ZAŁĄCZNIK 5.1

ZAŁĄCZNIK 5.1
Wyniki inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej
w sąsiedztwie linii kolejowej E20 i CE20
Autorzy:
dr Michał Falkowwski
mgr Jacek Kaftan
mgr Waldemar Madej
mgr Maciej Omelaniuk
Warszawa, marzec 2011
0
Przedmiot i zasięg opracowania
1.
Teren objęty inwentaryzacją leży w bezpośrednim sąsiedztwie linii kolejowych E20 i CE20,
przecinających Polskę ze wschodu na zachód na długości ok. 640 km.
Prace wzdłuż linii kolejowych E20/CE20 prowadzone były w terminie: sierpień 2010 – marzec 2009.
Autorzy wykorzystali dodatkowo wyniki obserwacji z lat 2006 czerwiec - 2007 kwiecień, gdy
realizowano zadanie dla firmy Atkins Polska Sp. z o.o. Rozpoznanie terenowe prowadzono wzdłuż
wcześniej zaplanowanych tras (przejazdów), uzupełnionych przejściem po transektach, których osią
przeważnie była linia kolejowa, zaś lustrowany pas terenu miał szerokość od 100 do 150 m, licząc z
każdej strony linii kolejowej.
Wyniki w oryginale opracowano na mapach w skali 1:50 000 a następnie pomniejszono je do skali
1:70 000 i zamieszczono jako załącznik 5.1 w prezentowanym raporcie. Zebrane materiały
wykorzystane zostały przy opisie przyrodniczym omawianych linii kolejowych.
Ponieważ modernizowana linia, w ponad 98% mieści się w istniejących liniach rozgraniczających a
jedynie w rejonie Zbąszynka, proponowana jest budowa obwodnicy, wykraczającej poza istniejącą oś
linii, głównym obiektem zainteresowania w trakcie inwentaryzacji, były gatunki zwierząt. Siedliska
chronione znajdują się na mapach w Raporcie oddziaływania na obszary Natura 2000 (załącznik 8.2).
2.
Metodyka
Praca podzielona została na trzy etapy:
Etap I - wstępny, związany był z wytypowania przejazdów i marszrut przez tereny cenne i
wartościowe przyrodniczo (duży udział lasów i łąk, urozmaicona rzeźba) dla których realizacja
planowanego przedsięwzięcia może stanowić potencjalne zagrożenie. Do tego celu wykorzystano
ortofotomapy i różnoskalowe mapy topograficzne oraz dostępne materiały źródłowe.
Etap II – terenowy, polegał na rozpoznaniu terenu pod kątem zasobów przyrodniczych (głównie
gatunków zwierząt) w trakcie kilkakrotnych wyjazdów. Podkład roboczy stanowiły: ortofotomapa i
mapy topograficzne (w skalach: 1: 25 000).
Etap III – kameralny, obejmował uporządkowanie zebranych materiałów i naniesienie ich na
podkład mapowy w skali 1:50 000.
2.1.
Ssaki
Na badanym terenie wytypowano transekt (odcinek kontrolny położony wzdłuż linii kolejowej lub
przebiegający po jej nasypie), po którym poruszano się w różnych porach dnia, w zależności od
harmonogramu prac w terenie. W trakcie prac zastosowano następujące metody:




inwentaryzację śladów bytowania – polegała na odnajdowaniu tropów, odchodów i miejsc
żerowania i na tej podstawie określano gatunek zwierzęcia;
obserwacji bezpośrednich
wywiadu środowiskowego wśród leśników;
przemarszu wzdłuż linii kolejowej i odszukiwania szczątek zwierząt zabitych przez
poruszające się pojazdy szynowe.
Wyniki obserwacji przedstawiono w formie tabelarycznej. Numer gatunku z tabeli odpowiada
zidentyfikowanemu gatunkowi na mapie.
1
2.2.
Ptaki
Zastosowano dwie metody zbierania danych:


transektową (jak w przypadku ssaków)
obserwacji z jednego punktu.
Teren penetrowano w pasie o szerokości ok. 300 m (do 150 m po obu stronach linii kolejowej).
Obecność ptaków odnotowywano na podstawie obserwacji bezpośrednich i głosowych. Rejestrowano
wszystkie gatunki ptaków, również nie wymienione w załącznikach Dyrektywy Ptasiej. Nie
prowadzono oceny liczebności, ograniczając się wyłącznie do stwierdzenia obecności gatunków.
Nomenklaturę nazw gatunkowych ptaków przyjęto za Mielczarkiem i Cichockim (1999). Przy
opracowaniu wyników w formie tabelarycznej uwzględniono wszystkie stwierdzone gatunki lęgowe,
podając przy tym informację czy dany gatunek jest chroniony w ramach zapisów Dyrektywy Ptasiej
(Załącznik I), Konwencji Berneńskiej i Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004
r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną.
Wyniki obserwacji przedstawiono w formie tabelarycznej. Numer gatunku z tabeli odpowiada
zidentyfikowanemu gatunkowi na mapie.
2.3.
Płazy i gady
Poszukiwania prowadzono na kilka sposobów:



Obserwacja dorosłych płazów: poszukiwano osobników różnych gatunków przede wszystkim w
zbiornikach potencjalnie mogących być miejscem rozrodu oraz ekosystemach wilgotnych (łąki,
zarośla, łęgi);
Bezpośrednie obserwacje na nasłonecznionych i eksponowanych miejscach (zboczach,
skarpach),
Poszukiwania martwych płazów i gadów na nasypie kolejowym oraz przyległych drogach.
Wyniki obserwacji przedstawiono w formie tabelarycznej. Numer gatunku z tabeli odpowiada
zidentyfikowanemu gatunkowi na mapie.
2.4.
Ryby
Rozpoznania gatunków ryb występujących w wybranych przecinanych rzekach dokonano na
podstawie danych literaturowych oraz rozmów z wędkarzami i forów internetowych. Ze względu na
fakt, iż prace modernizacyjne na liniach E20 i CE20 nie przewidują prac budowlanych ingerujących w
nurt rzeki, przyjęto założenie o potencjalnie niewielkim wpływie planowanego przedsięwzięcia na
organizmy wodne w trakcie budowy i normalnej eksploatacji.
2.5.
Owady
Ponieważ inwentaryzacja bezkręgowców przekraczałaby możliwości i potrzeby niniejszego
opracowania, podczas bezpośrednich obserwacji skupiono się jedynie na gatunkach chronionych oraz
wymienianych w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej.
Szczególną uwagę zwrócono na entomofaunę łąk, skrajów lasów, brzegów cieków wodnych i
zbiorników wód stojących.
2
W bezpośrednim sąsiedztwie linii nie zinwentaryzowano drzewostanów mogących stanowić miejsce
bytowania gatunku szczególnego znaczenia (wymienianego w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej)
- pachnicy dębowej Osmoderma eremita. Wynik poszukiwań był negatywny.
3.
Wyniki inwentaryzacji
W takcie inwentaryzacji wykazano występowanie 15 gatunków ssaków (tabela 3.1). Ochroną prawną
objętych jest 8 gatunków, w tym 6 ściśle i 2 częściowo. Dwa gatunki: wydra Lutra lutra oraz bóbr
Castor fiber wymienione są w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej. 5 gatunków to gatunki łowne,
pozostałe 2 nie podlegają żadnej ochronie.
Tabela 3.1. Wykaz stwierdzonych gatunków ssaków
Lp. /
Nr na
mapie
1
Nazwa gatunku
Metoda stwierdzenia
Jeleń europejski Cervus elaphus
2
3
4
Sarna europejska Capreolus capreolus
Dzik Sus strofa
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Łasica Mustela nivalis
Wydra Lutra lutra
Bóbr europejski Castor fiber
Wiewiórka Sciurus vulgaris
Nornik zwyczajny Microtus arvalis
Zając szarak Lepus europaeus
Jeż wschodni Erinaceus roumanicus
Kret Talpa europaea
Nocek duży Myotis myotis
Mopek Barbastella Barbastellus
Piżmak Ondatra zibethicus
Lis Vulpes vulpes
ślady bytowania, obserwacja
bezpośrednia
obserwacje bezpośrednie
ślady bytowania, szczątki
obserwacje
bezpośrednie,
szczątki
szczątki
ślady bytowania
ślady bytowania
obserwacja bezpośrednia
obserwacja bezpośrednia
obserwacje bezpośrednie
martwy osobnik
ślady bytowania
obserwacje bezpośrednie
obserwacje bezpośrednie
obserwacja bezpośrednia
Status
ochronny
Ł
Ł
Ł
Ł
OS
OS, DS
OCz, DS.
OS
Ł
OS
OCz
OS
OS
-
Oznaczenia:
OS – gatunek objęty ochroną ścisłą, OCz – gatunek objęty ochroną częściową, Ł – gatunek łowny,
DS – gatunek wymieniony w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej,
Inwentaryzacja wykazała występowanie 34 gatunków ptaków lęgowych (tabela 3.2). Większość
gatunków objętych jest ochroną ścisłą (31), jeden ochroną częściową, 2 gatunki uznane zostały za
łowne. Spośród zaobserwowanych ptaków 10 gatunków znajduje się w Złączniku I Dyrektywy
Ptasiej. Są to bocian biały Ciconia ciconia, błotniak łąkowy Cirrus pygargus, błotniak stawowy Cirrus
aeruginosus, żuraw Grus grus, dzięcioł czarny Dryocopus maritus, świergotek polny Anthus
campestris, gąsiorek Lanius collurio, lerka Lulluua arborea, dzięcioł średni Dendrocopos medius i
zimorodek Alcedo atthis. Spośród wszystkich gatunków wykazanych na obszarze inwentaryzacji 21
umieszczonych jest w załącznikach Konwencji Berneńskiej dotyczącej ochrony europejskiej przyrody
żywej i naturalnych siedlisk.
Tabela 3.2
Lista gatunków ptaków lęgowych stwierdzonych, z uwzględnieniem uwag i wskazań
odnośnie gatunków wymienianych w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej
Lp. / Nr
na mapie
1.
2.
Nazwa
bocian biały Ciconia ciconia
gąsiorek Lanius collurio
Status ochronny
OS,DP, Bob, Bern
OS, DP, Bon, Bern
3
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
bogatka Parus major
świergotek polny Anthus pratensis
skowronek Alauda arvensis
siniak Columba oenas
cierniówka Sylvia communis
dzięcioł średni Dendrocopos medius
śpiewak Turdus philomelos
czajka Vanellus vanellus
krzyżówka Anas platyrhynchos
zięba Fringilla coelebs
kruk Corvus corax
szpak Sturnus vulgaris
łabędź niemy Cygnus olor
rybitwa pospolita Sterna hirundo
myszołów Buteo buteo
muchołówka szara Muscicapa striata
trzcinniczek Acrocephalus scirpaceus
sójka Garrulus glandarius
lerka Lulluua arborea
modraszka Parus caeruleus
wrona Crovus corone
błotniak łąkowy Cirrus pygargus
cyranka Anas querquedula
zimorodek Alcedo atthis
słowik szary Luscinia luscinia
dzięcioł czarny Dryocopus maritus
kuropatwa Perdix perdix
jaskółka dymówka Hirundo rustica
świergotek drzewny Anthus tryvialis
błotniak stawowy Cirrus aeruginosus
dzięcioł duży Dendrocopos major
żuraw Grus grus
OS, Bern
OS, DP, Bern
OS
OS
OS, Bern
OS, DP, Bern
OS
OS, Bon
Ł
OS
OS
OS
OS
OS, Bern
OS, Bob, Bern
OS, Bern
OS, Bon, Bern
OS
OS, DP, Bon, Bern
OS
Ocz
OS, DP, Bon, Bern
OS, Bon, Bern
OS, DP, Bon, Bern
OS, Bon, Bern
OS, DP, Bern
Ł
OS, Bern
OS, Bern
OS, DP, Bon, Bern
OS, Bern
OS, DP, Bon, Bern
Objaśnienia:
OS – gatunek objęty ścisłą ochroną gatunkową, Ocz - ochrona częściowa, DP - gatunek z Załącznika I
Dyrektywy Ptasiej, Bern - konwencja berneńska, Bon - konwencja bońska, Ł - gatunek łowny
Inwentaryzacja wykazała obecność 8 gatunków płazów oraz 3 gatunków gadów (tabela 3.3).
Wszystkie objęte są ochroną ścisłą i wszystkie wymieniane są w załączniku II (6 gatunki) i III (4
gatunki) Konwencji Berneńskiej. Ponadto 8 gatunków umieszczonych jest w Załączniku IV
Dyrektywy Siedliskowej i dwa (kumak nizinny Bombina bombina) oraz traszka grzebieniasta (Triturus
cristatus) w Załączniku II tej dyrektywy.
4
Częstość / liczebność
gatunku
1
ropucha szara Bufo bufo
OS
III
pospolity / nieliczny
2
żaba trawna Rana temporaria
OS
III
pospolity / liczny
3
żaba moczarowa Rana arvalis
OS
IV
II
pospolity / liczny
4
żaba wodna Rana esculenta
OS
IV
III
pospolity / liczny
5
rzekotka drzewna Hyla arboreta
OS
IV
II
rzadki/nieliczny
6
kumak nizinny Bombina bombina
OS
II, IV
II
rzadki/nieliczny
7
8
traszka grzebieniasta Triturus cristatus
jaszczurka zwinka Lacerta agilis
OS
II, IV
II
rzadki / liczny
OS
IV
II
rzadki / liczny
9
jaszczurka żyworodna Lacerna vivipara
OS
IV
II
rzadki / liczny
10
zaskroniec Natrix natrix
OS
IV
III
rzadki/nieliczny
Lp. / Nr
na
mapie
Gatunek
Ochrona gatunkowa
w Polsce
Konwencja Berneńska
(nr zał.)
Dyrektywa Siedliskowa
(nr zał.)
Tabela 3.3
Wykaz oraz status ochronny stwierdzonych gatunków płazów i gadów
Objaśnienia:
OS – gatunek objęty ścisłą ochroną gatunkową,
Załączniki do Dyrektywy Siedliskowej UE:
IV – gatunki wymagające ścisłej ochrony V – gatunki, których pozyskiwanie ze stanu dzikiego może
podlegać ograniczeniom
Załączniki do Konwencji Berneńskiej:
II – gatunki zwierząt ściśle chronione, III – gatunki zwierząt chronione (umiarkowanie, częściowo)
Dane literaturowe, potwierdzone przez rozmówców (wędkarzy) wskazują, że w wybranych do
charakterystyki czterech rzekach (Rawce, Warcie, Obrze i Ilance) występują m.in. przedstawiciele 19
gatunków ryb zestawionych w tabeli 3.4. Wśród nich 5 znajduje się w Załączniku II Dyrektywy
Siedliskowej, 3 podlega ochronie ścisłej na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28
września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną. Również 4
gatunki objęte jest ochroną poprzez zapisy Konwencji Berneńskiej (zał. III).
1
2
3
Minóg rzeczny Lampetra fluviatilis
Boleń Aspius aspius
Różanka Rhodeus sericeus amarus
OS
OS
II
II
II
Konwencja Berneńska
(nr zał.)
Gatunek
Dyrektywa iedliskowa
(nr zał.)
Lp.
Ochrona gatunkowa
w Polsce
Tabela 3.4
Gatunki ryb stwierdzonych w rzekach: Rawka (1), Warta (2), Obra (3) i Ilanka (4)
III
III
-
5
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
Piskorz Misgurnus fossilis
Kleń Leuciscus cephalus
Brzana Barbus barbus
Cetra Vimba vimba
Jaź Leuciscus idus
Jelec Leuciscus leuciscus
Krąp Blicca bjoerkna
Leszcz Abramis brama
Okoń Perca fluviatilis
Płoć Rutilus rutilus
Pstrąg potokowy Salmo trutta m. fario
Szczupak Esox Luciu
Świnka Chondrostoma nasus
Ukleja Alburnus alburnus
Węgorz Anguilla anguilla
Sum Silurus glans
Sandacz Sander lucioperca
-
II
-
III
-
W trakcie prowadzonej inwentaryzacji, w rejonie Bagna Całowanie (ok. km 85 na linii CE20), na
skarpach nasypu kolejowego, zaobserwowano Czerwończyka nieparka Lycaena dispar (kod 1060).
Gatunek, choć chroniony i ujęty w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt, należy do najczęściej
spotykanych modraszków w naszym kraju. Choć jego ulubionymi środowiskami są wilgotne łąki w
dolinach rzecznych, to coraz częściej obserwowany jest również na suchszych stanowiskach. Uważa
się, że w obecnej chwili gatunek ten nie wymaga szczególnych działań ochronnych w naszym kraju.
Zinwentaryzowane w sąsiedztwie linii kolejowych E20 i CE20 gatunki zwierząt przedstawiono na
załączonych 31 mapach.
LEGENDA do map dokumentacyjnych
skala 1:70 000
1-15
miejsce napotkania ssaków (żywych osobników lub ich śladów,
ewentualnie szczątków).
1-34
miejsce napotkania danego gatunku ptaka
1-7
8-10
miejsce napotkania płaza
miejsce napotkania danego gatunku gada
1-4
rzeka, dla której zbierano informację o ichtiofaunie
Liczby umieszczone z boku figury geometrycznej odpowiadają nazwie danego gatunku - patrz:
zamieszczone tabele w tekście.
6