docraportu - Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy
download 
Reklamacja Transkrypt
raportu - Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy
PROJEKT UE RIVER SHIELD RS/PL/WP5.1/R.2 „OCHRONA WÓD PRZED AWARYJNYMI ZANIECZYSZCZENIAMI PRZEMYS ŁOWYMI” Raport PROPOZYCJE DALSZYCH DZIAŁAŃ I NIEZBĘDNYCH INWESTYCJI W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM, Z UWZGLĘDNIENIEM WYNIKÓW UZYSKANYCH W RAMACH PROJEKTU RIVER SHIELD Autorzy: Marek Demidowicz Tomasz Parada Jarosław Śliwiński Zenon Zajdlic Gorzów Wlkp. kwiecień 2008 1 SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE ………………………………………………….......….. 4 II. KOMENDA WOJEWÓDZKA PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ W GORZOWIE WLKP. ………………………………………………. 5 1. Stan istniejący …………………………………………………….….………. 5 1.1. Działania prewencyjne …………………………………………….……….. 5 1.2. Działania operacyjne ……………………………………………….………. 9 2. Propozycje dalszych działań ………………………………………….….…. 11 2.1. Działania kontynuowane ………………………………………….……… 12 2.2. Działania krótkookresowe …………………………………………….….. 12 2.3. Działania średniookresowe ………………………………………….……. 12 2.4. Działania długookresowe …………………………………………….…… 13 III. LUBUSKI URZĄD WOJEWÓDZKI W GORZOWIE WLKP. – WYDZIAŁ BEZPIECZEŃSTWA I ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO ………..…… 15 1. Stan istniejący ……………………………………………………………..… 15 2. Propozycje dalszych działań ……………………………………………..….. 22 Działania krótkookresowe ……………………………………………..…... 23 Działania średniookresowe ……………………………………………..….. 23 Działania długookresowe ………………………………………………..…. 24 IV. WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W ZIELONEJ GÓRZE …………………………………………………………………….… 25 1. Stan istniejący ………………………………………………………………… 25 Zapobieganie ………………………………………………………………... 25 Działanie w przypadku wystąpienia awarii ……………………………….… 29 Likwidacja skutków awarii ………………………………………………….. 32 Sprawozdawczość ………………………………………………………….... 32 2. Propozycje dalszych działań i niezbędnych inwestycji …………………..….... 33 2.1. Działania kontynuowane ……………………………………………….……. 33 2.2. Działania krótkookresowe ………………………………………………..….. 34 2.3. Działania średniookresowe ………………………………………………..…. 35 2.4. Działania długookresowe …………………………………………………...... 36 2 V. PRZEDSIĘBIORSTWO EKSPLOATACJI RUROCIĄGÓW NAFTOWYCH „PRZYJAŹŃ” S.A. ………………………. ………….…………………….… 39 1. Stan istniejący ……………………………………………………………….… 39 2. Propozycje dalszych działań ……………………………………...……..…….. 40 Działania krótkookresowe ……………………………………………….….. 40 Działania średniookresowe …………………………………………...…..…. 42 Działania długookresowe ………………………………………………..….. 42 VI. ZAKŁAD ENERGOELEKTRYCZNY ENERGO-STIL SP. Z O.O. ………..… 43 1. Stan istniejący ……………………………………………………………….… 43 2. Propozycje dalszych działań …………………………………………….….…. 44 2.1. Działania krótkookresowe …………………………………………….….…. 44 2.2. Działania średniookresowe …………………………………..……….…...… 45 2.3. Działania długookresowe ………………………………………………....… 45 VII. POSUMOWANIE ……………………………………………………….……. 46 Tabele końcowe Tabela 1. Kierunki dalszych działań – Państwowa Straż Pożarna ………………….. 48 Tabela 2. Kierunki dalszych działań – Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego ……..… 49 Tabela 3. Kierunki dalszych działań – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze ………..……………………………………. 50 Tabela 4. Kierunki dalszych działań – Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych „Przyjaźń” S.A. ………………………………..… 51 Tabela 5. Kierunki dalszych działań – Zakład Energoelektryczny ENERGO-STIL Sp. z o.o. ………………………………………………………………..…. 52 3 I. WPROWADZENIE Niniejsze opracowanie powstało jako efekt realizacji programu River Shield w województwie lubuskim w latach 2006-2008. W pracach nad raportem udział wzięli przedstawiciele Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej, Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego i Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska. Zawarto tu skondensowany opis stanu istniejącego, w szczególności opisano podstawy prawne działania i kompetencje poszczególnych służb i organów administracji, przytoczono procedury działania w poszczególnych fazach tj. przed, w trakcie i po wystąpieniu poważnej awarii, szczególnie ze skutkami w postaci zanieczyszczenia wód powierzchniowych. Opisano także zagrożenia i stan zabezpieczeń w zakładach, które zostały zaliczone do stwarzających zagrożenie dla wód powierzchniowych: Przedsiębiorstwa Eksploatacji Rurociągów Naftowych „Przyjaźń” S.A. i Zakładu Energoelektrycznego ENERGO-STIL Sp. z o.o. w Gorzowie Wlkp. Podstawowym zadaniem stojącym przed zespołem autorów było jednak wypracowanie propozycji dalszych działań i inwestycji w województwie lubuskim w zakresie ochrony wód powierzchniowych przed awaryjnym zanieczyszczeniem i zwalczania skutków tych zanieczyszczeń. Propozycje przedstawiono w ujęciu krótko, średnio i długookresowym oraz wybrano zadania priorytetowe (wyróżnione wytłuszczonym drukiem w tabelach na końcu opracowania). Autorzy zdają sobie sprawę, że jest to tylko próba zebrania i wyartykułowania tych potrzeb i że do ich realizacji niezbędne będzie m.in. zapewnienie źródeł finansowania, wykonanie projektów technicznych lub podjęcie prac legislacyjnych. 4 II. KOMENDA WOJEWÓDZKA PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ W GORZOWIE WLKP. Komenda Wojewódzka PSP ul. Wyszyńskiego 64 w Gorzowie Wlkp. 66-400 Gorzów Wlkp. tel.: 095 733 83 00 fax: 095 733 83 60 [email protected] http://straz.gorzow.pl/ 1. Stan istniejący Państwowa Straż Pożarna jest zawodową, umundurowaną i wyposażoną w specjalistyczny sprzęt formacją, przeznaczoną do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami. Centralnym organem administracji rządowej w sprawach organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego oraz ochrony przeciwpożarowej jest Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej, podległy ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych. Podstawowymi aktami prawnymi związanymi z funkcjonowaniem i kompetencjami Państwowej Straży Pożarnej są: ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej tj. (Dz. U. Nr 96, poz. 667 z 2006 r. ze zm.) oraz ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 147, poz. 1229 z 2002 r. ze zm.). Działalność PSP w zakresie przeciwdziałania zanieczyszczeniom awaryjnym jest realizowana w 2 podstawowych obszarach: 1. działania prewencyjne, 2. działania operacyjne. 1.1. Działania prewencyjne Zasady działania, zakres i kompetencje dla organów państwowej straży pożarnej ustala ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. Nr 96, poz. 667 z 2006 r. ze zm.) oraz z 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Poś) (tekst jednolity: Dz. U. Nr 25, poz. 150 z 2008 r.) wdrażająca Dyrektywę Rady Europy SEVESO II. 5 W związku z powyższym w zakresie kompetencji ustawowych komendant powiatowy PSP rozpoznaje zagrożenia pożarowe i innych miejscowe zagrożenia, natomiast Komendant Wojewódzki i powiatowy przyjmują zgłoszenie zakładu o dużym bądź zwiększonym ryzyku poważnej awarii przemysłowej. Art. 250 ust. 1 ustawy - Poś Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku jest obowiązany do zgłoszenia zakładu właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej. Art. 250 ust. 5 ustawy - Poś Każda istotna zmiana ilości lub rodzaju substancji niebezpiecznej albo jej charakterystyki fizykochemicznej, pożarowej i toksycznej, zmiana technologii lub profilu produkcji oraz zmiana, która mogłaby mieć poważne skutki związane z ryzykiem awarii, w stosunku do danych zawartych w zgłoszeniu, o którym mowa w ust. 1, powinna zostać zgłoszona właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej w terminie 14 dni przed dniem jej wprowadzenia. Kolejnym istotnym uprawnieniem PSP jest przyjmowanie programów zapobiegania poważnym awariom, do przedłożenia których są zobowiązane zakłady zwiększonego i dużego ryzyka awarii. Art. 251ust. 3 ustawy - Poś Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku przedkłada program zapobiegania awariom właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej oraz wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska co najmniej na 30 dni przed dniem uruchomienia nowego zakładu lub jego części albo w terminie 3 miesięcy od dnia zaliczenia istniejącego zakładu do zakładu o zwiększonym ryzyku lub do zakładu o dużym ryzyku. Uruchomienie zakładu o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku może nastąpić po upływie 14 dni od dnia otrzymania przez właściwy organ Państwowej Straży Pożarnej programu zapobiegania awariom, jeśli w tym terminie organ ten nie wniesie sprzeciwu w drodze decyzji. Kolejnym aspektem prewencji jest przyjmowanie raportów o bezpieczeństwie, które opracowują i przedkładają do organu PSP zakłady dużego ryzyka awarii. 6 Art. 254 ust. 1 ustawy - Poś Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do przedłożenia raportu o bezpieczeństwie właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej co najmniej na 30 dni przed dniem uruchomienia nowego zakładu lub jego części albo w terminie roku od dnia zaliczenia istniejącego zakładu do zakładu o dużym ryzyku. Raport o bezpieczeństwie oraz jego zmiany zatwierdzane są w drodze decyzji przez Komendanta Wojewódzkiego PSP, po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Tak więc w przypadku nie przedłożenia w ustawowym terminie właściwy organ PSP może wydać decyzję: nakazującą usunięcie w określonym terminie stwierdzonych uchybień lub wstrzymującą uruchomienie albo użytkowanie instalacji, jeżeli stwierdzone uchybienia mogą powodować ryzyko wystąpienia awarii przemysłowej (na podstawie art. 373 ust. 1 ustawy – Poś). Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku, przed dokonaniem zmian w ruchu zakładu mogących mieć wpływ na wystąpienie zagrożenia awarią przemysłową, jest obowiązany do przeprowadzenia analizy programu zapobiegania awariom i wprowadzenia, w razie potrzeby, zmian w tym programie. Prowadzący zakład jest obowiązany do przedłożenia komendantowi powiatowemu PSP zmian w programie zapobiegania awariom. Kolejną, istotna delegacja ustawową jest możliwość ustalania, w drodze decyzji, przez Komendanta Wojewódzkiego grupy zakładów o dużym lub zwiększonym ryzyku, w przypadku, gdy zakłady mogą oddziaływać na siebie w wyniku wystąpienia awarii w którymkolwiek z nich. Art. 258 ust. 1 ustawy - Poś Komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej może ustalić, w drodze decyzji, grupy zakładów o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku, których zlokalizowanie w niedużej odległości od siebie może zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia awarii przemysłowej lub pogłębić jej skutki, w szczególności ze względu na skoncentrowanie posiadanych rodzajów, kategorii i ilości substancji niebezpiecznych. Komendant Wojewódzki jest organem właściwym do przyjęcia wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego oraz danych niezbędnych do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, o ile zagrożenie ze strony zakładu wykracza poza teren, do którego zakład posiada tytuł prawny. 7 Art. 261 ust. 1 pkt 2 ustawy Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do - Poś dostarczenia komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego, z uwzględnieniem transgranicznych skutków awarii przemysłowych. Art. 261 ust. 2 ustawy - Poś Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do przedłożenia wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej co najmniej na 30 dni przed dniem uruchomienia nowego zakładu lub jego części albo w terminie roku od dnia zaliczenia istniejącego zakładu do zakładu o dużym ryzyku. Prowadzący zakład o dużym ryzyku niezwłocznie zawiadamia Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej o przeprowadzonej analizie wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego i o jej rezultatach. Prowadzący zakład o dużym ryzyku jest obowiązany do dostarczenia Komendantowi Wojewódzkiemu wykazu zawierającego dane o rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznych znajdujących się na terenie zakładu, a także do corocznego aktualizowania wykazu, według stanu na dzień 31 grudnia, w terminie do końca stycznia roku następnego. PSP prowadzi rozpoznawanie zagrożeń nie tylko w obszarze poważnych awarii ze strony zakładów zidentyfikowanych na podstawie czynności kontrolnych ale również i innych, które, na postawie wiedzy ogólnej i doświadczenia operacyjnego PSP, są lub mogą być w przyszłości przyczyną zanieczyszczenia wód, tj.: − miejsc wydobycia kopalin, − szlaków żeglugi śródlądowej, − rurociągów zlokalizowanych w obrębie cieków, − przepraw przez rzeki, − tras komunikacyjnych zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie rzek, − terenów zurbanizowanych. Instrumentem identyfikacji zagrożeń jest katalog zagrożeń województwa lubuskiego będący źródłem wiedzy nie tylko o instalacjach procesowych, ale również o obiektach inżynieryjnych oraz trasach komunikacyjnych mogących stanowić istotne zagrożenie dla środowiska. 8 1.2. Działania operacyjne Każdy, kto zauważy wystąpienie awarii, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz jednostkę organizacyjną Państwowej Straży Pożarnej lub Policji albo wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Prowadzący zakład o zwiększonym ryzyku lub o dużym ryzyku w razie wystąpienia awarii przemysłowej jest obowiązany do natychmiastowego zawiadomienia o tym fakcie właściwego organu Państwowej Straży Pożarnej. W przypadku zakładów zidentyfikowanych jako stwarzające duże bądź zwiększone ryzyko postępowanie organów PSP jest dwutorowe. W przypadku zakładów nieposiadających zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych PSP realizuje zadania statutowe wynikające z przepisów odrębnych. W przeciwnym wypadku Komendant Wojewódzki w razie zagrożenia awarią przemysłową lub jej wystąpienia niezwłocznie przystępuje do realizacji zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego. Realizacja działań związanych z ratownictwem ekologicznym na wodach śródlądowych wiąże się z koniecznością użycia dużej ilości specjalistycznego sprzętu, który umożliwi podjęcie optymalnych działań. Wyróżnia się następujące fazy działań: Faza I – ograniczenie wielkości rozlewu. Celem jest przeciwdziałanie nadmiernemu rozpływaniu się oleju na powierzchni wody przy równoczesnym pogrubianiu jego warstwy. Zadanie to realizuje się za pomocą zapór elastycznych lub sztywnych. Faza II – usuwanie oleju z powierzchni wody. Celem jest usunięcie ze środowiska wodnego jak największej ilości oleju z jak najmniejszą ilością wody. Faza III – gromadzenie mieszaniny wodno-olejowej. Celem jest zgromadzenie oleju wraz z towarzyszącą mu wodą na miejscu akcji bez nadmiernej dewastacji brzegu, przy użyciu beczek, zbiorników, cystern itp. Faza IV – doczyszczanie powierzchni wody. Celem jest usunięcie śladowych ilości oleju, których nie udało się usunąć zbieraczami oleju, najpowszechniejszą metodą jest sorpcja. Faza V – obróbka zebranej mieszaniny wodno-olejowej. Celem jest oddzielenie oleju od wody. W najprostszej wersji separacji dokonuje się w odpowiednio wykopanych i przygotowanych dołach sorpcyjnych lub w 9 separatorach polowych. W obu przypadkach oddzieloną wodę odprowadza się do rzeki (jeziora), zaś olej wywozi się lub spala na miejscu akcji. Warunkiem powodzenia w działaniach ratownictwa ekologicznego jest możliwie najszybsze powstrzymanie rozprzestrzeniania się plamy olejowej na powierzchni wody. Sposób postępowania w przypadku rozlewu substancji ropopochodnych zależy od dwóch głównych czynników. Od stanu konsystencji wynikającej z lepkości oleju oraz miejsca rozlewu. W zależności od lepkości produkty ropopochodne możemy podzielić na: − substancje lekkie (benzyna, nafta), − substancje o średniej lepkości (olej napędowy), − substancje smoliste (mazuty, gudrony). Zasady wyboru miejsca na budowę pola operacyjnego: − usytuowanie w miejscu zwolnionego przepływu nurtu powierzchniowego, − miejsce powinno zapewniać bezpieczny i wygodny dostęp do wody, − miejsce powinno posiadać dobrze skomunikowane zaplecze z dużym placem manewrowym, − miejsce powinno zapewniać dobry dostęp do źródeł energetycznego zasilania, − miejsce powinno zostać wyznaczone po analizie prędkości płynięcia czoła plamy, która wynosi, w zależności od szerokości rzeki od 60% do 80% prędkości nurtu. Istotnym elementem w działalności PSP są realizowane cyklicznie ćwiczenia praktyczne na wodach, z reguły płynących, których podstawowym celem jest − doskonalenie umiejętności prowadzenia, kierowania i koordynacji działań ratowniczych, − doskonalenie systemów alarmowania, współdziałania i dowodzenia różnymi służbami na miejscu akcji, − współdziałanie służb ratowniczych województwa lubuskiego w ramach zintegrowanego systemu ratowniczego, − sprawdzenie stanu gotowości do działań sił i środków wchodzących w skład Centralnego Odwodu Operacyjnego i Wojewódzkiego Odwodu Operacyjnego oraz innych podmiotów ratowniczych, − doskonalenie umiejętności alarmowania strony niemieckiej w przypadku zdarzeń w strefie przygranicznej, − współpraca pomiędzy polskimi i niemieckimi służbami ratowniczymi w przypadku awarii w strefie przygranicznej, 10 − demonstracja możliwości taktyczno-technicznych jednostek ratowniczo-gaśniczych w likwidacji katastrof ekologicznych. 2. Propozycje dalszych działań W trakcie prac nad niniejszym opracowaniem zidentyfikowano tak długą listę potrzeb o różnej wadze i znaczeniu, od bardzo drobnych zakupów do poważnych inwestycji, że postanowiono zweryfikować ją pod względem ważności potrzeb. Wszystkie podane poniżej propozycje dalszych działań i zakupów inwestycyjnych są zadaniami priorytetowymi. 2.1. Działania kontynuowane Najważniejsze zadania kontynuowane to realizacja ustawowych zadań jednostek PSP w zwalczaniu skutków poważnych awarii oraz utrzymanie stałej gotowości do realizacji tych zadań: a) utrzymanie stałej gotowości grup specjalistycznych, b) prowadzenie ćwiczeń i manewrów, c) nadzór nad przestrzeganiem przepisów w zakładach objętych dyrektywą SEVESO II oraz innych wykorzystujących w procesie technologicznym substancje niebezpieczne, zlokalizowanych przy rzekach, d) pozyskiwanie informacji o stanie obiektów hydrotechnicznych, e) wymiana informacji ze stroną niemiecką, f) udział w szkoleniach i konferencjach, g) monitorowanie stanu stałych punktów stawiania zapór. 2.2. Działania krótkookresowe Wydzielenie kanału łączności bezprzewodowej dla służb ratowniczych oraz zapewnienie sprzętu do jego obsługi. Na czas działań ratowniczych KW PSP w Gorzowie Wlkp., w celu zorganizowania sprawnej łączności podczas współdziałania pomiędzy służbami, udostępnia radiotelefony dla służb współdziałających, umożliwiając prowadzenie łączności radiowej na terenie działań. Uruchomienie dodatkowych kanałów usprawni organizację łączności na potrzeby akcji, w 11 których udział bierze duża ilość służb. Wymaga to zgody Urzędu Regulacji Telekomunikacji w Warszawie. Nawiązanie współpracy ze specjalistami z zakresu ratownictwa chemiczno-ekologicznego. Wytypowanie specjalistów oraz podpisanie odpowiednich dokumentów na zasadzie porozumień i powołanie ich na specjalistów wojewódzkich. Osoby te w ramach współpracy będą stanowić wsparcie merytoryczne w zakresie likwidacji skutków zdarzeń. Odpowiednie dane dot. specjalisty zapisane zostaną w Systemie Wspomagania Dowodzenia, w Wojewódzkim Stanowisku Koordynacji Ratownictwa w Gorzowie Wlkp. Właściwy do danych zagrożeń specjalista powiadamiany będzie o zdarzeniu w przypadku potrzeby zasięgnięcia jego opinii. Podjęcie starań w celu uzyskania map cyfrowych głównych rzek KW PSP w Gorzowie Wlkp. nie posiada map cyfrowych umożliwiających określenie dokładnej długości rzek i innych akwenów. Pozyskanie map wymaga nakładu finansowego na ich zakup oraz na zakup oprogramowania wraz z certyfikowanymi szkoleniami. 2.3. Działania średniookresowe Identyfikacja potencjalnych miejsc emisji skażeń wody na terenie województwa. Obecnie zarówno ograny PSP, jak i inne współdziałające służby i inspekcje nie posiadają kompletnej ewidencji miejsc, w których używane są w procesie technologicznym substancje mogące spowodować potencjalne zagrożenie dla cieków. Brak jest także odpowiednich narzędzi prawnych do wykonania takiego wykazu. Zgodnie z obowiązującymi zapisami ustawy Prawo ochrony środowiska prowadzenie takiej bazy ogranicza się do zakładów zwiększonego i dużego ryzyka dużej awarii przemysłowej posiadającej toksyczne środki przemysłowe w znaczących ilościach. Posiadanie pełnego wykazu potencjalnych źródeł emisji substancji niebezpiecznych w znaczący sposób może ułatwić identyfikację i lokalizację zdarzenia i ograniczyć w czasie negatywne jej działanie na środowisko. Stworzenie wykazu miejsc emisji skażeń wody po stronie niemieckiej. Mając na względzie fakt, że województwo lubuskie przez rzekę Odrę graniczy z Niemcami, potrzebna jest wzajemna wymiana informacji o potencjalnych zagrożeniach po obu stronach granicy. Szeroka wiedza w zakresie możliwości wystąpienia określonych 12 zagrożeń pozwoli na przygotowanie służb ratowniczych do prowadzenia skutecznych działań odpowiednio do występującego zagrożenia. Zwiększenie stanów etatowych komórek kontrolno-rozpoznawczych komend powiatowych/miejskich PSP. W większości jednostek organizacyjnych PSP województwa lubuskiego zadania związane z działalnością kontrolo-rozpoznawczą prowadzone są przez jedną osobę. Mając na względzie szeroki zakres działania, wynikający z przepisów szczególnych oraz innych zadań zleconych, potrzebne jest zasilenie tych jednostek przez wykwalifikowaną kadrę. 2.4. Działania długookresowe Zakup specjalistycznego pojazdu dowodzenia i łączności Jednym z ważniejszych zadań do realizacji długookresowej jest zakup ciężkiego samochodu dowodzenia i łączności (SCDł). Obecnie nie ma takiego pojazdu na terenie województwa lubuskiego. W zależności od wyposażenia mobilne stanowisko kierowania i dowodzenia będzie służyć do: − utrzymania łączności bezprzewodowej i przewodowej w działaniach stacjonarnych i mobilnych, − obróbkę danych teleinformatycznych oraz przesył i odbiór ich z różnych urządzeń. Z uwagi na różnorodność wykonywanych działań pojazd dowodzenia i łączności powinien składać się z modułów umożliwiających realizowanie poszczególnych zadań oraz umożliwiać ich rozbudowę bądź zmianę konfiguracji. Podstawowe moduły to: 1) telekomunikacyjny – główne zadania to zapewnienie łączności telefonicznej dla potrzeb poszczególnych zespołów, 2) radiokomunikacyjny – zapewnienie bezprzewodowej łączności radiowej, zarówno na terenie działań – łączność dowodzenia, jak i w relacjach dalekosiężnych z wykorzystaniem radioprzemiennika; zamontowane urządzenia powinny umożliwić współdziałanie poszczególnych sieci radiowych według ustalonych wcześniej reguł i zasad, 3) lokalizacji pojazdów pożarniczych ratowników – umożliwia wykorzystanie systemu do określania położenia ratowników bądź samochodów biorących udział w działaniach, 13 4) urządzeń informatycznych oraz aplikacji informatycznych – zapewnienie działania sieci Internet, zarówno LAN (Local Area Network – sieć wewnętrzna), jak i WAN (Wide Area Network – sieć zewnętrzna), oraz zapewnienie działania aplikacji ułatwiających podejmowanie decyzji bądź wizualizację dostarczonych danych, 5) zasilania i klimatyzacji – powinien zapewnić nieprzerwane działania pracujących urządzeń, zarówno na zasilaniu podstawowym, jak i awaryjnym, 6) integrujący urządzenia radiowe i telekomunikacyjne – zintegrowanie urządzeń pracujących w sieci umożliwi obsługę poprzez jednego operatora. Ważnym etapem jest również zapewnienie całodobowej obsługi pojazdu pod względem technicznym (rozwijanie samochodu i jego urządzeń na stanowisku dowodzenia) oraz obsługi dyspozytorskiej. Mimo zastosowania automatyki przemysłowej w celu przyśpieszenia bądź ułatwienia rozkładania urządzeń istnieje konieczność zwiększenia stanu etatowego KW PSP w Gorzowie Wlkp. o załogę tego pojazdu. Zakup nowego sprzętu dla grup ratownictwa wodnego i chemiczno-ekologicznego oraz prowadzenie stosownych szkoleń z zakresu jego obsługi. Do podstawowych zakupów należą łodzie motorowodne płaskodenne, 9-osobowe, z silnikami zaburtowymi, wykonane ze stopów metali lekkich. Ważnym parametrem decydującym o zakupie powinna być moc silników, która powinna umożliwiać pracę na rzekach o silnym nurcie. Obsługę łodzi powinni stanowić ratownicy posiadający odpowiednie uprawnienia. W celu ograniczenia skutków awarii chemiczno-ekologicznych konieczne jest doposażenie oraz unowocześnienie posiadanej bazy sprzętowej przez PSP na terenie województwa lubuskiego. Konieczny jest zakup: 1. sprzętu do oznaczania stężeń, 2. środków ochrony osobistej, 3. aparatów do ochrony dróg oddechowych, 4. ubrań chemicznoodpornych i gazoszczelnych, 5. zapór wraz z osprzętem, 6. urządzeń do zbierania zanieczyszczeń z powierzchni wody, 7. atestowanych środków wiążących oraz rozpraszających zanieczyszczenia. Zakup wyposażenia powinien obejmować również zakup kontenerów będących przewoźnymi magazynami na sprzęt oraz wykupienie szkoleń z zakresu obsługi powyższego sprzętu. 14 III. LUBUSKI URZĄD WOJEWÓDZKI W GORZOWIE WLKP. – WYDZIAŁ BEZPIECZEŃSTWA I ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania ul. Jagiellończyka 8 Kryzysowego Lubuskiego Urzędu 66-400 Gorzów Wlkp. Wojewódzkiego tel.: 095 711 52 49 fax: 095 711 55 50 [email protected] www.obronacywilna.gorzow.pl 1. Stan istniejący Głównym aktem prawnym nakazującym ochronę wód jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115, poz. 1229 z 2001 r. ze zm.). Znajdziemy tam zapis mówiący, że wody, jako integralna część środowiska oraz siedliska zwierząt i roślin, podlegają ochronie, niezależnie od tego czyją stanowią własność. W celu ochrony jednolitych części wód powierzchniowych podejmuje się działania polegające na unikaniu, eliminowaniu, ograniczaniu zanieczyszczenia wód, w szczególności spowodowanego przez wprowadzenie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Kolejnym bardzo ważnym aktem prawnym, który wprowadza regulacje w omawianym zagadnieniu jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. (tekst jednolity: Dz. U. Nr 25, poz. 150 z 2008 r.). Ustawa ta określa podstawowe pojęcia i definicje ochrony środowiska, z których kilka należy zacytować, mając na uwadze kwestie ochrony wód przed skażeniami. Pierwszym z nich będzie pojęcie emisji, które rozumieć należy jako wprowadzenie substancji bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi. Natomiast terminem substancja niebezpieczna określa się pierwiastki chemiczne oraz ich związki, mieszaniny lub roztwory występujące w środowisku lub powstałe w wyniku działalności człowieka, które ze względu na swoje właściwości chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mogą spowodować zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub środowiska. Substancją niebezpieczną może być surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a także substancja powstała w wyniku awarii. Emisja szkodliwych i niebezpiecznych substancji do środowiska może przebiegać jako zanieczyszczenie lub jako poważna awaria. 15 Zanieczyszczenie jest to emisja, która może być szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, może powodować szkodę w dobrach materialnych, może pogarszać walory estetyczne środowiska lub może kolidować z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska. Natomiast pod pojęciem poważnej awarii rozumie się zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej substancji niebezpiecznych, prowadzące do powstania natychmiastowego lub opóźnionego zagrożenia życia lub zdrowia ludzi, a także środowiska. Pozostając przy zapisach ustawy Prawo ochrony środowiska należy stwierdzić, iż ochrona środowiska przed poważną awarią oznacza zapobieganie zdarzeniom mogącym powodować awarię oraz ograniczenie jej skutków dla ludzi i środowiska. Prowadzący zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii, dokonujący przewozu substancji niebezpiecznych oraz organy administracji są obowiązani do ochrony środowiska przed awariami. Każdy kto zauważy wystąpienie awarii, jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym osoby znajdujące się w strefie zagrożenia oraz jednostkę organizacyjną Państwowej Straży Pożarnej albo Policji albo wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. W razie wystąpienia awarii wojewoda, poprzez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej i wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, podejmuje działania i stosuje środki niezbędne do usunięcia awarii i jej skutków, określając w szczególności związane z tym obowiązki organów administracji i podmiotów korzystających ze środowiska. O podjętych działaniach wojewoda informuje marszałka województwa. W dalszej części opracowania opisano charakter i tryb pracy struktur Wojewody reagujących na sytuacje kryzysowe na terenie województwa lubuskiego. Wojewoda zapewnia współdziałanie wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa i kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia oraz zagrożeniom środowiska. Zadanie to przypisuje Wojewodzie ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie. Natomiast w ustawie z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym odnajdziemy zapisy nakazujące Wojewodzie kierowanie działaniami związanymi z monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie województwa. Na mocy tej samej ustawy wojewodowie powołują Wojewódzkie Zespoły Zarządzania Kryzysowego (WZZK), które stanowią ich organy pomocnicze w zapewnieniu wykonywania zadań z zakresu zarządzania kryzysowego. Wojewoda Lubuski ustalił skład i sposób 16 funkcjonowania Lubuskiego WZZK dnia 6 września 2007 r. w trybie zarządzenia. Skład Wojewódzkiego Zespołu Zarządzania Kryzysowego przedstawiono na schemacie. Przewodniczący Zespołu Wojewoda Lubuski Z-ca Przewodniczącego Dyrektor WBiZK LUW Członkowie Zespołu Dyrektor Generalny LUW Komendant Wojewódzki Policji Komendant Wojewódzki PSP Wojewódzki Lekarz Weterynarii Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego Lekarz Koordynator Ratownictwa Medycznego Dyrektor Lubuskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych Komendant Lubuskiego Oddziału Straży Granicznej Szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego Zastępca Dyrektora RZGW w Szczecinie Przedstawiciel Dyrektora IMGW w Poznaniu Przedstawiciel Samorządu Województwa Lubuskiego Rzecznik Prasowy Wojewody W przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej przewodniczący Zespołu – Wojewoda Lubuski zwołuje posiedzenie Wojewódzkiego Zespołu Zarządzania Kryzysowego w trybie alarmowym (nadzwyczajnym), poprzez Centrum Zarządzania Kryzysowego, określając skład osobowy, miejsce i czas rozpoczęcia posiedzenia. Przewodniczący Zespołu może zaprosić do udziału w posiedzeniu specjalistów określonej branży w zależności od zaistniałej sytuacji. W przypadku skażenia wód substancjami niebezpiecznymi do składu Zespołu wejdzie Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska. Powiadomienia członków Zespołu i zaproszonych specjalistów o miejscu i czasie rozpoczęcia posiedzenia przekazywane są telefonicznie przez pracowników Centrum Zarządzania Kryzysowego, przy wykorzystaniu systemu komputerowego przekazywania wiadomości tekstowych (SSAPIK). Następnie informacje te, opracowywane w formie pisemnej przez kierownika Centrum Zarządzania Kryzysowego, podpisywane są przez przewodniczącego Zespołu i przekazywane przy wykorzystaniu telefaksów do członków i 17 zaproszonych specjalistów. Po zakończeniu posiedzenia sporządzany jest protokół zawierający wypracowane w trakcie posiedzenia ustalenia i wnioski. W zależności od zaistniałej sytuacji oraz wypracowanych ustaleń Wojewoda Lubuski, szefowie służb i instytucji zgodnie z posiadanymi kompetencjami kierują w miejsce zdarzenia określone siły i środki mające na celu minimalizację skutków wystąpienia zdarzenia, zwracają się z prośbą o pomoc do sąsiednich województw i instytucji centralnych. W zależności od zaistniałej sytuacji oraz wypracowanych ustaleń następuje: − podjęcie procesu czynnej koordynacji działań ratowniczych i porządkowo-ochronnych prowadzonych przez jednostki organizacyjne zaangażowane w reagowanie kryzysowe na obszarze województwa; − uruchomienie wszystkich systemów, struktur ratowniczych i procedur w celu zapewnienia bezpieczeństwa; − zabezpieczenie procesu stałej, całodobowej wymiany informacji w zakresie zagrożeń i podejmowanych działań oraz współdziałanie ze służbami (zespołami) innych organów administracji publicznej, resortów, organizacji pozarządowych i społecznych, − monitorowanie zagrożenia, jego skutków oraz prognozowanie dalszego rozwoju zdarzeń, − wypracowanie optymalnych propozycji decyzji i rozwiązań operacyjno-taktycznych mających na celu właściwe i skuteczne wykorzystanie znajdujących się w dyspozycji sił i środków ratowniczych oraz korygowanie działań podejmowanych przez stosowne służby i instytucje, − koordynacja procedur związanych z dysponowaniem sił i środków na potrzeby akcji ratowniczych ze szczebla centralnego, w tym znajdujących się w dyspozycji Ministra Obrony Narodowej (w tym przypadku Jednostki Ratownictwa Chemicznego Sił Zbrojnych) oraz z zagranicy, − przyjmowanie meldunków i informacji o stanie realizacji poszczególnych zadań, − opracowywanie raportu z prowadzonych działań. W skład Zespołu wchodzą specjaliści z różnych dziedzin i oczywistym jest, że specyfika konkretnego zagrożenia powoduje większe lub mniejsze zaangażowanie poszczególnych członków. Podział zadań i znaczenia poszczególnych służb w zależności od charakteru sytuacji kryzysowej przedstawia siatka bezpieczeństwa. Uwzględnia ona przygotowanie odpowiednich służb do podjęcia działań w konkretnej sytuacji, a także aktualne uwarunkowania prawne. 18 Zdarzenia 1. Pożary 2. Budowlane 3. Komunikacyjne 4. Chemiczno ekologiczne 5. Radiologiczne 6. Infrastruktury komunalnej Lp. Rzecznik Prasowy Wojewody Lubuskiego Lubuski Wojewódzki Konserwator Zabytków Dyrektor Urzędu Żeglugi Śródlądowej Wrocław, Szczecin Komendant Lubuskiego Oddziału Straży Granicznej Urząd Dozoru Technicznego o/ Gorzów Dyrektor Urzędu Celnego Dyr. Oddz. Gen. Dyr. Dróg Publicznych Dyr. Reg. Dyr. Lasów Państwowych Z. Góra, Szczecin, Poznań Dyr. Reg. Zarz. Gosp. Wodnej: Szczecin, Poznań, Wrocław Okręgowy Urząd Górniczy Poznań Szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego Wojskowa Ochrona Ppoż. Woj. Inspektor Nadzoru Budowlanego Wojewódzki Lekarz Weterynarii Woj. Inspektor Ochrony Roślin i Nasiennictwa Państwowy Woj. Inspektor Sanitarny Woj. Inspektor Ochrony Środowiska Pełnomocnik Wojewody ds. Rat. Medycznego Centrum Zarządzania Kryzysowego Wojewody Komendant Wojewódzki Policji Komendant Wojewódzki PSP Wojewoda Lubuski Służby, instytucje ogólne ob. leśnych poligonów drogowe kolejowe lotnicze wodne w komunikacji w obiektach na wodach w komunikacji w obiektach gazowej wod. – kan. energetycznej ciepłowniczej dźwigowej 19 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. Silne wiatry, huragany Obfite opady deszcz atmosferyczne śnieg Powódź Epidemie Epizootie Działania poszukiwawcze za osobami zaginionymi. Zagrożenia związane z podłożeniem materiału lub urządzenia wybuchowego. Działania związane z ujawnieniem niewypałów, niewybuchów. Zbiorowe naruszenia porządku i bezpieczeństwa publicznego. Terroryzm – z wyłączeniem terroryzmu kryminalnego. łapanie zwierząt szk. upraw drzew Zdarzenia roje owadów nietypowe rat. os. z zab. psych. LEGENDA: Kierujący działaniem ratowniczym – instytucja wiodąca. Koordynator działań ratowniczych. Służba (instytucja) realizująca działania pomocnicze. Działanie na specjalne wezwanie. Instytucja, z którą Wojewoda Lubuski podpisał „Porozumienie ...”. 20 Jeśli spojrzymy na siatkę bezpieczeństwa i skupimy się na zdarzeniach chemicznoekologicznych na wodach, to zauważymy odwzorowanie zapisów Prawa ochrony środowiska. Wojewoda występuje w roli koordynatora działań ratowniczych, kierującym akcją ratowniczą oraz instytucją wiodącą jest Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, natomiast pozostałe instytucje i służby pełnią rolę pomocniczą lub działają na specjalne wezwanie. Właściwe organy Państwowej Straży Pożarnej w razie wystąpienia awarii przemysłowej są obowiązane do: podjęcia działań operacyjno-ratowniczych we współpracy z prowadzącym zakład, a następnie do zebrania informacji niezbędnych do dokonania analizy awarii i sformułowania zaleceń dla prowadzącego zakład, sprawdzenia, czy prowadzący zakład podjął wszystkie konieczne środki zaradcze, opracowania zaleceń dotyczących zastosowania w przyszłości określonych środków zapobiegawczych, sprawdzenia czy prowadzący zakład wdrożył zalecenia właściwego organu Państwowej Straży Pożarnej. Awaryjne zanieczyszczenie wód województwa lubuskiego stanowiących granicę państwową wymaga powiadomienia strony niemieckiej. Tryb współpracy międzynarodowej i powiadamiania w tej kwestii określa Prawo ochrony środowiska. Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, który na podstawie informacji otrzymanych od prowadzącego zakład o dużym ryzyku stwierdzi, że możliwe skutki awarii przemysłowej mogą mieć zasięg transgraniczny, niezwłocznie przekazuje ministrowi właściwemu do spraw środowiska istotne dla sprawy informacje, a w szczególności raport o bezpieczeństwie oraz wewnętrzny i zewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy. Minister właściwy do spraw środowiska po uzyskaniu informacji od Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej o wystąpieniu awarii na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej niezwłocznie zawiadamia państwo, na którego terytorium mogą wystąpić skutki tej awarii i przekazuje wszystkie istotne dla sprawy informacje. Minister właściwy do spraw środowiska po uzyskaniu informacji o wystąpieniu awarii przemysłowej poza terytorium Rzeczpospolitej Polskiej niezwłocznie zawiadamia o tym Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej. Główny Inspektor Ochrony Środowiska jest organem właściwym w realizacji zadań ministra właściwego do spraw środowiska w sprawach przeciwdziałania poważnym awariom, transgranicznym skutkom awarii przemysłowych oraz awaryjnym zanieczyszczeniom wód granicznych. W razie wystąpienia awarii Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska może w drodze decyzji zarządzić przeprowadzenie właściwych badań dotyczących przyczyn, przebiegu i skutków awarii, a także wydać zakazy lub ograniczenia w korzystaniu ze środowiska. Jeżeli charakter awarii uzasadnia konieczność podjęcia szybkich działań, a w 21 szczególności gdy ich zaniechanie mogłoby spowodować zwiększenie zagrożenia życia i zdrowia ludzi lub bezpośrednie zagrożenie pogorszenia stanu środowiska w znacznych rozmiarach, decyzja może być ogłoszona ustnie, a informacja o tym zaprotokołowana. Ważnym elementem współpracy podczas usuwania skutków skażenia wód będzie Centrum Zarządzania Kryzysowego Wojewody Lubuskiego, które stanowi punkt obsługi kancelaryjnej WZZK. Oprócz zadania wezwania członków Zespołu będzie pełnić funkcję całodobowego punktu wymiany informacji, nawiąże stałą współpracę z Centrum Zarządzania Kryzysowego Wojewody Zachodniopomorskiego, wprowadzi procedurę powiadamiania o zagrożeniu starostów, wójtów, burmistrzów, prezydentów miast za pomocą dostępnych środków: programu SSAPIK, telefonicznie, przez telefaksy lub sieć radiową, a także sformułuje komunikat ostrzegawczy kierowany do społeczeństwa przez media. Centrum Zarządzania Kryzysowego przyjmie, sformułuje i podda decyzji Wojewody zapotrzebowanie na środki będące w bezpośredniej dyspozycji Wojewody Lubuskiego jako Szefa Obrony Cywilnej Województwa. Środkami tymi mogą być np. zasoby Wojewódzkiego Magazynu OC takie jak odzież ochronna lub sprzęt pływający, czy też w przypadkach szczególnych Lotnicza Formacja Obrony Cywilnej sformowana z członków Aeroklubu Ziemi Lubuskiej, stacjonująca na lotnisku w Przylepie. 2. Propozycje dalszych działań i inwestycji W tym rozdziale określono podstawowe propozycje dalszych działań i inwestycji, mogących mieć wpływ na usprawnienie i zwiększenie efektywności usuwania skutków awarii przemysłowych na wodach w zakresie zarządzania kryzysowego, reprezentowanego przez władze administracyjne szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego. Zestawiono je też w tabeli nr 2 na końcu opracowania – drukiem wytłuszczonym wyróżniono zadania priorytetowe. Proponowane zmiany w zakresie poprawy ochrony wód przed awariami powinny iść w czterech kierunkach: 1. podniesie świadomości społecznej w zakresie wspólnej ochrony wód, 2. zmiany prawne w obszarze obrony cywilnej, 3. wyposażanie w nowoczesny sprzęt formacji obrony cywilnej i ochotniczej straży pożarnej, 4. doprowadzenie do powstania stałego systemu monitorowania wód i ostrzegania ludności. 22 2.1. Działania krótkookresowe W perspektywie krótkookresowej najpilniejszym działaniem, zaliczonym do działań priorytetowych, jest zakup i gromadzenie sprzętu ratownictwa ekologicznego, o które musiałyby się powiększyć stany magazynów ochotniczej straży pożarnej i terenowych formacji obrony cywilnej tj. formacji mobilnych, składających się z mieszkańców miejscowości, które potencjalnie mogą zostać dotknięte awarią. Z licznych doświadczeń wynika, że udział w akcji ratowniczej sił „miejscowych” ma ogromny wpływ na ich zaangażowanie w działaniach ratowniczych, traktowanych często jako obrona własnych domostw i rodzin. Konieczne jest podejmowanie kolejnych kroków mających na celu koordynację i harmonijne współdziałanie systemów łączności różnych służb oraz dalsza rozbudowa systemu łączności i alarmowania w województwie. Następne działanie krótkoterminowe to przeprowadzenie szkoleń pracowników administracji publicznej w zakresie reagowania na awaryjne zanieczyszczenie wód. 2.2. Działania średniookresowe Wśród działań średniookresowych bardzo ważnym zadaniem jest edukacja społeczeństwa, w tym głównie osób, które z racji zamieszkania lub wykonywanych zadań przebywają w pobliżu rzek i mogą stanowić najszybsze źródło informacji o zauważeniu skutków awaryjnego zanieczyszczenia wód. Popularyzacja podstawowej wiedzy z zakresu ochrony wód oraz reagowania na przypadki zanieczyszczania wód może powinna być prowadzona m.in. w środowiskach wiejskich, w czasie spotkań wiejskich, dożynek itp., w szkołach z praktycznym poznawaniem środowiska wodnego, a nawet w zakładach pracy – najlepiej w formie konkursów, pokazów sprzętu i działań ratowniczych, czy też innych atrakcyjnych form edukacyjno-promocyjnych. Najistotniejsze w perspektywie średnioterminowej jest przyjęcie nowoczesnych rozwiązań legislacyjnych w zakresie Obrony Cywilnej. Wypracowanie szczegółowych zasad tworzenia Formacji Obrony Cywilnej (w tym zakładowych formacji ratownictwa chemicznego) oraz ich użycia w warunkach pokoju w celu wsparcia profesjonalnych sił w działań związanych z usuwaniem skutków awarii na rzekach. Zadanie to szczegółowo rozpisano w tabeli nr 2. Jest to zadanie uznane za priorytetowe. 23 2.3. Działania długookresowe Działaniami priorytetowymi w planowaniu długookresowym jest dalsza rozbudowa sieci alarmowania z docelowym wyposażeniem wszystkich miejscowości położonych nad wodami w sprzęt alarmowy oraz budowa systemu obserwacji miejsc newralgicznych pod względem zagrożenia zanieczyszczenia wód. Stworzenie sieci punków monitorowania rzek w miejscach potencjalnych zagrożeń, takich jak przeprawy rzeczne i zakłady stosujące w procesie technologicznym niebezpieczne substancje chemiczne. Kolejne zadanie to zwiększenie ilości miejsc dostępu do wody dla służb prowadzących akcję ratowniczą, odpowiednie oczyszczenie brzegu cieku, przygotowanie dróg dojazdu dla pojazdów ze specjalistycznym wyposażeniem oraz stałe utrzymywanie przez zarządców cieku i terenów przyległych ustalonych punktów prowadzenia akcji ratowniczych w stanie umożliwiającym jej skuteczny przebieg. W przypadku sformułowania takich potrzeb przez Komendanta Wojewódzkiego PSP zadanie to powinno zostać skierowane do realizacji. 24 IV. WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W ZIELONEJ GÓRZE Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska ul. Siemiradzkiego 19 w Zielonej Górze 65-231 Zielona Góra tel.: 068 454 85 50 fax: 068 454 84 59 [email protected] zgora.pios.gov.pl 1. Stan istniejący Działania w zakresie zapobiegania i zwalczania poważnych awarii, w tym również awaryjnego zanieczyszczenia wód spowodowanego awariami – obok kontroli przestrzegania przepisów o ochronie środowiska w zakładach i badania stanu środowiska (monitoring) – należy do podstawowych zadań Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska (WIOŚ), określonych w art. 2, ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (IOŚ) (tekst jednolity: Dz. U. Nr 44, poz. 287 z 2007 r. ze zmianami) oraz szczegółowo opisanych w tytule IV ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Poś) (tekst jednolity: Dz. U. Nr 25, poz. 150 z 2008 r.). Do podstawowych kompetencji Inspekcji Ochrony Środowiska należy zaliczyć: 1. kontrole przestrzegania przepisów w dziedzinie ochrony środowiska, w tym kontrole zakładów, 2. badanie stanu środowiska w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, 3. przeciwdziałanie poważnym awariom. Działalność WIOŚ w zakresie przeciwdziałania zanieczyszczeniom awaryjnym jest realizowana w 4 podstawowych obszarach: 1. zapobieganie, 2. działanie w trakcie awarii, 3. usuwanie skutków awarii, 4. sprawozdawczość. 1.1. Zapobieganie Podstawowym elementem rozpoznawania zagrożeń wystąpienia poważnej awarii jest wiedza zgromadzona w trakcie działalności kontrolnej prowadzonej na podstawie uprawnień 25 wynikających z ustawy o IOŚ oraz uzyskana z wymiany informacji pomiędzy poszczególnymi organami i służbami, w tym szczególnie z Państwową Strażą Pożarną, Policją, Państwową Inspekcją Sanitarną, Strażą Graniczną, Wojewodą, Marszałkiem, urzędami gmin i starostwami. Obowiązek prowadzenia kontroli przez WIOŚ wynika z następujących przesłanek ustawowych: Art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o IOŚ Art. 2 ust. 1 pkt 10 ustawy o IOŚ Kontrola eksploatacji instalacji i urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem. Inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania poważnym awariom oraz usuwania ich skutków i przywracania środowiska do stanu właściwego. Art. 29 pkt 1 ustawy o IOŚ Kontrola podmiotów, których działalność może stanowić przyczynę powstania poważnej awarii. Art. 31 ust. 1 ustawy o IOŚ Inspekcja Ochrony Środowiska dokonuje co najmniej raz w roku kontroli w zakładach o dużym ryzyku, a co najmniej raz na 2 lata w zakładach o zwiększonym ryzyku. Należy zwrócić uwagę na obowiązek prowadzenia kontroli w zakładach dużego ryzyka, co najmniej 1 raz w roku i zwiększonego ryzyka, co najmniej 1 raz na dwa lata. Jest to wynik implementacji do polskiego prawa Dyrektywy Seveso II. Inspekcja, obok organów Państwowej Straży Pożarnej, jest pierwszym adresatem zgłoszeń zakładów dużego ryzyka (ZDR) i zwiększonego ryzyka (ZZR), jak również programów zapobiegania poważnym awariom (ZDR i ZZR) oraz raportów o bezpieczeństwie (ZDR). Wszelkie zmiany w raporcie o bezpieczeństwie, mogące wynikać np. ze zmiany stanów magazynowych substancji niebezpiecznych lub zmian w instalacjach procesowych, powinny być niezwłocznie zgłaszane do Komendanta Wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej i Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Obowiązek wymiany informacji, m.in. o kontrolach, z innymi organami i służbami wynika zaś z następujących przepisów prawnych: Art. 2 ust. 1 pkt 7 ustawy o Współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi IOŚ organami kontrolnymi, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz organami administracji państwowej i rządowej, samorządu terytorialnego i obrony cywilnej, a także organizacjami społecznymi i opiekunami społecznymi. Art. 17 ust. 1ustawy i IOŚ Inspekcja Ochrony Środowiska współdziała w wykonywaniu czynności kontrolnych z innymi organami kontroli, w tym z Państwową Inspekcją Sanitarną, organami administracji państwowej i rządowej, organami samorządu terytorialnego, organami obrony cywilnej oraz organizacjami społecznymi. 26 Art. 29 ust. 2 ustawy o IOŚ Prowadzenie szkoleń dla organów administracji oraz podmiotów, których działalność może stanowić przyczynę powstania poważnej awarii. Realizacja ww. obowiązków to najważniejsze zadania WIOŚ w obszarze zapobiegania w zakresie rozpoznania, ewidencjonowania i kontrolowania potencjalnych źródeł awarii przede wszystkim w instalacjach procesowych. W zakresie uprawnień kontrolnych WIOŚ: Art. 12 ust. 1 ustawy o IOŚ Wydaje zarządzenia pokontrolne. Wydaje na podstawie odrębnych przepisów decyzje administracyjne. Wszczyna egzekucję, jeżeli obowiązek wynika z mocy prawa lub decyzji administracyjnych. Art. 12 ust. 3 ustawy o IOŚ Żąda od kierownika kontrolowanej jednostki organizacyjnej przeprowadzenia postępowania służbowego lub innego przewidzianego prawem postępowania przeciwko osobom winnym dopuszczenia do uchybień i poinformowania go, w określonym terminie, o wynikach tego postępowania i o podjętych działaniach. Art. 2 ust. 1 pkt 6 ustawy o Może podejmować decyzje wstrzymujące działalność IOŚ prowadzoną z naruszeniem wymagań związanych z ochroną środowiska lub naruszeniem warunków korzystania ze środowiska Art. 12 ust. 4 pkt 1 ustawy Może wydać decyzję w przedmiocie wstrzymania działalności o IOŚ powodującej naruszenie wymagań ochrony środowiska, jeżeli zachodzi bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia ludzi albo bezpośrednie zagrożenie zniszczenia środowiska w znacznych rozmiarach. Art. 364 ustawy - Poś Może wydawać decyzje o wstrzymaniu działalności prowadzonej przez podmiot korzystający ze środowiska albo osobę fizyczną, powodującej pogorszenie stanu środowiska w znacznych rozmiarach lub zagrażającej życiu lub zdrowiu ludzi, w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla zapobieżenia pogarszaniu się stanu środowiska. Szczególnie restrykcyjny jest zapis zawarty w art. 12, ust 4 pkt 1 ustawy o IOŚ, który stanowi, że wojewódzki inspektor ochrony środowiska może upoważnić inspektora do wydania w trakcie kontroli decyzji w przedmiocie wstrzymania działalności powodującej naruszenie wymagań ochrony środowiska, jeżeli zachodzi bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia ludzi albo bezpośrednie zagrożenie zniszczenia środowiska w znacznych rozmiarach. Należy zwrócić uwagę, że o ile przepisy wymienione w tabelach wymagają prowadzenia postępowania administracyjnego zgodnie z terminami określonymi w kodeksie 27 postępowania administracyjnego, to decyzja na podstawie art. 12, ust 4 może być wydana natychmiast i rodzi takie same skutki kodeksowe, jak decyzje wydane w normalnym trybie. Oprócz kontroli w zakładach WIOŚ może wystąpić do każdego organu administracji państwowej i rządowej oraz organu samorządu terytorialnego o udzielenie informacji lub udostępnienie dokumentów i danych związanych z ochroną środowiska: Art. 16 ust. 1 ustawy o IOŚ Występowanie do każdego organu administracji państwowej i rządowej oraz organu samorządu terytorialnego o udzielenie informacji lub udostępnienie dokumentów i danych związanych z ochroną środowiska. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w działalności tych organów (np. na etapie wydawania decyzji lokalizacyjnych dla zakładu stwarzającego potencjalnie zagrożenie dla otaczających obszarów) w zakresie przepisów o ochronie środowiska WIOŚ kieruje do nich wystąpienie, którego treścią może być w szczególności wniosek o: 1) wszczęcie postępowania administracyjnego, 2) dopuszczenie do udziału w toczącym się postępowaniu. W przypadku skierowania wystąpienia, o którym mowa powyżej WIOŚ przysługują prawa strony w postępowaniu administracyjnym i postępowaniu przed sądem administracyjnym. Wyniki kontroli WIOŚ ma obowiązek udostępniać społeczeństwu, co wynika wprost z zapisu ustawowego: Art. 28 ust. 1 ustawy o IOŚ Informowanie społeczeństwa o stanie środowiska Art. 19 ustawy – Poś Udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie Udostępnianie informacji następuje w postaci rejestrów kontroli dostępnych w Biuletynie Informacji Publicznej oraz formie informacji, komunikatów i corocznych raportów o stanie środowiska, zarówno będący przedmiotem publikacji w formie papierowej, elektronicznej, jak i udostępnianej na stronach internetowych WIOŚ. W raportach o stanie środowiska zawarte są informacje o zakładach stwarzających potencjalne źródło poważnych awarii oraz o zdarzeniach, w tym również poważnych awariach, w województwie lubuskim, z opisem ich przebiegu i skutków dla środowiska. 28 1.2. Działanie w przypadku wystąpienia awarii W przypadku wystąpienia awarii z udziałem substancji niebezpiecznych WIOŚ jest zobowiązany do badania przyczyn powstawania oraz sposobów likwidacji skutków poważnych awarii dla środowiska: Art. 29 pkt. 3 ustawy o IOŚ Do IOŚ należy badanie przyczyn powstawania oraz sposobów likwidacji skutków poważnych awarii dla środowiska. Ustawodawca nadał WIOŚ szereg uprawnień ustawowych w przypadku awarii, z których najistotniejsze stanowią: Art. 30 ustawy o IOŚ Sprawowanie nadzoru nad usuwaniem skutków poważnej awarii. Art. 30 ustawy o IOŚ Współdziałanie w akcji zwalczania poważnej awarii z organami właściwymi do jej prowadzenia oraz sprawowanie nadzoru nad usuwaniem skutków tej awarii. Art. 247 ust. 1 ustawy - Poś W razie wystąpienia awarii możliwość wydania przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska decyzji w sprawie: 1) zarządzenia przeprowadzenia właściwych badań dotyczących przyczyn, przebiegu i skutków awarii, 2) zakazów lub ograniczeń w korzystaniu ze środowiska. Art. 247 ust. 5 ustawy - Poś Uprawnienie do egzekwowania ustnych poleceń w zakresie egzekwowania obowiązków wynikających z decyzji, o której mowa wyżej, w granicach określonych ustawą z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Art. 15 ustawy o IOŚ Kierowanie do organu powołanego do ścigania przestępstw zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. § 7 ust. 4 rozporządzenia Podejmowanie działań przez wojewódzkiego inspektora Ministra Infrastruktury z ochrony środowiska w przypadku zgłoszenia przez właściwego dnia 22 stycznia 2002 r. w dyrektora żeglugi śródlądowej spowodowania przez statek sprawie szczegółowego żeglugi śródlądowej poważnej awarii w rozumieniu ustawy – trybu postępowania w Prawo ochrony środowiska. związku z wypadkami żeglugowymi na śródlądowych drogach wodnych (Dz. U. Nr 17, poz. 161) W celu sprawnej realizacji ww. zadań niezbędne jest zapewnienie możliwości pobierania próbek, przeprowadzania niezbędnych badań oraz wykonywania innych czynności kontrolnych w celu ustalenia na terenie nieruchomości, w obiekcie lub jego części, stanu środowiska oraz oceny tego stanu w świetle przepisów o ochronie środowiska, a także indywidualnie określonych w decyzjach administracyjnych warunków wykonywania 29 działalności wpływającej na środowisko. Cele te w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Zielonej Górze realizują m.in. 2 laboratoria: w Zielonej Górze i Delegatury w Gorzowie Wlkp. Laboratoria te posiadają akredytację w rozumieniu ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. Nr 204, poz. 2087 z 2004 r. ze zmianami). Postępowanie Inspekcji Ochrony Środowiska w przypadku poważnej awarii Po uzyskaniu informacji o wystąpieniu poważnej awarii (oraz każdego innego zdarzenia mającego znamiona poważnej awarii) pracownicy na stanowiskach dyżurnych w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska i w Delegaturze w Gorzowie Wlkp. podejmują następujące czynności: 1. weryfikują wiarygodność informacji, we współdziałaniu z: - służbą dyżurną Wojewody Lubuskiego (lub odpowiedniego starosty), - oficerem dyżurnym Komendy Wojewódzkiej (lub powiatowej) Państwowej Straży Pożarnej, - oficerem dyżurnym Komendy Wojewódzkiej (lub powiatowej) Policji, - innymi właściwymi organami administracji publicznej; 2. potwierdzoną informację o wystąpieniu poważnej awarii przekazują Wojewódzkiemu Inspektorowi Ochrony Środowiska lub kierownikowi Delegatury; 3. zweryfikowaną informację o poważnej awarii WIOŚ przekazuje do Departamentu Przeciwdziałania Poważnym Awariom Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska w formie jednolitego dokumentu – „Karty zgłoszenia”; 4. dyrektor Departamentu Przeciwdziałania Poważnym Awariom GIOŚ po dokonaniu rozpoznania sytuacji informuje Głównego Inspektora o wystąpieniu zdarzenia oraz o podjętych działaniach w związku z jego wystąpieniem; współdziała w razie potrzeby z Krajowym Centrum Koordynacji Ratownictwa, Wojewodą i WIOŚ; 5. WIOŚ zapewnia bieżący, sprawny obieg informacji w sprawach poważnej awarii w formie komunikatów lub meldunków w ramach współdziałania ze służbami Wojewody Lubuskiego i odpowiedniego terytorialnie starosty, Państwową Strażą Pożarną i innymi organami administracji publicznej; 6. w przypadku wystąpienia poważnej awarii upoważnieni przez WIOŚ pracownicy Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska współdziałają z dowódcą akcji ratowniczej, określając zakres niezbędnych działań w zakresie ochrony środowiska; 30 7. w prowadzonej akcji ratowniczej w razie potrzeby współpracują również z organami Wojewody lub odpowiedniego starosty, organami administracji zespolonej, a także innymi organami administracji publicznej; 8. w ramach udziału w akcji ratowniczej upoważnieni inspektorzy podejmują następujące działania: − zgodnie z potrzebami informują i alarmują o wystąpieniu poważnej awarii inne organy administracji publicznej, także poza wchodzącymi z urzędu w skład Wojewódzkiego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, czy powiatowych zespołów do spraw ppoż. i ratownictwa; − prowadzą rozpoznanie na miejscu wystąpienia poważnej awarii; − prowadzą badania stopnia zanieczyszczenia środowiska; w przypadku toksycznych skażeń gazowych lub innych niezidentyfikowanych (szczególnie groźnych), pobór prób, pomiary i badania wykonują na granicy ograniczonego dostępu do miejsca awarii, przy ścisłym współdziałaniu z Państwową Strażą Pożarną i innymi właściwymi organami; − prowadzą kontrole sprawcy poważnej awarii lub podejrzanego o jej spowodowanie; − przygotowują projekty zarządzeń pokontrolnych i decyzji WIOŚ oraz sprawdzają ich realizację; przedmiotem zarządzeń pokontrolnych może być m.in.: § zabezpieczenie obiektu przed wystąpieniem poważnej awarii, § zabezpieczenie instalacji i ich stanu technicznego, § nadzór nad przebiegiem procesu technologicznego, § przeprowadzenie niezbędnych badań środowiska zanieczyszczonego w wyniku poważnej awarii; − wydają zakazy lub ograniczenia w korzystaniu ze środowiska; − proponują zakres niezbędnych działań podejmowanych przez jednostki ratownictwa w zakresie ochrony środowiska; − podejmują działania i stosują środki, określone przez Wojewodę niezbędne do usunięcia zagrożenia i jego skutków; − przygotowują projekt wystąpienia WIOŚ do odpowiedniego organu ochrony środowiska: Marszałka Województwa (w przypadku obiektów zaliczonych do inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, określonych w odrębnych przepisach) lub starosty (w pozostałych przypadkach). 31 1.3. Likwidacja skutków awarii Jeśli po przeprowadzonej akcji ratowniczej stan środowiska odbiega od stanu wyjściowego, WIOŚ podejmuje następujące działania: 1. występuje do sprawcy zanieczyszczenia o przeprowadzenie badań dotyczących przyczyn, przebiegu i skutków awarii, 2. zgłasza Wojewodzie Lubuskiemu wystąpienie bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku (art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie), 3. kontroluje działania sprawcy zanieczyszczenia mające na celu doprowadzenie środowiska do stanu właściwego, 4. informuje Wojewodę o przebiegu i zakończeniu działań naprawczych, 5. ponadto WIOŚ podejmuje następujące czynności: − nadzoruje działania mające na celu ograniczenie wtórnego skażenia środowiska, − prowadzi badania stopnia zanieczyszczenia środowiska lub zarządza ich przeprowadzenie przez sprawcę zanieczyszczenia (albo wyznaczone jednostki działające w imieniu sprawcy zanieczyszczenia), − prowadzi analizę przyczyn powstawania i sposobów likwidacji skutków poważnej awarii, − dokonuje ocen szkód w środowisku, − współpracuje z organami ścigania w zakresie wnioskowania o ukaranie sprawców poważnej awarii, − w uzasadnionych przypadkach prowadzi nadzór nad doprowadzeniem środowiska do stanu właściwego prowadzi we współpracy z innymi organami administracji publicznej. 1.4. Sprawozdawczość W Inspekcji Ochrony Środowiska istnieje jednolity system ewidencjonowania źródeł zagrożeń awaryjnych oraz awarii i zdarzeń oparty o systemy informatyczne (komputerowe bazy danych). I w tym wypadku wynika to z zapisów ustawowych: Art. 29 pkt. 4 ustawy o IOŚ Prowadzenie rejestru zakładów o zwiększonym i dużym ryzyku, w rozumieniu przepisów o ochronie środowiska. Art. 31 ust. 2 ustawy o IOŚ Prowadzenie rejestru poważnych awarii. 32 Art. 30 ust. 2 pkt. 3 ustawy Prowadzenie baz danych i udostępnianie informacji w nich - Poś zawartych za pośrednictwem publicznych sieci telekomunikacyjnych. WIOŚ prowadzi następujące bazy danych: 1. Sprawcy – rejestr potencjalnych sprawców poważnych awarii, obejmujący zakłady dużego ryzyka (ZDR) i zwiększonego ryzyka (ZZR) oraz inne zakłady mogące być przyczyną awarii, ale niespełniające kryteriów dyrektywy Seveso – tzw. 3. grupa zakładów (np. rurociąg PERN „Przyjaźń”, mniejsze chłodnie amoniakalne itp.); 2. Zakłady Seveso – rejestr obejmujący wyłącznie zakłady zakwalifikowane do ZDR i ZZR; 3. Ekoawarie – obejmująca wszystkie zdarzenia, również te, które nie zostały sklasyfikowane jako poważna awaria, ale skutkowały zanieczyszczeniem środowiska w ograniczonych rozmiarach albo stanowiły potencjalne zagrożenie dla środowiska lub ludzi; 4. Awarie UE – rejestr poważnych awarii przemysłowych w rozumieniu ustawy – Poś, wymagających zgłoszenia w ramach Dyrektywy Seveso II. Uaktualnione bazy danych są co kwartał przesyłane do Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska – Departamentu Przeciwdziałania Poważnym Awariom (PPA) w Gdańsku, gdzie są analizowane, a ich zawartość jest źródłem raportów znajdujących się na stronie GIOŚ – www.gios.gov.pl. Jak wynika z ww. delegacji ustawowych zakres uprawnień WIOŚ został określony bardzo szeroko. Są to nie tylko uprawnienia do kontroli, ale również do wydawania decyzji w trakcie i po zdarzeniach awaryjnych oraz m.in. dotyczące prowadzenia rejestrów i udostępniania informacji społeczeństwu. 2. Propozycje dalszych działań i niezbędnych inwestycji 2.1. Zadania kontynuowane Do najważniejszych zadań, których kontynuacja jest niezbędna dla zapewnienia realizacji podstawowych obowiązków WIOŚ w zakresie zabezpieczenia wód powierzchniowych przed skutkami poważnych awarii, należą: a) prowadzenie systematycznych kontroli przestrzegania przepisów o ochronie środowiska i racjonalnym użytkowaniu zasobów przyrody, b) kontrola przestrzegania decyzji ustalających warunki użytkowania środowiska, 33 c) udział w postępowaniu dotyczącym lokalizacji inwestycji, d) udział w przekazywaniu do użytku obiektów lub instalacji realizowanych jako przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko, e) kontrola eksploatacji instalacji i urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem, f) podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem wymagań związanych z ochroną środowiska lub naruszeniem warunków korzystania ze środowiska, g) współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz organami administracji państwowej i rządowej, samorządu terytorialnego i obrony cywilnej, a także organizacjami społecznymi i opiekunami społecznymi, h) organizowanie i koordynowanie państwowego monitoringu środowiska, prowadzenie badań jakości środowiska, obserwacji i oceny jego stanu oraz zachodzących w nim zmian, ocena stanu jakości wód i zachodzących zmian, upowszechnianie danych w tym zakresie (Internet, publikacje), i) opracowywanie i wdrażanie metod analityczno-badawczych i kontrolno-pomiarowych, j) inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania poważnym awariom oraz usuwania ich skutków i przywracania środowiska do stanu właściwego, w tym kontrola podmiotów, których działalność może stanowić przyczynę powstania poważnej awarii, w tym prowadzenie szkoleń dla organów administracji oraz podmiotów, badanie przyczyn powstawania oraz sposobów likwidacji skutków poważnych awarii dla środowiska, k) prowadzenie rejestru zakładów o zwiększonym i dużym ryzyku poważnej awarii, w rozumieniu przepisów o ochronie środowiska. 2.2. Zadania krótkookresowe Zarówno w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, jak i w Delegaturze w Gorzowie Wlkp. funkcjonuje system całodobowych dyżurów telefonicznych (komórkowych) pełnionych przez pracowników inspekcji. Dyżury telefoniczne w WIOŚ prowadzone są w ramach kwartalnych harmonogramów przesyłanych do Departamentu PPA w Gdańsku oraz do komendantów wojewódzkich PSP i Policji oraz do Stanowiska Dyżurnego Wojewody Lubuskiego. Prowadzenie dyżurów przez pracowników Wojewódzkiego Inspektoratu wymaga uregulowania pod względem formalnoprawnym. Obecny system opiera się na dyskusyjnych podstawach prawnych, inspektorzy pełniący 34 dyżury są pracownikami Służby Cywilnej, obowiązuje ich 40-godzinny tygodniowy czas pracy, a dyżury prowadzone są poza godzinami pracy, w prywatnym czasie pracowników. Organem właściwym do odpowiedniej inicjatywy legislacyjnej jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska. Funkcjonowanie systemu dyżurów, którego założeniem jest reagowanie w przypadku wystąpienia poważnej awarii wymaga zapewnienia gotowości do pracy przez zespół pracowników, będący w stanie podjąć skuteczną interwencję, w skład którego powinna wchodzić, poza inspektorem, także osoba przygotowana do poboru próbek i prowadzenia pomiarów terenowych. Wprowadzenie takiego systemu dyżurów poza zmianami prawnymi wymaga także wzmocnienia etatowego Wojewódzkiego Inspektoratu. Kolejnym zadaniem do realizacji w perspektywie krótkoterminowej jest rozpropagowanie wśród pracowników samorządowych (gminy i starostwa) oraz operatorów zidentyfikowanych instalacji niebezpiecznych opracowanych w ramach projektu River Shield przewodników dotyczących m.in. zasad postępowania w przypadku wystąpienia awaryjnego zanieczyszczenia wód. Inspektorzy zajmujący się rozpoznawaniem zagrożeń oraz likwidacją poważnych awarii i ich skutków powinni być doposażeni m.in. w przenośny i stacjonarny sprzęt komputerowy, aparaty cyfrowe i GPS. Wyposażenie w laptopy usprawni prowadzenie kontroli w terenie, nanoszenie danych z miejsca akcji i analizowanie ich pod kątem zagrożenia dla środowiska. Doposażenie inspektorów w sprzęt terenowy powinno objąć zakup przynajmniej 2 laptopów z drukarkami, z opcją zasilania z akumulatorów, 2 aparatów cyfrowych przeznaczonych do dokumentowania awarii dla dalszego postępowania administracyjnego oraz 2 GPS. Potrzebna jest także pilna wymiana przestarzałego sprzętu komputerowego wykorzystywanego przez pracowników inspekcji zajmujących się ww. problematyką (po 1 komputerze na WIOŚ i Delegaturę) wraz z drukarkami. Zakupione komputery powinny posiadać zainstalowane, aktualne mapy cyfrowe z naniesionymi obszarami chronionymi, ujęciami wody, oczyszczalniami ścieków, składowiskami, obszarami zamieszkałymi, drogami, ciekami itp. 2.3. Zadania średniookresowe Obecnie w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Zielonej Górze i Delegaturze WIOŚ w Gorzowie Wlkp. zatrudnionych jest jedynie 2 inspektorów zajmujących się problematyką poważnych awarii, przy czym osoby te wykonują także inne obowiązki i kontrole realizowane w ramach pozostałej działalności WIOŚ, niezwiązanej z zapobieganiem, 35 zwalczaniem i usuwaniem skutków poważnych awarii. Stan ten jest daleko niewystarczający do pełnego rozpoznania i prewencji w zakresie potencjalnych źródeł awarii (nie tylko na wodach). W związku z koniecznością wypełniania przez te osoby wielu zadań, spoza problematyki poważnych awarii, część kompetencji WIOŚ nie jest w sposób w pełni zadowalający realizowana (np. szkolenie, ściślejsze współdziałanie z innymi organami kontroli, realizacja ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym w realizacji przedsięwzięć, itd). W związku z powyższym należy dążyć do zwiększenia stanu zatrudnienia Wydziału i Działu Inspekcji WIOŚ o 2 etaty (po 1 etacie na WIOŚ i Delegaturę), wraz z zagwarantowaniem odpowiednich środków na szkolenia i wyposażenie stanowisk pracy. 2.4. Zadania długookresowe W Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska i w Delegaturze w Gorzowie Wlkp. funkcjonują 2 laboratoria analityczne posiadające akredytację, które przewidziano również do badań awaryjnych zanieczyszczeń wód, powietrza i ziemi. Najgroźniejsze z punktu widzenia zagrożenia dla wód są zanieczyszczenia spowodowane substancjami ropopochodnymi i substancjami priorytetowymi. W przypadku awaryjnych rozlewów substancji ropopochodnych na wodach powierzchniowych znaczącą rolę w działaniach WIOŚ odgrywa określenie charakteru oraz rozmiarów zanieczyszczenia, zarówno w sensie określenia zanieczyszczonej powierzchni zwierciadła wody lub długości cieku, jak też stężenia zanieczyszczenia w wodzie. Wymaga to odpowiedniego wyposażenia w środki transportu i aparaturę badawczą. Obecnie na wyposażeniu WIOŚ znajdują się 2 samochody terenowe, stacjonujące w Gorzowie Wlkp. i Zielonej Górze, wykorzystywane do realizacji różnorodnych zadań Inspekcji. WIOŚ posiada także 2 łodzie motorowe – nieprzystosowane jednak do działań na wodach płynących o wartkim nurcie (są to łodzie używane w monitoringu jezior). Z 2 laboratoriów WIOŚ jedynie w Laboratorium w Zielonej Górze znajduje się kompletna aparatura do oznaczania zawartości ropopochodnych zgodnie z metodą referencyjną, jaką jest chromatografia gazowa. Sprzęt ten jest jednak w dużym stopniu wyeksploatowany. Zapewnie sprawnej realizacji zadań zwalczania skutków poważnych awarii z udziałem substancji ropopochodnych wymaga doposażenia laboratoriów WIOŚ w odpowiednią aparaturę (2 chromatografy gazowe ze spektrometrem masowym GC-MS) i 2 samochody terenowe przystosowane do poboru próbek (z możliwością utrzymania wymaganych przez system jakości warunków transportu próbek do laboratorium) oraz co najmniej 1 łódź 36 motorową przystosowaną do żeglugi na dużych rzekach: Warcie i Odrze, wraz z przyczepą i wyposażeniem. W roku 2001, Komisja Europejska przyjęła, jako część Ramowej Dyrektywy Wodnej, listę 41 substancji zanieczyszczających środowisko wodne, w tym 33 substancje priorytetowe i osiem innych zanieczyszczeń uznanych za potencjalnie szkodliwe dla środowiska wodnego. Substancje priorytetowe w dziedzinie polityki wodnej to 33 substancje lub grupy substancji, wśród których znajdują się: 4 metale ciężkie (kadm, nikiel, ołów i rtęć oraz ich związki) oraz 29 substancji organicznych, w tym 11 zaliczanych do pestycydów, farby, rozpuszczalniki, związki chlorowcoorganiczne. Substancje uznane za priorytetowe zostały wybrane spośród tych, które przedstawiają znaczne ryzyko dla środowiska wodnego, z uwagi na toksyczność, podatność na bioakumulację oraz odporność na biodegradację. Substancje spełniające dwa spośród powyższych kryteriów zostały zakwalifikowane jako priorytetowe, zaś spełniające wszystkie trzy kryteria – jako priorytetowe niebezpieczne. Zgodnie z zapisami Ramowej Dyrektywy Wodnej (Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000) kraje członkowskie powinny podejmować działania służące stopniowemu ograniczaniu zrzutów, emisji i strat substancji priorytetowych. Substancje priorytetowe w dziedzinie polityki wodnej zostały wymienione w wykazie ustanowionym decyzją 2455/2001/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 listopada 2001, zmieniającej dyrektywę 2000/60/WE (RDW). Do prawa polskiego decyzja została wdrożona poprzez Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2005 r. W rozporządzeniu podane zostały również oznaczenia numeryczne substancji pozwalające na ich jednoznaczną identyfikację. Obecnie ustalona lista substancji priorytetowych nie jest listą zamkniętą i w wyniku prowadzonych badań może być rozszerzana. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze od 2004 roku wdraża monitoring substancji priorytetowych w powierzchniowych wodach płynących. Obecnie realizowany jest w punktach monitoringu diagnostycznego z częstotliwością 4 razy w roku i będzie kontynuowany w monitoringu diagnostycznym w kolejnych latach. Do realizacji tego zadania dostosowywane są laboratoria WIOŚ w Zielonej Górze i w Delegaturze w Gorzowie Wlkp. Trwa wdrażanie nowych metodyk, zakup wzorców i innych niezbędnych materiałów oraz sukcesywne certyfikowanie wdrażanych metod. Obecnie oznaczanych jest już ponad 20 substancji priorytetowych, a kilka kolejnych jest w trakcie wdrażania. Objęcie badaniami wszystkich substancji z listy i kontynuacja monitoringu substancji niebezpiecznych w kolejnych latach wymaga także doposażenia laboratoriów oraz dość pilnych zakupów restytucyjnych aparatury i sprzętu pomiarowego. Część podstawowej aparatury stosowanej w 37 analizie instrumentalnej (spektrometry absorpcji atomowej i chromatografy gazowe) pochodzi z początku lat 90. XX w. i powinna ulec wymianie w najbliższym czasie. W drugiej kolejności powinno nastąpić doposażenie Laboratorium Delegatury w chromatograf cieczowy niezbędny do analizy niektórych związków organicznych, w tym WWA oraz nebulizator ultradźwiękowy do spektrometru ICP dla Laboratorium w Zielonej Górze. Posiadany spektrometr atomowo-emisyjny z plazmą wzbudzoną indukcyjnie – ICP pozwala na jednoczesne oznaczenie wielu metali w krótkim czasie, ale możliwe do uzyskania na omawianym spektrometrze granice oznaczalności nie są zadowalające. Doposażenie posiadanego spektrometru ICP w nebulizator ultradźwiękowy pozwoli osiągnąć granice oznaczalności, zgodne z wymogami zawartymi w obowiązujących przepisach. Obiekty Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, jako organu wykonującego szereg ważnych zadań w sytuacjach awaryjnych, w tym awaryjnego zanieczyszczenia wód, ale także innych zdarzeń i katastrof, zarówno spowodowanych działalnością człowieka, jak i o charakterze naturalnym, wymagają zapewnienia warunków ciągłej i niezakłóconej pracy. W uzasadnionych przypadkach WIOŚ może ustalić dyżur całodobowy w siedzibie Wojewódzkiego Inspektoratu lub Delegatury. W przypadku przerw w zasilaniu w energię elektryczną prowadzenie badań laboratoryjnych nie będzie możliwe, zaś prowadzenie dyżurów w siedzibie Inspektoratu lub Delegatury będzie utrudnione. W celu zapewnienia niezależności pracy m.in. laboratoriów WIOŚ od dostaw energii potrzebne jest zainstalowanie 2 stacjonarnych, automatycznych agregatów prądotwórczych w Wojewódzkim Inspektoracie i Delegaturze. Moc agregatów powinna zabezpieczyć potrzeby laboratoriów, łączności, przetwarzania danych i funkcjonowania służb dyżurnych. Skuteczność WIOŚ w prognozowaniu skutków poważnych awarii poprawi zakup oprogramowania do modelowania rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń chemicznych w środowisku. 38 V. PRZEDSIĘBIORSTWO EKSPLOATACJI RUROCIĄGÓW NAFTOWYCH „PRZYJAŹŃ” S.A. Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów ul. Wyszogrodzka 133 Naftowych „Przyjaźń” S.A. 09-4120 Płock tel. 024 262 23 00 [email protected] Stacja Pomp nr 6 w Łupowie Łupowo, 66-450 Bogdaniec tel. 095 751 02 93 1. Stan istniejący PERN „Przyjaźń” zajmuje się m.in. przesyłem surowej ropy z Rosji do RFN za pomocą sytemu podziemnych rurociągów tłocznych. Przez teren województwa lubuskiego przebiega Odcinek Zachodni rurociągu „Przyjaźń” łączący Bazę Surowcową w Płocku z bazą ropy naftowej w Schwedt (RFN). Pod ziemią ułożone są dwie podziemne „nitki” rurociągu φ 529 mm (nitka nr I ułożona w 1963 r.) i φ 820 mm (nitka nr II ułożona w 1973 r.). Długość rurociągu na terenie województwa lubuskiego wynosi 75,8 km. Na trasie rurociągu zlokalizowane jest 5 komór zasuw i 1 stacja pomp (w Łupowie). Rurociąg ułożony jest na głębokości (średnio) 2 m. Ciśnienie w rurociągu wynosi 2,0-2,5 MPa. Na trasie rurociągu znajdują się dwa znaczące przejścia naftociągu pod rzekami Obrą i Wartą. Przejście przez Obrę zlokalizowane jest w odległości ok. 2 km od Skwierzyny, a przez Wartę ok. 5 km na południowy zachód od Gorzowa Wlkp. Przy przejściu tym ułożono dodatkową trzecią „nitkę” φ 529 mm (obejście awaryjne). Rurociągi ułożone są ok. 1 m pod dnem rzeki. Pośrednia Stacja Pomp ST-6 w Łupowie zlokalizowana jest w odległości ok. 20 m od głównej drogi Gorzów Wlkp. – Kostrzyn, po prawej stronie w kierunku północnym. Ogólna powierzchnia zabudowy stacji wynosi 3,3 ha. Stacja Pomp ST-6 w Łupowie ma za zadanie zwiększyć przepływ ropy naftowej od Stacji ST-5 w Tarnowie Podgórnym poprzez podwyższenie ciśnienia od 0,8 do 2,5 MPa na wyjściu. Do tego celu służą 3 agregaty pompowe (w tym 1 rezerwowy) o wydajności 4000 m3/h każdy podłączone do rurociągu φ 820 mm. Agregaty, podłączone do rurociągu φ 529 mm o wydajności 1100 m3/h każdy, nie są eksploatowane. Główne urządzenia technologiczne to: 39 − pompownia główna I i II nitki, − komory wejściowa i wyjściowa ropociągów, − komory przyjmowania i nadawania czyszczaka, − filtry, rurociągi, zasuwy i zawory technologiczne, − 2 podziemne zbiorniki przecieków pompowni I i II nitki o pojemności 100 m3 każdy. Wymienione urządzenia usytuowane są na tacach betonowych utwardzonych preparatami epoksydowymi. Istotne zagrożenie dla wód stanowić mogą wycieki ropy naftowej z obu nitek rurociągów, nawierty oraz awarie zasuw na stacjach. Niewielki wyciek ropy może nastąpić także przez niewielkie pęknięcia strukturalne lub perforowane wżery korozyjne. Wielkość wypływu może nie być ujawniona przez system monitoringowy. Wyciek może trwać długo i ujawnić się dopiero po rozmyciu gruntu lub powstaniu filmu olejowego w ciekach. Nadmierny wyciek z uszkodzonego rurociągu może być spowodowany przez niesprawność zasuw, pomimo wysłania odpowiedniego sygnału przez operatora we właściwym czasie. W przypadku przekazania fałszywego sygnału do zamknięcia zasuwy (np. uderzenie pioruna, ingerencja złodziei) może powstać nadmierne ciśnienie w rurociągu tłocznym, co może grozić perforacją jego płaszcza w miejscach osłabionych np. przez korozję. W przypadku nawiertów przestępczych w wykopach odsłaniających rurociąg może dojść do wytrysku ropy i zanieczyszczenia powierzchni terenu, pobliskich drzew i roślinności. W tym przypadku szkody w środowisku bywają znaczne i dotyczą zarówno wód powierzchniowych, podziemnych, jak i gruntu, a dodatkowo istnieje niebezpieczeństwo pożaru. Do poważnego uszkodzenia ścianki rurociągu może dojść wskutek pęknięcia spoiny, uszkodzenia mechanicznego podczas wykonywania robót ziemnych lub akcji sabotażu. W takich przypadkach dochodzi do znacznego wycieku i szkód w środowisku o znacznych rozmiarach. 2. Propozycje dalszych działań 2.1. Zadania krótkookresowe i kontynuowane Podstawowym zadaniem służb odpowiedzialnych za eksploatacje rurociągu jest badanie szczelności rurociągu, które odbywa się metodami pośrednimi, do których należy zaliczyć: 40 a) badanie grubości ścianek na całej trasie przebiegu rurociągu wykonywane tzw. tłokiem inteligentnym, b) badanie szczelności tłokami czyszczącymi z zainstalowanymi mikrofonami, c) ciągły pomiar ciśnienia na całej trasie rurociągu, prowadzony poprzez zainstalowane czujniki na każdej stacji zasuw – dane z czujników są przesyłane do dyspozytora głównego w Płocku, który na bieżąco śledzi przebieg krzywej ciśnień, d) oględziny rurociągu z powietrza, e) badanie przejść rurociągów pod rzekami. Badanie grubości ścianek prowadzone jest cyklicznie. Miejsca osłabione, np. w wyniku wad materiałowych powstałych w trakcie produkcji rur lub wadliwego wykonania spawów, są odkrywane, a odcinek wadliwy wymieniany na nowy. Metoda elektronicznego badania grubości ścianek rur jest bardzo skuteczna. Badanie szczelności ścianek wykonywane jest tłokami czyszczącymi, w których zamontowano mikrofony reagujące na najmniejsze zmiany w szumach otoczenia, mogące zaistnieć np. w przypadku perforacji rurociągu. Metoda ta obarczona jest pewnymi błędami, np. w przypadku powstania szumów wynikających z przyczyn niezależnych od pracy rurociągu (np. transport drogowy czy kolejowy), odczyt może być zniekształcony, ale metoda pozwala na ocenę wstępną szczelności rur. Pomiar ciśnienia w rurociągu jest prowadzony w systemie ciągłym. Podstawą są czujniki ciśnienia zamontowane na całej trasie pozwalające bardzo precyzyjnie określić ewentualny wyciek z dokładnością do metra (na podstawie spadku ciśnienia). Przebieg krzywej ciśnienia jest zobrazowany na monitorze dyspozytora w Płocku i stamtąd może on kierować np. pracą zasuw. Metoda jest sprawdzona. Czujniki pomiaru ciśnienia są zamontowane przy zasuwach na poszczególnych stacjach. Przegląd trasy z powietrza dokonywany jest z pokładu śmigłowca 1 raz w miesiącu na całej trasie. Metoda ta pozwala na szybkie wychwycenie wszelkich zmian wynikających z różnic w wegetacji roślin, np. w przypadku prowadzenia robót budowlanych na trasie rurociągu, gdzie dochodzi do sytuacji kolizyjnych z jego przebiegiem. Przeglądy przejść pod dnem rzeki wykonywane są przez specjalistyczne jednostki za pomocą nurków. W zależności od wyników przeglądów wymianie podlega materac faszynowy, może być uzupełniony lub wykonany narzut z kamienia łamanego ciężkiego o średnicy 20-30 cm. 41 2.2. Zadania średniookresowe W ramach działań średniookresowych PERN przewiduje zamontowanie monitoringu wszystkich stacji zasuw na trasie przebiegu. Monitoring ten będzie realizowany przez system kamer przemysłowych. Przewiduje się, że kamery zamontowane na stacjach zasuw w Niwicy i Jeżach będą obejmować swym zasięgiem koryto rzeki Warty. Umożliwi to dodatkową obserwację nurtu rzeki. Na Stacji Pomp w Łupowie wszystkie złącza przewodów i rurociągów będą pokryte powłokami olejoodpornymi, co powinno zagwarantować ich szczelność. Planuje się również modernizację układu zasilania stacji pomp w celu wyeliminowania efektu utraty mocy w przypadku załączania pomp tłoczących ropę naftową. 2.3. Zadania długookresowe W perspektywie kilku lat rozważa się przebudowę przejść rurociągów przez rzeki, w szczególności przez Wartę, oraz objęcie monitoringiem trzeciej nitki rurociągu (obejścia awaryjnego) na przejściu pod Wartą. Przebudowa przejścia pod Wartą powinna być wykonana z nowych rur o wzmocnionej wytrzymałości i przebiegać na rzędnej niższej od obecnej. Zagłębienie rurociągu poniżej obecnej rzędnej zapobiegać ma procesom erozyjnym i zabezpieczać przed potencjalnymi kolizjami w dnie rzeki. Trzecia nitka rurociągu pomiędzy stacjami zasuw Niwica i Jeże pełni role obejścia awaryjnego (bypass) w przypadku awarii lub wymiany właściwych rurociągów tłocznych. W związku z tym, że tłoki pomiarowe nie mogą być wprowadzone do tej nitki, nie jest ona w zasadzie kontrolowana. Monitoring tego odcinka może być wprowadzony metodą kontroli ciśnienia w rurze albo przebudowy zasuw w celu umożliwienia wprowadzenia do niej tłoka inteligentnego. 42 VI. ZAKŁAD ENERGOELEKTRYCZNY ENERGO-STIL SP. Z O.O. Zakład Energoelektryczny ENERGO-STIL ul. Walczaka 25, 66-400 Gorzów Wlkp. Sp. z o.o. tel. 095 733 28 00, 733 28 01, fax: 095 733 28 01 [email protected] 1. Stan istniejący Zakład pracuje na obszarze przemysłowym Zakładu Włókien Chemicznych „Stilon” S.A. i zajmuje się dystrybucją, przesyłem i produkcją mediów energetycznych na rzecz zakładów działających w obrębie obszaru przemysłowego ZWCH „Stilon” S.A. Zakład jest operatorem instalacji procesowych zawierających substancje niebezpieczne, z których istotne zagrożenie dla wód stanowi amoniak, znajdujący się w obiegu chłodni nr IV. Chłodnia amoniakalna IV zabezpiecza zapotrzebowanie w wodę 3oC dla potrzeb klimatyzacji. Urządzenia chłodnicze zlokalizowane są w budynku oraz obok pod wiatą skraplaczy. W budynku znajdują się sprężarki amoniaku, 30 wanien chłodniczych z ośmiosekcyjnym parowaczem, 30 osuszaczy typu Oss 200 oraz 16 dochładzaczy. Magazyn amoniaku składa się z 32 skraplaczy oraz 14 zbiorników typu ZL 5,0 o pojemności 5 m3 każdy. Maksymalna pojemność układu chłodniczego wynosi ok. 100 Mg, przeciętnie w instalacji znajduje się ok. 55 Mg amoniaku. Zagrożenie dla wód stanowi woda amoniakalna, jaka może powstać w przypadku awarii rurociągu, zbiornika amoniaku lub zaworu pod wiatą skraplaczy. W tym wypadku nastąpi emisja amoniaku, który będzie rozcieńczany wodą podawaną z agregatów prądowych. Woda amoniakalna będzie spływać do kanalizacji wód opadowych, następnie do zakładowej oczyszczalni ścieków składającej się z osadników płaskich, z których odpływ następuje kolektorem podziemnym do rzeki Warty. W instalacji budynku chłodni, w wannach chłodniczych zamontowane są czujniki mierzące odczyn wody. Oprócz automatycznego pomiaru pH są również pobierane codziennie próbki wody do badań na obecność amoniaku. Pozwala to na bardzo wczesne wykrycie przecieków w instalacji, szczególnie w skraplaczach amoniaku. Monitorowane jest także powietrze w obiektach na obecność amoniaku. Ponadto pod wiatą skraplaczy znajduje się czujnik amoniaku gazowego, którego alarm jest widoczny w dyspozytorni chłodni. W 1999 roku doposażono chłodnie amoniakalne w działka wodne do wytworzenia kurtyny wodnej, w dalszym stopniu poprawiane jest wyposażenie pracowników obsługi 43 chłodni w sprzęt ochrony osobistej – zakupiono nowoczesne ubrania gazoszczelne Dragera oraz sprzęt komunikacji indywidualnej dla ratowników. W Zespole Chłodni Amoniakalnych powołana została Brygada Awaryjnego Ratownictwa Chemicznego. W skład brygady wchodzą pracownicy Zespołu Chłodni Amoniakalnych, którzy wspomagają Zakładową Straż Pożarną podczas awarii chemicznych z udziałem amoniaku. 2. Propozycje dalszych działań Propozycje dalszych działań i inwestycji określające kierunki działań mających na celu zwiększenie zabezpieczenia przed skutkami awarii przemysłowych na wodach – Zakład Energoelektryczny ENERGO-STIL Sp. z o.o. obejmują zadania krótkoterminowe, które obejmują w zasadzie kontynuację działań nadzorczych, remontowych, szkoleń i ćwiczeń. W perspektywie średniookresowej powinna nastąpić realizacja priorytetowej inwestycji polegającej na zamontowaniu kurtyny wodnej na wiacie skraplaczy. Natomiast w perspektywie długookresowej powinna nastąpić likwidacja instalacji chłodniczej amoniakalnej. 2.1. Zadania krótkookresowe Najważniejsze zadania krótkookresowe w zakładzie stanowią kontynuację nadzoru nad właściwym stosowaniem amoniaku w ilości stwarzającej powszechne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi. Powinien on obejmować w szczególności nadzór nad stanem instalacji technologicznych, nadzór nad transportem, rozładunkiem i przepompowywaniem cieczy toksycznych i palnych z cystern, zbiorników itp. Konieczne jest kontynuowanie bieżących remontów instalacji amoniakalnej, przewidzianych w harmonogramie przeglądów okresowych urządzeń, ze szczególnym uwzględnieniem wymiany rurek w skraplaczach oraz przeglądów wszystkich zaworów. Należy kontynuować wewnętrzne szkolenia specjalistyczne pracowników chłodni prowadzone przez Oddział Zarządzania Bezpieczeństwem, Jakością i Ochroną Środowiska w ZWCH „Stilon” S.A. oraz organizować okresowe ćwiczenia Brygady Awaryjnego Ratownictwa Chemicznego powołanej w chłodni nr IV. 44 2.2. Zadania średniookresowe Zamontowanie kurtyny wodnej na wiacie skraplaczy jest, wg autorów tego niniejszego opracowania, inwestycją priorytetowa w zakładzie. Realizacja tej inwestycji spowoduje, że w przypadku awarii woda amoniakalna będzie spływać do zbiornika podziemnego znajdującego się pod wiatą skraplaczy, a nie do kanalizacji wód opadowych. Wyeliminuje to zagrożenie dla wód rzeki Warty. Jest to zadanie priorytetowe. 2.3. Zadania długookresowe W perspektywie długookresowej powinna nastąpić likwidacja instalacji chłodniczej amoniakalnej. 45 VII. PODSUMOWANIE W wyniku realizacji projektu River Shield opracowano propozycje dalszych działań i inwestycji w województwie lubuskim w zakresie ochrony wód powierzchniowych przed awaryjnym zanieczyszczeniem i zwalczania skutków tych zanieczyszczeń. Zebrano i usystematyzowano informacje na temat zadań wykonywanych przez poszczególne służby i organy administracji, a także w wybranych zakładach stwarzających potencjalne zagrożenie wystąpienia poważnej awarii. Wszystkie te zadania powinny być kontynuowane w przyszłości. Propozycje dalszych działań podzielono na te, które będą realizowane w perspektywie krótko, średnio i długookresowej. Zbiorcze zestawienie zadań zawarto w tabelach nr 1 – 5 zamieszczonych na końcu opracowania. Wśród zidentyfikowanych zadań wyróżniono grupę działań uznanych za priorytetowe (wyróżniono je pogrubieniem w załączonych tabelach), czyli najważniejszych z punktu widzenia poszczególnych instytucji, ale także zapewnienia skuteczności ochrony wód przed awaryjnymi zanieczyszczeniami. Priorytetowe kierunki dalszych działań Państwowej Straży Pożarnej to w pierwszej kolejności wydzielenie kanału łączności bezprzewodowej dla służb ratowniczych oraz zapewnienie sprzętu do jego obsługi, wyposażenie w mapy kilometrażowe głównych rzek, a także nawiązanie współpracy ze specjalistami z różnych dziedzin, m.in. ratownictwa chemiczno-ekologicznego, hydrologii, hydrochemii itp. Działania priorytetowe PSP w perspektywie średniookresowej to identyfikacja potencjalnych miejsc emisji skażeń wód powierzchniowych na terenie województwa oraz po stronie niemieckiej oraz zwiększenie stanów etatowych komórek kontrolno-rozpoznawczych komend powiatowych i miejskich. Z kolei jako najważniejsze zadania długookresowe zaplanowano zakup specjalistycznego pojazdu dowodzenia i łączności oraz doposażenie i wymianę sprzętu dla grup ratownictwa wodnego i chemiczno-ekologicznego. Priorytetowe kierunki dalszych działań określone przez Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego to zakupy specjalistycznego sprzętu i materiałów ratownictwa chemicznego przez samorządy gminne i powiatowe do magazynów Obrony Cywilnej (OC) i Ochotniczej Straży Pożarnej, przyjęcie spójnych rozwiązań legislacyjnych w zakresie Obrony Cywilnej oraz zbudowanie systemu obserwacji miejsc szczególnie zagrożonych zanieczyszczeniem wód. Priorytetowe plany i potrzeby Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska to uregulowanie pod względem formalnoprawnym i logistycznym systemu prowadzenia 46 domowych dyżurów telefonicznych przez inspektorów, wzmocnienie etatowe (2 inspektorów) oraz zakupy m.in. sprzętu informatycznego, samochodów terenowych, łodzi z silnikiem oraz sprzętu i wyposażenia laboratoryjnego, a także zakup i zainstalowanie 2 stacjonarnych, automatycznych agregatów prądotwórczych. Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych „Przyjaźń” S.A. wśród działań priorytetowych średniookresowych przewiduje zamontowanie systemu monitoringu stacji zasuw, a w perspektywie długookresowej przebudowę przejść rurociągów pod rzekami oraz wprowadzenie monitoringu trzeciej nitki przejścia rurociągu pod Wartą. Średniookresowa priorytetowa inwestycja Zakładu Energoelektrycznego ENERGOSTIL Sp. z o.o. to zamontowanie kurtyny wodnej na wiacie skraplaczy, a docelowo likwidacja instalacji chłodniczej amoniakalnej . 47 Tabela 1 Kierunki dalszych działań – Państwowa Straż Pożarna* Planowanie Krótkookresowe Średniookresowe Długookresowe Identyfikacja potencjalnych miejsc emisji Zakup specjalistycznego pojazdu Wydzielenie kanału łączności skażeń wód powierzchniowych na terenie dowodzenia i łączności (SCDł) bezprzewodowej dla służb ratowniczych oraz zapewnienie sprzętu do jego obsługi. województwa. Nawiązanie współpracy ze specjalistami z Stworzenie wykazu potencjalnych miejsc emisji skażeń wód po stronie niemieckiej. zakresu ratownictwa chemicznoekologicznego, hydrologii, hydrochemii itp. Podjęcie starań w celu uzyskania map kilometrażowych głównych rzek. Zakup nowego sprzętu dla grup ratownictwa wodnego i chemicznoekologicznego oraz prowadzenie stosownych szkoleń z zakresu jego obsługi. Zwiększenie stanów etatowych komórek kontrolno-rozpoznawczych komend powiatowych/miejskich PSP. * wszystkie planowane działania zaliczono do kategorii działania priorytetowe 48 Tabela 2 Kierunki dalszych działań – Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego* Planowanie Krótkookresowe Średniookresowe Długookresowe Zorganizowanie przez samorządy szkoleń z Zwiększenia ilości miejsc dostępu do wody Prowadzenie planowych zakupów dla służb prowadzących akcję ratowniczą. zakresu rozpoznania skażeń dla osób, specjalistycznego sprzętu i materiałów których charakter pracy, zainteresowania lub ratownictwa chemicznego przez miejsce zamieszkania powodują, że samorządy gminne i powiatowe do przebywają w pobliżu cieków wodnych. magazynów Obrony Cywilnej (OC) i Podstawowa wiedza z zakresu ochrony wód Ochotniczej Straży Pożarnej, takich jak pozwoli na szybkie przekazanie precyzyjnej sprzęt pływający, odzież ochronna. informacji do służb. Powołanie tych osób do formacji ostrzegania i alarmowania OC. Dalsza rozbudowa systemu ostrzegania Koordynacja i harmonijne współdziałanie Przyjęcie spójnych rozwiązań ludności (dot. syren alarmowych). systemów łączności różnych służb. Dalsza legislacyjnych w zakresie Obrony rozbudowa systemu łączności i alarmowania Cywilnej. Wypracowanie szczegółowych w województwie. zasad tworzenia Formacji Obrony Cywilnej (w tym zakładowych formacji ratownictwa chemicznego) oraz ich użycia w warunkach pokoju w celu wspomagania służb ratowniczych. Objęcie szkoleniem pracowników Określenie trybu i zakresu użycia drużyn Zbudowanie systemu obserwacji miejsc administracji publicznej w zakresie ratownictwa chemicznego jako formacji newralgicznych pod względem zagrożenia ratownictwa chemicznego. Systematyczne pomocniczych przy usuwaniu skutków zanieczyszczeniem wód. wprowadzanie aktów prawa miejscowego skażenia. mającego na celu poprawę bezpieczeństwa Określenie norm wyposażenia FOC w publicznego i ochronę środowiska, a także odpowiedni sprzęt służący temu celowi. zgłaszanie propozycji zmian w istniejących aktach prawnych. * działania zapisane czcionką pogrubioną zaliczono do kategorii działania priorytetowe 49 Tabela 3 Kierunki dalszych działań – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze* Planowanie Krótkookresowe Średniookresowe Długookresowe Zakup oprogramowania do modelowania Zatrudnienie 2 dodatkowych osób Uregulowanie pod względem rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń formalnoprawnym i logistycznym systemu odpowiedzialnych za problematykę chemicznych w środowisku. zapobiegania poważnym awariom prowadzenia domowych dyżurów przemysłowym. telefonicznych prowadzonych przez inspektorów. Zakup sprzętu informatycznego i wyposażenia inspektorów (m.in. 2 komputery stacjonarne, 2 laptopy, drukarki, odbiorniki GPS, aparaty cyfrowe). Zakup 2 samochodów terenowych umożliwiających pobór próbek w trudno dostępnym terenie i przynamniej 1 łodzi z silnikiem doczepnym umożliwiającym pływanie po rzekach wraz z przyczepą podłodziową. Przygotowanie i rozpropagowanie przewodników opracowanych w ramach projektu RIVER SHIELD w wersji uproszczonej i zmodyfikowanej (do warunków w lubuskiem) dla pracowników samorządowych i załóg zakładów mogących być przyczyną awaryjnego zanieczyszczenia wód. Zakup sprzętu i wyposażenia laboratoryjnego: − 2 chromatografów gazowych ze spektrometrami masowymi GC-MS), − chromatografu cieczowego dla Laboratorium Delegatury, − nebulizatora ultradźwiękowego do ICP dla Laboratorium WIOŚ. Zakup i zainstalowanie 2 stacjonarnych, automatycznych agregatów prądotwórczych. * działania zapisane czcionką pogrubioną zaliczono do kategorii działania priorytetowe 50 Tabela 4 Kierunki dalszych działań – Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych „Przyjaźń” S.A.* Planowanie Krótkookresowe Średniookresowe Długookresowe Badanie grubości ścianek na całej trasie Zamontowanie systemu monitoringu stacji Przebudowa przejść rurociągów przebiegu rurociągu wykonywane tzw. tłokiem zasuw. pod rzekami. inteligentnym. Badanie szczelności tłokami czyszczącymi z zainstalowanymi mikrofonami. Pokrycie powłokami olejoodpornymi złącz przewodów na Stacji Pomp w Łupowie. Wprowadzenie monitoringu trzeciej nitki przejścia rurociągu przez Wartę. Ciągły pomiar ciśnienia na całej trasie rurociągu, prowadzony poprzez zainstalowane czujniki na każdej stacji zasuw - dane z czujników są przesyłane do dyspozytora głównego w Płocku, który na bieżąco śledzi przebieg krzywej ciśnień. Oględziny rurociągu z powietrza. Badanie przejść rurociągów pod rzekami. * działania zapisane czcionką pogrubioną zaliczono do kategorii działania priorytetowe 51 Tabela 5 Kierunki dalszych działań – Zakład Energoelektryczny ENERGO-STIL Sp. z o.o.* Planowanie Krótkookresowe Średniookresowe Długookresowe Nadzór nad właściwym stosowaniem Zamontowanie kurtyny wodnej na wiacie Likwidacja instalacji chłodniczej związków toksycznych (amoniaku). amoniakalnej. skraplaczy, co spowoduje, że woda amoniakalna będzie spływać do zbiornika podziemnego znajdującego się pod wiatą skraplaczy, a nie do kanalizacji wód opadowych. Wyeliminuje to zagrożenie dla wód rzeki Warty. Nadzór nad stanem instalacji technologicznych z substancjami chemicznymi i niebezpiecznymi pożarowo. Nadzór nad transportem, rozładunkiem i przepompowywaniem cieczy toksycznych i palnych z cystern, zbiorników itp. Prowadzenie bieżących remontów instalacji amoniakalnej, przewidzianych w harmonogramie przeglądów okresowych urządzeń, ze szczególnym uwzględnieniem wymiany rurek w skraplaczach oraz przeglądów wszystkich zaworów. Szkolenia specjalistyczne pracowników chłodni. Prowadzenie okresowych ćwiczeń Brygady Awaryjnego Ratownictwa Chemicznego powołanej w chłodni nr IV. * działania zapisane czcionką pogrubioną zaliczono do kategorii działania priorytetowe 52
