zaplecza magazynowo-socjalnego. W sali lekcyjnej należy zapewnić odpowiednio wyposażone stanowisko pracy dla nauczyciela i odpowiednią liczbę stanowisk pracy dla uczniów. 4.5. Plany nauczania – technik pojazdów samochodowych 311[52] Program nauczania zawodu technik pojazdów samochodowych 311[52]/T-4, TU, SP/MEN/2007.07.18 31 4.5.1. Plan nauczania – technikum czteroletnie Zawód: technik pojazdów samochodowych 311[52] Podbudowa programowa: gimnazjum Dla młodzieży Lp. Przedmioty nauczania Dla dorosłych Liczba godzin Liczba godzin tygodniowo tygodniowo w czteroletnim w czteroletnim okresie nauczania okresie nauczania Liczba godzin w czteroletnim okresie nauczania Semestry I-VIII Klasy I-IV Forma stacjonarna Forma zaoczna 1. Podstawy konstrukcji maszyn 6 4 75 2. Przepisy ruchu drogowego 1 1 30 3. Bezpieczeństwo pracy 1 1 13 4. Silniki pojazdów samochodów 5 3 63 Podwozia i nadwozia 5. pojazdów samochodowych 6 4 75 Elektryczne i elektroniczne wyposażenie pojazdów 6. samochodowych 7 5 80 Pracownia diagnostyki 7. pojazdów samochodowych 6 4 75 Pracownia elektrotechniki 8. i elektroniki 3 2 38 Organizacja i zarządzanie przedsiębiorstwem 9. samochodowym 3 2 38 10. Język obcy zawodowy 1 1 13 11. Zajęcia praktyczne 11 8 130 50 35 630 Razem Nauka jazdy samochodem: liczba godzin, indywidualnie dla każdego ucznia, zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi szkolenia osób ubiegających się o prawo jazdy kategorii B Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 32 4.5.2. Plan nauczania – technikum uzupełniające Zawód: technik pojazdów samochodowych 311[52] Podbudowa programowa: zasadnicza szkoła zawodowa Dla młodzieży Lp. Przedmioty nauczania Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w trzyletnim okresie nauczania Liczba godzin w trzyletnim okresie nauczania Semestry I-VI Klasy I-III Forma stacjonarna Forma zaoczna 1. Podstawy konstrukcji maszyn 4 3 53 2. Bezpieczeństwo pracy 1 1 14 3. Silniki pojazdów samochodów 3 2 40 4 3 53 Elektryczne i elektroniczne 5. wyposażenie pojazdów samochodowych 4 3 53 6. Pracownia diagnostyki pojazdów samochodowych 4 3 53 7. Pracownia elektrotechniki i elektroniki 2 2 27 Organizacja i zarządzanie 8. przedsiębiorstwem samochodowym 2 1 27 9. Język obcy zawodowy 1 1 14 6 5 80 31 24 414 4. Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych 10. Zajęcia praktyczne Razem Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 33 4.5.3. Plan nauczania – szkoła policealna Zawód: technik pojazdów samochodowych 311[52] Podbudowa programowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Dla młodzieży Lp. Przedmioty nauczania Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Semestry I-IV Klasy I-IV Forma stacjonarna Forma zaoczna 1. Podstawy konstrukcji maszyn 6 4 82 2. Przepisy ruchu drogowego 1 1 30 3. Bezpieczeństwo pracy 1 1 14 4. Silniki pojazdów samochodów 5 4 68 6 5 82 Elektryczne i elektroniczne 6. wyposażenie pojazdów samochodowych 7 5 85 7. Pracownia diagnostyki pojazdów samochodowych 6 4 82 8. Pracownia elektrotechniki i elektroniki 3 2 41 Organizacja i zarządzanie 9. przedsiębiorstwem samochodowym 3 2 40 10. Język obcy zawodowy 1 1 14 11. Zajęcia praktyczne 11 8 144 50 37 682 5. Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych Razem Nauka jazdy samochodem: liczba godzin, indywidualnie dla każdego ucznia, zgodnie z obowiązującymi przepisami dotyczącymi szkolenia osób ubiegających się o prawo jazdy kategorii B Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 34 5. Porównanie programu nauczania z treściami podręcznika Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych wydawnictwa REA 5.1. Szczegółowe cele kształcenia przedmiotu „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych” W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: − sklasyfikować pojazdy samochodowe według przeznaczenia i rozwiązań konstrukcyjnych, − scharakteryzować nadwozia pojazdów samochodowych, − zidentyfikować pojazdy samochodowe na podstawie tabliczek znamionowych i VIN, − określić dane pojazdu samochodowego na podstawie charakterystyki technicznej, − dokonać analizy sił działających na pojazd samochodowy, − zinterpretować zjawiska występujące podczas ruchu pojazdów samochodowych, − określić zasady doboru parametrów silnika i układu napędowego pojazdu samochodowego, − określić własności trakcyjne pojazdów samochodowych, − scharakteryzować budowę oraz zasadę działania układu napędowego samochodu, − określić metody obsługi i naprawy układu napędowego samochodu, − scharakteryzować budowę oraz zasady działania mechanizmów prowadzenia pojazdów samochodowych, − określić metody obsługi i naprawy mechanizmów prowadzenia pojazdów samochodowych, − scharakteryzować budowę oraz zasady działania układów nośnych i jezdnych pojazdów samochodowych, − określić metody obsługi i naprawy układów nośnych i jezdnych pojazdów samochodowych, − scharakteryzować budowę oraz zasady działania systemów bezpieczeństwa biernego i czynnego pojazdów samochodowych, − określić metody obsługi i naprawy systemów bezpieczeństwa biernego i czynnego pojazdów samochodowych, 35 − rozróżnić materiały stosowane do budowy i eksploatacji pojazdów samochodowych, − rozpoznać usterki i uszkodzenia pojazdów samochodowych na podstawie opisu objawów, − posłużyć się dokumentacją technologiczną i eksploatacyjną podczas diagnozowania, obsługi i naprawy, − dobrać narzędzia, przyrządy i urządzenia do diagnozowania, obsługi i naprawy układów konstrukcyjnych pojazdów samochodowych, − zaplanować przebieg procesów obsługi i naprawy pojazdu zgodnie z zasadami ekologii i ochrony środowiska, − określić wpływ pojazdów samochodowych na zanieczyszczenie środowiska, − zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, − skorzystać z różnych źródeł informacji oraz z doradztwa specjalistycznego. 5.2. Działy tematyczne i ćwiczenia programowe przedmiotu „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych” Ćwiczenia stanowią niezwykle ważne ogniwo metodyki nauczania przedmiotu „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych”. Systematycznie wykonywane przez uczniów ćwiczenia przyczyniają się do zrozumienia i utrwalenia materiału nauczania. Zajęcia powinny odbywać się w odpowiednio wyposażonej pracowni w grupie liczącej do 15 uczniów, a w miarę potrzeb z podziałem na zespoły 3– 4-osobowe. Niżej przedstawiono programowe ćwiczenia, które należy zrealizować w przedmiotowym procesie nauczania–uczenia się. 5.2.1. Klasyfikacja, identyfikacja pojazdów samochodowych Ćwiczenia: − odczytywanie tabliczek znamionowych samochodów i znaków VIN, − analiza dokumentacji konstrukcyjnej zespołów układu napędowego, − porównywanie napędów alternatywnych i konwencjonalnych układów napędowych, − określanie przeznaczenia pojazdów na podstawie charakterystyki technicznej. 36 5.2.2. Własności trakcyjne pojazdów samochodowych Ćwiczenia: − określenie zasad doboru przełożeń układu napędowego, − dobór silników do pojazdów samochodowych o określonym przeznaczeniu na podstawie charakterystyki silnika, − analiza charakterystyki trakcyjnej i dynamicznej samochodu, − obliczanie sił oporów ruchu samochodu. 5.2.3. Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy układu napędowego pojazdów samochodowych Ćwiczenia: − odczytywanie schematów kinematycznych układu napędowego samochodu, − analiza kinematyczna mechanizmów różnicowych, − odczytywanie dokumentacji konstrukcyjnej zespołów układu napędowego, − określanie usterek układu napędowego na podstawie opisów objawów uszkodzenia, − określanie zasad naprawy układu napędowego pojazdu samochodowego. 5.2.4. Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy układu hamulcowego pojazdów samochodowych Ćwiczenia: − analiza sił działających na samochód podczas hamowania, − określenie skuteczności działania układu hamulcowego, − odczytywanie schematów instalacji pneumatycznej uruchamiającej hamulce, − określanie usterek układu hamulcowego na podstawie opisu objawów uszkodzenia, − odczytywanie dokumentacji konstrukcyjnej układu hamulcowego, − planowanie operacji związanych z wymianą zużytych elementów układu hamulcowego. 37 5.2.5. Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy układu kierowniczego pojazdów samochodowych Ćwiczenia: − określanie zależności geometrycznych i kinematycznych w ruchu samochodu po łuku, − określanie usterek mechanizmów układu kierowniczego na podstawie opisów objawów uszkodzenia, − odczytywanie dokumentacji konstrukcyjnej zespołów układu kierowniczego. 5.2.6. Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy elementów nośnych i jezdnych pojazdów samochodowych Ćwiczenia: − określenie usterek elementów nośnych i jezdnych pojazdów samochodowych na podstawie opisów objawów uszkodzenia, − odczytywanie dokumentacji konstrukcyjnej elementów nośnych i jezdnych pojazdów samochodowych, − analiza pracy amortyzatora na podstawie charakterystyki. 5.2.7. Koła i ogumienie Ćwiczenia: − odczytywanie oznaczeń zamieszczanych na oponach, − dobór opon w zależności od przeznaczenia samochodu, − rozpoznawanie uszkodzeń mechanizmów nośnych i jezdnych na podstawie uszkodzeń ogumienia, − planowanie czynności związanych z wyrównoważeniem koła wymontowanego z pojazdu. 5.2.8. Nadwozia pojazdów samochodowych Ćwiczenia: − odczytywanie dokumentacji technicznej naprawy pojazdu, − określanie kolejności naprawy uszkodzonych elementów nadwozia na podstawie opisu uszkodzenia pojazdu, 38 − rozpoznawanie typów i rodzajów nadwozi samochodowych na podstawie zdjęć i rysunków. 5.2.9. Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy systemów bezpieczeństwa biernego i czynnego oraz układów komfortu jazdy pojazdów samochodowych Ćwiczenia: − odczytywanie dokumentacji technicznej kontroli i naprawy układów bezpieczeństwa i układów komfortu jazdy, − określanie usterek układów bezpieczeństwa i układów komfortu jazdy na podstawie opisów objawów uszkodzenia, − określanie usterek układów bezpieczeństwa i układów komfortu jazdy na podstawie wskazań przyrządów diagnostycznych. 5.3. Porównanie materiału nauczania przedmiotu z treściami podręcznika Zawód: Technik pojazdów samochodowych 311[52] Program nauczania: 311[52]/ T, TU, SP/MEN/2007.07.18 Dział 1 – Klasyfikacja, identyfikacja pojazdów samochodów Lp. Treści programu nauczania L.p. Treści podręcznika 1.1. Rodzaje pojazdów samochodowych, klasyfikacja 1. Rozwój pojazdów samochodowych (rozdział 1.1) Klasyfikacja pojazdów lądowych (rozdział 1.2) 1.2. Zespoły konstrukcyjne pojazdów samochodowych 2. Samochód jako układ techniczny (rozdział 1.4) 1.3. Źródła napędu stosowane w pojazdach samochodowych, cechy charakterystyczne 3. Alternatywne źródła napędu (rozdział 2) 39 1.4. Napędy alternatywne stosowane w pojazdach samochodowych 4. Alternatywne źródła energii (rozdział 2.1) Zasilanie gazem płynnym LPG (rozdział 2.3) Napędy hybrydowe (rozdział 2.4) Napęd uruchamiany za pomocą ogniw paliwowych (rozdział 2.5) Silniki spalinowe zasilane wodorem (rozdział 2.6) Silniki spalinowe zasilane biopaliwami (rozdział 2.7) 1.5. Identyfikacja pojazdów samochodowych na podstawie tabliczek znamionowych i znaków VIN 5. Identyfikacja pojazdu na podstawie tabliczki znamionowej (rozdział 2.8) 1.6. Charakterystyka techniczna pojazdów 6. Charakterystyka techniczna pojazdu (rozdział 2.9) 1.7. Ćwiczenia 7. Treść ćwiczeń Poradnik (rozdział 5.2) - 8. Powtórzenie i utrwalenie materiału w formie pytań (rozdział 1) Dział 2 – Własności trakcyjne pojazdów samochodowych Lp. L.p. Treści podręcznika 2.1. Siły działające na samochód, obciążenia statyczne 1. Współpraca koła ogumionego z nieodkształcalnym podłożem (rozdział 3.1) Siły działające na pojazd, równanie ruchu (rozdział 3.2) 2.2. Mechanika toczenia się koła ogumionego 2. Współpraca koła ogumionego z nieodkształcalnym podłożem (rozdział 3.1) 40 Treści programu nauczania 2.3. Opory ruchu samochodu 3. Siły oporów toczenia (rozdział 3.2.1) Siła oporów powietrza (rozdział 3.2.2) Siła oporu wzniesienia (rozdział 3.2.3) Siła oporu bezwładności (rozdział 3.2.4) Siła oporu skrętu (rozdział 3.2.5) 2.4. Siły działające na samochód w ruchu 4. Ruch samochodu po łuku (rozdział 3.10) Warunek ruchu samochodu (rozdział 3.3) 2.5. Moc przekazywana na koła napędowe samochodu 5. Dobór przełożenia przekładni głównej (rozdział 3.5) 2.6. Podstawowe zasady doboru parametrów układu napędowego samochodu 6. Dobór przełożenia przekładni głównej (rozdział 3.5) Dobór przełożenia biegu pierwszego (rozdział 3.8) Dobór pozostałych przełożeń skrzyni biegów (rozdział 3.9) 2.7. Charakterystyka trakcyjna i dynamiczna samochodu 7. Wykres trakcyjny (rozdział 3.6) Charakterystyka dynamiczna (rozdział 3.7) 2.8. Zasady doboru silnika w zależności od przeznaczenia pojazdu samochodowego 8. Zasady doboru silnika (rozdział 3.4) 2.9. Ćwiczenia 9. Treść ćwiczeń Poradnik (rozdział 5.2) 10. Powtórzenie i utrwalenie materiału w formie pytań (rozdział 3) - - Dział 3 – Podstawy obsługi, naprawy i eksploatacji pojazdów samochodowych Lp. Treści programu nauczania L.p. Treści podręcznika 3.1. Czynniki wpływające na stan techniczny i trwałość pojazdu samochodowego 1. Parametry techniczne pojazdu– zużycie części samochodowych, obsługa (rozdział 4.4) 41 3.2. Parametry techniczne pojazdu samochodowego 2. Parametry techniczne pojazdu (rozdział 4.4.) 3.3. Podstawowa wiedza o zużyciu części samochodowych 3. Parametry techniczne pojazdu – zużycie części samochodu (rozdział 4.4) 3.4. Zakres obsługi i naprawy pojazdu 4. Parametry techniczne pojazdu – obsługa pojazdu; – naprawa pojazdu (rozdział 4.4) 3.5. 5. Parametry techniczne pojazdu – ocena stanu technicznego i badania diagnostyczne (rozdział 4.4.) 3.6. Badania diagnostyczne 6. Parametry techniczne pojazdu – ocena stanu technicznego i badania diagnostyczne (rozdział 4.4.) 3.7. Badania kontrolne 7. Parametry techniczne pojazdu – badania kontrolne (rozdział 4.4) 3.8. Badania pojazdu po naprawie 8. Parametry techniczne pojazdu – badania pojazdu po naprawie (rozdział 4.4) 3.9. Zasady obsługi i naprawy pojazdów z uwzględnieniem przepisów dotyczących ochrony środowiska 9. Ochrona środowiska naturalnego (rozdział 4.5) Bezpieczeństwo i higiena pracy (rozdział 4.6) 3.10. Ćwiczenia 10. Treść ćwiczeń Poradnik (rozdział 5.2) 11. Powtórzenie i utrwalenie materiału w formie pytań (rozdział 4) - Metody rozpoznawania oraz oceny stanu technicznego samochodu i jego zespołów - Dział 4 – Budowa, zasada działania, obsługi i naprawy układu napędowego pojazdów samochodowych Lp. Treści programu nauczania L.p. Treści podręcznika 4.1. Rozmieszczenie mechanizmów napędowych w samochodzie 1. Układ napędowy (rozdział 5) Rodzaje napędu (rozdział 5.1) 4.2. Zadania i rodzaje sprzęgieł samochodowych 2. Sprzęgło (rozdział 5.2) 42 4.3. Sprzęgła cierne tarczowe 3. Sprzęgło cierne (rozdział 5.2.1) 4.4. Elementy sprzęgieł 4. Sprzęgło cierne (rozdział 5.2.1) 4.5. Sprzęgła hydrokinetyczne, wiskotyczne 5. Stopniowa automatyczna skrzynia biegów z przekładnią hydrokinetyczną (rozdział 5.5.2) Napęd na wszystkie koła (rozdział 5.10) 4.6. Sprzęgło Haldex 6. Napęd na wszystkie koła – sprzęgło lepkościowe (rozdział 5.10) 4.7. Mechanizmy sterowania sprzęgłem 7. Sprzęgło cierne (rozdział 5.2.1) Sprzęgło dwutarczowe (rozdział 5.2.2) Sprzęgło podwójne (rozdział 5.2.3) Sprzęgło wielotarczowe mokre (rozdział 5.2.4) Sprzęgło elektromagnetyczne proszkowe (rozdział 5.2.5) Sprzęgło automatyczne (rozdział 5.2.6) 4.8. 8. Sprzęgło cierne (rozdział 5.2.1) Sprawdzanie działania sprzęgieł ciernych (rozdział 5.2.7) 4.9. Zadania i rodzaje skrzyń przekładniowych 9. Skrzynia biegów (rozdział 5.3) 4.10. Skrzynie biegów z przekładniami o osiach stałych 10. Skrzynia biegów (rozdział 5.3) Skrzynia przekładniowa sterowana ręcznie – mechaniczna (rozdział 5.4) 4.11. Synchronizatory 11. Synchronizacja skrzyń biegów (rozdział 5.4.2) 4.12. Skrzynie biegów z ciągłym przekazywaniem momentu obrotowego na koła 12. Stopniowa automatyczna skrzynia biegów z przekładnią hydrokinetyczną (rozdział 5.5.2) Zasady obsługi i naprawy sprzęgła 43 4.13. Mechanizmy sterowania zmianą biegów 13. Automatyczne skrzynie biegów (rozdział 5.5) Adaptatywne sterowanie skrzyni biegów (rozdział 5.5.4) 4.14. Przekładnie rozdzielcze, redukcyjne 14. Reduktory i zwolnice (rozdział 5.4.3) 4.15. Zwolnice 15. Reduktory i zwolnice (rozdział 5.4.3) 4.16. Zasady obsługi i naprawy manualnych skrzyń biegów 16. Skrzynia biegów (rozdział 5.3) Skrzynia przekładniowa sterowana ręcznie – mechaniczna (rozdział 5.4) Obsługa i diagnozowanie usterek skrzyni biegów (rozdział 5.4.4) 4.17. Przekładnie o osiach obracających się 17. Stopniowa automatyczna skrzynia biegów z przekładnią hydrokinetyczną (rozdział 5.5.2) 4.18. Stopniowe przekładnie automatyczne 18. Automatyczna skrzynia biegów (rozdział 5.5) 4.19. Sterowanie zmianą biegów w automatycznych skrzyniach biegów 19. Automatyczne skrzynie biegów (rozdział 5.5) Bezstopniowa przekładnia automatyczna z ogniwami przesuwnymi lub łańcuchem drabinkowym (rozdział 5.5.5) Elektrohydrauliczne sterowanie przekładni (rozdział 5.5.3) 4.20. Obsługa i naprawa automatycznych skrzyń biegów 20. Automatyczne skrzynie biegów (rozdział 5.5). 4.21. Przekładnie bezstopniowe 21. Bezstopniowa przekładnia automatyczna z ogniwami przesuwnymi lub łańcuchem drabinkowym (rozdział 5.5.5) 4.22. Wały napędowe, przeguby układu napędowego 22. Wał przegubowy, półosie, przeguby (rozdział 5.6) 4.23. Obsługa, naprawa wałów napędowych i przegubów 23. Wał przegubowy, półosie, przeguby (rozdział 5.6) 44 4.24. Zadania, rodzaje mostów napędowych 24. Przekładnia główna (rozdział 5.7) Mechanizm różnicowy (rozdział 5.8) Wał przegubowy, półosie, przeguby (rozdział 5.6) Półosie i piasty kół napędzanych (rozdział 5.11) 4.25. Przekładnie główne 25. Przekładnia główna (rozdział 5.7) 4.26. Mechanizmy różnicowe 26. Mechanizm różnicowy (rozdział 5.8) Blokada mechanizmu różnicowego (rozdział 5.9) Napęd na wszystkie koła (rozdział 5.10) 4.27. Zasady obsługi oraz naprawy przekładni głównych i mechanizmów różnicowych 27. Przekładnia główna (rozdział 5.7) Mechanizm różnicowy (rozdział 5.8) 4.28. Półosie i piasty kół napędzanych 28. Wał przegubowy, półosie, przeguby (rozdział 5.6) Półosie i piasty kół napędzanych (rozdział 5.11) 4.29. Oleje przekładniowe i smary 29. Oleje przekładniowe i smary (rozdział 5.12) 4.30 Ćwiczenia 30. Treść ćwiczeń Poradnik (rozdział 5.2) 31. Powtórzenie i utrwalenie materiału w formie pytań (rozdział 5) Dział 5. Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy układu hamulcowego pojazdów samochodowych Lp. Treści programu nauczania L.p. Treści podręcznika 5.1. Mechanika ruchu samochodowego podczas hamowania 1. Siły działające na samochód podczas hamowania (rozdział 6.1.) 5.2. Siły działające na samochód podczas hamowania 2. Siły działające na samochód podczas hamowania (rozdział 6.1.) 45 5.3. Zadania, rodzaje układów hamulcowych 3. Układy hamulcowe (rozdział 6.2) 5.4. Hamulce szczękowo-bębnowe 4. Hamulec bębnowy (rozdział 6.2.5.) 5.5. Hamulce tarczowe 5. Hamulce tarczowe (rozdział 6.2.6.) 5.6. Mechanizmy uruchamiające hamulce 6. Układy hamulcowe (rozdział 6.2.) 5.7. Układy rozdzielające siły hamowania 7. Rozdział siły hamującej (rozdział 6.2.3.) 5.8. Układy zapobiegające blokowaniu kół 8. Układ antyblokujący ABS. Asystent hamowania (rozdziały 6.2.13 i 6.2.14) 5.9. Zasady wykonywania badań kontrolnych układu hamulcowego 9. Diagnostyka i konserwacja hydraulicznych układów sterowania (rozdział 6.2.8.) 5.10. Kryteria oceny skuteczności działania układu hamulcowego 10. Diagnostyka i konserwacja hydraulicznych układów sterowania (rozdział 6.2.8.) 5.11. Zasady obsługi i naprawy układu hamulcowego 11. Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy układu hamulcowego pojazdów samochodowych (rozdział 6.) 5.12. Materiały i płyny eksploatacyjne stosowane w układach hamulcowych 12. Płyny hamulcowe (rozdział 6.3.) 5.13. Ćwiczenia 13. Treść ćwiczeń Poradnik (rozdział 5.2) 14. Powtórzenie i utrwalenie materiału w formie pytań (rozdział 6) Dział 6. Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy układu kierowniczego pojazdów samochodowych Lp. Treści programu nauczania L.p. Treści podręcznika 6.1. Zależności kinematyczne w ruchu krzywoliniowym 1. Dynamika pojazdu (rozdział 7.1.) 6.2. Siły działające na samochód w ruchu po łuku 2. Dynamika pojazdu (rozdział 7.1.) 46 6.3. Kryteria bezpiecznej prędkości na łuku drogi 3. Dynamika pojazdu (rozdział 7.1.) Kierowanie – uwagi ogólne (rozdział 7.2.) 6.4. Stateczność ruchu pojazdu 4. Pozycje kół(rozdział 7.3.) 6.5. Zadania, rodzaje układu kierowniczego 5. Kierowanie – uwagi ogólne (rozdział 7.2.) Układy kierownicze (rozdział 7.6.) 6.6 6. Układ kierowniczy ze zwrotnicami (rozdział 7.2.2.) 6.7. Ustawienie kół samochodu 7. Pozycje kół (rozdział 7.3.) 6.8. Mechanizm kierowniczy 8. Przekładnia kierownicza (rozdział 7.5) 6.9. Przekładnia kierownicza 9. Przekładnia kierownicza (rozdział 7.5) 6.10. Mechanizmy wspomagające układ kierowniczy 10. Układy kierownicze (rozdział 7.6) 6.11. Aktywne układy kierownicze 11. Aktywny układ kierowniczy (rozdział 7.6.4) 6.12. Zasady obsługi oraz naprawy mechanizmów i części układu kierowniczego 12. Podwozie (rozdział 7) 6.13. Zasady kontroli i regulacji ustawienia kół samochodu 13. Komputerowy pomiar osi (rozdział 7.4) 6.14. Ćwiczenia 14. Treść ćwiczeń Poradnik (rozdział 5.2) 15. Powtórzenie i utrwalenie materiału w formie pytań (rozdział 7) Mechanizm zwrotniczy Dział 7. Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy elementów nośnych i jezdnych pojazdów samochodowych Lp. Treści programu nauczania L.p. 7.1. Osie napędzane 1. Treści podręcznika Zawieszenie (rozdział 7.7) 47 7.2. Rodzaje zawieszeń samochodu 2. Zawieszenie (rozdział 7.7) 7.3. Elementy sprężyste zawieszenia 3. Resorowanie (rozdział 7.8) 7.4. Elementy tłumiące drgania 4. Amortyzatory (rozdział 7.8.4) 7.5 5. Rodzaje resorów (rozdział 7.8.3) 7.6. Rozwiązania konstrukcyjne zawieszeń zależnych i niezależnych 6. Zawieszenie (rozdział 7.7) 7.7. Zawieszenie aktywne 7. Zawieszenie (rozdział 7.7) 7.8. Zasady obsługi i naprawy elementów nośnych i jezdnych 8. Ocena i pomiar szkód (rozdział 7.8.6) 7.9. Ramy 9. Zawieszenie (rozdział 7.7) 7.10. Zasady kontroli i napraw ram 10. Ocena i pomiar szkód (rozdział 7.8.6) Podstawy obsługi, naprawy i eksploatacji pojazdów samochodowych (rozdział 4) Zasady budowy nadwozi (rozdział 9.3) 7.11. Ćwiczenia 11. Treść ćwiczeń Poradnik (rozdział 5.2) 12. Powtórzenie i utrwalenie materiału w formie pytań (rozdział 7.7) Stabilizatory Dział 8 – Koła i ogumienie L.p. Treści programu nauczania 8.1. Koła jezdne 48 L.p. 1. Treści podręcznika Koła (rozdział 8.1) 8.2. Obręcze kół 2. Koła – obręcze (rozdział 8.1) 8.3. Rodzaje ogumienia 3. Opony – rodzaje opon (rozdział 8.1.1) 8.4. Oznaczenia opon 4. Opony – wymiary i oznaczenia umieszczane na oponach (rozdział 8.1. 1) 8.5 Zasady naprawy obręczy kół 5. Podstawy obsługi, naprawy i eksploatacji pojazdów samochodowych (rozdział 4) 8.6. Zasady obsługi, konserwacji i naprawy ogumienia 6. Podstawy obsługi, naprawy i eksploatacji pojazdów samochodowych (rozdział 4) Opony (rozdział 8.1.1) Układy kontroli ciśnienia powietrza (rozdział 8.1.3) 8.7. Ćwiczenia 7. Treść ćwiczeń Poradnik (rozdział 5.2) 8. Powtórzenie i utrwalenie materiału w formie pytań (rozdział 8) Dział 9 – Nadwozia pojazdów samochodowych Lp. Treści programu nauczania L.p. Treści podręcznika 9.1. Zadania i rodzaje nadwozi samochodowych 1. Nadwozie (rozdział 9.2) Zasady budowy nadwozi (rozdział 9.3) 9.2. Nadwozia samochodów osobowych 2. Nadwozie (rozdział 9.2) Ukształtowanie nadwozia (rozdział 9.4) 9.3. Nadwozia samochodów ciężarowych i autobusów 3. Ukształtowanie nadwozia (rozdział 9.4) Nadwozie (rozdział 9.2) 9.4. Nadwozia samochodów specjalnego przeznaczenia 4. Nadwozie (rozdział 9.2) 49 9.5. Motocykle 5. Motocykle (rozdział 9.2.1) 9.6. Przyczepy i naczepy 6. Nadwozie (rozdział 9.2) 9.7. Zasady kontroli i naprawy nadwozi samochodowych 7. Materiały używane do budowy nadwozi (rozdział 9.5) Analiza uszkodzeń nadwozi (rozdział 9.6) Naprawa drobnych uszkodzeń nadwozi (prostowanie) (rozdział 9.7) 9.8. Metody sprawdzania deformacji bryły nadwozia 8. Analiza uszkodzeń nadwozi (rozdział 9.6) Naprawa drobnych uszkodzeń nadwozi (prostowanie) (rozdział 9.7) 9.9. Zasady konserwacji nadwozi samochodowych 9. Zabezpieczenie antykorozyjne nowych pojazdów (rozdział 9.5.7) 9.10. Ćwiczenia 10. Treść ćwiczeń Poradnik (rozdział 5.2) 11. Powtórzenie i utrwalenie materiału w formie pytań (rozdział 9) Dział 10. Budowa, zasady działania, obsługi, kontroli i naprawy systemów bezpieczeństwa biernego i czynnego oraz układów komfortu jazdy pojazdów samochodowych. Lp. Treści programu nauczania L.p. 10.1. Układy zwiększające bezpieczeństwo kierowcy i pasażerów 1. Bezpieczeństwo w budowie pojazdów (rozdział 10.1) 10.2. Bezpieczeństwo czynne 2. Bezpieczeństwo w budowie pojazdów – bezpieczeństwo czynne (rozdział 10.1) 10.3. Bezpieczeństwo bierne 3. Bezpieczeństwo w budowie pojazdów – bezpieczeństwo bierne (rozdział 10.1) 10.4. Pasy bezpieczeństwa, napinacze 4. Bezpieczeństwo w budowie pojazdów – pasy bezpieczeństwa i napinacze pasów (rozdział 10.1) 50 Treści podręcznika 10.5. Poduszki powietrzne 5. Bezpieczeństwo w budowie pojazdów – poduszka powietrzna (rozdział 10.1) 10.6. Układy zwiększające bezpieczeństwo jazdy 6. Podstawowe informacje o elektronicznych układach regulacji jazdy (rozdział 6.2.12) 10.7. Układ przeciwblokujący ABS 7. Układ antyblokujący ABS. Asystent hamowania (rozdziały 6.2.13 i 6.2.14) 10.8. Układ przeciwpoślizgowy ASR 8. Układ zapobiegający poślizgowi w układzie napędowym ASR (rozdział 6.2.15) 10.9. Układ stabilizacji toru jazdy ESP 9. Regulacja dynamiki jazdy -ESP, FDR (rozdział 6.2.16) 19.10. Ogrzewanie wnętrza pojazdów 10. Wentylacja, ogrzewanie, klimatyzacja (rozdział 11.1) 10.11. Klimatyzacja manualna i automatyczna 11. Wentylacja, ogrzewanie, klimatyzacja (rozdział 11.1) 10.12. Czujniki deszczu, cofania, parkowania 12. Układy ułatwiające pracę kierowcy (rozdział 11.2) 10.13. Tempomat 13. Układy ułatwiające pracę kierowcy – tempomat (rozdział 11.2) 10.14. Elektroniczna regulacja położenia fotela, kolumny samochodu 14. Elektryczne regulowane siedzenia (rozdział 11.1.1) 10.15. Zasady diagnozowania układów ABS, ASR, ESP 15. Układ antyblokujący ABS (rozdział 6.2.13) Układ zapobiegający poślizgowi w układzie napędowym ASR (rozdział 6.2.15) Regulacja dynamiki jazdy ESP, FDR (rozdział 6.2.16) 51 10.16. Zasady kontroli, konserwacji oraz naprawy układów bezpieczeństwa i układów komfortu jazdy 16. Budowa, zasady działania, obsługi, kontroli i naprawy systemów bezpieczeństwa biernego i czynnego oraz układów komfortu jazdy pojazdów samochodowych (rozdział 10) 10.17. Ćwiczenia 17. Treść ćwiczeń Poradnik (rozdział 5.2) 18. Powtórzenie i utrwalenie materiału w formie pytań (rozdziały 6, 10, 11) 52 6. Propozycja planu wynikowego przedmiotu „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych” 6.1. Pojęcie planu wynikowego Według prof. B. Niemierki plan wynikowy jest dokumentem nauczycielskim, który zawiera opis wyników uczenia się i podporządkowany tym efektom dydaktycznym uporządkowany zakres materiału nauczania. Ukierunkowuje więc dydaktykę na rzeczywiste wyniki uczenia się, a nie na ilość czy objętość „przerobionego materiału”. Plan wynikowy jest niezbędnym narzędziem w pracy nauczyciela. Każde działanie powinno być celowe, a w związku z tym dobrze zaplanowane, sprawdzone pod względem efektywności i słuszności działań. Szereg publikacji przedstawia wzory planów, ale nikt nie może zastąpić nauczyciela w jego planowaniu wynikowym. Wypływa to z faktu, że nauczyciel najlepiej zna swoich uczniów, środowisko, w którym żyją, a także warunki pracy szkoły, w tym wyposażenie w środki dydaktyczne. Plan wynikowy jest swoistym projektem inżynierskim, na podstawie którego buduje się obiekt, a w wypadku nauczyciela – konstrukcję dydaktyczną i wychowawczą procesu nauczania i uczenia się. Proponowany w poradniku plan nie jest planem uniwersalnym, jego struktura bowiem nie uwzględnia lokalnych potrzeb i możliwości środowiska i uczniów. Nauczyciel świadomie wybiera program nauczania, modyfikuje go, zakłada efekty nauczania w procesie dydaktycznym i wychowawczym młodzieży. Należy stwierdzić, że nauczyciel ma obowiązek podejmowania decyzji programowych dla dobra swoich uczniów, ponieważ program ma naturę dynamiczną. Podejmowanie decyzji programowych wymaga konkretnej wiedzy, stawiania pytań i poszukiwania na nie odpowiedzi. Na podstawie programu szkoły (koncepcji pedagogicznej szkoły) nauczyciel może zaprojektować autorski przedmiotowy program nauczania, który powinien spełniać dwie funkcje: interpretować podstawę programową oraz uszczegółowić ją, opisując treści, dobór form i środków dydaktycznych oraz efektywnych metod nauczania. Projektując, nauczyciel zobowiązany jest do stosowania odpowiednich procedur, które mają odzwierciedlenie w aktach prawnych (Ustawa z dnia 19 marca 2009 r.) 53 Z kolei planowanie wynikowe, gdy jest uprzedmiotowione, przede wszystkim uwzględnia ucznia i jego umiejętności. 6.2. Struktura planu wynikowego Plan wynikowy powinien uwzględniać następujące elementy: − prawo oświatowe, − program szkoły, czyli koncepcję pedagogiczną szkoły, − lokalne warunki pracy szkoły, − specyfikę dydaktyki przedmiotowej (podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych), − podstawę programową i program nauczania opracowany przez specjalistów lub autorski program nauczania, − system dydaktyczny nauczyciela (zbiór zasad dotyczący organizacji pracy, metod nauczania, środków dydaktycznych, które tworzą spójną wewnętrzną strukturę podporządkowaną realizacji celów kształcenia), − specyfikę zespołu uczniów a także ich liczbę w klasie, − wymagania edukacyjne (podstawowe – P i ponadpodstawowe – PP), stanowiące wykaz niezbędnych osiągnięć ucznia przewidzianych w programie nauczania. Istotnym elementem planu wynikowego jest kontrola i ocena wyników procesu nauczania–uczenia się. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie przez cały okres realizacji treści programowych przedmiotu. Ocena ucznia powinna wynikać z kryteriów przedstawionych na początku zajęć. Kryteria oceniania powinny dotyczyć poziomu opanowania przez uczniów wiadomości i umiejętności wynikających ze szczegółowych celów kształcenia przedmiotu. Zróżnicowane wymagania edukacyjne oraz odpowiednie narzędzia pomiarowe, np. testy wielokrotnego wyboru, są tym ostatecznym ogniwem weryfikującym założenia planu. 6.3. Wymagania edukacyjne Wymagania edukacyjne, wnikające z podstawy programowej i programu nauczania, są określane na podstawie zróżnicowanych potrzeb edukacyjnych uczniów i ich zróżnicowanych możliwości. Projektując wymagania edukacyjne, należy wykazać się umiejętnością formułowania celów operacyjnych oraz zastosowania kryteriów wymagań, 54 czyli właściwości osiągnięć uczniów pozwalających zróżnicować i ustopniować je hierarchicznie. W zakresie wymagań edukacyjnych stosuje się 2, 3 i 5-cio stopniowe wymagania edukacyjne. W praktyce wymagania edukacyjne formułowane są najczęściej na dwóch lub trzech poziomach. W podziale dwustopniowym wyróżnia się następujące poziomy wymagań: − podstawowe (P) – obejmujące wymagania konieczne (K) i podstawowe (P), − ponadpodstawowe (PP) – obejmujące wymagania konieczne (K), podstawowe (P), rozszerzające (R) i dopełniające (D). W podziale trzystopniowym wyróżnia się: − poziom wymagań podstawowy (P), który zawiera wymagania konieczne (K) i podstawowe (P), − poziom wymagań rozszerzający (R), który zawiera wymagania konieczne (K), podstawowe (P) i rozszerzające (R), − poziom wymagań dopełniających (D), który zawiera wymagania podstawowe (P) i rozszerzające (R). Nauczyciel formułuje wymagania edukacyjne np. na trzech poziomach dla ogółu uczniów, a ponadto formułuje wymagania specyficzne dla jednego ucznia lub grupy uczniów. Według sformułowanych zadań edukacyjnych nauczyciel planuje zajęcia, ocenia osiągnięcia uczniów i skuteczność własnej pracy. 6.4. Środki dydaktyczne Z punktu widzenia efektywności procesu kształcenia środki dydaktyczne mają istotne znaczenie. Definiując środek dydaktyczny jako materialny przedmiot biorący udział w procesie dydaktyczno-wychowawczym, należy stwierdzić, że wywołuje on określone bodźce działające na zmysły uczniów, pozwalając im bezpośrednio lub pośrednio poznawać rzeczywistość. Opracowując plan wynikowy, nauczyciel musi dobrze orientować się, jakie zestawy pomocy dydaktycznych będzie wykorzystywał, jakimi zasobami dysponuje biblioteka szkolna, czy uczniowie mają dostęp do komputera i Internetu. Środki dydaktyczne w kształceniu zawodowym techników pojazdów samochodowych można podzielić na następujące grupy: − pomoce dydaktyczne (nawiązują do treści nauczania; mogą być bezpośrednio odczytywane, np. wykresy, podręczniki, zeszyty ćwiczeń, modele, eksponaty rzeczywiste); 55 − materiały dydaktyczne (nawiązują do treści nauczania; odczytanie ich wymaga określonego, technicznego środka, np. foliogramy, płyty, taśmy magnetowidowe, programy telewizyjne, użytkowe programy komputerowe); − techniczne środki kształcenia (służą do odczytania materiałów dydaktycznych, np. projektory multimedialne, rzutniki, kamery, nośniki pamięci elektronicznej, komputery, magnetofony, odtwarzacze); − pedagogiczne środki pracy (za ich pośrednictwem można w procesie dydaktyczno-wychowawczym wykonywać czynności praktyczne, np. maszyny, urządzenia, narzędzia, przyrządy pomiarowe, stoły laboratoryjne i ich wyposażenie). Proces dydaktyczny przedmiotu „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych” wymaga zastosowania następujących środków dydaktycznych: − eksponaty i modele pojazdów, − zespoły i części pojazdów, − zestawy do demonstracji budowy i działania podzespołów mechanicznych, − dokumentacja konstrukcyjna i techniczno-obsługowa układów konstrukcyjnych pojazdów, − materiały eksploatacyjne stosowane w pojazdach, − modele obrazujące etapy zużycia i regeneracji części, − katalogi części zamiennych, − filmy dydaktyczne, − komputer z oprogramowaniem diagnostycznym, − diagnoskopy do kontroli działania zespołów samochodu, − prezentacje multimedialne. 6.5. Podział godzin na realizację poszczególnych działów programowych i uwagi o realizacji założonego planu wynikowego W technikum czteroletnim, zgodnie z planem nauczania, przewidziano realizację programu przedmiotu „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych” w ramach sześciogodzinnego cyklu nauczania w klasie drugiej i trzeciej. W tabeli 1 przedstawiono propozycję podziału godzin na poszczególne działy programowe realizowane w klasie drugiej i trzeciej. W rozliczeniu godzin uwzględniono 38 tygodni nauki w klasie drugiej i 34 tygodnie – w trzeciej. Zakłada się, że zarówno w klasie drugiej, jak i trzeciej przedmiotowy materiał nauczania będzie realizowany w cyklu trzech godzin tygodniowo. 56 Podana w tabeli liczba godzin na realizację poszczególnych działów programowych ma charakter orientacyjny. Nauczyciel może wprowadzić odpowiednie zmiany, wynikające z potrzeb edukacyjnych, postępu techniki motoryzacyjnej, specyfiki szkoły i lokalnego rynku pracy. W procesie realizacji treści kształcenia należy uwzględnić określoną liczbę godzin na wykonanie ćwiczeń o odpowiednio dobranej treści oraz zróżnicowanym stopniu trudności, które należy wykonywać indywidualnie lub w zespołach 3– 4-osobowych. Realizacja treści planu wynikowego, sporządzonego na podstawie programu nauczania, powinna odbywać w ścisłej korelacji z zagadnieniami występującymi w programach przedmiotów: − podstawy konstrukcji maszyn, − silniki pojazdów samochodowych, − elektryczne i elektroniczne wyposażenie pojazdów samochodowych, − pracownia diagnostyki pojazdów samochodowych, − organizacja i zarządzanie przedsiębiorstwem samochodowym, − zajęcia praktyczne, − praktyka zawodowa. Tab.1. Podział godzin na działy programowe (klasa II i III) Liczba godzin Klasa Klasyfikacja i identyfikacja pojazdów samochodowych 10 druga 2. Własności trakcyjne pojazdów samochodowych 22 druga 3. Podstawy obsługi, naprawy i eksploatacji pojazdów samochodowych 20 druga Budowa, zasada działania i obsługa oraz naprawy układu napędowego pojazdów samochodowych 38 druga Budowa, zasada działania i obsługa oraz naprawy układu hamulcowego pojazdów samochodowych 20 druga Godziny do dyspozycji nauczyciela 4 druga Lp. 1. 4. 5. Działy programowe Liczba godzin w klasie drugiej 114 57 6. Budowa i zasada działania oraz obsługa i naprawa układu kierowniczego pojazdów samochodowych 22 trzecia Budowa i zasada działania oraz obsługa i naprawa elementów nośnych i jezdnych pojazdów samochodowych 22 trzecia 8. Koła i ogumienie 16 trzecia 9. Nadwozia pojazdów samochodowych 22 trzecia 16 trzecia 4 trzecia 7. 10. Budowa, zasady działania, obsługi, kontroli i naprawy systemów bezpieczeństwa biernego i czynnego oraz układów komfortu jazdy pojazdów samochodowych Godziny do dyspozycji nauczyciela Liczba godzin w klasie trzeciej 102 RAZEM w dwuletnim okresie nauczania 216 W wielu szkołach przedmiotowy program nauczania realizowany jest w klasie III i IV. Uczeń w klasie trzeciej i czwartej zdobywa odpowiedni zasób wiedzy umożliwiający realizację i zrozumienie trudnych zagadnień przedmiotu „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych”. Należy jednak pamiętać, że w klasie czwartej rok szkolny skraca się do 30 tygodni, zmniejsza się liczba godzin (30x3=90 godzin) na realizacje treści programowych przedmiotu. W tabeli 2 przedstawiono wersję, w której program nauczania przedmiotu jest realizowany w klasie trzeciej i czwartej. 58 Tab. 2. Podział godzin na działy programowe (klasa III i IV) Liczba godzin Klasa Klasyfikacja i identyfikacja pojazdów samochodowych 6 trzecia 2. Własności trakcyjne pojazdów samochodowych 21 trzecia 3. Podstawy obsługi, naprawy i eksploatacji pojazdów samochodowych 19 trzecia 4. Budowa, zasada działania i obsługa oraz naprawy układu napędowego pojazdów samochodowych 35 trzecia 5. Budowa, zasada działania i obsługa oraz naprawy układu hamulcowego pojazdów samochodowych 17 trzecia 4 trzecia Lp. 1. Działy programowe Godziny do dyspozycji nauczyciela Liczba godzin w klasie trzeciej 102 Budowa i zasada działania oraz obsługa i naprawa układu kierowniczego pojazdów samochodowych 22 czwarta Budowa i zasada działania oraz obsługa i naprawa elementów nośnych i jezdnych pojazdów samochodowych 20 czwarta 8. Koła i ogumienie 14 czwarta 9. Nadwozia pojazdów samochodowych 15 czwarta 15 czwarta Godziny do dyspozycji nauczyciela 4 czwarta Liczba godzin w klasie czwartej 90 RAZEM w dwuletnim okresie nauczania 192 6. 7. 10. Budowa, zasady działania, obsługi, kontroli i naprawy systemów bezpieczeństwa biernego i czynnego oraz układów komfortu jazdy pojazdów samochodowych 59 6.6. Propozycja nauczycielskiego planu wynikowego do przedmiotu „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych” na podstawie programu nauczania 311[52]/T, TU, SP/ MEN/2007.07.18 i podręcznika Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych Dział programowy (liczba godzin) Podręcznik (rozdział) 1. Klasyfikacja, identyfikacja pojazdów samochodowych (10 godzin) 1. Pojazdy lądowe (rozdział 1). Alternatywne źródła napędu (rozdział 2) Wymagania edukacyjne Temat jednostki metodycznej Podstawowe (P) Uczeń potrafi: Ponadpodstawowe (PP) Uczeń potrafi: 1.1. Rozwój pojazdów samochodowych • podać definicję pojazdu lądowego, • przedstawić historię rozwoju pojazdów samochodowych, • podać klasyfikację i określić konstrukcję pojazdów samochodowych, • wymienić alternatywne źródła energii stosowane w napędzie pojazdów, • korzystać z norm, poradników i dokumentacji konstrukcyjnej pojazdów samochodowych, • wymienić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska przy wykorzystaniu paliw napędowych, • określić alternatywne źródła napędu, • określić skład chemiczny gazu płynnego (LPG), • określić cechy pojazdu samochodowego jako układ techniczny, • określić ładowność pojazdu, • czytać i interpretować informacje zawarte w tabliczkach znamionowych pojazdów samochodowych, • określić zasady bezpieczeństwa zasilania paliwami układu napędowego pojazdu, • określić zagrożenia dla środowiska przy wykorzystaniu paliw, w tym paliw alternatywnych, 1.2. Rodzaje pojazdów samochodowych 1.3. Budowa pojazdów samochodowych 1.4. Samochód jako układ techniczny 1.5. Alternatywne źródła napędu pojazdów samochodowych 1.6. Identyfikacja i charakterystyka pojazdów samochodowych - ćwiczenie 1.7. utrwalenie i sprawdzenie wiadomości – test 60 2.1. Statyka pojazdu samochodowego 2.2. Opory ruchu pojazdu 2.3. Obliczanie sił oporów ruchu samochodu - ćwiczenie 2.4. Siły działające na samochód w ruchu 2. Własności trakcyjne pojazdów samochodowych (22 godziny) 2. Własności trakcyjne pojazdów samochodowych (rozdział 3) 2.5. Zasady doboru silnika na podstawie jego charakterystyki 2.6. Zasady doboru przełożenia przekładni głównej ćwiczenie 2.7. Zasady doboru przełożeń skrzyni biegów - ćwiczenie • wyjaśnić mechanikę toczenia się koła ogumionego, • podać definicje oporów drogowych pojazdu – sił działających na pojazd samochodowy, • zdefiniować przełożenie przekładni głównej, • zdefiniować charakterystykę trakcyjną i dynamiczną pojazdu samochodowego w tym motocykla, • wyjaśnić podstawowe zasady doboru przełożeń skrzyni biegów, • skorzystać z różnych źródeł informacji w zakresie zasad obsługi zespołów trakcyjnych pojazdów samochodowych, • wymienić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. • obliczyć siły oporów: toczenia, powietrza, wzniesienia i bezwładności, • uzasadnić zasady doboru silnika, • narysować i opisać mapę poglądową projektu doboru silnika, • zastosować wiedzę w zakresie doboru przełożeń skrzyni biegów (projekt), • dokonać analizy charakterystyki trakcyjnej i dynamicznej samochodu, • przygotować i przeprowadzić prezentację opracowanego projektu własności trakcyjnych pojazdu samochodowego. 2.8. Dobór przełożeń skrzyni biegów w zależności od przeznaczenia pojazdu 2.9. Utrwalenie i sprawdzenie wiadomości – test 61 3. Podstawy obsługi, naprawy i eksploatacji pojazdów samochodowych (20 godzin) 3. Podstawy obsługi, naprawy i eksploatacji pojazdów samochodowych (rozdział 4) 3.1. Wpływ stanu technicznego na trwałość pojazdu samochodowego 3.2. Zużywanie się części pojazdu samochodowego 3.3. Podstawowe operacje technologiczne związane z naprawą pojazdów 3.4. Procesy montażowe w naprawach pojazdów 3.5. Metody rozpoznawania stanu technicznego samochodu 3.6. Badania diagnostyczne, kontrolne po naprawie pojazdu 3.7. Naprawa pojazdów z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa pracy i ochrony środowiska naturalnego 3.8. Utrwalenie i sprawdzenie wiadomości – test 62 • wymienić parametry techniczne samochodu osobowego, • wymienić parametry techniczne samochodu ciężarowego, • warunki wpływające na stan techniczny i trwałość eksploatacji pojazdu, • podstawowe pojęcia dotyczące zużycia, uszkodzenia i zniszczenia pojazdu, • wskazać typowe operacje technologiczne w naprawach pojazdów, • wymienić metody oceny stanu technicznego pojazdu, • wyjaśnić zakres badań kontrolnych i diagnostycznych, • wymienić przepisy i normy odnoszące się do prawnej ochrony pracy, • wymienić podstawowy sprzęt ochronny, • rozpoznać symbole zagrożeń i znaki bezpieczeństwa, • wymienić obciążenia spowodowane rodzajem i organizacją pracy, • wymienić cechy materiału niebezpiecznego, • wskazać prawidłowe warunki i organizację pracy na stanowisku, • omówić zasady bezpiecznej pracy z urządzeniami elektrycznymi oraz z materiałami niebezpiecznymi, • wymienić zasady obsługi i naprawy elementów nośnych i jezdnych pojazdu, • skorzystać z różnych źródeł informacji w zakresie zasad działania przy obsłudze elementów nośnych i jezdnych pojazdów samochodowych, • wymienić przepisy ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. • określić czynniki wpływające na stan techniczny i trwałość pojazdu samochodowego, • porównać parametry techniczne pojazdów samochodowych, • ocenić zużycie części samochodowych, • określić metody rozpoznawania oraz oceny stanu technicznego samochodu i jego zespołów, • przewidzieć badania diagnostyczne ze względu na stan techniczny samochodu, • określić technikę pomiarową zastosowaną w badaniach diagnostycznych i kontrolnych, • ocenić na podstawie badań kontrolnych i diagnostycznych stan techniczny pojazdu. 4.1.Rodzaje i charakterystyka układów napędowych w pojazdach samochodowych 4.2. Zadania, rodzaje i zasada działania sprzęgieł w samochodach 4.3. Budowa i działanie sprzęgieł ciernych 4.4. Mechanizmy sterowania sprzęgłami 4.5. Ocena stanu technicznego i naprawa sprzęgieł 4. Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy układu napędowego pojazdów samochodowych (38 godzin) 4. Układ napędowy (rozdział 5) 4.6. Funkcje i rodzaje skrzyń przekładniowych w samochodach 4.7. Budowa i działanie skrzyń przekładniowych sterowanych ręcznie 4.8. Konstrukcja, działanie i zastosowanie automatycznych skrzyń przekładniowych 4.9. Bezstopniowe skrzynie przekładniowe- rodzaje i zasady działania 4.10. Zasady obsługi i naprawy manualnych oraz automatycznych skrzyń biegów 4.11. Budowa, działanie i zastosowanie przekładni bezstopniowych 4.12. Odczytywanie schematów kinematycznych układu napędowego samochodu ćwiczenie 4.13. Wały napędowe i przeguby – zadania oraz ich budowa 4.14. Obsługa, naprawa wałów napędowych i przegubów 4.15. Rodzaje i budowa mostów napędowych 4.16. Półosie i piasty kół napędzanych 4.17. Przekładnia główna- zadania, budowa i naprawa 4.18. Zadania, konstrukcja i naprawa mechanizmu różnicowego 4.19. Oleje przekładniowe i smary stosowane w pojazdach samochodowych 4.20. Określanie usterek układu napędowego - ćwiczenie 4.21. Utrwalenie i sprawdzenie wiadomości - test • wymienić mechanizmy napędowe pojazdu samochodowego, • wskazać rozmieszczenie mechanizmów napędowych w samochodzie, • wymienić rodzaje sprzęgieł samochodowych, • wymienić elementy sprzęgieł tarczowych ciernych, • wymienić zasady obsługi i naprawy sprzęgieł, • rozróżnić rodzaje skrzyń biegów, • wyjaśnić zasadę działania skrzyni biegów, • zdefiniować funkcję reduktorów i zwolnic, • wyjaśnić budowę i działanie mechanizmów sterowania skrzynią biegów, • wymienić elementy budowy przekładni o osiach obracających się, • rozróżnić budowę i działanie bezstopniowych skrzynek biegów, • wymienić podstawowe zasady obsługi i naprawy automatycznych skrzyń biegów, • zdefiniować zadania, rodzaje wałów, półosi i przegubów, • przedstawić budowę wałów, półosi i przegubów, • wymienić zasady obsługi i naprawy wałów, półosi i przegubów, • przedstawić zadania i rodzaje mostów napędowych, • zdefiniować funkcję mechanizmu różnicowego, • wyjaśnić zasady obsługi i napraw mostów napędowych i mechanizmów różnicowych, • wyjaśnić konstrukcję i zadania półosi i piast kół samochodowych, • scharakteryzować własności fizykochemiczne olejów i smarów, • odczytać dokumentację konstrukcyjną zespołów układu napędowego, • wymienić zasady obsługi i naprawy elementów noś-nych i jezdnych pojazdu, • wymienić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, • skorzystać z różnych źródeł informacji w zakresie zasad obsługi i naprawy układu napędowego pojazdów samochodowych, • określić funkcje sprzęgieł, • uzasadnić działanie sprzęgła tarczowego ciernego, • określić budowę i działanie mechanizmów sterujących sprzęgłem, • określić budowę i działanie sprzęgła automatycznego, • określić budowę i działanie sprzęgła hydraulicznego, • określić budowę i działanie sprzęgła elektromagnetycznego, • ocenić stan techniczny sprzęgła, • określić zasadę działania skrzyni biegów z synchronizatorami, • określić typowe uszkodzenia skrzyń biegów na podstawie opisów objawów uszkodzenia, • określić zasady obsługi i naprawy manualnych skrzyń biegów, • określić kolejność obliczeń stopniowych skrzynek biegów o stałych osiach, • określić systemy sterowania automatyczną skrzynią biegów, • określić obliczanie wałów i przegubów, • porównać konstrukcje mostów napędowych, • określić usterki mostu napędowego na podstawie opisu objawów uszkodzenia, • narysować schemat kinematyczny układu napędowego samochodu, • porównać jakość i przydatność olejów i smarów na podstawie własności fizykochemicznych, 63 5. Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy układu hamulcowego pojazdów samochodowych (20 godzin) 5. Budowa, zasada działania, obsługi i naprawy układu hamulcowego pojazdów samochodowych (rozdział 6) 5.1. Siły działające na pojazd podczas hamowania 5.2. Rodzaje i zadania układów hamulcowych 5.3. Konstrukcja i zastosowanie hamulców szczękowo-bębnowych 5.4. Konstrukcja i zastosowanie hamulców tarczowych 5.5. Budowa i działanie mechanizmów uruchamiających hamulce 5.6. Budowa i działanie hamulców ze wspomaganiem 5.7. Korektory – rozdział siły hamowania 5.8. Budowa i działanie układów zapobiegających blokowaniu się kół 5.9. Diagnostyka i konserwacja układów hamulcowych 5.10. Materiały i płyny eksploatacyjne stosowane w układach hamulcowych 5.11. Określanie usterek układu hamulcowego ćwiczenie 5.12. Utrwalenie i sprawdzenie wiadomości - test 64 • scharakteryzować siły działające na samochód podczas hamowania, • wymienić rodzaje układów hamulcowych, • scharakteryzować konstrukcję hydraulicznych i pneumatycznych układów hamulcowych, • scharakteryzować budowę i działanie hamulców bębnowo- szczękowych, • scharakteryzować budowę i działanie hamulców tarczowych, • wyjaśnić działanie korektorów siły hamowania, • wyjaśnić zasadę działania układu antyblokującego ABS, • wyjaśnić zasadę działania układu zapobiegającego poślizgowi ASR, • wymienić płyny i smary mające zastosowanie w układach hamulcowych, • wymienić wymagania w stosunku do okładzin hamulcowych, • wyjaśnić, na czym polega odpowietrzanie hamulców hydraulicznych, • wymienić podstawowe korektory siły hamowania, • wymienić czynności kontrolne badania hamulców, • skorzystać z różnych źródeł informacji w zakresie zasad obsługi i naprawy układu hamulcowego pojazdów samochodowych, • wymienić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. • określić rozkład nacisków działających na oś podczas hamowania, • określić przebieg współczynnika podczas hamowania z zablokowanymi kołami, • porównać źródła energii wykorzystywanej w układach hamulcowych, • porównać charakterystyczne cechy hamulców bębnowych i tarczowych, • wykryć usterki układów hamulcowych na podstawie opisu objawów uszkodzenia, • określić wydajność hamowania, • określić zasadę działania serwomechanizmu podcieniowego, • określić zasadę działania hydraulicznego układu wspomagania hamulców, • określić zasadę działania sterownika stosowanego w układzie antyblokującym ABS, • uzasadnić potrzebę stosowania układów antypoślizgowych ASR, dynamiki jazdy ESP i FDR oraz układu SBC, • określić metodykę sprawdzania układu hamulcowego na rolkowym stanowisku do kontroli hamulców. 6.1. Siły i osie przestrzenne ruchu pojazdu 6.2. Charakterystyka stateczności ruchu samochodu 6.3. Podstawowe elementy układu kierowniczego samochodu 6.4. Budowa, działanie i zadania układu kierowniczego ze zwrotnicami 6. Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy układu kierowniczego pojazdów samochodowych (22 godziny) 6. Podwozie (rozdział 7) 6.5. Pozycje kół pojazdu samochodowego 6.6. Budowa i działanie układów kierowniczych ze wspomaganiem 6.7.Układy kierownicze pojazdów o specjalnym przeznaczeniu 6.8. Zasady obsługi oraz naprawy mechanizmów układu kierowniczego 6.9. Zasady kontroli i regulacji ustawienia kół samochodu 6.10. Odczytywanie dokumentacji konstrukcyjnej zespołów układu kierowniczego - ćwiczenie • wymienić czynniki wpływające na zachowanie się pojazdu podczas ruchu, • wyjaśnić, na czym polega podsterowność, nadsterowność i charakterystyka neutralna pojazdu, • zdefiniować układ kierowniczy pojazdu, • zilustrować toczenie się kół przednich kierowanych zwrotnicami po łuku, • wymienić różne pozycje kół pojazdu, • wyjaśnić, jak wpływa pochylenie sworznia zwrotnicy na zachowanie pojazdu przy skręcaniu kół przednich, • scharakteryzować działanie układów kierowniczych ze wspomaganiem, • wymienić elementy aktywnego układu sterowniczego, • wyjaśnić przebieg pomiaru geometrii kół kierowanych, • rozróżnić zasady obsługi i naprawy układu kierowniczego, • wymienić zasady obsługi i naprawy elementów nośnych i jezdnych pojazdu, • wymienić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, • skorzystać z różnych źródeł informacji w zakresie obsługi i naprawy układu kierowniczego pojazdów samochodowych. • porównać układ kierowniczy z obrotnicą i ze zwrotnicami, • określić zasady pomiaru geometrii kół kierowanych, • określić, jak przebiega oś kierowania koła pojazdu, • określić promień zataczania, • określić budowę układu kierowniczego ze wspomaganiem, • określić budowę i działanie układu kierowniczego ze wspomaganiem elektrohydraulicznym (Servoelectric), • określić budowę i działanie układu kierowniczego ze wspomaganiem elektrycznym (Servoelectric), • zaplanować obsługę i naprawę układu kierowniczego. 6.11. Określanie usterek mechanizmów układu kierowniczego ćwiczenie 6.12. Utrwalenie i sprawdzenie wiadomości - test 65 7.1. Rozwiązania konstrukcyjne zawieszeń kół samochodu i istota ich pracy 7.2. Zasada pracy elementów resorowania pojazdu 7.3. Budowa i działanie resorów piórowych i śrubowych 7.4. Gumowe i gazowe elementy resorujące 7.5. Konstrukcja i działanie inteli7. Budowa, gentnego zawieszenia samochodu zasady działania, 7.6. Budowa i dziaobsługi łanie niezależnego i naprawy zawieszenia elementów MacPherson nośnych i jezdnych 7.7. Cel i istota pracy amortyzatorów pojazdów w samochodzie samochodowych (22 godziny) 7. Podwozie (rozdział 7) 7.8. Cel i istota pracy stabilizatorów w samochodzie 7.9. Zasady obsługi i naprawy elementów nośnych i jezdnych pojazdów 7.10. Odczytywanie dokumentacji konstrukcyjnej elementów nośnych i jezdnych pojazdów samochodowych - ćwiczenie 7.11. Określanie usterek elementów nośnych i jezdnych pojazdów samochodowych - ćwiczenie 7.12. Utrwalenie i sprawdzenie wiadomości - test 66 • wymienić zadania i rodzaje zawieszenia kół samochodowych, • sklasyfikować siły działające na koła pojazdu samochodowego, • zdefiniować oś pojazdu samochodowego, • rozróżnić osie pojazdu samochodowego, • wymienić elementy resorowania, • rozróżnić rodzaje resorów, • wyjaśnić cel stosowania amortyzatorów w pojeździe, • wyjaśnić budowę i działanie amortyzatora w zwrotnicy kolumnowej McPhersona, • rozróżnić zawieszenia stosowane w samochodach ciężarowych, • wymienić rodzaje odkształceń ramy w wyniku kolizji pojazdu samochodowego, • wymienić zasady obsługi i naprawy elementów nośnych i jezdnych pojazdu, • wymienić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, • skorzystać z różnych źródeł informacji w zakresie zasad obsługi elementów nośnych i jezdnych pojazdów samochodowych. • określić wady i zalety osi sztywnej, • określić konstrukcję i zastosowanie zawieszenia niezależnego, • określić konstrukcję i zalety przestrzennej osi wahaczy, • określić zależność przechyłu bocznego pojazdu od środka masy pojazdu, • rozróżnić rodzaje i źródło drgań pojazdu, • określić zalety i wady różnych metod resorowania pojazdów, • ocenić wpływ stabilizatorów na stabilność ruchu pojazdu, • określić rozwiązania konstrukcyjne inteligentnych zawieszeń pojazdu, • zaplanować obsługę i naprawę elementów nośnych i jezdnych pojazdu. 8.1. Konstrukcja koła samochodowego 8.2. Wymiary i oznaczenia obręczy 8.3. Konstrukcja i rodzaje ogumienia samochodowego 8. Koła i ogumienie (16 godzin) 8. Koła i ogumienie (rozdział 8) 8.4. Wymiary i oznaczenia umieszczane na oponach 8.5. Konstrukcja i zastosowanie awaryjnych układów jezdnych • wymienić elementy budowy koła jezdnego samochodu, • rozróżnić oznaczenia przedstawione na obręczach, • wymienić elementy budowy opony, • rozróżnić odmiany opon, • rozróżnić wymiary opon, • rozróżnić oznaczenia umieszczane na oponach, • zdefiniować nośność opony, • wyjaśnić metody konserwacji, obsługi i naprawy kół oraz ogumienia, • wymienić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, • skorzystać z różnych źródeł informacji w zakresie zasad obsługi, konserwacji i naprawy ogumienia pojazdów samochodowych. • określić konstrukcję obręczy, • określić znormalizowane oznaczenia i wymiary obręczy, • ocenić tkaniny kordowe zastosowane w oponie, • uzasadnić złożoną konstrukcję opony, • zinterpretować oznaczenia umieszczone na oponie, • określić rodzaje opon stosowanych w pojazdach samochodowych, • określić wpływ sił bocznych działających na kąt znoszenia pojazdu, • porównać wskaźniki zużycia bieżnika opony, • przewidzieć wykorzystanie awaryjnego układu jezdnego, • określić metodykę obsługi i konserwacji kół jezdnych samochodu. 8.6. Zasady obsługi, konserwacji i naprawy ogumienia 8.7. Odczytywanie oznaczeń zamieszczanych na oponach - ćwiczenie 8.8. Utrwalenie i sprawdzenie wiadomości 67 9.1. Zasady budowy nadwozi samochodów osobowych 9.2. Konstrukcja nadwozia samochodów ciężarowych i autobusów 9.3. Konstrukcja nadwozia samochodów specjalnego przeznaczenia 9.4. Konstrukcja motocykla 9. Nadwozia pojazdów samochodowych (22 godziny) 9. Nadwozia pojazdów samochodowych (rozdział 9) 9.5. Materiały konstrukcyjne używane do budowy nadwozi 9.6. Elementy łączone z nadwoziem samochodowym 9.7. Zabezpieczenia antykorozyjne nadwozi samochodów 9.8. Klasyfikacja uszkodzeń nadwozi po kolizji pojazdu 9.9. Zasady kontroli i naprawy nadwozi pojazdów samochodowych 9.10. Proces naprawy nadwozia pojazdu samochodowego 9.11. Rozpoznawanie typów i rodzajów nadwozi samochodowych na podstawie zdjęć i rysunków - ćwiczenie 9.12. Utrwalenie i sprawdzenie wiadomości - test 68 • przedstawić historię nadwozi pojazdów samochodowych, • wymienić rodzaje nadwozi samochodów osobowych i ciężarowych, • wymienić klasyfikację konstrukcyjną motocykli, • wyjaśnić wymagania stawiane strukturze nadwozi, • wymienić elementy samochodu łączone z nadwoziem, • wymienić materiały używane do budowy nadwozi, • wymienić zasady budowy nadwozi samochodowych, w tym uwzględniające bezpieczeństwo kierowcy i pasażerów, • wymienić połączenia stosowane w budowie nadwozi, • wymienić elementy, które łączone są z nadwoziem, • wyjaśnić metody zabezpieczenia nadwozia przed korozją, • zidentyfikować uszkodzenia nadwozia, • wyjaśnić sposoby napraw drobnych uszkodzeń nadwozi, • wyliczyć elementy kalkulacji szkody, • wymienić obowiązujące przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, • rozróżnić podstawowe metody kontrolno–pomiarowe nadwozi, • skorzystać z różnych źródeł informacji w zakresie zasad obsługi, kontroli i naprawy nadwozi pojazdów samochodowych. • określić konstrukcję nadwozi pojazdów samochodowych, • uzasadnić konstrukcję pojazdu samochodowego ze względu na bezpieczeństwo kierowcy i pasażerów, • uzasadnić strukturę szyby bezpiecznej stosowanej w samochodach, • określić zasady montażu szyb w nadwoziu pojazdu, • określić nowe materiały na nadwozia, • porównać metody zabezpieczenia nadwozia przed korozją, • określić strukturę powłoki lakierniczej, • określić zakres uszkodzeń nadwozia powstałych w wyniku kolizji pojazdu, • zaplanować proces naprawy nadwozia samochodowego, • określić pomiary porównawcze nadwozia, • określić zasady trójwymiarowych metod badawczo-pomiarowych nadwozia, • określić zastosowanie ławy prostowniczej z przymiarami kątowymi, • określić zastosowanie optycznego uniwersalnego systemu pomiarowego, • określić zastosowanie uniwersalnego elektronicznego systemu pomiarowego, • przewidzieć narzędzia do odtwarzania pierwotnego kształtu nadwozia, • sporządzić kalkulacje kosztów naprawy nadwozia samochodowego. 10. Budowa, zasady działania, obsługi, kontroli i naprawy systemów bezpieczeństwa biernego i czynnego oraz układów komfortu jazdy pojazdów samochodowych (16 godzin) 10. Budowa, zasady działania, obsługi, kontroli i naprawy systemów bezpieczeństwa biernego i czynnego oraz układów komfortu jazdy pojazdów samochodowych (rozdział 10). Urządzenia zwiększające komfort jazdy (rozdział 11) 10.1. Urządzenia zwiększające bezpieczeństwo i komfort jazdy samochodem 10.2. Elementy systemu bezpieczeństwa czynnego pojazdu samochodowego 10.3. Elementy systemu bezpieczeństwa biernego pojazdu samochodowego 10.4. Budowa i działanie instalacji wentylacyjnej i grzewczej samochodu 10.5 Zadania i elementy instalacji klimatyzacyjnej samochodu 10.6. Elektryczne i elektroniczne systemy zwiększające komfort jazdy samochodem 10.7. Układy ułatwiające pracę kierowcy 10.8. Zasady kontroli, konserwacji oraz naprawy układów bezpieczeństwa i komfortu jazdy 10.9. Określanie usterek układów bezpieczeństwa i układów komfortu jazdy-ćwiczenie 10.10. Utrwalenie i sprawdzenie wiadomości – test • wymienić układy bezpieczeństwa jazdy pojazdem, • wymienić układy zwiększające komfort jazdy samochodem, • zdefiniować bezpieczeństwo czynne w budowie pojazdów, • formułować bezpieczeństwo bierne w budowie pojazdów, • identyfikować urządzenia zmniejszające ryzyko obrażeń wewnątrz kabiny pasażerskiej pojazdu, • opisywać cel stosowania systemów bezpieczeństwa czynnego i bezpieczeństwa biernego pojazdu, • wymienić podstawowe elementy układów bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego pojazdu, • wymienić układy, zwiększające komfort jazdy, • wyjaśnić, na czym polegają drobne usterki układów bezpieczeństwa biernego i czynnego oraz układów komfortu jazdy pojazdem samochodowym, • wyliczyć zasady diagnozowania systemów i układów bezpieczeństwa jazdy pojazdem, • wyliczyć podstawowe zasady diagnozowania systemów i układów zwiększających komfort jazdy pojazdem, • wymienić przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, • skorzystać z różnych źródeł informacji w zakresie kontroli, konserwacji oraz naprawy układów bezpieczeństwa i komfortu pojazdów samochodowych. • analizować budowę i działanie systemów bezpieczeństwa czynnego i biernego pojazdu, • określić strukturę wewnętrznej strefy bezpieczeństwa (kabina pasażerska), • określić przebieg odkształcenia nadwozia pojazdu, • przewidzieć skutki zderzenia czołowego przy prędkości 50 km/h pojazdu, • określić zasadę działania pasów bezpieczeństwa i napinaczy pasów, • scharakteryzować konstrukcję poduszki powietrznej przedniej, bocznej i kurtyny, • określić znaczenie w bezpieczeństwie jazdy pojazdem układów: ABS, ASR, ESP, • scharakteryzować budowę i działanie bezpiecznej kolumny kierowniczej pojazdu, • uzasadnić strukturę bezpiecznych szyb pojazdu, • określić znaczenie urządzeń zwiększających komfort jazdy w bezpieczeństwie jazdy pojazdem, • scharakteryzować wymagania, jakie stawia się instalacji klimatyzacyjnej w samochodzie, • różnicować układy ułatwiający pracę kierowcy, • określić zasady diagnozowania systemów i układów bezpieczeństwa jazdy pojazdem, • określić zasady diagnozowania systemów i układów zwiększających komfort jazdy pojazdem, • określić zasady kontroli, konserwacji oraz naprawy układów bezpieczeństwa i układów komfortu jazdy, • przewidzieć zagrożenia wynikające z prac podczas kontroli, konserwacji oraz naprawy układów bezpieczeństwa i układów komfortu jazdy. 69 7. Przykładowe scenariusze zajęć dydaktycznych Scenariusz nr 1 Dział 1: Klasyfikacja, identyfikacja pojazdów samochodowych Temat lekcji: Alternatywne źródła napędu pojazdów samochodowych Cel ogólny Zapoznanie uczniów z alternatywnymi źródłami napędu w standardowych silnikach spalinowych pojazdów samochodowych. Cele szczegółowe W wyniku przeprowadzonych zajęć uczeń powinien umieć: − wymienić źródła energii stosowane do napędu pojazdów samochodowych, − wyjaśnić budowę instalacji do zasilania gazem ziemnym, − wymienić zalety i wady paliw alternatywnych stosowanych w pojazdach samochodowych, − określić podstawowy skład chemiczny gazu ziemnego jako paliwa alternatywnego, − określić skład chemiczny gazu płynnego (LPG) jako paliwa alternatywnego, − rozpoznawać elementy instalacji zasilającej napędy pojazdów samochodowych, − wyjaśnić istotę napędu hybrydowego, − określić zastosowanie ogniw paliwowych w napędach pojazdów, − wyjaśnić działanie silników spalinowych zasilanych wodorem i biopaliwami. Metody nauczania i uczenia się: − wykład konwersatoryjny, − pokaz z objaśnieniem. 70 Środki dydaktyczne: − dokumentacja techniczno-obsługowa instalacji do zasilania gazem ziemnym i gazem płynnym, − modele instalacji do zasilania pojazdów gazem ziemnymi i gazem płynnym, − podręcznik Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych, REA, dział tematyczny 2. Formy organizacyjne pracy uczniów: − praca w zespole klasowym. Czas trwania zajęć: − 2 x 45 minut. Przebieg zajęć: 1. Czynności organizacyjne (sprawdzenie listy obecności). 2. Wyjaśnienie uczniom tematu zająć. 3. Zapoznanie uczniów z celami kształcenia. 4. Zapoznanie uczniów z organizacją pracy podczas zajęć. 5. Zapoznanie i wyjaśnienie zasad prowadzenia zajęć metodą wykładu konwersatoryjnego, który polega na połączeniu wykładu nauczycielskiego z wypowiedziami uczniów na zadane pytania. 6. Realizacja fazy właściwej zajęć – wykład konwersatoryjny połączony z pokazem 6.1.Klasyfikacja alternatywnych źródeł stosowanych do napędu pojazdów. 6.2. Gaz ziemnym stosowany do napędu pojazdów samochodowych (CNG). 6.3. Zasilanie silnika gazem płynnym (LPG). 6.4. Napędy hybrydowe. 6.5. Napędy uruchamiane za pomocą ogniw paliwowych. 6.6. Silniki spalinowe zasilane wodorem. 6.7. Silniki spalinowe zasilane biopaliwami. 71 Niżej zamieszczono materiał nauczania do jednego rozdziału scenariusza zajęć nr 1 – „Gaz ziemny stosowany do napędu pojazdów samochodowych” (pkt.6.2). Materiał nauczania: 6.2. Gaz ziemnym stosowany do napędu pojazdów samochodowych (CNG) Jeden z pierwszych silników na gaz ziemny skonstruował August Otto w 1878 roku. Obecnie na świecie eksploatowanych jest około 5 milionów pojazdów zasilanych gazem ziemnym. Przewiduje się, że w roku 2020 na rynku paliw, udział gazu ziemnego będzie stanowił 10% . Wzrost zainteresowania tym alternatywnym paliwem wynika z wymagań związanych z ochroną środowiska. Gaz ziemny jest złożony głównie z metanu (CH4), reszta to azot, dwutlenek węgla i węglowodory nienasycone. W porównaniu do paliw tradycyjnych własności gazu ziemnego przynoszą następujące korzyści: – eliminowanie charakterystycznego dla silników wysokoprężnych dymienia, – niski poziom związków toksycznych w spalinach, praktycznie brak emisji cząstek siarki, – korzystne własności eksploatacyjne wyrażające się wysoką liczbą oktanową i mniejszym obciążenie układu korbowego silnika, – niski poziom hałasu, – niższa cena w porównaniu do benzyny czy oleju napędowego. Do wad gazu ziemnego jako paliwa w silnikach samochodowych należy zaliczyć: – spadek mocy silnika, – kosztowne magazynowanie, – zwiększone wymagania w zakresie bezpieczeństwa eksploatacji, obsługi i naprawy pojazdów zasilanych gazem ziemnym. Niezwykle ważnym elementem drogi, jaką pokonuje gaz ziemny od momentu wydobycia do zbiornika pojazdu, jest jego magazynowanie na stacjach tankowania. Na terenie krajów Unii Europejskiej wprowadza się ujednolicone przepisy na podstawie projektu normy Stacje tankowania NGV prEN 13638 [7]. Przepisy te określają wymagania, które należy uwzględnić przy projektowaniu, budowie, montażu, instalacji i badania urządzeń stacji tankowania pojazdów samochodowych sprężonym gazem ziemnym. 72 Do stacji gaz ziemny można dostarczać bezpośrednio istniejąca siecią gazową lub transportem kołowym. W związku z tym w przyszłości, po odpowiednim przeszkoleniu w zakresie obsługi, będzie można korzystać z przydomowej (garażowej) stacji gazu ziemnego przeznaczonej dla jednego lub kilku gospodarstw. Podczas powolnego wtłaczania do zbiorników samochodu gaz zostaje zmagazynowany pod ciśnieniem około 20 MPa. W czasie jazdy trafia do reduktora, którego zadaniem jest obniżenie ciśnienia gazu do około 0,9 MPa, a następnie wtryskiwany jest do komory silnika. Tam zmieszany z powietrzem ulega spalaniu, wyzwalając energię napędową pojazdu. Konstrukcję instalacji do zasilania gazem ziemnym przedstawiono na rys. 1. Podgrzewany reduktor ciśnienia gazu z filtrem, zaworem ciśnieniowym i elektrozaworem odcinającym Czujnik ciśnienia w zbiorniku Wlew z filtrem i zaworem zwrotnym Czujnik do rozdzielacza listwowego Ogranicznik przepływu Elektrozawór odcinający zbiornik Bezpiecznik topikowy Zbiornik gazu z cfk Bezpiecznik termiczny Przełącznik rodzaju zasilania Przewód niskiego ciśnienia Wskaźnik napełnienia zbiornika – wkład do deski rozdzielczej H SK Rozdzielacz listwowy gazu z zaworami wtryskowymi Sterownik silnika – HW 1 Przewody w oplocie gazoszczelnym Rys.1. Elementy instalacji do zasilania gazem ziemnym Sprawdzenie i utrwalenie wiedzy z zakresu zrealizowanego materiału nauczania na podstawie odpowiedzi na następujące pytania kontrolne: 1. Jakie są przesłanki stosowania paliw alternatywnych w pojazdach samochodowych? 2. Jakie obecnie stosuje się alternatywne paliwa w pojazdach samochodowych? 3. Jaki jest skład chemiczny paliw tradycyjnych, a jaki paliw alternatywnych? Określ wynikające z tego porównania wnioski. 4. Z jakich elementów zbudowana jest instalacja zasilająca pojazd gazem ziemnym? Określ ich funkcje. 5. Z jakich elementów zbudowana jest instalacja zasilająca pojazd gazem płynnym? Określ ich funkcje. 73 6. Jakie środki ostrożności należy zachować podczas obsługi pojazdów zasilanych paliwami alternatywnymi? 7. Na czym polega budowa napędu hybrydowego pojazdu? 8. Na czym polega zasilanie napędu pojazdu ogniwami paliwowymi? 9. Jaka jest zasada działania silników zasilanych wodorem? 10. Na czym polega zasilanie silników spalinowych biopaliwami ? W trakcie rozmowy z uczniami nauczyciel demonstruje modele (dokumentację) instalacji zasilania paliwami alternatywnymi (źródłami zasilania) i przy ich aktywnym udziale przedstawia merytoryczne zagadnienia związane z tematem zajęć. Podsumowanie i zakończenie zajęć Nauczyciel zwraca uwagę na najistotniejsze zagadnienia omówione podczas zajęć, natomiast uczniowie określają, które partie materiału pozostają dla nich niezrozumiałe. Partie materiału niezrozumiałe dla uczniów należy wyjaśnić i utrwalić. Nauczyciel wspólnie z uczniami podsumowuje zajęcia i ocenia pracę oraz aktywność uczniów na podstawie ustalonych kryteriów. Na zakończenie zajęć nauczyciel zadaje pracę domową, polegającą na przygotowaniu się uczniów do następnych zajęć w zakresie poznanych na zajęciach zagadnień alternatywnych źródeł napędu pojazdów samochodowych. W celu umożliwienia uczniom przygotowania się do zajęć nauczyciel wskazuje źródła informacji, zwracając uwagę na podręcznik Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych, REA, dział tematyczny 2, jako podstawowe źródło merytorycznej informacji. Scenariusz nr 2 Dział 3: Podstawy obsługi, naprawy i eksploatacji pojazdów samochodowych Temat lekcji: Naprawa pojazdów z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa pracy i ochrony środowiska naturalnego Cel ogólny Zapoznanie uczniów z podstawowymi zasadami bezpiecznej pracy podczas obsługi, naprawy i eksploatacji pojazdów samochodowych 74 Cele szczegółowe W wyniku przeprowadzonych zajęć uczeń powinien umieć: − określić zakres uprawnień i obowiązków pracowników i pracodawcy wynikających z przepisów prawnych, związanych z bezpieczeństwem pracy podczas obsługi i naprawy pojazdów samochodowych, − udzielić pierwszej pomocy w stanach zagrożenia życia lub zdrowia, − określić zagrożenia wynikające z używania w pracy urządzeń elektrycznych, − określić zagrożenia wynikające ze stosowania substancji niebezpiecznych, − zastosować środki zabezpieczające podczas obsługi pojazdów samochodowych, − udzielić pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, − wyjaśnić znaczenie znormalizowanych znaków i symboli (piktogramy) nakazu, zakazu, znaków ostrzegawczych i informacyjnych, − określić obciążenie środowiska naturalnego wynikające z obsługi i naprawy pojazdów samochodowych, − wymienić metody usuwania odpadów, zużytych olejów i zużytych samochodów. Metody nauczania i uczenia się: − metoda przypadków. Środki dydaktyczne: − zestaw foliogramów, − rzutnik multimedialny, − arkusze papieru formatu A4, − podręcznik Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych. Formy organizacyjne pracy uczniów: − praca w grupach 3–4 osobowych. Czas trwania zajęć: − 2 x 45 minut. Przebieg zajęć: 1. Czynności organizacyjne (sprawdzenie listy obecności). 2. Wyjaśnienie uczniom tematu zajęć. 3. Zapoznanie uczniów z celami kształcenia. 75 4. Wyjaśnienie uczniom istoty metody przypadków i organizacji pracy podczas zajęć, zwłaszcza podczas pracy zespołowej. 5. Podział uczniów na zespoły 3–4-osobowe. Realizacja fazy właściwej zajęć – metoda przypadków OPIS PRZYPADKU – postępowanie w wypadku porażenia prądem elektrycznym. W zakładzie pracy w pomieszczeniu przeznaczonym do obsługi i naprawy pojazdów samochodowych przebywało trzech pracowników. Jeden z pracowników, wykorzystując przenośną wiertarkę zasilaną prądem pod napięciem 230 V/50 Hz, uległ porażeniu prądem elektrycznym. Poszkodowany pracownik upadł na posadzkę i stracił przytomność. Zadanie dla uczniów Odpowiedz: 1. Jak powinni zachować się w tej sytuacji pozostali pracownicy obserwujący to zdarzenie? 2. Jakie mogą wystąpić zagrożenia zdrowia, jeżeli czas trwania przepływu prądu wynosi 0,1s? 3. Jaki prąd teoretycznie mógł przepłynąć przez ciało pracownika? Faza 1. Analiza wstępna przypadku: − przekazanie uczniom tekstu z opisem zdarzenia, − odczytanie tekstu konkretnego zdarzenia przez jednego z uczniów, − wstępna analiza opisu zdarzenia przez poszczególne zespoły uczniów, − pytania uczniów kierowane do nauczyciela, w celu wyjaśnienia wątpliwości i okoliczności wypadku. Faza 2. Analiza przypadku w poszczególnych zespołach: − usystematyzowanie opisanych zdarzeń, − ustalenie okoliczności zaistniałego wypadku porażenia prądem elektrycznym, − ustalenie kolejności działań, jakie powinni wykonać pozostali dwaj pracownicy, − dyskusja nad sposobem uwolnienia poszkodowanego spod napięcia, − dyskusja nad rozpoznaniem stanu porażonego prądem elektrycznym, − ustalenie sposobu udzielenia pierwszej pomocy, − określenie metody i techniki wykonywania sztucznego oddychania. 76 Faza 3. Propozycja rozwiązania problemu przez zespoły uczniowskie: − ustalenie ostatecznych działań i rozwiązań przez poszczególne zespoły, − wybranie właściwego rozwiązania – zachowanie się pracowników w sytuacji po wypadku wobec swojego kolegi, − wybranie prawidłowych skutków przepływu prądu przez organizm po czasie 0,1s wg. EC479, − wskazanie i uzasadnienie prawidłowej wartości przepływu prądu przez organizm ludzki (230V/1000Ω=230mA). Przykład ustaleń i odpowiedzi na pierwsze pytanie: Jak powinni się zachować w tej sytuacji pozostali pracownicy obserwujący to zdarzenie? W razie porażenia człowieka prądem elektrycznym należy: 1. uwolnić porażonego człowieka spod napięcia przez przerwanie dopływu prądu, np. za pomocą wyłącznika, bezpiecznika itp., lub odciągnięcie porażonego od urządzenia elektrycznego za pośrednictwem suchego przedmiotu lub materiału izolacyjnego; 2. rozpoznać stan poszkodowanego; − jeżeli jest nieprzytomny, to sprawdzić, czy oddycha i czy bije serce; w razie potrzeby rozpocząć sztuczne oddychanie i masaż serca (30 ucisków i 2 wdechy); jeżeli poszkodowany oddycha, należy go ułożyć w pozycji bocznej ustalonej; w tym czasie drugi pracownik powinien wezwać pomoc lekarską; − jeżeli poszkodowany nie stracił przytomności, to należy go uspokoić i wezwać pomoc lekarską. Przy porażonym należy pozostać aż do przybycia lekarza. Faza 4. Podsumowanie i zakończenie zajęć Nauczyciel podsumowuje zajęcia i eksponuje umiejętności, które były ćwiczone, a także podkreśla nieprawidłowości, jakie wystąpiły, i wskazuje, jak można ich uniknąć. Następnie nauczyciel wystawia oceny tym spośród uczniów, którzy się wyróżniali podczas zajęć. Na zakończenie zajęć nauczyciel zleca uczniom zadanie domowe polegające na przygotowaniu i opracowaniu przez uczniów wartości prądów niebezpiecznych zgodnych z normą PN-IEC 60364. 77 Scenariusz nr 3 Dział 4: Budowa, zasada działania, obsługa i naprawa układu napędowego pojazdów samochodowych Temat lekcji: Oleje przekładniowe i smary stosowane w pojazdach samochodowych Cel ogólny Zapoznanie się z rodzajami, właściwościami i zastosowaniem olejów przekładniowych w pojazdach samochodowych Cele szczegółowe W wyniku przeprowadzonych zajęć uczeń powinien umieć: − wymienić kryteria jakości i przydatności środków smarnych stosowanych w układzie napędowym pojazdu samochodowego, − wyjaśnić podstawy klasyfikacji olejów przekładniowych, − określić właściwości fizykochemiczne olejów i smarów, − zdefiniować lepkość dynamiczną i kinematyczną olejów i smarów, − zdefiniować gęstość, temperaturę krzepnięcia, skłonność do pienienia i odparowalność, − zdefiniować liczbę kwasową, liczbę zasadową i zawartość popiołów, − określić wymagania stawiane olejom i smarom w trakcie ich eksploatacji, − określić zastosowanie olejów przekładniowych i smarów w poszczególnych mechanizmach układu napędowego pojazdów samochodowych. Metody nauczania i uczenia się: − wykład konwersatoryjny, − pokaz z objaśnieniem. Środki dydaktyczne: − próbki smarów i olejów przekładniowych stosowanych w pojazdach samochodowych, − eksponaty układów napędowych w których znajdują zastosowanie oleje przekładniowe i smary, − katalogi środków smarnych stosowanych w pojazdach, − podręcznik Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych (rozdział 5.12, str. 13). 78 Formy organizacyjne pracy uczniów: − praca w zespole klasowym. Czas trwania zajęć: − 45 minut. Przebieg zajęć: 1. Czynności organizacyjne (sprawdzenie listy obecności). 2. Wyjaśnienie uczniom tematu zajęć. 3. Zapoznanie uczniów z celami kształcenia. 4. Zapoznanie uczniów z organizacją pracy podczas zajęć. 5. Realizacja fazy właściwej zajęć – wykład konwersatoryjny (polega na przeplataniu nauczycielskiego wykładu odpowiedziami uczniów na pytania zadawane przez nauczyciela) połączony z pokazem środków smarnych stosowanych w samochodach i motocyklach – według następującego planu: 5.1.Kryteria jakości i przydatności olejów przekładniowych i smarów stosowanych w pojazdach 5.2. Właściwości fizykochemiczne środków smarnych 5.3. Wymagania dotyczące olejów przekładniowych 5.4.Klasyfikacja olejów przekładniowych wg. standardów API i normy SEA 5.5.Przykłady zastosowania olejów przekładniowych w mechanizmach układu napędowego pojazdu samochodowego i pojazdów motocyklowych Materiał nauczania: 5.3. Wymagania dotyczące olejów przekładniowych Olej zastosowany w samochodach, poza swoim podstawowym zadaniem zmniejszenia tarcia współpracujących części, powinien charakteryzować się: − zdolnością do odprowadzenia ciepła z przekładni, − właściwością ograniczenia wibracji i hałasu, − zdolnością ochrony powierzchni współpracujących elementów przed korozją, − zdolnością usuwania zanieczyszczeń powstających w trakcie współpracy części, − odpornością na starzenie i niską skłonnością do tworzenia szlamów i osadów, − niską skłonnością do pienienia, które jest przyczyną zerwania filmu olejowego, 79 − małą lepkością, − łatwością wydzielania wody, − długim okresem eksploatacyjnym, − niską toksycznością po okresie eksploatacji, − dobrymi właściwościami w niskich temperaturach. W celu uzyskania tak szerokiego zakresu właściwości i spełnienia wymagań do olejów przekładniowych dodaje się odpowiednie składniki (modyfikatory) uszlachetniające. Są to: − inhibitory korozji, które zmniejszają niekorzystne działanie korozyjne wody zawartej w oleju, − inhibitory utleniania spowalniające proces starzenia się oleju, − składniki przeciwpienne ograniczające zjawisko pienienia się oleju, − dyspergatory (środek chemiczny powierzchniowo czynny) cząstek metalu, które ograniczają wytrącenia zawiesiny cząstek stałych w oleju. W trakcie konwersacji z uczniami nauczyciel demonstruje próbki olejów oraz smarów i przy ich aktywnym udziale przedstawia merytoryczne zagadnienia związane z tematem zajęć. Powinien nawiązać do wcześniej poznanych przez uczniów pojęć, stawiając następujące pytania: 1. Co to jest gęstość? 2. Co nazywamy temperaturą krzepnięcia? 3. Co nazywamy lepkością? 4. Jaka jest definicja liczby kwasowej? 5. Jaka jest definicja liczby zasadowej ? 6. Jaki jest wpływ inhibitora na przebieg reakcji chemicznej? Podsumowanie i zakończenie zajęć Nauczyciel zwraca uwagę na najistotniejsze zagadnienia omówione podczas zajęć, natomiast uczniowie wskazują, które partie materiału pozostają dla nich niezrozumiałe. Partie materiału niezrozumiane przez uczniów należy koniecznie wyjaśnić i utrwalić. Nauczyciel wspólnie z uczniami podsumowuje temat zajęć i ocenia pracę oraz aktywność uczniów na podstawie ustalonych kryteriów. Na zakończenie zajęć nauczyciel zleca uczniom zadanie domowe, polegające na udzieleniu odpowiedzi na pytanie: Czy do samochodu, którego układ napędowy, np. skrzynia biegów, była eksploatowana z zastosowaniem oleju mineralnego, można zastosować olej syntetyczny? Określić procedurę wymiany. 80 Scenariusz nr 4 Dział nr 5: Budowa, zasada działania, obsługa i naprawa układu hamulcowego pojazdów samochodowych Temat lekcji: Konstrukcja i zastosowanie hamulców tarczowych Cel ogólny Zapoznanie się z zadaniami i rodzajami układów hamulcowych oraz z zastosowaniem hamulców tarczowych w pojazdach samochodowych Cele szczegółowe W wyniku przeprowadzonych zajęć uczeń powinien umieć: − określić zasadę działania układu hamulcowego, − wymienić rodzaje hamulców pojazdów samochodowych, − określić zasadę działania hamulców tarczowych, − wymienić rodzaje i zalety hamulców tarczowych, − określić budowę i działanie hamulców tarczowych, − przedstawić działanie automatycznej regulacji luzu pomiędzy klockami ciernymi a tarczą, − znać materiały konstrukcyjne, z których wykonuje się okładziny i tarcze hamulcowe, − wyjaśnić zasady diagnostyki i konserwacji hamulców tarczowych. Metody nauczania i uczenia się: − wykład konwersatoryjny, − pokaz z objaśnieniem. Środki dydaktyczne: − dokumentacja konstrukcyjna i techniczno-obsługowa układu hamulcowego, − eksponaty elementów układu hamulcowego pojazdu, − zestawy do demonstracji budowy i działania układu hamulcowego, − modele obrazujące etapy zużycia hamulców tarczowych, − katalogi części zamiennych układu hamulcowego, − komputer z oprogramowaniem diagnostycznym układu hamulcowego, − podręcznik Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych (dział tematyczny 6, str. 132). 81 Formy organizacyjne pracy uczniów: − praca w zespole klasowym. Czas trwania zajęć: − 2 x 45 minut. Przebieg zajęć: 1. Czynności organizacyjne (sprawdzenie listy obecności). 2. Sprawdzenie wiedzy i umiejętności z zakresu zrealizowanego materiału nauczania na podstawie pytań kontrolnych zawartych w podręczniku (dział tematyczny 6, str. 139). 3. Wyjaśnienie uczniom tematu zajęć. 4. Zapoznanie uczniów z celami kształcenia. 5. Zapoznanie uczniów z organizacją pracy podczas zajęć. 6. Realizacja fazy właściwej zajęć – wykład konwersatoryjny (polega na przeplataniu nauczycielskiego wykładu z odpowiedziami uczniów na zadawane pytania) połączony z pokazem budowy i działania układu hamulcowego, w którym zastosowano hamulce tarczowe. Pokaz z objaśnieniem powinien polegać na demonstracji czynności, z akcentowaniem ich kolejności i prawidłowości wykonania. Ma to szczególne znaczenie podczas omawiania zasad diagnostyki układu hamulcowego. 6.1.Budowa i działanie hamulców tarczowych pojazdów samochodowych. 6.2. Charakterystyczne cechy i porównanie hamulców tarczowych z hamulcami bębnowymi. 6.3. Rozwiązania konstrukcyjne hamulców tarczowych. 6.4. Materiały konstrukcyjne okładzin hamulcowych. 6.5. Automatyczna regulacja luzu w hamulcu tarczowym. 6.6. Hamulce tarczowe samochodu ciężarowego. 6.7. Zasady diagnostyki i konserwacji hamulców tarczowych. Materiał nauczania 6.7. Zasady diagnostyki i konserwacji hamulców tarczowych Diagnozowanie jest to proces mający na celu określenie aktualnego (w momencie pomiaru) stanu technicznego układu hamulcowego, czyli jego sprawności lub niesprawności, stopnia zużycia podzespołów, wielkości uszkodzeń itp. 82 Rezultatem diagnozowania jest postawienie diagnozy. Dokładne rozpoznanie stanu układu hamulcowego i jego podzespołów konieczne jest do tego, aby w trakcie naprawy można było usunąć wszystkie usterki. Diagnozowanie hamulców odbywa się przede wszystkim na testerach rolkowych (rys.2) i płytowych. Rys.2. Tester rolkowy do badania hamulców Nowoczesne testery rolkowe mierzą: − maksymalną siłę hamowania, − przebieg siły hamowania w zależności od nacisku na pedał, co przy zastosowaniu dodatkowego miernika siły na pedale ujawnia nieprawidłowości działania układu hamulcowego w różnych zakresach jego pracy, − wartość oporów toczenia. Ponadto, w niektórych systemach istnieje możliwość jednoczesnego sprawdzania odkształceń tarcz hamulcowych i dokonywania pomiarów ciśnień w różnych sekcjach hydraulicznego lub pneumatycznego układu hamulcowego. Aby proces diagnozowania przyniósł żądane efekty, należy mechanizm hamulcowy oczyścić, używając sprężonego powietrza i pędzla. W razie konieczności oczyszczenia gniazd i prowadnic klocków ciernych w hamulcach tarczowych należy do mycia zastosować spirytus (denaturat), a następnie przedmuchać sprężonym powietrzem. Jedną z pierwszych czynności kontrolnych jest ocena stanu i pomiar grubości (min. 2mm) okładzin ciernych klocków hamulcowych. Następnie należy kontrolować równomierność zużycia okładzin klocków, stopień ich przyklejenia do płytki i ewentualne pęknięcia, rowki, wykruszenia oraz zaoliwienia materiału ciernego. 83 Podstawową zasadą diagnostyki hamulców tarczowych jest pomiar grubości tarczy oraz jej bicie promieniowe i poprzeczne. Pomiaru bicia poprzecznego (odkształcenia) tarczy dokonuje się za pomocą czujnika zegarowego, który powinien być usytuowany w odległości 10 mm od zewnętrznej jej krawędzi. Jeżeli bicie tarczy przekracza 0,2 mm, należy ją wymienić lub regenerować. Badanie obejmuje także luz między klockami a tarczą, który powinien wynosić ok. 1mm. Kontroli poddaje się także płyny i przewody hamulcowe. Przyrządy do testowania płynów mierzą zawartość wody w płynie (pochodzi z atmosfery) lub temperaturę wrzenia (rys.3) po odpowiednim podgrzaniu pobranej próbki z układu hamulcowego. Płyn, którego temperatura wrzenia nie osiąga 180°C, należy koniecznie wymienić. 260 °C Temperatura 220 200 180 DOT 160 DOT 5 DOT 4 .1 3 140 120 0 1 Zawartość wody 2 3 3,5 4 5 ciężar % Rys.3. Temperatura wrzenia płynu hamulcowego Płyny hamulcowe ponadto muszą spełniać wymagania, takie jak: niska temperatura krzepnięcia, stała lepkość, smarowanie części układu hamulcowego, możliwość mieszania z podobnymi płynami hamulcowymi i zdolność spęcznienia gumowych uszczelnień w celu uszczelnienia układu hamulcowego. Diagnostyka układu hamulcowego obejmuje przewody hamulcowe, których kontrola polega na starannej obserwacji wzrokowej stanu ich powierzchni. Korozja, wgniecenia, pęknięcia na ich powierzchni kwalifikuje kontrolowany odcinek do wymiany. Przewody elastyczne w układzie hamulcowym, ze względu na zmianę właściwości fizycznych i chemicznych, należy wymieniać co 5 lat. Na zakończenie badania hamulców należy określić stopień zapowietrzenia układu i w razie potrzeby odpowietrzyć układ hamulcowy. Podsumowanie i zakończenie zajęć Nauczyciel zwraca uwagę na najistotniejsze zagadnienia omówione podczas zajęć, natomiast uczniowie określają, które partie materiału pozostają dla nich niezrozumiałe. Partie materiału niezrozumiałe dla uczniów należy wyjaśnić i utrwalić. 84 Nauczyciel wspólnie z uczniami podsumowuje temat zajęć i ocenia pracę oraz aktywność uczniów na podstawie ustalonych kryteriów. Na zakończenie zajęć nauczyciel zadaje pracę domową, polegającą na udzieleniu odpowiedzi na pytania zawarte w podręczniku Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych, str. 143, (powtórzenie i utrwalenie materiału). Pytanie nr 3 należy opracować pisemnie w zeszycie przedmiotowym. Scenariusz nr 5 Dział 6: Budowa, zasada działania, obsługa i naprawa układu kierowniczego pojazdów samochodowych Temat lekcji: Układ kierowniczy ze wspomaganiem elektrycznym Cel ogólny Zapoznanie uczniów z zadaniami i rodzajami układów kierowniczych z mechanizmami wspomagającymi w pojazdach samochodowych Cele szczegółowe W wyniku przeprowadzonych zajęć uczeń powinien umieć: − określić zadania przekładni kierowniczej, − rozróżnić układy kierownicze ze wspomaganiem, − wyjaśnić budowę układu kierowniczego ze wspomaganiem elektrycznym, − określić zasadę działania układu kierowniczego ze wspomaganiem elektrycznym. Metody nauczania i uczenia się: − pogadanka heurystyczna, − pokaz. Środki dydaktyczne: − zestaw do demonstracji budowy i działania układu kierowniczego, − zespoły i części układu kierowniczego ze wspomaganiem elektrycznym, − podręcznik Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych (dział 7.6.2, str.166). 85 Formy organizacyjne pracy uczniów: − zespół klasowy. Czas trwania zajęć: − 45 minut. Przebieg zajęć: 1. Czynności organizacyjne: sprawdzenie listy obecności i dokonanie zapisów w dzienniku. 2. Podanie i wyjaśnienie uczniom tematu zajęć. 3. Przypomnienie – pytania skierowane do uczniów: 3.1. Do czego służy przekładnia kierownicza? 3.2. Jakie rozwiązania układów kierowniczych stosuje się w pojazdach samochodowych? 3.3. Jakie znamy rodzaje układów wspomagających układ kierowniczy? 4. Zapoznanie uczniów z celami kształcenia. 5. Zapoznanie uczniów z organizacją pracy podczas zajęć. 6. Zapoznanie i wyjaśnienie zasad prowadzenia zajęć z wykorzystaniem pogadanki i pokazu, (rozmowa nauczyciela z uczniami, podczas której nauczyciel stawia kolejne pytania uczniom). 7. Realizacja fazy właściwej zajęć – materiał nauczania (podzielony na 4 rozdziały): 7.1. Budowa układu kierowniczego ze wspomaganiem elektrycznym. 7.2. Zasada działania układu kierowniczego ze wspomaganiem elektrycznym. 7.3. Zalety wspomagania elektrycznego. 7.4. Przykłady rozwiązań układów kierowniczych ze wspomaganiem elektrycznym. Materiał nauczania 7.4. Przykłady rozwiązań układów kierowniczych ze wspomaganiem elektrycznym W niektórych nowoczesnych samochodach osobowych zastosowano nowe rozwiązanie wspomagania układu kierowniczego. Jednym z takich układów jest elektryczne wspomaganie kierowania pojazdem. Układ ten wpływa na zmniejszenie emisji substancji szkodliwych do środowiska przez zwiększenie 86 sprawności energetycznej układu napędowego samochodu. Wynika to z następujących faktów: − w układzie elektrycznym wspomaganie pozbawione jest pompy oleju, przewodów i samego oleju, jako medium przenoszącego energię (aspekt ekonomiczny uzyskiwany w efekcie zmniejszenia liczby elementów układu i pominięcie problemu utylizacji oleju), − zmniejszenie zużycia paliwa i zwiększenie sprawności układu napędowego, − podczas jazdy samochodu na wprost układ wspomagający nie pobiera żadnej dodatkowej energii. Na rys. 4 przedstawiono przykład układu kierowniczego ze wspomaganiem elektrycznym. sterownik czujnik momentu obrotowego przekładnia ślimakowa prędkościomierz silnik elektryczny zębatka koło zębate walcowe sterownik czujnik momentu obrotowego przekładnia kierownicza zębatkowa Rys.4. Układ kierowniczy ze wspomaganiem elektrycznym Servolectric Sprawdzenie i utrwalenie wiedzy z zakresu zrealizowanego materiału nauczania na podstawie odpowiedzi na następujące pytania kontrolne: 1. Jakie układy kierownicze ze wspomaganiem mają zastosowanie w nowoczesnych samochodach? 2. Jakie elementy konstrukcyjne zawiera układ kierowniczy ze wspomaganiem elektrycznym? 3. Jaka jest zasada działania układu kierowniczego ze wspomaganiem elektrycznym? 4. Jakie zalety posiada układ kierowniczy ze wspomaganiem elektrycznym? 87 Podsumowanie i zakończenie zajęć Uczniowie określają, w której fazie zajęć mieli największe trudności ze zrozumieniem materiału. Z kolei nauczyciel podkreśla, jakie umiejętności były kształtowane, jakie wystąpiły nieprawidłowości i jak należy im zapobiegać. W razie stwierdzenia, że są partie materiału niezrozumiałe dla uczniów, należy je wyjaśnić i utrwalić. Nauczyciel wspólnie z uczniami podsumowuje temat zajęć i ocenia pracę oraz aktywność uczniów na podstawie ustalonych kryteriów. Oceny uczniów powinny uwzględniać przede wszystkim funkcję diagnostyczną, która pozwoli stwierdzić, jaki jest stopień opanowania przez uczących się wiadomości, a także umiejętności korzystania ze źródeł informacji, zwłaszcza z podręcznika. Na zakończenie zajęć nauczyciel zleca uczniom zadanie domowe, polegające na udzieleniu odpowiedzi na pytania zawarte w podręczniku Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych, REA, str. 167 (powtórzenie i utrwalenie). Scenariusz 6 Dział 8: Koła i ogumienie Temat lekcji: Rodzaje i oznaczenia opon Cel ogólny Zapoznanie uczniów z podstawowymi wymaganiami dotyczącymi ogumienia, ich klasyfikacji i oznaczania Cele szczegółowe W wyniku przeprowadzonych zajęć uczeń powinien umieć: − wymienić rodzaje ogumienia, − określić wymagania stawiane ogumieniu, − określić konstrukcję ogumienia, − rozróżnić materiały konstrukcyjne ogumienia, − odczytać oznaczenia umieszczane na oponach. Umiejętności dodatkowe kształtowane podczas zajęć: − planowanie pracy, − organizowanie stanowiska pracy, − praca w zespole, − ocena wykonanej pracy. 88 Metody nauczania i uczenia się: − metoda przewodniego tekstu. Środki dydaktyczne: − zestaw foliogramów z tekstem przewodnim, − rzutnik multimedialny, − arkusze pytań prowadzących, − arkusze papieru formatu A4, − formularz części znormalizowanych, − zbiór próbek opon, − zestaw pytań prowadzących, − podręcznik Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych. Formy organizacyjne pracy uczniów: − praca w zespołach 3 – 4 osobowych. Czas trwania zajęć: − 2 x 45 minut. Zadanie dla uczniów Na postawie oznaczeń znajdujących się na oponie określ: − nazwę opony, − konstrukcję opony, − rozmiar opony, − nazwę producenta, − dane w zakresie homologacji opony, − dopuszczalne obciążenie opony, − dopuszczalną prędkość, z jaką można użytkować oponę, − rodzaj bieżnika, − klasę jakości opony, − wartość maksymalnego ciśnienia eksploatacji, − klasę energetyczną opony, − datę produkcji opony. Określ metody wyważania kół jezdnych samochodu. Przebieg zajęć Faza wstępna 1. Określenie i wyjaśnienie tematu zajęć. 2. Wyjaśnienie uczniom szczegółowych celów kształcenia. 3. Zaznajomienie uczniów z zasadami pracy metodą tekstu przewodniego. 4. Podział uczniów na zespoły (grupy ćwiczeniowe). 89 Faza właściwa – praca metodą tekstu przewodniego Faza 1 – informacje Pytania wprowadzające: 1. Z jakich części zbudowane jest koło jezdne samochodu? 2. Jaka jest konstrukcja opony? 3. Jakie wymagania stawia się ogumieniu? 4. Jakie są różnice w budowie opon diagonalnych i radialnych? 5. Jaka rolę odgrywa bieżnik w oponie? 6. Jakie są rodzaje rzeźby bieżnika i ich symbole? 7. Jakie informacje zawiera oznaczenie opony? 8. Jakie informacje zawiera oznaczenie opony: 155/70 R13 ? 9. Jakie informacje zawierają klasy efektywności energetycznej opon? 10. Na czym polega wyważanie statyczne kół jezdnych samochodu? 11. Na czym polega wyważanie dynamiczne kół jezdnych samochodu? 12. Jakie są zasady obsługi, konserwacji i naprawy ogumienia? Faza 2 – planowanie Uczniowie zapoznają się z treścią zadania i ustalają kolejność rozszyfrowania oznaczeń na oponie. Na podstawie pytań prowadzących, planują realizację zadania. Planują metodę wyważania koła jezdnego i dobierają odpowiednią wyważarkę. Wpisują na formularzu elementy oznaczenia opony i materiały niezbędne do wyważenia koła jezdnego. Faza 3 – ustalenie Uczniowie omawiają i uzgadniają z nauczycielem zaplanowany proces wykonania zadania. Dyskutowany jest sposób rozszyfrowywania oznaczenia opony, jej wyważenia i określenia klasy energetycznej. Uczniowie zamawiają odpowiednie materiały niezbędne do wyważenia koła jezdnego. Faza 4 – realizacja Po dokładnym przygotowaniu uczniowie, w grupach lub samodzielnie, wykonują zadanie, zwracając szczególną uwagę na znaczenie napisów podawanych na oponie. Nauczyciel czuwa nad prawidłowym przebiegiem zajęć i zwraca uwagę na trudniejsze elementy realizowanego przez uczniów zadania. 90 Faza 5 – sprawdzenie Uczniowie sprawdzają poprawność przyjętych rozwiązań, dokonują ostatecznej oceny. Ocena powinna uwzględniać jakość i staranność wykonania zadania. Faza 6 – analiza końcowa Uczniowie wraz z nauczycielem wskazują, na których etapach rozwiązanie zadania sprawiało im trudności. Nauczyciel powinien podsumować całe ćwiczenie, wskazać, jakie umiejętności były ćwiczone, jakie wystąpiły trudności i jak ich unikać w przyszłości. Nauczyciel ocenia pracę uczniów i podaje zadanie domowe polegające na sformułowaniu odpowiedzi na pytania zawarte w podręczniku Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych, str. 194, pytania 5–15 (powtórzenie i utrwalenie). Scenariusz nr 7 Dział 9: Nadwozia pojazdów samochodowych Temat lekcji: Rodzaje i zasady budowy nadwozi samochodowych Cel ogólny Zapoznanie się uczniów z rodzajami i konstrukcją nadwozi ramowych, półniosących i samonośnych. Cele szczegółowe W wyniku przeprowadzonych zajęć uczeń powinien umieć: − określić zadania nadwozia pojazdu samochodowego, − określić typy i rodzaje nadwozi pojazdów samochodowych, − wyjaśnić zastosowanie konstrukcji ramowej, − wyjaśnić zastosowanie konstrukcji półniosącej i samonośnej, − rozpoznać typ i rodzaj nadwozia samochodowego – ćwiczenie. Metody nauczania i uczenia się: − wykład konserwatoryjny, − ćwiczenie przedmiotowe. 91 Środki dydaktyczne: − eksponaty i modele nadwozi samochodowych, − dokumentacja konstrukcyjna nadwozi samochodowych, − zdjęcia i rysunki nadwozi samochodowych, − podręcznik Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych, str. 195. Formy organizacyjne pracy uczniów: − praca w zespole klasowym, − praca w zespołach 2-osobowych. Czas trwania zajęć: − 2 x 45 minut. Przebieg zajęć: 1. Czynności organizacyjne (sprawdzenie listy obecności). 2. Wyjaśnienie uczniom tematu zajęć. 3. Zapoznanie uczniów z celami kształcenia. 4. Zapoznanie uczniów z organizacją pracy podczas zajęć. 5. Realizacja fazy właściwej zajęć – wykład konserwatoryjny według następującego planu: 5.1. Podstawowe zadania nadwozia samochodowego, 5.2. Rodzaje nadwozi samochodowych, 5.3. Konstrukcja nadwozia ramowego, 5.4. Konstrukcja nadwozia półniosącego, 5.5. Konstrukcja nadwozia samonośnego, 5.6. Rozpoznawanie rodzaju nadwozia samochodowego – ćwiczenie. Materiał nauczania 5.3. Konstrukcja nadwozia ramowego Istotnym kryterium wpływającym na konstrukcję nadwozia są przenoszone obciążenia. W wypadku konstrukcji ramowej zarówno nadwozie, jak i pozostałe zespoły podwozia są osadzone na ramie. Na ramę przenoszone są wszystkie siły wynikające z ruchu pojazdu. Tworzą one zmienny układ obciążeń wywołujących naprężenia skręcające i zginające. 92 Ze względu na różnice w sposobie przenoszenia obciążeń wyróżnia się następujące rodzaje konstrukcji ram: − kratownicowe (rys. 5), − z podłużnicą centralną, − krzyżowe, − podłużnicowe. poprzeczki podłużnice Rys.5. Konstrukcja ramy kratownicowej. Do wykonania ram wykorzystuje się profile stalowe zamknięte i otwarte, np. ceowniki, kątowniki, rury. Sztywność ramy zależna jest od rozstawu podłużnic oraz liczby, miejsca położenia i typu zastosowanych poprzeczek. Do ramy w sposób elastyczny zamocowane jest nadwozie. Konstrukcja ramy kratownicowej ma zastosowanie w samochodach terenowych, sportowych i pojazdach ciężarowych. Ćwiczenie przedmiotowe Nauczyciel powierza uczniom zadanie, polegające na rozpoznaniu rodzajów nadwozi samochodowych na podstawie zdjęć i rysunków. W tym celu, posługując rysunkami i zdjęciami, uczeń powinien określić rodzaj nadwozia samochodowego, uwzględniając: − zadania nadwozi, − zasady budowy nadwozi, − rodzaje nadwozi samochodów osobowych, − rodzaje nadwozi samochodów ciężarowych. Przebieg realizacji ćwiczenia: − określenie tematu i celu realizowanego ćwiczenia (rozpoznawanie rodzaju nadwozi samochodowych), − zaznajomienie uczniów z zasadami pracy metodą ćwiczenia przedmiotowego; − podział uczniów na 2-osobowe zespoły, 93 − praca uczniów metodą ćwiczenia przedmiotowego, która polega na wyrabianiu umiejętności zastosowania przyswojonej wiedzy w zakresie rozpoznanych nadwozi samochodowych (faza wykonania), − prezentacja pracy uczniów przez przedstawiciela grupy − nauczyciel ocenia pracę grup i poszczególnych uczniów; zwraca uwagę na poziom merytoryczny wypowiedzi, jak również poziom współpracy w grupie i umiejętność prezentacji. Podsumowanie i zakończenie zajęć Nauczyciel zwraca uwagę na najistotniejsze zagadnienia omówione podczas zajęć, natomiast uczniowie wskazują, które partie materiału pozostają dla nich niezrozumiałe. Partie materiału niezrozumiane przez uczniów należy wyjaśnić i utrwalić. Nauczyciel wspólnie z uczniami podsumowuje zajęcia i zleca uczniom zadanie domowe polegające na pisemnej odpowiedzi na pytanie 3, str.206 w podręczniku Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych. Scenariusz nr 8 Dział 10: Budowa, zasady działania, obsługi, kontroli i naprawy systemów bezpieczeństwa biernego i czynnego oraz układów komfortu jazdy pojazdów samochodowych Temat lekcji: Zadania i elementy instalacji klimatyzacyjnej samochodu Cel ogólny Zapoznanie uczniów z klimatyzacją samochodu, która stanowi układ zwiększający komfort jazdy samochodem. Cele szczegółowe W wyniku przeprowadzonych zajęć uczeń powinien umieć: − wyjaśnić pojęcie „klimatyzacja”, − wymienić rodzaje klimatyzacji funkcjonującej w pojeździe samochodowym, − scharakteryzować właściwości klimatyzacji manualnej i automatycznej, − wymienić elementy instalacji klimatyzacyjnej, − zdiagnozować usterki instalacji klimatyzacyjnej, − określić zasady bezpiecznej pracy klimatyzacji. 94 Metody nauczania i uczenia się: − wykład problemowy, − pokaz, − ćwiczenie Środki dydaktyczne: − zestawy do demonstracji budowy i działania klimatyzacji samochodowej, − zespoły i części instalacji klimatyzacyjnej, − dokumentacja konstrukcyjna instalacji klimatyzacyjnej, − katalogi części zamiennych, − urządzenie (tester) do obsługi układów klimatyzacji, − zdjęcia, schematy i rysunki instalacji klimatyzacyjnej, − poradnik diagnozowania klimatyzacji w samochodach, − podręcznik Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych. Formy organizacyjne pracy uczniów: − praca w zespole klasowym, − praca w zespołach 3-osobowych. Czas trwania zajęć: − 2x45 minut. Przebieg zajęć: 1. Wprowadzenie. Nauczyciel zapoznaje uczniów z tematem, głównymi zagadnieniami i celami lekcji. Informuje ich także o sposobie realizacji tematu z wykorzystaniem wykładu problemowego, który polega na aktywizacji uczących się za pomocą stawianych pytań i udzielanych odpowiedzi. 2. Zapoznanie uczniów z organizacją pracy podczas zajęć. Nauczyciel dzieli uczniów na grupy i określa tok rozwiązania problemu – usterki instalacji klimatyzacyjnej na podstawie opisu objawów uszkodzenia. 3. Realizacja fazy właściwej zajęć – wykład problemowy według następującego planu: 3.1.Podstawowe zadania instalacji klimatyzacyjnej w samochodzie. 3.2. Rodzaje układów klimatyzacji. 3.3. Podzespoły i zespoły klimatyzacji. 3.4. Praca instalacji klimatyzacyjnej w pojeździe. 3.5. Zasady bezpiecznej pracy instalacji klimatyzacyjnej. 3.6. Sposoby diagnozowania usterek klimatyzacji– ćwiczenie. 95 Materiał nauczania 3.3. Podzespoły i zespoły klimatyzacji Podstawowym zadaniem klimatyzacji w samochodzie jest regulacja temperatury i wilgotności powietrza w ścisłej współpracy z systemem ogrzewania i wentylacji. Wilgotne powietrze, wtłaczane dmuchawą do wnętrza samochodu, kierowane jest na parownik (zwany inaczej chłodnicą klimatyzacji, kondenserem lub skraplaczem), gdzie ulega schłodzeniu. Wilgoć zawarta w powietrzu zostaje skroplona i w postaci kondensatu (wody) odprowadzona poza samochód. Osuszone i ochłodzone powietrze przepływa następnie przez nagrzewnicę, gdzie w zależności od pory roku ulega ogrzaniu lub pozostaje bez zmian. Schłodzone powietrze w parowniku trafia do wnętrza samochodu przez zimną nagrzewnicę (latem jest wyłączona), stwarzając przyjemny mikroklimat. Budowa instalacji klimatyzacyjnej wynika z wymienionych funkcji i składa się z: − układu wentylacyjnego pojazdu z możliwością ogrzewania (dmuchawa, filtr przeciwpyłowy i wymiennik ciepła); układ przedstawiono na rys. 6; − obwodu chłodziwa (sprężarka, parownik, zawór rozprężający, zbiornik cieczy, urządzenia zabezpieczającego, regulacyjnego i sterującego, przewody oraz chłodziwo); obieg chłodziwa przedstawiono na rys.7; bardzo ważną rolę w całym układzie klimatyzacji odgrywa chłodnica klimatyzacji (skraplacz, kondenser); w instalacji klimatyzacyjnej jest zespołem odpowiedzialnym za przemianę czynnika chłodzącego ze stanu gazowego w ciekły; z uwagi na swoją funkcję kondensor zalicza się do klapa nawiewu na klapa (dysza wymiennik przednią szybę pośrednia) powietrza podzespołów zwanych wymienklapa obiegu sprężarka zamkniętego nikami ciepła; klapa powietrza −układu regulacji temperatury filtr pyłów świeżego (sterownik klimatyzacji, czujniki temperatury, ciśnienia i wilgotności powietrza). klapa nawiewu z przodu 96 klapa nawiewu na nogi klapa nawiewu na szyby boczne zbiornik powietrza dmuchawa Rys. 6. Instalacja wentylacyjna pojazdu – przepływ powietrza pobieranego z zewnątrz sprzęgło elektromagnetyczne zawór rozprężający parownik włącznik klimatyzacji sprężarka sterownik silnika czujnik temperatury wyłącznik termiczny wentylatora / chłodziwa dmuchawa pasek napędowy zawór bezpieczeństwa wyłącznik ciśnieniowy / czujnik wysokiego ciśnienia wentylator kondensator wysokie ciśnienie, gaz – p ~ 1,6 MPa, t ~ 65°C wysokie ciśnienie, ciecz – p ~ 1,6 MPa, t ~ 55°C czujnik temperatury chłodziwa zbiornik zapasowy z suszarką sterownik klimatyzacji niskie ciśnienie, gaz – p ~ 0,12 MPa, t ~ 3°C niskie ciśnienie, ciecz/gaz – p ~ 0,12 MPa, t ~ 7°C Rys. 7. Obieg chłodziwa w instalacji klimatyzacyjnej Ćwiczenie przedmiotowe Nauczyciel przedstawia uczniom zadanie polegające na określaniu usterek instalacji klimatyzacyjnej na podstawie opisu objawów uszkodzenia. W tym celu, posługując się schematami, rysunkami, dokumentacją, wskazówkami i algorytmami diagnostycznymi, uczniowie powinni określić usterkę, uwzględniając: − rodzaj klimatyzacji, − budowę systemu klimatyzacji, − zasady bezpiecznej pracy. Przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia uczniowie powinni odpowiedzieć na pytania sprawdzające stopień opanowania zagadnień klimatyzacji w pojazdach samochodowych: 1. Na czym polega działanie klimatyzacji w pojazdach samochodowych? 2. Jakie znasz rodzaje układów klimatyzacji stosowanych w samochodach? 3. Na czym polega poprawne działanie klimatyzacji? 4. Jakie znasz podzespoły i zespoły klimatyzacji? 5. Jakie znasz sposoby sprawdzania klimatyzacji w samochodzie? 6. Na czym polega diagnozowanie usterek za pomocą specjalistycznych urządzeń? 7. Na czym polegają algorytmy pracy w diagnozowaniu uszkodzeń układu klimatyzacji? 97 8. Na czym polega diagnozowanie usterek na podstawie temperatury nawiewanego powietrza? 9. Na czym polega diagnozowanie usterek na podstawie ciśnień w różnych stanach pracy systemu klimatyzacji? 10. Jakie są zasady bezpiecznej pracy systemu? Przebieg realizacji ćwiczenia: 1. Określenie tematu i celu realizowanego ćwiczenia (określanie usterek instalacji klimatyzacyjnej). 2. Zaznajomienie uczniów z zasadami pracy metodą ćwiczenia przedmiotowego. 3. Podział uczniów na 3-osobowe zespoły. 4. Praca uczniów metodą ćwiczenia przedmiotowego, polegająca na wyrabianiu umiejętności zastosowania przyswojonej wiedzy w zakresie klimatyzacji samochodowej (faza wykonania). 5. Prezentacja pracy uczniów przez przedstawiciela grupy. 6. Nauczyciel ocenia pracę grup i poszczególnych uczniów; zwraca uwagę na poziom merytoryczny wypowiedzi, jak również poziom współpracy w grupie i umiejętności prezentacji. Podsumowanie i zakończenie zajęć Nauczyciel zwraca uwagę na najistotniejsze zagadnienia omówione podczas zajęć, natomiast uczniowie wskazują, które partie materiału pozostają dla nich niezrozumiałe. Partie materiału niezrozumiałe dla uczniów należy wyjaśnić i utrwalić. Nauczyciel wspólnie z uczniami podsumowuje zajęcia i ocenia pracę oraz aktywność uczniów na podstawie ustalonych kryteriów. Na zakończenie zajęć nauczyciel zleca uczniom zadanie domowe, polegające na udzieleniu odpowiedzi na pytanie szóste zawarte w podręczniku Podwozia i nadwozia w pojazdach samochodowych, str. 270 (powtórzenie i utrwalenie). 98 8. Testy i sprawdziany z podwozi i nadwozi pojazdów samochodowych W procesie dydaktycznym nauczania-uczenia się nieodłącznymi elementami są kontrola i ocena, a także pomiar dydaktyczny. Pomiar wiadomości i umiejętności uczniów jest zagadnieniem podstawowym i złożonym. Należy wyeksponować cztery podstawowe zagadnienia, które określają problematykę pomiaru dydaktycznego: trafność, reprezentatywność, rzetelność i skalowanie. Zagadnienie trafności dotyczy tego, czy test osiągnięć szkolnych, jako wskaźnik, mierzy to, co zakłada podstawa programowa. W wypadku reprezentatywności pomiaru dydaktycznego zagadnienie sprowadza się do zakresu wiadomości i umiejętności poddanych testowaniu. Dobór zadań powinien być dokonywany na podstawie ściśle określonych, jawnych kryteriów. Rzetelność pomiaru dydaktycznego określa jego precyzyjność. Należy założyć, że każdy pomiar jest obarczony błędami. Rzetelność pomiaru oznacza analizę tych błędów, wyciągnięcie z tej analizy wniosków i ustalenie dokładności pomiaru dydaktycznego. Każdy pomiar sprowadza się do przełożenia wiedzy i umiejętności ucznia na liczby (wartości numeryczne), które stanowią standardową skalę ocen. Skalowanie jest zatem tworzeniem skal oceniania na podstawie wyników testu. W procesie dydaktycznym i wychowawczym kontrola i ocena spełniają następujące funkcje: − określają możliwość poznania przez ucznia zasobu swojej wiedzy z danego zakresu, uporządkowania i zdobywania nowej wiedzy (funkcja dydaktyczna); − określają cechy wyniku końcowego w procesie nauczania-uczenia się (funkcja diagnostyczna); − służą planowaniu pracy uczniów i nauczyciela; − umożliwiają regulację i usprawnienie procesu dydaktycznego (funkcja metodyczna); − są podstawą doboru środków dydaktycznych w procesie nauczenia-uczenia się; − są elementem dyscyplinowania działań uczniów i ich wartościowania (funkcja wychowawcza); − są stymulatorem aktywizującym działalność podmiotu uczącego się w procesie kształcenia (funkcja aktywizująca). 99 Zorganizowana, systematyczna kontrola odbywa się etapowo i przyjmuje postać kontroli wstępnej, bieżącej i końcowej. Kontrole te sprowadzają się do diagnozowania wiedzy i umiejętności uczniów w początkowej fazie nauki (kontrola wstępna), wyników uzyskiwanych w trakcie działania pedagogicznego (kontrola bieżąca) oraz wyników uzyskanych podczas pewnego etapu kształcenia, np. semestru, roku szkolnego itp. (kontrola końcowa). W dydaktyce przedmiotu „podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych” stosuje się tradycyjne metody kontroli wyników nauczania, takie jak sprawdzian ustny i pisemny. W praktyce szkolnej duże znaczenie mają sprawdziany praktyczne, które wykorzystuje się w diagnozie umiejętności i zadań wymagających czynności manualnych w warunkach rzeczywistych lub zbliżonych do rzeczywistych. Sprawdzenie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się w trakcie i po zakończeniu realizacji programu przedmiotu, na podstawie kryteriów ustalonych na początkowych zajęciach. Podstawowym kryterium oceniania osiągnięć edukacyjnych jest poziom i zakres opanowania przez uczniów umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia. Kontrola i ocena osiągnięć uczniów może być dokonywana za pomocą: − sprawdzianów ustnych i pisemnych, − testów osiągnięć szkolnych, − obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania ćwiczeń. Do podstawowych umiejętności podlegających ocenie należy zaliczyć: − merytoryczną jakość wypowiedzi, − stosowanie poprawnej terminologii, − umiejętne korzystanie z różnych źródeł informacji, − poprawność analizowania i wnioskowania, − określenie usterek zespołów pojazdów samochodowych na podstawie opisów objawów uszkodzenia. Po zakończeniu realizacji poszczególnych działów tematycznych wskazane jest stosowanie testów osiągnięć szkolnych z zadaniami otwartymi i zamkniętymi. W ocenie końcowej osiągnięć uczniów po zakończeniu realizacji programu przedmiotu należy uwzględniać wyniki stosowanych sprawdzianów i testów osiągnięć. Proces sprawdzania i oceniania powinien być realizowany zgodnie z obowiązującą skalą ocen. 100 Testy dydaktyczne Najbardziej wiarygodną metodą sprawdzania osiągnięć szkolnych jest pomiar dydaktyczny dokonany na podstawie testów. Za pomocą testu dydaktycznego sprawdza się stopień opanowania wiadomości i sprawności, umiejętności rozwiązywania problemów oraz zastosowania opanowanej wiedzy w nowych sytuacjach. Struktura testu zawiera zadanie, które ma na ogół postać pytania, polecenia, uzupełnienia, wypowiedzi nie do końca sformułowanej, alternatywnego wyboru lub wielokrotnego wyboru. Najczęściej stosuje się testy pisemne o konstrukcji wyboru (test wyboru), uzupełnień (test uzupełnień) oraz wyboru i uzupełnień (test wyboru i uzupełnień). W niniejszym poradniku zaproponowano przykładowe narzędzia pomiaru dydaktycznego – testy do poszczególnych działów programowych planu wynikowego przedmiotu Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych. Konstrukcja testów jest dwustopniowa, nawiązuje bowiem do poziomu wymagań podstawowych i ponadpodstawowych. Konstrukcja ta zakłada możliwość odróżnienia podstawowych (P) treści nauczania od treści nauczania ponadpodstawowych (PP). Proponowane testy mogą stanowić dla nauczyciela wzory do konstruowania i układania zadań testowych, jeśli uwzględni następujące zasady i wskazówki (B. Niemierko): 1. Zadanie w teście powinno być tak skonstruowane, aby znalezienie rozwiązania przez uczniów wynikało z przypomnienia sobie odpowiednich wiadomości i ich zrozumienia lub zastosowania w określonej sytuacji. Należy tak zaprojektować test, aby wyeliminować przypadkowe odpowiedzi uczniów. 2. Planowana i zasadnicza czynność w teście powinna mieć wpływ na wynik zadania. Dodatkowe czynności i polecenia nie powinny zabierać zbyt wiele czasu i zwiększać trudności testu. Należy unikać skomplikowanej, zawiłej formy zadań. 3. Język, którym posługuje się autor testu, powinien być ścisły, precyzyjny, przystosowany do poziomu intelektualnego rozwoju uczniów. Jednocześnie dobrze skonstruowane zadania testowe powinny pobudzać procesy myślowe uczniów. Zaletą pomiaru dydaktycznego za pomocą testu jest wysoki poziom obiektywizmu i dobra czytelność kryteriów oceny. Ponadto stosunkowo krótki czas, w jakim dokonuje się kontroli i oceny, także należy do zalet pomiaru dydaktycznego, realizowanego tym sposobem. 101 9. Przykłady testów dwustopniowych z rozwiązaniami Zamieszczone niżej testy zawierają: − zadania wielokrotnego wyboru, przy czym część z nich to zadania z poziomu podstawowego, a pozostałe z poziomu ponadpodstawowego, − punktację i skalę oceniania, − plan testu, − klucz poprawnych odpowiedzi, − wskazówki dla nauczyciela, − informacje dla ucznia, − kartę odpowiedzi wraz z odpowiednimi danymi. Test nr 1 Dział: Klasyfikacja i identyfikacja pojazdów samochodowych Przedstawiony niżej test jest testem dwupoziomowym, składającym się z 18 zadań wielokrotnego wyboru; 14 zadań sprawdza stopień opanowania przez uczniów wymagań podstawowych, natomiast 4 zadania sprawdzają stopień opanowania wymagań ponadpodstawowych. Punktacja i skala oceniania Za udzielenie prawidłowej odpowiedzi na dane pytanie uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów. Proponuje się następujące kryteria oceniania uczniów: Liczba poprawnych odpowiedzi Zadania poziomu podstawowego (P) 102 Ocena Zadania poziomu ponadpodstawowego (PP) 0-6 Niedostateczny 7-10 Dopuszczający 11-13 Dostateczny 13 1-3 Dobry 14 3-4 Bardzo dobry Plan testu i klucz poprawnych odpowiedzi W tabeli niżej przedstawiono plan testu oraz klucz poprawnych odpowiedzi. Zamieszczone w tabeli oznaczenia kategorii celu oraz poziom wymagań mają następujące znaczenie: Kategoria celu A – zapamiętanie wiadomości, B – rozumienie wiadomości, C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, D – stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych. Poziom wymagań: P – podstawowy, PP – ponadpodstawowy. Nr zadania Cel operacyjny (sprawdzane wiadomości lub umiejętności) Poziom wymagań Kategoria celu Poprawna odpowiedź 1. Sklasyfikować pojazdy lądowe P A b 2. Zidentyfikować pojazdy samochodowe P A a 3. Rozróżnić pojazdy samochodowe specjalnego przeznaczenia P B d 4. Wymienić główne zespoły konstrukcyjne pojazdu samochodowego P A c 5. Określić cechy pojazdu samochodowego jako układ techniczny PP C d 6. Rozróżnić wielkości wejściowe od wielkości wyjściowych pojazdu samochodowego P B c 7. Wyjaśnić, na czym polega przemiana reakcji spalania paliwa na energię mechaniczną pojazdu P B d 103 8. Określić alternatywne źródła napędu PP C b 9. Określić skład chemiczny gazu płynnego (LPG) PP C a 10. Wyjaśnić pojęcie układu hybrydowego P B c 11. Przedstawić informacje zawarte w tabliczce znamionowej P B a 12. Określić informacje zawarte w tabliczce znamionowej PP C b 13. Zidentyfikować pojazd na podstawie nr VIN P A c 14. Wyliczyć elementy numeru VIN P A b 15. Wymienić elementy charakterystyki technicznej pojazdu P A b 16. Określić ładowność pojazdu PP C a 17. Zdefiniować prędkość ekonomiczną pojazdu P A c 18. Zdefiniować wymiar wysokości pojazdu P A a Wskazówki dla nauczyciela Należy: 1. Zapoznać uczniów z rodzajem zadań w teście. 2. Przekazać uczniom zasady oceniania testu. 3. Omówić sposób udzielania odpowiedzi. 4. Wyjaśnić wszelkie wątpliwości uczniów. 5. Dokonać analizy uzyskanych wyników testu. 6. Omówić z uczniami zadania, które sprawiły im największe trudności. 7. Przedstawić wnioski, które będą miały wpływ na efektywność procesu nauczania-uczenia się. Ponadto należy z uczniami ustalić termin przeprowadzenia testu z odpowiednim wyprzedzeniem, co najmniej dwutygodniowym. Okres ten pozwoli uczniom na solidne przygotowanie się do testu. 104 Informacje dla ucznia: 1. Przeczytaj instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi oraz wpisz klasę i datę. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 18 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi, ale tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W razie pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 6. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. Zestaw zadań testowych 1. Pojazdami drogowymi nazywamy pojazdy poruszające się po: a) szynach, b) drogach z wyjątkiem dróg szynowych, c) trasach z napędem linowym, d) trasach naziemnych ciągnięty przez linę. 2. Do pojazdów samochodowych zalicza się pojazdy: a) samochody osobowe, ciężarowe, autobusy oraz ciągniki drogowe, b) przyczepy, c) naczepy, d) przyczepy z osią centralną. 3. Pojazdy samochodowe specjalnego przeznaczenia mają zastosowanie: a) do przewozu paliwa, b) do przewozu produktów spożywczych, c) jako ciągniki siodłowe i pojazdy wojskowe, d) jako pojazdy komunalne, pożarnicze i pogotowia ratunkowego. 4. W pojeździe samochodowym do głównych zespołów konstrukcyjnych zalicza się: a) silnik i instalację elektryczną, b) silnik, układ prowadzenia i układ napędowy, c) silnik z osprzętem, układ napędowy, mechanizmy prowadzenia, instalację elektryczną oraz podwozie i nadwozie, d) silnik, układ napędowy i układ jezdny. 105 5. Pojazd samochodowy jako układ techniczny posiada cechy: a) wyraźne odgraniczenie od otoczenia, b) wejście i wyjście, c) funkcję układu jako całości, d) wszystkie wymienione cechy w punktach: a, b i c. 6. Na rysunku przedstawiono obraz ogólny układu technicznego, jakim jest pojazd samochodowy. Wielkościami wejściowymi do pojazdu samochodowego są: Pojazd Energia ruchu Powietrze a) ciepło i energia ruchu, Spaliny b) paliwo i energia ruchu, c) powietrze i paliwo, Ciepło Paliwo Granica układu d) powietrze, paliwo i energia ruchu. 7. W silniku spalinowym energia chemiczna paliwa zostaje przekształcona: a) w energię cieplną, b) na moc niezbędną do pokonywania oporów powietrza, c) na przyspieszenie ruchu postępowego samochodu, d) w energię mechaniczną pojazdu. 8. Alternatywnymi źródłami napędu w pojazdach samochodowych mogą być: a) gaz koksowniczy i siarka, b) biopaliwa, gaz płynny, gaz ziemny i energia elektryczna, c) azot i dwutlenek węgla, d) węglowodory nienasycone i energia słoneczna. 9. Gaz płynny o nazwie handlowej LPG stanowi: a) mieszaninę propanu i butanu, b) związek chemiczny metanu i azotu, c) mieszaninę metanu i azotu, d) mieszaninę różnych pierwiastków w stanie gazowym. 10. Napędami hybrydowymi nazywamy układy napędowe pojazdów samochodowych wyposażone: a) w jedno źródło napędu, b) w tradycyjne źródło napędu połączone ze wspomaganiem układu kierowniczego, c) w więcej niż jedno źródło napędu, d) w silnik zasilany w alternatywne źródło napędu. 106 11. Na podstawie tabliczki znamionowej pojazdu można określić: a) producenta i rok produkcji, b) rodzaj ogumienia zastosowanego w pojeździe, c) przełożenie przekładni głównej, d) sposób sterowania skrzynią przekładniową. 12. Na rysunku przedstawiono tabliczkę znamionową samochodu Toyota. Pozycja „3” określa: a) b) c) d) typ skrzyni biegów, nazwę modelu, masę pojazdu, ładowność pojazdu. 13. Identyfikacja pojazdu na podstawie numeru VIN określa: a) kod modelu, b) rodzaj podwozia, c) producenta i rok produkcji, d) numer silnika. 14. Numer VIN zawiera znaki literowe lub cyfrowe w liczbie: a) 20, b) 17, c) 22, d) 2. 15. Charakterystyka techniczna samochodu osobowego zawiera informacje dotyczące: a) koloru nadwozia, b) przeznaczenia, budowy i własności ruchowych, c) dopuszczalnego obciążenia osi przedniej, d) zasad naprawy drobnych uszkodzeń nadwozia. 107 16. Ładowność samochodu ciężarowego to różnica między: a) masą całkowitą a masą własną pojazdu, b) masą dopuszczalną a masą własną pojazdu, c) masą całkowitą przypadającą na oś a masą własną pojazdu, d) masa całkowitą a masą paliwa, smarów i innych cieczy. 17. Prędkość ekonomiczna to prędkość, przy której pojazd o dopuszczalnej masie całkowitej w określonych warunkach zużywa: a) optymalną ilość paliwa, b) optymalną ilość paliwa, olejów i smarów, c) najmniej paliwa, d) najmniej paliwa przy osiągnięciu prędkości maksymalnej. 18. Wysokość pojazdu H to odległość między płaszczyznami: a) jezdni i równoległej przechodzącej przez najwyżej pojazdu nieobciążonego, b) jezdni i równoległej przechodzącej przez najwyżej pojazdu obciążonego, c) jezdni i równoległej przechodzącej przez najwyżej pojazdu obciążonego masą przypadającą na oś, d) jezdni i równoległej przechodzącej przez najwyżej pojazdu obciążonego przyczepą. 108 położony punkt położony punkt położony punkt położony punkt KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko......................................................................, Klasa ....... Data ....... Przedmiot: Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych. Dział programowy: Klasyfikacja i identyfikacja pojazdów samochodowych Zaznacz poprawną odpowiedź, stawiając znak X w odpowiedniej rubryce. Nr zadania Odpowiedź a b Punkty c d 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Razem: 109 Test nr 2 Dział: Własności trakcyjne pojazdów samochodowych Przedstawiony niżej test jest testem dwupoziomowym, składającym się z 20 zadań wielokrotnego wyboru; 14 zadań sprawdza stopień opanowania przez uczniów wymagań podstawowych, natomiast 6 zadań stopień opanowania wymagań ponadpodstawowych. Punktacja i skala oceniania Za udzielenie prawidłowej odpowiedzi na dane pytanie uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów. Proponuje się następujące kryteria oceniania uczniów: Liczba poprawnych odpowiedzi Zadania poziomu podstawowego (P) Zadania poziomu ponadpodstawowego (PP) Ocena 0–7 Niedostateczny 8 – 11 Dopuszczający 12 – 14 Dostateczny 14 2–3 Dobry 15 4–5 Bardzo dobry Plan testu i klucz poprawnych odpowiedzi Niżej w tabeli przedstawiono plan testu oraz klucz poprawnych odpowiedzi. Zamieszczone w tabeli oznaczenia kategorii celu oraz poziomu wymagań mają następujące znaczenie: Kategoria celu A – zapamiętanie wiadomości, B – rozumienie wiadomości, C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, D – stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych. Poziom wymagań: P – podstawowy, PP – ponadpodstawowy. 110 Nr zadania Cel operacyjny (sprawdzane wiadomości lub umiejętności) Kategoria celu Poziom wymagań Poprawna odpowiedź 1. Wymienić opory ruchu pojazdu samochodowego A P a 2. Określić właściwości trakcyjne pojazdu samochodowego C PP b 3. Wyjaśnić pojęcie siły przyczepności koła ogumionego do podłoża B P a 4. Zdefiniować opory ruchu pojazdu A P b 5. Wyjaśnić pojęcie siły wynikającej z toczenia się koła na podłożu utwardzonym B P c 6. Określić elementy mające wpływ na siłę oporów toczenia C PP c 7. Rozróżnić siły działające na pojazd B P d 8. Wskazać moment napędowy działający na pojazd A P c 9. Określić siły działające na pojazd pokonujący opór wzniesienia C P c Określić warunki powstawania siły bezwładności działającej na pojazd C P b 11. Określić sprawność mechaniczną pojazdu C P b 12. Określić przełożenie przekładni głównej samochodu C P c 13. Określić charakterystykę trakcyjną samochodu C PP a 14. Określić charakterystykę dynamiczną samochodu C PP b 10. 111 15. Wyjaśnić zasady doboru najniższego biegu samochodu B P a 16. Wskazać przełożenie biegu bezpośredniego A P b 17. Wskazać prędkość obrotową silnika w funkcji prędkości jazdy samochodu A P c Określić maksymalną siłę napędową na kołach pojazdu w funkcji współczynnika przyczepności C PP c Uzasadnić zasady doboru przełożeń skrzyni biegów w pojazdach samochodowych D PP d Wyjaśnić zasady doboru parametrów układu napędowego samochodu B P a 18. 19. 20. Wskazówki dla nauczyciela Należy: 1. Zapoznać uczniów z rodzajem zadań w teście. 2. Przekazać uczniom zasady oceniania testu. 3. Omówić sposób udzielania odpowiedzi. 4. Wyjaśnić wszelkie wątpliwości uczniów. 5. Dokonać analizy uzyskanych wyników testu. 6. Omówić z uczniami zadania, które sprawiły im największe trudności. 7. Przedstawić wnioski, które będą miały wpływ na efektywność procesu nauczania-uczenia się. Ponadto należy z uczniami ustalić termin przeprowadzenia testu z odpowiednim wyprzedzeniem, co najmniej dwutygodniowym. Okres ten pozwoli uczniom na solidne przygotowanie się do testu. Informacje dla ucznia: 1. Przeczytaj instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi oraz wpisz klasę i datę. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi, ale tylko jedna jest prawidłowa. 112 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W razie pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 6. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. Zestaw zadań testowych 1. Do oporów ruchu pojazdu zalicza się opory wynikające z: a) toczenia się kół i oporów powietrza, b) przełożenia przekładni głównej, c) liczby przełożeń skrzyni biegów, d) siły hamowania. 2. Na rysunku przedstawiono koło pojazdu: a) b) c) d) hamowanego, napędzanego, w spoczynku, pod działaniem siły bocznej. 3. Przyczepność koła ogumionego do podłoża wynika z siły przyczepności, którą określa się jako siłę: a) styczną, z jaką koło działa na podłoże, b) normalną (prostopadłą), z jaką koło działa na podłoże, c) oporów toczenia kół tylnych, d) napędową i oporów powietrza. 4. Oporami ruchu pojazdu nazywamy: a) siły wynikające z reakcji hamowania, b) wszystkie siły przeciwdziałające ruchowi, c) sprawnością mechaniczną układu napędowego, d) wszystkie siły wprawiające w ruch pojazd. 113 5. Siła oporów toczenia na podłożu utwardzonym powstaje wskutek: a) sił oporów powietrza działającego na pojazd, b) sił oporów mechanizmów wewnętrznych pojazdu, c) odkształceń opony, d) intensywnego hamowania. 6. Siła oporu toczenia zależy od: a) momentu napędowego pojazdu, b) powierzchni czołowej pojazdu, c) ciężaru pojazdu, rodzaju nawierzchni, prędkości i ciśnienia w ogumieniu, d) rodzaju pojazdu. 7. Na rysunku przedstawiono siły i momenty działające na pojazd w płaszczyźnie poziomej. Siła Fp to siła: a) b) c) d) napędowa, oporów toczenia kół, oporu wzniesienia, oporów powietrza. 8. Na podstawie rysunku przedstawionego w pytaniu 7, wskaż moment napędowy [Nm], który został oznaczony: a) Ft1, b) Ft2, c) Tn, d) Q1. 9. Zależność Fw = m g sinα [N] przedstawia siłę: a) oporów bezwładności, b) oporu skrętu, c) oporu wzniesienia nachylonego pod kątem α, d) moc na kołach pojazdu. 114 10. Siła oporu bezwładności pojazdu występuje podczas: a) hamowania, b) przyspieszenia ruchu samochodu, c) jazdy po łuku, d) poślizgu. 11. Sprawność mechaniczna układu napędowego samochodu osobowego wynosi: a) 0,70 b) 0,9 c) 0,95 d) 1 12. Przełożeniem przekładni głównej nazywa się stosunek prędkości obrotowej wału: a) napędzanego do prędkości obrotowych kół pojazdu, b) silnika do prędkości pojazdu, c) napędzającego (wejściowego) do prędkości wału napędzanego (wyjściowego), d) wyjściowego do momentu wału wyjściowego. 13. Charakterystyka trakcyjna samochodu przedstawia: a) przebieg siły napędowej i możliwości pokonywania oporów drogi zależnie od prędkości i włączonego biegu, b) przebieg siły napędowej i możliwości pokonywania oporów drogi zależnie od siły oporów powietrza, c) przebieg siły napędowej i możliwości pokonywania oporów drogi zależnie od przyspieszenia, d) przebieg siły napędowej i możliwości pokonywania oporów drogi zależnie od masy samochodu. 14. Charakterystyka dynamiczna samochodu analizuje: a) przebieg wskaźnika dynamicznego w funkcji prędkości jazdy na najniższym biegu samochodu nieobciążonego, b) przebieg wskaźnika dynamicznego w funkcji prędkości jazdy, c) przebieg wskaźnika dynamicznego w funkcji prędkości jazdy samochodu obciążonego, d) przebieg wskaźnika dynamicznego w funkcji prędkości jazdy samochodu obciążonego przyczepą. 115 15. Przełożenie biegu najniższego (pierwszego) dobiera się, biorąc pod uwagę zdolność samochodu: a) do pokonywania wzniesień i przyspieszenia oraz wykorzystanie pełnej przyczepności, b) do pokonywania wzniesień i przyspieszenia podczas poślizgu samochodu, c) do pokonywania wzniesień i przyspieszenia na biegach pośrednich, d) do pokonywania wzniesień i przyspieszenia oraz wykorzystanie pełnej przyczepności opon o wysokim stopniu zużycia. 16. Przełożenie biegu bezpośredniego jest równe: a) całkowitemu przełożeniu skrzyni biegów, b) przełożeniu przekładni głównej, c) przełożeniu całkowitym na biegu pierwszym, d) przełożeniu nadbiegu. 17. Na rysunku przedstawiono wykres prędkości obrotowej silnika w funkcji prędkości jazdy. Rozpędzanie pojazdu do prędkości V1 odbywa się w zakresie prędkości obrotowej silnika: a) b) c) d) od n = 0 do n = n1, od n = 2 do n = n1, od n = n1 do n = n2, przy n = 2 18. Wartość maksymalnej siły napędowej na kołach pojazdu powinna być: a) większa od iloczynu współczynnika przyczepności μ i nacisku Gn przypadającego na napędzaną oś pojazdu, b) mniejsza od iloczynu współczynnika przyczepności μ i nacisku Gn przypadającego na osie pojazdu, c) mniejsza od iloczynu współczynnika przyczepności μ i nacisku Gn przypadającego na napędzaną oś pojazdu, d) równa iloczynowi współczynnika przyczepności μ i nacisku Gn przypadającego na napędzaną oś pojazdu, 116 19. We współczesnych samochodach ciężarowych stosuje się liczbę biegów: a) małą, ponieważ rzadko przyspieszają na krótkich odcinkach, b) dużą w celu osiągania znacznych prędkości na długich dystansach, c) małą w celu łatwiejszej obsługi pojazdu, d) dużą w celu lepszego dostosowania przełożenia do warunków drogowych i obciążenia pojazdu. 20. Na rysunku przedstawiono przebieg krzywych mocy na kołach do skrzyni o trzech biegach. Z wykresu wynika, że moc oporów ruchu samochódu może pokonać: a) b) c) d) na trzecim biegu z prędkością V3, na trzecim biegu z prędkością V2, na drugim biegu z prędkością V3, na brakującym biegu z prędkością V´. 117 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko......................................................., Klasa ….… Data…...…...…. Przedmiot: Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych. Dział programowy: Własności trakcyjne pojazdów samochodowych Zaznacz poprawną odpowiedź, stawiając znak X w odpowiedniej rubryce. Nr zadania Odpowiedź a b c Punkty d 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Razem: 118 Test nr 3 Dział: Podstawy obsługi, naprawy i eksploatacji pojazdów samochodowych Przedstawiony poniżej test jest testem dwupoziomowym, składającym się z 20 zadań wielokrotnego wyboru; 15 zadań sprawdza stopień opanowania przez uczniów wymagań podstawowych, natomiast 5 zadań stopień opanowania wymagań ponadpodstawowych. Punktacja i skala oceniania Za udzielenie prawidłowej odpowiedzi na dane pytanie uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów. Proponuje się następujące kryteria oceniania uczniów: Liczba poprawnych odpowiedzi Zadania poziomu podstawowego (P) Zadania poziomu ponadpodstawowego (PP) Ocena 0–7 Niedostateczny 8 – 11 Dopuszczający 12 – 14 Dostateczny 14 2–3 Dobry 15 4–5 Bardzo dobry Plan testu i klucz poprawnych odpowiedzi W tabeli przedstawiono plan testu oraz klucz poprawnych odpowiedzi. Zamieszczone w tabeli oznaczenia kategorii celu oraz poziomu wymagań mają następujące znaczenie: Kategoria celu A – zapamiętanie wiadomości, B – rozumienie wiadomości, C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, D – stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych. Poziom wymagań: P – podstawowy, PP – ponadpodstawowy. 119 Cel operacyjny (sprawdzane wiadomości lub umiejętności) Kategoria celu Poziom wymagań Poprawna odpowiedź 1. Zdefiniować pojęcie eksploatacji pojazdu samochodowego A P b 2. Wymienić etapy eksploatacji pojazdu samochodowego A P a 3. Wyjaśnić przyczyny zużycia mechanicznego części pojazdu samochodowego B P d Wyjaśnić przyczyny zużycia chemicznego części pojazdu samochodowego B P b 5. Rozróżnić okresy zużywania się części w czasie eksploatacji B P b 6. Wymienić w kolejności okresy zużywania się części pojazdu samochodowego C P c Określić przyczynę zmęczenia materiału konstrukcyjnego pojazdu samochodowego C PP d Wymienić podstawowe zabiegi naprawcze uszkodzonego pojazdu w zakresie obróbki ręcznej A P a Wymienić podstawowe zabiegi naprawcze uszkodzonego pojazdu w zakresie obróbki skrawaniem A P c Wskazać zastosowanie połączeń w obsłudze i naprawach pojazdów B P b 11. Zidentyfikować rodzaj połączenia A P d 12. Określić właściwości mechaniczne elementów złącznych C PP d 13. Rozróżnić połączenie łożyska tocznego z czopem wału zastosowanego w pojeździe samochodowym B P b Nr zadania 4. 7. 8. 9. 10. 120 14. Wyjaśnić cel obsługi technicznej pojazdu samochodowego B P c 15. Określić cel badań diagnostycznych C PP b 16. Określić zakres badań kontrolnych pojazdów samochodowych C PP c 17. Określić istotę metody badań kontrolnych C PP c 18. Wymienić czynniki obciążające środowisko naturalne podczas obsługi i naprawy pojazdów samochodowych A P a 19. Wymienić materiały niebezpieczne dla środowiska A P c 20. Wyjaśnić podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy B P c Wskazówki dla nauczyciela. Należy: 1. Zapoznać uczniów z rodzajem zadań w teście. 2. Przekazać uczniom zasady oceniania testu. 3. Omówić sposób udzielania odpowiedzi. 4. Wyjaśnić wszelkie wątpliwości uczniów. 5. Dokonać analizy uzyskanych wyników testu. 6. Omówić z uczniami zadania, które sprawiły im największe trudności. 7. Przedstawić wnioski, które będą miały wpływ na efektywność procesu nauczania-uczenia się. Ponadto należy z uczniami ustalić termin przeprowadzenia testu z odpowiednim wyprzedzeniem, co najmniej dwutygodniowym. Okres ten pozwoli uczniom na solidne przygotowanie się do testu. Informacje dla ucznia: 1. Przeczytaj instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi oraz wpisz klasę i datę. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi, ale tylko jedna jest prawidłowa. 121 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W razie pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 6. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. Zestaw zadań testowych 1. Eksploatacja pojazdu samochodowego to: a) intensywne jego użytkowanie w konkretnych warunkach drogowych, b) zespół czynności obejmujący swym zakresem planowanie, użytkowanie i obsługiwanie, c) zespół działań mających na celu przywrócenie jego pierwotnego stanu technicznego, d) sprawna praca pojazdu. 2. Podczas użytkowania pojazdu samochodowego można wydzielić etapy eksploatacji, w czasie których odbywa się: a) praca sprawnej maszyny oraz bieżąca kontrola jej stanu technicznego, b) obsługiwanie samochodu, które ma na celu przywrócenie jego pierwotnego stanu technicznego, c) eksploatacja, w czasie której podjęte przedsięwzięcia mają na celu przedłużenie trwałości, d) przechowywanie samochodu w celu przekazania go do użytkowania. 3. Zużycie mechaniczne części samochodowych następuje na skutek oddziaływania: a) kwasów zawartych w olejach i smarach, b) otaczającego środowiska, c) zmiennych obciążeń powodujących osłabienie struktury materiałów konstrukcyjnych, d) tarcia powstającego między współpracującymi powierzchniami poszczególnych części. 4. Zużycie chemiczne części samochodowych następuje na skutek zmian w strukturze powierzchni współpracujących części powstających pod wpływem: a) tarcia tocznego i ślizgowego, b) korodującego oddziaływania kwasów zawartych w smarach, olejach i środowisku, c) pęknięć wywołanych zmęczeniem materiału, d) nadmiernych luzów między współpracującymi częściami. 122 5. Na rysunku przedstawiono zależność zużywania się części od okresu eksploatacji. Poszczególne okresy nazywają się: a) b) c) d) od t= 0 do t = t1 – okres przyspieszonego zużywania się, od t = t1 do t = t2 – okres normalnego zużywania się, od t = t2 – okres docierania, od t = 0 do t = t2 – okres zużycia zmęczeniowego. 6. Zużywanie się części w czasie eksploatacji przedstawiono na rysunku w pytaniu nr 5. Kolejność poszczególnych okresów eksploatacji pojazdu jest następująca: a) 1 – normalnego zużywania się, 2 – docierania, 3 – przyspieszonego zużycia, b) 1 – docierania, 2 – przyspieszonego zużycia, 3 – normalnego zużywania się, c) 1 – docierania, 2 – normalnego zużywania się, 3 – przyspieszonego zużycia, d) 1 – przyspieszonego zużycia, 2 – docierania, 3 – normalnego zużywania się. 7. Zmęczeniem materiału nazywa się proces zmian następujących podczas działania: a) obciążeń dynamicznych, które powodują zmianę właściwości fizycznych materiału, b) zmiennych obciążeń, powodujących zmianę właściwości chemicznych materiału, c) naprężeń, powodujących odkształcenie materiału, d) zmiennych obciążeń lub naprężeń, powodujących zniszczenie materiału. 123 8. Do podstawowych zabiegów obróbki ręcznej związanej z naprawą pojazdu należą: a) prostowanie, cięcie, gięcie, spęczanie, wygładzanie i falcowanie, b) nagniatanie i toczenie, c) frezowanie, szlifowanie i honowanie, d) struganie i dłutowanie. 9. Do podstawowych operacji dokładnej obróbki skrawaniem, związanej z naprawą pojazdu, należą: a) wiercenie, b) zwijanie, c) honowanie i polerowanie, d) pogłębianie. 10. W procesie napraw pojazdów najczęściej mają zastosowanie połączenia montażowe: a) rozłączne spawane i zgrzewane, b) rozłączne śrubowe i nierozłączne spawane, c) nierozłączne kołkowe, d) lutowane. 11. Na rysunku przedstawiono połączenie: a) b) c) d) kołkowe, wpustowe, wielowypustowe, śrubowe. rozcięta piasta wałek 12. Nakrętki stalowe mające zastosowanie w pojazdach są oznaczone znakami. Liczba „10” oznacza: a) kod producenta, b) moment dokręcenia nakrętki 10 Nm, c) rodzaj materiału nakrętki „10”, d) klasę wytrzymałości, które określa naprężenie próbne równe 100 N/mm2. 124 13. Na rysunku przedstawiono połączenie: a) b) c) d) wpustowe, wtłaczane, zatrzaskowe, przetłaczane. podgrzane łożysko toczne 14. Obsługa techniczna pojazdu ma na celu utrzymanie: a) estetycznego wyglądu pojazdu, b) w stanie pełnej gotowości do jazdy, c) w stanie pełnej gotowości do jazdy i jego estetyczny wygłąd, d) sprawnego układu hamulcowego. 15. Badania diagnostyczne pojazdu mają na celu ocenę: a) stanu technicznego poszczególnych części samochodu, b) stanu technicznego samochodu lub zespołu bez jego demontażu, c) warunków pracy samochodu i jego zespołów, d) niezawodności samochodu. 16. Badania kontrolne pojazdu obejmują: a) sprawdzenie wybranych cech i właściwości samochodu związanych z ochroną środowiska, b) wykrywanie wad konstrukcyjnych samochodu, c) okresowe badania obowiązkowe mające na celu kontrolę stanu technicznego zespołów wpływających na bezpieczeństwo ruchu i emisję zanieczyszczeń gazowych, d) dodatkowe badania pojazdów przeznaczonych do przewozu materiałów niebezpiecznych. 17. Metoda organoleptyczna oceny stanu technicznego pojazdu polega na: a) zastosowaniu elektronicznego sprzętu diagnostycznego, b) zastosowaniu przyrządów do pomiaru emisji zanieczyszczeń gazowych, c) sprawdzeniu właściwości użytkowych samochodu za pomocą zmysłów, d) zastosowaniu optycznego systemu pomiarowego układu kierowniczego. 125 18. Pojazdy samochodowe obciążają środowisko przede wszystkim wskutek: a) hałasu i zanieczyszczenia powietrza, ziemi, wód gazami, pyłami, olejami i chemikaliami, b) zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem węgla, c) zanieczyszczenia wody używanej do utrzymania estetyki samochodu, d) skażenia promieniotwórczego. 19. Szczególnie niebezpieczne dla środowiska są odpady motoryzacyjne: a) złom metali kolorowych, b) szkło, papier i drewno, c) zużyty olej, rozpuszczalniki, benzyna, płyny hamulcowe i ciecze chłodzące. d) kartony stanowiące opakowanie części. 20. Podczas obsługi i napraw pojazdów samochodowych należy właściwie obchodzić się z materiałami niebezpiecznymi. W wypadku olejów silnikowych i przekładniowych należy stosować: a) okulary ochronne i maski ochronne, b) wentylację i maski ochronne, c) kremy ochronne, a substancje trzymać z dala od ognia, d) odsysanie powstających pyłów. 126 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko..............................................................., Klasa ......... Data ............ Przedmiot: Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych. Dział programowy: Podstawy obsługi, naprawy i eksploatacji pojazdów samochodowych Zaznacz poprawną odpowiedź, stawiając znak X w odpowiedniej rubryce. Nr zadania Odpowiedź a b Punkty c d 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Razem: 127 Test nr 4 Dział: Budowa, zasada działania, obsługi i naprawy układu napędowego pojazdów samochodowych Przedstawiony niżej test jest testem dwupoziomowym, składającym się z 20 zadań wielokrotnego wyboru; 15 zadań sprawdza stopień opanowania przez uczniów wymagań podstawowych, natomiast 5 zadań stopień opanowania wymagań ponadpodstawowych. Punktacja i skala oceniania Za udzielenie prawidłowej odpowiedzi na dane pytanie uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów. Proponuje się następujące kryteria oceniania uczniów: Liczba poprawnych odpowiedzi Zadania poziomu podstawowego (P) Ocena Zadania poziomu ponadpodstawowego (PP) 0–7 Niedostateczny 8 – 11 Dopuszczający 12 – 14 Dostateczny 14 2–3 Dobry 15 4–5 Bardzo dobry Plan testu i klucz poprawnych odpowiedzi W tabeli niżej przedstawiono plan testu oraz klucz poprawnych odpowiedzi. Zamieszczone w tabeli oznaczenia kategorii celu oraz poziomu wymagań mają następujące znaczenie: Kategoria celu A – zapamiętanie wiadomości, B – rozumienie wiadomości, C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, D – stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych. Poziom wymagań: P – podstawowy, PP – ponadpodstawowy. 128 Nr zadania Cel operacyjny (sprawdzane wiadomości lub umiejętności) Kategoria celu Poziom wymagań Poprawna odpowiedź 1. Zdefiniować funkcje układu napędowego pojazdu A P b 2. Wymienić podstawowe zespoły napędowe A P c 3. Wyjaśnić istotę napędu hybrydowego pojazdu B P d 4. Określić funkcję sprzęgła w układzie napędowym pojazdu C P d 5. Wyjaśnić istotę działania sprzęgła ciernego B P c 6. Rozróżnić rodzaje sprzęgieł B P d 7. Wyjaśnić defekt w działaniu sprzęgła B P b 8. Dowieść przyczynę niewłaściwego działania sprzęgła D PP a 9. Określić zastosowanie sprzęgła wielotarczowego B P b 10. Określić podstawowe zadanie skrzynki biegów C P c 11. Zdefiniować przełożenia przekładni zębatej A P b 12. Określić funkcję przekładni zębatej z kołem pośrednim w działaniu skrzyni biegów C PP c 13. Wyjaśnić funkcję synchronizatora w działaniu skrzyni biegów C PP a 14. Określić parametry sterujące w automatycznej skrzyni biegów C PP d 15. Określić budowę automatycznej skrzyni biegów C P d 129 16. Wymienić rodzaje sterowania automatyczną skrzynią biegów A P c 17. Określić zadanie przekładni głównej napędu samochodu B P b 18. Określić zadanie mechanizmu różnicowego w napędzie samochodu C P a 19. Wyjaśnić funkcje oleju przekładniowego w układzie napędowym pojazdu B P d 20. Zaplanować demontaż skrzyni biegów D PP c Wskazówki dla nauczyciela. Należy: 1. Zapoznać uczniów z rodzajem zadań w teście. 2. Przekazać uczniom zasady oceniania testu. 3. Omówić sposób udzielania odpowiedzi. 4. Wyjaśnić wszelkie wątpliwości uczniów. 5. Dokonać analizy uzyskanych wyników testu. 6. Omówić z uczniami zadania, które sprawiły im największe trudności. 7. Przedstawić wnioski, które będą miały wpływ na efektywność procesu nauczania-uczenia się. Informacje dla ucznia: 1. Przeczytaj instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi oraz wpisz klasę i datę. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi, ale tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W razie pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 6. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. Ponadto należy z uczniami ustalić termin przeprowadzenia testu z odpowiednim wyprzedzeniem, co najmniej dwutygodniowym. Okres ten pozwoli uczniom na solidne przygotowanie się do testu. 130 Zestaw zadań testowych 1. Podstawowymi funkcjami układu napędowego jest: a) wytworzenie momentu napędowego, b) zamiana momentu obrotowego i prędkości silnika oraz przeniesienie mocy na koła pojazdu, c) uzyskanie żądanego stopnia redukcji prędkości wału korbowego silnika, d) wzmocnienie momentu napędowego. 2. Typowy układ napędowy pojazdu składa się z mechanizmów: a) sprzęgła i skrzyni biegów, b) sprzęgła, skrzyni biegów i wału napędowego, c) sprzęgła, skrzyni biegów, wału napędowego i mostu napędowego, d) przekładni głównej i półosi. 3. Na rysunku przedstawiono napęd: silnik ZZS skrzynia biegów przekładnia główna a) b) c) d) zbiornik paliwa silnik prądu zmiennego akumulatory na wszystkie koła pojazdu, na koła tylne pojazdu, centralny, hybrydowy. 4. Sprzęgło umieszczone w pojeździe stanowi układ: a) synchronizujący skrzynię biegów, b) zmniejszający prędkość ruchu pojazdu, c) zmieniający moment obrotowy i prędkość obrotową silnika. d) służący do rozłączania wału korbowego silnika z zespołami napędowymi samochodu. 5. Sprzęgło cierne jest układem przenoszącym moment obrotowy z silnika na wałek skrzyni biegów dzięki: a) sprężynie membranowej, b) wyprzęgnika, c) sile tarcia, d) łożysku oporowemu. 131 6. Na rysunku przedstawiono sprzęgło: a) elektromagnetyczne, b) wielotarczowe, c) wyłączane hydraulicznie, d) tarczowe cierne wyłączane mechanicznie. luz 10 ÷ 30 mm luz 1 ÷ 3 mm wałek sprzęgłowy skrzyni biegów wysprzęgnik sprężyna membranowa nakrętka regulacyjna 7. Osłabienie docisku powierzchni ciernych sprzęgła może być spowodowane m.in.: a) częściowym zużyciem łożyska oporowego, b) nadmiernym zużyciem okładzin ciernych, c) napełnienie skrzyni biegów olejem o zbyt małej lepkości, d) uszkodzeniem synchronizatorów w skrzyni biegów. 8. Przyczyną nadmiernego oporu stawianego przez pedał sprzęgła w pierwszej fazie jego wciskania jest: a) znaczne zużycie końcówek segmentów sprężyny centralnej, b) zużyta prowadnica łożyska wyciskowego, c) uszkodzenie obudowy łożyska wyciskowego, d) uszkodzenie powierzchni ciernych. 9. Sprzęgła wielotarczowe mokre znajdują zastosowanie w pojazdach samochodowych: a) osobowych, b) motocyklach i automatycznych skrzyniach biegów, c) ciągnikach, d) skuterach. 132 10. Podstawowym zadaniem skrzyni biegów jest: a) zmniejszenie prędkości obrotowej silnika, b) umożliwienie zmiany kierunku obrotów do jazdy do tylu, c) zapewnienie odpowiedniego przełożenia, umożliwiającego płynne poruszanie pojazdu w zakresie obrotów eksploatacyjnych silnika, d) umożliwienie zatrzymania pojazdu. 11. Zmianę momentu obrotowego i prędkości obrotowej silnika osiąga się za pomocą kół zębatych skrzyni biegów (rysunek). Stosunek Z2 do Z1 wyraża: a) moduł koła zębatego, b) przełożenie przekładni zębatej, c) luz obwodowy przekładni zębatej, d) luz wierzchołkowy przekładni. z1 n1 M1 z1 n1 M1 koło napędzające d 1 d1 z1 n1 M1 d1 F F d d2 d2 2 z2 n2 M2 koło napędzane koło pośrednie i= z2 n1 = z1 n2 z2 n2 M2 12. Koło pośrednie (rysunek w pytaniu 11) przekładni zębatej służy do: a) zmiany przełożenia, b) zwiększenia momentu obrotowego silnika, c) biegu wstecznego, d) zwiększenia prędkości obrotowej silnika. 13. Zadaniem synchronizatora skrzyni biegów jest: a) wyrównywanie odmiennych prędkości obrotowych wałków skrzynki biegów, a następnie włączenie ich do pracy, b) zmniejszenie tarcia pomiędzy współpracującymi kołami zębatymi, c) ułatwienie włączania I biegu, d) samoczynne wyprzęganie sprzęgła. 14. W automatycznej skrzyni biegów podstawowymi parametrami sterującymi są: a) pozycja pedału gazu i prędkość jazdy, b) pozycja przełącznika opcji, c) wybrany program jazdy, d) wszystkie wyżej wymienione parametry. 133 15. Po względem konstrukcyjnym automatyczna skrzynia biegów składa się z: a) sprzęgła-przekładni hydrokinetycznej, b) zespołu przełożeń układ-przekładnia planetarna, c) zespołu sterowania, d) wszystkich wyżej wymienionych zespołów. 16. W automatycznych skrzyniach biegów o sterowaniu elektronicznym, zadanie sterowania i kontroli spełnia układ: a) elektryczny, b) hydrauliczny, c) elektroniczny(komputer), d) pneumatyczno-elektryczny. 17. Podstawowym zadaniem przekładni głównej jest: a) zapewnienie bezstopniowej zmiany przełożenia, b) przenoszenie i zwiększanie momentu obrotowego, c) przekazywanie momentu obrotowego z jednego wału na inny, d) zwiększenie prędkości obrotowej wału napędowego. 18. Zadaniem mechanizmu różnicowego jest: a) rozdzielanie napędu na półosie i umożliwienie toczenia się kół mostu napędowego z różnymi prędkościami obrotowymi, b) przeniesienie napędu ze skrzyni biegów na piasty kół jezdnych samochodu, c) przekazywanie momentu obrotowego przy zmiennym kącie załamania wałów, d) zwiększanie momentu obrotowego na koła jezdne samochodu. 19. Zadaniem oleju przekładniowego oprócz zmniejszenia współczynnika tarcia współpracujących elementów jest: a) odprowadzanie ciepła, b) ochrona przed korozją i usuwanie zanieczyszczeń powstających w trakcie współpracy elementów, c) ograniczanie wibracji i hałasu, d) wszystkie wyżej wymienione zadania. 20. Całkowity demontaż skrzyni biegów jest wymagany podczas wymiany: a) mechanizmu zmiany biegów, b) pierścieni uszczelniających, c) synchronizatorów i kół zębatych, d) pokryw łożysk. 134 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko..................................................................., Klasa ........ Data ......... Przedmiot: Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych. Dział programowy: Budowa, zasada działania, obsługi i naprawy układu napędowego pojazdów samochodowych Zaznacz poprawną odpowiedź, stawiając znak X w odpowiedniej rubryce. Nr zadania Odpowiedź a b Punkty c d 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Razem: 135 Test nr 5 Dział: Budowa, zasada działania, obsługi i naprawa układu hamulcowego pojazdów samochodowych Przedstawiony niżej test jest testem dwupoziomowym, składającym się z 20 zadań wielokrotnego wyboru; 15 zadań sprawdza stopień opanowania przez uczniów wymagań podstawowych, natomiast 5 zadań stopień opanowania wymagań ponadpodstawowych. Punktacja i skala oceniania Za udzielenie prawidłowej odpowiedzi na dane pytanie uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów. Proponuje się następujące kryteria oceniania uczniów: Liczba poprawnych odpowiedzi Zadania poziomu podstawowego (P) Zadania poziomu ponadpodstawowego (PP) Ocena 0–7 Niedostateczny 8 – 11 Dopuszczający 12 – 14 Dostateczny 14 2–3 Dobry 15 4–5 Bardzo dobry Plan testu i klucz poprawnych odpowiedzi W tabeli poniżej przedstawiono plan testu oraz klucz poprawnych odpowiedzi. Zamieszczone w tabeli oznaczenia kategorii celu oraz poziomu wymagań mają następujące znaczenie: Kategoria celu: A – zapamiętanie wiadomości, B – rozumienie wiadomości, C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, D – stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych. Poziom wymagań: P – podstawowy, PP – ponadpodstawowy. 136 Nr zadania Cel operacyjny (sprawdzane wiadomości lub umiejętności) Kategoria celu Poziom wymagań Poprawna odpowiedź 1. Zdefiniować układ hamulcowy A P b 2. Wymienić siły działające na pojazd podczas hamowania A P c 3. Wyjaśnić równowagę sił podczas hamowania pojazdu B P d 4. Określić siłę hamowania przy jeździe na wprost C P c 5. Określić siłę hamowania przy jeździe po łuku C P c 6. Określić źródło momentu hamowania w hamulcach szczękowo-bębnowych C P a 7. Zidentyfikować układ hamulcowy A P c 8. Wyjaśnić zjawisko samowzmacjalności hamulca B P d 9. Określić przyczyny zaniku siły hamowania C PP d 10. Określić charakterystyczne właściwości hamulców tarczowych C P d 11. Wyjaśnić konstrukcję wentylowanych tarcz hamulcowych B P a 12. Określić konstrukcję hamulców tarczowych C P c 13. Określić budowę i działanie hamulca tarczowego C PP d 14. Wyjaśnić działanie układu antyblokującego ABS B P d 15. Określić budowę i działanie układów hamulcowych ze wspomaganiem C PP a 137 16. Określić budowę i działanie układów awaryjnego hamowania BAS C PP c 17. Wykryć uszkodzenia tarcz hamulcowych D PP a 18. Określić usterki pracy układu hamulcowego C P d 19. Wyjaśnić funkcję płynu hamulcowego w układzie hamulcowym B P b Określić właściwości płynu hamulcowego C P c 20. Wskazówki dla nauczyciela. Należy: 1. Zapoznać uczniów z rodzajem zadań w teście. 2. Przekazać uczniom zasady oceniania testu. 3. Omówić sposób udzielania odpowiedzi. 4. Wyjaśnić wszelkie wątpliwości uczniów. 5. Dokonać analizy uzyskanych wyników testu. 6. Omówić z uczniami zadania, które sprawiły im największe trudności. 7. Przedstawić wnioski, które będą miały wpływ na efektywność procesu nauczania-uczenia się. Ponadto należy z uczniami ustalić termin przeprowadzenia testu z odpowiednim wyprzedzeniem, co najmniej dwutygodniowym. Okres ten pozwoli uczniom na solidne przygotowanie się do testu. Informacje dla ucznia: 1. Przeczytaj instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi oraz wpisz klasę i datę. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi, ale tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W razie pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 6. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. 138 Zestaw zadań testowych 1. Poprawna definicja układu hamulcowego brzmi: a) służy do utrzymywania pojazdu w spoczynku, b) umożliwia zmniejszenie prędkości oraz zatrzymywanie pojazdu, c) zapobiega przed samoistnym toczeniem się pojazdu, d) służy do utrzymywania prędkości pojazdu na określonym poziomie. 2. Na koła pojazdu podczas hamowania działają siły: a) pionowa docisku do nawierzchni, b) boczna, c) hamowania, d) napędowa. 3. Siła hamowania działająca na koła samochodu jest równoważona przez: a) masę samochodu, b) siłę pionową docisku koła do nawierzchni, c) różnicę sił hamowania po obu stronach pojazdu, d) siłę przyczepności wynikającą z siły pionowej i współczynnika przyczepności opon. 4. Siła hamowania przy jeździe po prostej zależy od: a) średnicy kół jezdnych samochodu. b) średnicy tarcz hamulcowych. c) współczynnika przyczepności wzdłużnej opony. d) tylko od rodzaju nawierzchni, z którą współpracuje opona. 5. Wartość siły hamowania podczas jazdy po łuku zależy od: a) średnicy kół jezdnych samochodu. b) średnicy tarcz hamulcowych. c) współczynnika przyczepności wzdłużnej i bocznej opony. d) tylko od rodzaju nawierzchni, z którą współpracuje opona. 6. W hamulcach szczękowo-bębnowych moment hamowania powstaje wskutek: a) tarcia powierzchni bębna hamulcowego o szczęki. b) tarcia powierzchni tarcz wirujących o szczęki hamulcowe. c) oddziaływania tłoczków hamulcowych na tarczę powiązaną z kołem jezdnym. d) tarcia taśmy o powierzchnię wewnętrzną bębna. 139 7. Na rysunku przedstawiono hamulec: a) tarczowy, b) taśmowy, c) szczękowo-bębnowy pojedynczego działania, d) szczękowo-bębnowy podwójnego działania. cylinderek hamulcowy podwójnego działania 5 4 Krzywa charakterystyczna wzmocnienia hamowania C 8. Na wykresie przedstawiono: a) stopień zużycia szczęk hamulcowych, b) stopień zużycia bębna hamulcowego, c) możliwość precyzyjnego dozowania siły hamowania, d) efekt wzmocnienia hamowania hamulców. łożysko oporowe stałe hamulec podwójnego działania ze wspomaganiem hamulec pojedynczego działania 3 2 1 hamulec tarczowy 0 0,2 0,4 0,6 Współczynnik tarcia μ 9. Fading to zjawisko: a) wzmocnienia hamowania, b) słabe odprowadzenie ciepła z układu hamulcowego, c) wzmocnienie siły hamowania, d) słabnięcie, a następnie zanik siły hamującej wskutek przegrzania układu hamulcowego lub wrzenia płynu hamulcowego. 10. Hamulce tarczowe charakteryzują się: a) brakiem możliwości precyzyjnego dozowania siły hamowania, b) dużą podatnością na fading, c) złożoną konserwacją i trudną wymianą okładzin, d) samoczynną regulacją luzu i dobrymi warunkami chłodzenia. 11. Tarcze wentylowane hamulców powodują: a) łatwy przepływ powietrza i intensywniejsze ich chłodzenie, b) trudniejszy przepływ powietrza, lecz większą skuteczność hamulców, c) samoczynną regulację luzu pomiędzy klockami ciernymi a tarczą, d) dobrą ich samooczyszczalność pod wpływem zwiększonej siły odśrodkowej. 140 12. Na rysunku przedstawiono: pierścień uszczelniający tłoczek pozycja hamowania a) b) c) d) hamulec zwolniony hydrauliczną pompę hamulcową, tarczę hamulcową, zacisk jednotłoczkowy hamulca tarczowego, hamulec postojowy. 13. Podstawowym warunkiem prawidłowej pracy hamulca tarczowego jest: a) wielkość (średnica) tarczy, b) wewnętrzna wentylacja tarczy, c) długość linki hamulca ręcznego, d) zachowanie odpowiednio małego luzu pomiędzy klockami ciernymi a tarczą. 14. Układ antyblokujący ABS w układzie hamulcowym powoduje: a) wydłużenie drogi hamowania w wypadku blokady kół, b) regulację ciśnienia w układzie hamulcowym w celu zwiększenia siły hamowania, c) regulację ciśnienia powietrza w oponie podczas hamowania, d) regulację ciśnienia hamującego w celu wyeliminowania blokady koła jezdnego. 15. Serwomechanizmy to urządzenia, które: a) wytwarzają wspomagającą siłę hamowania, b) zapobiegają ślizganiu się kół napędowych w chwili ruszania i przyspieszania, c) samoczynnie regulują luz pomiędzy klockami ciernymi a tarczą, d) poprawiają stabilność poprzeczną pojazdu podczas hamowania. 141 16. Na rysunku przedstawiono urządzenie: czujnik drogi sprężyna membranowa elektromagnes do cylindra roboczego cewka elektromagnesu wyłącznik komora robocza sterownik komora podciśnieniowa a) elektrohydrauliczne, stosowane jako pomoc przy ruszaniu, b) sterownik ABS/ASR do rejestracji i przetwarzania prędkości obrotowych kół, c) tzw. asystent hamowania BAS, d) hamulec elektrohydrauliczny SBC. 17. Bezpośrednią przyczyną pulsacji momentu hamującego na „zimno” jest: a) różnica grubości części roboczej tarczy hamulcowej (nierównoległość powierzchni roboczej tarczy), b) drgania elementów zawieszenia i nadwozia, c) wysoka temperatura tarczy, d) jazda z częstymi, mocnymi hamowaniami. 18. Przyczyną pisków podczas hamowania są: a) nie wyważenie koła, b) cienkie tarcze hamulcowe, c) źle ustawiona geometria kół, d) drgania klocka i tarczy hamulcowej. 142 19. Podstawowym zadaniem płynu hamulcowego jest: a) smarowanie elementów układu hamulcowego pojazdu, b) przeniesienie siły z pompy hamulcowej na hamulce kół i smarowanie komponentów hydraulicznych, c) absorbcja wilgoci z otoczenia w celu ochrony układu hamulcowego przed korozją, d) odpowietrzanie układu hamulcowego. 20. Na rysunku przedstawiono wykres temperatury wrzenia płynu hamulcowego w zależności od zawartości w nim wody. Temperatura wrzenia płynu DOT3 przy zawartości 3,5 procent wody wynosi: a) 180 stopni C, b) 160 stopni C, c) 140 stopni C, d) 125 stopni C. 260 °C Temperatura 220 200 180 DOT 160 DOT 5 DOT 4 .1 3 140 120 0 1 Zawartość wody 2 3 3,5 4 5 ciężar % 143 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko......................................................................, Klasa ....... Data ....... Przedmiot: Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych Dział programowy: Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy układu hamulcowego pojazdów samochodowych Zaznacz poprawną odpowiedź, stawiając znak X w odpowiedniej rubryce. Nr zadania Odpowiedź a b Punkty c d 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Razem: 144 Test nr 6 Dział: Budowa, zasada działania, obsługi i naprawa układu kierowniczego pojazdów samochodowych Przedstawiony niżej test jest testem dwupoziomowym, składającym się z 18 zadań wielokrotnego wyboru; 13 zadań sprawdza stopień opanowania przez uczniów wymagań podstawowych, natomiast 5 zadań stopień opanowania wymagań ponadpodstawowych. Punktacja i skala oceniania Za udzielenie prawidłowej odpowiedzi na dane pytanie uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów. Proponuje się następujące kryteria oceniania uczniów: Liczba poprawnych odpowiedzi Zadania poziomu podstawowego (P) Ocena Zadania poziomu ponadpodstawowego (PP) 0–6 Niedostateczny 7 – 10 Dopuszczający 11 – 13 Dostateczny 13 1–3 Dobry 13 4–5 Bardzo dobry Plan testu i klucz poprawnych odpowiedzi W tabeli niżej przedstawiono plan testu oraz klucz poprawnych odpowiedzi. Zamieszczone w tabeli oznaczenia kategorii celu oraz poziomu wymagań mają następujące znaczenie: Kategoria celu A – zapamiętanie wiadomości, B – rozumienie wiadomości, C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, D – stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych. Poziom wymagań: P – podstawowy, PP – ponadpodstawowy. 145 Nr zadania Cel operacyjny (sprawdzane wiadomości lub umiejętności) Kategoria celu Poziom wymagań Poprawna odpowiedź 1. Określić siły i osie ruchu pojazdu P C b 2. Wyjaśnić, na czym polega podsterowność pojazdu P B a 3. Rozróżnić nadsterowność, podsterowność i charakterystykę neutralną pojazdu P B c 4. Zdefiniować zadania układu kierowniczego P A d 5. Wymienić elementy budowy układu kierowniczego P A c 6. Wyjaśnić budowę i działanie przekładni kierowniczej P B a 7. Rozróżnić konstrukcje układów kierowniczych P B b 8. Określić budowę układu kierowniczego ze zwrotnicami PP C b 9. Rozróżnić pozycje kół pojazdu P B b 10. Zdefiniować zbieżność kół pojazdu P A b 11. Porównać elementy geometryczne kół pojazdu PP C c 12. Określić elementy geometryczne pochylenia kół pojazdu P C d 13. Rozróżnić przekładnię kierowniczą w zakresie konstrukcji i działania P B b 14. Wyjaśnić zasadę działania układów kierowniczych ze wspomaganiem P B a 15. Rozróżnić konstrukcję układów kierowniczych ze wspomaganiem P B c 16. Ocenić przydatność aktywnego układu kierowniczego w pojazdach PP D a 17. Zastosować procedurę obsługi układu kierowniczego PP C d 18. Zastosować metodę kontroli i regulacji układu kierowniczego PP C c 146 Wskazówki dla nauczyciela. Należy: 1. Zapoznać uczniów z rodzajem zadań w teście. 2. Przekazać uczniom zasady oceniania testu. 3. Omówić sposób udzielania odpowiedzi. 4. Wyjaśnić wszelkie wątpliwości uczniów. 5. Dokonać analizy uzyskanych wyników testu. 6. Omówić z uczniami zadania, które sprawiły im największe trudności. 7. Przedstawić wnioski, które będą miały wpływ na efektywność procesu nauczania-uczenia się. Ponadto należy z uczniami ustalić termin przeprowadzenia testu z odpowiednim wyprzedzeniem, co najmniej dwutygodniowym. Okres ten pozwoli uczniom na solidne przygotowanie się do testu. Informacje dla ucznia: 1. Przeczytaj instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi oraz wpisz klasę i datę. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 18 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W razie pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 6. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. Zestaw zadań testowych 1. Czym się zajmuje dynamika pojazdu? a) rodzajem napędu pojazdu, b) siłami oddziałującymi na pojazd i ich wpływem na jego ruch, c) położeniem środka ciężkości pojazdu, d) zawieszeniem i rozmieszczeniem kół jezdnych. 2. Podsterowność pojazdu polega na tym, że: a) kąt znoszenia kół przednich jest większy od kąta znoszenia kół tylnych, b) kąt znoszenia kół tylnych jest większy od kąta znoszenia kół przednich, c) pojazd skręca po promieniu mniejszym od promienia wynikającego ze skręcenia kół tylnych, d) pojazd „zarzuca tyłem”. 147 3. Pojazd z napędem przednim ma tendencję do: a) nadsterowności, b) zachowania neutralnego, c) podsterowności, d) znoszenia w bok, równomiernie z przodu i tyłu. 4. Zadaniem układu kierowniczego jest: a) uzyskanie zbieżności zerowej kół pojazdu, b) uzyskanie korzystnej samosterowności, c) wyrównanie luzów przy prowadzeniu kół, d) umożliwienie kierowanie pojazdem, czyli utrzymanie kierunku jazdy, zgodnie z wolą kierowcy. 5. Podstawowymi elementami układu kierowniczego w pojeździe są: a) kierownica i przekładnia kierownicza, b) kierownica, stabilizator i drążek kierowniczy, c) kierownica, drążek kierowniczy, stabilizator, przekładnia i kolumna kierownicza, d) przekładnia i kolumna kierownicza. 6. Zadaniem przekładni kierowniczej jest zapewnienie: a) odpowiedniego przełożenia kinematycznego i dynamicznego oraz sprawności mechanizmu kierowniczego, b) samoczynnego powracania skręconych kół do położenia odpowiadającego jeździe na wprost, c) odpowiedniej zbieżności kół, d) odpowiedniego pochylenia kół. 7. Na rysunku przedstawiono konstrukcję układu kierowniczego: a) z obrotnicą, oś kierowana b) z obrotnicą i ze zwrotnicami, c) ze zwrotnicami, powierzchnia wyznaczona przez d) z przekładnią kierowniczą punkty podparcia kulkową. oś kierowana 8. Mechanizm zwrotniczy stanowi: a) zespół dźwigni, które dostosowują wartości sił niezbędnych do kierowania pojazdem, b) zespół dźwigni i drążków łączących koła kierowane, c) układ zapobiegający drganiom na kole kierowniczym, d) zespół dźwigni i drążków zapewniający skręcanie osi wokół wspólnej osi. 148 9. Na rysunku niżej przedstawiono: a) rozstaw kół, b) rozstaw osi, c) zbieżność kół, d) oś symetrii pojazdu. 10. Zbieżność kół jest to: a) suma odległości między krawędziami obręczy mierzonymi z przodu i z tyłu w płaszczyźnie, która przychodzi na wysokości osi kół, b) różnica odległości między krawędziami obręczy mierzonymi z przodu i z tyłu w płaszczyźnie, która przychodzi na wysokości osi kół, c) kąt zawarty między płaszczyzną symetrii koła a prostopadłą do nawierzchni, d) kąt wyprzedzenia sworznia zwrotnicy. 11. Na rysunku przedstawiono zbieżność: a) zerową, b) ujemną, c) dodatnią, d) z dodatnim promieniem zataczania. ε 2 ε 2 1 2 12. Kąt pochylenia kół jest to kąt pomiędzy: a) osią zwrotnicy a płaszczyzną koła, b) płaszczyzną koła a osią sworznia, c) płaszczyzną koła a osią pojazdu, d) płaszczyzną koła a pionem wyprowadzonym z punktu podparcia. 13. Na rysunku przedstawiono przekładnię kierowniczą: a) śrubowo-kulkową, miech gumowy b) zębatkową, c) ślimakową, d) ślimakową globoidalną. koło zębate walcowe połączenie z kolumną kierownicy drążek kierowniczy zębatka docisk 149 14. Zasada działania układu kierowniczego ze wspomaganiem polega na tym, że: a) siła przyłożona do koła kierownicy służy do uruchomienia układu sterującego siłownikiem (silnikiem) drążka układu zwrotniczego, b) ułatwia skręcanie podczas jazdy z dużą prędkością, c) ułatwia jazdę samochodem na wprost, d) wspomaga jazdę samochodem na łuku drogi. 15. Współczesne samochody osobowe najczęściej wyposażone są w układ kierowniczy ze wspomaganiem: a) hydraulicznym, b) elektrohydraulicznym, c) elektrycznym, d) mechanicznym. 16. Aktywny układ kierowniczy umożliwia: a) stabilność i komfort jazdy, b) skręcanie kół pod różnymi kątami, c) zwiększenie rozstawu kół podczas jazdy, d) zwiększenie wspomagania wraz ze wzrostem prędkości. 17. Obsługa układu kierowniczego polega na: a) sprawdzeniu stanu technicznego przekładni kierowniczej, b) sprawdzeniu sumarycznego luzu mierzonego na kole kierowniczym przy kołach ustawionych do jazdy po łuku, c) pomiarze kąta pochylenia kół, d) kontroli i regulacji luzów w przegubach i w przekładni kierowniczej, smarowaniu i regulacji kątów ustawienia kół oraz sprawdzeniu wszystkich połączeń. 18. Nowoczesne metody kontroli i regulacji ustawienia kół polegają na zastosowaniu: a) przyrządów mechanicznych, b) przyrządów optycznych, c) urządzeń komputerowych, które za pomocą czujników elektronicznych rejestrują parametry kół, d) przyrządów mechaniczno-optycznych. 150 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko......................................................................, Klasa ....... Data ....... Przedmiot: Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych. Dział programowy: Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy układu kierowniczego pojazdów samochodowych Zaznacz poprawną odpowiedź, stawiając znak X w odpowiedniej rubryce. Nr zadania Odpowiedź a b Punkty c d 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Razem: 151 Test nr 7 Dział: Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy elementów nośnych i jezdnych pojazdów samochodowych Przedstawiony niżej test jest testem dwupoziomowym, składającym się z 20 zadań wielokrotnego wyboru; 14 zadań sprawdza stopień opanowania przez uczniów wymagań podstawowych, natomiast 6 zadań stopień opanowania wymagań ponadpodstawowych. Punktacja i skala oceniania Za udzielenie prawidłowej odpowiedzi na dane pytanie uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów. Proponuje się następujące kryteria oceniania uczniów: Liczba poprawnych odpowiedzi Zadania poziomu podstawowego (P) Ocena Zadania poziomu ponadpodstawowego (PP) 0–7 Niedostateczny 8 – 11 Dopuszczający 12 – 14 Dostateczny 14 1–3 Dobry 14 4–6 Bardzo dobry Plan testu i klucz poprawnych odpowiedzi W tabeli niżej przedstawiono plan testu oraz klucz poprawnych odpowiedzi. Zamieszczone w tabeli oznaczenia kategorii celu oraz poziomu wymagań mają następujące znaczenie: Kategoria celu: A – zapamiętanie wiadomości, B – rozumienie wiadomości, C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, D – stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych. Poziom wymagań: P – podstawowy, PP – ponadpodstawowy. 152 Nr zadania Cel operacyjny (sprawdzane wiadomości lub umiejętności) Kategoria celu Poziom wymagań Poprawna odpowiedź 1. Zdefiniować oś pojazdu samochodowego P A b 2. Wyjaśnić funkcję układu zawieszenia pojazdu P B a 3. Zidentyfikować rodzaj zawieszenia P A b 4. Określić charakterystykę zawieszenia niezależnego P C b 5. Określić zadania sprężystych elementów zawieszenia P C c 6. Wymienić rodzaje resorów stosowanych w samochodach osobowych P A d 7. Wyjaśnić rodzaj obciążenia elementów gumowych zawieszenia P B d 8. Wyjaśnić zasadę działania pneumatycznych elementów zawieszenia P B c 9. Rozróżnić elementy zawieszenia P B d 10. Wyjaśnić funkcję amortyzatora w zawieszeniu pojazdu P B a 11. Określić położenie amortyzatora w zawieszeniu pojazdu PP C c 12. Określić budowę stabilizatora P C c 13. Rozróżnić rodzaj zawieszenia P C b 14. Określić rodzaj zawieszenia w samochodach ciężarowych PP C c 15. Określić wpływ zawieszenia aktywnego na ruch pojazdu PP C b 153 16. Określić wpływ programu zawieszenia aktywnego na stabilność pojazdu PP C d 17. Ocenić stan techniczny amortyzatora PP C c 18. Wyjaśnić funkcję ramy w zawieszeniu pojazdu P B c 19. Zidentyfikować uszkodzenie ramy zawieszenia P A c 20. Ocenić stan techniczny amortyzatorów PP B b Wskazówki dla nauczyciela. Należy: 1. Zapoznać uczniów z rodzajem zadań w teście. 2. Przekazać uczniom zasady oceniania testu. 3. Omówić sposób udzielania odpowiedzi. 4. Wyjaśnić wszelkie wątpliwości uczniów. 5. Dokonać analizy uzyskanych wyników testu. 6. Omówić z uczniami zadania, które sprawiły im największe trudności. 7. Przedstawić wnioski, które będą miały wpływ na efektywność procesu nauczania-uczenia się. Ponadto należy z uczniami ustalić termin przeprowadzenia testu z odpowiednim wyprzedzeniem, co najmniej dwutygodniowym. Okres ten pozwoli uczniom na solidne przygotowanie się do testu. Informacje dla ucznia: 1. Przeczytaj instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi oraz wpisz klasę i datę. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 6. Pracuj samodzielnie. 7. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. 154 Zestaw zadań testowych 1. Oś samochodu stanowi zespół elementów nośnych, na których osadzone są: a) elementy układu hamulcowego, b) koła wraz z piastami, c) elementy układu kierowniczego, d) elementy układu przeciwblokującego ABS. 2. Zadaniem zawieszenia kół samochodu jest: a) połączenie ich z nadwoziem pojazdu, b) obniżenie środka ciężkości pojazdu, c) ochrona przed skutkami zderzenia bocznego, d) ograniczenie kąta znoszenia pojazdu. 3. Na rysunku przedstawiono zawieszenie z osią: górny wahacz wzdłużny a) b) c) d) drążek Panharda półsztywną, sztywną, wahliwą, sztywną kół kierowanych. dolny wahacz wzdłużny 4. Zawieszenie niezależne umożliwia: a) zwiększenie mas pojazdu, które są nieresorowane, b) stosowanie miękkich elementów sprężystych i zmniejszenie mas nieresorowanych, c) równomierne uginanie się kół jezdnych pojazdu, d) usztywnienie zawieszenia pojazdu podczas pokonywaniu zakrętów. 5. Zadaniem sprężystych elementów zawieszenia jest: a) zabezpieczenie samochodu przed nadmiernym przechyłem w kierunku poprzecznym do kierunku jazdy, b) powiązanie nadwozia z ramą samochodu, c) przyjmowanie wraz amortyzatorami wstrząsów powodowanych przez nawierzchnię jezdni, d) zapewnienie odpowiedniej przyczepności kół. 155 6. W samochodach osobowych stosuje się wyłącznie resory: a) piórowe, b) śrubowe, c) stabilizatory i drążki skrętne, d) wszystkie wymienione w pkt. a, b, c i d. 7. Gumowe elementy sprężyste w zawieszeniu samochodu pracują na: a) rozciąganie, b) zginanie, c) wyboczenie, d) ściskanie i ścinanie. 8. Pneumatyczne elementy sprężyste działają na zasadzie: a) sprężenia powietrza w zbiorniku należącym do układu zawieszenia pojazdu, b) rozprężenia powietrza w zbiorniku należącym do układu hamulcowego pojazdu, c) sprężenia i rozprężenia powietrza w zbiorniku należącym do układu zawieszenia pojazdu, d) tłumiących właściwości cieczy. 9. Rysunek przedstawia elementy resorujące: a) gumowe, b) hydrauliczne, c) hydropneumatyczne, d) pneumatyczne. 10. Zadaniem amortyzatora w zawieszeniu samochodu jest: a) skuteczne pochłanianie energii drgań pojazdu, b) połączenie osi pojazdu z nadwoziem, c) ustawienie kątowe koła jezdnego, d) regulowanie wysokości położenia pojazdu. 11. Kąt pochylenia amortyzatora dwururowego powinien wynosić: a) do 60 stopni, b) od 60 do 65 stopni, c) od 60 do 80 stopni, d) od 60 do 70 stopni. 156 12. Stabilizatory, które poprawiają trzymanie się drogi przez pojazd, przeważnie mają kształt litery: a) Z, b) V, c) U, d) W. 13. Na rysunku przedstawiono zawieszenie: a) McPhersona, b) z poprzecznym drążkiem skrętnym, c) na wahaczu wzdłużnym, d) na wahaczach skośnych. wahacz wzdłużny wspornik łożyska poprzeczka 14. W samochodach ciężarowych najczęściej stosuje się zawieszenie: a) niezależne, b) półzależne, c) zależne, d) z osią półsztywną. 15. Zawieszenie aktywne pojazdu wpływa na: a) zwiększenie siły hamującej pojazdem, b) regulację komfortu resorowania pojazdu, c) dociążenie przodu pojazdu podczas hamowania, d) resorowanie pojazdu, które niezależnie od warunków terenowych jest zawsze miękkie, 16. Zasada działania podwozia hydroaktywnego pozwala na wybór programu jazdy: a) „komfort”, powodującego twarde resorowanie, b) „sport”, powodującego miękkie resorowanie, c) „komfort” lub „sport”, powodującego tylko twarde resorowanie, d) „komfort” lub „sport”, powodującego ustawienie miękkiego lub twardego resorowania. 157 17. Na rysunku przedstawiono wykres sprawdzenia amortyzatora na stanowisku pomiarowym: Wartość graniczna Wartość faktyczna przód tył a) b) c) d) nie tak WYMIANA nie tak drgań jednego amortyzatora, drgań wszystkich amortyzatorów pojazdu, drgań dwóch amortyzatorów jednej osi pojazdu, drgań dwóch amortyzatorów dwóch osi pojazdu. 18. Rama samochodu jest zespołem, który wiąże w jedną całość zespoły: a) nadwozia pojazdu, b) podwozia pojazdu, c) nadwozia i podwozia pojazdu, d) skrzyni biegów z podwoziem pojazdu. 19. Wskutek kolizji następują różne odkształcenia blach nadwozia i elementów ramy pojazdu. Na rysunku przedstawiono odkształcenie, zwane: a) wygięciem bocznym, b) opuszczeniem, c) zwichrowaniem, d) ściśnięciem. 20. Kryteria oceny amortyzatorów ustalone są przez Europejskie Stowarzyszenie Producentów Amortyzatorów (EUSAMA). Dobra skuteczność tłumienia drgań otrzymała wartość: a) 60 % , b) 41-60%, c) 21-40%, d) 80%. 158 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko......................................................................, Klasa ....... Data ...... Przedmiot: Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych. Dział programowy: Budowa, zasady działania, obsługi i naprawy elementów nośnych i jezdnych pojazdów samochodowych Zaznacz poprawną odpowiedź, stawiając znak X w odpowiedniej rubryce. Nr zadania Odpowiedź a b Punkty c d 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Razem: 159 Test nr 8 Dział: Koła i ogumienie Przedstawiony poniżej test jest testem dwupoziomowym, składającym się z 20 zadań wielokrotnego wyboru; 14 zadań sprawdza stopień opanowania przez uczniów wymagań podstawowych, natomiast 6 zadań stopień opanowania wymagań ponadpodstawowych. Punktacja i skala oceniania Za udzielenie prawidłowej odpowiedzi na dane pytanie uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów. Proponuje się następujące kryteria oceniania uczniów: Liczba poprawnych odpowiedzi Zadania poziomu podstawowego (P) Ocena Zadania poziomu ponadpodstawowego (PP) 0–7 Niedostateczny 8– 11 Dopuszczający 14 – 14 Dostateczny 14 1–3 Dobry 14 4–6 Bardzo dobry Plan testu i klucz poprawnych odpowiedzi W tabeli niżej przedstawiono plan testu oraz klucz poprawnych odpowiedzi. Zamieszczone w tabeli oznaczenia kategorii celu oraz poziomu wymagań mają następujące znaczenie: Kategoria celu: A – zapamiętanie wiadomości, B – rozumienie wiadomości, C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, D – stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych. Poziom wymagań: P – podstawowy, PP – ponadpodstawowy. 160 Nr Cel operacyjny (sprawdzane wiadozadamości lub umiejętności) nia 1. Wymienić elementy budowy koła jezdnego 2. Wyjaśnić funkcję kół jezdnych 3. Zidentyfikować koła jezdne w zależności od ich usytuowania i funkcji 4. Określić znaczenie elementów oznakowania i wymiarowania obręczy 5. Wymienić materiały konstrukcyjne stosowane na obręcze 6. Nazwać ogumienie stosowane w pojazdach samochodowych 7. Określić strukturę opony 8. Określić konstrukcję opasania opony 9. Wyjaśnić budowę opony radialnej 10. Wyjaśnić budowę opony diagonalnej 11. Określić znormalizowane wymiary opony 12. Zdefiniować wysokość profilu opony 13. Określić nośność opony 14. Określić znaczenie elementów oznakowania i wymiarowania opony 15. Określić kod oznakowania opony w zakresie daty produkcji opony 16. Przewidzieć drogę hamowania w zależności od zużycia opony 17. Określić zasady obsługi opon samochodowych 18. Wyjaśnić zasady konserwacji opon samochodowych 19. Określić działanie awaryjnych układów jezdnych 20. Wyjaśnić działanie awaryjnych układów jezdnych Kategoria celu Poziom wymagań Poprawna odpowiedź P A b P B c P A d P C c P A d P A c PP PP P P C C B B b a a c P C c P PP A C b c P C d PP C b PP D c PP C a P B a P C d P B c 161 Wskazówki dla nauczyciela Należy: 1. Zapoznać uczniów z rodzajem zadań w teście. 2. Przekazać uczniom zasady oceniania testu. 3. Omówić sposób udzielania odpowiedzi. 4. Wyjaśnić wszelkie wątpliwości uczniów. 5. Dokonać analizy uzyskanych wyników testu. 6. Omówić z uczniami zadania, które sprawiły im największe trudności. 7. Przedstawić wnioski, które będą miały wpływ na efektywność procesu nauczania-uczenia się. Ponadto należy z uczniami ustalić termin przeprowadzenia testu z odpowiednim wyprzedzeniem, co najmniej dwutygodniowym. Okres ten pozwoli uczniom na solidne przygotowanie się do testu. Informacje dla ucznia: 1. Przeczytaj instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi oraz wpisz klasę i datę.. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W razie pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 6. Pracuj samodzielnie. 7. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. Zestaw zadań testowych 1. Koło jezdne samochodu składa się z: a) piasty i obręczy, b) obręczy, tarczy, piasty i ogumienia, c) obręczy i tarczy hamulcowej d) piasty i bębna hamulcowego. 2. Koła jezdne samochodu przenoszą na elementy nośne pojazdu obciążenia wynikające z masy: a) samochodu, b) samochodu i pasażerów, c) samochodu, pasażerów, ładunku i reakcji drogi, d) nadwozia. 162 3. Koła samochodowe ze względu na funkcję i usytuowanie można podzielić na: a) pojedyncze, b) pojedyncze i bliźniacze, c) pojedyncze, bliźniacze, napędzane i nienapędzane, d) pojedyncze, bliźniacze, napędzane, nienapędzane, kierowane i niekierowane. 4. W oznaczeniu obręczy 6½ J x 15 H ET 35 liczba „15” określa : a) szerokość wnęki w calach, b) głębokość przetłoczenia 15 mm, c) średnicę obręczy w calach, d) całkowitą szerokość obręczy. 5. Obręcze wykonywane są: a) z tworzyw sztucznych, b) odlewane ze staliwa stopowego, c) z tytanu, d) tłoczone ze stali, odlewane lub odkuwane ze stopów metali lekkich. 6. W pojazdach samochodowych stosuje się wyłącznie ogumienie: a) masowe, b) pneumatyczne dętkowe, c) pneumatyczne dętkowe i bezdętkowe, d) pneumatyczne bezdętkowe. 7. Opona składa się z: a) warstwy tkaniny zwanej kordem i bieżnikiem, b) kordu, bieżnika, opasania, ścianki bocznej, stopki i warstwy uszczelniającej, c) bieżnika, d) stopki i bieżnika. 8. Opasanie, które znajduje się nad kordem, składa się z: a) kilku warstw drutów stalowych, włókien tekstylnych zalanych gumą, b) kilku warstw włókien tekstylnych zalanych gumą, c) krzyżujących się włókien, d) włókien tworzących linię śrubową. 9. W oponach radialnych włókna kordu są ułożone: a) promieniowo, b) pod dowolnym kątem, c) pod kątem 45 stopni, d) pod kątem 30 stopni. 163 10. W oponach diagonalnych włókna kordu są ułożone do kierunku jazdy pod kątem: a) do 10 stopni, b) od 12 do 18 stopni, c) od 26 do 40 stopni, d) od 45 do 55 stopni. 11. Rozmiar opony określają wymiary: a) szerokość i wysokość, b) wysokość i stosunek wysokości do szerokości, c) szerokość i średnica obręczy, d) obwodu i wysokości. 12. Stosunek wysokości opony H do jej szerokości B nazywamy: a) promieniem efektywnym, b) wysokością profilu, c) nośnością, d) średnicą osadzenia na obręczy. 13. Nośność opony oznacza się kodem liczbowym, np. LI = 88, informuje o: a) maksymalnym jej obciążeniu przy podwyższonym ciśnieniu, b) optymalnym jej obciążeniu przy normalnym ciśnieniu, c) maksymalnym jej obciążeniu przy normalnym ciśnieniu, d) maksymalnym jej obciążenie przy obniżonym ciśnieniu. 14. W oznaczeniu opony 195/60 R 15 88 H liczba „60”określa: a) średnicę opony w mm, b) nośność opony, c) średnicę obręczy, d) względną wysokość profilu. 15. Na podstawie oznaczenia „4206” wskaż datę produkcji opony: a) 6 tydzień 2000 rok, b) 42 tydzień 2006 rok, c) 20 tydzień 2004 rok, d) 24 tydzień 2006 rok. 164 16. Na podstawie tabeli określ drogę hamowania na mokrej jezdni, jeżeli głębokość profilu opony wynosi 5 mm: a) b) c) d) 40 metrów, 45 metrów, 58 metrów, 62 metry. Tabela 1 Hamowanie z prędkości 100 km/h do 60 km/h Głębokość profilu [mm] Droga hamowania na mokrej jezdni [m] 20 40 60 80 7 5 3 2 1,6 17. Wyważanie dynamiczne kół polega na: a) obracaniu koła i pomiarze odchyleń w rozkładzie masy w stosunku do płaszczyzny przebiegającej prostopadle do osi koła w jej środku, b) obracaniu koła i pomiarze odchyleń w rozkładzie masy w płaszczyźnie mocowania koła, c) pomiarze „bicia koła”, d) pomiarze sił odśrodkowych działających na koło. 18. Konserwacja opon polega przede wszystkim na: a) systematycznej kontroli właściwego ciśnienia i stosowaniu odpowiednich preparatów konserwujących ogumienie, b) stosowaniu kosmetyków samochodowych, c) stosowaniu odpowiednich zamienników oryginalnego ogumienia, d) różnicowaniu wartości ciśnienia w zależności od stopnia zużycia ogumienia. 19. Zadaniem układów kontroli ciśnienia jest: a) uzupełnianie powietrza w oponie do prawidłowej wartości, b) rejestrowanie ubytku powietrza w oponie, c) ostrzeganie kierowcy o ubytku powietrza w oponie, d) rejestrowanie i ostrzeganie kierowcy o ubytku powietrza w oponie. 20. Awaryjne układy jezdne umożliwiają: a) jazdę po awarii opony, b) zwiększenie prędkości jazdy pomimo spadku ciśnienia powietrza w oponie, c) jazdę po awarii opony ze zmniejszoną prędkością, d) poprawę efektywności hamowania pomimo awarii opony. 165 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko......................................................................, Klasa ....... Data ...... Przedmiot: Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych. Dział programowy: Koła i ogumienie Zaznacz poprawną odpowiedź, stawiając znak X w odpowiedniej rubryce. Nr zadania Odpowiedź a b Punkty c d 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Razem: 166 Test nr 9 Dział: Nadwozia pojazdów samochodowych Przedstawiony niżej test jest testem dwupoziomowym, składającym się z 20 zadań wielokrotnego wyboru; 14 zadań sprawdza stopień opanowania przez uczniów wymagań podstawowych, natomiast 6 zadań stopień opanowania wymagań ponadpodstawowych. Punktacja i skala oceniania Za udzielenie prawidłowej odpowiedzi na dane pytanie uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów. Proponuje się następujące kryteria oceniania uczniów: Liczba poprawnych odpowiedzi Zadania poziomu podstawowego (P) Ocena Zadania poziomu ponadpodstawowego (PP) 0–7 Niedostateczny 8– 11 Dopuszczający 14 – 14 Dostateczny 14 1–3 Dobry 14 4–6 Bardzo dobry Plan testu i klucz poprawnych odpowiedzi W tabeli poniżej przedstawiono plan testu oraz klucz poprawnych odpowiedzi. Zamieszczone w tabeli oznaczenia kategorii celu oraz poziomu wymagań mają następujące znaczenie: Kategoria celu: A – zapamiętanie wiadomości, B – rozumienie wiadomości, C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, D – stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych. Poziom wymagań: P – podstawowy, PP – ponadpodstawowy. 167 Nr zadania Cel operacyjny (sprawdzane wiadomości lub umiejętności) Kategoria celu Poziom wymagań Poprawna odpowiedź 1. Zdefiniować pojęcie „nadwozie samochodowe” P A b 2. Rozróżnić podstawowe części nadwozia P B c 3. Wskazać konstrukcję nadwozia P A d 4. Zidentyfikować odmianę nadwozia P A a 5. Określić konstrukcję nadwozia autobusu P B a 6. Porównać konstrukcję nadwozia samochodu ciężarowego P C b 7. Rozróżnić konstrukcję motocykli P B c 8. Określić budowę przyczepy PP C d 9. Wyjaśnić zastosowanie nadwozia pojazdów specjalistycznych P B c 10. Wyjaśnić zastosowanie pojazdów samowyładowczych P B b 11. Określić konstrukcję nadwozia pojazdów pożarniczych P C b 12. Dowieść zasady budowy nadwozia PP D c 13. Określić kryteria konstrukcji nadwozia PP C c 14. Określić materiały konstrukcyjne nadwozi pojazdów samochodowych P C c 15. Określić odkształcenie nadwozia podczas kolizji PP C c 16. Wymienić elementy konstrukcyjne nadwozia pochłaniające energię podczas kolizji P A b 168 17. Określić budowę szyb samochodowych PP C c 18. Wyjaśnić uszkodzenie szyb samochodowych P B c 19. Określić zasady kontroli deformacji nadwozia PP C a 20. Wyjaśnić zasady konserwacji nadwozi samochodowych P B c Wskazówki dla nauczyciela. Należy: 1. Zapoznać uczniów z rodzajem zadań w teście. 2. Przekazać uczniom zasady oceniania testu. 3. Omówić sposób udzielania odpowiedzi. 4. Wyjaśnić wszelkie wątpliwości uczniów. 5. Dokonać analizy uzyskanych wyników testu. 6. Omówić z uczniami zadania, które sprawiły im największe trudności. 7. Przedstawić wnioski, które będą miały wpływ na efektywność procesu nauczania-uczenia się. Ponadto należy z uczniami ustalić termin przeprowadzenia testu z odpowiednim wyprzedzeniem, co najmniej dwutygodniowym. Okres ten pozwoli uczniom na solidne przygotowanie się do testu. Informacje dla ucznia: 1. Przeczytaj instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi oraz wpisz klasę i datę. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W razie pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 6. Pracuj samodzielnie. 7. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. 169 Zestaw zadań testowych 1. Nadwoziem w pojeździe samochodowym nazywa się konstrukcję nośną, która służy do: a) przewozu pasażerów, b) przewozu pasażerów, ładunku, mocowania silnika, układu kierowniczego i innych zespołów pojazdu, c) przymocowania silnika, d) przymocowania kół jezdnych pojazdu. 2. Pod względem funkcjonalnym w nadwoziu samochodowym wyodrębnia się części: a) osobową, b) osobową i silnikową, c) osobową, silnikową i ładunkową, d) osobową i ładunkową. 3. Nadwozia współczesnych samochodów osobowych mają najczęściej konstrukcję: a) ramową, b) półniosącą, c) ramową i samonośną, d) ramową, półniosącą i samonośną. 4. Niżej na rysunku przedstawiono odmianę nadwozia typu: a) b) c) d) sedan, minivan, kombi, coupe. 5. Nadwozia autobusów mają najczęściej konstrukcję: a) szkieletową, b) skrzyniową, c) uniwersalną, d) kratownicową. 170 6. Nadwozia samochodów ciężarowych najczęściej wykonuje się jako: a) samonośne, b) ramowe, c) półniosące, d) ramowo-samonośne. 7. Konstrukcja motocykli turystycznych charakteryzuje się: a) niską kierownicą i pełną osłoną aerodynamiczną, b) wysokim prześwitem i dużym skokiem zawieszenia, c) wysoką kierownicą i wygodnym siedzeniem dla kierowcy i pasażera, d) wysoką kierownicą silnie wygiętą do tyłu i znacznie pochylonym widelcem przednim. 8. Mechanizmy sprzęgające przyczepy z pojazdem ciągnącym muszą zapewniać m.in.: a) odchylanie się dyszla w płaszczyźnie poziomej, b) odchylanie się dyszla w płaszczyźnie pionowej, c) obrót dyszla wokół własnej osi, d) odchylanie się dyszla w płaszczyźnie poziomej i pionowej. 9. Nadwozia pojazdów przeznaczonych do transportu artykułów żywnościowych najczęściej zapewniają: a) szczelność przestrzeni ładunkowej, b) stałą niską temperaturę w przestrzeni ładunkowej, c) stałą niską temperaturę chroniącą ładunek przed zepsuciem, szczelność, izolację cieplną i nietoksyczność materiałów konstrukcyjnych nadwozia, d) dużą przestrzeń ładunkową i wnętrze chroniące przed uszkodzeniem ładunku. 10. Nadwozia pojazdów samowyładowczych (wywrotki) umożliwiają: a) załadunek ich skrzyń ładunkowych, b) załadunek i szybkie opróżnianie skrzyń ładunkowych, c) transport mebli, d) transport samochodów osobowych. 171 11. Samochody pożarnicze gaśnicze mają nadwozia, które zapewniają transport: a) strażaków, b) strażaków wraz ze sprzętem umożliwiającym gaszenie pożarów i ograniczenie ich skutków, c) składanej drabiny, d) agregatów pompujących i gaśnic. 12. Nadwozie samochodowe musi być tak zaprojektowane, by zapewniało: a) niski współczynnik oporu powietrza, b) niską masę pojazdu, c) wytrzymałość, niską masę, niski współczynnik oporu powietrza, komfort jazdy i estetyczny wygląd pojazdu, d) wytrzymałość i komfort jazdy. 13. Projektowanie nadwozia powinno uwzględniać kryteria: a) bezpieczeństwa jazdy, b) optymalizacji kształtu, c) bezpieczeństwa jazdy, optymalizacji kształtu i masę pojazdu, d) optymalizacji kształtu i masę. 14. Nadwozia samochodu osobowego najczęściej wykonuje się z następujących materiałów konstrukcyjnych: a) tworzywa sztuczne, b) kompozyty, c) stal, kompozyty, stopy aluminium, guma i tworzywa sztuczne, d) blachy aluminiowe. 15. Podczas kolizji nadwozie samochodu powinno odkształcać się: a) na całej długości w celu przejęcia energii uderzenia, b) tylko w określonych partiach, c) tylko w określonych partiach z wyjątkiem kabiny pasażerskiej, d) powinno pękać a nie składać się. 172 16. W konstrukcji nadwozia do elementów pochłaniających energię podczas uderzenia przodem zalicza się: a) zderzak, b) zderzak, wsporniki, podłużnice silnika, części gumowe, elastyczne elementy piankowe, rury sztylpowe, skrzynie nożycowe, c) przegrodę bagażnika, d) słupki środkowe. 17. Szyby łączone z nadwoziem wykonuje się ze szkła: a) zwykłego jednowarstwowego, b) zwykłego dwuwarstwowego, c) bezpiecznego jednowarstwowego lub dwuwarstwowego przedzielonego folią, d) jednowarstwowego z warstwą folii od strony zewnętrznej. 18. Na rysunku przedstawiono pęknięcie szyby: a) jednowarstwowej, b) jednowarstwowej z warstwą folii. c) klejonej, d) wykonanej z tworzywa sztucznego. 173 19. Jedną z metod sprawdzania deformacji bryły nadwozia jest metoda porównawcza (dwuwymiarowa), która polega na zastosowaniu: a) pomiaru po przekątnej, b) trójwymiarowego układu współrzędnych, c) ławy prostowniczej z przymiarami kątowymi, d) optycznego uniwersalnego systemu pomiarowego. 20. Bierna ochrona przed korozją nadwozia polega na zastosowaniu: a) stali stopowych, b) tworzyw sztucznych i aluminium, c) smarów, wosków i lakierów, d) wentylowania profili zamkniętych. 174 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko...................................................................., Klasa ........ Data ........ Przedmiot: Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych. Dział programowy: Nadwozia pojazdów samochodowych Zaznacz poprawną odpowiedź, stawiając znak X w odpowiedniej rubryce. Nr zadania Odpowiedź a b Punkty c d 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Razem: 175 Test nr 10 Dział: Budowa, zasada działania, obsługi, kontroli i naprawa systemów bezpieczeństwa biernego i czynnego oraz układów komfortu jazdy pojazdów samochodowych Przedstawiony niżej test jest testem dwupoziomowym, składającym się z 20 zadań wielokrotnego wyboru; 14 zadań sprawdza stopień opanowania przez uczniów wymagań podstawowych, natomiast 6 zadań stopień opanowania wymagań ponadpodstawowych. Punktacja i skala oceniania Za udzielenie prawidłowej odpowiedzi na dane pytanie uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak uczeń otrzymuje 0 punktów. Proponuje się następujące kryteria oceniania uczniów: Liczba poprawnych odpowiedzi Zadania poziomu podstawowego (P) Ocena Zadania poziomu ponadpodstawowego (PP) 0–7 Niedostateczny 8– 11 Dopuszczający 14 – 14 Dostateczny 14 1–3 Dobry 14 4–6 Bardzo dobry Plan testu i klucz poprawnych odpowiedzi W tabeli niżej przedstawiono plan testu oraz klucz poprawnych odpowiedzi. Zamieszczone w tabeli oznaczenia kategorii celu oraz poziomu wymagań mają następujące znaczenie: Kategoria celu: A – zapamiętanie wiadomości, B – rozumienie wiadomości, C – stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych, D – stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych. Poziom wymagań: P – podstawowy, PP – ponadpodstawowy. 176 Nr zadania Cel operacyjny (sprawdzane wiadomości lub umiejętności) Kategoria celu Poziom wymagań Poprawna odpowiedź 1. Zidentyfikować układ zwiększający bezpieczeństwo kierowcy i pasażerów P A c 2. Rozróżnić bezpieczeństwo czynne od bezpieczeństwa biernego P B a 3. Określić elementy bezpieczeństwa biernego kierowcy i pasażerów PP C d 4. Wyjaśnić, jaką rolę w systemie bezpieczeństwa biernego pełnią napinacze pasów P B d Określić zadania czujnika bezpieczeństwa sterownika w systemie bezpieczeństwa biernego i czynnego PP C a 6. Wyjaśnić działanie poduszki powietrznej pojazdu P B b 7. Określić zasadę działania generatora hybrydowego w systemie bezpieczeństwa biernego P C a Określić zadania i działanie integralnego systemu zwiększającego bezpieczeństwo uczestników kolizji PP C a 9. Wyjaśnić działanie systemu ABS P B d 10. Wyjaśnić działanie systemu ASR P B b 11. Wyjaśnić działanie systemu ESP P B a 12. Zdefiniować pojęcie „bezpieczna kolumna kierownicza” P A b 13. Określić zastosowanie instalacji klimatyzacyjnej w pojeździe P C b 14. Określić istotę ogrzewania wnętrza pojazdu P C a 5. 8. 177 15. Zdefiniować pojęcie „klimatyzacja” i wymienić jej funkcję w pojeździe P A c 16. Rozróżnić klimatyzację od innych układów pojazdu samochodowego P B b 17. Określić zadanie tempomatu PP C a 18. Wyjaśnić zasadę działania układu parkowania pojazdu P B d 19. Określić działanie systemu nawigacyjnego pojazdu PP C a 20. Określić zasady naprawy układu bezpieczeństwa pojazdu PP C d Wskazówki dla nauczyciela. Należy: 1. Zapoznać uczniów z rodzajem zadań w teście. 2. Przekazać uczniom zasady oceniania testu. 3. Omówić sposób udzielania odpowiedzi. 4. Wyjaśnić wszelkie wątpliwości uczniów. 5. Dokonać analizy uzyskanych wyników testu. 6. Omówić z uczniami zadania, które sprawiły im największe trudności. 7. Przedstawić wnioski, które będą miały wpływ na efektywność procesu nauczania-uczenia się. Ponadto należy z uczniami ustalić termin przeprowadzenia testu z odpowiednim wyprzedzeniem, co najmniej dwutygodniowym. Okres ten pozwoli uczniom na solidne przygotowanie się do testu. Informacje dla ucznia: 1. Przeczytaj instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi oraz wpisz klasę i datę. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi. Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie, stawiając w odpowiedniej rubryce znak X. W razie pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową. 6. Pracuj samodzielnie. 7. Na rozwiązanie testu masz 45 minut. 178 Zestaw zadań testowych 1. Na zwiększenie bezpieczeństwa kierowcy i pasażerów w czasie jazdy ma m.in. wpływ: a) mechanizm różnicowy kół napędzanych, b) bezpieczeństwo wewnętrzne, np. możliwość ewakuacji z uszkodzonego samochodu, c) maksymalne opóźnienie blokady hamulców kół (ABS), d) rodzaj zawieszenia zastosowanego w pojeździe. 2. Bezpieczeństwo czynne obejmuje następujące dziedziny: a) bezpieczeństwo jazdy, obserwacji, kondycji i obsługi, b) bezpieczeństwo obserwacji, np. duże szyby, c) bezpieczeństwo kondycji, np. ergonomiczny fotel kierowcy, d) bezpieczeństwo obsługi, np. dogodne rozmieszczenie wskaźników. 3. O bezpieczeństwie biernym decydują: a) dobra wentylacja i klimatyzacja, b) resorowanie pojazdu, c) lekkie i precyzyjne kierowanie, d) zmniejszenie niebezpieczeństwa śmierci lub obrażeń uczestników ruchu, jeśli pojazd ulegnie wypadkowi. 4. Zadaniem napinaczy pasów bezpieczeństwa jest: a) przekazanie informacji o nie zapiętych pasach, b) rejestrowanie w sposób ciągły przyspieszenia działającego na pojazd, c) uruchomienie poduszki powietrznej kierowcy i pasażera, d) zapewnienie optymalnego przylegania pasa do człowieka. 5. Zadaniem czujnika bezpieczeństwa w sterowniku jest: a) selektywne uaktywnianie obwodów układów bezpieczeństwa czynnego i biernego pojazdu, b) otwarcie drzwi samochodu po kolizji, c) uruchomienie układu ABS, d) uruchomienie procesu składania kolumny kierownicy wskutek uderzenia. 179 6. W momencie uderzenia pojazdu o przeszkodę poduszka powietrzna (airbag) wypełnia się sprężonym gazem pod wpływem: a) siły wywieranej przez napinacz pasów, b) impulsu elektrycznego pochodzącego z centralnego sterownika bezpieczeństwa, c) siły wywieranej przez kierowcę na kierownicę, d) intensywnego hamowania pojazdem. 7. Zadaniem generatora hybrydowego jest: a) napełnienie poduszki powietrznej sprężonym gazem w bardzo krótkim czasie, b) dokonanie pomiaru odległości pojazdu od przeszkody, c) sprawdzenie, czy pasażer siedzi pod odpowiednim kątem do poduszki, d) automatyczne zamknięcie dachu przesuwnego, jeśli zachodzi ryzyko przewrócenia pojazdu. 8. Integralne systemy zwiększające bezpieczeństwo (Pre-Safe) stanowią układy: a) uaktywniające systemy zabezpieczające przed zderzeniem, b) ograniczające siłę napinania pasów bezpieczeństwa, c) regulujące ilość powietrza dopływającą na przednią szybę pojazdu, d) regulujące temperaturę wnętrza pojazdu. 9. Na bezpieczeństwo jazdy podczas intensywnego hamowania pojazdem ma wpływ układ: a) przeciwpoślizgowy ASR, b) stabilizacji toru jazdy ESP, c) zapewniający stateczność kierunkową pojazdu podczas jazdy po łuku drogi, d) przeciwblokujący ABS. 10. Układ ASR przeciwdziała: a) niestateczności kierunkowej samochodu, gdy na śliskiej nawierzchni koła samochodu tracą przyczepność, b) poślizgowi kół napędzanych przy ruszaniu i przyspieszaniu pojazdem, c) blokadzie kół pojazdu podczas hamowania, d) zniszczeniu opony podczas intensywnego hamowania. 180 11. Układ ESP zapewnia: a) stateczność kierunkową pojazdu na łuku drogi, b) kontrolę nad ruchem pojazdu, gdy nastąpi gwałtowne ujście powietrza z opony, c) kontrolę nad ruchem, jeśli na pojazd działa silny czołowy wiatr, d) odpowiednie napinanie pasów. 12. Bezpieczna kolumna kierownicza w momencie zderzenia czołowego jest: a) sztywna, aby kierowca mógł zabezpieczyć się przed wyrzuceniem z pojazdu, b) łamana, składa się teleskopowo lub zgniata się, c) elastyczna, ale się nie składa, d) amortyzująca w sposób sprężysty uderzenie kierowcy o kierownicę. 13. Instalacja wentylacyjna powinna być tak skonstruowana, by we wnętrzu pojazdu znajdowało się powietrze: a) o odpowiedniej wilgotności, b) świeże, czyste o odpowiedniej temperaturze i wilgotności, c) o ciśnieniu mniejszym od atmosferycznego, d) o ciśnieniu większym od atmosferycznego. 14. Elektroniczne sterowanie ogrzewaniem wnętrza pojazdu polega na: a) porównaniu temperatur zadanej i rzeczywistej przez sterownik i jej korekty, b) zastosowaniu regulacyjnej klapki, przez którą przepływa odpowiednia ilość powietrza nagrzanego w wymienniku ciepła, c) zastosowaniu zaworu regulującego dopływ cieczy chłodzącej do wymiennika ciepła, co wpływa na temperaturę powietrza ogrzewającego pojazd, d) wykorzystaniu ceramicznych oporników półprzewodnikowych. 15. Klimatyzacja pojazdów polega na: a) poprawie czystości powietrza, b) regulacji temperatury powietrza, c) utrzymywaniu temperatury i wilgotności zapewniającej komfort termiczny bez względu na temperaturę na zewnątrz, d) rozdziale i sile nadmuchu powietrza. 181 16. Na rysunku przedstawiono instalację: świeże powietrze nawiew (rozmrażanie) wentylacja powietrze w obiegu zamkniętym obejście dmuchawa regulator wartości żądanej nagrzewnica czujnik wewnętrzny parownik czujnik temperatury parownika odpływ wody po skropleniu sprężarka a) b) c) d) czujnik temperatury wylotowej powietrza sterownik na nogi zawór elektromagnetyczny wentylacyjną, klimatyzacyjną z regulacją elektroniczną, klimatyzacyjną sterowaną ręcznie, klimatyzacyjną regulowaną termicznie. 17. Zadaniem tempomatu jest: a) utrzymywanie stałej prędkości pojazdu niezależnie od konfiguracji terenu, b) utrzymywanie różnej prędkości pojazdu zależnie od konfiguracji terenu, c) regulacja prędkości pojazdu w celu zmniejszenia zużycia paliwa, d) regulacja przyspieszenia pojazdu. 18. Układ parkowania pojazdu informuje kierowcę o: a) nawigacji i położeniu pojazdu, b) położeniu pojazdu na parkingu, c) optymalizacji drogi z uwzględnieniem aktualnego położenia, d) odległości od przeszkody w trakcie parkowania lub cofania i w razie konieczności uruchamia sygnał akustyczny i optyczny. 182 19. Na rysunku przedstawiono system: Satelity Wyświetlacz Sygnał prędkości Elementy obsługowe Antena GPS Czujnik ABS Przetwarzanie sygnałów GPS a) nawigacyjny, pomocny w poszukiwaniu drogi do celu i do orientacji w nieznanym terenie, b) napędu i parametrów jazdy, c) układu odbiornika Audio/TV, d) układu telefonu komórkowego i Internetu. 20. Podczas dezaktywacji poduszek powietrznych należy: a) naprawić poszczególne elementy instalacji i uruchomić system, b) wymontowane poduszki przechowywać wylotami spustowymi do dołu, c) uszkodzoną poduszkę naprawić i zamontować przy wyłączonym zapłonie, d) odłączyć akumulator i odczekać 5–20 minut do rozładowania kondensatora. 183 KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko......................................................................, Klasa ....... Data ...... Przedmiot: Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych. Dział programowy: Budowa, zasady działania, obsługi, kontroli i naprawy systemów bezpieczeństwa biernego i czynnego oraz układów komfortu jazdy pojazdów samochodowych Zaznacz poprawną odpowiedź, stawiając znak X w odpowiedniej rubryce. Nr zadania Odpowiedź a b c Punkty d 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Razem: 184 10. Podsumowanie W celu poprawienia jakości kształcenia w zawodzie technik pojazdów samochodowych, należy efektywnie wykorzystać istniejącą strukturę edukacji zawodowej. Umiejętności zastosowania wiedzy zawodowej i dydaktycznej nauczyciela będą decydować o efektach procesu nauczania-uczenia się. Na efektywność procesu kształcenia największy wpływ mają następujące elementy: − treści kształcenia (plany, program nauczania, przedmiotowe lub modułowe ujęcie treści kształcenia, podręcznik i literatura uzupełniająca); − warunki materialne, w jakich kształcenie jest realizowane (środki dydaktyczne w tym wyposażenie szkoły i ucznia); − osoba nauczyciela (przygotowanie merytoryczne, praktyczne, specjalistyczne i pedagogiczne); − osoba ucznia (indywidualne potrzeby psychofizyczne i edukacyjne). W przedmiotowym poradniku wyeksponowaliśmy dominującą rolę nauczyciela, przede wszystkim jego przygotowanie do organizowania i realizowania procesu nauczania-uczenia się podwozi i nadwozi pojazdów samochodowych. Niezwykłość pracy nauczyciela wyznacza mu szereg dodatkowych działań, które można sformułować następująco: − współpraca z innymi nauczycielami przedmiotów zawodowych w celu uzyskania tzw. korelacji międzyprzedmiotowej; − współpraca z wychowawcą klasy w zakresie działalności wychowawczej, która ma na celu kształtowanie osobowości, przekonań, zainteresowań i potrzeb uczniów; − dostosowanie wymagań edukacyjnych oraz metod pracy do indywidualnych potrzeb ucznia; − reagowanie na trudności ucznia w opanowaniu wiedzy i umiejętności zawodowych; − wypracowanie takiej strategii zawodowo-pedagogicznej, która skłoni uczniów do aktywnej i samodzielnej działalności, np. udział uczniów w konkursach o charakterze technicznym, budzenie zainteresowania problemem; − aktywne włączenie się do współpracy z zakładami pracy w celu integracji środowiska edukacyjnego i gospodarczego; brak takiej współpracy spowoduje, że plany, programy nauczania i infrastruktura techniczna szkoły, a także kwalifikacje zawodowe nauczyciela będą oderwane od rzeczywistości; 185 − kształtowanie postaw innowacyjnych i twórczych uczniów; − planowanie wyposażenia pracowni, w której będą realizowane treści kształcenia przedmiotu „Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych”. Należy zwrócić uwagę na fakt, że kształcenie formalne, organizowane w szkole, traci wyłączność jakościowego procesu dydaktycznego. Nowa polityka edukacyjna, która zakłada uczenie się przez całe życie, powoduje, że nauczyciel w trakcie realizacji programu nauczania powinien ukształtować następujące umiejętności kluczowe uczniów: 1. Planowanie, organizowanie i ocenianie własnego uczenia się. 2. Skuteczne komunikowanie się w różnych sytuacjach. 3. Efektywne współdziałanie w zespole. 4. Rozwiązywanie problemów w twórczy sposób. 5. Efektywne posługiwanie się technologią informacyjną. 6. Współtworzenie wiedzy osobistej zdobywanej poza szkołą w sposób interaktywny, np. dzięki Internetowi. 7. Efektywne wykorzystanie najnowszych źródeł literaturowych, np. przedmiotowego podręcznika, fachowych czasopism. 8. Poczucie odpowiedzialności za powierzony sprzęt i wykonaną pracę. 9. Przestrzeganie przepisów bezpiecznej pracy w procesie uczenia się, jak również w przyszłej pracy zawodowej. 10. Przestrzeganie zasad ekologicznych zachowań w stosunku do naturalnego środowiska. Uzyskanie wymienionych umiejętności wynika m. in. z realizacji nauczycielskiego planu dydaktycznego, który ma naturę dynamiczną, pozwalającą na weryfikację pedagogicznych działań. Najważniejszym elementem tych działań jest zapoznanie się z faktyczną wiedzą oraz umiejętnościami uczniów i ich oczekiwaniami. 186 Bibliografia 1. Bartłomiejczyk G.: Bezpieczne CNG, część II, „Auto Ekspert” 2009 nr 5. 2. Bednarczyk H., Jaszczyk T, Woźniak I.: Polskie standardy kwalifikacji zawodowych, ITE – PIB, Warszawa-Radom 2008. 3. Górny A.: Podwozia i nadwozia pojazdów samochodowych, REA, Warszawa 2008. 4. Jakubowski M., Pokropek A.: Badając egzaminy. Podejście ilościowe w badaniach edukacyjnych, CKE, Warszawa 2009. 5. Kwiatkowski S. M.: Kształcenie zawodowe – wyzwania, priorytety, standardy, IBE, Warszawa 2006. 6. Myszkowski S.: Uszkodzenia tarcz hamulcowych, „Auto Ekspert” 2009 nr 4. 7. Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia, WSiP, Warszawa 1999. 8. Ornatowski T, Figurski J.: Praktyczna nauka zawodu, ITE, Radom 2000. 9. Szlosek F.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych, ITE – WSI, Radom 1995. 10. Podstawa Programowa Kształcenia w zawodzie Technik pojazdów samochodowych, MEN, Warszawa 2007. 187 188