INSTYTUCJONALNE, ZDROWOTNE I SPOŁECZNE

INSTYTUCJONALNE,
ZDROWOTNE
I SPOŁECZNE
DETERMINANTY
NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
redakcja
Stanisława Golinowska
Warszawa 2012
Spis treści
EXECUTIVE SUMMARY
17
WYKAZ SKRÓTÓW UŻYTYCH W KSIĄŻCE
19
WPROWADZENIE
Prace koncepcyjne i przygotowanie narzędzi badawczych
oraz wzorów analiz
Badania empiryczne
Analizy statystyczne
Analizy prawne
Ekspertyzy na temat funkcjonowania instytucji orzeczniczych
Badania porównawcze
Analizy kosztowe
Opracowanie rekomendacji na potrzeby polityki społecznej
wobec osób niepełnosprawnych
Konsultacje rekomendacji w organizacjach osób niepełnosprawnych
Realizatorzy projektu
Wsparcie projektu i jego realizatorów
23
Rozdział pierwszy
DEFINIOWANIE NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
Wprowadzenie
1. Teoretyczny opis niepełnosprawności
:
2. Definiowanie niepełnosprawności
3. Stopniowanie niepełnosprawności
:
4. Definiowanie niepełnosprawności w instytucjach polityki społecznej
i rynku pracy
.(
5. Statystyczny opis niepełnosprawności
Wnioski
Rozdział drugi
ZAKRES I TENDENCJE WYSTĘPOWANIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI.
ANALIZY NA PODSTAWIE KRAJOWYCH I MIĘDZYNARODOWYCH
DANYCH STATYSTYCZNYCH (OECD, EUROSTAT, GUS)
Wprowadzenie
25
25
26
26
27
27
27
'28
28
28
29
31
31
31
35
39
41
44
47
49
49
Spis treści
1. Dostępne dane statystyczne
2. Tendencje na podstawie wcześniej scharakteryzowanych danych
3. Wnioski o skali i tendencjach niepełnosprawności w Polsce
4. Rekomendacje w odniesieniu do potrzeb informacyjno-statystycznych
Rozdział trzeci
DETERMINANTY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
Wprowadzenie
1. Dane i badania
:..'...
2. Wyniki badań wskazujących na determinanty niepełnosprawności
3. Wnioski
49
51
66
66
68
68
69
70
95
Rozdział czwarty
PRAWA OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ I REGULACJE
DOSTĘPU DO ŚWIADCZEŃ W POLSKIM SYSTEMIE PRAWNYM.
ANALIZA PRAWNA ORZECZNICTWA LEKARSKIEGO
99
Wprowadzenie
99
1. Przyjęte kryteria i metoda analizy
101
2. Zasady konstytucyjne
102
3. Poziom ustawowy, zasady systemowe, regulacje dotyczące
orzecznictwa lekarskiego w systemie zabezpieczenia społecznego
osób z niepełnosprawnością
106
4. System regulacji w sferze orzecznictwa lekarskiego w ramach
zabezpieczenia społecznego
110
5. Ogólne (wspólne) zasady systemowe, ustawa o systemie ubezpieczeń
społecznych, rola ZUS
112
6. Zróżnicowanie zasad orzeczniczych na gruncie prawnym.
Analiza porównawcza
117
7. Orzecznictwo do celów pozarentowych - specyfika
141
8. Funkcja lekarza orzecznika w świetle przepisów prawnych
146
Wnioski i rekomendacje
:'.... 155
Akty prawne
161
Rozdział piąty
ORGANIZACJA I FUNKCJONOWANIE ORZECZNICTWA
LEKARSKIEGO NA POTRZEBY ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO
I WSPIERANIA ZATRUDNIENIA ORAZ INTEGRACJI SPOŁECZNEJ
OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ
166
Wprowadzenie
166
5.1. Orzecznictwo lekarskie na potrzeby ubezpieczeń społecznych
realizowane w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych
168
Spis treści
Wprowadzenie
A. Orzecznictwo lekarskie w zakresie ustalania niezdolności do pracy
na potrzeby rentowe
1. Przepisy prawne
2. Treść orzecznictwa lekarskiego o niezdolności do pracy zarobkowej ...
3. Procedury w działalności orzeczniczej ZUS
4. Statystyka orzeczeń o niezdolności do pracy wydawanych w ZUS ....
B. Orzecznictwo lekarskie w ubezpieczeniu od wypadków przy pracy
i chorób zawodowych
:....;..-...-.
5. Przepisy prawne dotyczące ustalenia wypadku przy pracy
6. Przepisy prawne dotyczące ustalania choroby zawodowej
7. Orzecznictwo lekarskie w ustalaniu uprawnień do świadczeń
z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej
8. Procedura postępowania w sytuacji ubiegania się o świadczenie
związane z wypadkiem przy pracy i stwierdzeniem
choroby zawodowej
9. Statystyka orzecznictwa w ubezpieczeniu od wypadków
przy pracy i chorób zawodowych
C. Orzekanie o niezdolności do samodzielnej egzystencji
D. Orzeczenia lekarskie w ustalaniu uprawnienia do świadczeń
rzeczowych w postaci rehabilitacji leczniczej i zawodowej
E. Odwołania od decyzji organów rentowych
F. Biegli sądowi
G. O kosztach orzecznictwa lekarskiego ZUS
Wnioski
168
168
168
170
180
181
184
185
187
188
193
194
197
199,
201
205
207
208
5.2. Orzecznictwo lekarskie w ubezpieczeniu społecznym rolników
212
Wprowadzenie
;
'.
212
1. Regulacje prawne
212
2. Rozwiązania instytucjonalno-finansowe systemu orzecznictwa w KRUS.... 213
3. Przedmiot orzecznictwa lekarskiego w KRUS
214
4. Wskazania do rehabilitacji leczniczej i zawodowej
217
5. Procedura orzecznicza
218
6. Kompetencje i zadania lekarza orzecznika KRUS
219
7. Wydane orzeczenia lekarskie
220
8. Proces odwoławczy
222
9. Koszty działalności orzeczniczej KRUS
223
Wnioski
224
Spis treści
5.3. Orzecznictwo lekarskie w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych
i Administracji, w Ministerstwie Obrony Narodowej oraz w strukturach
podległych prezesowi Rady Ministrów i ministrowi sprawiedliwości
0 zdolności do służby
Wprowadzenie
A. Służby mundurowe MSWiA oraz służby podległe prezesowi
Rady Ministrów i ministrowi sprawiedliwości
1. Organizacja orzecznictwa służb mundurowych
2. Regulacje prawne
:..-...
3. Przedmiot orzecznictwa
4. Opis procedur prowadzących do uznania prawa do świadczenia
5. Medyczne podstawy orzecznictwa
B. System orzekania w służbach mundurowych Ministerstwa
Obrony Narodowej
Wprowadzenie
1. Regulacje prawne
2. System orzecznictwa lekarskiego w MON
3. Zakres działań wojskowych komisji lekarskich
4. Zdrowotne przyczyny zwolnienia ze służby wojskowej
5. Finansowanie pracy orzeczniczej i warunków pracy wojskowych
komisji lekarskich
6. Statystyka wydanych orzeczeń lekarskich
Wnioski
5.4. Orzecznictwo o niepełnosprawności realizowane przez powiatowe
1 wojewódzkie zespoły orzekania o niepełnosprawności
Wprowadzenie
1. Regulacje prawne
2. Rozwiązania instytucjonalno-finansowe
3. Postępowanie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i o stopniu
niepełnosprawności
4. Orzeczenia
5. Funkcja lekarza w procesie orzeczniczym
6. Treść ocen dotyczących niepełnosprawności wydawanych przez lekarzy
i innych członków zespołu
7. Droga odwoławcza
8. Koszty działalności orzeczniczej
Wnioski
226
226
226
226
228
230
231
232
234
234
235
236
237
239
239
239
240
242
242
243
244
245
248
249
250
254
256
257
Spis treści
5.5. Orzecznictwo lekarskie na potrzeby ustalania uprawnienia
do renty socjalnej
Wprowadzenie
1. Podstawa prawna
2. Ustalanie niezdolności do pracy
3. Opis procedur prowadzących do uznania renty socjalnej
4. Tryb odwoławczy
5. Funkcja lekarza w procesie orzeczniczym
6. Narzędzia pomiaru niepełnosprawności, z jakich korzystają lekarze
w procesie orzeczniczym
7. Rehabilitacja medyczna i zawodowa
8. Przyznane świadczenia
;
9. Koszty orzecznictwa w procesie ubiegania się o rentę socjalną
Wnioski
259
259
259
260
263
265
268
268
269
270
272
275
5.6. Orzecznictwo lekarskie ustalające uprawnienia do renty inwalidów
wojennych, wojskowych, osób represjonowanych i kombatantów
Wnioski
277
280
5.7. Orzekanie o niezdolności do wykonywania pracy na stanowisku
sędziego/prokuratora
Wnioski
281
283
Rozdział szósty
LEKARZE ORZECZNICY O SWOJEJ PRACY
Wprowadzenie
I. Raport z wywiadów grupowych zogniskowanych
1. Wywiady grupowe zogniskowane - uwagi metodologiczne
2. Informacja o przeprowadzonych badaniach fokusowych
wśród lekarzy orzeczników
3. Sprawozdania moderatorów badań fokusowych
4. Wnioski wynikające z dyskusji w grupach fokusowych
H. Raport z badania ankietowego wśród lekarzy orzeczników
Wprowadzenie
.-.
1. Metodologia badania ankietowego
2. Podstawowe informacje o grupie uczestniczącej w badaniu
3. Warunki pracy lekarzy orzeczników/rzeczoznawców
4. Proces orzekania o niezdolności do pracy (służby) bądź
o niepełnosprawności i jej stopniu
5. Kompetencje i podnoszenie kwalifikacji
6. Możliwe zmiany systemu orzecznictwa lekarskiego w opinii lekarzy
284
284
285
285
285
286
299
301
301
301
302
305
311
323
326
10
Spis treści
7. Wnioski wynikające z badania ankietowego
III. Porównanie wniosków z dyskusji w grupach fokusowych z wnioskami
z badania ankietowego
Rozdział siódmy
POLITYKA I ROZWIĄZANIA PRAWNO-INSTYTUCJONALNE
DOTYCZĄCE DOSTĘPU OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
DO ŚWIADCZEŃ SPOŁECZNYCH W REGULACJACH UE
ORAZ W WYBRANYCH KRAJACH EUROPY..
Wprowadzenie
7.1. Polityka i regulacje UE wobec osób niepełnosprawnych, ze szczególnym
uwzględnieniem orzecznictwa
1. Podstawowe pojęcia i podejścia do analizy
2. Przegląd i systematyka regulacji zewnętrznych - Rady Europy,
Biura Europejskiego Światowej Organizacji Zdrowia (EUROWHO)
i Unii Europejskiej
3. Specyfika Europejskiego Prawa Ubezpieczeń Społecznych (EPUS)
4. Regulacje specyficzne i dokumenty strategiczne UE
5. Ewaluacja regulacji i strategii europejskich
Wnioski
7.2. Dostęp do świadczeń dla osób z niepełnosprawnością w Niemczech.
Polityka i rozwiązania w orzecznictwie
Wprowadzenie
1. Zmiany systemu rent inwalidzkich w historii niemieckich
ubezpieczeń społecznych
2. Reformy ostatniej dekady
3. Zmiany instytucjonalne w systemie rent inwalidzkich ostatniej dekady...
4. Orzecznictwo lekarskie
5. Rehabilitacja medyczna w systemie rent z powodu zmniejszonej
zdolności do zarobkowania
6. Ocena wprowadzonych zmian
7. Proponowane zmiany
7.3. Świadczenia dla osób niepełnosprawnych i orzekanie
o niepełnosprawności w Wielkiej Brytanii
Wprowadzenie
1. Świadczenia z tytułu niepełnosprawności a program „Ścieżka do pracy"...
2. Świadczenie wspierające zatrudnienie
3. Administrowanie oceną zdolności do pracy (WCA)
4. Decyzja o zdolności do pracy
5. Monitoring oceny zdolności do pracy
328
329
333
333
336
337
337
343
346
357
360
363
363
364
365
366
368
370
371
374
375
375
375
376
377
379
380
Spis treści
6. Ostatnie zmiany w ocenie zdolności do pracy
7. Inne świadczenia pieniężne związane z niepełnosprawnością
i wymagające orzeczenia
8. Wsparcie pracujących osób niepełnosprawnych
9. Reforma prawa opiekuńczego i pomocy społecznej w 2011 roku
10. Debata polityczna
7.4. Świadczenia dla osób z niepełnosprawnością w Holandii.
Polityka i rozwiązania w orzecznictwie
"
...Wprowadzenie
1. Reformy systemu świadczeń dla osób niepełnosprawnych
2. Zmiany w ostatnich latach
3. Świadczenia dla osób młodych
4. Ocena zdolności do pracy
5. Orzecznictwo - ocena stopnia niepełnosprawności
6. Efekty zmian
Wnioski
Rozdział ósmy
KOSZTY NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
1. Podejście do analizy kosztów niepełnosprawności
2. Dotychczasowe badania kosztów niepełnosprawności
3. Zastosowane podejście do analizy bezpośrednich kosztów
niepełnosprawności
4. Wyniki analizy kosztów bezpośrednich
5. Symulacja wpływu zmian demograficznych w Polsce
na wzrost kosztów niepełnosprawności
6. Próba analizy kosztów pośrednich
Wnioski
.'
.'
Rozdział dziewiąty
O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI KOMPLEKSOWO.
WNIOSKI I REKOMENDACJE
Wprowadzenie
I. WNIOSKI
1. Definiowanie niepełnosprawności
2. Statystyka niepełnosprawności
3. Determinanty niepełnosprawności
4. Aktywność i integracja społeczna osób niepełnosprawnych
5. Orzekanie o niepełnosprawności
6. Instytucje orzecznicze
11
383
383
385
386
386
388
388
389
390
392
393
394
396
398
399
399402
403
404
425
428
431
433
433
433
433
434
438
440
442
444
12
Spis treści
7. Kwalifikacje lekarzy orzekających
8. Koszty niepełnosprawności
II. REKOMENDACJE
446
447
450
Rozdział dziesiąty
OPINIE I OCZEKIWANIA ŚRODOWISK OSÓB
NIEPEŁNOSPRAWNYCH DOTYCZĄCE PRZYSZŁEGO SYSTEMU
ORZEKANIA O NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
Wprowadzenie
'......-..—1. Cele i przedmiot sondażu Zespołu Ewaluacji i Monitoringu
Polskiego Forum Osób Niepełnosprawnych (PFON)
2. Respondenci sondażu
3. Wyniki sondażu
Ogólny wniosek
455
456
461
491
LITERATURA CYTOWANA
494
454
454
Table of contents
EXECUTIVE SUMMARY
GLOSSARY OF ABBREVIATIONS
17
.....:..T...
INTRODUCTION
Conceptual and methodological
framework
Empirical reserach
Statistical reporting and analysis
Legał arrangements analyses
Institutional expertise
Comparative research
Cost analysis
Recommendations for social policy towards people with disabilities
Consultations
,
Experts
Support for the project
19
23
25
25
26
26
27
27
27
28
28
28
29
Chapter one
DEFINING DISABILITY
Introduction
l.Theoretical aspects of disability
2. Definition of disability...:
3. Disability levels
4. Definition of disability in the social and labour market policy
5. Statistical description of disability
Conclusions
.'
31
31
31
35
39
41
44
47
Chapter two
SIZE, STRUCTURE AND TENDENCY IN STATISTICS
OF PEOPLE WITH DISABILITIES BASED ON GUS,
EUROSTAT AND OECD DATA
Introduction
1. Available statistical data
2. Tendencies based on statistical data
49
49
49
51
14
Table of contents
3. Conclusions on the scalę and trends of disability in Poland
4. Information and statistical needs
Chapter three
DISABILITY DETERMINANTS
Introduction
1. Research and methodological approach to the analysis
2. Results of research on disability determinants
3. Conclusions
':...:-..-:..
Chapter four
LEGAŁ ANALYSIS OF RIGHTS AND SOCIAL BENEFITS
FOR PEOPLE WITH DISABILITIES, AND DISABILITY
ASSESSMENT DEFINITIONS IN POLISH SOCIAL SECURITY LAW
Introduction
1. Criteria and methods on legał analysis
2. Constitutional rules on disability
3. Systemie rules and laws regulating disability
4. Regulation of medical disability assessment in social security
5. Law on social insurance and the role ofZUS
6. Diversification of disability assessment rules in the Polish law
7. Disability assessment outside the social insurance
8. Tasks and obligations of medical doctor in the disability
assessment rules
Conclusions and recommendations
Comparison of legał acts on disability
Chapter five
O R G A N I Z A T I O N AND FUNCTIONING IN DISABILITY ASSESSMENT
INSTITUTIONS FOR THE PURPOSE OF THE SOCIAL SECURITY,
EMPLOYMENT SUPPORT AND SOCIAL INCLUSION
OF PEOPLE WITH DISABILITIES
Introduction
!
5.1. Work incapability assessment in the social insurance for employees....
5.2. Work incapability assessment in the farmers' social insurance
5.3. Service incapability assessment in uniformed services
5.4. Disability assessment at the local and regional government level
5.5. Disability assessment for social pensions
5.6. Disability assessment for veterans
5.7. Work incapability assessment forjudges and prosecutors
66
66
68
68
69
70
95
99
99
101
102
106
110
112
117
141
146
155
161
166
166
168
212
226
242
259
277
281
Tableof contents
15
Chapter six
RESEARCH AMONG MEDICAL DOCTORS RESPONSIBLE
FOR THE DISABILITY ASSESSMENT
Introduction
I. Results of focus group discussions
H. Results ofthe survey research
III. Comparison of results
284
284
285
301
329
Chapter seven
POLICY, INSTITUTIONAL AND LEGAŁ ARRANGEMENTS
TOWARDS ACCESS TO SOCIAL BENEFITS IN THE EU
REGULATIONS AND IN SELECTED EUROPEAN COUNTIES
Introduction
7.1. EU policy and regulations towards people with disabilities
7.2. Access to benefits for disabled persons in Germany
7.3. Benefits and disability assessment in Great Britain
7.4. Benefits, policy and disability assessment in the Netherlands
333
333
336
363
375
388
Chapter eight
COST OF DISABILITY
1. General approach to the analysis
2. State ofthe art in research on the cost of disability
3. Direct costs of disability - approach
4. Direct costs of disability - results ofthe analysis
5. Simulation ofthe impact of ageing on the disability costs
6. Aiialysis ofthe indirect costs of disability
Conclusions
399
399
402
403
404
425
428
431
Chapter nine
COMPREHENSIVELY ON DISABILITY: CONCLUSIONS
AND RECOMMENDATIONS
Introduction
I. CONCLUSIONS OF THE PERFORMED STUDIES
II. RECOMMENDATIONS
433
,. 433
433
450
16
Table of contents
Chapter ten
OPINION AND EXPECTATIONS OF PEOPLE WITH DISABILITIES
TOWARDS THE FUTURE DISABILITY ASSESSMENT SYSTEM
Introduction
1. Goals ofthe PFON survey
2. Respondents
3. Survey results
General conclusions
LITERATURĘ
454
454
455
456
461
.'. 491
494