Transkrypcja - Cyfrowe Archiwum Pomorskich Kresowiaków

Transkrypt

Transkrypcja wywiadu z:
Teresą Kisłowską
Wywiad przeprowadziła:
Aleksandra Pietkiewicz
Transkrypcja:
Judyta Warzecha
Transkrypcja jest własnością Cyfrowego Archiwum Pomorskich Kresowiaków © 2013 Wszelkie prawa zastrzeżone www.capk.pl
(…)
- Pan, który nie miał dzieci, utrzymywał bardzo dobry kontakt z moim ojcem. Mówił tak: Ona
tak ładnie się uczy to niech idzie, ja dopomogę, będziemy kształcić. To byłoby moje
kształcenie, ale przyszła wojna i wszystko się zerwało. Potem kończyłam szkołę
dziewięcioletnią, ale już dorywczo. Nauczycielka była, aż z Kazachstanu. Ona prędko
opanowała polski język i była szkoła, a ja miałam tę kancelarię, kiedy zaczęły się te kołchozy.
Tak chaotycznie trochę opowiadam, że zaczęły się te kołchozy. Ja pracowałam w kołchozie,
jako tak zwany szczytawłod, bo był buchalter i szczytawłod. Dwoje nas było i ona ciągle
przychodziła do mnie, w czasie przerwy i zawsze pouczyła, jak ja tam nieprawidłowo coś
zrobiłam. Tak skończyłam te dziewięć klas. Potem oni bardzo chcieli żebym ja tam została. Ja
wyszłam już za mąż i zaczęły przyjeżdżać z Polski moje koleżanki, które powyjeżdżały:
No coś ty durna, za kilogram zboża pracować, ja płacę kobiecie 500 złoty za dziecko, że mnie
dogląda. Ja mówię: A powiedz ty mi co można za te 500 złoty kupić? Ona mówi: Ty, miesiąc
przeżyć możesz zupełnie swobodnie. No to ja do męża mówię: Dość! Zbieramy się i jedziemy.
Zaczęliśmy składać papiery, zaczęliśmy jechać, to wtedy ci… politruki przyjeżdżali: Teresa,
ty nie jesteś głupia, poślemy ciebie na kursy partyjne, będziesz mądra, będziesz pracować
tutaj, czego ty jedziesz? Polska będzie pięćdziesiątą trzecią republiką naszą. Agitacja była.
Siedzieli te politruki, a ja siedzę i mówię tak: A ja nie chcę swoich dzieci wychowywać tutaj.
Ja pojadę do Polski. Składaliśmy długo papiery, potem też czekaliśmy. Wynajęliśmy wagon,
bo jeszcze ciotka z nami jechała, mojej mamy siostra. Kuzynka była w Jeleniej Górze, ona
pisała mi i mówiła, że: Starą ciotkę przywieź, bo tylko ja ciotkę dotrzymam do śmierci.
W ile osób Państwo jechaliście?
- W trzy osoby. Trzy osoby w wagonie. Paczki miałyśmy porobione.
(…)
- Bardzo przystojni, wysocy chłopcy. Trzech ich było, potem się pożenili, tam z niektórymi
dziewczynami. Najbardziej śmieją się tak, wydali siostrę do takiej wsi dalekiej, do bardzo
ciemnej wsi i kiedy ci chłopcy jechali do tej siostry, w odwiedziny, to te panienki, które tam
jeszcze były, chowały się do spichrzy do takiej jakby… no komórki obok tego mieszkania.
Chowały się, w beczki właziły, gdzie zboże było. Chowały się od tych kawalerów, bo się
wstydziły (śmiech). Kawalerowie byli wysocy, przystojni, potem pożenili się. Każdy tam
sobie gospodarował na tej ziemi i żyli. A moje losy były straszne. Żyliśmy tam strasznie, to
był, chyba, czterdziesty drugi rok. Już teraz nie pamiętam.
A ile miała Pani lat?
- Dwudziesty siódmy… To ja miałam chyba osiemnaście lat. Dwudziesty siódmy rocznik, a
czterdziesty to więcej trochę, tak? To młoda taka dziewczynka… i tam na wsiach bardzo
lubili zabawy takie, bo innego nie było towarzystwa, tylko, co niedziela, robiło się zabawy i
miejscowa młodzież zbierała się. Przykładowo, jak ja mam duże mieszkanie i matka
pozwalała, to chodzili się starsi, dzieci i młodzież. Stare siedziały po ścianach, po ławach, bo
to takie ławy były. Tam, gdzie kto mógł stać to stali, a młodzież tańczyła i to było bardzo
ładne. Tańczą wszyscy, jest luty, drugie święto Matki Boskiej Gromnicznej. Pięknie, ładnie
bawią się i tańczą, aż przychodzi kobieta. Ona mieszkała dalej, od tej wsi i jej córka tu była.
A tam już przyszli rosyjscy partyzanci, bo chodzili ruskie partyzanci. Stał też most, pod
którym kolej przechodziła, a na moście stała straż taka… graniczna…… nie graniczna, ale to
już byli Litwini, te które poszli z Niemcem i pilnowali tego mostu, żeby nie wysadzili w
powietrze. Ci Litwini przychodzili bawić się, do tej wsi, do tych dziewczyn. Dziewczynki i
chłopcy ich tam znali. oni bardzo wódkę pili. Ja do mojej koleżanki mówię: Ty, uciekamy my
stąd? Bo już my byłyśmy trochę po szkole: Zobacz jak oni piją, co to może po tym być? My
wyszłyśmy, a ta matka przyleciała i już nic nie powiedziała, bo jej nie chcieli wpuścić ci
partyzanci. Ja mówię: Idź, tylko im nic nie mów. Ona tylko ścisnęła tę gospodynię za rękę i
mówi: Kaśka, do domu! Tata chory.
Ta córka jej poszła, ale ruskie partyzanci podeszli już blisko. Nasz dom był właśnie
wybudowany, nowy, to oni karabiny na ten dom i zaczęli strzelać. Trafili akurat tego
litewskiego żołnierza i tu mu trafili. Nasze chłopcy pobiegli na ten most, jego ponieśli,
zatrzymali pociąg. To było 28 kilometrów do Wilna. Dowieźli go jeszcze żywego, ale on
zmarł. Potem strasznie mścili się ci Litwini na tych miejscowych ludziach i na tej miejscowej
młodzieży. My to ciężko przeżyliśmy. Aha i potem jeszcze te Ruskie przestrzelali przez wieś
i dalej pojechali. Potem druga banda przyszła. Niby to byli partyzanci rosyjscy, ale oni
chodzili na rabunek. Zabierali mięso, jak kto miał wieprza, krowę albo prosiaka. Zabierali,
mąkę, chleby… Co było upieczone to zabierali. Nie pytali się, czy ty matka ma tam dzieciom
coś dać czy nie, ale zabierali wszystko. Przyszli, na ten drugi, rabunek. Znowu strzelanina. To
było bardzo straszne. To było drugiego lutego, chyba. Czterdziesty pierwszy rok był taki
straszny. Przeżyliśmy tam różne cuda na tym świecie.
Jak długo Państwo czekaliście na te papiery, dokumenty?
- Prawie rok czekaliśmy, ponieważ zarzucili jakieś tam nasze papiery. Czekamy i czekamy.
Nie ma i nie ma. Musieliśmy do Wilna wtedy składać. To był pięćdziesiąty ósmy rok, kiedy
Gomułka do władzy doszedł. Jeszcze kazali nam coś tam dostarczyć. Dostarczyliśmy (mój
mąż i ja) i wtedy pozwolili. Całe szczęście, że mąż jeszcze pracował i miał dużo tych
obligacji. Oni wtedy dawali takie obligacje, zamiast pieniędzy, jak wypłacali im. Można było
wtedy wymienić te obligacje, więc mąż wymienił i mieliśmy pieniądze. Kupiliśmy mniej
więcej to co wiedzieliśmy, że można tu dowieźć i sprzedać. Mieliśmy coś do życia jak tu
przyjechaliśmy. Tu była męża rodzina i nas skierowali do Prabut na punkt. Wtedy mojego
męża kuzynki przyjechały do tych Prabut i zabrały mnie tu do Sopotu. To było święto Bożego
Ciała. Było tak zimno, jak dziś pamiętam, że płaszcz kuzynki ubrałam, taki z futerkiem. Na
Boże Ciało tak było zimno! Ja już zostałam tu, a on czekał na wagon. Potem przysłali ten
wagon, tu na Wybrzeże, wtedy rozładowaliśmy się i zamieszkaliśmy u męża kuzynki.
Czekaliśmy od czerwca do października na jakiś swój kąt. Wzięliśmy najgorszy kąt, jaki był.
W Sopocie, były domy przy Westerplatte trzynaście i piętnaście. Trzynastka malutki domek, a
piętnastka duży. Mojego męża kuzynka mieszkała tutaj w tym.
Mąż mówi tak: Nic nie będziemy, weźmiemy tylko to mieszkanie, nic nie będziemy ani
meblować, ani kupować. Bo jedziemy tam z powrotem. Wszyscy jechaliśmy z powrotem. I
dostaliśmy dwa pokoje, zgniłe, dziury powygryzane na parterze. Szczury do ogródka
powygryzały dziury. Mąż, jak to mężczyzna, połatał, pocementował. Trzy piece stały i nie
było czym gotować. Kuchenna płyta węglowa nie miała ciągu do komina. Potem stał piecyk,
taka koza nie koza, coś takiego było. Też tam coś było źle. A dać jeść musiałam, jak już się
dziecko urodziło, w kubeczku wstawić, dzieciątku temu. Jedzenie ze dwie godziny
gotowałam, bo rury były bardzo zapowietrzone rury. Stopniowo poprawili ten piec. Zrobili
piekarnik, taki na węgiel, wychówkę tak zwaną. Napaliło się, było ciepło, dzieciątko się
wykąpało i my się wykąpaliśmy. W zakładzie balneologicznym, tutaj przy molo, była bardzo
dobra łaźnia. Piękne wanny, gorąca i sucha kabina, gdzie można było parzyć się. Stały
prysznice, wody leciały. Co środę chodziłyśmy do tej łaźni.
Co zdołaliście przywieźć ze sobą? Można było tylko pięć kilo wziąć, prawda?
- Nie, nie. My mogliśmy przywieźć wszystkie swoje osobiste rzeczy. Wszystko. Tylko, nie
można było zabierać broni, numizmatów, obrazów. Jakoś tam, co mieliśmy to poskładaliśmy.
Jeszcze było dobrze, że te kuzynki przyjechały, tam do nas. Ja miałam ładne takie rzeczy, bo
lubiłam się ładnie ubrać. Wtedy zakopianki były modne, nie wiem czy pamiętacie te
zakopianki? Biały filc, pięknie wyszywany żółtą skórką. Takie zakopianki były modne tu w
Polsce i u nas. Drogo się za nie płaciło. A ona (kuzynka) mówi: Słuchaj wszystko to
posprzedawaj, bo tam tego nie będziesz nosić. Będziesz chciała to, co wszyscy noszą.
Wszystko sprzedaliśmy, mąż w jednym ubraniu, ja tylko kostium jeden, parę sukieneczek
zostawiłam i pościel. „Takie tam” swoje rzeczy osobiste zabraliśmy, złożyliśmy wszystko w
pudełka i przyjechaliśmy. Potem, tutaj, mogliśmy sobie coś kupić i zacząć żyć. Pracować
zaczęliśmy od razu, mąż poszedł i ja poszłam. Gdy zaczęliśmy pracować jakoś nam się żyło.
Tanie wszystko było, jak dziś pamiętam, boczek wędzony kosztował dwanaście złotych.
A ile się wtedy zarabiało?
- 700 złotych.
A co Pani robiła? Na jakim stanowisku?
- Ja pracowałam w sklepie, od razu poszłam do pracy, do sklepu. Mąż poszedł do Akademii
Medycznej, do personelu, jako obsługa przy Akademii. Pracował tam, aż do przejścia na
emeryturę. Dzięki rodzinie było nam dobrze tutaj. Kuzynka męża, która w lecie trzymała i
stołowała letników zawsze mówiła: Słuchaj przyjdziesz na obiad to nic nie rób, bo nawet te
kości obgryziesz to tam tyle mięsa i tyle wszystkiego zostaje. Nic nie gotuj. I my tam ciągle, do
niej, przez całe lato, na te obiadki chodziliśmy. Oni nam bardzo dużo pomogli. Przyjęli
przecież. Przez pierwsze tygodnie u nich mieszkaliśmy (Pani Teresa przynosi herbatę i
zachęca do picia).
Czy pamięta Pani jakieś rozmowy z tego wagonu, jakiś ludzi??
- Zaraz opowiem jakie to były rozmowy. W drodze do Lidy, to jest sto kilometrów od Wilna,
płakaliśmy. Mąż, ja i ciotka. Płakaliśmy, nie mogliśmy mówić, a potem mówiliśmy: No to
cóż… Jakoś sobie poradzimy. Jak już dojechaliśmy, to płakaliśmy i narzekaliśmy, że nas
wyrzucają, a musimy jeszcze jechać, że tak ciężko. Kiedy dojechaliśmy już na polskie tereny i
zobaczyliśmy piękne zasiane pola, krowy swoje to mówimy: O! chyba tu nie zginiemy. Także
potem już było bardzo dobrze. Punkt był, chyba, w Brześciu. To tam dostaliśmy po trzysta
złotych zapomogi i wtedy stamtąd kierowali….. Gdzie oni nas kierowali? Już nie pamiętam
teraz nawet gdzie, a my mówimy, że: My chcemy do Gdańsk jechać, proszę nam dać
najbliższy punkt gdzie do Gdańsk. Wtedy nas do Prabut skierowali. Takim sposobem
dostaliśmy się do Sopotu.
A jak długo jechaliście tym pociągiem?
- Oj chyba ze trzy dni do granicy. Potem na granicy staliśmy długo. Powoli jechało się z tym
wagonem. Już nie pamiętam, chyba jeden dzień jechaliśmy od granicy w Brześciu.
Jakie warunki mieliście? Jakaś toaleta była?
- Nic! Na przystankach trzeba było latać. Chyba tam wiaderko jakieś mieliśmy, już nawet nie
pamiętam. Jak stacja miała wodę człowiek się obmył, ale wykąpaliśmy się dopiero w
Prabutach. Nie… Nie w Prabutach, ale w Brześciu, na przejściu granicznym. Długo
jechaliśmy. Trafiło się, bo jak my sprzedaliśmy wszystko, to kupiliśmy motor. Kupiliśmy też
tu telewizor, nie dla siebie, ale na sprzedaż. Kiedy zaczęliśmy oboje pracować to już nie było
tak źle.
A wie Pani po kim otrzymaliście Państwo mieszkanie?
- Tak, ale ta Pani wyjechała do Ameryki. Jak jej nazwisko? Nie pamiętam, w tej chwili. Ona
miała synów w Ameryce, więc też wyjechała. To mieszkanie było poniemieckie. W tym
małym budyneczku, trzynastce, mieszkały trzy rodziny. Przed nami piętnastka. Mieszkali tam
miejscowi, rodzina Szutenbergów, bardzo dobrzy ludzie. Pani Szutenbergowa zawsze o mojej
córce mówiła: Pani zobacz! - Bo ja ją stawiałam, w wózeczku, na podwórku przed oknem, a
ona na górze mieszkała. Ona ciągle obserwowała tę dziewczynkę i mówiła: Pani zobacz, ona
będzie mądra, bo ona liczy paluszki i liczy. Rzeczywiście moja córka była mądra. Poszła na
elektronikę, skończyła studia, jest mądrą i dobrą osobą. Bardzo miło nam się mieszkało.
Właśnie, z tej piętnastki, córki Pani Szutenberg były w Niemczech. Kiedy ona dostawała
jakieś paczuszki, to zawsze mojej córce coś tam przyniosła. Zawsze przyszła, porozmawiała.
Także serdecznie nas przyjęli. A z rodziną, tych co my mieszkaliśmy razem, to i do teraz
kontakt utrzymuję. Tu mieszka, niedaleko nas, też na Kamiennym Potoku, córka. To
spotykam się, rozmawiam, bardzo sympatyczna.
A to w Wilnie, na pewno, miała Pani jakiś przyjaciół?
- Ja rodzinę miałam i to na Rossach. Rossy to taka moja dzielnica. Jak nie było autobusów
trzeba było aż do Ostrej Bramy iść piechotą. Koło serca Piłsudskiego zawsze przechodziłam.
Ciotka mieszkała na Rossach. Przy samych Rossach mieszkał, taki z ojca rodziny Borkowski.
Ta ciotka znała tego Borkowskiego. Oni się spotykali, zawsze bardzo polityką się
interesowali. To przecież ci Polacy, co zostali w Wilnie, to zawsze było: O słuchaj Felicjo!
Dzisiaj słyszałem radio z Londynu, że już prędko będziemy tu mieć wyzwolenie, już idą tutaj i
nas wyzwolą (Litwinów odpędzimy, nie będzie Litwinów. Litwini muszą opuścić Wilno i
wszyscy wrócą, zobaczysz, że do nas wrócą. Tak spotykali się ci starsi ludzie mając taką
nadzieję.
Za czym Pani najbardziej tęskniła?
- Jak przyjechałam? Za wszystkim, za grobami. Jeszcze ojciec żył jak wyjechałam, ale mama
już nie żyła. Brat jeden nie żył i ciotki już tam były, które umarły. Za miejscowością, tak jak
sobie przypominam tęsknię i za tym Wilnem. Starsza Kuzynka w Wilnie mieszkała. Oni z
Moskwy przyjechali, uciekli zaraz po wojnie. Wcześniej, w czternastym roku, wyjechali do
Moskwy: mojego ojca siostra z rodziną, brat był i druga siostra była niezamężna. To ten brat
wrócił i ta siostra wróciła. Brat jej przez całe życie był zawiadowcą stacji kolejowej i tę
siostrę zabrał do siebie, ona tam za mąż wyszła i tam mieszkała. Drugi ten szwagier, z siostrą
mojego ojca, został i powiedział: Gdzie chleb tam i rodzina. On był kolejarzem, liczył na to,
że jemu nic nie zrobią, ale oni potem tak strasznie tam żyli… w Moskwie głód przeżyli,
oblężenie Moskwy. Ta ciotka zmarła tam. Kiedy już do Wilna weszli Ruscy, to on w
pierwszym transporcie uciekł z tymi dziećmi. To była trójka dzieci, dwie dziewczyny i jeden
chłopak, ale oni już byli dorośli. Zamieszkali właśnie u tej ciotki na Rossach i ja tam ciągle
byłam. My tam chodziliśmy na tańce koło kościoła św. Jana. Tam był taki dom oficerów i
lataliśmy do tańca. Raz, pamiętam, jak nas zlał deszcz. Boże! Taka ulewa była, a my już po
tej całej zabawie. Pantofle do rąk i na bosaka, mokre przyszłyśmy! Boże kochany! Młodość
ma swoje prawa.
Pamięta Pani pożegnanie z przyjaciółmi i z rodziną w Wilnie?
- Oj tak! Bardzo piękne pożegnanie. Wszyscy byli, cała rodzina. Duża rodzina męża! Mąż
miał sześć sióstr. To był piękny bal. Mama też tak żałowała tego syna, bo on był jeden
młodszy brat, czyli jej młodszy syn zmarł. Mój mąż był jeden i miał sześć sióstr. Ta mama też
płakała i prosiła mnie żebym ja go tylko nie krzywdziła i nie zostawiła, bo ona bardzo kocha
Wacława i żeby jemu krzywdy nie zrobić. Ja mówię: Nie zrobię jemu krzywdy, niech się
mama nie boi. To był piękny bal, wprowadzili nas do tego wagonu. Mąż wcześniej wymył
wagon, bo był po wapnie. Pięknie pożegnali nas z tych Stasił. Stacja kolejowa, taka mała, to
Stasiły przed Bieniakoniamii. Stasiły i Bieniakonie. Bieniakonie to już białoruska granica.
Kiedyś to się nazywało graniczny punkt, ale nie było granic. Teraz Białorusini zrobili w
Bieniakoniach punkt graniczny. Bieniakonie są na Białorusi. Odprowadzili nas ładnie, także
my jechaliśmy i płakaliśmy.
Pamięta Pani jak dotarła na ten peron? Do tego wagonu? Czy samochodem, czy…?
- Nie. Furmankami nas przywieźli. Były już samochody. Męża kuzyn już jeździł. On w
Wilnie pracował, miał samochód. Wołge miał… nie, nie Wołgę. Pobiedę miał. To on
przyjeżdżał tam do nas tą Pobiedą. Furmanką nas odwieźli, poskładaliśmy wszystkie rzeczy i
pojechaliśmy.
Wacław, to było chyba popularne imię, prawda?
- Tak, na Wileńszczyźnie to było popularne imię. Przystojny był mój mąż. Później stary,
kiedy umierał. Nie wiem, w którym roku było zrobione, nie podpisywali tych zdjęć. Był to
ładny chłopak, sprytny, szczupły, przystojny…
Może zapytamy Panią o to zdjęcie w ramce?
- Zdjęcie mojej mamy. Rodzina. Także proszę tam sobie zrobić. Zrobiła mi teraz kuzynka ze
Szczecina. Pozwoliłam sobie, w tym roku, wyjechać, a ona wiedziała, że to zdjęcie jest u nas
w rodzinie. Moja mama mieszkała w takim mająteczku. Było ich czworo dziewczyn. Jedna
już była mężatką. Ta młoda osóbka to już siostry córka. Czternasty rok, to jest, bardzo stare
zdjęcie.
(…)
- Ja ciężko miałam wyjeżdżająca stąd. Jakoś tak Pan Bóg pomógł i przy dobrych ludziach, bo
wszystko załatwiłam. Nie wiem już, gdzie tam jeszcze chodziłam. W końcu już mam
wszystko, a pieniędzy nie mam! Bank zamknięty, ale poszłam na Wałową do tej pani prezes i
mówię, że taka sytuacja. Ona była tak dobra, że poszła, wzięła kasjerkę, otworzyła kasę i ileś
tam pieniędzy sprzedała. Ja pojechałam z tym sama i szczęśliwie tam dojechałam. Bratowa
trzymała, był mróz, trzymała jego w tym domu swoim. Nie opalała tego drugiego, dużego
pokoju. Trzymała go cztery dni. Na piąty dzień ja dopiero przyjechałam i wtedy jego chowali.
Dzięki temu dostałam się na ten pogrzeb. Kiedy wróciłam (do Sopotu), ja już wtedy
pracowałam w teatrze. Kupiłam bilety, piękny bukiet i poszłam do tej pani prezes.
Podziękowałam jej. Jakoś tak ludzie pomogli, dzięki Bogu, ludzkiej dobrej woli dojechałam..
I bratowa została tam?
- Bratowa została tam. Tylko oni przenieśli się właśnie. Ten dom jest teraz opuszczony. Oni
kupili sobie w miasteczku, w Jaszunach. Jaszuny są teraz bardzo rozbudowane. Tam chyba
teraz, ja wiem, do pięciu tysięcy ludzi mieszka. Ten dom stoi pusty. Tam obok jest kuzyn, co
ma pasiekę pszczół, to on tam troszeczkę… (Dziewczynki pijcie, bo wam wystygnie. Bierzcie
te moje rogaliki). On ma tam pasiekę, trzymał tam, przez jakiś czas, różne sprzęty swoje
pszczelarskie. Teraz wybudował gospodarczy dom i zupełnie tamten opuścił. Bratowa za
bardzo nie dba, chciała to sprzedać, zaś on nie chce.
Bo to jest rodziny własność, prawda?
- On mówi: Ciocia, co to ja sprzedam? Pieniądze się rozejdą, a niech stoi. Ja mówię: Ale ty
nie patrzysz, trzeba to na nowo pomalować, niszczeje. No ale nie przekonasz, co zrobić?
Piękny jest ten domek?
- Piękny, słoneczny, drewniany. Jak się dobrze w nim mieszkało. Podłogę miałam taką białą,
zawsze ją ładnie szorowałam. Podłoga czyściutka, taka biała, chodniczki wyłożone.
Ta podłoga z jasnego drzewa, czy to drzewo było malowane?
- Nie, nie. Białe deski, ładnie wyszorowane. Do białości zawsze były. Tak lubiłam. Co sobota
szorowałam. Siedziałam w tym kołchozie nieraz tak późno, a trzeba było siedzieć. Najgorsze
były te zebrania. Przyjeżdżali z tego rejonu i kazali siać tam, gdzie piasek kukurydzę, a
chłopy się śmiali. Albo pszenicę kazali siać, a chłopy mówią: Widzisz jakie mądre! Na piasku
pszenica urośnie, albo kukurydza wyrośnie! Śmiali się. Zawsze zebrania! Do tego rejonu, do
Solecznik było dwanaście kilometrów. Koń piękny, w zimie piękne sanie, a w lecie była ładna
bryczka. Musiałam jechać na zebranae. Siedziało się, siedziało, to przyjechało się potem do
domu. Należało coś w domu jeszcze zrobić, byli ojciec i brat. Wieczorem tę podłogę
szorowałam.
Dużo ziemi mieliście Państwo?
- Szesnaście hektarów.
To też było dużo roboty?
- Było, było, ale najgorzej działo się jak przyszła ta komuna. Ani nie nająć, ani samemu
zrobić wszystkiego. Oddać należało. Nakładali bardzo wielkie podatki. Tak dużo… Jak mama
jeszcze żyła, mama słabego zdrowia była, zawsze powtarzała: Dzieci, oddajmy to wszystko,
żeby nas tylko nie ruszali. A my jakoś i z kartoflami przeżyjemy. Było bardzo ciężko! To
wszystko trzeba było oddać. Oni strasznie wielkie podatki nakładali. Jak zaczęli robić te
kołchozy to było jeszcze gorzej. Wszystko kazali zawieźć. To niby, że ja dobrowolnie to
oddaję. Sprzęt, konia, stodołę, oborę… To, to wszystko trzeba było oddać do państwa. Tylko
dawali sześćdziesiąt setek ziemi, koło domu, czy tam kawałeczek gdzieś w polu, to ja na tym
mogłam gospodarzyć.
To resztę musieliście Państwo oddać?
- Wszystko! Ziemię i wszystko! Jak traktor przeszedł orać nasze pola, to ja mało zawału nie
dostałam. Wszystko zmieszali, wszystko zrobili. To teraz bratanek odzyskał ale on wziął las.
Nie wziął tamtego pola, las wziął. Będzie też kiedyś miał korzyść jakąś, bo kto będzie kiedyś
od niego czegoś żądał. No i szkoda… Ja mówię: - Zepsuli nam życie… Bardzo…
Kto powiedział Pani, że musicie się przenieść?
- My sami zdecydowaliśmy. Ja opowiadałam na tym naszym zebraniu. Był taki polski
przewodniczący kołchozu. On był komunistą, ale był taki uczciwy. Jak sam nie miał to, jadł
kartofle z barszczem, ale nie brał. Potem przyszedł, jeszcze drugi miejscowy. Później
przyszedł Ukrainiec. Sympatyczny, ale sprowadził się, bo tam było duże gospodarstwo moich
kuzynów. Maił żonę i dwóch synów. To ten dom zagospodarowali.. Było ładne lato. Kołchoz
już wtedy miał kupiony ciężarowy, dwutonowy samochód. Jak żonie był potrzebny, to on dał
jej ten samochód i ona pojechała w lecie do Wilna. W Wilnie rodzina była. Przyszła kobietka
taka, Pani Żemejcisowa, stara, on stary, chory powiedziała: Panie Singerej, ja potrzebuje
drzewa. Odpowiedział: Nie mam. Zapytała: Niech mi pan da konie. A on, że wszystkie konie
zajęte, nie ma koni: przyjdziesz jutro. Mnie aż serce ściskało. Myślę sobie: Ty licho! To twoja
żona mogła jechać samochodem, a ta kobietka nie może wziąć tego konia? Przecież tych koni
dużo tam było. I to mnie tak zraziło, że ja już nie mogłam na nich patrzeć. I te zebrania takie
ciągle. To taka była propaganda, że tu będzie tak dobrze, a to tylko komunizm jest najlepszy.
Siedzą i gadają głupoty jak to teraz nasi.(śmiech). Takie było życie i to nas tak jakoś
podbudowało. Rodzina męża nie wyjechała, a nasza rodzina, cała wyjechała, jak zaczęły się te
repatriacje. Mąż też zdecydował się, on był taki pupilek w tej swojej rodzinie. Potem mówię:
A to pojedziemy! Rzeczywiście, dobrze, że przyjechaliśmy.
Kto pierwszy z Pani rodziny zdecydował, żeby do Polski pojechać?
- Jeszcze początkowo? Na początku?
Tak na początku, zanim Pani się zdecydowała?
- Ojciec chciał, ale mama była słabego zdrowia. Mamy rodzina była pochowana i ona mówi: Ja już nie chcę wieźć kości swoich w cudze strony. Nie jedźmy. Ojca brat wyjechał i mamy
rodzina cała wyjechała. Moja matka wówczas w Wilnie była. Wyjechała tu do Bydgoszczy.
To tutaj miała dom taka kuzynka. O ta co tu stoi z warkoczykami, też miała pierwsze dzieci i
przyjechała tutaj do Jeleniej Góry. Cała mamy rodzina wyjechała. Nie było już nikogo tam.
To tym bardziej ciągnęło do Polski, czy tutaj trudno się żyło?
- Brat był wywieziony, złapali go Ruskie. Oni przyszli i takimi łapankami młodych ludzi
brali. Brat odwoził końmi partyzantów. Dowiedzieliśmy się, że on siedzi złapany na
posterunku. Ktoś tam doniósł nam. Mama z ojcem tam poszli, zabrali konia, zabrali te sanie.
Powiedziano im, że brat pojechał do Kamionki, do rodziny, ale zabrali go, wywieźli na
Ukrainę do Zambasu i cały rok był tam w szachtach.
A co to były te szachty?
- Kopalnie. To po rosyjsku. Popracował tam trochę w kopalni, potem pracował gdzie indziej.
Ale taki biedny! Wychudzony i głodny. Rok pracował. Kiedy on wrócił do domu to ja go
jeszcze nie widziałam w takiej nędzy. Ta rosyjska, wojskowa kurtka – kufajka była popękana,
drucikami powiązana koło szyi. Brudna jak nie wiem co. Na to płaszcz taki wojskowy,
straszny. On był taki chudy, jak szczapa, już nie mówiąc o tych insektach. Mama od razu
spaliła to wszystko i jakoś my go odchuchali, odkarmili powoli. Zaraz potem był transport
młodzieży, można było jeszcze wyjechać i on z młodzieżą wyjechał. Mamy brat był koło
Szczecina, tam zagospodarował się i on pojechał tam. Był w Gryfinie, pracował w szkole i
uczył się zarazem. Z tego Gryfina pojechał potem do Olsztyna. W Olsztynie ożenił się, ale
dziewczynę wziął z naszych stron, z Wileńszczyzny. Zamieszkał w Olsztynie i tam, biedny,
aż do śmierci mieszkał. Jak wyjeżdżaliśmy to planowaliśmy: albo do Olsztyna, albo do
Jeleniej Góry, do tej kuzynki, ale ojciec nie lubił tej Albertyny, bo ona była taka bardzo
energiczna. Ona tam utrzymywała kontakt ze wszystkimi tymi włościanami na
Wileńszczyźnie, a kiedy Litwini byli, to ona też w tych Jaszunach. On pracował jako
sygnalizator, ale przenieśli go do Jaszun, na stację, tam była większa stacja i ona tam
mieszkała. I kiedy ci Litwini zaczęli już być, bo to już Litwa była. Ona z tymi komendantami
była bardzo, bo ona ich tam stołowała wszystkich, obrotna była. Przyjeżdżała do ojca i
zawsze tam go podbierała: Michał, Michał! Zawsze coś od niego dostawała. To on mówi jak
ja wyjeżdżałam: Tylko nie jedź do tej Alberćki, ona Ciebie oszabruje i nic nie będziesz miała!
No to gdzie? To do brata pojedziemy. Z kolei, co bratu na głowę. Kuzynki, jak
przyjechaliśmy, mówią: Słuchaj tu jest stocznia, ty też pracę dostaniesz. Wacław w stoczni
pracę dostanie. Jedźcie tutaj do nas, pomożemy, dostaniecie mieszkanie. I takim sposobem tu
pojechaliśmy.
A co Państwo zostawili tam po sobie? Oprócz przyjaciół? Bo ojciec Pani został?
- Wszystko. Ojciec, brat i całe to mienie, które było. Wszystko zostało.
Co Państwo wzięli ze sobą?
- Tylko pościel, ubrania, ale niedużo tego było.
Jakieś pamiątki?
- Pamiątki, co tam było, jakieś takie. Niektórych ja sama nie zabrałam. Właśnie chciałam te
roczniki zabrać, ale to były dość duże, oprawione księgi. Popatrzyłam, podniosłam, gdzie je
będę się z nimi wozić, niech leżą w domu, bo to też, że pojedziemy z powrotem…..
Myślała Pani, że Pani wróci?
- Myślałam, że wrócę z powrotem, ale aż tak nie tęskniłam, mąż bardzo. Może dlatego, że
jego rodziny tu było mało. Kuzynki jego tutaj były. Miał sześć sióstr stryjecznych. To dzieci
jego ciotki, też sześć córek i jeden syn i on miał tak samo. Miał tutaj do kogo jechać. Oni nas
bardzo serdecznie przyjęli, kiedy przyjechaliśmy oni nas gościli, przyjmowali, wszędzie
oprowadzali. Teatr poznałam w Sopocie, pierwszy raz poszłam tu do teatru. W Wilnie byłam
parę razy w tej filharmonii, ale tutaj poszłam do naszego teatru kameralnego i jeszcze na tego,
jak on… Mazurkiewicz! No jak to był ten tytuł, zaraz sobie przypomnę, Mazurkiewicz, bój
się Boga, jak on nawracał panienkę, która syna jego sprowadzała.
Jaki Pani Gdańsk zapamiętała? Który to był rok?
- 1958. A jaka Warszawa była! To w Warszawie jak my staliśmy na dworcu, to ja byłam
przerażona. Same gruzy. Tam gdzie ja wyszłam trochę pochodzić, gdzie ten wagon stał to
same gruzy były. Gdańsk tak samo. Jeszcze tu nad Motławą to gruzy, a gruzy były jeszcze.
Tam było wszystko nieuporządkowane. Wszystko to budowało się jeszcze na naszych oczach.
Warszawy to ja nie poznaję. Warszawa znowu taka sama zburzona, jak się jedzie, z naszej
strony, koleją. Ja, w zeszłym roku jechałam do tego do Żyrardowa i jak się dojeżdża, z naszej
strony, to od Działdowa zaczyna się przebudowa, to tak jak po wojnie. Wszystko przekopane,
zniszczone, bo nowe budują drogi i objazdy. Coś niesamowitego, ojej to ta sama Warszawa
jak przyjechałam. Co mam tutaj na te pytania odpowiedzieć?
My nie mamy takiej świadomości tego co Pani przeżyła i o co należałoby się zapytać. Co
jest jeszcze ważne?
- Tylko polskość została. Ta którą wpojono nam jako dzieciom. To jest bardzo ważne, jednak
patriotyzm dla tej młodzieży trzeba wpajać. Ja pamiętam trzydziesty piąty albo trzydziesty
szósty rok. Pamiętam, w piątej klasie, chyba, my mieliśmy szkołę taką sześcioklasową, na
jedenastego listopada poszliśmy pod gminę, do tych małych Solecznik. Jak krzyczeliśmy to
zaczynały się trochę te rozruchy niemieckie. A my krzyczałyśmy: Nie oddamy ani guzika od
munduru dla Niemców. To jak dziś pamiętam. Taki był patriotyzm w polskich szkołach. Takie
dobre te panie były. Pani Lisowska moja pani nauczycielka, była polonistka, którą naprawdę
bardzo miło wspominam. Ona przyjechała do Warszawy Była wielką patriotką. Panie
(nauczycielki) były inteligentne, tak ładnie tę młodzież uczyły. Przecież to była taka ciemnota
Z tych wiosek były dzieci, nie znające, jak to się mówi, dobroci. Tylko praca i harówka, a jak
ładnie uczyły dzieci patriotyzmu…
Pamięta Pani jak wyglądał ten pociąg?
- O jaki długi! Długi, duży pociąg. Do każdego towarowego pociągu doczepiali wagony.
To były towarowe wagony? Jak się siedziało w tych pociągach?
-Towarowe wagony! Ławki były, łóżeczko polowe, takie rozkładane mieliśmy. Ciotka spała
na tym łóżku, a my, w tym wagonie mieliśmy posłane. Pierzyna była i jakąś i kołdrą było
zasłane wiec spaliśmy. Jak gdzieś wagon zatrzymywał się, to patrzyliśmy gdzie co jest, czy
jest woda. Coś tam, się wypiło, a jedzenie… Ja nie wiem co my tam mieliśmy ze sobą, coś
jedliśmy. Ale gotować, nie gotowaliśmy nic. Jakaś herbata była, chyba w termosie, o ile
pamiętam. Coś tam zjadłyśmy i dalej jechaliśmy. Po pacierzu jaki odmówiłyśmy z ciotką
rozmawiałyśmy.
Pamięta Pani jakiś szczególny zapach albo kolor w tym pociągu?
- Nie, nie pamiętam.. To był ładny okres. Początek czerwca. Ostatnie dni maja.
Poznała Pani kogoś w tym pociągu?
- Nie. Dużo było ludzi na tym punkcie. Już potem było nas bardzo dużo. Kontrolę pamiętam,
jak przyszli ci Rosjanie, dość szczegółowo patrzyli. Jedną czy dwie paczki otworzyli, ale już
tak bardzo szczegółowo nie przebierali. A dużo tych wagonów było potem na tej granicy.
Poprzyjeżdżały. To my nie byliśmy sami.
Umiałaby Pani nam jeszcze ze swoich przeżyć, opowiedzieć o sobie?
- Bardzo mi było przykro, jak na początku przyjechałam. Ten akcent wileński jest taki tego…
Ja wstydziłam się nawet pójść do sklepu i krem sobie kupić. Tak sobie mówię: Jak ja się
wysłowię? Jak ja będę mówiła? Potem stopniowo przyzwyczaiłam się do tego mojego
śpiewnego głosu. Już potem sobie nic z tego nie robiłam. Już jak podrosła ta moja
dziewczynka, poszłam, do Gdyni, na kurs maszynopisania. Polski język i maszynopisanie
bardzo dobrze mi szły. Skończyłam ten kurs, bo już chciałam do jakiejś pracy się dostać, ale
myślę sobie tak: Gdzie ja tu pójdę, co ja tu mogę robić? W sklepie pracowałam , a tam
pracowało się dość ciężko. Takie moje niesympatyczne przeżycie, kiedy ja tu się dostałam.
Były dwie ekspedientki, w sklepie tu na Malczewskiego, a ja taka uczciwa z zasady, że
nikomu nie wezmę nic, ani grosika, a one mnie dwie oskarżyły, że ja podbieram pieniądze.
Był remanent i manko wyszło. A ja widziałam jak tej kierowniczki mąż, na zapleczu, z
fartucha wyciągał pieniądze i tam liczył. Ja powiedziałam tej kierowniczce, a ta kierowniczka
odpowiedziała: Niech pani ekspedientek pilnuje, a nie mojego męża. Potem było strasznie
przykro, poszłam do tego biura i powiedziałam, że nie chcę tam pracować. Oni mnie
przenieśli do innego sklepu, na Wyścigi. Tym dziewczynom było bardzo przykro i przyszły
przeprosić. Ja mówię: Teraz wy przepraszacie? Co mi z tego? I jeszcze jedna, która tam
pracowała, była tutejsza, sopocianka. Wiedząc, że mamy pieniądze przyszła i mówi: Niech mi
pani pożyczy dwa tysiące złotych. Brat przysłał jej z Niemiec dywany i ona musiała zapłacić
za nie cło. Ja, taka naiwna, mówię: A kiedy ty mi oddasz? Odparła: No jak tylko sprzedam
dywany to oddam! Porozmawialiśmy z Wacławem i daliśmy te dwa tysiące złotych. A to
oszustka, naciągnęła nas na te dwa tysiące. Tylko, że potem ja jej nie podarowałam tego. Ona
niedaleko nas mieszkała, na Winnickiego. Przez dwa lata ona mi, po sto złotych oddawała, ale
jeszcze na tyle porządna była, że oddawała. Ja mówię: Widzisz? Jaka ty uczciwa? Mnie
oczerniliście, ode mnie pieniądze wyciągnęłaś. A teraz nawet nie chcesz oddać. Ty na miejscu
mieszkasz i tobie lżej, a ja ciężko pracowałam. Na tych Wyścigach już mi się bardzo dobrze
pracowało. Pracowałam aż do urodzenia córki. Gdy poszłam na ten kurs, było mi bardzo
dobrze. Dostałam się, do pracy, do Gdańskiego Przedsiębiorstwa Robót Drogowych, na Długą
w Gdańsku. Ono do dziś tam jest. I dostałam się tam na maszynopisanie. Ale po paru
tygodniach, dwa tygodnie chyba tam pracowałam, przylatują takie moje znajome wilnianki.
One już w dużym teatrze. Teatr na Targu Węglowym został już otwarty i one dostały się tam,
jako. Gdy dowiedziały się, że kasjerka, z kasy, z Sopotu idzie już na emeryturę i szukają
kasjerki, przylatują do mnie: Rzuć w cholerę to pisanie! Waciu na chleb zarabia! Będziesz tu
w kasie pracowała, bliziutko na miejscu. Ja mówię: Tak wam się zdaje, no przecież to przykro
tak… Już potem zapoznałam tą panią, wiedziałam, że ona jest kadrową. Poszłam zobaczyć do
tego teatru czy oni mnie przyjmą. Pan dyrektor, spod okularów, popatrzył, kadrowa siedzi.
No niech pani składa. Ja mówię tak: Ale ja jestem w kropce, bo ja pracuję. Odpowiedziano:
Proszę składać. Złożyłam te papiery, idę do tej kadrowej w tym Przedsiębiorstwie Robót
Drogowych i mówię: Proszę panią, taka i taka sprawa. A ona odpowiedziała, że tam mogę
tyle nie zarobić, ale na miejscu. To jednak nie dojazd do Gdańska, a na miejscu w kasie. Dwie
minutki drogi: Ja bym też tak to zrobiła. Zostawiłam tę pracę i poszłam do teatru. Pracowałam
tam siedemnaście lat.
Jak pracowałam w tej kasie to wiele wyczuwałam, że są wilnianki albo dzieci z
Wileńszczyzny.
Takim sposobem dostałam się do teatru i byłam bardzo zadowolona. Tam bardzo słabe były
zarobki. Teraz mam bardzo słabą emeryturę z tego tytułu, ale jak były imprezy, Niemen,
Bajor to my potrafiliśmy tam po dwadzieścia pięć tysięcy zarobić. Dziesięć procent zostawało
dla nas, za bilety. Jak ktoś chciał bilet to też zostawił te pięć złotych. Bilety były tanie, dwa
złote, trzy złote, pięć złotych. Uzbierało się. Było bardzo dobrze i wesoło. Teraz znam
wszystkich aktorów. Miło się wspomina. Tutaj mieszka Dębkowski Miła praca była, już
potem nie chciałam nigdzie iść.
Kiedy mąż pogodził się, że już nie wrócicie tam?
- Pogodził się. On był bardzo zadowolony. Przez jakiś czas nie można tam było jeździć.
Pojechaliśmy tam w latach sześćdziesiątych, w sześćdziesiątym ósmym lub sześćdziesiątym
dziewiątym. Mąż potem mówił, że dobrze zrobiliśmy wyjeżdżając. Jak już był biedny, chory i
nie miał pamięci, mówił: To pojedziemy do Dajnowy. On też miał bardzo ładny dom, bardzo
głęboką studnię mieli i bardzo dobrą wodę. Tę wodę pamiętał, bo tak to nie miał pamięci. Ja
mówię: Wacek, no dobrze. Ale jak my sobie poradzimy, jak ty nabierzesz tej wody ze studni?
On na to: A czemu ja nie nabiorę? Pytałam: A czy ty drzew narąbiesz? Przecież tam piece,
trzeba palić. To się zamyślał. Potem biedny nie miał już pamięci przez pięć lat. Opiekowałam
się nim, ale co zrobisz. Każdy musi swoje przeżyć.
Ja bardzo przeżyłam ten siedemdziesiąty rok, to powstanie, jak to się nazywa… No….
pobicie tych ludzi. Wierzyłam bardzo w tę Polskę, że w niej tak dobrze, że wszystko jest i
kupić można. Kiedy zobaczyłam te czołgi, karabiny nastawione…..Pojechałam do Gdańska,
gdzie te koleżanki mieszkały, jedna na Stogach, druga koło kościoła na Elbląskiej. Jak ja
chciałam do niej dojść, to już nie mogłam. Doszłam do teatru i miałam takie oczy od tego
gazu. Wszystko powybijane. Powiedziałam: O nie! To żadna Polska. To taki sam komunizm
jak i tam. Już wtedy nie wierzyłam w żadną partię. Już wtedy było dość! A do tej pory byłam
jeszcze taka podbudowana tą polskością. Straszne to były przeżycia. Trzy kilo schudłam
wtedy. Latałam od koleżanki do koleżanki. Dowiadywałam się co, gdzie i jak. Bo ja nie
mogłam się z tym pogodzić. No jak? Żeby Polak na Polaka tak strzelał, zabijał? Straszne.
Ile miała Pani lat jak wyszła za mąż?
- Dwadzieścia siedem, staro wyszłam. Mąż miał trzydzieści sześć, dużo, ale dlatego to było
takie trwałe małżeństwo. Przeżyliśmy razem pięćdziesiąt jeden lat. Nie myśleliśmy, kiedy
nasze dziecko dorastało. Tylko jedno było. Stół, w kuchni, był trochę wyższy, a ona taka
malutka. Biedna miała zwichnięcie w stawach biodrowych, bo był kleszczowy poród. Może
wyciągnęli tę nóżkę źle, a może taka wada była. Ona siedziała prawie rok, w gipsie, to była
męczarnia. Kiedy chodziła, zastanawialiśmy się, czy doczekamy, gdy ona do tego stołu
dorośnie. Dorosła, wychowaliśmy i doczekaliśmy się wnuków. Pięćdziesiąt jeden lat razem
przeżyliśmy.
Jak się Państwo poznali?
- To było bardzo śmieszne poznanie, a miałam różnych kawalerów i takich, i takich. A to był
poprzednio przewodniczący, a to był gospodarz….. Dobry był gospodarz, ale ja już byłam tak
bardzo wyszczekana, że się nie patyczkowałam. Teraz to jestem bardziej stonowana. Nie
powiem nikomu, jak widzę, że coś źle robi, to tak oględnie. Kiedyś coś powiedziałam to
matka, tego przewodniczącego, narzeczonego niby, powiedziała: A my ciebie baliśmy się, że
ty jesteś taka dość pyskata. A ty taka fajna kobieta. Ale o mężu miało być. Już było trochę
lepiej, zaczęliśmy pracować. Mój brat i koleżanka pojechali aż do Rygi, ponieważ nie można
było kupić rowerów na Wileńszczyźnie. W Rydze były rowery. Kupili dwie damki, ona sobie,
mnie brat kupił. Załadowali je na bagaż i przesyłali z Rygi do Stasił. My pojechałyśmy z
koleżanką odebrać te rowery, a ten mój mąż i jego kolega pracowali przy remoncie drogi.
Tacy wysocy chłopcy, jeden blondynek, drugi, ten mój mąż, szatyn. Widząc, że dziewczyny
rowery odbierają, pomogli te damki złożyć. Zapytali się skąd my, zaczęli rozmawiać.
Umówili się z nami, że przyjadą do nas w niedzielę. Czekałyśmy, czy przyjadą czy nie
przyjadą. Przyjechali i takie było poznanie. Dosyć długo chodziłam z tym swoim mężem,
chyba trzy lata. Gdy już mieliśmy się pobrać mama zmarła. Ja mówię: Jak już chodziliśmy te
dwa lata to poczekamy niech już ta żałoba odejdzie. Jak już nie pobraliśmy się teraz, to
jeszcze poczekamy. Chodziliśmy potem ze sobą. Takie poznanie. Rowery były przyczyną
(śmiech).
W jakim wieku, był mąż jak umarł?
- Osiemdziesiąt osiem lat miał. Ładny miał wiek, jak to się mówi. Dużo przeżyliśmy
wspólnie. Także trzeba w starszym wieku wychodzić za mąż. Dziewczynki wychodźcie
później za mąż. (…)
Dziękujemy bardzo, wymęczyliśmy Panią…
- Nie! Mnie miło było.

Transkrypcja - Cyfrowe Archiwum Pomorskich Kresowiaków

Transkrypt

Podobne dokumenty